PROBLEM CRVENILA KUKURUZA I PROBLEM CRVENILA KUKURUZA I MOGUĆNOSTI NJEGOVOG MOGUĆNOSTI NJEGOVOG

SUZBIJANJASUZBIJANJAProf. dr Prof. dr Vojislav TrkuljaVojislav Trkulja

Poljoprivredni Poljoprivredni institut Republike Srpske,institut Republike Srpske, Banja LukaBanja Luka

PROBLEM CRVENILA KUKURUZA I PROBLEM CRVENILA KUKURUZA I MOGUĆNOSTI NJEGOVOG MOGUĆNOSTI NJEGOVOG

SUZBIJANJASUZBIJANJAProf. dr Prof. dr Vojislav TrkuljaVojislav Trkulja

Poljoprivredni Poljoprivredni institut Republike Srpske,institut Republike Srpske, Banja LukaBanja LukaPoljoprivredni Poljoprivredni institut Republike Srpske,institut Republike Srpske, Banja LukaBanja LukaPoljoprivredni Poljoprivredni institut Republike Srpske,institut Republike Srpske, Banja LukaBanja Luka

HRONOLOGIJA POJAVE CRVENILA HRONOLOGIJA POJAVE CRVENILA KUKURUZAKUKURUZA (1)(1)

HRONOLOGIJA POJAVE CRVENILA HRONOLOGIJA POJAVE CRVENILA KUKURUZAKUKURUZA (1)(1)

�� 1957. godine prvi put opisana pojava crvenila 1957. godine prvi put opisana pojava crvenila kukuruza u Srbiji (južni Banat) kukuruza u Srbiji (južni Banat) –– prouzrokovač prouzrokovač nepoznatnepoznat;;

��

�� 1957. godine prvi put opisana pojava crvenila 1957. godine prvi put opisana pojava crvenila kukuruza u Srbiji (južni Banat) kukuruza u Srbiji (južni Banat) –– prouzrokovač prouzrokovač nepoznatnepoznat;;

���� Nakon toga do početka 21. vijeka sporadična Nakon toga do početka 21. vijeka sporadična pojava crvenila kukuruza u Srbiji i okolnim pojava crvenila kukuruza u Srbiji i okolnim zemljama (zemljama (1965. god. u Rumuniji, zatim 1996. 1965. god. u Rumuniji, zatim 1996. godine u Bugarskoj) godine u Bugarskoj) –– prouzrokovač nepoznatprouzrokovač nepoznat;;

�� Od 2002. godine intenzivna pojavaOd 2002. godine intenzivna pojava crvenila crvenila kukuruza u Srbiji (tokom epifitotične pojave kukuruza u Srbiji (tokom epifitotične pojave 2002. i 2003. godine u južnobanatskom okrugu smanjen prinos kukuruza za 40-90%)..

�� Nakon toga do početka 21. vijeka sporadična Nakon toga do početka 21. vijeka sporadična pojava crvenila kukuruza u Srbiji i okolnim pojava crvenila kukuruza u Srbiji i okolnim zemljama (zemljama (1965. god. u Rumuniji, zatim 1996. 1965. god. u Rumuniji, zatim 1996. godine u Bugarskoj) godine u Bugarskoj) –– prouzrokovač nepoznatprouzrokovač nepoznat;;

�� Od 2002. godine intenzivna pojavaOd 2002. godine intenzivna pojava crvenila crvenila kukuruza u Srbiji (tokom epifitotične pojave kukuruza u Srbiji (tokom epifitotične pojave 2002. i 2003. godine u južnobanatskom okrugu smanjen prinos kukuruza za 40-90%)..

Pojava crvenila kukuruza Pojava crvenila kukuruza šezdesetih godina prošlog vijekašezdesetih godina prošlog vijeka

Pojava crvenila kukuruza Pojava crvenila kukuruza šezdesetih godina prošlog vijekašezdesetih godina prošlog vijeka

Prva pojava Prva pojava crvenila crvenila kukuruza u kukuruza u Srbiji 1959. Srbiji 1959.

Prva pojava Prva pojava crvenila crvenila kukuruza u kukuruza u Srbiji 1959. Srbiji 1959.

Plandište,Uljma, Vršac, B. Crkva

Plandište,Uljma, Vršac, B. Crkva

• Pančevo• Pančevo

Srbiji 1959. Srbiji 1959. godinegodineSrbiji 1959. Srbiji 1959. godinegodine

POJAVA CRVENILA RANIH 60’IH GODINAPOJAVA CRVENILA RANIH 60’IH GODINA(Vasić, 1965)(Vasić, 1965)

LOKALITET

• B. Plandište, Uljma,

GODINA

• 1958/59

GODINA

• 1958/59

INZENZITET BOLESTI

• do 70%

INZENZITET BOLESTI

• do 70%

SMANJEN PRINOS

• do 70%

SMANJEN PRINOS

• do 70%Uljma,

B. Crkva, Pančevo;

• Vršac, Uljma

• 1960.

• 1961.

• 1962.

• 1963.

• 1960.

• 1961.

• 1962.

• 1963.

• 20-25%

• nije bilo

• 3-40%

• 20-40%

• 20-25%

• nije bilo

• 3-40%

• 20-40%

• 15%

• nije bilo

• 10%

• 15%

• 15%

• nije bilo

• 10%

• 15%

USLOVI ZA POJAVU CRVENILAUSLOVI ZA POJAVU CRVENILA(Vasić, 1965)(Vasić, 1965)

GODINA

• 1958/59.

• 1960.

GODINA

• 1958/59.

• 1960.

PADAVINE (jul-avgust)

• obilne kiše

• -

PADAVINE (jul-avgust)

• obilne kiše

• -

ROK SETVE

• -

• -

ROK SETVE

• -

• -• 1960.

• 1961.

• 1962.

• 1963.

• 1960.

• 1961.

• 1962.

• 1963.

• -

• suša

• 32 mm 11. avgusta

• 38 mm

• -

• suša

• 32 mm 11. avgusta

• 38 mm

• -

• -

• -

• rana sjetva -

jače ispoljeni

simptomi

• -

• -

• -

• rana sjetva -

jače ispoljeni

simptomi

MOGUĆI UZROCI POJAVE CRVENILAMOGUĆI UZROCI POJAVE CRVENILA

ABIOTIČKI FAKTORIABIOTIČKI FAKTORI BIOTIČKI FAKTORIBIOTIČKI FAKTORI

•• suša praćena visokim tsuša praćena visokim t°°i prekomernim kišama i prekomernim kišama (šok);(šok);

•• nedostatak ili suvišak nedostatak ili suvišak hraniva, posebno hraniva, posebno

•• suša praćena visokim tsuša praćena visokim t°°i prekomernim kišama i prekomernim kišama (šok);(šok);

•• nedostatak ili suvišak nedostatak ili suvišak hraniva, posebno hraniva, posebno

•• Virus (BYDV, MRGV) ili Virus (BYDV, MRGV) ili virusi (MDMV+virus virusi (MDMV+virus mozaične crtičavosti mozaične crtičavosti pšenice+ virus hlorotičnog pšenice+ virus hlorotičnog šarenila kukuruza = plava šarenila kukuruza = plava smrt ili corn lethal smrt ili corn lethal

•• Virus (BYDV, MRGV) ili Virus (BYDV, MRGV) ili virusi (MDMV+virus virusi (MDMV+virus mozaične crtičavosti mozaične crtičavosti pšenice+ virus hlorotičnog pšenice+ virus hlorotičnog šarenila kukuruza = plava šarenila kukuruza = plava smrt ili corn lethal smrt ili corn lethal hraniva, posebno hraniva, posebno

nedostatak fosfora;nedostatak fosfora;

•• herbicidi.herbicidi.

hraniva, posebno hraniva, posebno nedostatak fosfora;nedostatak fosfora;

•• herbicidi.herbicidi.

smrt ili corn lethal smrt ili corn lethal necrosis);necrosis);

•• spiroplazme (spiroplazme (Spiroplasma Spiroplasma kunkellikunkelli););

••mikoplazme (mikoplazme (MMaiaizze bushe bushyystunt mstunt myycoplasmacoplasma););•• nematode (nematode (LongidorusLongidorus sp.);sp.);

•• Fastidiozne bakterijeFastidiozne bakterije

smrt ili corn lethal smrt ili corn lethal necrosis);necrosis);

•• spiroplazme (spiroplazme (Spiroplasma Spiroplasma kunkellikunkelli););

••mikoplazme (mikoplazme (MMaiaizze bushe bushyystunt mstunt myycoplasmacoplasma););•• nematode (nematode (LongidorusLongidorus sp.);sp.);

•• Fastidiozne bakterijeFastidiozne bakterije

Simptomi na kukuruzu koje prouzrokuje virus Simptomi na kukuruzu koje prouzrokuje virus žžute patuljavosti ute patuljavosti ječma (BYDV)ječma (BYDV)

Simptomi na kukuruzu koje prouzrokuje virus Simptomi na kukuruzu koje prouzrokuje virus žžute patuljavosti ute patuljavosti ječma (BYDV)ječma (BYDV)

Nedostatak nekih mikroelemenata možeNedostatak nekih mikroelemenata možeprouzrokovati crvenilo lista kukuruzaprouzrokovati crvenilo lista kukuruza

�� Nedostatak fosfora Nedostatak fosfora na kiselim i hladnim na kiselim i hladnim zemljištima.zemljištima.

�� Nedostatak magnezijumaNedostatak magnezijuma

HRONOLOGIJA POJAVE CRVENILA HRONOLOGIJA POJAVE CRVENILA KUKURUZAKUKURUZA (2)(2)

HRONOLOGIJA POJAVE CRVENILA HRONOLOGIJA POJAVE CRVENILA KUKURUZAKUKURUZA (2)(2)

�� 2003. 2003. godine godine identifikovane identifikovane ffastidiozne astidiozne bakterijbakterijee ili rikecije kao prouzrokovači crvenila ili rikecije kao prouzrokovači crvenila kukuruza;kukuruza;

�� 2007. godine je utvrđeno da je 2007. godine je utvrđeno da je stolbur stolbur

�� 2003. 2003. godine godine identifikovane identifikovane ffastidiozne astidiozne bakterijbakterijee ili rikecije kao prouzrokovači crvenila ili rikecije kao prouzrokovači crvenila kukuruza;kukuruza;

�� 2007. godine je utvrđeno da je 2007. godine je utvrđeno da je stolbur stolbur �� 2007. godine je utvrđeno da je 2007. godine je utvrđeno da je stolbur stolbur fitoplazmafitoplazma prouzrokovač crvenila kukuruza prouzrokovač crvenila kukuruza ((Duduk Duduk ii BertacciniBertaccini, 2007);, 2007);

�� 2007. godine je utvrđeno da cikada 2007. godine je utvrđeno da cikada Reptalus Reptalus panzeripanzeri ima značajnu ulogu u širenju crvenila ima značajnu ulogu u širenju crvenila kukuruza ili stolbur fitoplazme (kukuruza ili stolbur fitoplazme (Jović i sar., Jović i sar., 20072007).).

�� 2012, EPPO Alert list2012, EPPO Alert list

�� 2007. godine je utvrđeno da je 2007. godine je utvrđeno da je stolbur stolbur fitoplazmafitoplazma prouzrokovač crvenila kukuruza prouzrokovač crvenila kukuruza ((Duduk Duduk ii BertacciniBertaccini, 2007);, 2007);

�� 2007. godine je utvrđeno da cikada 2007. godine je utvrđeno da cikada Reptalus Reptalus panzeripanzeri ima značajnu ulogu u širenju crvenila ima značajnu ulogu u širenju crvenila kukuruza ili stolbur fitoplazme (kukuruza ili stolbur fitoplazme (Jović i sar., Jović i sar., 20072007).).

�� 2012, EPPO Alert list2012, EPPO Alert list

Sindrom crvenila kukuruza u prvoj

deceniji 21. veka

Sindrom crvenila kukuruza u prvoj

deceniji 21. veka

2002. godina2002. godina 2010. godina2010. godina

????

40-90%

smanjen prinos

zrna

40-90%

smanjen prinos

zrna

SIMPTOMI CRVENILASIMPTOMI CRVENILASIMPTOMI CRVENILASIMPTOMI CRVENILA

SIMPTOMI CRVENILA KUKURUZASIMPTOMI CRVENILA KUKURUZASIMPTOMI CRVENILA KUKURUZASIMPTOMI CRVENILA KUKURUZA

�� Prvi simptomi se pojavljuju poslije cvjetanja, u Prvi simptomi se pojavljuju poslije cvjetanja, u mliječnoj zrelosti;mliječnoj zrelosti;

�� Porast, cvjetanje i oplodnja kukuruza se do pojave Porast, cvjetanje i oplodnja kukuruza se do pojave crenila odvija normalno;crenila odvija normalno;

�� Prvi simptomi se pojavljuju poslije cvjetanja, u Prvi simptomi se pojavljuju poslije cvjetanja, u mliječnoj zrelosti;mliječnoj zrelosti;

�� Porast, cvjetanje i oplodnja kukuruza se do pojave Porast, cvjetanje i oplodnja kukuruza se do pojave crenila odvija normalno;crenila odvija normalno;crenila odvija normalno;crenila odvija normalno;

�� Crvenkastoljubičasta boja se manifestuje na listu, Crvenkastoljubičasta boja se manifestuje na listu, lisnom nervu, lisnom nervu, rukavcu i stablu, najprije u zoni klipa a rukavcu i stablu, najprije u zoni klipa a zatim se širi i na vršno lišće; zatim se širi i na vršno lišće;

�� Simptomi se pojavljuju krajem jula ili početkom Simptomi se pojavljuju krajem jula ili početkom avgusta;avgusta;

�� Intenzitet bolesti je veći na usevima ranijih rokova Intenzitet bolesti je veći na usevima ranijih rokova setve u godinama sa obilnim padavinama tokom setve u godinama sa obilnim padavinama tokom junajuna--jula;jula;

crenila odvija normalno;crenila odvija normalno;

�� Crvenkastoljubičasta boja se manifestuje na listu, Crvenkastoljubičasta boja se manifestuje na listu, lisnom nervu, lisnom nervu, rukavcu i stablu, najprije u zoni klipa a rukavcu i stablu, najprije u zoni klipa a zatim se širi i na vršno lišće; zatim se širi i na vršno lišće;

�� Simptomi se pojavljuju krajem jula ili početkom Simptomi se pojavljuju krajem jula ili početkom avgusta;avgusta;

�� Intenzitet bolesti je veći na usevima ranijih rokova Intenzitet bolesti je veći na usevima ranijih rokova setve u godinama sa obilnim padavinama tokom setve u godinama sa obilnim padavinama tokom junajuna--jula;jula;

CrvenilCrvenilo o kukuruzakukuruza 30 dana posl30 dana poslijije infekcije e infekcije CrvenilCrvenilo o kukuruzakukuruza 30 dana posl30 dana poslijije infekcije e infekcije

SIMPTOMI CRVENILA KUKURUZASIMPTOMI CRVENILA KUKURUZASIMPTOMI CRVENILA KUKURUZASIMPTOMI CRVENILA KUKURUZA

�� Poslije promjene boje, biljke prije ili Poslije promjene boje, biljke prije ili kasnije venu ili uginjavaju;kasnije venu ili uginjavaju;

�� Do naglog uvenuća oboljeleih biljaka dolazi Do naglog uvenuća oboljeleih biljaka dolazi

�� Poslije promjene boje, biljke prije ili Poslije promjene boje, biljke prije ili kasnije venu ili uginjavaju;kasnije venu ili uginjavaju;

�� Do naglog uvenuća oboljeleih biljaka dolazi Do naglog uvenuća oboljeleih biljaka dolazi �� Do naglog uvenuća oboljeleih biljaka dolazi Do naglog uvenuća oboljeleih biljaka dolazi ukoliko nastupi sušni period sa visokim ukoliko nastupi sušni period sa visokim temperaturama;temperaturama;

�� Zrna kod oboljelih biljaka su svenula, u Zrna kod oboljelih biljaka su svenula, u manjoj ili većoj mjeri nenalivena i manjoj ili većoj mjeri nenalivena i smežurana („babin zub“);smežurana („babin zub“);

�� Bolest se ne prenosi sjemenom.Bolest se ne prenosi sjemenom.

�� Do naglog uvenuća oboljeleih biljaka dolazi Do naglog uvenuća oboljeleih biljaka dolazi ukoliko nastupi sušni period sa visokim ukoliko nastupi sušni period sa visokim temperaturama;temperaturama;

�� Zrna kod oboljelih biljaka su svenula, u Zrna kod oboljelih biljaka su svenula, u manjoj ili većoj mjeri nenalivena i manjoj ili većoj mjeri nenalivena i smežurana („babin zub“);smežurana („babin zub“);

�� Bolest se ne prenosi sjemenom.Bolest se ne prenosi sjemenom.

VEKTOR FITOPLAZMEVEKTOR FITOPLAZMEVEKTOR FITOPLAZMEVEKTOR FITOPLAZME

• U prirodi crvenilo kukuruza prenosi cikada Reptalus panzeri Low (Cixiinae, Auchenorrhyncha)Auchenorrhyncha)

• R. panzeri ima jednu generacijugodišnje i odrastao insekt je prisutan samo kratak period tokom ljeta

LarveLarveReptalus panzeri Reptalus panzeri na korijenu na korijenu kukuruzakukuruza

LarveLarveReptalus panzeri Reptalus panzeri na korijenu na korijenu kukuruzakukuruza

LarveLarveReptalus panzeri Reptalus panzeri na korijenu na korijenu pšenicepšenice

LarveLarveReptalus panzeri Reptalus panzeri na korijenu na korijenu pšenicepšenice

Epidemiološki ciklus razvoja Epidemiološki ciklus razvoja crvenila kukuruzacrvenila kukuruza

Epidemiološki ciklus razvoja Epidemiološki ciklus razvoja crvenila kukuruzacrvenila kukuruza

EPIDEMIOLOGIJA CRVENILA KUKURUZAEPIDEMIOLOGIJA CRVENILA KUKURUZA

KRAJ JUNAKRAJ JUNA--POČETAK JULA POJAVA PRVIH ODRASLIH INSEKATAPOČETAK JULA POJAVA PRVIH ODRASLIH INSEKATA

DO POČETKA AVGUSTA SE HRANE I VRŠE ZARAZUDO POČETKA AVGUSTA SE HRANE I VRŠE ZARAZU

SIMPTOMI CRVENILA SE JAVLJAJU OD KRAJA JULA DO SREDINE SIMPTOMI CRVENILA SE JAVLJAJU OD KRAJA JULA DO SREDINE

AVGUSTAAVGUSTAAVGUSTAAVGUSTA

KRAJEM JULAKRAJEM JULA--POČETKOM AVGUSTA ŽENKA POLAŽE JAJA U ZEMLJU POČETKOM AVGUSTA ŽENKA POLAŽE JAJA U ZEMLJU

PORED KORJENA KUKURUZAPORED KORJENA KUKURUZA

OD SREDINE SEPTEMBRA OD SREDINE SEPTEMBRA ––OKTOBRA ISPILJENE LARVE SE HRANE NA OKTOBRA ISPILJENE LARVE SE HRANE NA

KORJENU KUKURUZAKORJENU KUKURUZA

NAKON SJETVE OZIME PŠENICE NA POLJU KUKURUZA LARVE NASTAVLJAJU NAKON SJETVE OZIME PŠENICE NA POLJU KUKURUZA LARVE NASTAVLJAJU

DA SE HRANE NA KORJENU DIVLJEG SIRKA I PŠENICE OD MARTA DO DA SE HRANE NA KORJENU DIVLJEG SIRKA I PŠENICE OD MARTA DO

SREDINE JUNASREDINE JUNA

Epidemiološki ciklus crvenila Epidemiološki ciklus crvenila kukuruzakukuruza

Epidemiološki ciklus crvenila Epidemiološki ciklus crvenila kukuruzakukuruza

Uticaj rokova sjetve na pojavu crvenila Uticaj rokova sjetve na pojavu crvenila kukuruzakukuruza

I rok sjetve (15/04) III rok sjetve(15/06)II rok sjetve (16/05)

L1L1L1L1

L2L2L2L2

Plodosmjena - dvopolje

Divlji sirak (Divlji sirak (Sorghum halepense Sorghum halepense L.)L.)Divlji sirak (Divlji sirak (Sorghum halepense Sorghum halepense L.)L.)

Zakorovljenost usjeva u poljima sa Zakorovljenost usjeva u poljima sa simptomima crvenila kukuruzasimptomima crvenila kukuruza

MJERE SUZBIJANJAMJERE SUZBIJANJAMJERE SUZBIJANJAMJERE SUZBIJANJA

�� Primjena Primjena tropoljnog sistema plodosmjenetropoljnog sistema plodosmjene (osim (osim plodosmene kukuruzplodosmene kukuruz--pšenica uključiti i druge pšenica uključiti i druge gajene biljke);gajene biljke);

�� Izbalansirana hraniva u zemljištuIzbalansirana hraniva u zemljištu ((intenzivno intenzivno đubrenje kojđubrenje koja a se koriste u rotaciji kukuruzse koriste u rotaciji kukuruz--

�� Primjena Primjena tropoljnog sistema plodosmjenetropoljnog sistema plodosmjene (osim (osim plodosmene kukuruzplodosmene kukuruz--pšenica uključiti i druge pšenica uključiti i druge gajene biljke);gajene biljke);

�� Izbalansirana hraniva u zemljištuIzbalansirana hraniva u zemljištu ((intenzivno intenzivno đubrenje kojđubrenje koja a se koriste u rotaciji kukuruzse koriste u rotaciji kukuruz--đubrenje kojđubrenje koja a se koriste u rotaciji kukuruzse koriste u rotaciji kukuruz--pšenica povećapšenica povećava va koncentracijkoncentracijuu ukupnukupnog azotaog azota, , amino kiselina i organskih jedinjenja, što dovamino kiselina i organskih jedinjenja, što dovodiodido do odnosa hraniva odnosa hraniva kojkojii olakšava plodnost i olakšava plodnost i opstanopstanaak k vektora)vektora);;

�� Gajenje ranih do srednje ranih hibridaGajenje ranih do srednje ranih hibrida (tolerantniji (tolerantniji od kasnih hibrida). od kasnih hibrida).

�� Suzbijanje vektora i korovaSuzbijanje vektora i korova (praćenje pojave (praćenje pojave vektora tokom juna);vektora tokom juna);

đubrenje kojđubrenje koja a se koriste u rotaciji kukuruzse koriste u rotaciji kukuruz--pšenica povećapšenica povećava va koncentracijkoncentracijuu ukupnukupnog azotaog azota, , amino kiselina i organskih jedinjenja, što dovamino kiselina i organskih jedinjenja, što dovodiodido do odnosa hraniva odnosa hraniva kojkojii olakšava plodnost i olakšava plodnost i opstanopstanaak k vektora)vektora);;

�� Gajenje ranih do srednje ranih hibridaGajenje ranih do srednje ranih hibrida (tolerantniji (tolerantniji od kasnih hibrida). od kasnih hibrida).

�� Suzbijanje vektora i korovaSuzbijanje vektora i korova (praćenje pojave (praćenje pojave vektora tokom juna);vektora tokom juna);

HVALA NA PAŽNJI!!!HVALA NA PAŽNJI!!!HVALA NA PAŽNJI!!!HVALA NA PAŽNJI!!!HVALA NA PAŽNJI!!!HVALA NA PAŽNJI!!!HVALA NA PAŽNJI!!!HVALA NA PAŽNJI!!!