pregled na invalidnosta proekt apolonija-18.03.2014-za print

Преглед на инвалидноста, Преглед на инвалидноста,

заеднички карактеристики и заеднички карактеристики и

корисни советикорисни советикорисни советикорисни совети

Проф. д-р Владимир Трајковски

Гевгелија, 18.03.2014

Како се развиваат и учат децатаКако се развиваат и учат децата

Пет области на развој што го сочинуваат детето во целина:

1.Физички

2

2.Когнитивен

3.Говор и јазик

4.Самопомош

5.Социоемоционален

Пет примарни Пет примарни развојни областиразвојни области

Физички развојФизички развој –– способноста да се движи, да гледа, способноста да се движи, да гледа,

да слушада слуша

Когнитивен развојКогнитивен развој -- способноста да мисли и учиспособноста да мисли и учиКогнитивен развојКогнитивен развој -- способноста да мисли и учиспособноста да мисли и учи

Развој на говор и јазикРазвој на говор и јазик -- способност да зборува и да способност да зборува и да ги искаже потребитеги искаже потребите

СамопомошСамопомош –– (адаптивен развој) способност да (адаптивен развој) способност да јаде, да се облекува и да се грижи за себе.јаде, да се облекува и да се грижи за себе.

Социоемоционален развојСоциоемоционален развој –– способност да способност да стапува во контакт со другите.стапува во контакт со другите.

3

Како се развиваат и учат децатаКако се развиваат и учат децата

НаставницитеНаставниците ии другитедругите возраснивозраснилицалица дада гого проучатпроучат секојсекој ученик,ученик, сосоцелцел дада јаја индивидуализираатиндивидуализираатцелцел дада јаја индивидуализираатиндивидуализираатнаставатанаставата ии учењетоучењето..

4

Детски развој и инвалидностДетски развој и инвалидност

Развојот на детето влијае Развојот на детето влијае Инвалидноста Инвалидноста Развојот на детето влијае Развојот на детето влијае

на инвалидностана инвалидностаИнвалидноста Инвалидноста

влијае на детскиот влијае на детскиот

развојразвој

5

13 категории на инвалидност 13 категории на инвалидност според според IDEAIDEA (1)(1)

•• АутизамАутизам

•• ГлувостГлувост--слепилослепило

•• ГлувостГлувост•• ГлувостГлувост

•• Оштетување на слухотОштетување на слухот

•• Емотивни нарушувањаЕмотивни нарушувања

•• Интелектуална попреченостИнтелектуална попреченост

•• Комбинирани нарушувањаКомбинирани нарушувања

6

13 категории на инвалидност 13 категории на инвалидност според според IDEAIDEA (2)(2)

•• Ортопедски нарушувањаОртопедски нарушувања

•• Други здравствени нарушувањаДруги здравствени нарушувања

•• Специфични проблеми во учењетоСпецифични проблеми во учењето

•• ГоворноГоворно--јазични нарушувањајазични нарушувања

•• Трауматско оштетување на мозокотТрауматско оштетување на мозокот

•• Оштетувања на видотОштетувања на видот

7

АутизамАутизам

�� АутизмотАутизмот ее развојноразвојно нарушувањенарушување коекоезначителнозначително гиги засегазасега вербалнатавербалната ииневербалнаневербална комуникацијакомуникација.. УченицитеУчениците сосоовааоваа инвалидностинвалидност имаатимаат тешкотиитешкотии сосоовааоваа инвалидностинвалидност имаатимаат тешкотиитешкотии сосокомуникација,комуникација, однесувањетооднесувањето иисоцијалнитесоцијалните вештинивештини..

��Се јавува пред тригодишна возраст.Се јавува пред тригодишна возраст.

8

Карактеристики на аутизмот Карактеристики на аутизмот (1)(1)

�� Тешкотии во разбирање на говорниот јазик.Тешкотии во разбирање на говорниот јазик.

�� Тешкотии во вербалното изразување на Тешкотии во вербалното изразување на потребите.потребите.потребите.потребите.

�� Сиромашен изговор и контрола на гласот.Сиромашен изговор и контрола на гласот.

�� Недоразбирање на социјални ситуации.Недоразбирање на социјални ситуации.

�� Проблеми во разбирањето на гестови.Проблеми во разбирањето на гестови.

�� Необични одговори на допир, вкус, мирис, Необични одговори на допир, вкус, мирис, и / или звуции / или звуци

9


�� Несмасност за вешти движења.Несмасност за вешти движења.

�� Изолираност и социјално повлекување.Изолираност и социјално повлекување.

�� Отпор кон промени.Отпор кон промени.

�� Социјално непријатно однесување.Социјално непријатно однесување.

�� Може да се појави страв.Може да се појави страв.

�� Може да игра поинаку, да прави линии или Може да игра поинаку, да прави линии или да ги врти предметите. да ги врти предметите.

�� Често се подобри во визуелни вештини.Често се подобри во визуелни вештини.

10


�� УченикотУченикот можеможе дада имаима оштетувањеоштетување нанаинтелектуалнотоинтелектуалното функционирањефункционирање ии тешкотиитешкотии вовообразовниотобразовниот процеспроцес..

�� СебестимулирањеСебестимулирање ((лулање,лулање, удирање)удирање)..

�� НесоодветниНесоодветни емоцииемоции..�� НесоодветниНесоодветни емоцииемоции..

�� ВознемиреностВознемиреност припри променапромена нана рутинитерутините иипроменапромена нана опкружувањетоопкружувањето..

�� СтануваатСтануваат фрустриранифрустрирани когакога сесе изложениизложени нанапоголемпоголем бројброј стимулациистимулации..

Што треба да направат Што треба да направат

наставниците за децата со аутизамнаставниците за децата со аутизам

�� Обезбедете структура во рутината и средете ја Обезбедете структура во рутината и средете ја околината во училница.околината во училница.

�� Подгответе ги учениците за промени во рутина. Подгответе ги учениците за промени во рутина.

�� Користете многу конкретен говор.Користете многу конкретен говор.

�� Направете го јазикот визуелен.Направете го јазикот визуелен.

�� Набљудувајте ги активностите за да ги утврдите Набљудувајте ги активностите за да ги утврдите потребите од поддршка. потребите од поддршка.

�� Обезбедете поголема изборност.Обезбедете поголема изборност.

12


наставниците за децата со аутизамнаставниците за децата со аутизам

�� Претходно да го подготват ученикот при Претходно да го подготват ученикот при промена во рутината или опкружувањето.промена во рутината или опкружувањето.

�� Избегнување на истовремени стимулации и Избегнување на истовремени стимулации и силни звуци.силни звуци.силни звуци.силни звуци.

�� Разложување на инструкциите на мали Разложување на инструкциите на мали делови/чекори.делови/чекори.

�� Да се обезбедат повеќе можности за Да се обезбедат повеќе можности за отстранување на соодветните репетитивни отстранување на соодветните репетитивни движења.движења.

Дефинирање на комбинирано Дефинирање на комбинирано

оштетување на слухот и видотоштетување на слухот и видот

�� Комбинација на слушно и видно оштетувањеКомбинација на слушно и видно оштетување

�� Доведува до комуникациски и други развојни Доведува до комуникациски и други развојни и образовни потреби.и образовни потреби.

�� Образовните пристапи ако се насочат само Образовните пристапи ако се насочат само �� Образовните пристапи ако се насочат само Образовните пристапи ако се насочат само на еден проблем не гарантираат успех во на еден проблем не гарантираат успех во учењето на учениците.учењето на учениците.

Карактеристики на учениците со Карактеристики на учениците со

комбинирано визуелнокомбинирано визуелно--слушно слушно

оштетувањеоштетување�� СериозниСериозни оштетувања,оштетувања, коикои сесе повеќеповеќе

варираатварираат сосо зголемувањетозголемувањето нана разновидностаразновидностанана нарушувањанарушувања..

�� ЗначајниЗначајни медицинскимедицински компликациикомпликации..�� ЗначајниЗначајни медицинскимедицински компликациикомпликации..

�� НавикиНавики заза себестимулирањесебестимулирање (лулање)(лулање)..

�� ЛесноЛесно сесе возбудуваатвозбудуваат (фрустрација,(фрустрација,агресивност,агресивност, повлеченост)повлеченост)..

�� НедостатокНедостаток нана одговорностодговорност..

�� ПодложниПодложни нана стресстрес..

Што треба да направат наставниците Што треба да направат наставниците

за учениците со комбинирано за учениците со комбинирано

визуелновизуелно--слушно оштетувањеслушно оштетување�� Она што го учат другите ученици, нив учете ги Она што го учат другите ученици, нив учете ги

систематски.систематски.

�� Учат преку допир за да ја компензираат големата Учат преку допир за да ја компензираат големата сензорна загуба.сензорна загуба.

�� Зголемете го времето за совладување на целите на Зголемете го времето за совладување на целите на �� Зголемете го времето за совладување на целите на Зголемете го времето за совладување на целите на часот.часот.

�� Воспоставете сензитивност и свесност.Воспоставете сензитивност и свесност.

�� Взаемно внимание.Взаемно внимание.

�� Одговорете на сигналите кои ги дава ученикот.Одговорете на сигналите кои ги дава ученикот.

�� Негувајте позитивни емоции во училницата.Негувајте позитивни емоции во училницата.

�� Да им се помогне на студентите да се ориентираат кон Да им се помогне на студентите да се ориентираат кон училницата, бања, кафе.училницата, бања, кафе.

Дефинирање на оштетувањето Дефинирање на оштетувањето

на слухотна слухот

�� Оштетување на слухот доволно силно за да Оштетување на слухот доволно силно за да влијае врз образовните можности на детето, влијае врз образовните можности на детето, без разлика дали се постојани или без разлика дали се постојани или флуктуирачки.флуктуирачки.флуктуирачки.флуктуирачки.

�� Тоа не е толку тешко, како глувоста.Тоа не е толку тешко, како глувоста.

Карактеристики на ученици со Карактеристики на ученици со

слушно оштетувањеслушно оштетување

�� Користат гестовиКористат гестови

�� Обично користат слушни помагалаОбично користат слушни помагала

�� Може да користат знаковен јазикМоже да користат знаковен јазик

�� Може да пишуваат, или пак да одбегнуваат да Може да пишуваат, или пак да одбегнуваат да �� Може да пишуваат, или пак да одбегнуваат да Може да пишуваат, или пак да одбегнуваат да

пишуваат доколку се чувствуваат неадекватнопишуваат доколку се чувствуваат неадекватно

�� Изолирано како последица на комуникациските Изолирано како последица на комуникациските

бариерибариери

�� Испуштање несоодветни звуциИспуштање несоодветни звуци

�� Може да користат неразбирлив или да се без говор Може да користат неразбирлив или да се без говор


за учениците со слушно оштетувањеза учениците со слушно оштетување

�� Оптимизира средина за учењеОптимизира средина за учење

�� Минимизирање на бучавата во позадинаМинимизирање на бучавата во позадина

�� Гледање директно во ученикот кога се даваат инструкцииГледање директно во ученикот кога се даваат инструкции

�� Користете Користете power pointpower point, така што ќе може учениците да ги , така што ќе може учениците да ги следат инструкциитеследат инструкциитеследат инструкциитеследат инструкциите

�� Устата на наставникот треба да биде целосно видлива кога Устата на наставникот треба да биде целосно видлива кога зборува наставникотзборува наставникот

�� Стоете во едно место додека зборувате, во место кое не е Стоете во едно место додека зборувате, во место кое не е осветлено од вашата задна странаосветлено од вашата задна страна

�� Зголемете го визуелниот и тактилниот пристапЗголемете го визуелниот и тактилниот пристап

�� Користете органајзери за напредувањеКористете органајзери за напредување

�� Комуницирајте јасноКомуницирајте јасно

�� Промовирајте самозастапувањеПромовирајте самозастапување

Дефинирање на глувостДефинирање на глувост

�� ТешкоТешко слушнослушно оштетување,оштетување, такатака штоштоученикотученикот нене можеможе дада процесирапроцесира јазичнајазичнаинформацијаинформација прекупреку слухот,слухот, сосо илиили безбезамплификацијаамплификација..амплификацијаамплификација..

Карактеристики на глувостаКарактеристики на глувоста

�� Учениците може да зборуваат многу гласноУчениците може да зборуваат многу гласно

�� Ученикот може да се чувствува изолирано Ученикот може да се чувствува изолирано заради бариерите во комуникацијатазаради бариерите во комуникацијата

�� Ученикот може да користи гестовиУченикот може да користи гестови�� Ученикот може да користи гестовиУченикот може да користи гестови

�� Ученикот може да користи толкувачУченикот може да користи толкувач


за учениците кои се глувиза учениците кои се глуви

�� Обратете се на детето, а не на толкувачотОбратете се на детето, а не на толкувачот

�� Зголемете го времето на чекање додека предаватеЗголемете го времето на чекање додека предавате

�� Редовно разговарајте со толкувачот за пристапот до Редовно разговарајте со толкувачот за пристапот до

сервисите за комуникацијасервисите за комуникацијасервисите за комуникацијасервисите за комуникација

�� Научете барем неколку знаци, оние кои најчесто се Научете барем неколку знаци, оние кои најчесто се

користат во училницата.користат во училницата.

�� Помогнете на ученикот да научи да работи со Помогнете на ученикот да научи да работи со

нивниот уред за слушање.нивниот уред за слушање.

Емоционални нарушувањаЕмоционални нарушувања

�� НеможностНеможност дада сесе научинаучи илиили одржиодржи задоволувачкозадоволувачко нивониво нана

интерперсоналниинтерперсонални односи,односи, коикои нене можеможе дада сесе објаснатобјаснат нана другдруг

начинначин

�� НесоодветноНесоодветно однесувањеоднесување илиили несоодветнинесоодветни чувствачувства вово

нормалнинормални околностиоколностинормалнинормални околностиоколности

�� НеможностНеможност дада научатнаучат штошто нене можеможе дада сесе објасниобјасни сосо

интелектуални,интелектуални, сензорнисензорни илиили здравствениздравствени факторифактори..

�� ДепресијаДепресија илиили расположениерасположение коекое покажувапокажува незадоволствонезадоволство

�� РазвивањеРазвивање физичкифизички симптомисимптоми нана стравстрав асоцираниасоцирани сосо личнилични

илиили училишниучилишни проблемипроблеми

�� ОваОва нене сесе однесуваоднесува нана ученициученици коикои сесе неприлагоденинеприлагодени //

неадаптирани,неадаптирани, освеносвен когакога тиетие сесе емоционалноемоционално вознемиренивознемирени..

Карактеристики на емоционалните Карактеристики на емоционалните

нарушувања нарушувања (1)(1)

�� Незрелост (несоодветно плачење, бесен Незрелост (несоодветно плачење, бесен

темперамент, сиромашни вештини за темперамент, сиромашни вештини за

справување со проблеми).справување со проблеми).справување со проблеми).справување со проблеми).

�� Можни тешкотии во учењето (академските Можни тешкотии во учењето (академските

постигања се под нивото на одделението)постигања се под нивото на одделението)

24

Карактеристики на емоционалните Карактеристики на емоционалните

нарушувања нарушувања (2)(2)

�� Студентите со посериозни емоционални Студентите со посериозни емоционални нарушувања може да имаат: нарушувања може да имаат:

�� искривено размислување,искривено размислување,�� искривено размислување,искривено размислување,

�� прекумерна анксиозност, прекумерна анксиозност,

�� бизарни моторни движења,бизарни моторни движења,

�� абнормални промени во расположението.абнормални промени во расположението.

25

Што може да направи наставникот за Што може да направи наставникот за

ученици кои се емоционално ученици кои се емоционално

вознемирени?вознемирени?

�� Да обезбеди охрабрување за секое соодветно однесувањеДа обезбеди охрабрување за секое соодветно однесување

�� Да постави јасни граници, така што ученикот ќе знае што се Да постави јасни граници, така што ученикот ќе знае што се очекува од негоочекува од него

�� Да постави правила/ очекувања и да го научи ученикот што Да постави правила/ очекувања и да го научи ученикот што всушност тие значатвсушност тие значат; ; и да обезбеди потсетници за ученикоти да обезбеди потсетници за ученикотвсушност тие значатвсушност тие значат; ; и да обезбеди потсетници за ученикоти да обезбеди потсетници за ученикот

�� Да го следи индивидуалниот образовен план на ученикотДа го следи индивидуалниот образовен план на ученикот

�� Да развие невербален систем за потсетување за да му Да развие невербален систем за потсетување за да му помогне на студентот помогне на студентот

�� Да обезбеди определено место за седење на ученикотДа обезбеди определено место за седење на ученикот

�� Секој ден почнувајте со нешто ново...не предизвикувајте Секој ден почнувајте со нешто ново...не предизвикувајте нетрпеливостнетрпеливост

�� Задржете правила кратко Задржете правила кратко

�� Останете трпеливи.Останете трпеливи.

Дефинирање на Дефинирање на

интелектуалната попреченостинтелектуалната попреченост

�� УченицитеУчениците сосо овааоваа попреченостпопреченост имаатимаатоштетеноштетен менталенментален развојразвој којкој негативнонегативно влијаевлијаенана нивнитенивните образовниобразовни перформансиперформанси ии коикоипокажуваатпокажуваат оштетенооштетено адаптивноадаптивно однесувањеоднесувањепокажуваатпокажуваат оштетенооштетено адаптивноадаптивно однесувањеоднесувањевово учењето,учењето, созревањето,созревањето, илиили социјалниотсоцијалниотразвојразвој..


интелектуална попреченостинтелектуална попреченост

�� Тестирање на интелигенција со резултат од 70 или Тестирање на интелигенција со резултат од 70 или под тоа.под тоа.

�� Тешкотии во учење, комуникација, социјални, Тешкотии во учење, комуникација, социјални, академски, професионални и вештини на академски, професионални и вештини на независно живеење.независно живеење.независно живеење.независно живеење.

�� Степени: лесна, умерена, тешка, длабокаСтепени: лесна, умерена, тешка, длабока

�� Бавно совладување на материјалотБавно совладување на материјалот

�� Тешкотии за фаќање белешки на час и пишување Тешкотии за фаќање белешки на час и пишување концептиконцепти

�� Тешко памтење на инструкциите кои се дадени на Тешко памтење на инструкциите кои се дадени на ученикот.ученикот.


за учениците со интелектуална за учениците со интелектуална

попреченост попреченост (1)(1)

�� Новите информации кои се презентираат на Новите информации кои се презентираат на учениците да се изложуваат побавноучениците да се изложуваат побавно

�� Обезбедување јасни инструкцииОбезбедување јасни инструкции

�� Повторување на барањата колку што е можно Повторување на барањата колку што е можно �� Повторување на барањата колку што е можно Повторување на барањата колку што е можно почестопочесто

�� Охрабрете ги доколку научиле одреден Охрабрете ги доколку научиле одреден материјалматеријал

�� Направете ја наставата и праксата Направете ја наставата и праксата поконкретни.поконкретни.


наставниците за учениците со наставниците за учениците со

интелектуална попреченост интелектуална попреченост (2)(2)

�� Обезбедете дополнителни практични вештиниОбезбедете дополнителни практични вештини

Обезбедете практика со многу повторувањеОбезбедете практика со многу повторување�� Обезбедете практика со многу повторувањеОбезбедете практика со многу повторување

�� Обезбедете настава за социјални вештиниОбезбедете настава за социјални вештини

�� Повторете упатства или описи на дејност Повторете упатства или описи на дејност

�� Задржете едноставниЗадржете едноставни насоки.насоки.

30

Дефинирање на комбинирани Дефинирање на комбинирани

нарушувањанарушувања�� Комбинација на нарушувања.Комбинација на нарушувања.

�� Студентите со тешки или повеќекратни Студентите со тешки или повеќекратни недостатоци може да имаат широк спектар на недостатоци може да имаат широк спектар на карактеристики, во зависност од комбинација карактеристики, во зависност од комбинација карактеристики, во зависност од комбинација карактеристики, во зависност од комбинација и сериозноста на пречки и возраста на и сериозноста на пречки и возраста на лицето.лицето.

�� Наставникот треба да се обиде да дознае Наставникот треба да се обиде да дознае колку што е можно повеќе за мултипните колку што е можно повеќе за мултипните (комбинирани) нарушувања.(комбинирани) нарушувања.

Карактеристики на комбинирани Карактеристики на комбинирани

нарушувањанарушувања

DD Ограничен говор или комуникација.Ограничен говор или комуникација.

DD Тешкотии во основната физичка мобилност.Тешкотии во основната физичка мобилност.

DD Проблеми во генерализирање на вештините Проблеми во генерализирање на вештините DD Проблеми во генерализирање на вештините Проблеми во генерализирање на вештините од една во друга ситуација.од една во друга ситуација.

DD Потреба за поддршка на поголемите Потреба за поддршка на поголемите животни активности (на пример, грижа за животни активности (на пример, грижа за себе, слободно време, користење на себе, слободно време, користење на заедницата, стручни).заедницата, стручни).

32

Што треба да направат наставниците за Што треба да направат наставниците за

учениците со комбинирани нарушувањаучениците со комбинирани нарушувања

�� Обезбедете физичка поддршка во Обезбедете физичка поддршка во секојдневните активности: облекување, секојдневните активности: облекување, хранење, тоалет. хранење, тоалет. хранење, тоалет. хранење, тоалет.

�� Научете позиционирани техники.Научете позиционирани техники.

�� Замолете за обука во специјализирани Замолете за обука во специјализирани области (хранење со тубус, епи напади)!области (хранење со тубус, епи напади)!

33

Ортопедски нарушувањаОртопедски нарушувања

�� УченицитеУчениците сосо овааоваа инвалидностинвалидност имаатимаат скелетнискелетни

илиили физичкифизички проблемипроблеми коикои штошто можеможе дада сесе видатвидат

нана раѓањераѓање (на(на пример,пример, церебралнацеребрална парализа,парализа, спинаспина

бифида),бифида), можеможе дада бидебиде резултатрезултат нана болестболест (на(на

пример,пример, менингитис),менингитис), илиили можеможе дада бидебиде резултатрезултат

нана несреќеннесреќен случајслучај (на(на пример,пример, ампутација)ампутација)..

�� Рамно стапалоРамно стапало, ,

�� ПолиомиелитисПолиомиелитис, , туберкулозатуберкулоза

�� Фрактури или изгореници.Фрактури или изгореници.

34


ортопедско нарушувањеортопедско нарушување

�� Неможност да се координира движењето на Неможност да се координира движењето на телототелото

�� Мускулна слабост или дегенерацијаМускулна слабост или дегенерација

�� Намалена нервна контрола и недостиг на Намалена нервна контрола и недостиг на �� Намалена нервна контрола и недостиг на Намалена нервна контрола и недостиг на чувствачувства

�� Болни движења.Болни движења.


за учениците со ортопедско за учениците со ортопедско

нарушувањенарушување�� Избегнување бариери во училницатаИзбегнување бариери во училницата

�� Претходно правење план за нивно сместување во Претходно правење план за нивно сместување во

училницатаучилницата

�� Обезбедување на дополнително време за движење или Обезбедување на дополнително време за движење или

преместувањепреместувањепреместувањепреместување

�� Воспоставување однос со учениците со почитВоспоставување однос со учениците со почит

�� Обезбедување на услугите кои се потребниОбезбедување на услугите кои се потребни

�� Следење на здравјето и безбедностаСледење на здравјето и безбедноста

�� Остварете средба со одговорниот за изградба на зградата во Остварете средба со одговорниот за изградба на зградата во

врска со излезот при специфичен медицински итен случај.врска со излезот при специфичен медицински итен случај.

�� Да научат да се приспособат на околината во училницата Да научат да се приспособат на околината во училницата

�� Користете помагала за пишување вештини и комуникацијаКористете помагала за пишување вештини и комуникација

�� Размислете за логистика и план за инклузија.Размислете за логистика и план за инклузија.

Дефинирање на останатите Дефинирање на останатите

здравствени нарушувањаздравствени нарушувања

УченицитеУчениците сосо овааоваа инвалидностинвалидност имаатимаат ограниченограничен

илиили зголеменазголемена чувствителностчувствителност нана нивнатанивната животнаживотна

средина,средина, ограниченаограничена сила,сила, виталноствиталност илиили будностбудност

порадипоради хроничнихронични илиили акутниакутни здравствениздравственипорадипоради хроничнихронични илиили акутниакутни здравствениздравствени

проблеми,проблеми, какокако штошто сесе::

астма,астма, нарушувањенарушување нана дефицитдефицит нана вниманиевнимание илиили

АДХД,АДХД, дијабетес,дијабетес, хемофилија,хемофилија, нефритис,нефритис,

ревматичнаревматична треска,треска, леукемија,леукемија, труењетруење сосо оловоолово,,

српестасрпеста анемијаанемија ии епилепсијаепилепсија..


здравствени нарушувањаздравствени нарушувања

�� Тешкотии во истрајувањето при извршувањето или Тешкотии во истрајувањето при извршувањето или

пак во обрнувањето внимание на подолги пак во обрнувањето внимание на подолги

активностиактивности

�� ИмпулсивностИмпулсивностИмпулсивностИмпулсивност

�� Потреба да се движи честоПотреба да се движи често

�� РасеаниРасеани

�� Тешкотии со дишењетоТешкотии со дишењето

�� Подложни на инфекцииПодложни на инфекции

�� Тешко одржуваат внимание кога не се чувствуваат Тешко одржуваат внимание кога не се чувствуваат

добродобро


учениците со здравствени нарушувања учениците со здравствени нарушувања (1)(1)

�� Обезбедете повеќе можност за движењеОбезбедете повеќе можност за движење

�� Предавањата и писмените активности кои се бараат Предавањата и писмените активности кои се бараат од учениците да бидат краткиод учениците да бидат кратки

�� Користете нагледни средства додека ученикот Користете нагледни средства додека ученикот усвојува одредени активностиусвојува одредени активностиусвојува одредени активностиусвојува одредени активности

�� Обезбедете активности кои бараат движења (топка,)Обезбедете активности кои бараат движења (топка,)

�� Позитивно охрабрувајте ги ученицитеПозитивно охрабрувајте ги учениците

�� Обезбедете учебниците кои не се потребни во Обезбедете учебниците кои не се потребни во моментот да стојат подалеку од ученикотмоментот да стојат подалеку од ученикот

�� Користете роковнициКористете роковници

�� Подвлечете ги со маркер најважните или клучните Подвлечете ги со маркер најважните или клучните делови од текстотделови од текстот


учениците со здравствени нарушувања учениците со здравствени нарушувања (2)(2)

�� Да спознаат што претставуваат здравствените Да спознаат што претставуваат здравствените нарушувањанарушувања

�� Следете ги инструкциите кои ги дава Следете ги инструкциите кои ги дава �� Следете ги инструкциите кои ги дава Следете ги инструкциите кои ги дава физијатарот во врска со тежината на физијатарот во врска со тежината на активностаактивноста

�� Соработувајте со нутриционист во врска со Соработувајте со нутриционист во врска со ограничувањата со исхранатаограничувањата со исхраната

�� Забележете дали има промени во Забележете дали има промени во однесувањето или невообичаена летаргија.однесувањето или невообичаена летаргија.

Спечифични тешкотии во Спечифични тешкотии во

учењетоучењето

�� НарушувањеНарушување вово психолошкитепсихолошките процесипроцеси коекоевклучувавклучува тешкотиитешкотии вово разбирањеторазбирањето илиили пакпаквово употребатаупотребата нана јазикот,јазикот, напишаннапишан илиилиизговорен,изговорен, коекое штошто можеможе дада сесе манифестираманифестираизговорен,изговорен, коекое штошто можеможе дада сесе манифестираманифестирасосо неможностнеможност заза слушање,слушање, мислење,мислење,зборување,зборување, читање,читање, пишување,пишување, спелувањеспелувањеилиили пакпак тешкотиитешкотии сосо математичкитематематичкитеоперацииоперации..

Тешкотиите во учењето Тешкотиите во учењето

вклучуваатвклучуваат::

�� Тешкотии во перцепцијатаТешкотии во перцепцијата

�� Мозочна повредаМозочна повреда

�� Минимална мозочна дисфункцијаМинимална мозочна дисфункција

ДислексијаДислексија�� ДислексијаДислексија

�� Развојна афазијаРазвојна афазија

Тешкотиите во учењето НЕ Тешкотиите во учењето НЕ

вклучуваатвклучуваат::

�� Визуелни тешкотииВизуелни тешкотии

�� Тешкотии со слухотТешкотии со слухот

�� Моторни оштетувањаМоторни оштетувања

Интелектуална попреченостИнтелектуална попреченост�� Интелектуална попреченостИнтелектуална попреченост

�� Емоционални нарушувањаЕмоционални нарушувања

�� Срединска, културна или економска Срединска, културна или економска неповолност.неповолност.

Карактеристики на деца со Карактеристики на деца со

тешкотии во учењетотешкотии во учењето

�� УченикотУченикот совладувасовладува вештинивештини нана поинаковпоинаков начинначинилиили нана поинаквопоинакво местоместо одод вообичаенотовообичаеното

�� УченикотУченикот имаима тешкотиитешкотии вово обработкатаобработката нанаинформацијатаинформацијата нана различниразлични начининачини

�� УченикотУченикот имаима тешкотиитешкотии вово памтењетопамтењето нана�� УченикотУченикот имаима тешкотиитешкотии вово памтењетопамтењето нанаинформации,информации, коикои сесе краткорочникраткорочни илиили долгорочнидолгорочни

�� УченикотУченикот имаима тешкотиитешкотии вово перцепцијатаперцепцијата нанаинформациитеинформациите (промена(промена вово буквитебуквите ии бројките)бројките)

�� УченикотУченикот имаима тешкотиитешкотии вово восприемањетовосприемањето нанасоцијалнитесоцијалните ситуацииситуации (на(на нивнив гледагледа нана поинаковпоинаковначин)начин)


учениците со тешкотии во учењето учениците со тешкотии во учењето (1)(1)

�� Да дознае повеќе за детето и за тешкотиите во Да дознае повеќе за детето и за тешкотиите во

учењетоучењето

�� Да користи различни стилови на учење и различни Да користи различни стилови на учење и различни

форми на инструкции за комуникацијаформи на инструкции за комуникацијаформи на инструкции за комуникацијаформи на инструкции за комуникација

�� Да избегнува долги инструкцииДа избегнува долги инструкции

�� Да користи стратегии за подобрување на памтењето Да користи стратегии за подобрување на памтењето

кај ученикоткај ученикот

�� Да ги подели задачите на поедноставни деловиДа ги подели задачите на поедноставни делови

�� Да им даде дополнително време за училишната Да им даде дополнително време за училишната

работа или пак за тестовитеработа или пак за тестовите

�� ДаДа муму дозволидозволи нана ученикотученикот сосо тешкотиитешкотии вовочитањеточитањето дада користикористи звучнизвучни книгикниги илиили пакпак некоинекоисличнислични помагалапомагала

�� ДаДа муму дозволидозволи нана ученикотученикот сосо тешкотиитешкотии вовослушањетослушањето дада гиги позајмипозајми белешкитебелешките одод другдруг ученикученик


учениците со тешкотии во учењето учениците со тешкотии во учењето (2)(2)

слушањетослушањето дада гиги позајмипозајми белешкитебелешките одод другдруг ученикученикилиили пакпак дада можеможе дада гиги снимисними сосо магнетофонмагнетофон

�� ДаДа муму дозволидозволи нана ученикотученикот сосо тешкотиитешкотии вовопишувањетопишувањето дада користикористи компјутеркомпјутер сосо можностможност зазаправописнаправописна проверка,проверка, граматичкаграматичка проверка,проверка, илиили сосоможностможност заза препознавањепрепознавање нана говоротговорот

�� ДаДа гого научинаучи нана организацискиорганизациски вештинивештини ии вештинивештинизаза учењеучење..

Дефинирање на говорни или јазични Дефинирање на говорни или јазични

тешкотиитешкотии

�� Нарушување во комуникацијата, како пелтечење, Нарушување во комуникацијата, како пелтечење,

нарушена артикулација, нарушување во јазикот или нарушена артикулација, нарушување во јазикот или

пак нарушување на гласот.пак нарушување на гласот.

Проблеми во една од следнивеПроблеми во една од следнивеПроблеми во една од следнивеПроблеми во една од следниве

�� Производство на говор звуци или цели зборовиПроизводство на говор звуци или цели зборови

�� Рецептивен и експресивен јазик Рецептивен и експресивен јазик

�� Разговорни вештиниРазговорни вештини

�� Може да биде поврзана со други пречки во развојот, Може да биде поврзана со други пречки во развојот,

како што се ментална ретардација, аутизам или како што се ментална ретардација, аутизам или

церебрална парализа.церебрална парализа.

Карактеристики на говорните или Карактеристики на говорните или

јазичните тешкотиијазичните тешкотии

�� Погрешно изговарање на слогови или пак на цели зборовиПогрешно изговарање на слогови или пак на цели зборови

�� Нарушување на гласот, вклучувајќи несоодветна гласност Нарушување на гласот, вклучувајќи несоодветна гласност

или пак квалитет на гласотили пак квалитет на гласот, ,

�� Нарушување во флуентноста на говорот, несоодветни паузи, Нарушување во флуентноста на говорот, несоодветни паузи,

повторувања, колебање во говоротповторувања, колебање во говоротповторувања, колебање во говоротповторувања, колебање во говорот

�� ПелтечењеПелтечење

�� Неподготвеност да се зборуваНеподготвеност да се зборува

�� Неможност да се изразат идеи Неможност да се изразат идеи

�� Несоодветни граматички модели Несоодветни граматички модели

�� Намален речник Намален речник

�� Неможноста да се следат упатстватаНеможноста да се следат упатствата

Што може да направи наставникот во Што може да направи наставникот во

поглед на говорот и јазикотпоглед на говорот и јазикот

�� Блиска соработка со логопедБлиска соработка со логопед

�� Минимизирање на барањата ученикот да одговара Минимизирање на барањата ученикот да одговара вербално и редуцирање на анксиозноста кај вербално и редуцирање на анксиозноста кај ученикотученикот

�� Употреба на невербалните вештини за слушање, Употреба на невербалните вештини за слушање, �� Употреба на невербалните вештини за слушање, Употреба на невербалните вештини за слушање, како што е контакт со очи и фацијална експресијакако што е контакт со очи и фацијална експресија

�� Оставете го ученикот да го заврши неговиот говорОставете го ученикот да го заврши неговиот говор

�� Не ги завршувајте речениците на ученикотНе ги завршувајте речениците на ученикот

�� Не ги оставајте другите ученици да го исмеваат Не ги оставајте другите ученици да го исмеваат ученикотученикот

�� Овозможете позитивен фидбек за сите обиди за Овозможете позитивен фидбек за сите обиди за комуникација кои ги прави ученикот.комуникација кои ги прави ученикот.

Трауматски повреди на Трауматски повреди на

мозокотмозокот�� Стекната повреда предизвикана од физичка Стекната повреда предизвикана од физичка

сила што резултира со целосна или делумна сила што резултира со целосна или делумна функционална онеспособеност или физичко функционална онеспособеност или физичко оштетување.оштетување.

�� Оваа повреда може да го промени начинот Оваа повреда може да го промени начинот на кој човекот делува, се движи, и мисли.на кој човекот делува, се движи, и мисли.

�� Трауматските повреди на мозокот може да го Трауматските повреди на мозокот може да го променат начинот на кој ученикот учи и променат начинот на кој ученикот учи и дејствува во училиште.дејствува во училиште.


трауматска повреда на мозокоттрауматска повреда на мозокот (1)(1)

�� Учениците со ТПМ може да има еден или повеќе тешкотии, Учениците со ТПМ може да има еден или повеќе тешкотии, вклучувајќи:вклучувајќи:

�� Намалена издржливостНамалена издржливост

�� Напади/ГлавоболкиНапади/Главоболки

�� Проблеми со слушање/видПроблеми со слушање/вид�� Проблеми со слушање/видПроблеми со слушање/вид

�� Лесно се збунуваатЛесно се збунуваат

�� Промени во расположението и проблеми во социјалните Промени во расположението и проблеми во социјалните способностиспособности

�� Сензорни тешкотииСензорни тешкотии

�� Физичка инвалидност Физичка инвалидност

�� ЗаморЗамор

�� Напади Напади

�� Парализа ...Парализа ...


трауматска повреда на мозокоттрауматска повреда на мозокот (2)(2)

�� Тешкотии со размислување: Тешкотии со размислување: Краткотрајна и долготрајна меморија Краткотрајна и долготрајна меморија Концентрација Концентрација

�� Социјални, бихејвиорални и емоционални Социјални, бихејвиорални и емоционални проблеми: проблеми: Расположение, емотивни промени Расположение, емотивни промени Поврзување и другарување со други ученициПоврзување и другарување со други ученици


за учениците со травматска повреда на за учениците со травматска повреда на

мозокотмозокот

�� Разговарајте со родителите да се открие колкаво е Разговарајте со родителите да се открие колкаво е

мозочното оштетувањемозочното оштетување

�� Избегнувајте неструктурирана дневна рутинаИзбегнувајте неструктурирана дневна рутина

�� Давајте едноставни и јасни насоки и напатствијаДавајте едноставни и јасни насоки и напатствија

�� Однапред планирајте ги специфичните активностиОднапред планирајте ги специфичните активности

�� Бидете внимателни околу правилата и често Бидете внимателни околу правилата и често

проверувајте ги иститепроверувајте ги истите

�� Документирајте ги сите невообичаени околности Документирајте ги сите невообичаени околности

или пак промени во однесувањетоили пак промени во однесувањето

Дефинирање на визуелно Дефинирање на визуелно

оштетувањеоштетување

�� ВклучуваВклучува слепило,слепило, ноно тоатоа можеможе дада бидебидецелосноцелосно илиили делумноделумно оштетувањеоштетување нана видотвидот

�� НекоиНекои визуелнивизуелни оштетувањаоштетувања можеможе дада бидатбидаткоригираникоригирани сосо корекционикорекциони стакластакла..коригираникоригирани сосо корекционикорекциони стакластакла..

Карактеристики на визуелно Карактеристики на визуелно

нарушувањенарушување

�� Ученици со визуелно оштетување: Ученици со визуелно оштетување:

Имаат малку причини да ја истражуваат животната Имаат малку причини да ја истражуваат животната

околина околина

Недостасува можност да дознаат повеќе Недостасува можност да дознаат повеќе Недостасува можност да дознаат повеќе Недостасува можност да дознаат повеќе

Не се во состојба да го имитираат социјално Не се во состојба да го имитираат социјално

однесување однесување

Не ги разбираат невербалните знаци Не ги разбираат невербалните знаци

Може да имаат пречки за независност.Може да имаат пречки за независност.

55


за учениците кои се слепи за учениците кои се слепи (1)(1)

�� Обезбедете дополнително време за решавање на задачитеОбезбедете дополнително време за решавање на задачите

�� Обезбедете дополнително вербално објаснувањеОбезбедете дополнително вербално објаснување

�� Помогнете во измплементацијата на одлуките на ИОП тимот со Помогнете во измплементацијата на одлуките на ИОП тимот со цел да се обезбедат потребните услугицел да се обезбедат потребните услуги

�� Помогнете му на ученикот да се ориентира во училницата и во Помогнете му на ученикот да се ориентира во училницата и во околината на зградата на училиштетооколината на зградата на училиштетооколината на зградата на училиштетооколината на зградата на училиштето

�� Објаснете му каде се наоѓаат предметитеОбјаснете му каде се наоѓаат предметите

�� Немојте да го водите ученикотНемојте да го водите ученикот; ; раката на наставникот на рамото раката на наставникот на рамото од ученикот е доволнаод ученикот е доволна

�� Потсетете ги останатите ученици/возрасни да му се обраќаат на Потсетете ги останатите ученици/возрасни да му се обраќаат на ученикот по имеученикот по име

�� Опишете ги објектите кога зборувате за нивОпишете ги објектите кога зборувате за нив

�� Не го оставајте ученикот да строи или да чека долго во отворен Не го оставајте ученикот да строи или да чека долго во отворен просторпростор

�� Не ги преместувајте работите во училницата без претходно да го Не ги преместувајте работите во училницата без претходно да го известите ученикот за тоа.известите ученикот за тоа.


за учениците кои се слепи? за учениците кои се слепи? (2)(2)

�� Користете конкретни материјали и тактилни Користете конкретни материјали и тактилни

помагала како олеснување мапи, математика помагала како олеснување мапи, математика

�� Поттикнување на рацете на учењеПоттикнување на рацете на учење

Им помогне на студентите се "гледаат", пр. Им помогне на студентите се "гледаат", пр. �� Им помогне на студентите се "гледаат", пр. Им помогне на студентите се "гледаат", пр.

случајни учење случајни учење

�� Произведуваат модифицирани материјалиПроизведуваат модифицирани материјали

�� Очекувајте и поддржувајте активното учество и Очекувајте и поддржувајте активното учество и

ангажман во учењето.ангажман во учењето.

57

Општи советиОпшти совети::

�� Бидете информирани за промените воБидете информирани за промените во::

-- Промени во медикаментитеПромени во медикаментите

-- Промени во однесувањетоПромени во однесувањето

�� Академски промениАкадемски промени�� Академски промениАкадемски промени

Зборувајте со родителите и укажете им на Зборувајте со родителите и укажете им на

академските и промените во однесувањето кои академските и промените во однесувањето кои

може да ги има ученикот при било каква промена може да ги има ученикот при било каква промена

на медикаментите.на медикаментите.

Благодарам за вниманиетоБлагодарам за вниманието

+389+389--22--31483148--834 834

+389+389--22--31183118--143143+389+389--22--31183118--143143

[email protected]@mssa.org.mk

http://www.mssa.org.mkhttp://www.mssa.org.mk

https://www.facebook.com/pages/Macedonianhttps://www.facebook.com/pages/Macedonian--ScientificScientific--

SocietySociety--forfor--Autism/139894422765140Autism/139894422765140

pregled na invalidnosta proekt apolonija-18.03.2014-za print

Documents