prirodni nauki i tehnika.pdf programa
TRANSCRIPT
1
природни науки и техника
2
МИ
НИ
СТ
ЕР
СТ
ВО
ЗА
ОБ
РА
ЗО
ВА
НИ
Е И
НА
УК
А
БИ
РО
ЗА
РА
ЗВ
ОЈ
НА
ОБ
РА
ЗО
ВА
НИ
ЕТ
О
Скопје, 2010
ПРИРОДНИ НАУКИ И ТЕХНИКА
VI
О
ДД
ЕЛ
ЕН
ИЕ
ДЕВЕТГОДИШНО ОСНОВНО
ОБРАЗОВАНИЕ
НАСТАВНА
ПРОГРАМА
3
1. CELI NA NASTAVATA PO PRIRODNI NAUKI I TEHNIKA VO VI ODDELENIE
U~enikot/u~eni~kata:
- da go pro{iruva i prodlabo~uva razbiraweto na osnovnite prirodni zakonitosti i poimi za prirodata okolu
sebe;
- da gi obedinuva / povrzuva konceptite i procesite vo prirodata i tehnikata, preku konkretni primeri;
- da gi voo~uva sistemite, podredenosta i organizacijata na poimite od prirodata, preku konkretni
primeri za delovite i dvi`ewata vo Son~eviot sistem, negovite planeti i za planetata Zemja;
- da steknuva znaewa za vnatre{nata gradba na Zemjata, za prirodnite pojavi: zemjotresi, vulkani, buri,
uragani, cunami, za erozijata, fenomenot plima – oseka, vrne`ite i posledicite od zagrevaweto i ladeweto;
- da go otkriva nastanokot i vidovite na karpi i po~vi na Zemjata;
- da gi razbira i da gi objasnuva osnovnite poimi za raznovidnosta na `iviot svet;
- da gi poznava osobinite na `iviot svet: kleto~nata gradba i `ivotnite funkcii;
- da gi nabrojuva i opi{uva osnovnite `ivotni funkcii na `ivite organizmi, vklu~uvaj}i go i ~ovekot;
- da gi otkriva i da gi primenuva faktite za povrzanosta na site `ivi organizmi preku ishranata;
- da go razbira zna~eweto na faktite za nivoata na ekolo{kata podelba i da gi predviduva uslovite i
posledicite vrz naseluvaweto na `ivotni zaednici;
- da ja otkriva dinami~kata priroda na prirodnite procesi i fenomeni (nastanok na karpite, po~vite, rastewe
i razvoj na organizmite, posledicite za `iviot svet: prisposobuvawe, rasprostranuvawe); - da dava argumentirani, logi~no obmisleni odgovori na postavenite pra{awa / zada~i / problemi i da
prezentira zaklu~oci, potkrepeni so dokazi;
- da pretstavuva podatoci vo tabela, grafik, {ema;
- da umee da ~ita i tolkuva podatoci od tabela, grafik, {ema, geografska karta, globus;
- da izrabotuva i da predlaga plan za izveduvawe ednostaven obid;
- da prifa}a i izvr{uva zada~i so razli~en stepen na slo`enost pri istra`uvaweto: postavuva pra{awa,
predviduva, gi koristi setilata, koristi instrumenti (lupa, lewir, vaga, kompas, karta, globus, mikroskop),
zapi{uva i obrabotuva podatoci.
- da u~estvuva aktivno vo rabotata na grupata i pri diskusiite;
- da poka`uva podgotvenost za preispituvawe na svoite mislewa i po~it kon mislewata na drugite;
- da go razbira zna~eweto na ispolnuvawe na zadadenata zada~a vo zadadenite rokovi;
- da poka`uva podgotvenost da im pomogne na drugite, osobeno pri rabota vo grupa.
Наставниот предмет природни науки и техника е застапен со 3 часа неделно – 108 часови годишно.
4
2. KONKRETNI CELI
1. TEMA PLANETATA ZEMJA VO VSELENATA / 14 ~asovi
Celi Sodr`ina Poimi aktivnosti i metodi
U~enikot/u~eni~kata:
-da gi opi{uva Vselenata i
yvezdite;
-da se zdobie so pretstava za
vselenskiot prostor;
-da gi razlikuva i klasificira
nebeskite tela;
-da gi objasnuva karakteristikite
na Sonceto; -da gi opi{uva karakteristikite
na Mese~inata;
-da go razbira pojavuvaweto na
mese~evite meni;
- da gi opi{uva pojavite na
meteorite i kometite;
-da razviva sopstveni pretstavi za
mestoto na ~ovekot i `ivotot vo
Vselenata.
Vselena, Sonce i Son~ev
sistem
Nebeskite tela vo
vselenata
Vselena
Yvezda
Soyvezdie
Galaksija
Mle~en pat
Priroden
satelit
Mese~ina
Mese~evi meni
Meteor
Kometa
-Video prezentacii za Vselenata, za
yvezdi, planeti.
-^itawe tekstovi za temata.
-Poseta na planetarium.
-Istra`uvawe: nabquduvawe na
yvezdeno nebo.
-Izrabotka na pano za razli~nite
formi na Mese~inata (meni).
-Videoprezentacii.
-Stimulirawe na sozdavawe krateri.
-Organizirawe na razgovor za
~ovekot i vselenata, za prvoto
patuvawe na ~ovekot na
mese~inata.
- Video prezentacii za nebeskite
tela i pojavi.
5
2 . TEMA ZEMJATA E DINAMI^EN SISTEM / 18 ~asovi
Celi Sodr`ina Poimi Aktivnosti i metodi
U~enikot/u~eni~kata:
- da ja prepoznava
vnatre{nata gradba na
Zemjata so pomo{ na
grafika/model;
- da gi objasnuva vnatre{nite
i nadvore{nite promeni na
Zemjata;
-da gi prepoznava i selektira
prirodnite pojavi: zemjotresi,
cunami, vulkani, buri, plima,
oseka, vrne`i, erozija;
-da go objasnuva
nastanuvaweto na prirodnite
pojavi; -da gi nabrojuva vlijanijata i
pri~inite za nastanokot na
karpite;
-da gi razlikuva vidovite
karpi (naplasteni,
magmatski, izmeneti);
-da go objasnuva nastanokot na
po~veniot sloj;
-da gi razlikuva i
klasificira po~vite
(pesoklivi, glineni);
-da go objasnuva stopanskoto
zna~ewe na po~vite.
Vnatre{na gradba na
Zemjata
Prirodni pojavi na
Zemjata
Nastanok na karpite i
vidovi karpi
Nastanok na po~vite i
vidovi po~vi
Zemjini сфери
Zemjotresi
Cunami
Vulkani
Buri
Plima
Oseka
Vrne`i
Erozija
Karpi
Po~va
- Izrabotuvawe modeli (na pr.: пrese~eno top~e i glina) za
vnatre{niot presek na Zemjata.
- Izrabotuvawe na crte`i na
plakatna hartija za vnatre{nata
gradba na Zemjata.
- Videoprezentacija za
karakteristikite na jadroto i
Zemjinite obvivki.
- ^itawe tekstovi za prirodnite
pojavi i posledicite od
vnatre{nite i nadvore{nite
promeni na Zemjata.
- Izrabotuvawe dinami~en model na
vulkan.
- Videoprezentacija na vulkanska
erupcija.
- Izrabotuvawe na foto album za
prirodnite pojavi na Zemjata.
- Nabquduvawe na razli~nite vidovi
karpi i po~vi.
- Izrabotuvawe model na po~veni
sloevi.
- Izrabotuvawe na zbirki od
razli~ni vidovi karpi i po~vi.
6
-
3. TEMA OSOBINI NA @IVIOT SVET / 40 ~asovi
Celi Sodr`ini Poimi Aktivnosti i metodi
U~enikot/u~eni~kata:
- da ja otkriva raznovidnosta i
srodnosta na `ivite
organizmi;
- da gi razbere odlikite na
`ivite organizmi;
- da ja razbira kleto~nata gradba
na organizmite, edno i
pove}ekleto~nosta;
- da gi imenuva formite,
sostavnite delovi na kletkata
(rastitelna i `ivotinska) i
nivnite funkcii so pomo{ na
grafika;
- da gi voo~uva i naveduva
sli~nostite i razlikite vo
gradbata me|u `ivotinskata i
rastitelnata kletka;
- da go otkriva zna~eweto na
ishranata vo odnos na site
drugi `ivotni osobini i
procesi;
- da razbere deka rastenijata ja
proizveduvaat hranata vo
zelenite delovi od materii od
po~vata, od vozduhot i
son~evata svetlina;
- da osoznae deka `ivotnite se
potro{uva~i na hranata;
@ivite organizmi se
odlikuvaat so kleto~na
gradba i `ivotni
procesi
Ishranata gi uslovuva
drugite `ivotni
procesi
Rastenijata ja
proizveduvaat hranata
za sebe i za drugite
organizmi
Kleto~na gradba
Kletka
Kleto~na
obvivka
Citoplazma
Jadro
Ednokleto~ni
organizmi,
Mikroorganizmi
Pove}ekleto~ni
organizmi
Hrana
Ishrana
Proizveduva~i
Potro{uva~i
Trevojadi
Mesojadi
Se{tojadi
Sinxiri na
- Pravewe zbirki na nivo na paralelkata
od konzerviran materijal od sobrani
primeroci rastenija i `ivotni.
- Podgotvuvawe albumi so grafika za
razli~ni oblici na `ivi organizmi i
`ivotni procesi.
- Nabquduvawe na razli~ni odliki na
`ivotni (dvi`ewe, hranewe, osetlivost
i dr.).
- Izrabotuvawe na model na kletka.
- Demonstrirawe - mikroskopirawe na
preparati od: rastitelna kletka,
`ivotinska kletka, mikrobna kletka.
- Mikroskopirawe na barski edno- i
pove}ekleto~ni organizmi.
- Istra`uvawe za sozdavawe hrana (skrob)
kaj rastenijata.
- Istra`uvawe na ishranata na `aba,
akvariumska riba, pol`av, ptica i dr.
- Izrabotuvaat listi so podatoci za delovi
na rastenijata koi slu`at vo ishranata
na ~ovekot.
- Izrabotuvawe na lista na zdrava hrana.
- Izrabotuvawe na ednostavni sinxiri na
ishrana na panoa, kola`i za livada
(kopnena `ivotna zaednica) i za ezero
(vodna `ivotna zaednica).
- Sledewe na videozapisi za ednostavni
7
- da ja objasnuva povrzanosta na
rastenijata i `ivotnite preku
ishranata (sinxiri na
ishranata);
- da go razbira di{eweto kako
razmena na gasovite pome|u
organizmot i `ivotnata
sredina;
- da sfati deka rastenijata
di{at so pomo{ na site organi;
- da osoznae deka `ivotnite
di{at so pomo{ na organi za
di{ewe koi se razli~ni vo
zavisnost od `ivotnata
sredina;
- da razbere deka organizmot se
osloboduva od nepotrebnite i
{tetnite materii;
- da go povrzuva dvi`eweto kaj
`ivotnite so ishranata;
- da razbere deka na~inite za
dvi`ewe zavisat od `ivotnata
sredana;
- da gi sporeduva na~inite i
organite za dvi`ewe kaj
poznati pretstavnici so
`ivotnite sredini i nivnata
ishrana;
- da razbere deka rastenijata
Di{eweto e osnovna
biolo{ka osobina
Osloboduvawe od
{tetni materii
Dvi`eweto kako
biolo{ka osobina
ishranata
Di{ewe
Razmena na
gasovi
Organi za
di{ewe
Izla~uvawe
Dvi`ewe
Organi za
dvi`ewe
sinxiri na ishranata.
- Istra`uvawe na posledicite koga
razli~ni `ivotinski organi za di{ewe
se staveni na vozduh i vo voda.
- Istra`uvawe na di{ewe na edno
`ivotno (riba vo voda pri miruvawe i
vo dvi`ewe, broewe na dvi`ewata na
`abrite vo minuta, zapi{uvawe na
podatoci).
- Istra`uvawe na di{ewe na edno
rastenie i edno `ivotno pod
stakleno yvono.
- Izrabotuvawe na ednostaven mehanizam
za filtrirawe na oboen rastvor.
- Nabquduvawe i sporeduvawe na dvi`ewa
na `ivotni (riba vo voda, cica~ na kopno
i vo voda, insekt na kopno (mravka),
insekt vo vozduh (peperutka, muva).
- Nabquduvawe na prisposobenosta na
formata na organite za dvi`ewe na
po~va- noze, vo voda-perki, vo vozduh –
krilja.
- Nabquduvawe na pridvi`uvawe na
rastenie kon svetlinata – p~enica.
8
ograni~eno se dvi`at;
- da ja sfati osetlivosta kaj
`ivotnite kako vrska na
organizmot so sredinata;
- da go razbira zna~eweto i da gi
primenuva poimite povrzani so
osetlivosta;
- da gi opi{uva svoite pretstavi
za vrskite me|u setilata,
ishranata, na~inot na
dvi`eweto i odbranata od
opasnostite;
- da gi objasnuva vrskite
(osetlivosta) na edno `ivotno
i sredinata;
- da go razbira rasteweto,
razmno`uvaweto, umiraweto
kako fazi od `ivotniot ciklus
na sekoj `iv organizam;
- da go sfa}a rasteweto i
bespolovoto razmno`uvawe kaj
rastenijata;
- da go razbira razmno`uvaweto
kaj organizmite kako na~in za
opstanok;
- da gi osoznava razvojnite fazi
vo tek na rasteweto kaj
~ovekot;
- da go prifa}a stareeweto i
umiraweto kako prirodni fazi
vo `ivotniot ciklus na sekoja
Osetlivost na drazbi
@ivoten ciklus kaj
rastenijata i
`ivotnite
Osetlivost
Drazba
Organi za
primawe drazbi
Za{tita od
silni drazbi
Rastewe
Razvivawe
Bespolovo
razmno`uvawe
Polovo
razmno`uvawe
Oploduvawe
Stareewe
Umirawe
- Istra`uvawe na sopstveni setilni
iskustva so isklu~uvawe na po edno
setilo (vid, sluh, toplo-studeno, miris),
zapi{uvawe i analizirawe na
podatocite.
- Istra`uvawe na osetlivosta na edno
rastenie vo uslovi na promeneta
osvetlenosti ili temperatura.
- Istra`uvawe na rastewe na u~enicite:
merewe, bele`ewe i sporeduvawe na
podatocite na po~etokot i na krajot na
u~ebnata godina.
- Sledewe na video zapisi za `ivotniot
ciklus na rastenijata, `ivotnite i za
~ovekot.
- Razgovarawe za problemite i
prednostite pri rasteweto na
u~enicite.
9
edinka.
4. TEMA EKOLOGIJA / 12 ~asovi
Celi Sodr`ini Poimi Aktivnosti i metodi
U~enikot/u~eni~kata:
- da gi imenuva i objasnuva
osnovnite ekolo{ki poimi;
- da gi nabrojuva osnovnite
uslovi vo `ivotnite sredini
koi vlijaat vrz `iviot svet;
- da naveduva primeri za
vidovi na `ivotni zaednici,
`iveali{ta i ekosistemi;
- da go razbira mestoto na
edinkata vo `ivotnata
zaednica;
- da nabrojuva vidovi na {umi
vo zavisnost od klimatskite
uslovi;
- da gi naveduva ekolo{kite
uslovi i `ivotnite zaednici
na {umite vo umereniot
pojas, do`dovnite {umi, vo
pustinite, vo polarnite
oblasti i morskiot
ekosistem;
- da gi prepoznava i da gi
objasnuva pri~inite za
predatorstvo, simbioza i
parazitizam;
Nivoa na ekolo{ka
podelba
Vidovi na ekosistemi
Odnosi vo `iviot svet
Edinka
@ivotna
zaednica
@iveali{te
Ekosistem
[uma vo
umereniot pojas
Do`dovna {uma
Pustina
Morski
ekosistem
Polaren
ekosistem
Simbioza
Parazitizam
Predatorstvo
- Poseta na u~ili{niot park i razgovor
za prirodnoto opkru`uvawe.
- Nabquduvawe i otkrivawe na vidovite
na `ivotni zaednici vo opkru`uvaweto.
- Izrabotuvawe proekt za `ivotnite
zaednici vo lokalnoto opkru`uvawe:
- Nabquduvawe i vodewe dnevnik za edno
`ivotno (edinka), za edno rastenie, za
lokalnata reka, za funkcionirawe na
zoolo{kata gradina.
- Izrabotka na crte` - {umski ekosistem
(po sopstven izbor) so sliki na tipi~ni
pretstavnici od rastitelnite i
`ivotinskite zaednici vo nego.
- Koristewe na Internet za prebaruvawe
i razgleduvawe na razli~ni vidovi na
{umi so nivnite rastitelni i
`ivotinski pretstavnici.
- Opi{uvawe na primeri za simbioza me|u
dva organizma.
- Primeri za parazitizam me|u doma}in i
parazit.
- Opi{uvawe na odnosot na grablivka kon
plenot.
10
- da go разбира vlijanieto na
~ovekot vrz ekosistemite.
- Primena (prebaruvawe) na CD i na
Internet enciklopedi.
5. PRIRODNITE NAUKI VO SEKOJDNEVNIOT @IVOT / 24 ~asovi
Celi Sodr`ini Poimi Aktivnosti i metodi
U~enikot/u~eni~kata:
- da sfati deka prirodnite
nauki imaat {iroka
primena vo sekojdnevniot
`ivot;
- da ja sogleduva
povrzanosta pome|u
prirodnite nauki i
tehnolo{kite otkritija;
- da sfati deka do golemite
otkritija ~ovekot doa|al
preku dolgotrajni
istra`uvawa, a ponekoga{
i slu~ajno;
- da ja sogleda va`nosta na
mereweto, ~itaweto i
tolkuvaweto na
rezultatite kako bitni
faktori za novi
otkritija;
- da meri i da o~ituva
podatoci od instrumenti;
- da go sogleda zna~eweto na
prirodnite nauki vo
dobivaweto i
Primena na prirodnite
nauki vo sekojdnevniot
`ivot
Postapki na merewe vo
sekojdnevniot `ivot
Prirodnite nauki i
proizvodstvo na hrana
Tehnolo{ki
otkritija
Hrana
- ^itawe na tekstovi od enciklopedii, od
istoriski ~itanki, atlasi i sl. za
zna~ajni otkritija, na~inot na `ivotot
vo razli~ni periodi i sl. - Дискусија (наведување примери) за
примената на природните науки во
секојдневниот живот.
- Prebaruvawe na Internet.
- Merewe na temperatura.
- ^itawe na podatoci od vodomer.
- Sledewe na vremenski karti na
Internet.
- Poseta na rabotilnica za dobivawe na
leb (pogon).
11
za~uvuvaweto na hranata
vo ispravna sostojba;
- da go povrze dobivaweto
na leb, ocet, kiselo mleko,
zimnica, so prisustvoto na
nekoi mikroorganizmi;
- da opi{uva postapki za
dobivawe na: leb, kiselo
mleko i ocet;
- da naveduva primeri za
pozitivniot i
negativniot efekt na
mikroorganizmite;
- da naveduva postapki za
za~uvuvawe na hranata vo
ispravna sostojba
(su{ewe, zamrznuvawe,
skiseluvawe);
- da opi{uva kako se dobiva
staklo i stakleni
proizvodi;
- da razbira deka preku
istra`uvawata se
dobivaat novi materijali
(plasti~ni materijali i
lekovi);
- da ja sfati opasnosta od
upotreba na lekovi bez
preporaka od lekar;
- da objasnuva za potрebata i
Prirodnite nauki i
proizvodstvoto na
materijali korisni za
~ovekot.
Mikroorganizmi
Kvasec
Mle~ni
proizvodi
Ocet
Konzervirawe na
hrana
Staklo
Plasti~ni
materijali
Lekovi
- Prenesuvawe na iskustvo od
strana na roditel, ekspert i sl.
- Istra`uvawa na:
- Proizvodstvo na leb.
- Potkiseluvawe na mleko.
- Dobivawe na ocet.
- Za~uvuvawe na hranata vo ispravna
sostojba.
- Razgovori za rasipuvaweto na
hranata i kako toa da se spre~i.
- Videozapisi za dobivawe na staklo i
stakleni proizvodi.
- Videozapisi za dobivawe na lekovi
(penicilin, acetisal).
- Videozapisi za primena na plasti~nite
materii.
- Izrabotuvawe na tabela so materijali
12
korista od
recikliraweto;
- da steknuva naviki za
klasirawe na
upotrebenite materijali
(hartija, staklo, metal i
plastika) za reciklirawe;
- da nabrojuva proizvodi
koi mo`at povtorno da se
iskoristat;
- da go objasnuva zna~eweto
i potrebata na ~ista voda
za piewe;
- da go opi{uva
pro~istuvaweto na
morskata voda vo voda za
piewe;
- da otkrie deka objekti so
hidro/aerodinami~en
oblik pobrzo se dvi`at vo
sredinata;
- da naveduva primeri za
pretvorawе na energijata
od eden vo drug oblik vo
sekojdnevniot `ivot
(veternica, vodenica,
hidrocentrala, son~ev
kolektor, laser, dinamo na
to~ak, sijalica, mikser,
grealka);
Reciklirawe; povtorna
upotreba na proizvodite
Uloga na naukite vo
razre{uvawe na
nedostigot na ~ista voda
za piewe
Dvi`ewe niz vodena i
vozdu{na sredina
Dobivawe energija vo
razli~ni oblici i
nejzina upotreba
Reciklirawe
Veternica
Vodenica
Son~ev kolektor
i proizvodi koi mo`e da se
recikliraat, ili povtorno da se
upotrebuvaat.
- Rabota vo grupi: reciklirawe na hartija
(vesnici).
- Izведuvawe eksperiment so koj se
prika`uva otstranuvawe na sol od voda
so zagrevawe.
- Videozapis za procesot na pro~istuvawe na vodata.
- Ista`uvawe na potro{uva~ka na voda vo
doma}instvata i iznao|awe na~ini za
za{teda.
- Istra`uvawe na dvi`ewe na objekti so
hidro/aerodinami~en oblik vo vozdu{na
i vodena sredina.
- Demonstrirawe na obidi za da se
prika`e pretvoraweto na energija od
eden vo drug oblik, preku primena na
razli~ni uredi od doma}instvoto.
- Pronao|awe podatoci za primenata na
laser, CD.
13
- da ja osoznae primenata na
svetlinata vo novite
tehnologii (laseri).
3. DIDAKTI^KI PREPORAKI
- Nasoki za me|upredmetno povrzuvawe
Nastavniot predmet prirodni nauki i tehnika sodr`i me|upredmetno povrzani celi, sodr`ini i aktivnosti.
So ogled na faktot {to nastavnata programa e strukturirana za da pottiknuva kaj u~enikot integriran razvoj
vo sfa}aweto na prirodata i tehnikata, se o~ekuva i planiraweto na nastavata da ja sledi ovaa globalna cel.
Celite i sodr`inite od ovoj nastaven predmet se komponirani od aspekt na site prirodni nauki i nivnata
primena vo sekojdnevniot `ivot. Site celi i sodr`ini treba da go promoviraat kaj u~enikot razbiraweto na
edinstvoto, celovitosta i promenlivosta na prirodata, prirodnite objekti, fenomeni i procesi, za da
pottiknat kaj nego sozdavawe na primenlivi znaewa, naviki i ve{tini.
- Preporaki za koristewe na godi{niot fond na ~asovi Preporakite za godi{niot fond na ~asovite se dadeni kako orientacija zaedno so konkretnite celi i
temi/sodr`ini, {to sekako ne treba da go ograni~uva nivnoto preraspredeluvawe, spored potrebite pri
14
realizacijata. Poinakvo koristewe na ~asovite treba da go procenuva predmetniot nastavnik spored
dostigawata na negovite u~enici, te. spored promenite vo kvalitetot na znaewata i rezultatite koi tie gi
postignuvaat.
Наставниот предмет природни науки и техника во VI одделение се изучува со 3 часа неделно, односно 108 часа
годишно.
- Nastavni sredstva
- u~ebnik izbran na nivo na u~ili{te za soodvetniot predmet, odobren od strana na ministerot;
- drugi izvori na u~ewe vo neposrednata okolina – predmeti i objekti vo prirodata;
- enciklopedii, atlasi, karti, globus i sl.;
- laboratoriski pribor, lupa, lewir, vaga, kompas, mikroskop;
- Internet, obrazovni softveri;
- svetski priznati spisanija od oblasta na prirodnite nauki;
- vizuelni sredstva (sliki, crte`i, aplikacii, folii, panoa, modeli, maketi i dr.);
- audio-vizuelni sredstva (grafoskop, digitalen fotoaparat, digitalna kamera, televizor, DVD –
pleer, video-pleer, kompjuter, LCD proektor i dr.).
4. OCENUVAWE NA POSTIGAWATA NA U^ENICITE
- Sledewe na postigawata na u~enicite
Vo tekot na nastavata redovno se sledat i vrednuvaat postigawata (promenite) na u~enicite, se pribiraat
pokazateli za nivnite aktivnosti, motiviranosta za u~ewe, sorabotkata so drugite i sl. (formativno ocenuvawe),
so cel da se vospostavat vrskite pome|u u~eweto, pou~uvaweto i ocenuvaweto. Sledeweto na postigawata na
u~enicite e sostaven del na planiraweto na nastavata i na u~eweto.
- Ocenuvaweto treba da se bazira vrz koristewe na pove}e razli~ni metodi za da se namaluvaat slabostite i za da
se zemaat predvid razli~nite stilovi i predispozicii za u~ewe na u~enicite. Pri toa, proveruvaj}i go napredokot
vo postigawata na u~enicite, nastavnikot mo`e da gi naso~uva u~enicite kon postavenite celi na nastavata.
- Ocenuvaweto treba da bide pravedno, te. da se sproveduva nepristrasno, kako pri vrednuvaweto na postigawata,
taka i pri interpretacijata i koristeweto na rezultatite.
15
- Ocenuvaweto treba da se vr{i transparentno, {to podrazbira deka u~enicite treba to~no da znaat koi se celite
na nastavata, koi se o~ekuvanite postigawa i kako tie postigawa }e se ocenuvaat. Toa zna~i deka u~enicite treba
da znaat za{to i {to treba da nau~at i {to, kako i koga }e se ocenuva.
- U~enicite i roditelite kontinuirano treba da imaat uvid vo ocenuvaweto.
- Na~ini na proveruvawe i ocenuvawe
usni odgovori na pra{awa postaveni od nastavnikot ili od u~enici, razgovor me|u nastavnikot i u~enicite
i razgovor me|u u~enicite;
pismeni izve{tai, evidencii na podatoci od istra`uvawata;
prakti~na izvedba (ve`bi, modelirawe, izrabotka na crte`i, skici, drugi grafi~ki materijali, primena na
formuli i sl.);
proektna rabota (nabquduvawe, predviduvawe, sobirawe podatoci i objekti, merewa, zapi{uvawe i
prika`uvawe na podatocite, prezentirawe);
rabota vo grupa.
- Drugi sredstva i postapki za sledewe i ocenuvawe
razgovor-dijalog nastavnik-u~enik;
kontrolni listovi, testovi na znaewa;
doma{ni raboti;
~ek listi.
Na krajot od VI oddelenie se realizira:
- interno proveruvawe na postigawata so eksterno podgotveni standardizirani testovi.
5. PROSTORNI USLOVI ZA REALIZIRAWE NA NASTAVNITE PROGRAMI
16
Programata po nastavniot predmet priroda }e se realizira vo prostorni uslovi i uslovi na opremenost spored
Op{tiot normativ za opremenosta za realizirawe na nastavnite programi vo devetgodi{noto osnovno
obrazovanie.
6. NORMATIV ZA NASTAVEN KADAR
Vospitno obrazovnata rabota vo VI oddelenie mo`e da ja izveduva lice koe zavr{ilo:
- dvopredmetna grupa: biologija – hemija, PMF i se zdobilo so sertifikat od strana na BRO, za izveduvawe na
nastava po predmetot prirodni nauki i tehnika;
- ednopredmetna grupa biologija - nastavna nasoka, PMF i se zdobilo so sertifikat od strana na BRO, za
izveduvawe na nastava po predmetot prirodni nauki i tehnika;
- ednopredmetna grupa geografija - nastavna nasoka, PMF i se zdobilo so sertifikat od strana na BRO, za
izveduvawe na nastava po predmetot prirodni nauki i tehnika;
- ednopredmetna grupa hemija - nastavna nasoka, PMF i se zdobilo so sertifikat od strana na BRO, za izveduvawe
na nastava po predmetot prirodni nauki i tehnika;
- ednopredmetna grupa fizika - nastavna nasoka, PMF i se zdobilo so sertifikat od strana na BRO, za izveduvawe
na nastava po predmetot prirodni nauki i tehnika.
So ogled na faktot {to kaj nas na visokoobrazovnite institucii za nastaven kadar se u{te ne postoi
studiska grupa za obrazovanie na nastaven kadar koj mo`e da ja realizira nastavnata programa za predmetot
prirodni nauki i tehnika, postoe~kiot nastaven kadar koj e citiran, treba se zdobie so sertifikat od strana na
BRO, za zavr{ena obuka za izveduvawe nastava po prirodni nauki i tehnika. Ova re{enie }e se primenuva se do
diplomiraweto na nastaven kadar na soodvetna studiska grupa.
7. O^EKUVANI REZULTATI
U~enikot/u~eni~kata:
- razbira povrzanost na prirodnite nauki i tehnikata;
- istra`uva objekti i materii vo prirodata, koristej}i go tehni~kiot kontekst;
17
- sobira i evidentira podatoci i objekti od svoeto prirodno opkru`uvawe i ja prepoznava nivnata primena vo
tehnikata;
- opi{uva Vselena, Sonce, Son~ev sistem i nebeskite tela;
- gi izlo`uva sopstvenie pretstavi za mestoto na ~ovekot vo Vselenata;
- objasnuva vnatre{na gradba i promenite na Zemjata;
- objasnuva nastanuvawe na prirodnite pojavi i gi selektira;
- nabrojuva vlijanija i pri~ini za nastanok na karpite, vidovi karpi, po~veniot sloj, razlikuva i klasificira
po~vi i go objasnuva stopanskoto zna~ewe na po~vite;
- ja razbira raznovidnosta i srodnosta na `ivite organizmi, preku nivnite op{ti odliki i kleto~nata gradba na
organizmite, ednokleto~nosta i pove}ekleto~nosta;
- gi razbira i gi naveduva sli~nostite i razlikite vo gradbata me|u `ivotinskata i rastitelnata kletka;
- gi opi{uva razlikite vo ishranata kaj rastenijata i kaj `ivotnite/~ovekot i nivnata povrzanost preku
sinxirite na ishrana;
- gi naveduva najop{tite fakti za `ivotnite procesi (ishranata, di{eweto, izla~uvaweto, dvi`eweto,
osetlivosta, rasteweto i razvojot, razmno`uvaweto i umiraweto) sporeduvaj}i gi kaj rastenijata i kaj
`ivotnite (~ovekot);
- gi razbira `ivotnite procesi kako fazi od `ivotniot ciklus na sekoj `iv organizam;
- obrazlo`uva razliki vo `ivotnite procesi me|u organizmite (rastenija, `ivotni/~ovek) koi se usloveni od
vlijanijata na `ivotnata sredina;
- gi naveduva i razbira razvojnite fazi vo tekot na rasteweto kaj ~ovekot;
- gi imenuva i objasnuva osnovnite ekolo{ki poimi (`ivotna zaednica, `iveali{te i ekosistem);
- naveduva fakti za ekolo{ki uslovi, `ivotni zaednici i odnosi vo golemite ekosistemi;
- iska`uva svoi stavovi za vlijanieto na ~ovekot vrz ekosistemite;
- umee da ja diskutira {irokata primena na prirodnite nauki vo sekojdnevniot `ivot;
- go razbira razvojot na prirodnite nauki i napredokot vo tehnolo{kite otkritija;
- go sfa}a koristeweto na mikroorganizmite vo procesite za dobivawe leb, ocet, kiselo mleko, zimnica;
- umee da gi klasira upotrebenite materijali (hartija, staklo, metal i plastika);
- ja objasnuva za potebata i korista od recikliraweto na materijalite i produktite kako i nivnata povtorna
upotreba;
- umee da pronajde i da interpretira popularni tekstovi za novi materijali (plasti~ni materijali i lekovi);
- go objasnuva zna~eweto i potrebata na ~istata voda za piewe i go razbira pro~istuvaweto na morskata voda vo
voda za piewe;
- umee da meri, da o~ituva i da tolkuva podatoci od instrumenti i aparati so koi rabotel;
18
- koristi setila i instrumenti (lupa, lewir, vaga, mikroskop) pri istra`uvawata;
- pretstavuva broj~ani podatoci vo vid na grafik i tabela i usno gi komentira;
- izrabotuva, predlaga i diskutira plan za izveduvawe ednostaven obid;
- aktivno u~estvuva vo rabotata na grupata i pri diskusiite;
- poka`uva podgotvenost za preispituvawe na svoite mislewa i po~it kon mislewata na drugite;
- istrajno ispolnuva zadadena zada~a, sorabotuva i im pomaga na drugite vo grupata;
- prifa}a i izvr{uva operacii so razli~en stepen na slo`enost pri istra`uvaweto.
Потпис и датум на утврдување на наставната програма
Наставната програма по ПРИРОДНИ НАУКИ И ТЕХНИКА за VI одделение на деветгодишното основно образование, на предлог на Бирото за развој на образованието, ја утврди на ден Министер 05.11.2010 година Ар.бр. 07-668 / 6 Никола Тодоров