Prezentim 1 nga lenda e drejta biznesore

Prof.dr. Armand Krasniqi

SHQYTËRTIME HYRËSE

PREZNETIM MBI NJOHURITË THEMELORE MBI TË DREJTËN DHE SHTETIN

• E drejta biznesore është degë e veçantë juridike – shkencore dhe relativisht e re e cila që në gjrinin e saj përfshinë dhe trajton shumë probleme, qasje juridike siç janë:

Fillet e së drejtës;

E drejta ndërkombëtare private;

Njohuritë themelore mbi të drejtën civile dhe sendore;

Të drejtën e detyrimeve;

Të drejtën ekonomike; si dhe

Të drejtën e punës;

Ajo u krijua në bazë të nevojave shoqërore – biznesore që në mënyrë sistematike e në harmoni me nevojat, të cilat e drejta shkencore dhe logjike, parashtrohen për rregullimin e:

– hapësirave të caktuara të jetës shoqërore, – përpunimit të tërësive të marrëdhënieve juridike, të

cilat krijohen në përkufizimet juridike – publike të lirive tregtare në kushtet e ekonomisë bashkëkohore dhe intervencionistë.

E drejta Biznesore ka si lëndë të saj të drejtpërdrejt të studimit, përmbledhje e përkufizimeve institucionale të tregut modern;

E drejta Biznesore është e vetmja degë juridike e cila kriterin e efikasitetit Biznesor e vënë në lidhje të drejtpërdrejt me kriterin e ligjshmërisë.

Studimi i lëndës e E drejta biznesore kërkonë qasje multidisiplinare juridike në mënyrë që të trajtohen shkencorishtë edhe problematikat e karakterit ekonomik / biznesor;

Lënda e Drejta biznesore, duke u bazuar në metodologji shkencore – teorike studimi shtjellon një numër relativisht të madh institucionesh juridike të cilat sipas planprogramit të këtij Universiteti – fakulteti janë paraparë që të mësohen me studentë;

Për shkak të natyrës heterogjene që ka lëndë arsyetohet edhe vëllimi i madh i teksti dhe informacioneve që Ju dedikohen studentëve;

Duhet pasur të qartë se procesi i tranzicionit ekonomik do të ndikojë edhe në këtë disiplinë shkencore;

NORMAT SHOQËRORE DHE LLOJET E NORMAVE SHOQËRORE

Shoqëria njerëzore krijohet nga njerëzit dhe në kuadër të kësaj shoqërie nuk veprojnë vetëm ligjet natyrore;

Shoqëria njerëzore është turmë e organizuar e njerëzve e jo vetëm një turmë mekanike;

Si e këtillë ajo paraqet kategori sociologjike e që është objekti i studimit të sociologjisë dhe filozofisë së të drejtës;

Në shoqëri nuk veprojnë vetëm normat e caktuara natyrore; Shoqëria njerëzore e vetëdijshme fillon të krijojë norma të caktuara

të sjelljes; Çdo shoqëri njerëzore ka sjelljet e veta të vetëdijshme dhe racionale; Kjo shpreh shkallën e lartë të kulturës shoqërore; Shoqëria njerëzore e kuptojë nevojën për lindjen dhe zbatimin e

normave juridike; Me anë të tyre u kuptua se realizohet rregullsia e jetës shoqërore; Kjo lindi si rrjedhojë e faktit se njeriu në shoqëri nuk ka të drejtë të

sillet si të dëshiron ai në baza individuale;

Çfarë nënkuptohet me fjalën normë

• Normë – fjalë latine do të thotë rregull • Karakterizohet me dy kuptime themelore: është rregull mbi sjelljen e njerëzve; dhe është rregull – kërkesë që njerëzit kanë detyrim

të sjellën sipas të saja

Definicon mbani ne mend • “Nor. shoq. janë rregulla të sjelljes në një shoqëri

të caktuar që kanë për qëllim rregullimin e jetën shoqërore në bazë të qëllimi të caktuar”

Cilesite karakteristike te normes

Prezumimi kryesor i normës është se njerëzit në shoqëri duhet të sillen si qenie të vetëdijshme;

Në esencë normat shoqërore përveç funksionit rregullativ ato e kufizojnë sjelljen e individit të shoqërinë e caktuar – e cila i drejtohet vetëdijes së njeriut;

Andaj njeriu nuk e vendos normën sipas dëshirës dhe tekeve të veta por atë e sjellë për shkak të përshtatjes së vetëdijshme me realitetin e kurrsesi si vullnet arbitrar;

Në shoqëri ekzistojnë norma (rregulla) të llojllojshme që bazuar në karakterin e tyre janë heterogjene;

Vlen të ceket se ndikimit të madh në vëllimin dhe numrin e tyre ka shkalla e zhvillimit shoqëror dhe ekonomik;

Në shoqëri të zhvilluara jeta shoqërore është e rregulluar me norma;

FUNKSIONET TJERA TE NORMES

Normat shoqërore kufizojnë sjelljet e individëve në një shoqëri të caktuar• Normat shoqërore krijohen nga e tërë shoqëria por edhe nga ndonjë subjekti i caktuar;• Normat janë të drejtuara nga vetëdija e individit;• Sipas krijimit të tyre normat ndahen: - në ato të cilat i krijon e tërë shoqëria; ose

- nga ndonjë organizatë shtetërore • Sipas mënyrës së krijimit të tyre ato ndahen në:

– norma shoqërore;– normat të cilat krijohen spontanisht (doket) dhe – Normat të cilat krijohen më qëllim të caktuar (nga e drejta)

Funksionet tjera të normës:

• Normat shoqërore kufizojnë sjelljet e individëve në një shoqëri të caktuar• Normat shoqërore krijohen nga e tërë shoqëria por edhe nga ndonjë subjekti i caktuar;• Normat janë të drejtuara nga vetëdija e individit;• Sipas krijimit të tyre normat ndahen: • në ato të cilat i krijon e tërë shoqëria; ose • nga ndonjë organizatë shtetërore

Për aplikimin e secilës normë ekzistojnë sanksione të caktuara në sat të mos zbatimit të tyre:P.sh. për moszbatimin e normës juridike janë

sanksionet të cilat i parasheh ligji;Nëse sanksionet janë të natyrës shtetërore – kemi të

bëjmë me norma juridike;Normat me të shpeshta dhe më të rëndësishme janë

normat juridike në relacion me normat të tjera ekzistuese;Përveç normave juridike në jetën shoqërore kemi edhe

normat zakonore – doket dhe normat e moralit;Për mos zbatimin e këtyre normave ekzistojnë

sanksione morale etj;

NORMAT SHOQËRORE

→ Normat zakonore;→ Normat e moralit; dhe → Normat juridike

NORMAT ZAKONORE – Doket / 1• Normat zakonore – doket u takojnë grupit të normave shoqërore.• Normat zakonore historikisht janë normat me të vjetra të cilat është konstatuar se

kanë lindur që në komunitetin primitiv;• Ne veçanti dallojnë normat zakonore të cilat kanë qenë në aplikim në shtetin

skllavopronar romak;• Veçori e caktuar konsiderohet edhe fakti se këto norma janë të lidhura për shumë

ngushtë për shoqërinë dhe jeta e tyre zgjatët nëse nuk vijnë në kundërshtim me botëkuptimet e shoqërisë;

• Në shoqërinë ma shtet (komunitetin primitiv) burim kryesor i rregullimit të shoqërisë ishin doket të cilat me lindjen e shtetit u transformuna në norma të fuqishme juridike të cilat e lindën të drejtën zakonore;

• Normat zakonore janë rregulla të sjelljes në shoqëri që krijohen nga përsëritja e shpeshtë dhe e gjatë e tyre;

• Arsyetimi i respektimit dhe zbatimit të tyre del nga vet aplikueshmeria dhe zbatueshmeria e tyre në kohë të gjatë;

• Pikërisht për shkak të zbatimit dhe jetës së gjatë ato u adaptohen rrethanave shoqërore se edhe bëhen pjesë përbërëse e sjelljeve të njerëzve gjatë gjithë jetës;

• Obligimi i sjelljes sipas normave zakonore në bazë të vlerësimit shoqëror;• Racionaliteti zbatimit të normave zakonore është i varur nga vlerësimi shoqëror;

NORMAT ZAKONORE – Doket / 2• Ndryshimi në mes të normave zakonore dhe atyre të moralit është në

faktin se normat e zakonore janë të qëndrueshme dhe aplikohen një kohë të gjatë në shoqëri ndërkaq normat e moralit janë më pak stabile – ndryshojnë shpejtë;

• Normat zakonore dhe ato të moralit kanë ngjashmëri për faktin se ato i krijon shoqëria njerëzore dhe për moszbatimin e tyre nuk kërcënon dhuna e aparatit shtetëror;

• Zbatimi i normave juridike është i rregulluar që nëse ato nuk zbatohen sanksionet nga dhuna e aparatit shtetëror

• Ekzistimi i sanksioneve për zbatimin e normave zakonore• Normat zakonore historike janë rregulla të vjetra të cilat kanë

ekzistuar në shoqëritë e para primitive, skllavopronare, etj;• Në shoqëri pa shtet po ashtu jeta shoqërore është rregulluar

nëpërmjet të këtyre normave;

NORMAT ZAKONORE – Doket / 3• Normat zakonore dhe shoqëria pa shtet• Normat zakonore dhe ndikimi në zhvillimin e tregtisë

– Zhvillimi i tregtisë duke i lehtësuar marrëdhëniet tregtare;– Ndikuan në nxjerrjen e konventave dhe marrëveshjeve ndërkombëtare mbi

fushën e tregtisë; – Ndikuan në normativave juridike dhe zhvillimit të së drejtës ekonomike

ndërkombëtare;– Zhvillimi pozitiv i “dokeve afariste”;– Thyerja e barrierave tregtare;– Ligjet uniforme për lidhjen e kontratave.

• Mund të përfundohet me saktësi se normat zakonore janë të rëndësishme për

shoqërinë;• Ndërkaq, normat zakonore biznesore (afariste, ekonomike, etj), si në planin

nacional dhe atë ndërkombëtar, janë shumë të rëndësishme për faktin sepse e rregullojnë sferën e tregtisë dhe qarkullimit të mallrave dhe shërbimeve;

• për faktin sepse e rregullojnë sferën e tregtisë dhe qarkullimit të mallrave dhe

shërbimeve;

NORMAT E MORALIT /1

• Normat e moralit po ashtu janë lloj i normave shoqërore të cilat në vete përmbajnë rregullin e sjelljes i cili varet nga botëkuptimet morale të një shoqërie të caktuar;

• Normat e moralit dallojnë nga normat tjera shoqërore për faktin se ato urdhërojnë që të bëhet ato për të cilën shoqëria e konsideron si të mirë ose e ndalon atë si të keqe;

• Zbatimi dhe kuptimi i tyre varet nga botëkuptimet morale;• Sanksionet janë të natyrës morale;• Sjelljet e moralshme në shoqëri;• Ndodhë që në shoqëri të ketë botëkuptime të ndryshme

lidhur me normat e caktuara morale;• Normat morale burojnë nga kushtet objektive të një

shoqërie të caktuar;

NORMAT E MORALIT /2

• Aplikimi i normave të moralit nuk është i garantuar nga sanksionet shtetërore;

• Normat morale nuk janë statike ato ndryshojnë me zhvillimin e shoqërisë;

• Normat morale dhe ndikimi i tyre në ekonomi;• Tendenca e shtetit që t’i moralizojë normat e veta juridike;• Historiku i kësaj çështjeje ;• Nevoja e bashkëjetesës së normave morale dhe të atyre juridike;• Vetëdija e njeriut, normat morale dhe normat juridike;• Botëkuptimet dhe normat morale;• Tendenca e shtetit që të forcohet me anë të mjeteve të dhunshme• Rritja e vetëdijes;

LINDJA E SË DREJTËS

• Në literaturë ekzistojnë mendime të ndryshme e që përsëritën ne vazhdimësi se cila është koha kur lindi e drejta dhe shteti si dukuri shoqërore dhe historike pasi që dihet fare mirë se një kohë të gjatë nuk ka pasur as shtet e as të drejtë?

• Mund të konkludojmë se e drejta dhe shteti janë historike që u linden dhe u krijuan në një kohë të caktuar të zhvillimit shoqëror – ekonomik të shoqërisë njerëzore;

• Pra edhe e drejta e edhe shteti janë kategori historike të cilat u krijuan në një kohë dhe në hapësirë të caktuar në bazë të një zhvillimi të caktuar shoqëror – ekonomik;

• E drejta dhe shteti janë dukuri të kufizuara si në hapësirë ashtu edhe kohë;• Në komunitetin primitiv nuk ka pasur të drejtë për shkak të pazhvillueshmërisë

së fuqive prodhuese;• Ekzistenca e njeriut në atë kohë ka qenë kryesisht e varur nga shoqëria;• E drejta lindi aty ka fundi i ekzistencës së komunitetit primitiv;• Lindja e të drejtës u kushtëzua edhe klasa sunduese ta dominonte shoqërinë

dhe ta ruante primatin – rolin në atë shoqëri; • Epokat historike (primitive, skllavopronaria, feudalizmi, kapitalizmi, socializmi)• Karakteristike prona private dhe prona mbi mjetet e prodhimit;• Diktati për rregulla të reja në shoqëri nëpër etapa të caktuara;

ZHVILLIMI I SË DREJTËS

• E drejta është dukuri historike e lidhur ngushtë më shoqërinë njerëzore;

• Studimi i së drejtës është i varur nga studimi i marrëdhënieve shoqërore dhe faktorëve shoqëror që kanë pasur ndikim në lindjen e të drejtës;

• Zhvillimi i së drejtës dhe shkencës mbi të drejtën është shumë i vonshëm në relacion me vet të drejtën si kategori historike;

• Secila përudh e zhvillimit historik mbanë vulën e karakteristikave të se drejtës;

Në shkencën juridike zhvillimi i së drejtës ndahet dhe studiohet në

• Në të drejtën e sistemit skllavopronar;• Në të drejtën e sistemi feudal;• Në të drejtën e sistemit kapitalist; dhe • Në të drejtën e sistemit socialist.

Baza për mënyrën e një ndarje të këtillë ka qenë:

• dallimet mbi mënyrat e prodhimit;• pronësia mbi mjetet e prodhimit;• • Pikërisht nga struktura e organizimit ekonomik është paraqitur

edhe sistemi i caktuar juridik;• • KARAKTERISTIKAT E PËRBASHKËTA TË SISTEMIT SKLLAVOPRONAR,

FEUDAL DHE KAPITALIST• • Janë sisteme eksploatuese;• Pakica disponon me mjetet e prodhimit;• Kanë si bazë pronën private që u ka siguruar privilegje absolute;

• KARAKTERISTIKAT E SISTEMIT SOCIALIST

• Teoretikisht e kundërta e karakteristikave të sipërshënuara;• Është konsideruar si ide më përparimtare dhe racionale;• Kjo ide është bazuar në parimin që “ çdo kush të punojë sa

të ketë mundësi dhe aftësi dhe të fitojë mira materiale aq sa ka nevojë”

• Si ide e proklamuar u vlerësua e shkëlqyeshme por në realitet a doli e këtillë?

• E drejta si dukuri shoqërore gjatë periudhave të ndryshme pësoi ndryshim, zhvillim, transformim në bazë të shkallës së caktuar të civilizimit;

• Rikonfoirmohet qëndrimi se e drejta nuk është kategori statike, përkundrazi është kategori shumë dinamike;

Ndryshimet ekonomike dhe ndikimi i tyre në të drejtën

• Format e ndryshimeve cilësore të së drejtës potencohet të jenë:

• • Revolucionit; (Ekonomik dhe politik)• Reformave; (Ekonomike dhe politike)• Grushtetit; (Marrja e shpejtë dhe e befasishme e

pushtetit)• Puçit; (Marrje e befasishme pushtetit nga

anëtarët udhëheqësit më të afërt të qeverisë ushtrisë)

TRAJTAT HISTORIKE TË SISTEMEVE TË SË DREJTËS

• - Çdo epokë e zhvillimit historik ka bazën e saj të zhvillimit material që karakterizohet me elemente konkrete

Njihe këto :

1.E drejta skllavopronare;

2.E drejta feudale;

3.E drejta borgjeze - kapitaliste

4.E drejta socialiste

E DREJTA SKLLAVOPRONARE

• Ka lindur me shkatërrimin e komunitetit primitiv;• Është lloji më i parë dhe më i vjetër i së drejtës klasore

eksploatuese;• Duke e zbatuar këtë të drejtë në jetë skllavopronari e

ligjëson gjendjen ekzistuese juridike ne raport me skllavet;• Skllavopronarët legjitimohen si sundues;• Karakterizohet me sundim jo human dhe pabarazi;• Skllavopronarët gëzonin të drejta politike, ekonomike,

pronësore, etj;• Robërit nuk e gëzonin statusin e subjektit por trajtoheshin

si objekt;• Shkallë të ulët të zhvillimit ekonomik – prodhues;

1.1. Ndikimet e të drejtës skllavopronare:

• Ndikim i të drejtës romake;• Ndikimi në zhvillimin e të drejtës në

përgjithësi;• Disa parime që nga atëherë janë të

pranueshme edhe në të drejtën bashkëkohore.

E DREJTA FEUDALE

• Karakterizohet me një fazë më të lartë të zhvillimit shoqëror;• Mjete të prodhimit më të avancuara;• Niveli i ulët i prodhimit akoma ishte evident;• Fillon zhvillimi i fuqive prodhuese;• Filluan të nxjerrën norma juridike por pushteti shtetëror ishte i

dobët;• Çdo feudal qeveriste ne feudin – njësinë e vet;• Ekzistonin norma të shumta dhe të ndara në feude;• Mjeti themelor i prodhimit – toka;• Bujkrobërit ishin burimi kryesor i fuqisë prodhuese;• Bujkrobi ishte në tërësi nën kontroll dhe administrim total të

feudalit;• Çdo lëvizje e bujkrobërve nga toka ënjtë bërë me leje paraprake të

feudalit;

Format e eksploatimit janë kryer në tri forma, dhe atë në bazë të:

• RENTËS SË PUNËS;• detyrimi i bujkrobit që disa ditë të punojë pa pagesë për feudalin; • RENTËS NATYRORE:• detyrimin e dhënies së sasisë së mallrave nga sasia e prodhimeve në

natyrë; • RENTËS NË TË HOLLA• detyrimit të dhënies së një sasie të caktuar në të holla.

- Ushtrimi i pushtetit shtetërore nga Mbreti;- Shtresimi i popullsisë (klasave, aristokratëve, klerëve, etj);- Mbajtja e pushteti legjislativ, gjyqësor dhe ekzekutiv në duar të mbretit- Lindja e qyteteve dhe lulëzimi i tregtisë;- Lindja e shtresave qytetare, zejtare, tregtare, etj;

E DREJTA BORGJEZE

• E ndërtuar në baza të parimeve të pushtetit ekonomik;• Ndërprerja e dallimeve ndërmjet qytetarëve (në

aspektin formal – juridik)• Barazia politike;• Progresi i të drejtës kapitaliste;• Nuk ekzistojnë privilegjet klanore;• Barazia formale qytetare dhe ekonomike;• Realisht nuk ka barazi ekonomike;• Akoma është prezentë varësia e punëtorëve;• Liria e kontraktimit;• Mbivlera e krijuar i takon kapitalistit;

Kjo fazë e zhvillimit ka tri nën faza kryesore:

• 1. Faza e kapitalizmit liberal;• 2.Faza e kapitalizmit monopolistik• 3. Faze e kapitalizmit imperialist

1. Faza e kapitalizmit liberal, e cila karakterizohet me:

• Konkurrencë të lirë;• Tregti të lirë;• Lëvizje plotësisht të lirë;• Mungesë te të gjitha llojeve të monopoleve

ekonomike dhe juridike;• Mos përzierje të shtetit në jetën ekonomike;• Respektimin e autonomisë së vullnetit;• Dominim të pronës private;

2.Faza e kapitalizmit monopolistik, karakterizohet me:

– Me zhvillim të madh të forcave prodhuese;– Akumulim dhe centralizim të kapitalit;– Ndarje të tregut;– Diktim të kushteve ekonomike;– Paraqitje të çrregullimeve ekonomike– Intervencionizmi shtetëror

3. Faze e kapitalizmit imperialist, karakterizohet me:

• Zhvillim maksimal të forcave prodhuese;• Ngushtim të tregjeve nacionale;• Kapital të madh dhe teknologji të avancuar;• Kompanitë multinacionale;• Politikat fiskale dhe roli i shtetit;• Globalizmi;• Sisteme juridike bashkëkohore;• Rolin e shtetit lidhur me arritjen e balancave;

E DREJTA SOCIALISTE• Janë konstatuar shpërputhje të mëdha në mes idealit të së drejtës socialiste dhe

realitetit ne veçanti në vitet e 80 – ta të shekullit të kaluar;• E drejta socialiste është konsideruar se do të paraqiste një formë të re dhe të

avancuar të së drejtës e cila është konsideruar si JOEKSPLOATUESE’• Është konsideruar se edhe e drejta socialiste, sikurse edhe vet sistemi socialit, do

të zhdukej gradualisht;• Parimi themelor i të drejtësa socialiste ishte parimi barazisë së plotë dhe jo vetëm

në aspektin formal por edhe në përmbajtje!• E drejta socialiste në realitet ishte e drejtë klasore e cila nuk e shprehte vullnetit ë

klasës punëtore ashtu siç ishte e konceptuar;• Parim i rëndësishëm në të cilinë bazohej logjika e të drejtës socialiste ishte

“PRONA SHOQËRORE MBI MJETET E PRODHIMIT”• Të gjitha këto parashikime të sistemit soacialit dhe të drejtës socialiste deri me

tani vlerësohen si:– Jo reale;– Nuk janë marrë parasysh mendimet edhe të shumë teoricienëve të tjerë mbi socializmin dhe

komunizmin”– Procesi i zhvillimit të ekonomisë socialiste nuk është zhvilluar me tempo të shpejtë dhe

adekuate sikurse edhe forcat prodhuese;– Në shoqërinë socialiste nuk u bënë harmonizimet e duhura të interesave të grupeve

shoqërore;– Sjellja armiqësore ndaj pronës private, moslejimi i pluralizmit të pronave, mospranimi i

ekonomisë së tregut dhe konkurrencës së mirëfilltë në ndërmarrjeve prodhuese;– Etj;

RENDI JURIDIK

• Është pjesë e rendit shoqëror që rregullohet nga e drejta;• Secili shtet ka normat e veta të cilat janë të lidhura ngushtë

ne mes veti;• Secili shtet e ka rendin e vet juridik;• Rendi shoqëror është grumbull i të gjitha marrëdhënieve

njerëzore në mes vete;• Andaj duhet mbajtur në mend se rendi shoqëror i përfshinë

të gjitha normat shoqërore por edhe sjelljet reale të njerëzve në bazë të tyre dhe lidhjeve që kanë me to;

• Rendi juridik,ekonomik, regjional, global, etj.• Rendi juridik rregullohet me grumbull normash juridike;• Ekziston edhe rendi ndërkombëtar që rregullohet me akte

ndërkombëtare;

Çdo rend juridik përbëhet nga dy elemente kryesore:

• ELEMENTI NORMATIV– normat juridike si norma të sjelljes;– nga aktet juridike; dhe – veprimet psikike me të cilat krijohet norma juridike ose kushtet për

zbatimin e tyre; • ELEMENTI FAKTIK• që manifestohet në realitet nga veprimet njerëzore materiale

• Rendi juridik nuk është dukuri statike e cila është dhënë përgjithmonë;

• Rendi juridik është dukuri dinamike që lëvizë dhe ndryshon varësisht me marrëdhëniet shoqërore;

• Në këtë situatë shumë shpesh këto marrëdhënie ndryshohen, tjetërsohen, transformohen, shuhen, etj,.

• Rendi juridik dallon nga sistemi juridik sepse është shumë dinamik;

NORMAT JURIDIKE

• Norma juridike është elementi më i rëndësishëm i së drejtës dhe i rendit juridik;

• Është lloj i normës shoqërore dhe rregull e sjelljes të njerëzve;

• Zbatimin e saj e siguron dhe e garanton shteti;• Nëpërmjet normës juridike manifestohet fuqia e shtetit;• Shteti siguron aplikimin e tyre nën kërcënimin e

sanksioneve;• Ekziston lidhje e pa ndarë në mes të normave juridike dhe

vet shtetit;• Norma juridike është rregull të cilin e ka krijuar organi i

caktuar i shtetit;• Norma juridike është e krijuar në atë mënyrë që ajo

detyrimisht duhet të zbatohet;

ELEMENTET E NORMËS JURIDIKE• Fjalia është element sintaksor i normës juridike, paraqet tërësinë e

shprehjes gjuhësore të kuptimit dhe të mendimit;• Duhet konstatuar se nëpërmjet të fjalisë së shkruar sqarohet përmbajtja e

normës juridike dhe vullneti i shtetit;• E drejta shprehet nëpërmjet të normave juridike;• Norma juridike assesi nuk bënë të ngatërrohet (përzihet) me paragrafin

ose nenin e ndonjë ligji ku aty mund të jnë shumë norma juridike;• Grumbulli i të gjitha normave juridike në një shtet përbën SISTEMIN

JURIDIK;• Norma juridike është normë shoqërore por që dallon nga normat tjera

shoqërore për faktin se nëse ajo nuk respektohet pason sanksioni;• Normat juridike dallojnë në mes veti se a janë kushtëzuese apo jo

kushtëzuese;• Ato dallojën po ashtu në mes veti sepse janë të përgjithshme dhe të

veçanta;

• Mirëpo çdo normë juridike përbëhet prej tri elementeve thelbësore;a. Hipotezës (supozimit)b. Dispozicionit; dhec. Sanksionit

HIPOTEZA

• HIPOTEZA – supozimi është ajo pjesë e normës juridike e cila parasheh supozimet të cilat duhen të plotësohet ndonjë rregull e sjelljes në shoqëri;– Andaj nuk duhet kosnideruar se hipoteza – supozimi

është normë juridike përkundrazi është vetëm një përshkrim i fakteve të cilat janë kusht për zbatimin e dispozicionit të normës;

• • (P.sh. në shumicën e Kodeve Penale parashihet

se “kush nuk e paguan tatimin dënohet me gjobë ose me burg)

HIPOTEZA E DISPOZICIONIT

• HIPOTEZA E DISPOZICIONIT; (urdhrin kushtetues, ndalues, autorizues):– është element i normës juridike e cila paraqitet të normat

e përgjithshme;– Kjo nënkupton se mos mosrespektimi i dispozicionit është

kusht i domosdoshëm për zbatimin e sansksionit;

• (P.sh. çdo subjekt fizik ose juridik i cili është i angazhaur në ndonjë sferë të biznesit është i dëtyruar që të paguaj tatimin në qarkullim ose në fitim)

HIPOTEZA E SANKSIONIT

• HIPOTEZA E SANSKIONIT• Përcakton kushtet për aplikimin e sanksionit;• Pra, mosrespektimi i dispozicionit të normës

juridike është kusht i domosdoshëm për aplikimin e sanksioneve:

• (Askush nuk mund të jetë i dënuar për vepër penale e cila paraprakisht nuk është parashikuar me ligj)

• Dispozicioni i normës është pjesë qenësore e normës me anë të së cilës bëhet formulimi juridik i interesit të shtetit;

• Brendia e saj paraqet kërkesë se si duhet të sillet njeriu (subjekti i caktuar)

• Është urdhër i një vullneti i cili i është drejtuar vullnetit tjetër:

• • I rërë sistemi juridik është i bazuar maksimalisht në

respektimin e normës juridike dhe atë në radhë të parë atë se çfarë është e potencuar në dizpozicionin e normës;

• Dispozicioni e përmban urdhrin:– Kushtëzues – pasi që i urdhërohet subjektit që të sillet në bazë

të kërkesave të saj nëse dëshiron që t’i shmanget sanksionit;

Kemi tri lloje dispozicionesh:

• Dispozicionin urdhërues:• Kërkohet që nga subjekti që në formë urdhëruese të sillet në një

mënyrë të caktuar: (p.sh. çdo kush është i detyruar që t’i përmbahet kushtetutës)

• • Dispozicionin ndalues:• I ndalohet subjektit kryerja e ndonjë veprimi të caktuar (p.sh.

ndalohet vrasja, vjedhja mospagesa e tatimit)• • Dispozicionin autorizues:• Më të cilën autorizohet subjekti i të drejtës për ndërmarrjen e

ndonjë veprimi të caktuar ( p.sh. çdo kush ka të drejtë në mbrojtje shëndetësore, etj)

•

LLOJET E NORMAVE JURIDIKE

• Klasifikimi llojeve të normave juridike: • Sipas llojit të dispozicionit;• Sipas përmbajtjes;• sipas rëndësisë së rregullave të sjelljës • Gjithashtu edhe sipas normave;– të përgjithshme dhe – të veçantë

Sipas dispozicionit normat juridike ndahen në:

• Norma juridike urdhëruese;• Norma juridike ndaluese;• Norma juridike autorizuese;

Sipas përmbajtjes normat juridike ndahen në:

• Norma juridike abstrakte (në të gjitha rastet);• Norma juridike konkrete (vetëm në rastet e

specifikuara);

Sipas rëndësisë normat juridike ndahen në:

• Norma juridike imperative (zbatohen pa e marrë parasysh dëshirën e individit) ;

• Norma juridike alternative (në mesin e dy ose më shumë normave lihet mundësia e zgjedhjes);

• Norma juridike dispozitave (ruajtjen e lirisë personale, )

Normat e përgjithshme dhe të veçanta:

• Normat e përgjithshme juridike i parashohin rregullat e përgjithshme të sjelljes dhe jo sipas rastit konkret;

• Normat e veçanta i parashohin rregullat e sjelljes sipas rastit konkret dhe veprimi i tyre mbaron në momentin pasi që të kryhet rasti konkret;

• Norma e përgjithshme i ka këto anë pozitive:• Siguron cilësinë e njëjtë ndaj të gjithë pjesëtarëve të

vendit;• Nëse ka karakter urdhërues vepron në unifikimin e

sjelljeve të te gjithë individëve me qëllim edukues;• Nëse e ka karakterin ndalues po ashtu ka efekt të

fuqishëm në të gjitha sferat;