e

ANTOINE DE SAINT-EXUPERY

JfcgjufiuA

*>r»

KaoufiuAA N T O N I U S A S A N C T O E X U P E R I O

S C R I P S I T E T IP S E P I C T U R I S O R N A V IT

2- s/

Q U I L I B E R L E P E T IT P R IN C E I N S C R I B I T U R A B A U G U S T O H A U R Y IN L A T IN U M C O N V E R S U S

A HARVEST BOOK HARCOURT, INC.

Orlando Austin New York San Diego London

Copyright 1946 by Librairie Gallimard Copyright renewed 1974 by M adem oiselle Sim one de Saint-Exupery

Latin translation Copyright © 1961 by Fernand Hazan Editeur

A li rights reserved. N o part o f this publication my be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical,

including photOCOpy, recording, or any information and retrieval system, without perm ission in writing from the publisher.

Requests for perm ission to make copies o f any part o f the work should be submitted online at www.harcourt.com/contact or

mailed to the following address: Perm issions Department, Houghton Mif Min H arcourt Pnblishing Company,

6277 Seu 1 larbor Drive, Orlando, Florida 32887-6777.

A lirst edition of this Latin translation by Augusto Haury wns published in 1961 by Fernand Hazan (Paris)

First Harvest edition 1985

www.HarcourtBooks.com

Library of Congress Cataloging-in-Publication Data Suint-Hxupery, Antoine de, 1900-1944.

[Petit prince. Latin. |Regulus, vel, Pueri soli sapiunt/Antoine de Saint-Exupery.

p. cm.I. Title: Regulus. II. Title: Pueri soli sapiunt. III. Title.

PZ90.L3S2518 2001 843'.912— dc21 00-13001

ISBN 978^0-15-601404-5

SC 12 1 1 10 9 8 7

M anufactured in China

The illustrations in this book were done in pen and w atercolor on Fidelity O nion Skin and M acadam Bond papers.

The text type was set in G oudy O ldstyle by R& .S Book C om position , La M esa, California.

C o lor separations by Bright A rts Ltd., H ong Kong M anufactured by South China Printing Company, Ltd., China

Production supervision by Sandra Grebenar and Pascha Gerlinger Designed by Judythe Sieck

A N T O N I U S L E O N I W E R T H S.

Pueros oro ut mihi ignoscant quod librum hunc ad adultum hominem inscripserim. Hanc probabilem excusationem habeo, quod adultus ille hom o mihi unus omnium amicis- simus est. Secundam excusationem habeo, quod adultus ille hom o eo ingenio est ut omnia intellegat, etiam ea quae puerorum causa scripta sunt. Jam vero tertiam excusa- tionem habeo, quod adultus ille homo in Gallia habitat, ubi et esurit et alget. Itaque consolatione magnopere eget. Q uod si omnes hae excusationes non satis valebunt, morem eis geram et librum hunc ad puerum illum inscribam ex quo ad hanc aetatem adolevit. Omnes enim qui adoleverunt puerili primum aetate fuerunt (sed pauci recordantur). Quae igitur inscripsi sic corrigo:

A N T O N I U S L E O N I WE R T HP U E R IT IA E M E M O R I M E M O R S.

oj ^ U O D A M D IE , c u m sex annos natus essem , im a­ginem praeclare pictam in libro de silva quae integra dici- tur vidi; qui liber inscribebatur: «N arratiunculae a vita ductae.» Picta erat boa serpens beluam exsorbens. Q uam imaginem sic expressam vides.

Haec autem in libro scripta erant: «B oae serpentes praedas integras exsorbent nec m andunt. D einde se m o­vere non possunt et sex m enses dorm iunt dum pastus con coquun t.»

Tum ego de eis quae in dum etis ac paludibus illis casu fiunt m ultum m ecum cogitavi et ipse perfeci ut miniatula cerula aliquid pingerem. Primae quidem illius meae pic­turae species haec erat:

Q uod opus sum m o artificio factum adultis hominibus exhibui et quaesivi num pictura mea terrerentur.

1

A t illi mihi responderunt: «Q u id est cur petasus ter- rorem injiciat?» A tqui non petasum pinxeram sed boam serpentem elephantum concoquentem . Tum interiora boae serpentis descripsi, ut adulti hom ines intellegere possent: nam explanationes sem per requirunt. A lterius vero picturae species haec erat:

M onuerunt me adulti hom ines ut boas serpentes apertas opertasque describere om itterem ac potius geo­graphiae et historiae et mathematicae et gram m aticae ope­ram darem . H oc m odo praeclaram spem in pingendo positam sex annos natus reliqui, fractus animo quod et prim a et altera pictura offenderant. A dulti hom ines nihil unquam per se intellegunt, m olestum autem pueris est eis res etiam atque etiam planas facere.

A liam igitur artem necessario elegi et volucres machi­nas regere didici. Hac illae toto terrarum orbe volavi ac geographia, fateor, mihi m ultum profuit. Nam prim o ad- spectu Sinarum fines ab Arizona discernere poteram ; quod perutile est, si nocte de via declinaveris.

Sic in vita cum perm ultis gravibus viris persaepe con­gressus sum . Inter adultos hom ines m ultum versatus sum et eos ex proxim o loco vidi. N on idcirco nim io m elius de eis existimavi.

Q uotiens enim aliquis eorum mihi nonnullius mentis com pos esse videbatur, experiebar eum adhibita prima

2

illa pictura quam sem per servavi. Scire volebam num anim o vere integro ac libero esset. Ille autem mihi sem per respondebat: «Iste petasus est.» Tum ego cum eo nec de bois serpentibus nec de silvis integris nec de stellis lo­quebar, sed, quo facilius intellegeret, de chartulis (quam pontis lusionem vocant), de pila Scotica, de re publica fo- calibusque loquebar. Ille autem m ultum gaudebat se cum tam sano viro consuetudinem jungere.

II

S l C A E T A T E M S O L U S egi nec quisquam praesto fuit quocum vere colloquerer usque eo quoad his sex annis in G aram antum solitudine destitutus jacui. Fractum erat aliquid in com pagibus illis quae m achinam m ovebant. C um autem nec artificem nec peregrinatores ullos m ecum veherem, ita me paravi ut so lus id sum m a arte reficere conarer. Res quidem difficilis erat, sed in discrim en vitae adductus eram. Tantum enim aquae habebam quantum ad potum octo dierum satis esset.

Prim o igitur vespere in arena stratus obdorm ivi loco mille milia passuum ab om ni culta terra rem oto ac m ulto desertiore in solitudine quam qui m edio O ceano naufragi rate vehuntur. Proinde finge quam obstupuerim , cum il- lucescente die mira quaedam vocula me de som no exci­tavit alicujus dicentis:

REGULUS. — Q uaeso, pinge nobis ovem!A n t o n iu s . — Q uid!REG. — Pinge ovem ...Ita exsilui adstitique quasi fulmine ictus essem , cum ­

que oculos perfricuissem et sedulo intendissem , puerulum

3

om nino singularem conspexi me cum gravitate contu­entem. Haec om nium imaginum ejus quas postea pinxi sum m a similitudine expressa est, sed nim irum imago haec m ulto m inus venusta est quam ipse, non mea culpa, sed adultorum hom inum , a quibus sex annos natus ab arte pingendi deterritus nihil aliud nisi boas opertas aper- tasque pingere didiceram.

V isum igitur illud dilatatis propter adm irationem oculis ac rotundis intuitus sum . N oli enim oblivisci me in finibus versari qui mille milia passuum ab omni culta re­gione abessent. Puerulus autem hic nec de via deductus neque itineris labore confectus nec fam e sitive enectus nec metu exanim atus esse videbatur. Puero cuivis media in solitudine erranti locis mille milia passuum ab om ni culta regione distantibus nequaquam sim ilis erat. Tandem diu conisus locutus sum .

A . — A t... quid tibi hic negotii est?Tum ille rursus valde subm issa voce quasi de re

gravissim a:REG. — Q uaeso, inquit, pinge ovem ... Q uotiescum que obscuritate rerum quadam hom ines

nim is com m oventur, quae im perantur recusare reform i­dant. Itaque quam vis absurda illa mihi viderentur qui mille milia passuum ab om nibus cultis locis abessem et in sum m o periculo versarer, chartam stilum que de sinu prom psi. C um autem id tem poris m em inissem me geo­graphiam et historiam et m athem aticam et grammaticam im prim is dedicisse et puerulo stom achosius me pingendi artem nescire dixissem , tum ille:

REG. — Nihil ad rem, inquit; pinge ovem.

4

H aec omnium imaginum ejus quas postea pinxi summa similitudine expressa est.

Ego vero, utpote qui ovem nun- t quam pinxissem , alteram ex eis form is

quas solas describere poteram ejuscausa denuo descripsi, form am videlicet opertae boae. O bstupui nim irum cum puerulum sic respondentem audivi:

REG. — A m ove istud! Elephantum in boa conditum nolo. Boa gravissim a pestis est, elephantus autem m axi­m um im pedim entum . D om i meae om- nia perparva sunt. Ove mihi opus est. , r ~ A Pinge ovem. ^ J O

Ego vero pinxi; quam postquam attente inspexit.

REG. — Am ove! Ista jam gravissim e aegrotat. Fac aliam.

C um iterum pinxissem , am icus blande clem enterque arrisit:

s. , - v, REG. — Vides p ro fecto ... non ovemtji* ©/*”* esse sed arietem: cornua habet.

> J Imaginem igitur hanc rursus ex-\ pressi. Quae, sicut priores, repudiata est.

REG. — Haec aetate nim is provecta est. O vem volo quae diu vivat.

Tum ego, qui m oras graviter ferrem— nihil enim mihi antiquius erat quam ut com pages illas machinam moventes dissolvere inciperem/—imagine hac exarata verba haec con­torsi:

A . — Haec arca est; ovis quam vis intus est.

i

6

Equidem valde adm iratus sum quod teneri judicis vultum ad hilaritatem traduci viderem.

REG. — Ita prorsus est ut eam volebam . M agnane vi pabuli huic ovi opus esse putas?

A . — Q uare istud?REG. — Q uia dom i meae om nia perparva sunt.A . — Profecto istic satis erit. N am tibi perparvam

ovem dedi.A t ille, dem isso in descriptam form am capite:REG. — N on adeo parvam ! Ecce tibi obdorm ivit...Sic ego cum regulo consuetudinem junxi.

III

T E M P U S M U LT U M IN T E R C E S SIT priusquam intel­legerem unde veniret. Regulus enim, ut ex me m ulta per­contabatur, sic percontantem me audire non videbatur. V ocibus fortuito m issis om nia paulatim com peri.Velut cum prim um volucrem machinam m eam conspexit (quam m achinam non des­cribam ; form a enim ejus adeo m ultiplex est ut eam describere non possim ):

REG. — Q uidnam rei hoc est?A . — Haec non res est— volat enim— sed

volucris quaedam , mea volucris machina.Et superbia efferebar dum eum me

volare doceo. Exclam avit ille:REG. — Q uid! D e caelo delapsus es?C ui ego sum m isse:A . — Ita est, inquam .

REG. — Eia! jocosum quidem hoc est...Cachinnum que bellissim um regulus edidit, quem ego

acerbissim e tuli. C upio enim quidquid mali m ihi acciderit grave existim ari. Deinde ille:

REG. — Isto m odo tu quoque de caelo venis? In qua stella erranti natus es?

Extem plo caligo illa tanta, quae quaerenti mihi cur hic adesset officiebat, aliquantum discussa est ac repente interrogavi:

A . — Ergo tu de stella alia venis?Ille autem non respondit: nam leniter renuens machi­

nam m eam intuebatur.REG. — Enim vero ista non e valde longinquis locis

advehi potuisti.C ontinuo cogitationibus quasi sem isom ni se diu tra­

didit. D einde pictam a me ovem de sinu prom psit ac tan- quam thesaurum contem plari cupidissim e coepit.

F lN G E Q U A N TA E X SP E C T A T IO N E illud me m overit q u o d ore sem iaperto de «ste llis a liis» enuntiare in­ceperat. P lura igitur cogn oscere con atu s sum .

A . — U nde venis, puerule? Q uae est ista dom us tua? A ut quo ovem m eam asportare vis?

Ille haec secum silentio cogitata respondit:REG. — C om m ode arcam dedisti: nocte ea tanquam

tecto utetur.A . — Profecto, inquam ; quin etiam, si te festivum

geres, funem dabo quo eam die religes sudem que.Q uae eum offendere visa sunt.REG. — Ego eam religem! O rem ineptam!

A . — A t enim si eam non religabis, quolibet ibit aber- rabitque...

H ic am icus m eus iterum cachinnavit.REG. — A t quo eam ituram putas?A . — Q uolibet. Protinus.Tum ille graviter:REG. — N ihil refert, inquit; om nia dom i meae adeo

parva sunt!A ddiditque cum aliqua fortasse tristitia:REG. — Q ui protinus pergit, ei non longissim e ire

licet...

IV

S l C REM A L T E R A M m axim i m om enti didiceram : stella in qua ortus erat dom o vix m ajor erat!

Q uod quidem mihi adm irationem m agnam movere non poterat. N am certo sciebam praeter m ajores stellas, ut Terra, Juppiter, M ars, Venus, quibus nom ina data sint,

sescentas esse ex quibus quaedam adeo parvae sint ut aegerrime ad­hibito telescopo cernan­tur. Quare ubi astrologus

aliquam reperit, non no­mine sed numero eam notat ap-

pellatque, verbi causa, stellulam ter millesimam ducentesim am quinquagesimam primam.

G ravi de causa existim o eam unde regulus venerit stellulam sescentesim am duodecim am

secundi generis esse. Quae stellula anno m illesim o non­gentesim o nono a Turea astrologo adhibito telescopo sem el conspecta est.

Tem pore illo coram astrologis undique congressis se stellulam repperisse m ultis verbis disseruerat, sed nemo ei propter vestem fidem tribuerat. Haec est illa adulta aetas!

Q uod ad famam stellulae sescentesim ae duodecim ae secundi generis attinet, percom m ode accidit quod dicta­tor quidam Turearum im peravit ac capite sanxit ut cives sui sibi Europaea vestimenta induerent. A strologus anno m illesim o nongentesim o vicesim o eadem iterum disseruit lautissim a veste indutus. Tum vero om nes ei adsensi sunt.

A dultorum hom inum causa tibi de stellula sescen- tesim a duodecim a secundi generis singula enarravi ac quota esset secreto dixi. N am adulta aetas num eris gaudet.Q uotiescum que cum eis de novo am ico loqueris, quae plurim i sunt, ea ex te nun­quam quaerunt. N unquam dicunt: «Q ualis est vocis ejus sonus? Q uibus lusionibus

10

#

n

%

Regulus in stellula sescentesima duodecim a secundi generis insistit.

praecipue delectatur? Colligerene papiliones solet?» Sed haec quaerunt: «Q u ot annos natus est? Q uot fratres habet? Q uam gravi corpore est? Quid pater ejus meretur?» Tum dem um eum novisse sibi videntur. Sin autem eis dixeris: «Pulchram dom um vidi roseis lateribus exstructam , cujus in fenestris gerania et in tecto colum bae e ran t...» dom um istam cogitatione sibi fingere nequaquam possunt. Eis dicere oportet: «D om um quingenorum sestertium vidi.» Tum vero exclamant: «Q u am lauta est!»

Eodem m odo si eis dixeris: «Idcirco regulum illum fuisse aio quod et venustissim us erat et ridebat et ovem volebat. Q ui ovem vult, eum esse necesse est.» U m eros jactabunt et te puerili ingenio esse dicent. Sin eis dixeris: «H aec unde ille venerat stellula sescentesim a duodecim a secundi generis est» tum sibi persuasum habebunt ita esse et te sciscitando vexare desinent. Scilicet ita se habent. Q uare pueros adultis hom inibus non suscensere sed m axi­m am lenitatem adhibere decet.

Verum enim vero ipsi, qui quid sit vivere intellegimus, num eros non flocci facimus. Juvisset me narrationem hanc tanquam fabulam fictam incipere; juvisset scribere:

«Fu it quondam regulus qui stellam paulo m ajorem quam ipse incolebat et am ico eg e b a t...» Q ui quid sit vi­vere intellegunt, haec eis m ulto veriora esse viderentur.

O ffendit enim me si quis librum m eum tanquam nu­gatorium legit. A deo acerba mihi est illarum rerum nar­ratio. Sex jam anni sunt cum am icus m eus cum ove sua discessit. Idcirco hic eum describere conor ne ejus oblivis­car. N eque om nes am icum habuerunt et forsitan adulto­rum hom inum sim ilis fiam qui jam nihil nisi num eros curant. Ergo etiam hac de causa pyxidem pigm entorum

12

graphidasque emi. A rduum est, qua aetate sum , picturam repetere, qui nullam aliam form am quam boae opertae ac boae apertae describere conatus sim, sex annos natus! C on­abor equidem imagines ipsius quam simillimas exprimere, sed non satis exploratum habeo id mihi prospere proces­surum esse. Picta enim form a haec convenit, illa dissim ilis est. In statura quoque paulum erro. Hic regulus major, illic minor est. D e colore quoque vestis ejus dubito. Itaque m odo haec, m odo illa tem pto, utcum que successura sunt. In rebus denique specie m inoribus, reapse m ajoribus errabo. Q uibus in rebus mihi ignoscendum est. N am ami­cus m eus nihil unquam explanabat. M e fortasse sui sim i­lem esse arbitrabatur. A t ego m iser oves per parietes arcarum dispicere nescio. Fortasse mihi cum adultis ho­m inibus nonnulla sim ilitudo est. N escio an consenuerim.

V

Q U O T ID IE A L IQ U A DE stella illa, de profectione, de itinere cognoscebam. Ea minutatim manabant, prout sermo ferebat. Sic tertio die de adansoniis atrocissim a audivi.

Q uam occasionem ovis denuo dedit; nam repente re­gulus me interrogavit, quasi de re gravi dubitaret.

REG. — N em pe id verum est, oves arbusculis vesci?A . — Ita est ut dicis.REG. — Sane gaudeo!N on intellexi cur tanti esset oves arbusculis vesci. Ille

porro:REG. — Ergo andansoniis quoque vescuntur?Regulum m onui ut animadverteret adansonias non ar­

busculas esse, sed arbores tem plis nostris altitudine pares:

13

etiam si gregem totum elephantorum secum asportaret, gregem illum non unam adansoniam consum pturum esse.

G rex elephantorum regulo risum movit:REG. — A lii in alios im ponendi sunt, inquit...Sed prudenter haec adm onuit:REG. — A dansoniae priusquam se altius tollant hu-

m iles esse incipiunt.A . — Recte dicis! Sed cur oves hum ilibus adansoniis

vesci vis?REG. — Q uid! Sapisne?Haec mihi responderat quasi de re perspicua ageretur.

M ihi vero om nes nervos mentis contendere opus fuit ut ipse per me illud intellegerem.

N am que in stella reguli, ut in stellis ceteris, utiles et inutiles herbae erant, ergo et utilia utilium herbarum et inutilia inutilium herbarum semina. Latent autem semina et in terra penitus occultata dorm iunt, quoad alicui eorum expergisci libeat. Tum vero se pandit et surculum

lepidum et im bellem ad solem proferre incipit. Q ui surculus si raphani ro-

saeve est, ei ut libet crescere licet. Sin inutilis herba est, evel-

lenda herba illa est sim ul atque eam agnoveris. A t­qui terribilia sem ina in

stella reguli erant, scilicet sem ina adansoniarum . Stel­lae hum us eis refertissim a

erat. A b adansonia autem, si n im is m oratus sis, stellam tuam nulla

jam ratione purges. Q uam totam et ob­

14

sidet et radicibus perfodit. A c si stella nim is parva est et adansoniae nim is multae, eam dirum punt.

Postea regulus mihi haec dixit: «R es in disciplina quadam sita est. M ane postquam te exornaveris, stella ipsa sedulo exornanda est. In hoc constanter incum ben­dum est ut adansonias evellas ubi prim um eas a rosis d is­creveris, quibus sim illim ae sunt cum tenerrim ae sunt. P erodiosus quidem labor est, sed facillim us.»

Itaque me quodam die hortatus est ut operam darem si quid sum m a arte pingere possem , ut haec anim is puerorum qui dom i meae essent penitus inculcarem. «S i quando peregrinabuntur, inquiebat, id eis fortasse pro­derit. N ullum dam num nonnunquam facit qui id quod agendum est in aliud tem pus differt. C ontra, quoties­cum que de adansoniis agitur, in m agnam cladem sem per

15

incurrit. Stellam novi a pigro quodam cultam . Q ui tres arbusculas n eglexerat...»

A tque ego, a regulo edoctus, stellam illam descripsi. M ihi parum placet eorum oratione uti qui virtutem ceteros docent. Sed quod ab adansoniis periculum sit quantum que m alum ei im pendeat qui de via declinans in stellulam incidat tam pauci sciunt, ut verecundia hac sem el abjecta dicam: «Pueri! Cavete adansonias!» U t ami­cos m eos quantum jam pridem ad periculum inscii, ut ipse, proxim e accessissent adm onerem , idcirco in pic­turam hanc tantum incubui. O perae quidem pretium erat ea de re praeceptum dare. Fortasse quaeres: «Q uare non alia in libro hoc aeque magnifice atque adansoniae picta sunt?» Sim plex sane ratio est. C onatus equidem sum , sed ea tam egregie exprim ere non potui. U b i adansonias pingebam , anim us urgentis mali opinione incitabatur.

VI

O R E G U L E ! SIC sensim intellexi quam tristem aetatu­lam degeres. Cui nulla alia oblectatio diu fuerat nisi suaves illi so lis occidentis conspectus. Hoc n ov i... quarto die mane didici, cum mihi dixisti:

REG. — So lis occasus me m ultum delectant. A d solem occidentem spectandum eamus.

A . — A t exspectare op ortet...REG. — Q uid exspectare?A . — Exspectare dum sol occidit.Prim um mihi m ultum adm irari visus es, deinde tete

risisti dixistique:REG. — M ihi dom i meae etiam nunc videbar esse!

16 Adansoniae.

Jure quidem . N am cum in Civitatibus Foederatis meridies est, in G allia sol occidit: id om nes noverunt. Si tem poris puncto in G alliam ire posses, ad solis occasum spectandum satis m ature adesses. Incom m ode accidit quod G allia nim is longe abest. T ib i autem in parva stella tua satis erat sellam tuam paucos passus loco movere. Ita extrem am lucem quoties cupiebas spectabas...

REG. — Q uodam die solem occidentem quadragies

ter vidi.Et paulo post haec addidisti:REG. — C um tantopere maereas, solis occasus nimi­

rum jucundi su n t...

A . — Igitur adeo m aerebas quo die quadragies ter?A t regulus nihil respondit.

VII

Q U IN T O D IE , O C C A S IO N E ut solebat ab ove oblata, id quod de vita sua me celaverat patefactum est. Nam verbo nullo prius habito, quasi quod secum tacitus diu cogitavisset ederet, me repente interrogavit.

REG. — O vis si arbusculis vescitur, item floribus vescitur?

A . — O vis eis vescitur quaecum que ei obvia fiunt.REG. — Etiam floribu s qui spinas habent?A . — Ita est: etiam floribus qui spinas habent.REG. — A tqu i spinae quid prosunt?N esciebam . Ceterum id tem poris anim o intentissim o

experiebar ut cnodacem in ipsis machinae nervis nim is haerentem elicerem. Vehementer me sollicitabat, quod et ex illis tanquam salebris aegerrim e evasurus esse videbar et, aqua ad bibendum fere epota, ultim um periculum imminebat.

REG. — Spinae quid prosunt?N am regulus quod sem el quaesierat nunquam om itte­

bat. Ego vero cnodaci iratus quidvis respondi:A . — Spinae nihil prosunt: germanam quandam im­

probitatem florum indicant.Ille prim um «D i bon i!» exclamavit, deinde, postquam

paulisper conticuit, haec in me quasi suscenseret contorsit:REG. — N e tu fidem non facis. N am flores corporibus

infirmi sunt et animis im prudentes. Se contra metum

19

qu oqu om odo possunt defendunt et spinis terribiles esse arbitrantur.

A d ea nihil respondi. Nam puncto tem poris eodem haec m ecum: «S i cnodax iste etiam haerebit, eum malleo exturbabo.» Regulus ine haec m ecum cogitantem inter­pellavit:

REG. Igitur tu flores existim as...A . — Immo vero ego nihil existim o! Q uidvis respondi.

Ego gravibus in rebus occupatus sum .O bstupefactus me adspexit.REO. Tu gravibus in rebus!Me interea malleum manu tenentem et, inquinatis

axungia atra digitis dem issoque capite, in aliquid incum ­bentem videbat quod ei deform issim um esse videbatur.

Rhii. Ita loqueris quem adm odum adulti homines.Q uae cum dixisset, paulum erubui; at ille ferreus:REli. ( 'onlundis om n ia ... om nia misces! inquit.Vehementissime quidem suscensebat et capillum auro

sim illim um ad auram jactabat:REG. Stella novi quam vir am plissim us ore rubicun­

diore incolit. Morem nunquam olfecit. Stellam nunquam spectavit. Neminem unquam amavit. Nihil unquam aliud nisi sum m as fecit. Porro toto die eadem quae tu dictitat: «Ego vir gravis sum! ligo vir gravis sum !» quibus dictis ef­fertur atque inflatur. Atqui ille non homo, sed fungus est!

A . — Quid?REG. — Fungus.Jam regulus iracundia elatus vehementer pallebat.REG. — Sescenta milia annorum sunt cum flores spinas

fingunt. Sescenta milia annorum sunt cum oves floribus ni­

20

hilo minus vescuntur. A tqui non gravis questio est cur sibi spinas tam operose fingant quae nunquam quidquam pro­sint? N ullius m om enti est quod bellum oves cum floribus gerunt? N on gravius est ac m ajoris momenti quam summae crassi viri ore rubicundo? Q uid, si ego florem singularem novi, qui nusquam nisi in mea stella exsistat, quem ali­quando parva ovis tanti facinoris ignara mane sic a vestigio penitus evellere possit, hoc nullius m om enti est?

C um erubuisset, denuo locutus est:REG. — Si quis florem am at cujus nusquam alibi in

sescentis m ilibus stellarum sim ilis alter exsistat, id satis est ut earum spectaculo laetetur. Sic enim secum cogitat: «F lo s m eus illic alicubi e s t . . . » Sin autem ovis flore vesce­tur, sic afficietur ipse quasi stellae om nes subito exstin­guantur. N um hoc me dius Fidius nullius m om enti est?

Nihil am plius dicere potuit, sed lacrim as cum singultu repente profudit. Tenebrae factae erant. Ego vero ferra­menta abjeceram. A deo m alleum et cnodacem et sitim et m ortem curabam ! Tunc in stella, quae et errans et mea et terra erat, regulus versabatur quem consolari oporteret. Q uem dum sinu receptum leniter m oveo dicebam : «F lo s quem am as nullo in periculo e st... Ego isti fiscellam describam ovi tuae adnectendam ... ego tibi loricam flori tuo aptam ...E g o .. .» Equidem parum sciebam quid ei dicerem. Ineptissim um enim me esse intellegebam nec qua ratione anim um ejus quasi assequerer aut ubi convenirem sciebam ... A deo recondita est quae lacrim arum regio vocatur!

VIII

E G O VERO DE flore illo plura perquam cito cognovi. F lores in stella reguli sem per fuerant sim plicissim ae figu­rae, uno foliorum ordine ornati, quibus nullo fere loco op u s erat neque ei cuiquam m olesti erant. U t enim ali­quando m ane ex herba exsistebant, sic vesperi exstingue­bantur. Illum autem quodam die semen nescio unde allatum ediderat; quod virgultum virgultis ceteris non sim ile regulus sum m a cura observaverat, dubitans an adansonia novo genere esset. Sed arbuscula crescere m ox destitit et florem m oliri incepit. C um regulus gem m am in­gentem se constituentem assidue spectaret, mirabile visu nescio quid inde exorturum esse praeclare intellegebat, flo s autem conclavi viridi tectus etiam atque etiam o p ­eram dabat ut form osus esset. C olores diligenter legebat. Vestem sibi lente induebat. Singula folia sibi accom m oda­bat, ne rugis obductus papaverum m ore egrederetur, sed quam nitidissim us ac form osissim us prodiret. A b om ­nibus conspici sane cupiebat. Plurim os igitur dies abdi­tus se exornando consum pserat. Ecce autem quodam die mane tum ipsum cum sol oriebatur rosa se ostenderat.

A t illa, quae subtilitatem tantam ad singula adhibuisset, oscitans dixit:

ROSA. — A ! vixdum expergiscor: a te ve­niam peto. C om a enim adhuc horridula est.

Hic regulus adm irationem tenere non potuit:

REG. — Q uam form osa es!Tum illa sum m issa voce:

«tt&h-

V22

RO. — N em pe form osa sum , inquit.Q uin sim ul cum sole nata su m ...

Regulus eam non nim is verecundam esse suspicatus est, sed illa anim um adeo m ove­bat! M ox addidit:

RO. — Tempus, opinor, jentaculi est; benigne facies si mei memineris.

C ontinuo regulus pudore perm o­tus aquam frigidam situlo trac­tam flori ministraverat.

H O C M O D O , ut se jactare ac su b irasc i so lebat, eum m atu rrim e vexaverat. V elut q u o d am die, cum de q u at­tu o r sp in is su is loqueretur, regu lo dixerat:

RO. — T igribus licet me suis ungu ibu s...C ui regulus haec contra:REG. — Tigres in m ea stella nulli sunt; tigres porro

herba non vescuntur.Tum illa sum m issa voce:RO. — Ego non herba sum .REG. — Ignosce mihi.RO. — Nihil a tigribus metuo, sed ventulos horreo.

Fortasse aliquid contra eos paratum habes?Tum regulus secum :

REG. — Ventulos horret! N e male cum ea actum ■■■ est, quam terra genuerit; quae quidem eam artifi­

ciosius machinata est...-~-.x RO. — Vesperi tegum ento vitreo me teges. N am

dom i tuae et frigidissim us aer est nec res aptis locis com positae sunt nec com m ode

V / habitatur. Illic unde venio ...

«A-

23

A.t loqui intermiserat. N am cum semen venisset, nihil de astris aliis no­visse potuerat. Tamen, quod eam sup­

pudebat se in m editatione m endacii tam insulsi deprehensam

esse, sibi tussiculam bis terve moverat, ut cal-

pam in regulum transferret:

RO. — Ecquando me contra ventulos?...REG. — A rcessebam , nisi me allocuta esses.Tum illa sibi graviorem tussim moverat, ut ipse con­

scientia tam en morderetur.

IT A Q U E R E G U L U S , q u an q u am am or eum illi sed u lo servire ju b ebat, tam en m ox su sp icatu s est se ab ea non am ari. V erba igitur nulliu s m om enti gravia esse ratus m iserrim u s factus erat. Q u o d am die m ihi haec con fes­su s est:

REG. — Equidem aures ad eam adm overe non debui: aures ad flores non adm ovendae sunt; oculi et nares ad­m ovendae sunt. Suavissim us quidem odor stellae e meo adflabatur, sed eo laetari nesciebam . Ungues illi, qu os tam m oleste tuleram , me m isericordia potius com m overe debuerunt.

Haec etiam mihi confessus est:REG. — Tem pore illo propter inscitiam nihil intellexi.

A cta enim ejus pluris quam verba aestim are debui. Q u o­niam mihi et odorem et tanquam lucem suppeditabat, nullo pacto mihi effugiendum fuit, sed potius perspicien­

24

dum quanta caritas m iseris illis dolis obtegeretur. A deo flores secum pugnant! Sed tenerior eram quam ut scirem quem adm odum eum amare oporteret.

IX

A d v e n a s V O L U C R E S A L IO com m igrantes ei evolandi facultatem dedisse suspicor. Mane, priusquam proficisceretur, res in stella sua sum m a cura constituit. M ontium ardentium ora diligenter purgavit; duos ar­dentes habebat, qui ei ad jentaculum mane mitigandum perutiles erant. Exstinctum quoque unum habebat. Sed, cum «utique cavendum esse» dicere soleret, et extincti m ontis os purgavit. N am si ora eorum diligenter purgata sunt, m ontes illi leniter atque aequaliter ardent neque ignes ex eis erum punt. Eruptiones enim ignium ignibus illis sim iles sunt qui cam inis concipiuntur. Sane his in ter­ris statura nim is exigua sum us ut m ontes ardentes purge­mus. Itaque nobis tot incom m oda struunt.

Item novissim a adansoniarum virgulta subtristi anim o evellit, se nunquam rediturum esse ratus. A t mane ejus diei dom estica illa om nia ei sum m e dulcia visa sunt. Porro cum aquam in florem postrem um spargeret et in eum tegum entum illud vitreum im positurus esset, se lacrim as effusurum esse subito sensit.

R osae «V ale» dixit. Q uae cum non respondis- ^ set, iterum ipse «V ale». Tussis rosae m ota est, sed non qua gravedine moveri solebat. Tandem illa: ' (/ t ^

RO. — Stulte feci, inquit. A te veniam peto. (/Tu ad vitam beatam nitere. I

V

/

25 V

Montium ardentium ora diligenter purgavit.

A dm iratus est sibi nihil objici. A dstabat obstupefac­tus, suspenso tegum ento, nec quid placida illa lenitas sibi vellet intellegebat. Tum rosa:

RO. — Im m o vero te amo. M eo vitio nescisti. Hoc nul­lius m om enti est. Sed tu aeque stulte atque ego fecisti. Nitere ad vitam beatam . Tegum entum istud omitte. Jam tegi nolo.

REG. — A t ventus...RO. — N on adeo gravedinosa su m ... Levabit me frigida

noctis aura. N em pe flo s sum.REG. — A t bestiae...RO. — A t mihi duas vel tres erucas patienter ferre

necesse est si quidem papiliones nosse volo, quod genus tam form osum esse fertur. A liter quis me inviset? Tu vero longe aberis. N am a m ajoribus bestiis nihil m etuo: sunt mihi ungues.

Interea quattuor spinas suas im prudens ostendebat. Deinde illa:

RO. — N e sic traxeris, inquit; m olestum est. T ibi profi­cisci certum est: A bi.

Flens enim ab eo conspici nolebat. Flos adeo super­bus erat...

X

C U M ILLE AD stellulam C C C X X V , C C C X X V I, C C C X X V II, C C C X X V III, C C C X X IX , C C C X X X propius accessisset, eas visere instituit ut et occupationem et doc­trinam quaereret.

Primam rex incolebat. Sedebat rex purpura pellibusque

27

m uris Pontici indutus in solio sim plicissim e facto, sed tamen magnifice.

REX. — Attat! Ecce qui mihi paret.Tum regulus haec secum:REG. — Q uom odo me agnoscere potest, quoniam me

nunquam vidit?N esciebat autem regibus universorum rationem sim ­

plicissim am esse: ceteros ad parendum natos esse arbi­trantur.

28

REX. — A ccede propius, inquit, ut te m elius ad- spiciam .

Valde autem se efferebat quod alicujus causa regnaret. Regulus ubi assideret circum spexit, verum stella tota pul­cherrim o illo m urino pallio oppleta erat. A dstitit igitur et, ut fessus erat, oscitavit. Hic stellae dom inator:

REX. — A m ajestate regia alienum est coram rege oscitare, inquit. Istud veto.

C ui regulus pudore perm otus:REG. — N on equidem possum quin oscitem , inquit.

D iu iter feci nec dorm ii.REX. — Isto pacto te oscitare jubeo. M ulti jam anni

sunt cum nem inem oscitantem vidi. M ihi oscitatio ali­quid cognitione dignum est. Age vero, oscita denuo. Jubeo.

Tum regulo totum os erubuit et:REG. — Pudore deterreor, in quit... non jam p o ssu m ...REX. — Hem! Hem ! Jam te jubeo m odo oscitare

m od o ...Lingua paulum haesitabat et offensus videbatur.Nihil enim ei antiquius erat quam ut auctoritas sua

obtineretur nec sibi non pareri patiebatur, quippe quem penes solum dominatio esset. Cum autem optim us esset, ra­tioni consentanea imperabat. Velut haec dicere solebat: «S i jubeam , inquiebat, si jubeam ducem se in marinam avem convertere nec dux pareat, non ejus culpa sit, sed m ea.»

C ui regulus verecunde:REG. — Licetne mihi assidere? inquit.REX. — A ssidere te jubeo.Rex interea m urini pallii laciniam cum m ajestate re­

duxit. Regulus autem mirabatur, cum stella perparvula esset, quaenam rex im perio regeret.

29

REG. — O rex, inquit, hanc veniam peto ut mihi te in­terrogare liceat.

Tum rex festinanter:REX. — Jubeo, inquit, te me interrogare.REG. — O rex, quae im perio regis?Tum rex sim plicissim e:REX. — Universa, inquit.REG. — Universa?Hic rex porrecta m odice m anu suam ceterasque stel­

las et errantes et inerrantes m onstravit.REG. — Om nia illa?REX. — Om nia illa.Etenim non m odo penes se om nem , verum etiam om ­

nium dom inatum esse arbitrabatur.REG. — Stellaene tibi parent?REX. Sane quidem , et statim parent, neglegi jussa

non patior.Potestas tanta regulo m axim am adm irationem movit.

Q uae si penes se fuisset, solem occidentem non quadra­gies quater, sed septuagies bis, vel centies, vel etiam ducen­ties non m ota unquam loco sella spectare se potuisse cogitabat! C um autem eum tristiorem recordatio relictae stellulae reddidisset, veniam a rege petere ausus est:

REG. — Solem occidentem spectare cu p io ... G ratum mihi feceris si solem occidere ju sseris...

REX. — Si ducem papilionis m ore circum floscu los volitare vel tragoediam scribere vel se in m arinam avem convertere jubeam , dux autem im peratum non faciat, utrius vitium sit, m eum ne an ejus?

C ui regulus constanti voce:REG. — Tuum, inquit.

30

REX. — Recte dicis. Tantum enim ab unoquoque exi­gendum est quantum dare unusquisque potest. N em pe auctoritas prim um in ratione nititur. Si populares tuos ju sseris se in mare abjicere, rem publicam com m utabunt. Fas mihi ab eis exigere quae im peravi quia im perata a me rationi consentanea sunt.

Tum regulus iterum:REG. — Q uid igitur de m eo solis occasu? inquit.N unquam enim om ittebat quod semel quaesierat.REX. — O ccasus so lis iste tibi dabitur. Exigam enim.

Sed, ut qui rei publicae adm inistrandae peritus sim, tem ­pus exspectabo.

Regulus sciscitatus est quota hora id futurum esset. C ui rex, postquam ingentes fastos inspexit: «H em ! Hem! inquit, hem! hem! fiet hodie vesperi... f ie t... quadragesim a fere m inuta post septim am horam . A c videbis quam mihi sedulo pareatur.

O scitavit regulus. Q uem cum solis occasum illum sibi praereptum esse paenitebat, tum paulum taedere jam coe­perat. Regi igitur:

REG. — Nihil jam mihi negotii hic est. M ox pro­ficiscar.

REX. — N oli proficisci.A deo enim eum efferebat quod aliquem sibi parentem

habebat. Rex iterum:REX. — N oli proficisci, inquit. Te m uneri praeficiam .REG. — C ui muneri?REX. — V el... iure dicundo!REG. — A t nem o est de quo judicem !REX. — N on exploratum est. N ondum enim circum

regnum m eum vectus sum . A dm odu m senex sum et

31

locus mihi ad currum habendum deest et am bulatione defatigor.

REG. — A t enim ego jam visi.Et procum bens regulus iterum alteram stellae partem

raptim aspexit.REG. — Ne illic quidem quisquam versatur.REX. — D e te igitur ipso judicabis. Id unum difficul-

lim um est. Nam m ulto difficilius est de se ipso quam de aliis judicare. Si de te ipso recte judicaveris, vere sapiens existim andus eris.

REG. — A t ego de me ipso ubicum que sum judicare possum . Hic habitare mihi non necesse est.

REX. Hem! hem! in stella mea murem aetate provec­tum alicubi versari suspicor. N octe eum audio. D e mure illo vetulo judicare poteris. Q uem capite interdum dam nabis, ut ejus vita e tua justitia pendeat. Sed ei vitam toties remittes, ut eo parcius utaris: solus enim est.

REG. — Me vero quem quam capite dam nare non ju­vat. Q uare mihi profecturus esse sane videor.

C um rex se nolle dixisset, tam en regulus, collectis vasis, regem natu grandem offendere noluit.

REG. — O sum m e rex, inquit, si tibi sedulo oboediri cupias, mihi rationi consentanea imperes. M e verbi gratia ante exactam hanc sexagesim am horae partem proficisci jubeas. O m nia enim tem pestiva videntur esse.

C um rex nihil respondisset, regulus prim um du­bitavit, deinde cum suspirio evolavit. Tum rex festinanter:

REX. — Te legatum m eum esse jubeo.D um exclamat, sum m am auctoritatem prae se ferebat.R egulus autem secum in itinere adultorum hom inum

m ores perm iros esse cogitavit.

32

XI

S E C U N D A S T E L L A a glorioso quodam incolebatur. Q ui sim ul ac regulum conspexit, procul exclamavit:

GLORIOSUS. — Hui! Ecce me invisit qui me admiratur!G loriosi enim ceteros se adm irari arbitrantur.C ui regulus:REG. — Salve, inquit. M irificum mehercule petasum

habes.Tum ille:G l . — A d gratias videlicet agendas apte factus est, in­

quit, ad gratias eis agendas qui adm irationem suam cla­more significant. Incom m ode fit quod nem o unquam hac iter facit.

Tum regulus:REG. — Itane vero? inquit.

N ondum enim intellexerat.G l . — M anum manu pulsa.

C um vir gloriosus haec eum hortatus esset, regulus m anum manu pulsavit. Tum vir gloriosus paulum sublato petaso m odeste gratias egit.

Hic regulus secum : «H oc mehercule festivius est quam regem illum invisere.» A tque m anum m anu iterum pulsavit, vir gloriosus paulum sublato petaso iterum gratias egit.

Tamen, postquam paulisper inter se ̂exerciti sunt, regulus lusionis taesum est varietate carentis.

REG. — Jam ut petasus decidat, inquit, quid facien­dum est?

Sed eum gloriosus ille non audiit. G loriosorum enim est nihil nisi laudes audire. Regulum porro interrogavit:

G l . — Verene me m ultum admiraris?REG. — Q uid significat admirari?G l . — Adm irari hoc significat, me in stella form osis­

sim um unum et elegantissim e vestitum et divitissim um et ingeniosissim um esse profiteri.

REG. — A t so lus in stella ista es!GL. — Gratum mihi feceris si me tamen adm iratus eris. Regulus, jactatis paulum umeris:REG. — A dm iror te, inquit, sed quidnam tua interest? Q uae cum dixisset abiit. D um autem iter facit, nihil

am plius secum cogitavit quam haec: «Enim uero adulto­rum hom inum m ores valde insoliti sunt.»

XII

P R O X IM A ST E L L A a potatore incolebatur. Quan- quam regulus apud eum minime diu com m oratus est, tam en magna tristitia affectus est. C um enim potatorem silentio accubantem et binis lagonarum copiis, altera ina­nium , altera plenarum , circum fusum invenisset:

REG. — Q uid istic agis? inquit. Tum potator m aestis­sim o vultu:

POTATOR. — Poto, inquit.REG. — C ur potas?PO. — U t obliviscar.Hic regulus, jam m isericordia captus:

34

>

f■l

\REG. — U t cujus rei obliviscaris?Potator dem isso capite confessus est:PO. — U t me pudere obliviscar.C um regulus ei subveniendi cupidus quaesisset cujus

rei eum puderet, tandem potator:PO. — Potare me pudet, inquit.Perorata oratione jam obm utuit, regulus autem sus­

penso atque incerto anim o abiit, in itinere nihil am plius secum cogitans nisi haec: «Enim vero adultorum hom i­num m ores m irum quantum insoliti sunt.»

XIII

Q U A R T A S T E L L A a negotiatore incolebatur. Ille adeo occupatus erat ut adveniente regulo ne caput quidem erigeret. C u i regulus:

REG. — Salve, inquit. Exstinctus est calam us tuus.NEGOTIATOR. — Tres et duo fiunt quinque. Q uinque

et septem duodecim . D uodecim et tres quindecim . Salve. Q uindecim et septem viginti duo. Viginti duo et sex duo­detriginta. N on spatium ejus rursus accendendi. Viginti sex et quinque fiunt unus et triginta. Evasi! Fiunt ergo quinquies m ilies et sexies decies centena milia viginti duo milia septingenti triginta unus.

REG. — Q uae ista quinquies m ilies centena milia?NEG. — Hem! Sem per ades? Q uinquies milies et decies

centena m ilia ... Jam nescio quae sint. Tot occupationibus im plicor! G ravis ego vir sum neque in nugis aetatem con­sum o. D uo et quinque septem ...

Regulus autem, qui dum vixerat nunquam om iserat quod sem el quaesierat, eum iterum interrogavit:

REG. — Q uae ista quinquies milies et decies centena milia?

Hic negotiator, capite erecto:NEG. — Quinquaginta quattuor anni sunt, inquit, cum

stellam hanc incolo: om nino ter interpellatus sum . Pri­m um ante hos viginti duo annos, cum m elolontha besti­ola nescio unde deciderat. A deo form idolosum sonitum late ciebat ut in sum m a facienda quater peccaverim. Iterum ante hos undecim annos, cum ex artubus laboravi. Exercitatione egent. Ego autem am bulatiunculis non vaco.

36

*

Equidem vir gravis sum . Tertium ... hodie! Fiunt ergo quinquies milies et decies centena m ilia ...

REG. — Q uae ista toties centena milia?Intellexit negotiator otium sibi desperandum esse.NEG. — Centena milia pusillarum istarum rerum quae

in caelo interdum cernuntur.REG. — M uscaene?NEG. — Im m o pusillae res quae lucent.REG. — A n apes?NEG. — Im m o pusillae res aureo colore de quibus ces­

satores vigilantes som niant. Ego autem vir gravis sum nec

som niis istis vaco.REG. — Quid? A n stellae?NEG. — Ita prorsus. Stellae sunt.

37

REG. — Q uid porro quinquies milies centenis m ilibus stellarum facis?

NEG. — Immo vero sunt quinquies milies et sexies de­cies centena viginti duo milia stellarum septingentae tri­ginta una stellae. Ego vir gravis sum atque in subducendis rationibus diligens.

REG. — A t quid hisce stellis facis?NEG. — Quid faciam rogas?REG. — Rogo.NEG. — Nihil facio. Eas possideo.REG. — Stellas possides?NEG. — Possideo.REG. A t ego jam regem vidi qu i...NEG. Reges non possident, sed alicubi regnant.

Plurimum inter hoc et illud interest.REG. A t quid tibi stellas possidere prodest?NEG. Hoc prodest ut dives sim.REG. A t quid tibi divitem esse prodest?NEG. — U t alias stellas emam, si quis quam reperit.Tum regulus secum:REG. — Hic eodem fere m odo atque ille m eus pota­

tor ratiocinatur.Tam en etiam interrogavit:REG. — Qua ratione stellae ab aliquo possideri possunt?C ui negotiator truculentius:NEG. — C u jus sunt? inquit.REG. — Nescio. Nullius.NEG. — A tqui meae sunt; prim o enim mihi hoc in

mentem venit.REG. — Satis est?NEG. — Ita prorsus. N am ubi adam anta invenis, tuus

38

est. U b i insulam vacuam invenis, tua est. IJb i machi­nationem aliquam invenis, m odo in tabulas publicas re­ferendam caveris, tua est. Eadem ratione ego stellas possideo, quoniam nem ini ante me in mentem venit eas sib i vindicare.

REG. — Recte quidem dicis. Q uid autem eis facis?NEG. — Procurationem earum gero. Earum rationem

identidem subduco. D ifficile quidem hoc est, sed ego vir gravis sum .

Tam en regulo nondum satisfecerat.REG. — Ego si focale possideo, id collo circumdare

possum et auferre. Si vero florem possideo, florem carpere et auferre possum . A t tu stellas carpere non potes.

NEG. — N on equidem possum , sed rationes earum apud argentarium deponere possum .

REG. — Q uid ista significant?NEG. — H oc significant, me in chartula num erum

stellarum m earum scribere solere, deinde chartulam illam in loculos clavi clausos condere.

REG. — Nec quidquam amplius?NEG. — Satis est.Tum regulus secum:REG. — Festivum quidem id et poeta satis dignum

est, non gravissim o viro.Regulus enim de gravibus rebus longe aliter atque

adulti hom ines sentiebat. Rursus ille:REG. — Est mihi flos, inquit, in quem aquam cotidie

spargo. Sunt mihi m ontes— Vulcanios eos vocant quos octavo quoque die purgo. N am et eum purgo qui exstinc­tus est. U tique cavendum est. Et eis prodest et flori a me possideri. Tu contra nihil stellis prodes.

39

Negotiator os aperuit, sed, cum nihil invenisset quod responderet, regulus abiit. D um autem iter facit, nihil aliud secum cogitabat nisi haec: «Enim vero adultorum hominum m ores ab usitatis m oribus om nino sejuncti sunt.»

XIV

Q U I N T A S T E L L A co g n itio n e dignissim a erat. O m ­nium m inim a erat et vix satis patebat ut lychno publico curatorique ejus sedem praeberet. Regulus nulla ratione intellegere poterat quidnam in regione aliqua caeli atque in stella a dom ibus incolisque vacua lychnus curatorque lychnorum prodesset. Tam en sic secum cogitavit:

REG. — N escio an hic ratione careat. Tam en ea m inus caret quam rex ille et gloriosus et negotiator et potator. Labor saltem ejus rationem quandam habet. C um enim lychnum cujus procurationem habet accendit, novam stel­lam vel florem quodam m odo gignit. Rursus, cum eum exstinguit, tum flo s vel stella obdorm iscit. N e ille in re venustissim a occupatus est. H oc autem vere utile est q u o­niam venustum est.

Itaque ubi ad stellam appulsus est, curatorem lychni honorifice salutavit:

REG. — Salve. C ur lychnum m odo exstinxisti? CURATOR. — Ita mihi m andatum est. Salve.REG. — Q uid m andatum significat?CUR. — H oc m andatum est ut lychnum hunc exstin­

guam. Hac nocte vale.C ontinuo eum rursus accendit.REG. — A t cur eum m odo rursus accendisti?

40

CUR. — Ita mihi m andatum est.REG. — N on intellego.CUR. — Nihil intellecto opus est. Sic se m andatum

habet ut se habet. Salve.C ontinuo lychnum exstinxit.D einde sudario rubris quadratis insigni frontis su

dorem abstersit et:CUR. — Im m ani m unere fungor, inquit. O lim mu

derata laboris ratio erat. Lychnum m ane accendebam ; vesperi exstinguebam . Ita reliquum diem ad requies­cendum , reliquam noctem ad dorm iendum vacuam habebam ...

REG. — A liud videlicet postea m andatum est?CUR. — N on aliud m andatum est. Inde om nis haec

calam itas! Etsi stella in annos singulos celerius versata est, tam en non aliud m andatum est!

REG. — Q uid igitur?CUR. — N unc igitur, quia in sexagesim a horae parte

sem el vertitur, non tem poris particulam ad interquiescen­dum jam habeo. Sexagesim a in parte sem el et accendo et exstinguo.

REG. — Equidem hoc mirifice delector, diem apud te sexagesim a parte finiri!

CUR. — Im m o ego nequaquam delector. Mensis enim jam est cum inter nos loquimur.

REG. — M ensis?CUR. — Ita est. Triginta sexagesimae, triginta dn 1 I I"

nocte vale.C ontinuo lychnum accendit. Quem cum regulum In

tuitus esset, curatorem illum dilexit qui mand.it.i lautu

41

\

/

Immani munere fungor.

fide persequeretur et, recordatus se ipsum so lis occasus sella m ovenda olim sectatum esse, am ico subvenire voluit.

REG. — Ego vero ... scio qua ratione acquiescere cum velis possis.

CUR. — Sem per volo.Fieri enim potest ut fidelis et idem piger sis.Regulus ut inceperat perrexit:REG. — Stella tua adeo parva est ut tribus passibus

eam circumeas. T ibi nihil aliud agendum est nisi satis lente progrediendum ut in aprico loco sem per verseris. Si quando acquiescere voles, progredieris: ita quam diu voles lucebit.

CUR. — Isto m odo parum proficio. H oc me in vita ju vat... dormire.

REG. — O te infelicem!CUR. — O me infelicem! Salve.Q uae cum dixisset, lychnum exstinxit. Regulus autem

dum ad ulteriora pergit sic secum cogitabat:REG. — Hic quidem ceteris, regi illi, glorioso, pota­

tori, negotiatori contem ptui esset. Tam en unus est qui mihi non ridendus esse videatur, fortasse eam ob rem quod non suam , sed aliam quandam rem curat.

Tum desiderio ejus com m otus suspiravit et haec secum denuo:

REG. — Hic unus est quo uti am ico potuerim . Sed stella ejus re vera m inor est quam ut duobus locus sit...

H oc autem regulus secum confiteri non audebat, se desiderio felicis illius stellae im prim is teneri quod sol in viginti quattuor horis milies quadringenties quadragies occideret.

43

X V

SE X T A ST E L L A d ecem partibus latior erat. Incole­batur a viro gravi atque aetate provecto qui ingentes libros scribebat. Q ui, ut regulum conspexit, exclamavit:

GEOGRAPHUS. — Ecce tibi qui ignotas regiones ex­plorat!

Regulus in m ensa assedit et paulisper acquievit. Tam diu jam peregrinatus erat!

Gravis senex:GEO. — U nde venis? inquit.REG. — Q uis ingens iste liber est? Q uid istic agis?Tum gravis senex:GEO. — G eographus sum , inquit.R.EG. — Q uis geographus est?GEO. — Vir doctus qui scit ubi maria, amnes, montes,

so litudines sint.REG. Ista quidem nosse operae pretium est. Istud

vere artificium est.Q uae cum regulus dixisset, stellam geographi raptim

circum spexit. N ondum enim stellam m ajestatis tantae viderat.

REG. — Valde magnifica stella tua est. Suntne istic magna maria?

GEO. — Scire nequeo.Tum regulus spe dejectus:REG. — Q uid! Et m ontes?GEO. — Scire nequeo.REG. — Et urbes? Et amnes? Et solitudines?GEO. — N e ea quidem scire queo.REG. — A t geographus es!

44

GEO. — Est vero ita, sed ego ignotas regiones non ex­ploro. E jus m odi hom inibus om nino egeo. A tqui non ge­ographi est urbes, amnes, m ontes, m aria m inora vel m ajora solitudinesque lustrando percensere. Geographi am plitudo m ajor est quam ut otiosus am bulet. N unquam e testudine sua discedit, sed hom ines qui novas regiones exploraverunt in eam adm ittit et interrogat et scribit quae sibi accidisse narrant. Si quis autem ea narrat quae geo­graphus sua interesse existim et, de m oribus ejus cognosci jubet.

REG. — Q uare istud?GEO. — Q uia si quis mentiatur, libris qui de grn

graphia sunt cladem paret. Sim iliter si quis perpotet.REG. — Q uare istud?GEO. — Q uia ebriosis res duplices videntur esse, t ir

ographus igitur duos m ontes esse scribat ubi unus sit.REG. — N ovi aliquem qui ad explorandum minime

aptus sit.

45

GEO. — Fortasse ita est. Ergo, ubi m ores illius boni videntur esse, de eis quae repperit cognoscitur.

REG. — Visuntur?

GEO. — Minime. Via enim ista nimis flexuosa est. Sed ab eo qui regiones exploravit docum enta exiguntur. Velut, si m ons altus repertus esse nuntiatur, ei im peratur ut m ag­n os lapides inde reportet.

C oncitatus repente geographus est:GEO. — A t tu e locis rem otis venis! Ignota exploras!

Jam mihi stellam tuam describe.

A tque geographus tabulas aperuit et cerulam prae­acuit. N am cerula prim um ea scribuntur quae narrant qui explorant. Tum dem um atram ento scribuntur cum docu­mentis confirm ata sunt. G eographus igitur sciscitatus est:

G e o . — Q uid tu?

REG. — Ne dom i meae non multa animadversione digna sunt: omnia perparva sunt. M ihi sunt tres ejus m odi m ontes quorum duo etiam nunc ardeant, unus exstinctus sit. Tam en utique cavendum est.

GEO. — U tique cavendum est.REG. — M ihi etiam flos est.GEO. — Flores in tabulas referre non solem us.REG. — Quidni? Sunt form osissim ae rerum.GEO. — Q uia flores evanidi sunt.REG. — Evanidus quid significat?GEO. — D e geographia libri librorum om nium pre­

tiosissim i sunt. Nunquam enim obsolescunt. Perraro m ons de loco movetur. Perraro mare magnum exhausta aqua exarescit. A eterna scribim us.

Interpellavit eum regulus:

46

REG. — A t fit ut exstincti m ontes rursus exardescant. Evanidus vero quid significat?

GEO. — U trum exstinctus sit ardor eorum an excita­tus, nihil nostra interest. N osm et m ontis tantum rationem habemus. Q ui non mutatur.

Regulus autem, qui, dum vixerat, nunquam om iserat

quod sem el quaesierat, denuo:REG. — A t evanidus quid significat? inquit.GEO. — H oc significat, interitum alicui instare.REG. — Flori m eo interitus instat?GEO. — Profecto ita est.Tum regulus secum:REG. — Evanidus flo s m eus est et tantum quattuor

spinas ad se contra universa defendendum habet! Ego autem eum solum dom i meae reliqui!

Hic prim um eum paenitere coepit. Tam en anim o rur­

sus erecto quaesivit:REG. — Q uae me hortaris ut visam?C ui geographus respondit:GEO. — Terram stellam. N am bene audit...A biit regulus secum de flore suo cogitans.

XVI

S E P T I M A I G I T U R S T E L L A terra fuit.Terra autem non stella quaevis una est. Etenim ibi

centum undecim reges, ratione scilicet eorum qui atris na­tionibus praesunt habita, septem milia geographorum , novies centena milia negotiatorum , septuagies quinquies centena milia potatorum , ter milies et centies decies

47

centena m ilia gloriosorum , in sum m a circiter vicies milies centena m ilia hom inum adulta aetate percenseas.

U t conjectura aliqua suspicari po ssis quanta terra sit, scito ante vim electri inventam, si sum m am subducas, in sex his continentibus quadringenta sexaginta duo milia quingentos undecim curatores lychnorum justi exercitus instar alendos fuisse.

H om ini loco paulum rem oto sedenti praeclarum spectaculum praebuissent. Sic enim exercitus ille quasi chorus in theatro ad num erum se m ovebat. Prim o qui lychnos in N ova Zelandia et A ustrali terra accendebant in scaenam prodibant. Postquam autem lucernas suas ac­cenderant, dorm itum abibant. C ontinuo ab eis qui lych­nos apud Sinas et H yperboraeos Scythas accendebant in scaenam succedebatur. Deinde hi quoque in postscae- nium evolabant. Succedebant jam qui apud Sarm atas et Indos, dein qui in Africa Europaque, tum qui in A m erica illa australi, postrem o qui in hac A m erica aquiloni sub­jecta lychnos accendebant. N em o autem unquam in hoc errabat ut non suo tem pore in scaenam prodiret. Sum m a igitur spectaculi illius magnificentia erat.

Tantum illi tanquam collegae, quorum alter unum lychnum sub Septentrionibus ipsis, alter unum lychnum sub australi vertice accendebat, in desidia ac segnitia ae­tatem agebant: bis enim in anno adm inistrabant.

XVII

Q lJI F A C E T U S E SSE vult, is interdum m endaciuncula dicit. N on optim a fide de curatoribus lychnorum locutus sum . Periculum est ne qui stellam nostram non noverunt

48

meo vitio sibi de ea falsam opinionem fingant. I lom ines enim in terris angustissim um locum occupant. Si illa vi­cies m ilies centena milia hom inum a qu ibus habitantur confertiora contionis m odo starent, foro quadrato viginti m ilium passuum quoque versus facile caperentur. Itu genus hom inum in angustissim am quam vis insulam maris

Pacifici cogi potest.A dultis hom inibus videlicet fidem non facies. M ag­

num se locum obsidere arbitrantur et eadem am plitudine qua adansoniae esse sibi videntur. H ortabere igitur eos ut rationem subducant. Q uoniam num eros in deliciis habent, id eis jucundum erit. Tu contra ne operam in re od iosa frustra consum pseris. Inutile negotium est. N em pe

mihi confidis.Regulus igitur, ut sem el in terris institit, vehementer

adm iratus est quod nem inem videret. Jam tim ebat ne a proposita stella aberravisset, cum quiddam anulo specie, lunae colore simile in arena se m ovit. Tum regulus, utique cavendum esse existim ans:

REG. — Hac nocte vale, inquit.C ui serpens:SER. — Hac nocte vale, inquit.Percontatus est regulus:REG. — Q uam in stellam delapsus sum?SER. — In terram atque in A fricam .REG. — Q uid! N em o igitur in terra habitat?SER. — Haec solitudo est. N em o in solitudinibus habi­

tat. Terra vasta est.Q uae cum serpens dixisset, regulus in lapide consedit

et caelum suspiciens:REG. — Quaero, inquit, num idcirco stellae luceant ut

49

w

in suam cuique reditus aliquando pateat. A spice m eam . Ipsis cervicibus nostris im pendet... A t quantum abest!

SER. — Pulchra est. Sed quid hic tibi negotii est? REG. — Illic flo s mihi negotium facessit.SER. — Hem!

Q uae cum serpens dixisset, conticuerunt. Tandem regulus:

50

REG. — U b i sunt hom ines? inquit. N am in solitudine aliquantulum soli videm ur esse ...

SER. — A pud hom ines quoque soli videmur.C um regulus serpentem diu contuitus esset, tandem:REG. — M irifica quidem bestia es, inquit, quae aeque

tenuis ac digitus sis.SER. — Sed potentior sum quam digitus regis.Tum regulus leniter arridens:REG. — N on m ultum potens es, in qu it... ne pedes

quidem habes... ne iter quidem facere p o te s...SER. — A t ego te longius quam navis asportare possum .Sim ul atque ea dixit, serpens reguli talum sicut

armilla aurea circum jecta est.SER. — Q uem tango, terrae unde ortus est reddo. Sed

tu purus es et e stella venis.C um regulus nihil respondisset, tum illa:SER. — Tui misereor, inquit, qui tam debilis in hac

ferrea terra verseris. P ossu m ...REG. — Equidem planissim e intellexi, sed cur aenig­

m ata sem per usurpas?SER. — O m nia solvo.Q uae cum serpens dixisset, conticuerunt.

XVIII

C U M R E G U L U S PER solitudinem iter faceret, unum in florem incidit, floscu lum trium foliorum neque ullo num ero ...

REG. — Salve.FLOS. — Salve.Regulus a flore urbane quaesivit:

51

Tandem: «M irifica quidem bestia es, inquit, quae aeque tenuis ac digitus sis... »

REG. — U b i sunt homines?Flos autem hom ines aliquot iter una facientes quon ­

dam viderat.FLOS. — H om ines quaeris? Sunt, opinor, sex sep-

temve. M ulti anni sunt cum eos conspexi. Sed nulla ra­tione scitur ubi sint. Vento enim jactantur. Eis multum obest quod radicibus carent.

REG. — Vale.FLOS. — Vale.

XIX

R E G U L U S IN A LTU M m ontem ascendit. M ontes antea nullos noverat nisi tres illos suos que se altitudine genibus ejus adaequabant. Itaque exstincto m onte quasi sellula utebatur. Sic igitur secum cogitavit: «E m onte tam alto universam stellam atque universos hom ines simul conspiciam .» A t nihil conspexit nisi cautes proceras et praeacutas. Tum, utique cavendum esse existim ans:

REG. — Salve, inquit.C ui vocis imago:IMAGO. — Salve ... Sa lve ...

Salve ... VREG. — Q uis es?IMA. — Q uis e s ... quis e s ...

quis e s ... j

REG. — A m ici mei , este; so lus sum.

IMA. — Solus su m ... so lus su m ... so lus su m ...

Q uae cum imago respondisset, regulus secum ita cogitavit:

REG. — O m irificam stellam! O m nis et arida et hor­rida et salsa est. Jam vero hom ines jejuno anim o sunt. Q uae dicta sunt referunt... A t dom i meae flo s mihi erat: qui flo s sem per prior loquebatur...

XX

P O ST Q U A M R E G U L U S D IU per arenas et cautes et nives iter fecit, factum est ut viam tandem inveniret. O m nes autem viae ad hom ines ferunt.

REG. — Salvete.N am regulus hortulum rosis florentibus consitum

viderat.ROSAE. — Salve.C ontuitus est eas regulus. Q uae om nes flori ejus sim i­

les erant.O bstupu it et:REG. — Q uae estis? inquit.ROS. — R osae sumus.REG. — E hem !...A tque regulus m iserrim us esse sibi visus est. F loscu­

lus enim suus fabulatus erat se in universitate rerum sin­gularem atque unigenam esse. Ecce autem quinque milia in uno hortulo erant quae om nia inter se sim ilia essent! Itaque haec secum:

REG. — N e rosam m eam vehementer pigeret si haec videret... Plurim um tussiret et se m ori sim ularet ne ridi­cula videretur. M ihi autem pernecesse esset, curationem

54 Stella haec omnis et arida et horrida et salsa est.

sim ulare. N am si aliter facerem, ut me quoque puderet, voluntario senio reapse moreretur.

Haec etiam secum:REG. — Equidem me flore singulari divitem esse ar-

bitrabar; at rosam unam de m ultis possideo. Q uam cum possideam et tres illos m ontes— qui quidem se genibus m eis altitudine adaequant et quorum unus fortasse in per- petuum exstinctus est— non valde m agnus rex existim an­dus sum .

C um ea secum reputavisset, in herba jacens flevit.

XXI

T U M IPSU M PRO D IIT vulpes.V u l p e s . — Salve.REG. — Salve.Q uod cum regulus urbane respondisset, se convertit

nec quidquam vidit.

56

Et in herba jacens flevit.

Tum vox:VUL. — Hic su m ... sub malo.REG. — Q uae bestia es? valde venusta es.VUL. — Vulpes sum.Q uam regulus invitavit:REG. — Veni mecum lusum . A deo tristis sum.VUL. — Tecum ludere non possum . N am non m an­

sueta sum .REG. — Hem! da mihi veniam.Sed, cum regulus paulisper com m entatus esset, haec

addidit:REG. — Q uid significat m ansuescere?VUL. — N on nostras es. Q uid quaeris?REG. — H om ines quaero. Sed quid significat m an­

suescere?VUL. — H om ines arcus tonantes habent et venantur.

Perquam m olestum est! G allinas etiam alunt. Hac una re utiles sunt. Gallinas quaeris?

58

REG. — N on gallinas quaero. A m icos quaero. Sed quid significat mansuescere?

VUL. — Illud nim is obsolevit. H oc significat, vinculis conjungi.

REG. — Vinculis conjungi?VUL. — Ita plane. N am tu puer centum m ilibus pu­

erorum similis mihi etiamnunc videris esse. N eque ego te indigeo, nec tu me. T ibi vulpes centum m ilibus vulpium sim ilis esse videor. Sin autem me mansueveris, alter altero indigebimus. U t tu mihi inter om nes singularis esse vide­beris, sic ego tibi inter om nes singularis videbor esse.

REG. — Jam intellegere incipio. F los e st ... a quo me m ansuefactum esse puto.

VUL. — Fortasse ita est. In terra enim res cujus- cum que m odi evenire videm us.

REG. — M ehercule hoc non in terra evenit.C um ea regulus diceret, vulpi exspectationem m ag­

nam m overe visus est.VUL. — In alia stella?REG. — Ita est.

VUL. — Sunt in stella illa venatores?REG. — N ulli sunt.

VUL. — Id quidem plurim i est! Sunt et gallinae?

REG. — Nullae sunt.Tum vulpes suspirans:

VUL. — N ihil perfec­tum atque absolutum est,

' X| | i inquit.Sed ad propositum

rediit:

VUL. — Aetatem nimis aequabiliter ago. Ego venor gallinas, hom ines me. O m nes autem hom ines inter se si­miles sunt et om nes gallinae inter se sim iles sunt. Subo­diosa igitur vita mea est. At si me mansueveris, ea tanquam aprica fiet. G ressus sonitum novero qui ceteris dissim ilis erit. Ceteris enim adm oneor ut sub terram surrepam . Tuo a cuniculo m eo quasi carmine quodam evocabor. Jam vero aspice! Videsne illic segetes? Equidem pane non vescor. M ihi frum entum inutile est. Segetes igitur nihil me adm onent. Id quidem luctuosum est. A t tu aureo capillo es. Ergo incredibiliter gaudebo ubi me m ansue­veris. Frum enta, quae aurea sint, me de te adm onebunt et m urm ure delectabor per frum enta flantis aurae...

C onticuit vulpes et regulum diu contuita est. Tandem :

VUL. — Q u aeso ... m ansuesce me, in quit!...C ui regulus respondit:REG. — Libenter quidem , sed mihi non m ultum vacui

tem poris est. Sunt et amici inveniendi et m ulta cog­noscenda.

VUL. — Id unum noveris quod mansueveris. H om ines nullius jam rei cognoscendae spatium habent. Res ad usus dom esticos confectas ac praeparatas a propolis emunt. C um autem amici nusquam veneant, hom ines am icos jam nullos habent. S i igitur am icum parare vis, m ansuesce me.

REG. — Q uid faciendum est?C ui vulpes respondit:VUL. — Etiam atque etiam sustentandum ac prola­

tandum . Prim um aliquo intervallo interjecto sic in herba consides. Ego autem te lim is aspiciam nec tu verbum ullum facies: e verbis am bigue positis discordiae exsis­

60

tunt. Sed tibi in dies singulos paulo propius assidere licebit...

Postridie revisit eam regulus. C ui vulpes:VUL. — C om m odiu s fecisses, inquit, si eadem hora

m e revisisses. N am si vel quarta postm eridiana hora ve­nies, a tertia beata esse incipiam . Q u o m agis haec cedet, eo beatior esse mihi videbor. Q uarta m overi ac sollicitari jam incipiam ; sic quanti sit vita beata reperiam . A t si tem ­pore quovis venies, nunquam sciam qu ota hora me anim o tanquam decorum vestitum induere oporteat. Sollem nia quaedam constitui opus est.

REG. — Q uid est sollem ne quiddam ?VUL. — Hoc quoque nim is obsolevit. Propter hoc dies

quidam a ceteris diebus differt et hora quaedam a ceteris horis. Veluti hoc apud venatores m eos sollem ne est ut Jovis die quoque cum puellis viculi choros agant. Itaque Jovis die mirifice fruor! U squ e ad vineam am bulare soleo. Sin venatores die quolibet choros agerent, om nes dies inter se sim iles essent neque ego unquam feriata essem .

R E G U L U S IG IT U R V U LP E M m ansuevit. U b i autem tem p u s p ro fection is approp in qu av it, vu lpes:

VUL. — A !. . . flebo, inquit.REG. — Tua quidem culpa est. N on ego tibi quidquam

mali optabam , sed tu a me m ansuesci voluisti.VUL. — Ita plane.REG. — A t jam flebis!VUL. — Ita plane.REG. — N ihil igitur lucri fecisti.VUL. — Im m o lucrum feci propter istum frum ento­

rum colorem .

61

L.. ' I j L .

Si vel quarta postmeridiana hora venies, a tertia beata esse incipiam.

D einde haec etiam vulpes:VUL. — R osas revise, inquit. Tum intelleges illam

tuam inter om nes singularem esse. Postea huc regressus me valere jubebis atque ego tecum pro m unere arcanum qu iddam com m unicabo.

R E G U L U S IG IT U R P R O FE C T U S ro sa s revisit:REG. — N equaquam meae rosae sim iles estis, inquit:

n ihildum estis. Nec vos quisquam m ansuevit neque a vob is qu isquam est m ansuetus. Tales estis qualis vulpes m ea erat. Haec centum m ilibus aliis sim ilis erat. P ostquam autem eam mihi amicitia conjunxi, inter om nes singularis facta est.

A c rosas vehementer pudebat. Ille rursus:REG. — Form osae quidem estis, at inanes estis. Nihil

est cur quisquam pro vobis moriatur. M ea quidem ipsius rosa praetereunti cuivis uni vobis sim ilis esse videretur. U n am autem eam pluris quam vos om nes facio, quoniam in eam aquam sparsi; quoniam in eam tegum entum vi- treum im posui; quoniam eam contra vim venti munimento illo defendi; quoniam ejus erucas— praeter duas tresve pa­pilionum causa— interfeci; quoniam eam querentem vel gloriantem vel etiam conticescentem audivi; quoniam mea rosa est.

D e i n d e v u l p e m r e v i s i t et:REG. — Vale, inquit.VUL. — Vale. Q uod ceteros celavi, hoc est; est autem

sim plicissim um : anim o tantum bene cernimus. Q uae p lurim i sunt, oculis cerni non possunt.

63

Regulus iterum, ut m em inisset:REG. — Q uae plurim i sunt, oculis cerni non possunt.VUL. — Propter operam rosae tuae frustra praebitam

rosa tua tanti est.Regulus iterum , ut m em inisset:REG. — Propter operam rosae meae frustra prae­

b itam ...VUL. — H om ines quanta sit dicti hujus veritas obliti

sunt. A t tu dicti hujus non oblivisci debes. N am quem sem el m ansuevisti, quidquid ei postea accidit, perpetuo m erito tuo accidit. Q uidquid igitur rosae tuae accidit, m erito tuo accidit.

Regulus iterum , ut m em inisset:REG. — Q uidquid rosae meae accidit, m erito m eo ac­

cid it...

XXII

R e g . — S a l v e .B iv io r u m c u r a t o r . — Salve.REG. — Q uid hic agis?CUR. — Peregrinatores m illenos tanquam in fasces

collectos divido et tracta vehicula quibus rapiuntur m odo ad dexteram , m odo ad sinistram dimitto.

Hic celeri vehiculo praetereunte cum collucentibus fenestris ac frem itu tanquam tonitrui statio curatoris contrem uit.

REG. — Ne eis valde properato opus est. Quid quaerunt?CUR. — Vir qui in machina insistit ipse nescit.C ontinuo alterum celere cum collucentibus fenestris

ac frem itu in contrariam partem praetervectum est.

64

Interrogavit regulus:REG. — Jam redeunt?CUR. — N on idem hom ines sunt, sed alteri alterorum

in locum succedunt.REG. — N on eis bene erat illic ubi erant?CUR. — Nem ini unquam ibi bene est ubi est.C ontinuo tertium celere cum collucentibus fenestris

ac frem itu tonitrui praetervectum est.REG. — C onsectantur prim os?CUR. — N em inem consectantur. Illic dorm itant vel

oscitant. Pueri soli nasos ad fenestras vitreas vi applicant.REG. — Pueri enim soli sciunt quae quaerant. O p­

eram nim iam in pupa ex pannis facta ponunt; at illa plurim i fit et ablata eis fletum movet.

CUR. — Felices illi sunt!

XXIII

R e g . — S a l v e .M e r c a t o r . — Salve.M ercator autem ille pilulas ad explendam sitim

sum m a arte tem peratas vendebat. Earum si quis unam oc­tavo quoque die sum it, potion is jam non indiget.

REG. — Q uare ista vendis?MER. — Q uia tem poris m ultum lucri fit. Periti sub­

ductis rationibus dixerunt quinquaginta tres m inutas horae partes in septem diebus lucri fieri.

REG. — A t quid illis quinquaginta tribus m inutis Iit?MER. — Fit eis quem adm odum cuique libet...Tum regulus secum cogitavit:REG. — Ego vero, si mihi quinquaginta tres horae

65

partes essent quas in rem quam libet im penderem , ad fontem placide leniterque procederem ...

XXIV

JA M O C TA V U S D IE S erat cum in solitudine jacebam et, dum de m ercatore audio, ultim am aquae stillam quam itineris causa provideram biberam . Regulum igitur inter- pellavi:

A . — N e me dius Fidius valde festiva m em oras, sed ego necdum machinam refeci nec quicquam potionis habeo: quare mihi quoque jucundum esset si ad fontem placide leniterque procedere liceret.

REG. — A m ica mea vu lpes...A . — M i puerule, non de vulpe jam agitur!REG. — Quare?A . — Q uia siti m orituri su m u s...Ille quem adm odum ratiocinarer non intellexit res-

ponditque:

66

REG. — Ei bene est qui am icum habuit, etiam si m ori­turus est. Ego vero valde gaudeo quod vulpe am ica usus

sum .Tum ego mecum:A. — Q uantum periculum sit non videt, utpote qui

nunquam esuriat nec sitiat et cui brevis apricatio satis sit.A t ille me intuitus ad ea quae mente agitabam res­

pondit:REG. — Ego quoque sitio. Puteum quaeram us.Lassitudinem m anu significavi: absurdum enim est

per im m ensam solitudinem puteum nullo duce quaerere. Tam en incedere incepimus.

P O ST Q U A M A L IQ U O T H O R A S taciti in cessim us, advesperavit et stellae lucere coep erun t. Q u a s du m q u asi in so m n is con sp ic io , qu ia febricu lam n im irum p rop ter sitim hanc habebam , ea quae regu lus dixerat am in o cu m jactation e q u ad am obversabantur. Q uaesiv i igitur ab eo num ipse sitiret. Ille autem ad id q u o d quaerebam non resp o n d it, sed haec tan tu m m od o dixit:

REG. — Fit ut et anim o aqua jucunda sit.Ego vero etsi quid responderet non intellegebam,

tam en tacui. Expertus enim sciebam eum non interrogan­

dum esse.Fessus erat. C onsedit. A ssed i ego. Tum ille, intervallo

interjecto, rursus:REG. — Stellae pulchrae sunt, inquit, propter florem

qui non conspicitur...Ego ita plane esse respondi et lucente luna arenam

tanquam undulatam tacitus prospexi. Ille etiam:REG. — Solitudo pulchra est, inquit...

67

Jure quidem . N am ego solitudinem sem per amavi. In arenae tum ulo considitur. Nihil conspicitur. Nihil auditur. Tam en aliquid silentio quasi elucet...

REG. — Idcirco so litudo pulchra est quod alicubi pu- teus latet...

M iratus sum me subito intellegere quid occultum ex arena eluceret. C um enim puer essem , in dom o vetere habitabam ubi thesaurum defossum esse fama erat. N em o scilicet ita callidus fuit ut eum reperiret nec fortasse in- vestigavit. Tam en divinum nescio quid tota dom us redolebat. In intima dom us parte ac tanquam in anim o ar- canum quiddam latebat. Regulo igitur:

A. — Recte dicis, inquam ; sive enim dom us, sive stel­lae, sive so litudo agitur, id quam obrem pulchrae sint non cernitur.

REG. — G audeo te cum vulpe mea consentire.C um autem regulus obdorm isceret, eum sinu recepi

et rursus pergere coepi. C om m otus eram. N am pretiosum quiddam ac fragile portare videbar, quin etiam quo nihil orbi terrarum fragilius esset. Lucente luna et pallentem illam frontem et coniventes illos ocu los et crispum illum capillum vento agitatum intuens m ecum haec cogitabam : «Q u o d nunc video, id nihil nisi putam en quoddam est. Q uod plurim i est non c e rn itu r ...»

C um autem sem iapertis labris lenissim e subridere in­cepisset, haec etiam m ecum cogitavi: «Idcirco me regulus hic dorm iens tam vehementer movet, quod florem con­stantissim e am at et rosae quaedam species, etiam cum dorm it, ex eo tanquam flam m ula e lucerna videtur elu­cere.» Sic cogitans eum etiam fragiliorem esse suspicatus

68

sum . Lucernae enim sum m a cura defendendae sunt: quas repentinus ventus exstinguere potest.

Sic igitur ingressus puteum prim a luce inveni.

X X V

R E G . — H O M IN E S Q U ID E M celeria gregatim con­scendunt, sed quid quaerant jam nesciunt. Tum trepidant et in orbem concursant.

Q uae cum regulus dixisset, denuo:REG. — N on operae pretium est, inquit.Puteus vero ad quem perveneram us Garam antum

puteis non sim ilis erat. A pud G aram antes enim pro puteis sunt fossi ipsa in arena scrobes. H ic contra viculi alicujus puteo sim ilis erat. C um autem viculus ibi nullus esset, som niare videbar.

A . — N escio quo pacto om nia parata sunt, orbiculus, situlus, restis...

Risit regulus, restim tetigit, orbiculum movit. A t m otus orbiculus ingemiscere visus est, quem adm odum vetus in­dex ingemiscere videtur postquam venti diu quievere.

REG. — Audisne? Puteum hunc excitamus atque canit...Tum ego, qui eum nervos contendere nollem:A. — Haec mihi perm itte; tibi nim is gravia sunt.Situ lum paulatim extractum et in puteal im positum

stabilivi. A uribus suavem orbiculi sonum etiam tum per­cipiebam et in aqua etiam tum fluctuante fluctuantem solis imaginem videbam .

REG. — Hanc aquam sitio; m inistra mihi.A tque ego quid quaesisset intellexi. C um situlum ad

69

Risit, restim tetigit, orbiculum movit.

labra ejus sustulissem , coniventibus oculis bibit. Dulce illud tanquam dies festus erat. A qua enim illa m ultum ab hum ore differebat quo corpus ali solet, qu ippe quam et iter sub stellis confectum et suavis orbiculi sonus et brac- chiorum m eorum labor genuisset. A nim o aeque jucunda ac m unus erat. Sic, cum puer essem , N atalis arboris lumen et nocturni sacri sym phonia et dulces subridentium vul­tus ipsi per se efficiebant ut ex N atali m unere quod ac­cipiebam enitere quiddam atque elucere videretur.

REG. — H om ines istic quinque milia rosarum in uno hortulo colun t... neque ibi inveniunt qu od quaerunt...

A . — Id non inveniunt...REG. — Tam en quod quaerunt in una rosa vel in pau­

cis aquae guttis inveniri p o te st...A . — Iat plane.Tum ille etiam:REG. — Integris oculis tamen non vident, inquit.

A nim o quaerere oportet.

JA M B IB E R A M e t sp iritu m bene ducebam . A renae vero prim a luce m elleus co lo r erat. C o lo re q u oq u e m elleo illo laetabar. Q u id ergo causae erat cur aegritu­dine vacare non p o sse m ? ...

Tum regulus, po stquam rursus propter me assedit, sum m issa voce:

REG. — O portet te prom issum servare, inquit.A . — Q uod prom issum ?REG. — M em ento... fiscellam ovi meae adnectendam ...

N am quidquid flori illi accidit, m erito meo accidit!C um picturas inchoatas de sinu prom psissem , cons­

pexit eas regulus et ridens:

71

REG. — A dansoniae istae caulibus sim iliores sunt, in­q u it...

A . — Quid?O me infelicem, qui adansoniis adeo efferrer!REG. — V ulpis istiu s... aures... cornibus sim iliores

su n t... ac nim is procerae.Q uae cum regulus dixisset, iterum risit. Tum ego:A . — Inique m ecum agis, puerule, qui tantum boas

opertas et boas apertas describere didicerim .REG. — Hui! Bene habebit; pueri sapiunt.Fiscellam igitur cerula descripsi. Q uam dum ei do,

angorem cepi.A . — Intendis anim o aliquid quod ignoro...Ille autem ad ea non respondit, sed:REG. — M em inisti me in terram delapsum esse, in­

q u it... Scito cras annum jam intercessisse.Et, interjecto intervallo:REG. — In locum huic proxim um delapsus eram ...Q uae cum dixisset, erubuit, ego autem, etsi qua de

causa fieret non intellegebam, perm iro quodam m odo in­dolui. Tam en hoc occurrit quod interrogarem :

A . — A tqu i non forte, quo mane te cognovi— sunt autem octo dies— sic so lus am bulabas in regione mille milia passuum ab om ni culta terra remota! Redibas videlicet quo delapsus eras?

C um regulus iterum erubuisset, ego etiam dubitanter:A . — Fortasse propter istum quasi natalem?Erubuit denuo regulus. A d ea quae quaerebam nun­

quam respondebat; tamen qui erubescit, nonne ita esse fatetur?

A . — M ehercule m etuo...

72

REG. — Nunc tibi laborandum est et ad madiinum tuum rursus proficscendum. Hic te expecto. Cras vesperi redito.

Q uae quanquam responderat, tamen metu me non levaverat. V ulpis enim m em ineram : ei paulisper I lendum esse qui se m ansuesci passus sit.

X X VI

PRO PE P U T E U M P A R IE T IN A E de vetere m uro lapi­deo supererant. C um postrid ie vesperi ex opere redissem , conspexi procul regulum m eum in sum m is parietinis cruribus dem issis sedentem et sic loquentem audivi:

REG. — N on igitur meministi? Hic non ipse locus est.Verisim ile est aliquem ei respondisse; occurrit enim:REG. — Hic, hic ipse dies est, sed non hic lo cu s...Etsi ad m urum pergebam , tam en nec videbam quem ­

quam neque audiebam . Ille nihilo m inus rursus:REG. — . . . Profecto. V idebis ubi vestigia a me in

arena im pressa incipiant. Illic me tantum expectato. Hac nocte adero.

Etsi viginti passus a m uro aberam, nondum quidquam videbam .

Regulus, intervallo interjecto:REG. — Probum virus habes? inquit. T ibi exploratum

est me non diu doliturum ?A nim o anxio constiteram necdum intellegebam.REG. — N unc ab i... Hinc desilire volo.C um igitur ipse ad im as parietinas oculos dem isissem ,

exsilu i... Illic aderat, ad regulum erecta, una ex luteis istis serpentibus quae te m om ento tem poris interficiant. Sim ul et sinum scrutari ut fundam ictus iterantem de eo

73

Nunc abi, inquit... Hinc desilire volo.

prom erem et currere incepi; at audito sonitu serpens leniter in arenam defluxit, quem adm odum aqua e fistula erum pens interclusa languescit, et non nim is festinanter se inter lapides cum levi stridore ferram enti insinuavit.

A d m urum vix m ature perveni ut sinu regulum pal­lore sum m o ac quasi niveo praeditum exciperem.

A . — Q uae fabula ista est? Jam cum serpentibus loqueris?

Focale aureum quo perpetuo utebatur solveram et aqua ei tem pora perfuderam et bibere m inistraveram . Jam nihil ab eo am plius quaerere audebam . Ille autem me graviter intuitus est et bracchia collo m eo circum dedit. Ita cor ejus palpitare sentiebam quem adm odum cor avis, cum confixa p lum bo moritur.

REG. — G audeo te quod machinae tuae deesset rep- perisse. M ox dom um tuam revolare po teris ...

A . — Q uom odo id com peristi?N am idcirco veneram ut ei nuntiarem inceptum la­

borem om nino praeter spem processisse!Ille ad haec nihil respondit, sed, ut inceperat:REG. — Ego quoque hodie dom um meam revolo, in­

qu it...Tum rursus ille:REG. — M ulto longius abest... M ulto difficilius per­

venitur...C um ea tristis dixisset, probe sentiebam insolitum

quiddam fieri sed, quanquam eum quasi infantem artis­sim e com plexus eram, tamen mihi ita in profundum ad perpendiculum deprim i videbatur ut eum nequaquam retinere possem .

75

G ravitatem vultu significabat et rem otissim a nescio quae intuebatur.

REG. — O vem tuam habeo et arcam ovi aptam et fis­cellam . ..

Q uae cum dixissem , cum tristitia quadam subrisit.D iu expectavi. C orpu s ejus paulatim recalescere sen­

tiebam . Tandem :A . — Puerule, tim uisti, inquam ...T im uerat quidem , sed leniter risit et:REG. — H oc vespere m ulto magis timebo, inquit.C oh orru i iterum, actum esse praesentiens, intellexi-

que me id nequaquam ferre posse quod jam risum illum non auditurus essem : quem mihi fontis in solitudine ins­tar esse.

A . — Puerule, te etiam ridentem audire v o lo ...REG. — Hac nocte annus erit. Stella mea ipsi loco im­

pendebit quo superiore anno delapsus su m ...A . — Puerule, nonne ea in febri som niavi quae de ser­

pente et de constituto et de stella...Ille autem ad haec nihil respondit, sed:REG. — Q uae magni m om enti sunt, ea non cernun­

tur, inquit...A . — Ita plane est...REG. — Eadem ratione flos ille tanti fit. Si florem in

stella crescentem amas, caelum nocte intueri suave est. N am om nes stellae florent.

A . — Ita plane est...REG. — Eadem ratione aqua ista tanti fit. Q uam mihi

bibere m inistravisti, ea propter orbiculum illum et restim sym phoniae sim ilis erat... Si m em inisti... jucundus ei sapor erat.

76

A . — Ita plane est...REG. — N octe stellas intueberis. D om i meae om nia

m inora sunt quam ut tibi ostendam ubi stella mea sit. Rem ita se habere praestat. Stellam enim meam quam vis unam e stellis esse duces. O m nes igitur stellas intueri te juvabit... O m nes tibi am icae erunt. Jam vero tibi m unus

dab o ...C um denuo risisset:A . — O puerule, puerule, inquam , me risum istum

audire juvat.REG. — H oc ipsum m unus m eum e r it ... eodem pacto

quo aqua ista fuit.A . — Q uid tibi vis?REG. — H om ines stellas habent non similes. Aliis, qui

peregrinantur, duces videntur esse. A liis tantum igniculi. A liis qui docti sunt quaestiones. N egotiatori illi m eo auri aliquantum eae erant. Hae autem om nes silent. Tu contra stellas habebis quales nem o habet...

A . — Q uid tibi vis?REG. — C um caelum nocte intueberis, quoniam in

aliqua habitabo, quoniam in aliqua ridebo, propterea tibi om nes stellae ridere videbuntur. Tu stellas habebis risu

praeditas!Q uae cum dixisset, denuo risit.REG. — Postquam autem dolorem consolando leva­

veris (om nis enim dolor aliquando levatur), te consue­tudinem m ecum junxisse gaudebis. M e am ico sem per uteris et m ecum ridere cupies et fenestram sic animi causa interdum aperies... Porro amici tui magna adm iratione af­ficientur cum te caelum intuentem et simul ridentem videbunt. Tum eis dices: «Ita se res habet: stellae mihi

77

risum sem per com m ovent!» Illi quidem te insanire putabunt, ego autem tibi pessim um ludum suggessero ...

R isit denuo et:

REG. — T ibi non stellas, sed m ultitudinem m inuto­rum tintinnabulorum risu praeditorum videbor dedisse.

A c cum denuo risisset, ad gravitatem rursus traductusest:

REG. — Hac nocte ... q u aeso ... ne veneris.A . — A t ego a te non discedam .REG. — A t speciem dolentis praebebo, speciem etiam

nonnullam m orientis. Ita se rem habere necesse est. N oli ad haec videnda venire; non operae pretium est...

A . — A t ego a te non discedam .Ille autem sollicitus erat.REG. — Haec equidem tibi propter serpentem illam

dico. N o lo te ab ea m orderi. Serpentes im probae bestiae sunt. A nim i causa interdum m ordent...

A . — A t ego a te non discedam .Sed aliquid eum sollicitudine levavit:REG. — A t enim virus non jam habent si quando

iterum m ordent...

N O C T E ILLA EU M iter ingredientem n on vidi. Sine strep itu evaserat. C u m autem eum certo ac celeri gradu incedentem tandem con secu tu s essem , haec tan tum dixit:

REG. — Q uid? Ades?

Deinde me m anu prehendit. Sed denuo sollicitatus:REG. — Peccavisti, inquit. D olebis enim. M ortu i spe­

ciem praebebo atqui non m ortuus ero ...Ego tacebam.

78

REG. — N em pe nim is longum iter est. C o rp u s istud asportare non possum . N im is grave est.

Ego tacebam.REG. — C aduco autem putam ini neglecto sim ile erit.

C aduca putam ina nem ini luctum afferunt...

Ego tacebam.Ille vero, postquam anim um paulum dem isit, rursus

aliquantum conisus:REG. — C om iter enim vero fiet, inquit. Ego quoque

stellas intuebor. O m nes autem stellae putei erunt orb i­culis instructi ferrugine obductis et mihi bibere m inistra­

bu nt...Ego tacebam.

v

REG. — M irum quantum festivum erit! U t tu tintinnabulorum quinquies milies centena milia habebis, sic ego fontium quinquies milies centena milia habebo ...

A tque ipse ob lacrim as effusas con ticu it...

REG. — HlC LOCUS EST. Sine unum gradum so lu s faciam .

A tque ob conceptum tim orem consedit.Tum denuo:REG. — Flori enimvero quidquid accidit, m erito meo

accidit. Ille autem adeo infirm us est! Et adeo im prudens est! Sunt ei quattuor m inutissim ae spinae quibus se con­tra universa defendat...

Ego consedi quod jam stare non poteram . Tum ille:

JH

80

REG. — S ic ... habes om n ia ... inquit.Postquam paulisper etiam dubitavit, assurrexit et

unum gradum fecit. Ego autem me movere non poteram .N ihil aliud nisi luteum nescio qu id ad talum ejus ful­

sit. Ille nullo m otu, nullo clam ore facto, punctum tem po­ris stetit, deinde leni lapsu cecidit, ut succisae arbores solent. N e strepitus quidem ullus, propter arenam videlicet, auditus est.

XXVII

N E M P E H O C T E M P O R E jam sex anni su n t... Haec nondum cuiquam narravi. Sodales qui me redeuntem viderunt valde laetati sunt se me vivum videre. Tristis equidem eram, sed fatigationem excusabam ...

N unc dolorem paulum levavi, non om nem scilicet, sed certo scio eum in stellam suam revolavisse. N am luce prim a corpus ejus non inveni. Q uanquam corpus illud non adeo grave erat... A c nocte me stellas audire juvat. Q uinquies milies centena milia tintinnabulorum d icas...

Ecce autem nescio quid mirabile fit. Q uam fiscellam regulo descripseram , eam loro ex aluta adornare praeter­m isi! N ec ille ovi eam nulla ratione adnectere potuit. Q uare haec m ecum quaero: «Q u id in stella ejus factum est? H aud scio an ovis florem co m ed erit...»

M odo haec m ecum reputo: «Profecto eum non com edit. Regulus enim et flori, quoties advesperascit, tegum entum illud vitreum circum dat et ovem diligenter observat.» A c laetitia adficior et om nes stellae leniter

rident.

81

*

Leni lapsu cecidit, ut succisae arbores solent.

j

M odo illa m ecum : «N ecesse est aliquando neglegen­tem esse. Sem el satis est, sive vespere aliquo tegum enti vitrei oblitus est, sive ovis nocte silentio egressa e s t . . .» A c tintinnabula in lacrim as con vertuntur!...

H A E C V A LD E O B SC U R A q u aestio est. Tu enim , qui regu lum q u o q u e am as, sicu t ego ex istim as nihil in uni­versis eodem statu m anere sive lo co n escio quo, u b icu m q u e sit, ov is q u am n on n overim us rosam com ed erit sive n on c o m ed erit...

Intuere caelum ac tecum quaere utrum ovis florem com ederit necne. Tum videbis ut om nia convertantur...

Q uanquam nem o adulta aetate unquam intelleget illa tanti m om enti esse!

83

Haec quae picta vides mihi omnium et pulcherrima et luctuosissima sunt. Eadem loca atque in superiore pagina proposita sunt. Quae idcirco iterum pinxi, ut tibi plane demonstrarem. His enim in locis regulus in terris apparuit ac postea e conspectu evolavit.

Loca haec diligenter contuere, ut ea sine dubitatione agnoscas, si quando in Africam per solitudinem peregrinaberis. Et, si forte hac iter facies, te oro atque obtestor ne fes­tines, sed stella sub ipsa paulisper com ­morere. Hic si puer ad te veniet, si ridebit, si aureo capillo erit, si ad ea quae quaesieris non respondebit, facile suspicaberis quis sit. Tum te comem praebeto ac, ne tanto in luctu diu­tius vivam, scribito cito ad me illum redisse.

Literature/Latin

★

In hac fabula lepida auctor noster recordationes nobis

exponit congressus sui cum ‘ puerulo omnino singulari,”

qui stellam dom o vix maiorem colit. Sensim discitur non

solum m irabilis h istoria huius hom unculi—qui regulus

nuncupatur—sed etiam cognoscitur quom odo ille, planetis

septem visis, ad orbem terrarum pervenerit. In quo loco per

vulpem reperit quid sit humanae vitae arcanum maximum.

Cover illustrations Copyright © 1943 by Harcourt, Inc., renewed 1971 by Consuelo de Saint-Exupery

A Harvest Book Harcourt, Inc.www.HarcourtBooks.com

Manufactured in China 0901