Prof. Dr. Ali ÖZÇAĞLAR

25 Mayıs 2006, ANKARA

Cumhuriyetin ilk 18 yılı içinde Türkiye’yi coğrafi

bölgelere ayırmak için 1941 Birinci Coğrafya

Kongresinden önce de birtakım girişimler

olmuştur.

Rahmetli hocam Prof.Dr. Cevat Rüştü Gürsoy’un

1950 yılında Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi

Dergisinin 15. Cilt, Sayı:1-3, 219-239.sayfalar

arasında yayınlanmış olan “TÜRKİYE’NİN

COĞRAFİ TAKSİMATINDA YAPILMASI

İCABEDEN BAZI TAHSİSLER” adlı makalesinde

belirttiği üzere:

Hamit Sadi Selen, 1921 senesinde hazırlamış olduğu

“ANADOLU YARIMADASININ COĞRAFİ NAHİYELERE

TAKSİMİ” adlı incelemesinde, Türkiye’yi ilk defa olmak

üzere idari taksimatın da etkisiyle,

1.KUZEY ANADOLU (KARADENİZ MAİLESİ),

2. MARMARA MINTAKASI,

3. BATI ANADOLU,

4. GÜNEY ANADOLU,

5. ORTA ANADOLU,

6. DOĞU ANADOLU,

7. GÜNEYDOĞU ANADOLU (CEZİRE-İ ULYA)

adlarıyla yedi bölgeye ayırmıştır.

Abdulkadir Sadi’nin 1926 yılında basılmış olan

“MİLLİ COĞRAFYA” kitabındaki bir haritada

Türkiye’nin, Sakarya Irmağı ağzı - Antalya

Körfezi ucu ; Samsun-İskenderun Körfezi ucu

arasında çizilecek kuzey-güney doğrultulu iki

çizgi ile üç bölgeye ayrıldığı görülmektedir.

Bu haritada,

1.Sakarya ırmağı ağzı-Antalya Körfezi hattının

batısında kalan kesime Garbi Anadolu (Batı

Anadolu),

2. Samsun-İskenderun Körfezi hattının

doğusunda kalan kesime Şarki Anadolu

(Doğu Anadolu),

3. Her iki hat arasında kalan kesime de Orta

Anadolu adı verilmiştir.

Abdulkadir Sadi’nin Milli Coğrafya Kitabı’nda Türkiye’nin Garbi

(Batı) Anadolu, Orta Anadolu ve Şarki (Doğu) Anadolu şeklinde

bölümlenmesi. 1926-İstanbul

Abdulkadir Sadi (Kazancıoğlu), daha sonra

1930 yılında yayınlanan “MEMLEKET

COĞRAFYASI” kitabında Türkiye’yi daha

kapsamlı ve sistemli bir şekilde 10 bölgeye

ayırmıştır. Bu bölgelemenin 1926 yılında

yapılanla çok farklı bir boyut kazandığı

görülmektedir.

1. KUZEYDOĞU ANADOLU,

2. DOĞU ANADOLU YAYLASI,

3. DİYARBEKİR YAYLASI,

4. KUZEY TABİİ MINTAKASI,

5. ORTA ANADOLU YAYLASI,

6. AKDENİZ MINTAKASI,

7. MARMARA MINTAKASI,

8. ADALAR DENİZİ MINTAKASI,

9. MENTEŞE MINTAKASI,

10. TRAKYA MINTAKASI

Türkiye’nin doğal bölgelerinin belirlenmesi

hakkındaki çalışmalar kapsamında Danyal

Bediz tarafından 1932 de Türkiye’de

yapılmış inceleme seyahatlerine dayanarak

çizilen ve 1935 de İzmir’e dair doktora

tezinde yayınlanan haritayı da unutmamak

gerekir.

Bu haritada Türkiye,

1. İÇ ANADOLU,

2. KARADENİZ BÖLGESİ,

3. GÜNEY ANADOLU,

4. BATI ANADOLU,

5. DOĞU ANADOLU,

6. GÜNEYDOĞU ANADOLU

adlarıyla altı büyük doğal bölgeye ayrılmış ve

ayrıca gerekli yerlerde tali geçiş sahaları

gösterilmiştir.

Danyal Bediz’e göre Türkiye’nin Tabii Bölgeleri-1935

(C.R.Güsoy’dan alınmıştır.)

Faik Sabri Duran, 1938 yılında yayınlanan

“TÜRKİYE COĞRAFYASI” kitabında

Türkiye’yi bugünkü coğrafi bölgelere çok

benzeyen bir bölge sistematiği içerisinde

ele almıştır.

1.MARMARA VE TRAKYA MINTAKASI,

2. KARADENİZ MINTAKASI,

3. ADALAR DENİZİ MINTAKASI,

4. AKDENİZ MINTAKASI,

5. MERKEZ YAYLASI MINTAKASI,

6. ŞARK YAYLASI MINTAKASI

olmak üzere altı coğrafi bölgeye ayırmıştır.

TÜRKİYE’NİN TABİİ MINTIKALARI (F.S.DURAN’A GÖRE)

Faik Sabri Duran’a’e göre Türkiye’nin Tabii

Mıntakaları-1926 (C.R.Güsoy’dan alınmıştır.)

Bu kısa örneklerden de anlaşılacağı üzere,

Türkiye’nin coğrafi bölgelere ayrılması ilk defa 1941

yılında ele alınmış bir konu değildir.

06-21 Haziran 1941 tarihleri arasında Ankara'da Dil

ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nde (Coğrafya Bölümü

Piri Reis Dershanesi’nde) toplanan Birinci Coğrafya

Kongresi, ülkemizi yakından tanıyan coğrafyacı veya

coğrafya ile ilgili sahalara mensup bilim ve yönetim

adamlarını bir araya toplayarak konuyu akademik bir

hava içerisinde, derinliğine ve genişliğine ele almak

suretiyle büyük hizmetler yapmıştır.

Türkiye’nin coğrafi bölgelerini tespitle görevli

Türkiye Coğrafyası Komisyonunun üyeleri,

1. Albay Raşit GÜRGEN – Genelkurmay Başkanlığı temsilcisi

2. Albay Ömer Kadri KORAY - Harita Umum Müdürlüğü temsilcisi

3. Tevfik GÖYMEN - Meteoroloji İşleri Umum Müdürü

4. Prof. Celal AYBAR- İstatistik Umum Müdürü

5. Celal YARMAN - Ticaret Bakanlığı temsilcisi

6. Hadi YENER - İktisat Bakanlığı temsilcisi

7. Prof. Şevket BİRAND - Ziraat Bakanlığı temsilcisi

8. Kemal VARINCA - İçişleri Bakanlığı temsilcisi

9. Profesör İbrahim Hakkı AKYOL

10.Profesör Alexander RUSTOV (Mazereti nedeniyle kongreye

katılmamıştır)

11. Profesör Herbert LOUIS

12. Profesör Hamit Nafiz PAMİR

13. Profesör Besim DARKOT

14. Profesör Hamit Sadi SELEN

15. Doçent Ahmet ARDEL

16. Doçent Ali TANOĞLU

17. Doçent Cemal Arif ALAGÖZ

18. Doçent Niyazi ÇITAKOĞLU

19. Doçent Danyal BEDİZ

Bu kapsamda o günkü olanaklar ölçüsünde

ciddi çalışmalar yapan 19 kişiden oluşan

TÜRKİYE COĞRAFYASI KOMİSYONU

doğal ve beşeri kriterlere bağlı kalarak

Türkiye'yi 7 BÜYÜK COĞRAFÎ BÖLGEYE;

22 TÂLİ (ALT) BÖLGEYE ayırmıştır.

●Kilis

I- KARADENİZ MINTAKASI :

Doğu Bölgesi

Orta Bölge

Batı Bölgesi

II- MARMARA MINTAKASI :

Istranca Bölgesi

Ergene Bölgesi

Çatalca-Kocaeli Bölgesi

Cenup Marmara Bölgesi

III- EGE MINTAKASI :

İç Batı Anadolu Bölgesi

Ege Bölgesi

IV- AKDENİZ MINTAKASI :

Antalya Bölgesi

Adana Bölgesi

V- İÇ ANADOLU MINTAKASI :

Yukarı Sakarya Bölgesi

Konya Bölgesi

Orta Kızılırmak Bölgesi

Yukarı Kızılırmak Bölgesi

VI- DOĞU ANADOLU MINTAKASI :

Erzurum-Kars Bölgesi

Yukarı Murat -Van Bölgesi

Yukarı Fırat Bölgesi

Hakâri Bölgesi

VII- CENUPDOĞU ANADOLU MINTAKASI :

Dicle Bölgesi

Orta Fırat Bölgesi

COĞRAFİ BÖLGELERİN

BELİRLENMESİNİN İKİ TEMEL

AMACI BULUNMAKTADIR

1. Öncelikle ilk ve orta öğretimde okutulan “Türkiye

Coğrafyası” derslerinin belirlenen yeni coğrafi

bölge sistematiğine göre daha verimli bir şekilde

işlenmesi, (Burada coğrafi bölgelere daha çok

pedagojik bir unsur olarak yaklaşılmış olup

öncelikle birinci derecedeki büyük bölge sınırları

belirlenmiş daha sonra alt bölgeler tespit

edilmiştir).

2. Daha önceden coğrafyacılar tarafından

münferit olarak yapılmış bölge

ayrımlarının bilimsel tabana oturtularak

jeolojik yapıya, yer şekillerine, iklime, bitki

örtüsüne, hidrografyaya, beşeri ve iktisadi

faaliyetlere göre belirlenmesi ve bölge

ayrımı konusunda süre gelen kargaşanın

önlenmesi.

COĞRAFİ BÖLGELERİN

SINIRLARININ BELİRLENMESİNDE

BİRİNCİ COĞRAFYA KONGRESİ

ÖZELLİKLE HANGİ HUSUSLAR

ÜZERİNDE DURMUŞTUR?

Genelde doğal unsurlar;

•Jeolojik yapıyla birlikte yeryüzü şekilleri,

•İklim,

•Bitki örtüsü,

•Hidrografik koşullar

belirleyici olmuştur.

Beşerî faaliyetlerin şekillenmesi temelde

doğal faktörlere bağlı olduğu için, 1941

yılında coğrafî bölgelerinin taksimatıyla ilgili

çalışmalar yapan coğrafyacılar ağırlıklı

olarak doğal unsurları esas almışlardır.

COĞRAFİ BÖLGE SINIRLARININ

BELİRLENMESİNDE HANGİ

HUSUSLAR ÜZERİNDE

DURULMAMIŞTIR?

Coğrafi bölge sınırlarının belirlenmesinde

beşeri ve iktisadi faaliyetlerin önemli bir kriter

oluşturduğu belirtilirse de bu hususa fazlaca

dikkat edilmemiştir. Bölge ayrımı yapılırken

sistematiğin temelini oluşturan yörelere

inilmemiş olup Darkot’un belirttiği gibi,

sonradan bölgelerin içinde yöreler aranmaya

başlamıştır (Darkot, 1955: 145-146).

Mülki idare alanlarına (il ve ilçelere) ait sınırların

bütünüyle coğrafi bölge sınırları ile

çakıştırılmaması yüzünden, mülki idarede ve

planlamada coğrafi bölgeler kullanılamamıştır.

Ülkemizde Avrupa Birliği standartlarına uygun

planlı bir idari bölünüş yapılmadığı için, mevcut

81 ilden 53’ü bütünüyle bir coğrafi bölge içinde

kalırken 28 ilin idari alanı birden fazla coğrafi

bölgede yer kaplamaktadır. Coğrafi bölgeler aynı

zamanda 15 ilçenin idari alanını uygun olamayan

biçimde ikiye bölmektedir

TÜRKİYE’NİN İDARİ VE COĞRAFİ BÖLGELERİ

İLiN ADI İL MERKENİN VE İLİN İDARİ ALANININ BÜYÜK BİR KISMININ İÇİNDE YER ALDIĞI COĞRAFİ BÖLGE

İLE ÂIT IDARI ALANA YER VEREN KOMŞU COĞRAFI BÖLGE-BÖLGELER

1.ÇANAKKALE Marmara Ege

2-BALIKESİR Marmara Ege

3-BURSA Marmara Ege

4-BİLECİK Marmara Karadeniz-Orta Anadolu-Ege

5-SAKARYA Marmara Karadeniz

6-ESKİŞEHİR Orta Anadolu Karadeniz

7-ANKARA Orta Anadolu Karadeniz

8-ÇANKIRI Orta Anadolu Karadeniz

9-YOZGAT Orta Anadolu Karadeniz

10-ÇORUM Karadeniz Orta Anadolu

11-TOKAT Karadeniz Orta Anadolu

12-SİVAS Orta Anadolu Doğu Anadolu-Karadeniz

13-ERZİNCAN Doğu Anadolu Karadeniz

14-ERZURUM Doğu Anadolu Karadeniz

15-MUĞLA Ege Akdeniz

16-DENİZLİ Ege Akdeniz

17-AFYON Ege Akdeniz-Orta Anadolu

18-KONYA Orta Anadolu Akdeniz

19-KARAMAN Orta Anadolu Akdeniz

20-NİĞDE Orta Anadolu Akdeniz

21-KAYSERİ Orta Anadolu Doğu Anadolu-Akdeniz

22-KAHRAMANMARAŞ Akdeniz Doğu Anadolu

23-GAZİANTEP Güneydoğu Anadolu Akdeniz

24-ADIYAMAN Güneydoğu Anadolu Anadolu-Akdeniz

25-DİYARBAKIR Güneydoğu Anadolu Doğu Anadolu

26-BATMAN Güneydoğu Anadolu Doğu Anadolu

27-SİİRT Güneydoğu Anadolu Doğu Anadolu

28-ŞIRNAK Doğu Anadolu Güneydoğu Anadolu

İLÇENİN ADI BAĞLI OLDUĞU İL

İLÇE MERKEZİYLE BİRLİKTE İLÇE ALANININ BİR

KISMININ YER ALDIĞI 1. COĞRAFİ BÖLGE

İLÇE ALANININ GERİYE KALAN

KISMININ YER ALDIĞI 2.COĞRAFİ BÖLGE

1.NALLIHAN ANKARA KARADENİZ ORTA ANADOLU

2.KIZILCAHAMAM ANKARA KARADENİZ ORTA ANADOLU

3.TOKAT MERKEZ İLÇESİ TOKAT KARADENİZ ORTA ANADOLU

4.REFAHİYE ERZİNCAN KARADENİZ DOĞU ANADOLU

5.BEYPAZARI ANKARA ORTA ANADOLU KARADENİZ

6.ZARA SİVAS ORTA ANADOLU KARADENİZ

7.KANGAL SİVAS ORTA ANADOLU DOĞU ANADOLU

8.YAHYALI KAYSERİ ORTA ANADOLU AKDENİZ

9.KARAMAN MERKEZ İLÇESİ KARAMAN ORTA ANADOLU AKDENİZ

10.GÜNEYSINIR KONYA ORTA ANADOLU AKDENİZ

11.BOZÖYÜK BİLECİK ORTA ANADOLU EGE

12.GERGER ADIYAMAN DOĞU ANADOLU GD.ANADOLU

13.BOLVADİN AFYON EGE ORTA ANADOLU

14.ÇAY AFYON EGE ORTA ANADOLU

15-GÖKSUN K.MARAŞ AKDENİZ DOĞU ANADOLU

BİRİNCİ COĞRAFYA KONGRESİNCE

BELİRLENİP HARİTAYA İŞLENEN

COĞRAFİ BÖLGE SINIRLARININ VE

ALT BÖLGELERİN ORİJİNAL BİÇİMİ

KORUNMUŞ MUDUR?

Hayır, korunmamıştır.

Orijinal haritada Kilis, Güneydoğu Anadolu bölgesinde

bırakıldığı halde, Faik Sabri Duran’ın Büyük Atlas’ında

Akdeniz Bölgesine dahil edilmiştir. Akdeniz Bölgesi ile

Güneydoğu Anadolu bölgesini ayıran coğrafi sınırın

geçirildiği yer, kongre kitabının 90. sayfasında

“HATAY ÇUKURUNUN DOĞU KENARI” şeklinde

tanımlanmış ve bu şekilde çizilmiştir.

Gerçekte, Kilis iline ait idari alanın bütünüyle

Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer almasına rağmen

Akdeniz bölgesinde kalıyormuş gibi gösterilmesi

coğrafyacılar arasında ve kamu oyunda tartışmalara

yol açmıştır.

Faik Sabri Duran’ın Büyük Atlası’na göre Akdeniz-

Güneydoğu Anadolu Bölgesi sınırı

●Kilis

Büyük coğrafi bölgelerin içinde yer alan alt bölgeler hiçbir

gerekçe gösterilmeden sonradan “COĞRAFİ BÖLÜM”

olarak adlandırılmıştır.

Aslında Kongrede kabul edildiği şekliyle tâli bölgelerin alt

coğrafi bölge (sub- region) kapsamında ele alınması doğru

bir yaklaşımdır.

Örneğin, 7 büyük coğrafi bölgemizden biri olan Karadeniz

Bölgesi içinde yer alan Orta Karadeniz Bölgesini veya

diğerlerini “coğrafi bölüm” olarak ele aldığımızda doğrudan

yörelere ayırmak mümkün değildir. Çünkü, Orta Karadeniz

Bölgesi “Kıyı Kuşağı”, “Canik Dağları”, “Canik Dağları

Güneyindeki Tektonik Depresyonlar” şeklinde bölümlere

ayrılmakta; her bölüm de kendi içinde farklı özellikteki

yörelere yer vermektedir. Aynı özellik sistematik olarak diğer

alt bölgeler için de geçerlidir.

COĞRAFİ BÖLGELER

GÜNÜMÜZDE YAYGIN OLARAK

NERELERDE

KULLANILMAKTADIR?

Gerek alt bölgelerin, gerekse büyük bölgelerin

sınırları çizilirken çok yerde il ve ilçelerin idari

alanları parçalandığı için coğrafi bölgelerle mülki

idari bölgeleri arasında büyük uyumsuzluklar

meydana getirilmiştir.

Coğrafi bölge sınırlarının tespiti sırasında AB

ülkelerinde olduğu gibi, beşeri fonksiyonu olan

mülki idare bölgeleriyle büyük ölçüde uyum

sağlanmış olsa idi T.C. Devletinin yönetim ve

planlamayla ilgili bölgeleri coğrafi bölgelerle

örtüşmüş olacaktı.

Türkiye’de bu hayalin gerçekleşmesi için her

şeyden önce devletin gerekli yasal

düzenlemelere giderek ülke arazisini coğrafi

bölgelerle uyumlu bir idari bölünüşe

kavuşturması gerekmektedir.

Bugünkü koşullarda söz konusu durum

gerçekleşmeyeceği için coğrafi bölgelerin

yönetimle ve planlamayla ilgili işlerde

kullanılması mümkün görünmemektedir. Bu

nedenle coğrafi bölgeler Türkiye Coğrafyası

derslerinde pedagojik bir araç olarak yerini

korumakta ve yaygın olarak TV kanallarındaki

hava raporlarının sunumunda kullanılmaktadır.

BİRİNCİ COĞRAFYA KONGRESİNCE

BELİRLENEN COĞRAFİ BÖLGELERİN

SINIRLARINDA VE ADLARINDA

DEĞİŞİKLİKLER YAPILMIŞ MIDIR?

1940'lı yılların Türkiye'sinde büyük zorluklar ve

olanaksızlıklar içinde çizilen coğrafî bölge sınırları

o zamanki kısıtlı araştırmaların ve bilimsel

yaklaşımın sonuçlarına dayanmaktadır.

Aradan geçen 65 yıllık uzun bir süre içinde

yapılan çok sayıdaki coğrafî araştırmalar

Türkiye'nin coğrafî bölge sınırlarında birçok

değişiklik yapılmasını zorunlu kılmıştır.

Ancak, bu konuda yapılan çalışmalara resmiyet

kazandırılmadığı için, halen Milli Eğitim Bakanlığı

Talim Terbiye Kurulu’nca onaylanan ders

kitaplarında ve atlaslarda eski bilgilere dayalı

bölge sınırları yer almaktadır.

Daha önce belirttiğimiz gibi, Birinci Coğrafya

Kongresi kitabının 77. sayfasının 2. paragraf, 15.

satırında Türkiye Coğrafyası Komisyonu’nun

“…bölge hudutları ve isimleri üzerinde son söz

söylenmiş olmadığını, fakat şimdiden elde edilen

neticenin bugünkü bilgi derecesine göre varılmış bir

merhale olarak telâkki edilebileceği” şeklinde açık bir

ifadesi bulunmasına rağmen, sonraki yıllarda coğrafi

bölge sınırlarının hatalı olduğu yerleri tespit edip

düzeltme önerisinde bulunanlar büyük tepkiyle

karşılaşmışlardır.

•Doğruluğu tartışılmayacak alt (tâli) coğrafi bölgelerin kimler

tarafından, hangi gerekçe ve yetkiyle “coğrafi bölüm” şeklinde

değiştirildiği; Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunan Kilis’in

Birinci Coğrafya Kongresinin hilafına Akdeniz Bölgesi’ne dahil

edilmesi, üzerinde önemle durulması gereken hususlardır.

•Sonradan yapılan bu yanlış düzeltmelerin sorgulanmayıp,

aksine sahiplenilmesi, haklı ve isabetli düzeltmelerin ise

eleştirilmesi geçmişte yapılan en önemli hatalardır. Bu türlü

olumsuz yaklaşımlar ve kısır tartışmalar nedeniyle Birinci

Coğrafya Kongresince belirlenen coğrafi bölgeler sonraki

yıllarda günün ihtiyaçlarına göre revize edilip mülki idare

alanlarıyla örtüştürülmediği için devlet işlerinde ve planlamada

kullanılamaz hale getirilmiştir!

Türkiye’deki coğrafyacılar adına bir öz eleştiri

yapmak gerekirse, coğrafi bölgelerle ilgili sınır

düzeltmelerine ve ad değişikliği yapılmasına

sürekli karşı çıkılmıştır. Anayasaların bile

değiştirildiği günümüzde halen yanlışta ısrar

edilmektedir.

HALEN COĞRAFİ BÖLGELERİN

DÜZELTİLMESİ GEREKEN

TARAFLARI VAR MIDIR?

Kullanım alanı sınırlı da olsa yapılan

araştırmalar doğrultusunda coğrafi bölge

sınırlarının bazı kısımlarda düzeltilmesi gerekli

olmuştur.

BATI KARADENİZ-YUKARI SAKARYA BÖLGELERİ

ARASINDA ÇAYIRHAN-NALLIHAN CİVARINDA

ORTA KARADENİZ BÖLGESİ İLE DOĞU

KARADENİZ BÖLGESİNİ AYIRAN SINIRDA ORDU

ŞEHRİ İLE MELET ÇAYI DOĞUSUNDA

ESKİ SINIR

YENİ SINIR

İÇBATI ANADOLU BÖLGESİ İLE ORTA ANADOLU BÖLGESİ ARASINDAKİ

SINIRDA EMİRDAĞ CİVARINDA

ADANA VE ANTALYA BÖLGELERİNİ AYIRAN SINIRDA

ESKİ SINIR

YENİ SINIR

AKDENİZ BÖLGESİ İLE GÜNEYDOĞU ANADOLU

BÖLGESİ ARASINDAKİ SINIR

I.Coğrafya Kongresince çizilen doğru

sınır

F.Sabri Duran’ın Büyük Atlası’ndaki

sınır

İç Anadolu Bölgesi adının birinci coğrafya

kongresinden önce yapılmış adlandırmalara uyarak

halkın ve pek çok resmi kurumun kullandığı

biçimiyle hacimsel anlam bildirmeyen tarzda Orta

Asya, Orta Avrupa, Orta Afrika örneklerinde olduğu

gibi “Orta Anadolu Bölgesi” şeklinde

değiştirilmesinin uygun olacağı kanaatini

taşımaktayız. Değerli hocamız Prof.Dr. Talip

Yücel’in bu konudaki açıklamalarına mutlaka önem

verilmelidir (yücel,1987:153.)

DPT’YE GÖRE COĞRAFİ BÖLGELERİN KAPLADIĞI ALANLAR İLE

GERÇEK COĞRAFİ BÖLGELERİN SINIRLARI

DOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE YER ALDIĞI HALDE

DPT’ CE GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİNE DAHİL EDİLEN ŞIRNAK

•Coğrafi bölge adı kullanılarak düzenlenen Güneydoğu Anadolu Projesi(GAP), Doğu Anadolu Projesi (DAP) ve Doğu Karadeniz Bölgesi Projesi (DOKAP)’ne âit planlama bölgelerinde coğrafi bölge sınırlarına

uyulmadığı görülmektedir.

•“Proje bölgesi” veya “plan bölge” olarak adlandırılan bu bölgelerin

oluşumunda da il alanları baz alınmış olup, iller idari sınırları içindeki

arazinin hangi coğrafi bölgelerde yer tuttuğuna bakılmaksızın bütünüyle

planlama bölgesi içine dahil edilmişlerdir. Coğrafi bölge adı kullanıldığı

halde, bu coğrafi bölgelerin sınırlarıyla uyumlu olmayan proje bölgelerinin

içinde yer alan iller aşağıda gösterilmiştir:

Güneydoğu Anadolu Proje Bölgesi (GAP): Gaziantep, Kilis, Adıyaman,

Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman, Siirt, Şırnak.

Doğu Anadolu Proje Bölgesi (DAP): Erzincan, Erzurum, Ardahan, Kars,

Iğdır, Malatya, Elazığ, Tunceli, Bingöl, Muş, Bitlis, Ağrı, Van, Hakkâri,

Gümüşhane*, Bayburt*. Doğu Karadeniz Proje Bölgesi (DOKAP): Ordu, Giresun, Trabzon, Rize,

Artvin, Gümüşhane*, Bayburt*.

PLAN BÖLGELER

Devlet hizmetlerinin planlanmasında illerin idari alan bütünlüğünün

korunması esası kabul edildiğinden, idari alanları coğrafi bölge sınırları

tarafından parçalanan iller uyum konusunda sorun yaratmışlardır.

Coğrafi bölgelerin illerin idari sınırlarına göre yeniden düzenlenmesi, coğrafi

kriterlerden vazgeçilmesi ve tamamen yönetsel çizgilere bağlı bir revizyon

olacağı anlamına geleceğinden coğrafyacıların haklı itirazlarına sebep

olmuştur.

Birinci Coğrafya Kongresince belirlenen coğrafi bölgelerin mimarlarından

olan Prof.Dr. Besim Darkot, 1955 yılında yazmış olduğu makalesinde coğrafi

bölge sınırlarıyla mülki idare sınırlarının birbiriyle çakıştırılması konusunda

“Ümit edebilir miyiz ki idareciler, coğrafi bölgelerin dayandığı ilmi esaslara saygı göstererek vilayet hudutlarını bölgeler içine alsınlar? Fakat idarecilerin, tam bir zihniyet değişmesi olmadan, şimdiki vilayet hudutlarını değiştirmeyi göze alacaklarını tasavvur etmek güçtür…..Burada şu nokta unutulmamalıdır ki, türlü vesilelerle idari hudutlarda o kadar değişiklikler yapılıyor ki, bugün biz coğrafyacılar böyle bir fedakarlığı göze alacak olsak bile, mülki taksimatta bundan sonra yapılacak değiştirmeler yüzünden ileride bölgelerimizin yine idari bölümlerden ayrı düşmesi mümkün olabilir.” şeklinde

bir açıklama yapmıştır (Darkot, 1955: 144).

Darkot’un 51 yıl önce ortaya koyduğu bu sorun

daha sonraki yıllar içinde de köklü bir çözüme

kavuşturulmadığı için devlet kuruluşlarının ülke

sathında oluşturdukları hizmet bölgelerinin

belirlenmesi ve planlama çalışmalarında coğrafi

bölgeler kesinlikle dikkate alınmamıştır.

Türkiye için yapılan İstatistiki Bölge Birimleri

Sınıflandırması (Nomenclature of Territorial Units for

Statistics =NUTS)

Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde, “Türkiye’den AB

ülkelerinin pek çoğunda olduğu gibi coğrafi bölgelerle

uyumlu bir istatistik bölge sistematiğine kavuşması”

istenmiş olup bu direktif doğrultusunda 2002 yılında DPT

ve DİE’de hummalı bir çalışma başlatılmıştır. Çok aceleci

bir yaklaşımla yapılan bu çalışmalar sırasında, Ankara

Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Coğrafya

Bölümü Türkiye Coğrafyası Anabilim Dalı öğretim üyeleri

Prof.Dr. Mesut Elibüyük ile Prof.Dr. Ali Özçağlar sadece bir

toplantıya davet edilerek görüşleri alınmış, ancak bu kişiler

tarafından ileri sürülen önerilerin hiçbiri dikkate

alınmamıştır.

RESMİ GAZETE - 22 EYLÜL 2002 - SAYI 24884

28/8/2002 TARİHLİ VE 2002/4720 SAYILI KARARNAMENİN EKİ

KARAR

Madde 1- Bölgesel istatistiklerin toplanması, geliştirilmesi,

bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yapılması, bölgesel

politikaların çerçevesinin belirlenmesi ve Avrupa Birliği Bölgesel

İstatistik Sistemine uygun karşılaştırılabilir istatistiki veri tabanı

oluşturulması amacıyla ülke genelinde İstatistiki Bölge Birimleri

Sınıflandırması tanımlanmıştır.

Madde 2- İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırmasında iller "Düzey

3" olarak tanımlanmış; ekonomik, sosyal ve coğrafi yönden

benzerlik gösteren komşu iller ise bölgesel kalkınma planları ve

nüfus büyüklükleri ile dikkate alınarak "Düzey 1" ve "Düzey 2"

olarak gruplandırılmak suretiyle hiyerarşik İstatistiki Bölge

Birimleri Sınıflandırması yapılmıştır.

Madde 3

"Düzey 3" kapsamındaki İstatistiki Bölge Birimleri 81 adet olup il

düzeyindedir. Her il bir İstatistiki Bölge Birimini tanımlamaktadır.

"Düzey 2" İstatistiki Bölge Birimleri, "Düzey 3" kapsamındaki

komşu illerin gruplandırılması sonucu tanımlanmış olup, 26

adettir.

"Düzey 1" İstatistiki Bölge Birimleri ise "Düzey 2" İstatistiki Bölge

Birimlerinin gruplandırılması sonucu tanımlanmış olup, 12

adettir.

DÜZEY 1 BÜYÜK İSTATİSTİK BÖLGELER

DÜZEY 2 ALT İSTATİSTİK BÖLGELER

DÜZEY 3 ALT İSTATİSTİK BÖLGELERİ OLUŞTURAN İLLER

İSTANBUL İSTANBUL İstanbul

BATI MARMARA TEKİRDAĞ Tekirdağ, Edirne, Kırklareli

BALIKESİR Balıkesir, Çanakkale

EGE

İZMİR İzmir

AYDIN Aydın, Denizli, Muğla

MANİSA Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak

DOĞU MARMARA BURSA Bursa, Eskişehir, Bilecik

KOCAELİ Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova

BATI ANADOLU ANKARA Ankara

KONYA Konya, Karaman

AKDENİZ

ANTALYA Antalya, Isparta, Burdur

ADANA Adana, Mersin

HATAY Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye

ORTA ANADOLU KIRIKKALE

Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir

KAYSERİ Kayseri, Sivas, Yozgat

BATI KARADENİZ

ZONGULDAK Zonguldak, Karabük, Bartın

KASTAMONU Kastamonu, Çankırı, Sinop

SAMSUN Samsun, Tokat, Çorum. Amasya

DOĞU KARADENİZ TRABZON Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane

KUZEYDOĞU ANADOLU ERZURUM Erzurum, Erzincan, Bayburt

AĞRI Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan

ORTADOĞU ANADOLU MALATYA Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli

VAN Van, Muş, Bitlis, Hakkâri

GÜNEYDOĞU ANADOLU

GAZİANTEP Gaziantep, Adıyaman, Kilis

ŞANLIURFA Şanlıurfa, Diyarbakır

MARDİN Mardin, Batman, Şırnak, Siirt

"Düzey 3" kapsamındaki İstatistiki Bölge Birimleri 81 adet olup il düzeyindedir.

Her il bir İstatistiki Bölge Birimini tanımlamaktadır.

"Düzey 2" İstatistiki Bölge Birimleri, "Düzey 3" kapsamındaki komşu illerin

gruplandırılması sonucu tanımlanmış olup, 26 adettir.

TÜRKİYE’DE DÜZEY 1 BÖLGELERİ

"Düzey 1" İstatistiki Bölge Birimleri ise "Düzey 2" İstatistiki Bölge Birimlerinin

gruplandırılması sonucu tanımlanmış olup, 12 adettir.

?

?

ADLANDIRMALARA DİKKAT!

?

?

Madde 4- (Bağlayıcı karar !)

Tüm kamu kurum ve kuruluşlarınca;

bölgesel istatistiklerin toplanması,

geliştirilmesi, bölgelerin sosyo-

ekonomik analizlerinin yapılması ve

bölgesel politikaların çerçevesinin

belirlenmesi gibi çalışmalarda, bu Karar

ile belirlenen İstatistiki Bölge Birimleri

Sınıflandırması esas alınacaktır.

Madde 5-( Ortaya çıkacak tereddüt ve sorunları

giderecek Yetkili Kuruluşlar)

Bu Kararın uygulanmasında ortaya çıkacak

tereddütleri gidermeye Devlet Planlama

Teşkilatı Müsteşarlığı ve Devlet İstatistik

Enstitüsü Başkanlığı (Yeni adı Türkiye İstatistik

Kurumu=TÜİK) yetkilidir.

Madde 6- Bu Karar yayımı tarihinde (22 EYLÜL 2002)

yürürlüğe girer.

Madde 7- Bu Karar hükümlerini Bakanlar Kurulu

yürütür.

12 büyük istatistik bölgesinden 6’sının (Ege,

Akdeniz, Orta Anadolu, Batı Karadeniz, Doğu

Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu) halen

kullanılan coğrafi bölge adlarını taşıdığı

görülmektedir.

Bu bölgelerden sadece Ege, Akdeniz, Doğu

Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri

genel hatlarıyla coğrafi bölgelerle uyumlu

olduğu halde, Orta Anadolu ve Batı Karadeniz

bölgesi uyumsuzdur!

İdari alanlarının büyük bölümü Orta Anadolu bölgesi

içinde yer alan Ankara, Konya ve Karaman illerinin

“Batı Anadolu”, Orta Karadeniz bölgesi içinde yer alan

Samsun, Tokat, Çorum, Amasya illerinin Zonguldak,

Karabük, Bartın, Kastamonu, Çankırı, Sinop illeriyle

birlikte “Batı Karadeniz” bölgesi olarak gösterilmesi;

Marmara Bölgesinin İstanbul, Batı Marmara, Doğu

Marmara şeklinde üçe, Doğu Anadolu bölgesinin

Kuzeydoğu ve Ortadoğu şeklinde ikiye bölünmesi

tamamen suni bir yaklaşımdır.

Bu yolla Marmara, Orta Anadolu (İç Anadolu), Orta

Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgeleri ortadan

kaldırılmıştır!

•Avrupa Birliği normlarına uygun istatistik bölge

oluşturmak maksadıyla aceleye getirilerek sadece

illerin gruplanmasıyla elde edilen ve birçoğuna coğrafi

bölgelerle uyumlu olmadıkları halde coğrafi bölge adı

verilen istatistik bölgeler karmaşa yaratmıştır.

•İstatistik bölge oluşturulmasında coğrafi bölge temeli

gerekmiyorsa, sadece benzer kriterlere sahip illerin

gruplanmasıyla bu işlem hallediliyorsa neden başka bir

isimlendirme yapılmayıp ısrarla coğrafi bölge adı

kullanılmıştır?

•AB normlarına göre belirlenen istatistik bölgelerde tabanı

iller (DÜZEY 3) oluşturmuştur.

•Mülki idare bölünüşü içinde illerin alt bölümleri

durumunda olan İlçe alanlarına (DÜZEY 4),

•İlçeleri oluşturan kentsel idarî alanlar ile köy idarî

alanlarına (DÜZEY 5) yer verilmemiştir.

•Göz ardı edilen DÜZEY 4 ve DÜZEY 5’ler veri elde

etmede asıl temel alanları yani kaynağı oluşturmaktadırlar.

DÜZEY 3

MÜLKİ İDARE

BÖLGELERİ

DÜZEY 4

MÜLKİ İDARE

BÖLÜMLERİ

DÜZEY 5

TABANI OLUŞTURAN

İDARİ ALANLAR

İLLER

İLÇELER

KÖY VE KENTLERİN

İDARİ ALANLARI İLE

HAZİNE ARAZİLERİ

İLLERİN (DÜZEY ‘3) İHMAL EDİLEN ÜNİTELERİ

ÖRNEK -DÜZEY 3 AFYONKARAHİSAR İLİ

ÖRNEK DÜZEY 4 AFYONKARAHİSAR İLİ MERKEZ İLÇESİ

ÖRNEK DÜZEY 4 EMİRDAĞ İLÇESİ

ÖRNEK DÜZEY 4 ANAMUR İLÇESİ

SONUÇ VE ÖNERİLER *Zamanında gerekli yasal düzenlemeler yapılmadığı

için, idari üniteler coğrafi bölgelerle uyumlu hale

getirilmemiştir. Bu yüzden hizmet yönetimi, planlama,

ve istatistik veri toplamaya yönelik çalışmalarda ihtiyaca

göre birbiriyle örtüşmeyen fonksiyon bölge, plan bölge,

istatistik bölge gibi bölgeler türetilmiştir.

*Ülkemizin doğal ve beşeri kaynaklarını en iyi şekilde

değerlendirmek, yönetmek ve planlamak için coğrafi ve

idari yönden birbiriyle bütünleşmiş bölge sistematiğine

gereksinim vardır.

*Bölge konusunda yaşanan sıkıntıların giderilebilmesi

ve ülke bütününde her konuda güvenilir, sağlıklı

istatistik verilere dayalı planlama yapılabilmesi için

başta DPT, TÜİK, İçişleri Bakanlığı, Harita Genel

Komutanlığı olmak üzere üniversitelerin coğrafya ve

bölge planlama bölümlerinin bir araya gelerek ortak

çalışma yapmaları gerekmektedir.

*Özellikle birbiriyle ilişkili veya benzer kamu

hizmetlerinin ülke genelinde planlanmasında,

birbirinden farklı sınırlara sahip bölgelere göre işlem

yapılması, devlet kuruluşları arasında görev ve yetki

alanı konusunu gündeme getirmekte ve bu durum

görev paylaşımı bakımından karışıklık yaratmaktadır.

Bu türlü olumsuzlukları yok etmek amacıyla “Türkiye

için bilimsel standartlara dayalı bölge ayrımı”

çalışmalarına başta devlet kuruluşları olmak üzere,

konuyla ilgili herkesin mutlaka sahip çıkması ve

desteklemesi güzel ülkemiz Türkiye’nin yararına

olacaktır.

GÜZEL ÜLKEMİZ TÜRKİYE’NİN KALKINMASI İÇİN ÇALIŞMAK VATAN BORCUDUR

TEŞEKKÜRLER