Procesy geologiczne

Podział procesów geologicznych

Procesy wewnętrzne

• Trzęsienia Ziemi

• Wulkanizm

• Ruchy górotwórcze

• Ruchy lądotwórcze• Ruchy lądotwórcze

Procesy zewnętrzne

• Wietrzenie

• Erozja

• Akumulacja

• Ruchy masowe

Budowa wnętrza Ziemi

Tektonika płyt – ruch płyt

Wulkany - budowa

Wulkany – rodzaje

Podział ze względu na częstotliwość wybuchu:Podział ze względu na częstotliwość wybuchu:

• Wygasłe

• Czynne

• Drzemiące• Drzemiące

Podział ze względu na kształt:Podział ze względu na kształt:

• Stratowulkany (strome)

• Wulkany tarczowe (o łagodnych zboczach)

Wulkany – produkty wybuchu

• Lawa

• Bomby wulkaniczne

• Lapille (materiał gruboziarnisty, obtopiony na krawędziach)

• Popioły wulkaniczne• Popioły wulkaniczne

• Pumeks (porowate bryłki zastygłej lawy)

• Gazy wulkaniczne

Wulkany czynne - przykłady

Etna• Etna

• Wezuwiusz

• Kluczewska Sopka (Kamczatka, Rosja)

• Orizaba (Meksyk)• Orizaba (Meksyk)

• Hekla (Islandia)

• Mauna Loa (Hawaje)

• Krakatau (Jawa/Sumatra)

• Góra Świętej Heleny (USA)

Trzęsienia Ziemi

• Ruch płyt litosfery generuje naprężenia, uwolnienie nagromadzonej energii na styku płyt powoduje trzęsienie ziemi.

• Epicentrum – miejsce na powierzchni Ziemi, • Epicentrum – miejsce na powierzchni Ziemi, położone nad ogniskiem trzęsienia

• Hipocentrum – miejsce pod powierzchnią ziemi, skąd rozchodzą się fale trzęsienia

Hipocentrum a epicentrum

Pomiar trzęsień Ziemi

Skala Richtera –skala otwarta, algorytmiczna

Trzęsienia o sile 7 uznawane są za poważne, a o sile 9 jako katastrofalne

Rejony sejsmiczne i płyty litosfery

Płyty tektoniczne Rejony sejsmiczne

Skutki trzęsień Ziemi

Tsunami – fala morska wywołana trzęsieniem Ziemi

Ruchy lądotwórcze

• Ruchy epejrogeniczne (lądotwórcze) – powolne, długotrwałe, pionowe ruchy skorupy ziemskiej powodujące wydźwignięcie lądu lub obniżanie dna oceanicznego, a właściwie ruchy wypiętrzające gotowy już blok kontynentalny. wypiętrzające gotowy już blok kontynentalny. Powodują podnoszenie lub obniżanie lądów, a poprzez to transgresję (zalewanie) i regresję (cofanie się) mórz.

Ruchy górotwórcze (orogeneza)

• Powstawanie gór w wyniku aktywności tektonicznej, polegające na fałdowaniu i tworzeniu się skał.

• Ruchy kaledońskie• Ruchy kaledońskie

• Ruchy hercyńskie

• Ruchy alpejskie

PROCESY ZEWNĘTRZNE

WietrzenieWietrzenie

Wietrzenie – proces polegający na rozpadzie i rozkładzie skał pod wpływem działania

powietrza wody, temperatury i organizmów.

Rodzaje wietrzenia

Wietrzenie fizyczne (mechaniczne)

• Zachodzi pod wpływem zmian temperatury, działania mrozu

• Przykład: gołoborza • Przykład: gołoborza

Wietrzenie chemiczne

• Polega na rozkładzie skał w wyniku zachodzących reakcji chemicznych pomiędzy skałą a innymi związkami chemicznymi np. CO2, siarką, azotem

• Przykład: zjawiska krasowe

Rodzaje wietrzenia

Wietrzenie biologiczne

• Zachodzi pod oddziaływania organizmów żywych na skały.

• Przykład: szczeliny skalne na zboczach gór utworzone • Przykład: szczeliny skalne na zboczach gór utworzone przez korzenie roślin

Ruchy masowe

• Polegają na przemieszczaniu się mas skalnych (kamieni, okruchów, żwirów) pod wpływem siły grawitacji

• Przykład: stożki piargowe

Wietrzenie mechaniczne (fizyczne) - gołoborza

Gołoborza – rumowiska skalne na zboczach gór, efekt wietrzenia mrozowego.

Zbocza Gór Świętokrzyskich, Sudety

Wietrzenie chemiczne –zjawiska krasowe

Kras podziemny

• Stalaktyty

• Stalagmity

• Stalagnaty

• Draperie

• Kominy krasowe

Kras powierzchniowy

Proces rozpuszczania skał Proces rozpuszczania skał wapiennych i gipsowych wapiennych i gipsowych przez dwutlenek węgla przez dwutlenek węgla rozpuszczony w wodzierozpuszczony w wodzie.

Kras powierzchniowy

• Jary (kaniony)

• Leje krasowe

• Ponory

• Wywierzyska

• Ostańce

• Polja (obniżenia)

Formy krasowe

Klimat a wietrzenie

• W klimatach wilgotnych i ciepłych przeważa wietrzenie chemiczne

• W klimatach zimnych i suchych dominuje wietrzenie mechanicznewietrzenie mechaniczne

Wietrzenie biologiczne

Ruchy masowe – osuwanie, spełzywanie, obrywanie

Przykład: Stożki usypiskowe (piargi) u podnóża góry

Erozja

• Erozja to procesy polegające na mechanicznym niszczeniu skał przez różne czynniki np. wodę, wiatr, lód

Działalność rzek

Bieg rzeki

W biegu górnym dominuje erozja wgłębna i transportW biegu środkowym zachodzi erozja boczna, transport i akumulacja

W biegu dolnym występuje akumulacja

Bieg górny

• Bieg górny - odcinek rzeki od źródła, po tereny wyżynne

• Początkowo w górnym biegu rzeka płynie zazwyczaj po stromych zboczach, często zazwyczaj po stromych zboczach, często bardzo szybko, żłobiąc wąskie i głębokie doliny. Siła płynącej wody jest tu tak duża, że wyrywa z dna i brzegów koryta rzeki nawet duże bloki skalne.

Meandry rzeki – bieg środkowy

Bieg dolny i ujście rzeki

• Rzeka płynie powoli, transportowany materiał jest tu osadzany (akumulowany).

• Powstają mielizny, ławice (łachy), kępy

• Ujście rzeki: rodzaje• Ujście rzeki: rodzaje

- Lejkowate (estuarium)

- Deltowe

Estuarium / delta

Wodospad – erozja wsteczna i wgłębna

Lodowce

Lodowce dzielimy na kontynentalne (lądolody)

np. na Grenlandii i Antarktydzie

Lodowce górskie (Himalaje, Pamir, Alpy)

Lodowce szelfowe (Antarktyda) – pływające

płyty lodowe blisko brzegu

Granica wiecznego śniegu

Granica wiecznego śniegu Granica wiecznego śniegu ––wysokość powyżej której wysokość powyżej której więcej śniegu przybywa niż się więcej śniegu przybywa niż się go topigo topi.

Granica przebiega na różnej Granica przebiega na różnej Granica przebiega na różnej Granica przebiega na różnej wysokości w zależności od wysokości w zależności od klimatu oraz ekspozycji stokuklimatu oraz ekspozycji stoku.

S N

Budowa lodowca górskiego

Działalność lodowców górskich

•• Działalność niszczącaDziałalność niszcząca

Tworzenie dolin U-kształtnych

•• Działalność budująca Działalność budująca (akumulacyjna)(akumulacyjna)

Powstawanie moren (czołowej, dennej bocznej)

Ponadto:Ponadto:

Powstawanie jezior cyrkowych

Źródła rzek

Lodowiec górski

Lądolody

Formy polodowcowe

• Moreny (czołowa, boczna, denna)

• Gliny zwałowe

• Głazy narzutowe

Wody polodowcowe - działalność

• Jeziora rynnowe

• Jeziora wytopiskowe

• Pradoliny

• Sandry• Sandry

• Ozy

• Kemy

• Drumliny

Rzeźbotwórcza działalność fal morskich

• Abrazja – erozja morska polegająca na niszczeniu brzegu przez fale morskie.

Inne pojęcia:

• klif (faleza) – stromy brzeg morski• klif (faleza) – stromy brzeg morski

• Mierzeja – zbudowana z piasku bariera (wydłużony półwysep) oddzielająca zatokę od morza

Abrazja

Mierzeja

Typy wybrzeży morskich

Typy wybrzeży

Typy wybrzeży

Typy wybrzeży

Typy wybrzeży

Typy wybrzeży

dalmatyńskie fiordowe

Typy wybrzeży

Lidowo-lagunowe Mierzejowe

Typy wybrzeży

riasowe szkierowe

Rzeźbotwórcza rola wiatru

• Erozja wietrzna (korazja) – żłobienie, szlifowanie skał wskutek działania wiatru (np. uderzenia ziaren piasku o skały)

• Deflacja – wywiewanie drobnych okruchów • Deflacja – wywiewanie drobnych okruchów skał przez wiatr

• Akumulacyjna działalność wiatru –powstawanie wydm

Rodzaje wydm

paraboliczne barchany

Środek wydmy „wyprzedza” ramiona Ramiona poruszają się szybciej niż środek wydmy

Wydma paraboliczna

Wydmy wędrujące Wydmy wędrujące –– Słowiński Park NarodowySłowiński Park Narodowy

Erozyjna działalność wiatru Erozyjna działalność wiatru –– grzyby skalnegrzyby skalne

Grzyb skalny na pustyni