predmet socijalne psihologije

5/13/2018 PREDMET SOCIJALNE PSIHOLOGIJE - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/predmet-socijalne-psihologije-55a74edfd5d51 1/54

PREDMET SOCIJALNE PSIHOLOGIJE

Socijlna psihologija postaje samostalna nauna disciplina tek u 20 stoljeu, kada i

poinje sistematsko empirijsko izuavanje ljudi u drutvenim uslovima. Njen predmet je prouavanje drutvenog ponaanja ljudi, najoptije reeno. Pokuavajui to blieodrediti i ograniiti pojam soc. psihologije njen predmet se suava i mnogi smatrajuda je glavni predmet interesovanja soc. psihologije ponaanje ljudi u masi. Premaovom shvatanju, soc. psihologija bi prouavala ponaanje koje odstupa od normalnogkoje nije u skladu sa postojeim drutvenim normama, a koje je pod snanim uticajememocija i javlja se u masovnim situacijama npr. u panici. Drugi shvataju da je glavni

predmet soc. psihologije prouavanje agresivnog ponaanja. Trei istiu da soc. psihologija prouava miljenja i uvjerenja ljudi o raznim drutveno vanim pitanjimanjihove stavove npr. prema religiji, crkvi, obrazovanju i sl. Sve su to problemi kojimase bavi soc. psihologija. Da bi predmet soc. psihologije bio jasniji potrebno jeobjasniti pojam soc. situacije te odnos izmeu pojedinca i soc. situacije. Socijalnasituacija obuhvata druge osobe, grupe ljudi ustanove, organizacije koje postoje udrutvu. Izmeu pojedinca i soc. situacije mogua su 3 odnosa:

y neposredne intervencije izmeu pojedinca i izmeu grupay uticaj soc. situacija na ponaanje ljudiy uticaj ljudi na soc. situaciju i drutvena zbivanja.

PROBLEMI IZUAVANJA

Prvu veliku grupu problema kojima se bavi soc. psihologija ini prouavanje razliitihvidova neposredne soc. interakcije meu ljudima i tu spada:

y prouavanje komunikacija meu ljudimay prouavanje opaanja i ocjenjivanja drugih osoba i njihovih osobinay prouavanje naklonosti i nenaklonosti meu osobamay prouavanje ponaanja ljudi u grupi.

Drugu grupu problema ini prouavanje djelovanja razliitih faktora na opaanje,miljenje, motivaciju i cjelokupnu linost. U ovu grupu spadaju slini problemi.

y prouavanje procesa soc. uenja kojima se ostvaruje socijalizacijay prouavanje djelovanja drutvenih inilaca na ponaanje pojedinca



y prouavanje posljedica djelovanja soc. faktora linosti u cjeliniy prouavanje motivacije ljudiy prouavanje formiranja mijenjanja i djelovanja soc. stavova ljudi.

Treu grupu problema ine pitanja uloge ljudi na drutvene pojave i drutveno

zdravlje, npr. u industriji u kolskim, u policiji, u vojsci, administraciji itd.

DEFINICIJE SOCIJALNE PSIHOLOGIJE

Polazei od podjele problema kojima se bavi soc. psihologija moemo dati njenudefiniciju i oznaiti je kao naunu disciplinu koja prouava uticaj soc. inilaca na

ponaanje ljudi, njihovo ponaanje kad su u neposrednoj interalciji kao i ulogu ljudi udrutvenom zbivanju. Pored ove postoji niz definicija soc. psihologije ali su one premale, meu ostalim ne obuhvataju svu problematiku kojom se soc. psihologija bavii kao definicije koje najbolje odgovaraju su definicije Olporta i erifa.

Olport tvrdi da je predmet soc. psihologije prouavanje socijalne prirode pojedinca, sciljem da se razumije i objasni kako se na misao, osjeanja i ponaanje pojedinca utie

prisustvo drugih ljudi.

Prema erifu predmet soc. psihologije je nauni studij neposrednog iskustva i

ponaanja ljudi u odnosu na soc. situaciju. Ova definicija izgleda najpogodnija iznekoliko razloga:

y ukazuje na to da je prouavajui socijalno-psiholoka pitanja neophodno prouavati nesamo postupke ljudi ve i ono to doivljavaju.

y ne ograniavati se samo na neposredne interakcije ljudi, ve prouavanje ponaanja uodnosu na socijalnu situaciju

y vana prednost definicije je tumaenje da je predmet soc. psihologije pored prouavanjainterakcije ljudi i prouavanja uticaja soc. faktora uz pojedinca, prouavanje i uticaj ljudina drutvene pojave i zbivanja.

Iz navedenih definicija istiu se da:

y soc. psihologija kao i svaka psiholoka disciplina prouava psiholoke pojavey i da te pojave prouava uvijek u vezi sa socijalnim drutvenim pojavama.

SOCIJALNA PSIHOLOGIJA I SRODNE NAUNE DISCIPLINE



y Socijalna psihologija i opta psihologija

Za prouavanje soc. psihologije potrebno je poznavanje psihologije. Opta psihologija

prouava pojedinca u odnosu na fiziku sredinu, a socijalna psihologija prouavaljudsku aktivnost s obzirom na djelovanje socijalnih faktora. Veza izmeu ove dvije

psihologije je neosporna. Prouavajui probleme soc. psihologije neophodno je poznavati pojmove koje koristi opta psihologija i rezultate do kojih je ona dola.Opta psihologija otkriva osnovne zakonitosti psihikog ivota a te zakonitosti soc.

psihologija primjenjuje na probleme kojima se ona bavi. Ovo shvatanje kritikovao jeA i on smatra da je nemogue uspostaviti principe ljudskog ponaanja ako se ne

prouava odnos izmeu pojedinca i drugih ljudi. Moemo rei da je soc. psihologijaiako povezana s optom psihologijom ipak samostalna psiholoka disciplina. Glavnirazlog je to se opta psihologija bavi prouavanjem psihikih procesa uope a soc.

psihologija izuava procese u odnosu na socijalnu situaciju.

y Socijalna psihologija i sociologija

Po nekim autorima soc. psihologija je spoj psihologije i sociologije. Veze su zaista bliske ali razlike postoje. Klajnberg ± socijalni psiholog ilustruje razlike izmeu soc. psihologije i sociologije na primjenu gangova. Te razlike su:

y sociologija obraa panju na grupu u cjelini, a soc. psihologija na psihike momente ugrupi

y sociolog prouavajui grupu i pojedinca trai ono to je zajedniko i jednako u ponaanju, a soc. psiholog nastoji razlike objasniti linim iskustvom ili naslijeem

y sociolog se zadrava na sadrajima ponaanja grupe, a soc. psiholog obraa panju na proces, te kako dolazi do ponaanja.

Zakljuno, sociologija se interesuje za drutvene pojave u cjelini a soc. psihologijaizuava psihike pojave u drutvenoj situaciji.

y Socijalna psihologija i antropologija

Antropologija oznaava nauku o ovjeku. Veza izmeu soc. psihologije iantropologije postoji. Soc. psiholozi koriste saznanja do kojih je dola antropologija aantropolozima su potrebna saznanja iz soc. psihologije. Za razumijevanje i objanjenjemnogih psihikih problema potrebno je znati kako se psiholoke pojave manifestuju u



razliitim kulturama i razgraniiti ta je zajedniko svim ljudima, a ta za odreenodrutvo. Iako se ove dvije discipline dopunjavaju postoje i razlike meu njima.Antropologija se interesuje za naine organizovanja ivota u razliitim drutvenimzajednicama a socijalna psihologija se interesuje za psihike procese i aktivnosti

pojedinaca, pripadnika tih zajednica.

RAZVOJ SOCIJALNE PSIHOLOGIJE

Tri perioda u razvoju soc. psihologije.

Prvi je relativno dug period u kome soc. psihologija ne postoji kao teorijska ni

empirijska disciplina. Socijalno ± psiholoki problemi razmatraju se u sklopufilozofije. Taj period traje do antikih vremena do polovine XIX vijeka.

Drugi period u kome se problemi soc. psihologije tretiraju pod razliitim nazivimakao psihologija mase, naroda i sl. Ovaj period traje od druge polovine XIX vijeka dodvadesetih god. XX vijeka i moe se rei da soc. psihologija postoji kao teorijska aline i empirijska disciplina.

Trei period relativno kratak, gdje se soc. psihologija karakterie kao posebnaempirijska znanost sa fiksiranim metodama, tehnikama i predmetom, ovaj period

deava se od poetka XX vijeka.

RAZMATRANJE O POJEDINIM SOCIJALNO-PSIHOLOKIMPROBLEMIMA

y PLATON I ARISTOTEL

O mnogim problemima koja izuava soc. psihologija filozofi su iznijeli davno svojashvatanja od kojih se istiu dva:

- koji psiholoki momenti potiu ljude da ive u drutvu i

- da li se ljudi mijenjaju pod uticajem drutvenih uslova.



Platon razmatra da drutvo nastaje i postoji jer ljudi sami sebi nisu dovoljni. Potrebna je organizovana aktivnost veeg broja ljudi da bi se mogli odrati. Van drutva pojedinci ne bi mogli zadovoljiti ni svoje osnovne potrebe. Zato ljudi stvaraju dravu(drutvo). Drave mogu biti dobre i loe, to zavisi od toga kakvi su ljudi. Najboljadrava je ona u kojoj vladaju filozofi, oni kod kojih postoji tenja za sticanjem trebada rade, a oni kod kojih je jaka elja za eu i slavom treba da brane i ratuju.

Aristotel se razlikuje od Platona u shvatanju o uzrocima postojanja drutva. On shvatada ljudi ive u drutvu zato to u svojoj prirodi tee za drutvenim ivotom, zato tosu drutvena bia, ali ne i da svi imaju pravo da upravljaju drutvom. To treba da inenajsposobniji.

y HOBS I RUSO

U 17. vijeku Hobs daje svoje shvatanje o tome zato ljudi ive u drutvu- On shvatakao i Platon da ljudi ive u drutvu jer je to neophodno za njihovo odravanje, alishvata da drutveni ivot ne proizilazi iz same prirode ovjeka, i shvata da je ovjek ovjeku vuk. Ljudi su u stalnoj meusobnoj borbi i nadmetanju nastojei da ostvaresvoje line interese, sebe da uzvise a druge ponize. Ljudi su u stalnom meusobnomratu, da taj rat ne bi doveo do propasti svih ljudi oni se udruuju i stvaraju dravu.

U 18. vijeku Ruso iznosi shvatanje slino Hobsovom da ivot u drutvu nije prirodnostanje ovjeka. Do drutvenog ivota dolazi zato to spoljni uzroci nagone ljude na to.

Zato se ljudi dogovaraju za zajedniki ivot, aklapaju drutveni ugovor da e ivjeti udrutvu kako bi lake savladali tekoe.

y HEDONIZAM I ALTRUIZAM

Hedonistiku teoriju razvio je engleski filozof Bentam. Osnovna ideja hedonistikogshvatanja javlja se u mnogim psiholokim teorijama. Ona je prisutna i u

psihoanalitikoj teoriji a po kojoj ovjek i svjesno i nesvjesno tei za zadovoljstvom i

ta tenja predstavlja najmoniju pokretaku aktivnost. Hedonistiku koncepciju mnogikritikuju ukazujui na to da se cjelokupno ljudsko ponaanje ne moe objasnititenjom za zadovoljstvom. Oni ukazuju da pored sebinosti postoji i ljubav kao koja

pokree ljude. U XIX vijeku vei broj autora kao i Ruso istiu da je osnovadrutvenog ponaanja i drutvenog ivota ljudi spremnost za saradnju i drutvenost, ane sebinost i tenja za moi. Meu naunicima koji podravaju ovaj stav su Darvin,Kropotkin, Ribo i dr.



SHVATANJA O SUTINI SOCIJALNOG PONAANJA

1. Pitanje osnivaa socijalne psihologije

Od XIX vijeka veliki broj autora pokuava prikazati ulogu psihikih inilaca udrutvenom ivotu. Jedni prikazuju karakteristike pojedinih naroda izvodei iz njih

psiholoke karakteristike, drugi analiziraju socijalne pojave nalazei im uzrok uimitaciji, trei objanjavaju socijalno ponaanje pojmom sugestije. Danas se neki odovih autora oznaavaju kao osnivai socijalne psihologije. Njihov prilog razvoju soc.

psihologije je vrlo znaajan ali njihova shvatanja nisu socijalna psihologija usavremenom smislu.

Odgovor na pitanje od kada postoji soc. psihologija i ko je njen osniva zavisi od togata podrazumijevamo pod soc. psihologijom. Postoje 4 shvatanja o ovom pitanju:

1. Shvatanje evolucionista

Evolucionisti meu kojima su najznaajniji Darvin i Spencer objanjavaju drutveniivot i drutveno ponaanje polazei od ideje evolucije. Darvin bavei se pitanjimadrutvenog ivota obrazae hipotezu da se ovjek razvija iz niih bia.Objanjavajui ovjekov drutveni razvoj naglaava dva bitna procesa, proces

kooperacije i proces simpatije.

On smatra da razvoj ovjeka prije svega zavisi od selekcije u psiholokom isocijalnom smislu. Spencer smatra da je ivot proces stalnog prilagoavanjaunutranjih uslova pojedinaca spoljanjim uslovima sredine. Upotrebljava pojamsimpatija za objanjavanje socijalnog ponaanja ovjeka.

2. Shvatanja koja naglaavaju nadindividualnu svijest

U drugoj polovini XIX stoljea kao jedno od objanjenja drutvenog ponaanja javlja

se objanjenje idejom o grupnoj ili kolektivnoj svijesti. Ovu ideju je najvie razvioDirkem, zatim Lazarus, tajntal i Vunt.

Dirkem smatra da postoje 2 svijesti: individualna i kolektivna, koje su razliite inezavisne jedna od druge. Ljudi u drutvenoj zajednici imaju odreene ideje, misli

pralisu i te ideje naziva grupna svijest, dok kolektivna svijest odraava socijalni ivot iregulie ga.



Lazarus i tajntal uvode novi pojam tj. pojam narodnog duha. Pod njim podrazumijevaju slinu svijest mnogih pojedinaca, pojedinaca koji ine narod te imajuizvjesne ideje i predstave zajednike.

Viljem Vunt smatra da treba razlikovati 2 grane psihologije fizioloku psihologiju i

psihologiju naroda. Psihologija naroda obuhvata prouavanje svih viih mentalnih procesa a koji su uslovljeni socijalnim momentima: jezikom obiaja i mitovima; dok individualna psihologija ne moe potpuno da prikae sloenije mentalne procese.

3. Shvatanja koja naglaavaju imitaciju i sugestiju

Autori koji zastupaju ovo shvatanje su:

Gabriel Tard ± u svojim studijama je isticao da je osnovni socijalni proces ± procesimitacije. On istie tri zakona imitacije: prvi tzv. zakon silaska ± kazuje da soc. nie

klase podravaju soc. vie klase.

Drugi tzv. zakon geometrijske progresije ± kazuje da se odreene pojave soc. ivotaire geometrijskom progresijom. Trei tzv. zakon o unutranjem koje se preferiraspoljanjem istie da se vie imitira kultura ue sredine nego ire. Gustav Le Bon ± mnoge pojave u socijalnom ponaanju objanjava sugestijom i regresijom na

primitivni stupom svijesti. Po njemu je ponaanje mase osnovna socijalna pojava. LeBon kae u masi pojedinac u potpunosti gubi svoju svjesnu linost i pokorava sesugestijama u potpunosti te postupa u suprotnosti sa svojim mankama i kvalitetom.Ros smatra sugestiju kao princip drutvenog ponaanja uope. Pojmove sugestija i

imitacije koristi za objanjenje razliitih drutvenih pojava njma objanjava obiaje,modu, javno mijenje, konflikte i sl.

4. Instinktivistiko shvatanje Mek Dugala -Psiholog Mek Dugal 1908.g. objavljujedjelo Uvod u soc. psih. u kome iznosi shvatanje da se osnova soc. ponaanja ne moetraiti samo u imitaciji i sugestiji ve i u instinktima. Mek Dugal instinkte: instink

bjeanja, odbacivanja, odbijanja od sebe, radoznalosti, borbenosti, potinjavanja,roditeljski, instink za reprodukciju i sl. On smatra da osnovna injenica od koje treba

poi u analizi ljudskog ponaanja je ljudska aktivnost prema odreenim ciljevima.Zato je osnovni zadatak psihologije da otkrije koji su to osnovni ciljevi a koji

pokretai tj. motivi koji gone ovjeka na aktivnost. On smatra da su te pokretakesnage instinkti.

RAZVOJ SISTEMATSKOG EMPIRIJSKOG IZUAVANJA



1. Poeci sitematskog empirijskog istraivanja

O formiranju soc. psihologije kao samostalne nauke moemo govoriti tek s pojavom

istraivaa koji pristupaju sistematskom empirijskom istraivanju socijalno ± psiholokih pojava. Do toga dolazi dvadesetih godina XX vijeka. Od 1920-1930 god.vie istraivaa se poinje baviti sistematsko empirijskim istraivanjima socijalno-

psiholokih pojava. Tako Njemaki psiholog Mede prouava uticaj drugih osoba na psihike funkcije pojedinca, ameriki psiholog Olport produava i produbljujeistraivanje koje je zapoeo Mede, ameriki psiholog Mur ispituje eksperimentalnoneke pojave sugestije. I tom periodu Mejo, Retlisberger i Dikson poinju saistraivanjem koje je vrlo bitno za razvoj socijalne industrijske psihologije i dolaze donalaza o veliko vanosti meuljudskih odnosa.

2. Razvoj od tridesetih godina XX vijeka

U period 1930-1940 g. u oblasti soc. psihologije javlja se veliki broj istraivaa.Potrebno je pomenuti eng. psihologa Bertlera koji vri sistematska istraivanja outicaju soc. faktora na pamenje, posebno na proces retencije, javljaju se istraivanjaKaca i Brejlija o stnikim stereotipima. 1930. g. javljaju s istraivanja vajcarskog

psihologa Piagea koja su posveena intelektualnom razvoju djece.

erif utvruje da ocjene o fizikim pojavama i drutvenim pojavama ne donosimosamo na osnovu drai ve i na osnovu standarda koje smo stekli na osnovu naeg

iskustva. Tridesetih godina XX vijeka J. Moreno daje koristan postupak za ispitivanjenaklonosti i nenaklonosti meu lanovima grupe, poznatim pod nazivomsociometrijski test.

3. Razvitak od etrdesetih godina

Najsnaniji podsticaj razvoju soc. psihologije dala je aktivnost Levina, koji krajemtridesetih godina zapoinje sa eksperimentalnim istraivanjem drutvenog ponaanja,za koje je smatrao da je nemogue istraiti eksperimentalno. On poinje saistraivanjem o tipovima rukovoenja, navodi tri tipa rukovoenja: demokratsko,

autokratsko i zanemareno. Jo znaajnija su Levinova istraivanja o grupnomodluivanju. Koristei tzv. akcioni eksperiment Levin pristupa istraivanju onajpogodnijem nainu uticaja na mijenjanje ponaanja. Dolazi do zakljuka da jegrupna diskusija najcjelishodniji postupak da promijeni ponaanje, kroz zajednikirazgovor i diskusiju donosi se zajedniki zakljuak. Levin istie da soc. psihologijatreba da doprinese ne samo boljem poznavanju prirode i ponaanja ovjeka vestvaranju boljih odnosa meu ljudima i boljem ivotu ljudi. U toku II sv. rata i poslije



takoe vre se vana sociopatoloka istraivanja. Olport i Postman izvodeeksperimentalno istraivanje glasina a A je etrdesetih godina sistematskimistraivanjem opaanja drugih ukazao na cjelovitost impresije koja se formira odrugim, Adorno vri istraivanja o ulozi linih karakteristika pri politikomopredjeljenju. 50 i 60 ±tih godina raste broj istraivaa i istraivanja. I posljednjihdecenija XX vijeka nastavlja se razvoj soc. psihologije i socio-psiholokihistraivanja.

4. Uzroci brzog razvoja

Nastojei objasniti uzroke razvoja autori navode nekoliko momenata. Prvo, razvojemopte psihologije dolazi se do saznanja da psih. ivot ovjeka ne moe se izuavativan soc. situacije u kojoj ivi. Drugi podsticaj dolazi od drutvenih nauka kojezahtijevaju psiholoko prouavanje drutvenog ponaanja. Trei podsticaj dolazi od

praktiki potreba drutva i nastojanju da ne utie na soc. ponaanje ljudi kako bi se

lake rjeavali aktuelni drutveni problemi i zadaci.

METODE I TEHNIKE SOCIJALNE PSIHOLOGIJE

1. Metoda kao opti pristup pojavama

Metod je postupak kojim se nastoji utvrditi naune injenice i okolnosti naune istine.Proces utvrivanja naune injenice i otkrivanja naune istine je sloen. Metodom seesto oznaava oblik misaone aktivnosti kojim se prikazuju i objanjavaju odreene

pojave. Te oblasti misaone aktivnosti mogu biti: analitiki, sintetiki, komparativni,deskriptivni, genetiki itd. Moemo govoriti o racionalistikom i empiristikom

pristupu pojavama.

2. Metoda kao metodoloki princip

Metod se koristi kao princip, metodoloki princip koje koristimo za rjeavanje nekog problema. Znaajni dialektiki i metodoloki principi koji se koriste u socijalno- psiholokim istraivanjima su:

y princim materijalnosti ± materijalistiki princip, kazuje da je materija primarna a psihikonastajanje u toku evolucije materije, sa psiholokog aspekta svi psihiki fenomeni imajusvoju materijalnu stranu.



y princim razvojnosti smatra da svaku pojavu treba razmatrati kao pojavu koja je nastala imijenja se, u objanjavanju socijalno ± psiholokih pojava npr. stavovi, norme,vrijednosti u jednoj grupi za odreeno vrijeme ne ostaju isti u drugom periodu.

y princim prerastanja kvantitativnih promjena u kvalitativne ± manifestuje se u socijalno- psiholokim pojavama

y princip svestranosti ± naglaava mnogostruku povezanost pojava i stavova da priistraivanju socijalno-psiholokih pojava treba uzeti u obzir uticaj velikog broja raznihinilaca.

y princip konkretnosti ± pri izuavanju pojava treba uzeti u obzir posebnost pojava ispecifinost uslova u kojima se javljaju.

3. Metoda kao opti nain organizacije istraivanja

Istraivanje problema svake nauke obuhvata vie faza:

y formulisanje problema istraivanjay izrada plana istraivanjay sprovoenje istraivanjay obrada dobijenih rezultata, njihova analiza i tumaenjey izvoenje zakljuaka.

Kod svih empirijskih nauka pa tako i soc. psihologiji razlikujemo 2 osnovne metodeistraivanja: sistematsko neeksperimentalno i eksperimentalno. Razlika je u tome tokod eksperimentalnoh mijenjamo uslove u kojima se neka pojava javlja, a kodneeksperimentalnog ne vrimo namjerno manipulisanje uslovima javljanja pojave.Cilj obje ove metode je da pojavu pratimo i to tanije opiemo.

4. Metoda eksperimentalnog istraivanja

y K arakteristike

Eksperimentalno istraivanje moemo definisati kao nain organizovanja istraivanja pri emu se stvaraju i mijenjaju uslovi javljanja neke pojave. Karakteristike su:

namjerno izazivanje pojave, ponavljanje javljanja pojave, kontrola uslova pod kojimase pojava javlja, kvalifikacija ili brojno istraivanje, sistematsko mijenjanje uslova

pod kojima se javlja pojava.

y V rste eksp. istraivanja

Razlikujemo: eksperiment jednostrane sukcesije i eksperiment sa kontrolnom grupom.



Kod eksperimenta jednostavne sukcesije svi subjekti su izloeni odreenimeksperimentalnim uslovima i tako se vri posmatranje promjena. Kod eksperimenta sakontrolnom grupom ± radi se sa dvije ili vie grupa. Jedna se izloi odreenimuslovima a druga ne, pa se uporede njihova ponaanja.

Eksperiment moemo podijeliti na:

y laboratorijske ± vre se u zatvorenom prostoru i sa vie sigurnosti se utvruju kauzalniodnosi.

y terenski ± izvode se svakodnevno i normalnoj situaciji (koli, fabrici..).

Razlikujemo i akcioni eksperiment ± koji je uveo Levin, karakteristika je to seobavlja u prirodnim uslovima, ostvaruje se na konkretnoj praktinoj akciji a efekatse prati kroz dui period. Ovom ekperimentu srodan je tzv. kvazi eksperimentalninacrt. to je vrsta istraivanja kada se prati efekat namjerno organizovanih pojava u

raznim oblastima ivota. Navode se i posebni oblici istraivanja koji se nazivajueksperimenti ali u stvari to nisu. Takvi su: prirodni eksperiment ± posmatranje ponaanja ljudi u izuzetnim ali ne namjerno izazvanim situacijama, eksperiment ex post faktor ± kada se neka prola pojava naknadno analizira.

y ogranienje eksperimentalnog istraivanja

Pri ispitivanju svih pojava nekada se ne moe koristiti eksperimentalno istraivanje jer se neke pojave ne mogu namjerno izazvati. Eksperimentalno istraivanje esto sestavlja prigovor da je to vjetaki nain ispitivanja, da su laboratorijski uslovi

neprirodni, kao prigovor navodi se i to da eksper. situacija samo po sebi mijenja pojavu koja se posmatra. U soc. psih. daje se prigovor polazei od etikog stajalita,navodei da nije etiki eksperimentisati sa ljudima

5. Metoda sistemskog neeksperimentalnog istraivanja

- K arakteristike ± ova metoda se koristi u svakodnevnom ivotu. Da bineeksperimentalno posmatranje moglo sluiti naunim ciljevima mora biti :

1. sa ciljem

2. sa planom

3. sistematsko



4. kontrolisano

5. objektivno.

Iako se o ovoj metodi govori kao o metodi posmatranja, ono ne podrazumijeva samo

koritenje ula ve i upotrebu svih potrebnim statistikih tehnika i instrumenata za prikupljanje i obradu podataka.

- prednosti i nedostaci nad metodom eksperimentalnog istraivanja su:

* ira primjenjivost ± koristi se za ist. velikog broja problema

* vea prirodnost situacije ± pojava koja se ist. neizdvaja se iz prirodnih uslova javljanja

* pri neexperimen. ist. ispitanici ne znaju da se na njima vri ispitivanje.

* tea i nesigurnija kontrola uslova u kojima se ispitivana pojava javlja

* nemogue je sa pouzdanou zakljuiti o kauzalnim vezama

- vrste neexper. ist. u soc. psihologiji

Moemo razlikovati vie vrsta.

y terensko ± kada se istraivanje vri na mjestu gdje se pojava redovno javljay neterensko ± kad pojavu koju istraujemo namjerno izazivamo tako to pitamo ispitanike

o njojy struktuirano ± kada koristimo lane tehnike za prikupljanje podatakay nestruktuirano ± kada pri prikupljanju podataka ne koristimo posebne podatke ve se

oslanjamo na neposredno posmatranje.

6. Metoda kao postupak u pojedinim fazama istraivanja ± tehnike istraivanja

Izraz metoda se moe koristiti u znaenju naunog postupka u pojedinim fazamaistraivanja, ali za ovaj smisao se moe koristiti izraz tehnika. Moemo razlikovatitehnike u fazi prikupljanja podataka, u fazi sreivanja, obrade, fazi zakljuivanja.

Prema tome koliko detaljne take podatke dobijemo razlikujemo:

y intenzivne (intervju)y ekstenzivne (upitnik)



Prema tome da li podatke dobijamo direktno od ispitanika ili da nas neposrednoobavijeste o pojavi, razlikujemo:

y direktne (upitnik, intervju, skala procjene, posbna vrsta direktne tehnike je tehnikaneposredne opservacije)

y indirektne su tehnike kada ispitanici ne znaju radi ega se ispituju i ta se zakljuuje naosnovu njihovog odgovora.

Tehnike za prikupljanje podataka mogu se podijeliti i na:

y primarne i sekundarne

Sve do sada pomenute tehnike su tehnike na primarnim podacima, a sekundarnetehnike su ; analiza rezultata statistikih podataka, analiza biografskih podataka.

Tehnike na primarnim podacima su:

y tehnike neposredne opservacije (nestrukturirana neposredna opservacija, strukturirananep. opservacija, teh. simulacije)

y direktne tehnike ( i poludirektne) u formi upitnika ( upitnik, intervju, sociometrijski postupak, skala procjene, poludirektne skale za mjeranje stavova)

y indirektne tehnike ( prijektivne tehnike, semantiki diferencijal, struktuirane tehnike zaindirektno ispitivanje: testovi znanja, zakljuivanja isl).

Tehnike na sekundarnim podacima:

y statistiki popisi (ranija i u druge svrhe izvedena)y personalni i drugi dokumenti ( arhivska graa, autobiografije, dnevnici, pisma)

y kvalitativna analiza raznih produkata ljudske aktivnosti i dru. ivota (raznih proizvodamaterijalne i nematerijalne kulture: naina stanovanja, ishrane, podizanje djece, jezika,obiaja, normi ponaanja)

y analiza sadraja komunikacija ± specifino stuktuirana i kvantitativna analizamanifestnog sadraja raznih vrsta saoptavanja.

TEORIJSKI PRISTUPI U SOCIJALNOJ PSIHOLOGIJI

1. Bihevioristiki pristup

Jedna od postavki biheviorizma je da organizam reaguje na odreene drai i to semanifestuje spoljanjim ponaanjem, a psihologija treba da prouava ta ponaanja,Druga postavka je povezanost izmeu drai (S) i reakcije organizma (R). Dra (S)



izaziva promjene u organizmu (O) i manifestuje se reakcija (R). Neke vrstereagovanja su nasljedne a neke steene. Veina ponaanja su steena tj. ue se, to je

predmet izuavanja u soc. psihologiji.

2. Getal pristup

- je najuticajniji, prva i osnovna postavka ovog pristupa je cjelina pojave tj. soc. psihologija treba da prouava pojave u cjelini, iako je ona sastavljena iz vie dijelova.Druga postavka je da te cjeline predstavljaju usklaene i jednostavne organizacije i dami sve doivljavamo u takvim organiz. Psiholog A smatra da mi i osobine ljudiopaamo kao cjeline pa ak i kad nemamo dovoljno podataka da stvorimo cjelovitu

sliku ili dodajemo neke nove osobine. Najpoznatiji predstavnik ove teorije je Kever,koji je 4 god. radio jedan exper. sa majmunom.

3. Psihoanalitiki pristup

Ovaj pristup istie vanost nescjesnih psihikih procesa, ulogu nagona posebnoseksualnog nagona, znaaj doivljaja u prvim godinama ivota na formiranje

ponaanja ovjeka u tolu cijelog ivota.

Osniva psihoanalitikog uenja je Frojd. Frojdova teorija smatra da naa svijest ima2 dijela, nesvjesno koje je dostignue i svjesno koje je i beznaajno. Psihoanalitikateorija objanjava nastanak soc. grupa procesom «deseksualizacije libida iidentifikacije sa voom grupe. Frojd zastupa i sloenost strukture linosti koja sesastoji od id, ega i super ega. Frojd smatra da ovjek ima uroenu agresivnost i bori seegom i superegom da se obuzda, ponekad uspijeva a ponekad ne, zato treba ego isuper ego osnaiti da to obuzda.

4. Marksovo uenje

Marks istie vanost ekonomskih faktora za razvoj drutva i za formiranje odreenihoblika ponaanja i svijesti ljudi, ali on istovremeno uzima u obzir i vanost ljudskihosobina i njegovih aktivnosti za objanjenje drutvenog zbivanja Marks smatra da nadrutvene pojave veliki uticaj i vanost imaju ljudske ideje i karakteristike. U



razmatranju odnosa izmeu drutvenih uslova i ponaanja ljudi treba uzeti u obzir iodnos prema drugim ljudima.

KARAKTERISTIKE SOCIJALE PSIHOLOGIJE

1. Socijalna psihologija kao drutvena nauka

Socijalna psihologija se bavi prvenstveno prouavanjem ponaanja ljudi u drutvenimsituacijama. Soc. psihologija kao drutvena nauka ima svoju problematiku po kojoj serazlikuje od ostalih drutvenih nauka. Ona izuava drutveno ponaanje ovjeka kaosvoj specifian problem bez obzira u kojoj sferi aktivnosti se to ponaanje ostvaruje.

2. Socijalna psihologija kao psiholoka disciplina

Soc. psihologija prouava ponaanje ljdudi u drutvu uzimajui u obzir psihiki ivot i psihike pojave to je svrstava u psiholoku disciplinu.

3. Soc. psihologija kao empirijska disciplina

Soc. psihologija se konstituie relativno kasno, tek u XX stoljeu i od tog perioda pristupa se i sistematskom empirijskom izuavanju adekvatnim metodama itehnikama. Tek od tog perioda moemo govoriti o soc. psihologiji kao samostalnoj

psiholokoj disciplini. U soc. psihologiji kao i drugim empirijskim disciplinamateorijske pretpostavke i uoptavanja postavljaju na osnovu empirijskih podataka te sena empirijskim podacima provjeravaju i verifikuju.

SOCIJALIZACIJA; PROCESI, AGENSI i IZVORI (72 ± 122 str)

SHVATANJA I PROBLEMI

Ljudska jedinka se raa bespomona i samo sa odreenim brojem nagona i refleksa,kao nehumanizovana, nekultivisana i nesocijalizovana bioloka kreatura, bezsposobnosti govora, komunikacije, kulture, morala i sl. Ali ivei u ljudskoj sredini iuei u njoj ljudska jedinka stie navike i vjetine, znanja i naine ponaanja koji jojomoguavaju ivot u drutvu. Sve se to stie procesom socijalizacije. Socijalizacijom



se stiu sva znanja, navike, vjetine sposobnosti i one kvalitete kojima se ljudske jedinke razlikuju od drugih ivih bia.

POJAM SOCIJALIZACIJE

Razlikujemo 2 grupe def. uu i iru. Ua, koja naglaava vanost socijalizacije zaosposobljavanje jedinke za drutveni ivot, i iru koja pored ovog naglaava vanostsocijalizacije za formiranje linosti. Najprihvatljivija def. socijalizacije, pa i namanajblia jest da je socijalizacija kao proces soc. uenja putem kojeg jedinka stiesociorelevantne oblike ponaanja i formira se kao linost sa svojim specifinimkarakteristikama. Neki autori umjesto pojma socijalizacija upotrebljavaju pojamkulturalizacija, meutim pod tim pojmom se podrazumijeva usvajanje odreenihsadraja neke kulture.

PROBLEMI SOCIJALIZACIJE

Moemo razlikovati 3 velike grupe problema:

Prvu grupu ini prouavanje procesa socijalizacije tj. vrsta i oblika uenja putemkojim se socijalizacija ostvaruje.

Drugu grupu problema predstavlja izuavanje uloge izvora i agenasa socijalizacije.Kultura i drutvo kome jedinka pripada predstavljaju osnovne izvore a uzicaju drugihfaktora, institucija i organizacija predstavljaju agense socijalizacije.

Trea grupa problema su efekti socijalizacije tj. djelovanje socijalizacije na formiranjedrutveno ± relevantnog ponaanja.

TEORIJSKA SHVATANJA I PRISTUPI

Proces socijalizacije se ostvaruje uvijek socijalnim uenjem. Pod soc. uenjem podrazumijevamo uenje u kome vanu ulogu imaju socijalni faktori. Razlikujemo 2velike grupe teorija socijalizacije:

y bihevioristike ili tzv S-R teorije, karakteristino za ovu teoriju je da do uenja dolati

stvaranjem veza izmeu drai i odgovora putem asocijacija. Uenje se sastoji da se uodreenoj situaciji ponaamo na odreeni nain. Svako uenje po bihevioristima jeuenje uslovljavanjem. O tome koji su osnovni mehanizmi uslovljavanja postoje razlike.Pavlovljev princip uslovljavanja poiva na povezivanju uslovne drai i bezuslovnereakcije. Princip instrumentalnog uslovljavanja, uoptava Hal i istie vanost spoljanjeg potkrepljenja ± nagrade i kazne, i opservaciono uslovljavanje istie Bandura da se preteni dio soc. uenja ostvaruje imitacijom.



y kognitivne razvojne teorije ± istiu znaaj maturacijei razvitka. Predstavnici tumae da jeza uenje pojedinih nivoa socijalnog uenja potrebno da organizam sazrije. Najpoznatiji predstavnici ove teorije su Piae i Kolberg. Pijae smatra da socijalizacija ne zavisi samood toga da li soc. agensi djeluju i koji sadraj se prenosi ve jedinka mora shvatiti ta se prenosi i kako to ona shvata.

SOCIJALNO UENJE; VRSTE I OBLICI

Razlikujemo 3 glavne vrste socijalnog uenja a to su:

y uenje uslovljavanjemy uenje po modeluy uenje uvianjem

U enje uslovljavanjem

- klasino uslovljavanje ± to je vrsta uenja kojim se stiu mnogi oblici socijalnog ponaanja. Sutina uenja putem uslovljavanja je stvaranje asocijativne veze izmeufizike drai (S) i reakcije organizma (R). Kad se asocijativna veza uvrsti imat emonauno ponaanje. To ilustruje Pavlovljevi ogledi sa psima ( na vienje hrane pasreaguje luenjem pljuvake, ako se uz hranu neprestano pojavljuju zvona, pas e luiti

pljuvaku i na glas zvona).

- instrumentalno uslovljavanje ± uenje se naziva instrumentalnim zato to predstavljasredstvvo, instrument da se neka potreba zadovolji i neki cilj postigne. Na vanostovog uenja ukazao je Torndajk koji smatra da je , da bi dolo do uenja potrebno da

organizam bude motivisan i aktivan, da se takvo nagraivanje ili potkrepljivanjedovoljno puta ponovi.

- opservaciono ili vikarisko uslovljavanje

Bandura smatra da je za proces socijalizacije od naroitog znaaja vanoopservaciono ili vikarisko uenje (uenjem na osnovu posmatranja tueg ponaanja).Po njegovom miljenju to su uenja koja se oznaavaju kao i uenja imitacijom, ta

ponaanja se ue bez uvjebavanja, bez nagrada tj. ui se direktnim podraavanjem ponasanja nekog modela.

U enje po modelu ± uestalost i vrste

Uenje po modelu je vrlo esto i vrlo vaan oblik socijalizacije. Moemo govoriti o 3oblika uenja po modelu, a to su:



- uenje identifikacijom ± mnoge sloene reakcije, ponaanja, motivi, stavovi nisurezultat potkrepljenja i uvjebavanja u sticanju. esto se takve osobine javljajuspontano, bez uvjebavanja i postojanja svjesne namjere da se te osobine usadenekom drugom. U takvom sluaju obino se govori da su te osobine steeneidentifikacijom sa nekom drugom osobom. Zasluga Frojda je to je prvi ukazao na

postojanje takvog oblika ugledanja i nazvao ga je identifikacija. Frojd razlikuje 2 vrsteidentifikacije, defanzivnu i analitiku.

- uenje imitacijom ± termin imitacija esto se koristi i njime objanjavamo slinost u ponaanju lanova pojedinih grupa, zajednica i sl. Tard smatra da je drutvo u sutiniimitacija i on postavlja tzv. zakone imitacije u nastojanju da objasni socijalno

ponaanje. Proces imitacije po njemu je slian hipnotikom stanju, somnanbulizamu,odvija se pod djelovanjem slika u glavama onih koji imitiraju, a slike su nastaleopaanjem modela. Mek Dugal smatra da je imitacija nasljedna, bihevioristi se neslau s tim i oni ovu pojavu pokuavaju objasniti uslovljavanjem.

- uenje uenjem uloga ± od djetinjstva uimo se ponaati u skladu sa svojim poloajem. Svako u drutvu ima odreeni poloaj i od njega se oekuje da se tako ponaa. Ovo ponaanje koje se oekuje od osoba sa odreenim statusom ili poloajemnaziva se ulogom. Uloga se definie kao oekivano ponaanje vezano uz status i vrlo

je bitno za pojedinca jer mu omoguava da se lake snae u razliitim situacijama,gdje e znati ta se od njega oekuje.

U enje uvianjem

Na znaaj uvianja pri procesu uenja ukazuje gotaltistika teorija. Njihova zasluga je to su dali psiholoku analizu procesa uvianja ukazujui da ono poiva namehanikim asocijacijama. Kod sticanja odreenih naina ponaanja dolazi usljeduoavanja postojanja odreenih odnosa u datoj situaciji. Ovo uenje karakterie: da douspijeha dolazi naglo, odjednom, da se poto je problem jednom rijeen vie ne

ponavlja, da se naeno rjeenje ne samo u istom nego i u slinim situacijama.

NEKI OD USLOVA SOCIJALIZACIJE

Kako e se proces socijalizacije odvijati zavisi od velikog broja faktora, zavisi od procesa diskriminacije, generalizacije, kanjavanja, od uslova u redinama gdje seostvaruje socijalizacija i mnogih drugih faktora.



1. Diskriminacija i generalizacija drai

Vane komponente socijalizacije su diskriminacija i generalizacija. Diskriminacijanajjednostavnije podrazumijeva razlikovanje, dakle razlikovanje drai razliitoreaguje na razliite drai. Generalizacija je nauen oblik ponaanja koji se primjenjuje

u situacijama koje su sline. Da nije generalizacije bilo bi teko uiti i u svakoj novojsituaciji trebalo bi nauiti novi nain reagovanja.

2. Internalizacija i inhibicija

Internalizacija podrazumijeva usvajanje odreenih drutveno prihvatljivih oblika i principa ponaanja kao sopstvenih oblika ponaanja. Internalizacija obuhvata i pojaminhibicije koja prodrazumijeva uzdravanje od manifestovanja drutvenoneprihvatljivih oblika ponaanja a manifestovanje drutveno zahtjevnih oblika

ponaanja. Pozitivno socijalizovana osoba ne dolazi u iskuenje da manifestuje

negativna ponaanja, ve potaknuta unutranjim snagama, spreava javljanje takvihimpulsa.

y Faktori koji doprinose internalizaciji

U objanjavanju procesa internalizacije istraivai ukazuju na djelovanje nekolikofaktora, to su: uloga emocija, znaaj tzv. medijacionog potkrepljenja te intenzitet iraspored nagraivanja i kanjavanja. Rezultat uslovljavanja e biti veom trajan ako seneka uslovna dra vezuje sa nekom intenzivnom reakcijom i intenzivnom negativnomemocijom. im se intenzivne emocije javljaju uz neku uslovnu dra onda se uporno

odraava nauena reakcija na tu dra. Pri objanjavanju socijalizacije kao faktor vrloesto se spominje tzv. medijaciono potkrepljenje. Ako je dui period izmeu reakcije i potkrepljenja onda je efekat potkrepljenja manji, ne treba dugo ekati da se potkrijepiodreena reakcija. Izmeu faktora u vezi s rasporedom nagraivanja i kanjavanjavano je naglasiti ulogu parcijalnog potkrepljenja. Parcijalno potkrepljenje je

potkrepljenje samo odreenih odgovora organizma na neku dra.

Parcijalno potkrepljenje ima za posljedicu da se naueno ponaanje due odrava isporije gubi. Intenzitet nagraivanja utie na ponaanje. Manje intenzivnonagraivanje ima pozitivan uticaj na odravanje nauenog naina ponaanja od

intenzivnijeg.

- Nagraivanje i kanjavanje

Nagraivanje je efikasnije sredstvo socijalizacije od kanjavanja zato to ima jaiefekat, eljeno ponaanje bre i lake se stie, ima trajniji efekat, nagraivanjemredovno se stiu novi oblici ponaanja te ima pozitivan uticaj na razvoj linosti.



Kanjavanje je veoma iroko i esto se koristi u procesu socijalizacije i djece iodraslih. Kanjavanjem se eli postii da organizam ne ispoljava drutveno ne

prihvatljive oblike ponaanja ili da se koliko je mogue uzdrava od njih. Osnovnizahtjev socijalnog razvoja da dijete inhibira izvjesne oblike ponaanja putem kojihdolazi do nagrada. Neophodno ga je nauiti otpornosti iskuenju, tanije otpornosti

prema ponaanju koje drutvo smatra devijantnim ili nepoeljnim, to je ujedno i svrhakanjavanja. Kanjavanje ima za posljedicu ne samo odreeni odnos prema aktivnostikoja se kanjava nego i prema osobi koja kanjava. npr. ako roditelji kanjavajudijete, ono moe dovesti do jo vee vezanosti za roditelje.

AGENSI SOCIJALIZACIJE (122-139)

Agensi ili prenosioci socijalizacije moe biti svaki lan drutva, koji moe biti prenosilac drutvenih shvatanja o ponaanju. Pored osoba prenosilac socijalizacijemogu biti i institucije. Te faktore moemo nazvati izvorima socijalizacije.

1. PORODICA

U procesu socijalizacije najvea vanost daje se porodici. U prvim godinama ivota porodini uslovi ivota su odluujui za formiranje linosti, smatra veina autora.Porodica nije samo institucija preko koje se ostvaruje socijalizacija tj. koje drutvene

norme e dijete da usvoji ve je odluujui faktor od koga zavisi razvoj linostidjeteta. Atmosfera u porodici, porodini odnosi, povjerenje, ljubav te razmijevanjeizmeu roditelja te roditelja i djece rezultirat e pozitivnim osobinama na mladu

populaciju. Autori istiu da dijete u prvim godinama ivota stiu navike, stiu prva ponaanja te ako se ona usvoje negativna teko e se kasnije ispraviti. Srdaan odnos prema djetetu te omoguavanje slobodne aktivnosti vani su za proces socijalizacije.Proces socijalizacije e biti otean ako se djetetu dozvoljava sve, nita mu se neograniava, ako mu se pokazuje samo ljubav, to e dijete biti sebino i samoivo.Odnosi izmeu samih roditelja su vrlo bitni jer se sve to odraava na dijete jer djeca usutini vole oba roditelja. Konflikti izmeu roditelja rezultirat e i konfliktom u

samom djetetu. Na ponaanje djeteta i veliki uticaj ima i nepotpuna porodica.

b) KOLA



kola je vrlo vaan faktor socijalizacije iz vie razloga; dijete dolazi u novu sredinu,stupa u kontakte i odnose sa drugim osobama koje nisu njegovi roditelji, nastavnici naneki nain predstavljaju uzore ponaanja, u koli se nastaji razviti kod djeteta osobinekoje drutvo smatra poeljnim i sl. kola je kontrolisani agens socijalizacije koji

planski djeluje u pravcu u kome to ele vladajue snage u drutvu. Procesintelektualnog, emocionalnog i socijalnog razvoja zapoinje u porodici a nastavlja seu koli. Efekat socijalizacije u kolskim ustanovama zavisi od niza inilaca vezanih zauenika, nastavnika i za njegovu sredinu. Nastavnici posjeduju odreene vrijednostikoje prenose na uenike. Nastavni plan i program treba da je u skladu samogunostima i uzrastom djeteta kako bi efekat socijalizacije bio uspjean. Za uspijehsocijalizacije vana je sredina u kojoj ivi dijete, te odnos roditelja prema koli, kolikosu oni zainteresovani za svoju djecu i njihovo kolovanje.

3. VRNJACI

Grupa vrnjaka ima veliki uticaj na formiranje linosti, utie na to koje e vrijednostidijete htjeti ostvariti, djeluje na njegovu nezavisnost i samostalnost na formiranjestavova. Grupa vrnjaka ima nekoliko funkcija na formiranje djeteta i mladia:omogui da se dijete razvije kao i druga djeca njegovog uzrasta, razvijanje novihvrijednosti stavova i uloga, prihvataju drutveni ciljevi itd. Uticaj vrnjaka seostvaruje postepeno. U prvoj godini dijete nije spremno za zajedniku aktivnost savrnjacima, u drugoj god. dijete se poinje igrati sa drugom djecom tek u treoj godinimoemo govoriti o formiranju grupe vrnjaka ali u tom periodu nemaju veliki uticajna formiranje linosti. Taj znaaj dobijaju tek kasnije kada dijete poe u kolu.

U periodu adolescencije mladi trae svoj identitet, nastoje da postignu autonomiju,sve se vie vezuju za vrnjake i izlaze iz okova porodice, ali je naravno ne naputaju.Kada dijete nije prihvaeno u jednoj grupi trai drugu grupu i to grupu gdje pojedinciimaju sline probleme njegovim, i takve grupe su potencijalna osnova za delikventno

ponaanje i veina strunjaka smatra da delikvencija potie ba iz tog perioda.

4. SOCIJALIZACIJA ODRASLIH

Socijalizacija se odvija tokom cijelog ivota. Socijalizacija ostvarena u djetinjstvu imladosti nije dovoljna da pojedinac uspije udovoljiti svim zahtjevima tokom ivota.

Ljudi esto i samoinicijativno poduzimaju napor da svoje radnje ponaanje koriguju iizmijene kako bi to uspjenije funkcionisali u drutvu. Faktori koji utiu nasocijalizaciju odraslih su: zanimanje i sutuacija u veszi s njom, porodica koja seosniva te ira zajednica. Zanimanje esto zahtijeva izmjenu ponaanja. Tokom ivota

pojedinci ne obavljaju samo ona zanimanja za koja su obueni te je potrebnosvakodnevno uiti, mijenjati navike, interese, stavove, shvatanja itd. Vaan podsticajza promjenu ponaanja je enidba i udaja. Da bi zajedniki ivot uspio potrebno je da



se suprunici prilagode jedno drugom, podese svoje navike, interese, stavove damijenjaju svoje osobine. Zajednike promjene u toku ivota suprunika predstavljajuraanje djece. ivot u zajednici, naselju, mjestu, komuni zahtjeva izmjenu ponaanjakako bi pojedinac bio prihvaen od drugih.

5. SREDSTVA MASOVNIH KOMUNIKACIJA

Uticaj masovnih komunikacija kojima smo svakodnevno izloeni je vrlo veliki,naroit je uticaj televizije na ponaanje mladih, zato to roditelji i kola postaju manjeuticajni po miljenju Bandure i Valtersa. Oni smatraju da slikom prikazano ponaanjedjeluje ne samo na podraaje novih nego i na obnavljanje ranije steenih a naputenihagresivnih oblika ponaanja. Postoji i drugaije miljenje gdje sredstava masovnihkomunikacija mogu da poslue za oslobaanje od agresivnih impulsa. Brojnaistraivanja pokazuju da sredsta masovnih komunikacija snano utiu nasocijalizaciju. Televizija uveava znanje, doprinosi realnijem pogledu na svijet te

olakava razumijevanje prirodnih i drutvenih zbivanja ali ima i negativne posljedice.

IZVORI SOCIJALIZACIJE (139-178)

1. Kultura i socijalizacija ± pojam kulture

Svaka jedinka ve raanjem postaje dio odreene drutvene zajednice koja imaodreene naine regulisanja ivota i naine ponaanja tj. svoju kulturu. Drutveni

sistem i kultura sa svojim standardima i naznakama glavni su izvori socijalizacije. Od20 godina mnogi strunjaci poeli su ukazivati na znaaj kulture za socijalizaciju. Podkulturom se ponekad podrazumijevalo sve ono to je ljudskom rukom stvoreno. U

pojam kulture ulazili bi i objekti koje je ovjek izgradio, navike, umjetnost itd.

Slabost ove definicije je irok i neodreen sadraj. Zato su autori pokuali odreditirazlikovanje explicitne i implicitne kulture. Explicitna kultura podrazumijevaspoljanje manifestacije ivota, a implicitna, motive, osobine pripadnika te zajednice,njihove ideje i vjerovanja. Brojna su istraivanja u vezi kulture i ovjeka i mnogiautori pokuavaju objasniti povezanost kulture i linosti. Spomenut emo posebno dva

pokuaja, to su pokuaji Lintona i Kurdinera i poznati pokuaj E. Froma. Linton iKurdiner u objanjavanju ove veze koriste pojam «bazine strukture linosti». Ovastruktura ne obuhvata cijelu linost ve one dijelove linosti koji su zajedniki svimlanovima druge grupe. E. From smatra da je linost rezultat prilagoavanja ljudskih

potreba uslovima drutvenog ivota uzetog u cjelini. U pokuajima objanjenja oveveze treba uzeti u obzir i nedostatake i odreena pogrena shvatanja.



2. Poloaji i uloge (pojam i vrste poloaja i uloga)

Veza izmeu kulture i drutvene strukture, izmeu linosti i ponaanja ostvaruje se prvenstveno kroz poloaje koje pojedinci zauzimaju u drutvu. Svaki pojedinac udrutvu ima svoj poloaj i u zavisnosti od toga tako se i ponaa.Poloaj je mjesto u

odreenom socijalnom sistemu koji se sastoji od obavljanja odreenih aktivnosti ilifunkcija te izvravanju odreenih zadataka uz ta se vezuje odreeni oblik ponaanja.Linton razlikuje 5 vrsta poloaja i statusa, s obzirom na:

y pol i doby profesijey porodinu pripadnosty drutveni prestiy pripadnost odreenim grupama.

Uz poloaj vezuju se i uloge. Uloga se definie kao oekivano ponaanje od osobekoja ima odreeni poloaj u drutvu. Poloaj i uloge se mogu meusobno razlikovatina osnovu vie kriterija. Neke uloge i ponaanja mogu se razlikovati na osnovu

proirenosti, neke poloaje zauzimaju svi npr. poloaj i uloga graanina, dok su drugeograniene npr. ljekar.

U loga i ponaanje linosti: Promjenom poloaja mijenja se i ponaanje pojedinca.Uloge vezane za odreeno ponaanje nisu iste npr. shvatanje o ulozi ena. Ponaanje

pojedinca nije odreeno samo za poloaj, ono ovisi od sklonosti, sposobnosti te odlinih karakteristika pojedinca.

Sukobi uloga ± do sukoba uloga doe kada osoba obavlja istovremeno vie uloga a teuloge zahtijevaju suprotno ponaanje, ponaanje koje se ne moe uskladiti. Meutimti sukobi su privremeni dok se ne nae nain da se one usklade. esti su konfliktiunutar jedne uloge. Do tih sukoba doe kada ne postoji sklad izmeu osobina nosiocauloge i ponaanja koje se oekuje od te osobe na tom poloaju.

3. Drutvena struktura i socijalizacija ponaanja; vanost DS za razvoj linosti

Drutvena struktura i pripadnost odreenim klasama znaajno djeluje na razvojlinosti i na ponaanje. Drutveni sistem odreuje i porodine odnose, kolski sistem,vrijednosni, pravni sistem i mnogobrojne druge institucije drutva preko kojih utie nasocijalizaciju. Drutveni sistem utie na razvoj linosti svakog pojedinca. Klasna

pripadnost takoe utie na ponaanje. Pripadnici jedne klase tee ostvarivanjukontakata sa pripadnicima druge klase. Razlike u ponaanju i osobinama linostirazliitih klasa su uoljive.



EFEKTI SOCIJALIZACIJE (184-229)

Pod efektima socijalizacije moemo podrazumijevati cjelokupno ponaanje ljudi i sve

ljudske osobine tj. kao ponaanje i osobine koje su nastale socijalnim uenjem,uenjem gdje je uticaj drugih osoba bio vaan inilac.

1. Socijalni faktori i opaanje

Opaanje se esto odreuje kao neposredno ulno saznanje, to je sloen proces kojizavisi od date drai, strukture organizma kao i od mnogih drugih personalnih isocijalnih faktora. Postoje mnogobrojni podaci o uticaju socijalnih faktora naopaanje, posebno se to vidi u opaanju boja, zvukova te predmeta. Svaki narodi, sasvojom kulturom razliito gleda i opaa boje, a te razlike nisu u sposobnostima

uoavanja razliitih boja ve u ne postojanju termina za odreenje boja kod nekihnaroda. Tako pripadnici crnakog plemena imaju samo tri termina za boje i tusvrstavaju sve boje. Razlika postoji i u opaanju zvukova, pripadnici jednog plemenane reaguju na zvukove na koje su lanovi drugog plemena osjetljivi.

Socijalni faktori utiu na opaanje prvenstveno preko jezika, od njega zavisi koje ese i koliko kategorija upotrijebiti da bi se prihvatila stvarnost koja nas okruuje.

- Perceptualna odbrana i percept akcenuacija

Na ovu pojavu ukazuje Mek Giris, i on smatra da se predmeti i situacije koje su manje prijatne, neprimjetne, tee i sporije opaaju da ptoji pojava kao da se osoba brani odtoga da ne vidi tu situaciju i to je nazvao perceptualna odbrana. Perceptualnaakcenacija ili naglaavanje u opaanju takoe utie na opaanje, to je precjenjivanjeveliine objekta koji se smatra vanim npr. metalni novac manje vrijednosti zasiromanu djecu su vaniji i znaajniji nego za bogatu.

- Uticaj soc. faktora na uenje i pamenje

Uenje je relativno trajno mijenjanje ponaanja na osnovu iskustva a pamenje je

trajanje ostvarenih promjena. Sastavni dijelovi pamenja su fiksacija, retencija izaboravljanje te rekognacija i reprodukcija. Socijalni faktori utiu na svaki od ovihdijelova. Poznati psiholog je vrio istraivanja o uticaju soc. faktora na retenciju ireprodukciju. On je zakljuio da u procesu retencije ili zadravanja dolazi do 3 vrstekonformacije na materijal i to do uproavanja tj. izostavljanje detalja i pojedinosti, odzadranih detalja uproeni sadraj a nepoznati dijelovi se zamjenjuju poznatim i to jedruga vrsta promjene tzv. racionalizovanje i trea vrsta se sastoji u tome da neki



momenti ili sadraji ne istiu se a neki su dominantni i to Berlet naziva naglaavanjeili dominacija. Karakteristine promjene u pamenju su i glasine, to su neverifikovanetvrdnje o nekom dogaaju koje cirkuliu usmeno i koje u toku cirkulacije mijenjajusvoj sadraj. Izbor glasina po Olportu i Postmanu lee u strahovanju za sebe i svojugrupu u toku nekih neprijatnih i opasnih dogaaja.

Dva faktora utiu na irenje glasina to su vanost sadraja i nesigurnost situacije. Sobzirom na porijeklo sadraja mogu biti spontano nastale i namjerno konstruisane. Nauenje takoe utiu i stavovi.

2. Socijalni faktori i miljenje

O uticaju soc. faktora na miljenje ograniit emo se na sljedee:

- Uticaj drugih osoba na suenje

Rezultati miljenja dolaze do izraaja u vidu iskazanih sudova. Sud se moe odreditikao zakljuni dio miljenja a miljenje je proces kojim dolazimo do saznanja o

postojanju odreenih odnosa meu pojavama. Sud je i rezultat procesa miljenja. Nasudove utiu razliiti soc. faktori pored kojih su shvatanja sredine i veine, miljenjaautoriteta i sl.

Uticaj tuih sudova je takoe dokazan, istraivanje je pokazalo da pri uticaju tuihuvjerenja doe do promjene u uvjerenosti, takoe pod uticajima veine mijenja se

pored predmeta suenja i sam sud. Mijenja se zato to se drugaije gleda na isti

sadraj, a drugaije se gleda zbog uticaja miljenja veine, postoji djelovanjesugestije.Sugestiju moemo definisati kao pojavu da se prihvata neko uvjerenje ili

postupci na odreeni nain pod uticajem onog to drugi misli, saoptavaju i ine, a nena osnovu racionalno opravdanih razloga ili pod prisilom drugih. Na miljenje takoeutie kultura i jezik. Kultura utie na miljenje i suenje preko jezika karakteristinogza odreenu kulturu. Mi u velikoj mjeri vidimo i tumaimo svijet u zavisnosti od

jezikih navika grupe kojoj pripadamo. Vrlo esto psiholingvisti prenaglaavaju ulogu jezika na miljenje. Oni smatraju da ljudi razliite kulture i govorei razliitim jezikom svijet oko sebe organizuju drugaije i misle o njemu drugaije. Tanost ovognavoda se osporava zato to i jezik i miljenje zavise od uslova u kojima ljudi ive.

Soc. faktori koji utinu na miljenje utii i na inteligenciju tj. sposobnost miljenja.Inteligencija se razliito definie, kao sposobnost u prilagoavanju sredini, kaosposobnost apstraktnog miljenja, sposobnost za uenje i sl. U razliitim definicijamaobraa se panja na razliite momente koji se u odreenim kulturama cijene. Narazvoj inteligencije, utiu brojni faktori. Najvaniji faktori su uticaj naslijea i uticaj



sredinskih faktora. Danas se sve vie smatra da je uticaj naslijea vei od uticajasredine.

3. socijalni faktori i emocionalno ponaanje

- Socijalni momenti i javljanje emocija

Emocije se mogu definisati kao poveane aktivnosti organizma a manifestuje sekarakteristinom doivljaju i promjenama i ponaanju. emocionalno ponaanje razvijase u zavisnosti od naslijea i uenja. Naslijee je vrlo bitno i kroz istraivanja jeutvreno da se kod male djece prvo javlja jedna emocija a poslije redom ostale.

Uenje je isto tako bitno, to pokazuju i razlike utvrene, gdje razliiti pojedinci nereaguju isto na iste emocije. Uticaj soc. faktora na javljanje emocija pokazuju podacio razlikama u emocionalnom reagovanju pripadnika razliitih kultura. Tako se kod

pripadnika razliitih drutava javljaju razliite emocije vezane za npr. raanje, ljubav,smrt; npr. smrt srodnika inae izaziva alost i tugu, meutim ima drutava gdje to nijetako. O uticaju soc. faktora na izraavanje emociji predstavljaju brojni podaci, ali

pokazuju da se iste emocije u razliitim kulturama izraavaju na razliit nain. Da soc.faktori posebno kultura utiu na emocionalno ponaanje mogli bi smo redi iz dvarazloga: - mi emocionalnim reagovanjem izraavamo odnos prema vrijednostima inavikama odreene kulture i ± emotivno ponaanje predstavlja aktiviranje organizmazato je zajednica zainteresirana da regulie i kontrolie emocije te da ih usmjerava ueljenom pravcu.

SOCIJALIZACIJA I MOTIVACIJA (230-308)

1. Shvatanja o motivima i vrstama motiva

Motivacija je pokretaka snaga ovjke koja usmjerava njegovu aktivnost i regulie jeradi postizanja adreenih ciljeva, a pokretake snage koje izazivaju tu aktivnostnazivamo motivima.

2. Socijalni motivi ± motivi soc. ponaanja i soc. motivi

Socijalni motivi zasnivaju se iskljuivo soc. internalizacijom tj. stvaranjem odreenihodnosa meu ljudim, lanovima drutva, i to pokree na internalizaciju. Razlikujemo2 grupe soc. motiva: soc. motivi za vezanou sa drugim ljudima, i soc. motivi zaobezbjeenje line egzistencije i afirmacije. Postoje 4 vrste soc. ponaanja koji su



pokrenuti samo jednim specifinim motivom to su: altruistiko, agresivno, ponaanjekoje manifestuje poslunost i pokoravanje te moralno ponaanje.

3. Soc. motivi usmjereni na obezbjeenje line egzistencije i afirmacije

1. motiv borbenosti ± manifestuje se u sklonosti pojedinca da ciljeve ostvari borbom, ako sekao smetnja javljaju drugi ljudi, koristei ako je potrebno i sredstvo prisile i silu.

2. motiv sigurnosti ± manifestuje se u tenji da se odri nepromjenjiva situacija u kojoj pojedinac nalazi zadovoljstvo. Potreba za sigurnou postoji da se obezbijedizadovoljavanje biolokih potreba, potreba egzistencije, da se zadovolje bioloke i psiholoke, te da se odri ugled i poloaj u drutvu.

3. motiv za sticanjem ± po nekim ovaj motiv smatra se uroenim, a manifestuje se kaosticanje privatne svojine.

4. motiv za samopotvrivanjm ± karakteristina tenja pojedinca da se dokae kao osoba te

da njegovo postojanje i ono to radi ima smisao i znaaj.5. motiv za priznanjem statusom i prestiom ± motiv za priznanjem je nastojanje da nas

drugi prihvataju i uvaavaju, a motiv za statusom i prestiom povezan je s motivom zasticanjem i motivom za moi, te je u stvari tenja za veom imovinom i moi jer se takostie vei status i vei ugled.

6. motiv za moi ± tenja za kontrolisanje tueg ponaanja i uticaja na njega.7. uticaj za samostalnou i slobodu ± motiv za samostalnou je da se zadri sloboda

vlastitog postupka i samostalnost uprkos nastojanja grupa i drugih pojedinaca da drugo potine, a kao tenja za nezavisnou javlja se otpor.

8. motiv za samoaktivacijom ± tenja ljudi da svoje sposobnosti manifestuje i da postanu usutini ono to je jesu.

4. Soc motivi usmjereni na povezanost da drugim ljudima

a) gregorni motiv ± tenja za vezanou za neku grupu ljudi, tenja da se pripada nekoj grupi i da od te grupe bude prihvaen.

b) motiv za afektivnom vezanou ± potreba ovjeka da voli i da bude voljen, kada segovori o objektivnoj potrebi, govori se o motivu za afektivnom vezanou.

c) motiv zavisnosti i neki drugi motivi ± potreba za povezanosti sa drugima.

5. Motiv za postignuem ± njegovo utvrivanje i porijeklo je steeni motiv. PsihologMek Klilend se najvie bavio ovim motivom i on ovaj motiv odreuje kao tendencijuda se ulae napor da se ostvari i postigne neto to se smatra vrijednim i ime e se



istai pred drugima. Motiv za postignuem dolazi do izraaja u velikom brojurazliitih aktivnosti. Akinson smatra da e izbor aktivnosti i uspjeha u aktivnostizavisiti od stepena razvijenosti motiva za postignuem. Ovaj motiv je posebno vezanza ekonomiju. Mek Klilend smatra da ako je motiv za postignuem vei onda e i doido ekonomskog razvoja.

6. Afilijativni motiv ± manifestuje se u tenji ovjeka ne samo da bude sa drugimosobama nego da se udruuje sa ljudima. Postoji vie objanjenja o porijekluafilijativnosti: Meli Dugat smatra da je ovaj motiv uroen. Drugi autori ne smatrajutako, ve do afilijativnosti dolazi zbog toga da se zadovolje neke uroene potrebe.Moemo zakljuiti da do afilijativnog ponaanja dolazi iz 4 razloga:

-zbog toga to postoje uroene tendencije za afilijativnou

- zato to se tako mogu zadovoljiti bioloke potrebe

- zato to kontakt s drugim osobama omoguava zadovoljavanje mnogih steenih potreba

- zato to se potkrepljivanjem afilijativno ponaanje ui od djetinjstva.

7. Agresivnost ± pojam i pojava

Govorei o agresivnom ponaanju treba razlikovati agresivnost kao nain reagovanjaod agresivnog motiva i tenje da se agresivno postupi. Agresivno ponaanje semanifestuje u napadu na druge osobe s namjerom da se drugoj osobi nanese teta. Oagresivnom motivu moemo govoriti onda kada je ponaanje izazvano agresivnimimpulsom, koje ima za cilj da povrijedi nekog, nanese nekom tetu. Pokuaji da seobjasniti agresivno ponaanje moemo svrstatu u 3 grupe:

y shvatanja koja smatraju agresivno ponaanje ljudi uroenu snagu ljudskog ponaanjay shvatanja koja uzima u obzir i uroenu komponentu ali se istie znaaj i sredinskihuslovay shvatanja koje smatra agresivno ponaanje kao steeno i nauno ponaanje.

a) Instinktivistika shvatanja ± vei broj shvatanja je o tome da izvor agresivnog ponaanja u uroenim osnovama- instinktima. Frojd u svojim radovima govori o 2instinkta, instink ivota i instinkt smrti. Ana Frojd razvija shvatanje da se agresivnaenergija stalno stvarno u organizmu ako se ona ne neutralie doi e do ruilake i



destruktivne snage te energije tj. doi e do agresivnog napada na drugu osobu. Utakvom napadu nalazi se zadovoljstvo.

Frustracija ± agresivnost se najee objanjava frustracionom teorijom, po ovojteoriji do agresivnosti dolati usljed spreavanja zadovoljenja potreba i motiva, usljed

frustracije.

b) Agresivnost i uenje ± shvatanje koje istie ulogu uenja ali prihvatanje nasljednihosnova agresivnosti. Moemo istai: da postoji uroeni mehanizam, javljanjaagresivnog impulsa, njegovo javljanje zavisi od linog iskustva i socijalnog uenja.

8. Altruistiko ponaanje - prosocijalno

Prema Latanu i Darliju altruistiko ponaanje podrazumijeva pruanje pomoi drugojosobi bez obzira na motive koji pokreu na to pomaganje. Aronfrid daje drugaijeobjanjenje altruistikog ponaanja i on smatra da je to ponaanje koje poduzimamo izzadovoljstva to drugima inimo zadovoljstvo. Faktori koji utiu na altruistiko

ponaanje moemo svrstati u 4 grupe: situacione, ponaanje drugih osoba, norme ponaanja i osobine linosti. Mnogi autori izvore altruistikog ponaanja vide unaslijeu. Postoji i drugo shvatanje da kao izvor altruistikog ponaanja vidi unjegovom sticanju putem razliitih vrsta socijalnog uenja tj. preteni dio altruistikog

ponaanja ovjek stie putem uenja i dejstvom raznih uslova. Kao sredstvo zarazumijevanje altruistikog ponaanja najee je koriteno verbalno ubjeivanje,

zatim potkrepljivanje altruistikog ponaanja. Vaan agens za sticanje altruistikog ponaanja su i roditelji. Ako bar jedan roditelj razvija altruistiko ponaanje onda e idjeca. Jedno od sredstava za razvijanje je i osposobljavanje za otklanjanjedvoumljenja, kako postupiti u situacije u kojoj neko trai pomo.

9. Konformiranje poslunost i pokoravanje

Konformiranje predstavlja prihvatanje miljenja drugih a da za takvo prihvatanjenema racionalnih razloga i prisile. Konformiranje je vana oblast ponaanja, nastao izptrebe da se ponaa kao drugi i kao to to drugi oekuju. Spremnost na konformiranje



zavisi od individualnih razlika ljudi, bez obzira na to postoji velika sklonost ispremnost na usvajanje tuih miljenja i postupaka.

y Spremnost za prihvatanje tuih zahtijeva (ogled Milgrama)

Ljudi vrlo lako i esto prihvataju da uine ono to se od njih trai tj. to drugi ele, iesto su spremni da postupaju po tuim zahtjevima. Poznat je Milgremov ogled, koji

je istraivao spremnost ljudi da se pokoravaju nalogu razliitih vrsta autoriteta i ondakad izvravanje naloga predstavlja suprotnost svakoj humanosti i etikim principima.

y Koritenje razliitih naina da se izazove pokoravanje

Postoje razliiti naini da se izazove pokoravanje. Jedan od takvih je opisan uMilgremovom istraivanju gdje pojedinac u takvoj situaciji da se neprihvatanje tuihzahtjeva uine tako tekim. Zatim esto ne subjektu pokazuje panja, eli se uiniti

zadovoljnim i raspoloenim ako elimo da uradi neto to drugi trae od njega,izazivanjem osjeaja krivice dovodi do potinjavanja.

10. Moralna svijest ± predstavlja vanu pokretaku snagu ovjeka. Svako drutvoima ili grupa ima odreene standarde o tome ta je pravilno a ta nije. ta moralno ata ne. Ti standardi i principi nazivaju se drutvenim i moralnim normama. Moralnenorme znatno utiu na ponaanje ljudi. Moralna svijest ili moralnost je psiholokadisciplina i ima 3 komponente, intelektualnu, emocionalnu i konativnu ili voljnu.

Intelektualne komponente ine znanja o moralnim principima prema kojima treba postupiti. Emocionalni ine osjeanja u vezi sa moralnim postupcima ili nemoralnim,i konativnu komponentu ine spremnost sa dananje odluke da se postupi u skladu sausvojenim moralnim normama. Moralna svijest stie se socijalnim uenjem. Razvojmoralne svijesti ± u objanjenju razvoja moralne svijesti moemo razlikovati 2 teorije:teorije socijalnog uenja uslovljavanjem i kognitivne teorije. Teorije socijalnog uenjanaglaavaju da formiranje moralne svijesti nastaje uenjem uslovljavanja ili

potkrepljenja. Kognitivne teorije zastupaju stav da za razvoj moralnosti linost morada dostigne odreeni nivo intelektualnog razvoja. Kolberg je sproveo istraivanje arezultati su potvrdili da se moralnost postepeno razvija. Kolberg zastupa istu teorijsku

koncepciju kao i Piae

SOCIJALNI STAVOVI



1. Definicija: Najjednostavnije odreenje stava je da je to pozitivno ili negativnoreagovanje prema odreenim osobinama, objektivnim situacijama. Ova definicija kaoi svaka druga i na prednosti i nedostatke. Olport daje sloeniji i potpuniju definicijustava, to je neuralna i mentalna spremnost, dormiranje emocionalnih odnosa, koja vriuticaj na reagovanje pojedinca na objekte, situacije sa kojima dolazi u dodir.

Sloenost ± Iz navedenih definicija proizilaze karakteristike stava; to su: njihovdispozitivan karakter, njihova steenost, njihovo djelovanje na ponaanje i njihovasloenost. Stavovi su sloeni i obuhvataju 3 komponente:

y kognitivnu koju ine shvatanja i znanja o onome prema emu postoji stavy emocionalnu komponentu- ukljuuje osjeanja prema onome prema kome imamo stavy konativnu ± sastoji se u tome da se uini neto prema onome prema emu imamo stav.

Pojmovi srodni stavu ± su pojmovi uvjerenja, kao to imamo stav prema neemu

imamo i uvjerenje, ali ono se sastoji u pozivanju na argumente i injenice, npr.uvjerenje o tetnosti puenja.

Pojam miljenja ± po nekim autorima predstavlja prelaz izmeu stava i uvjerenja.

Pojam sentimenta ± Mkdugal smatra da je sentiment sloena dispozicija za reagovanjeu vezi s odreenim osobama i situacijama.

2. Vrijednosti ± su pojam srodan stavu i koristi se u raznim naukama. Ovrijednostima postoje razliita shvatanja. Prema jednom shvatanju sve stvari i pojave

mogu biti vrijednosti za ovjeka. Roki smatra da su vrijednosti dispozicije koje suusmjerene na ciljeve koje pojedinac eli ostvariti. Olport i Moris smatraju davrijednosti slue za upoznavanje pojedine linosti.

3. Ideologije

Pojam i karakteristike ± pod pojmom ideologije podrazumijevamo usklaenauvjerenja i opredjeljenja o nekim pitanjima iz ivota, drutva i svijeta. Po miljenjimanekih strunjaka karakteristike ideologija su sljedee: zatvorenost i njihova otpornostna mijenjanje, insistiranje na njihovoj neprikosnovenosti i potpunom pridravanju,

sveobuhvatnost uvjerenja i njihovo iroko primjenjivanje, te orjentacija na akciju.Dvije najvanije grupe ideologija su politika i religijsko - crkvena

Politika ideologija ± ima ih puno, jedna od podjela je na ekstremnu radikalnu ilikomunistiku i ekstremnu konzervativnu ili faistika. Prihvatanje odreene politikeideologije zavisi od vie faktora, meu kojima su osobine linosti, shvatanja uesredine i porodice, lini i grupni interesi i sl. Funkcija ideologije je zadovoljavanje



linih i grupnih interesa kao i objanjavanje mnogih drutvenih pitanja, tenja da sezauzme stav o spornim i za pojedinca vanim problemima i da se u skladu sa timedjeluje.

Religijsko ± crkvene ideologije ± najutjecajnice su; religijska ideologija predstavlja

sistem vrijednosti, stavova i postavki vezanih za ponaanje i uvjerenje u postojanjesvemonog bia. Tri najprostije religije su kranstvo, budizam i islam. Religijsko ± crkvene ideologije imaju tri komponente; kognitivnu koju ine mnoga i raznauvjerenja, emocionalna odraava se u emocijama i odanosti u odreenom uenju ikonativna, koja se sastoji u ponaanju u skladu sa odreenom ideologijom.

4. Vrste stavova ± Stavovi se mogu podijeliti na osnovu vie kriterija. Prema jednomna line koje se odnose na odreenog pojedinca, socijalni koji su vezani za vie

osoba, Moemo govoriti o politikim, ekonomskim, estetskim i dr. stavovima.Moemo govoriti o predrasudama u okviru stavova i za njih je karakteristino da sulogiki neosnovane.

5. Dimenzije stavova ± veliki broj pojedinaca moe imati razliit stav o istoj pojavi, predmetu ili objektu. O tim razlikama govorimo kao o dimenzijama. Pa tako imamo:direkcija ± odnos prema objektu prema kojem imamo pozitivan ili negativan stav,sloenost obuhvata saznanje, emocije i tendencije ka akciji koje su ukljuene u stav,

Ekstremnost ± je stupanj pristajanja na neki stav te moemo biti ekstremno pozitivanili ekstremno nehativan, o usklaenosti govorimo kada su sve tri komponente istonaglaene, dosljednost u kojoj mjeri se stavovi primjenjuju gdje ih je mogue

primjeniti, snaga ogleda se u otpornosti prema podacima koji su suprotni stavu,ambivalentnost oznaava pozitivnu ili negativnu reakciju objekta prema kome imastav i otvorenost ili izraslost- spremnost da se stav manifestuje ili ispolji.

6. Strukture stavova ± sindrom stava i bazini s. stavovi

Neki stavovi se ne javljaju izolovani, esto su povezani sa drugim i ine sistemstavova. Kada govorimo o strukturi stavova ona moe podrazumijevati povezanostizmeu stavova koji se zajedno pojavljuju i ine sindrom, ponekad se pod strukturom

podrazumijevaju osnovni faktori koji se nazivaju jo i bazinim stavovima. PremaForgusu osnovni ili bazini su: religioznost, humanizam i nacionalizam.



Osnovni socijalni stavovi prema Gilfordu su: liberalizam ± konzervatizam,religioznost ± areligioznost, humanizam ± nehumanizam, nacional ± internacionalizam te evolucionalizam i revolucionalizam.

7. Antisemitizam ± je povezan sistem stavova, jedna ideologija koja se sastoji odstereotipnih negativnih miljenja, pa tako se npr. jevreji opisuju kao neto tougroava i moralni ivot nejevreja, koji su sa neprijateljskim stavovima.

Etnocentrizam ± se definie kao ideologija, za koju je karakteristino da se pripadnicivlastite grupe ili nacije smatraju superiornim i vrednijim od pripadnika druge grupeili nacije.

Politiki konzervatizam ± autori povezuju antisemitizam sa politikim

konzervatizmom, to je sistem stavova prema razliitim politikim, ekonomskim isocijalnim pitanjima kojima pojedinac ne pripada.

Auroritarna linost ± na osnovu F ±skale (autori su je nazvali zato to smatraju daotkriva sklonost ka faistikoj ideologiji) izdvojeno je 9 osobina koje karakteriuautoritarnu linost a to su:

y konvencionalizam (prihvat vrijednosti i stavova srednje ili due klase)y autoritarna submisivnost ± nekritian stav prema idealizovanim autoritetima grupey agresivnost ± otro reagovanje prema ljudimay

antiintraceptivnost ± suprotstavljanje subjektivnom i imaginarnomy potovanje vlasti i pozitivan odnos prema njojy destruktivnost i cinizam ± odbacivanje humanostiy koritenje mehanizama projekcijey rigidnost miljanja iy pretjerano interesovanje za seksualne nastranosti.

8. Djelovanje i funkcija stavova

Uticaj na ponaanje ± stavovi su sistemi kognitivnih, emocionalnih i konativnihtendencija i oni predstavljaju spremnost za odreeni nain reagovanja tako to opaatineke objekte, o njima misliti i emocionalno reagovati. Zbog takve svoje prirodestavovi utiu na:

y opaanje- utie tako to mi izmeu moguih opaanja biramo one koji su u skladu sanaim stavom.

y uenje i pamenje ±bre se ui i pamti to je u skladu s naim stavovima



y utiu na sudove, ocjene, miljenja ± na emocionalno ponaanje, uticaj na mentalnefunkcije je neogranien.

Funkcionalni karakter ± kao i svi psih. procesi tako i stavovi imaju odreenu funkcijuu ponaanju, u reagovanju i snalaenju u razliitim situacijama. Stavovi pomau u

zadovoljavanju razliitih ljudskih motiva. Funkcionalnost stavova dolazi do izraaja uanalizama o ulozi predrasuda. Predrasude mogu posluiti kao sredstvo zadovoljavanjanedozvoljenih, osuivanih elja, ciljeva i sl.

FORMIRANJE I MIJENJANJE S. STAVOVA

Svi faktori koji utiu na socijalizaciju utiu i na formiranje stavova. Sve te faktoremoemo svrstati u 3 velike kategorije, to su: univerzalni faktori ± koji utinu nadrutveno zbivanje, posredni ili faktori koji neposredno djeluju na ponaanje npr.

pripadnost odreenoj grupi, i specifini faktori najprije uticaj masovnih komunikacija.

1. Grupna pripadnost kao faktor formiranja soc. stavova. - Svaki pojedinac je pripadnik manje ili vee grupe, koja ima svoja odreena uvjerenja, vjerovanja,stavove, miljenja i sl. Grupa svoj uticaj moe vriti na 3 naina:

- djeluje na izbor i filtriranje komunikacija i informacija koje e doprijeti do lanova

- naglaava vrijednosti za koje se grupa zalae i - daje socijalnu podrku u odravanjustavova u skladu sa grupnim shvatanjima.

Uticaj velikih grupa kao to su:

y nacija ±pojedinac kao pripadnik velike grupe usvaja kulturu te grupe kojoj pripada, odega zavisi kako e se braniti, odijevati, koja zanimanja obavljati, gdje e ivjeti i sl.

y politike organizacije ± vre znaajan uticaj na formiranje stavova. Moemo rei da pripadnost partiji nije uticalo na slinost stavova ve je postojanje odreenih stavovauticalo na opredjeljenje odreene partije.

y crkvene organizacije imaju vaan uticaj na stavove. Moe se rei da opredjeljenje zaodreenu vjersku organizaciju samo po sebi nije toliko bitno za formiranje stavova kaoto je bitno odravanje odreenih religijskih propisa i uenja.

Uticaj primarnih grupa ± Najznaajniji uticaj imaju: porodica, krug prijatelja ili radnaokruenja. Uticaj primarnih grupa na formiranje stavova je velik, pogotovo ako su tegrupe za pojedinca referentne grupe; tj. imaju norme koje pojedinci prihvataju i sa



kojima se identifikuju. Mogue je da se pojedina identifikacija sa grupama kojima ne pripadaju nego bi samo eljeli pripadati npr. est je sluaj da u amer. uslovima sin izradnike porodice identifikuje se sa srednjim slojem.

Uloga informisanosti i znanja ± ovu ulogu istiu mnogi teoretiari stavova. Ove

teorije naglaavaju da formiranje stava ne zavisi samo od kognitivnih elemenata ve iod motivacije pojedinca. Iako saznanja imaju vanu ulogu njihov uticaj ograniavajurazliiti faktori: ogranienost naih znanja, djelovanje autoriteta, lini interesi, motivi.

Personalni momenti i formiranje stavova (lini momenti) ± moemo razlikovati 2grupe linih momenata za formiranje stavova, to su: aktuelna motivacija i crte linosti.

Aktuelna motivacija- uticaj motivacije u formiranju i odravanju stavova a posebno predrasuda, potvruju analize raznih predrasuda. One u sutini slue kao sredstvo dase zadovolje razliite tenje i elje, koji pojedinci inae nisu u mogunosti da ostvare,

i da se oslobode od nagomilane tenzije i agresije. Predrasude imaju vanu funkciju uostvarivanju motiva, tako i motivi utiu na stavove i predrasude.

Crte ili trajne karakteristike linosti ± ispitivanja o vezi izmeu osobina linosti iodreenih stavova dosta su nesigurne u zakljucima. Autori esto zanemaruju

pripadnost kulturi i subkulturi kojoj ispitanik pripada, zanemaruju ekonomskusituaciju, odreena drutvena stanja i druge spoljanje momente. Ti psiholokimomenti imaju znaajnog udjela u formiranju stavova, ali ti momenti su razliiti urazliitim sredinama za razliite grupe i sl.

MIJENJANJE STAVOVA ± iako je za sve stavove karakteristina relativna trajnost,oni se ipak mogu mijenjati. Stavovi se mogu mijenjati s obzirom na njihov intenzitet,s obzirom na njihovu direkciju i sl.

Zvisnost od karakteristika stava ± da li e se stavovi lake ili tee promijenitidjelovanjem razliitih faktora zavisi i od samih karakteristika stavova, sloenosti,usklaenosti, snage i sl. Ekstremniji stavovi sa veim intenzitetom uvjerenosti tee ese mijenjati. Iako tako manje sloeni stavovi lake e se mijenjati i sl.

Zavisnost od karakteristika linosti ± mijenjanje stavova zavisi i od samihkarakteristika linosti.kao odreene crte tj. karakteristike linosti od kojih zavisiefekat mijenjanja stavova navode se: inteligencija, ........ te potreba za kognitivnom

jasnoom.



Zavisnost od grupe ± poto je grupa jedan od osnovnih izvora formiranja astavovatako je i najvaniji faktor mijenjanja stavova. Naputanjem odreene grupe teukljuenjem u novu grupu sa drugaijim stavivima i miljenjima, esto dolazi kod tihljudi do znaajnih promjena stavova. Grupa je znaajan inilac koji utie namijenjanje stavova i to radi tako to uskrauje podrku ranijim, dotadanjimstavovima i pomae formiranju novih stavova.

SPECIFINI FAKTORI FORMIRANJA STAVOVA

Mogu se svrstati u 6 grupa i to u vezi sa: grupom, komunikacionim situacijama,sadrajem komunikacije, organizacijom komunikacije, karakteristikamakomunikatora, te koritenjem masovnih sredstava komunikacije.

Spec. faktor u vezi sa grupom ± specifini uslovi u vezi sa grupom a od kojih zavisiefekat ubjeivanja su : vrstina grupnih normi, ocjena opravdanosti gr. normi,kontrola njihovih odravanja, promjena vrijednosti toga da se bude lan grupe i statusu grupi.

vrstina grupnih normi ± ukoliko su grupne vrijednosti ve usvojene od lanovagrupe bie tee promijeniti. Sa vrstinom normi obino ide i njihova opravdanost.Tee e se mijenjati oni stavovi i norme za iju opravdanost postoji vea uvjerenost.

Specifini faktori u vezi s komunikacionom situacijom tj. faktori u vezi s uslovima u

kojima se primjenjuju saoptenja. U literaturi se primjenjuju 3 sulova primanjasaoptenja to su: Prihvatanja komunikacije u masi ili izolovanoj situaciji, javnodeklarisanje prihvatanja saoptenih stavova, te grupna diskusija i gr. komunikacija.

Specifini faktori u vezi sa sadrajem komunikacije ± kad se putem komunikacijenastoji uticati na promjenu stavova nije svejedno koje e se informacije saoptavati ikakvi e se argumenti iznositi, to znai da efekti promjene zavise od sadrajainformacije.



STEREOTIPI I PREDRASUDE

(iz knjige)

y snaan motivacioni faktor y pokretai aktivnosti

Istraivanja pokazuju da su predrasude perzistentne. Longitudinalno istraivanje- jedno te isto istraivanje provjerava se na vie generacija.

y bre se mijenjaju kada doe do nekih politikih dejstavay mogu biti djelimino tane prema nekom narodu.

Stereotipi uglavnom su obojeni emocionalnim odnosom. Postoje teorije kojeobjanjavaju etiologiju predrasuda, Olport, 6 teorija:

1. teorija opravdane reputacije,2. fenomenoloke t. predrasuda

3. psihodinamike teorije ± predrasude su projekcije osobina onih naroda koji procjenjujudrugi narod. Tu spadaju instinktivistike teorije i frustracione teorije.

4. situacione teorije5. kulturoloke teorije6. drutveno- istorijske teorije.

DRUTVENE VRIJEDNOSTI

(predavanja)

Vrijednosti kao i stavovi su ideali. Elementi drutvene svijesti i imaju snanumotivacionu snagu te zasluuju da se puno istrauju. Ovaj fenomen je relativno maloistraivan, ne zato to je naroito manje znaajno, ve zato to je ovaj dio drutvenesvijesti teko «uhvatljiv».



Termin vrijednost se pojavljuje u svakodnevnom govoru, u jeziku nauke, moralu, politici itd. Sve to zbunjuje istraivae te je do def. teko doi. Fridman navodi 16naina kako filozofi definiraju vrijednosti. Stipe uvar ± preferirajui interes u odnosuna neke stvari i objekte.

Neki smatraju vrijednosti kao na odnos kvaliteta (kako se odnosimo u procjenineega). Po Adlerovom rjeniku ± podrazumijeva neto valjano, neto to se cijeni.Rot ± pojam stava jednak sa pojmom vrijednosti.

Raki ± vrijednost iri pojam od stava, ali zajedniki utiu kakve e se vrijednostidesiti. Jedan stav je samo oblik vrijednosti. to vie stavova vrijednost je kvalitetnija.Putem istraivanja stavova bi mogli doi do 9. sprata pojmovno hijerarhijske ljestvice.Vrijednosti se stiu tokom ivota, od roditelja, medija, literature i prenosi se uenjem,imitacijom, igranjem uloga itd. Da li e se bre prenositi ovisi o naim potrebama.

IDEALI

- najsloeniji oblik drutvene svijesti, a formiraju se iz sistema vrijednosti. Od idealakonstituie se i karakter linosti. Ideali i vrijednosti snano odreuju karakter linosti.Karakter adolescenta (studija) ± postoje 5 tipova adolescenata koju soc. radnici trebajuda ralane, prepoznaju:

1. adaptivni tip ± otvoren, povjerljiv, prihvativ, popularan,

2. neadaptivan tip ± nezadovoljan, nesiguran, esto agresivan,

3. submisivan ± odan, stidljiv, nesiguran,

4. prkosan ± nepopularan, nesiguran, neprijateljski raspoloen, buntovnik premaautoritetu.

5. autocentriani tip ± usredsreen na sebe, ambiciozan, sklon samoposmatranju, voli biti voa itd.

Ideale kod omladine istrauju psiholozi, sociolozi, pedagozi, soc, radnici, putemraznih upitnika, kola itd.

Pitanja se postavljaju na koga bi elio da liih? Ko je tvoj idol?



Treba omoguiti da poznaju i otkrijuu osobine delikventa, da rade uvjebavanjevjetina savjetodavnog rada, posebno ljudskog komuniciranja, da upoznaju elemente

pedagoke antropologije... treba da budu upoznati kako njihovi tienici donosesudove, ko su im ideali, vrijednosti, kako tienici stiu svijest o sebi, da li mogu

proniknuti u svoje ja, kako se radi na samoizgraivanju itd.

DELIKVENCIJA

Ameriki psiholog Lorenco Sapiro kae: Svi od uitelja preko sveenika pa do

predsjednika krte ruke u moralnom razvoju nae djece, i nita se ne popravlja. Ako jeovo tano soc. radnici imaju danas pune ruke posla. Slika BH djece nije nita bolja. Iovdje se sve tee izlazi na kraj sa prestupnicima. kole malo rade na tome. Pozavretku agresije na BH puno se govori o agresivnosti nae djece. Agresivnost se kodnastavnika i soc. radnika stavlja u negativan kontekst. Fakulteti koji koluju soc.radnike i nastavnike ne posveuju dovoljno panje tome. Malo se radi na prevencijidelikvencije. Genocid ± najtei oblik kriminalnog ponaanja. Ne mogu se soc. radniciamnestirati to se uveao problem kod omladine. S.r. se donekle bave lijeenjem

pojava koja se zovu ± nieg ranga pojave (deparenje, tue...) dok vii obliciuglavnom nisu predmet bavljenja ni kola ni soc. ustanova. Danas ± pojava koja je

vezana sa kriminalitetom itava javnost pokazuje interesovanje za kriminalne prestupe(mediji) to ukazuje na broj poveavanja prestupnitva. Veliki interes medija za

problem prestupnitva soc. psiholozi nalaze u potpunoj iracionalnosti delikventnosti ivie je povezana sa emocijama nego sa razumom. U tom interesovanju i njihovo

praenje ima i racionalnog ± kriminal prijeti slabljenju zajednice. Kriminal idelikvencija predstavljaju veliki ekonomski teret za zajednicu. Te tete su i utrokovima svih slubi koje se stvaraju i suzbijaju taj kriminalitet. Vrlo znaajanrazlog ± prikupljanje materijala o zloinu slui i kao sredstvo za edukaciju. Problem

ponaanja podrazumijeva se:

- prekraj iz zakona u odreenom drutvenom sistemu i soc. odstupanja.

neki pod tim podrazumijevaju ak i emocionalne prekraje (bijes). To je povezano i sacrtama linosti. Prestupnitvo se poima razliito u razliitim kulturama i soc.sredinama. ta je problem ponaanja treba imati na umu da je to promjenjivo, sobzirom na emocionalne poremeaje kao i osobine linosti.



Maloljetnika delikvencija ± sve devijantne radnje koje izlaze iz granica zakonskihlinija.

Strunjaci se slau ± da su uzroci nastanka razliiti npr. amerika studija, delikven.rairenija u urbanim centrima. zato ima mladih koji ive u strogom centru a nisu

podlegli del. ponaanju? Vaniji faktor ± liavanje mladih emocionalnih zadovoljstava(nedostatak panje roditelja).

ETIOLOGIJA I PREVENCIJA DEL.

1. svaka ljudska zajednica ima svoje norme ponaanja ali i odreene sankcije za one koji to prekre, ko prekri ulazi u norme del. ponaanja.

2. postoje 2 oblika moralne i pravne norme. Legalne norme su neke i ne napisane normetzv. obiajno pravo.

3. odreenje del. zavisi od vrste norme i sankcije koja se primjenjuje tj. da li je rije o

legalnoj ili moralnoj normi.4. moralne i legalne norme mogu se preklapati. Izvrenje saobraajnih prekraja se legalnogoni ali nije i moralni prekraj.

5. postoji veliki normativni....... Neko ponaanje u nekoj zajednici je kanjivo u drugoj ne(krvna osveta)

6. legalne norme su opte, moralne nisu vano za one koji ih prihvataju7. psiholoka razlika u prihvatanju moralnih i legalnih normi. Legalne norme izazivaju

osjeaj straha, moralne osjeaj krivice.

Da li je bjeanje od kole, kue pojava delikventnosti? Dakle, to moe da odraavaneke duboke frustracije linosti. Postoje tekoe u obitelji, kui, bolesti, kolski ivot

moe biti izvor iritacije, ogroman broj uzroka..

Ako dijete ne dobije u koli ono to ga ispunjava, on to dopunjava na ulici.Istraivale studije koje se bave ovim pitanjima moe se konstatovati da kole mogu

podstaknuti pojavu del. ponaanja ± loa klima u koli, ne razvijenost kolskogkolektiva, sistem ocjenjivanja...

Broj del. ponaanja se smanjuje za vrijeme kolskih raspusta ± istraivanja.

Rano otkrivanje del. tendencija?

Sa razvojem drutva se sve vie pridaje panja ovom pitanju i predikciji del. ponaanja. Da bi na tom zadatku uspjeno radili s. r. moraju suraivati u otkrivanju potencijalnog del. ponaanja. Instrumenti ranog otkrivanja del. ponaanja...Mnogobrojni faktori koji uzrokuju del. pon. Utvreno je da jedini ispravni pristup pojavi del. je polivalentni faktor (sindrom f.)

Svi ti faktori su podijeljeni u 2 opta faktora:



1. empiristiki (iskustveni)2. genetiki (nasljedni).

Veina autora stoji na stanovitvu sredinskih faktora (empiristiki).

FAKTORI U SREDINSKIM OKOLNOSTIMA

ime se brojni pokuaji da se pronau mjerni instrumenti za rano otkrivanje i preveniranje del. ponaanja. U pokuajima da se del. to ranije otkrije Glik provjeravali su 3 predikciona faktora (pojave):

y soc. faktor

Ispitivanje ± 500 del. i 500 nedelikventne djece. Ispitivali socijalno porijeklo izakljuili da nije ba neki faktor, da su porodini odnosi daleko znaajniji. Porodiniodnosi najznaajniji sredinski faktor. Nain odgajanja, discipliniranje je vaan faktor

ponaanja.

y pojaano osjeanje nesigurnosti, strah, srdbay indikatori duevnog zdravlja ± emocionalna stabilnost moe biti uzrok, kao i neke

osobine linosti (impulsivnost, slabost ega, samokrivica, ljubomora itd) ±predelikventnifaktori

Delikv. vie ispoljavaju tvrdoglavnost, neodgovornost, sugestibilnost itd.

Odnosi susjedstva (blize soc. okruenja) ako nema zloina, postoje parkovi itd. brojdelik. e se znatno smanjiti. Ako dijete jednom u 2. god. mijenja sredinu smatra se damoe biti uzrok preddelikventnog ponaanja. Institut u Ljubljani istraivao : Da li jemogue otkriti rano del. ponaanje.

sociometrijski postupak koristili. Ko je ko

Laljivost ± najsimpatinija za dalje del. ponaanje

agresivnost, loi uslovi u koli

Nastavnici nedovoljno i s. r. pripremljeni za otkrivanje ranog del. ponaanja.

RANO OTKRIVANJE DELIKVENCIJE



U mnogim zemljama predikciji se pridaje velika panja dok se kod nas na tome i neradi. U BiH nisu uspostavljeni sistemi predikcije delik. ali nema ni adekvatnih ljudikoji bi se borili protiv droge. Moramo biti upoznati sa ranim oblicima otkrivanjadelikvencije. Da li postoji neki nain (oblici) u ranom otkrivanju delikvencije?

Na osnovu mnogobrojnih istraivanja razvile su se mnoge hipoteze te soc. faktori kojiutiu na taj fenomen. Na pojavu del. utie vie faktora i to:

y empiristiki (iskustveni) f.y konstitucionalni f.

Veina autora naglaava vanost empir. faktora. Sredinski faktori djeluju rano kaokriminogeni faktori.

U veini studija razorenost obitelji smatra se najpogodnijim iskustvenim faktorom.

Kanije ovo postaje upitno. Soc. rad. smatraju da je razorenost obitelji, najsnanijideterminator da e takvo dijete postati delikventno. Studija Saharova ± razmatraostrukturu delik. obitelji u ruskoj koloniji. Od 200 osuenika njih 101 raslo je urazorenoj obitelji.

Bolbi navodi da od 1315 djeaka i 300 djevojica kojima je bio potreban domskismjetaj njih 42% jeaka i 65% djevojica je ivjelo prije u razorenoj obitelji.

U posljednje vrijeme ine se brojni napori da se doe do nekih predik. testova, kako bi pomou njih prevenirali delikvenciju. Ne moe se rei da su 100% sigurni i pouzdani.

Utvreno je da su porodini uvjeti, nain podizanja djeteta ipak najznaajniji faktori predikcije. Loa koherentnost, kohezivnost, neprijateljstvo, fiziko kanjavanje ili suti odnosi bili dosta popustljivi u ranom djetinjstvu su najplodnije tlo za razvoj del.

Nain odgajanja i discipliniranje je najvaniji faktor predikcije. Neredovna, pretjeranaogranienost ima predik. mo. Nedostatak odmjerene i kontinuirane panje kod djecese pokazao kao vanim prediktom. Odnos prema djetetu je snaniji od razorenosti

braka (manje anse za del). emocionalna stanja takoe mogu biti vana, poveanostanje nesigurnosti, anksioznost...

Veina psih. poremeaja spada u grupu emocionalne stabilnosti. Neke osobine linostitakoe su stavljena na listu vanih pred. faktora. kao i impulsivnost, nedostatak samokontrole, slabost ega, samookrivljivanje, ljubomora , jesu one osobine linosti izkojih moe da pronikne del. ponaanje.

Karakteristike linosti takvog delikventa: tvrdoglavost, bestidni, imaju samopreduk. ponaanje, sujetni, neodgovorni, visok stepen nedostataka, sugestibilnost.



Svi smatraju da osoba sa slabim egom je sklona svaemu. VANO ±jaajte ego!!

Istraivanje ± Odgajateljica djece od 4 god. je dala neki zadatak. Svi koji su to rijeilidobit e nagradu. Oni koji hoe odma nagradu dobit e 1 kolai, a kasnije akosaekaju dobit e 2 kolaia. Neki su to odma uzeli neki poslije. Oni koji su uzeli

odma veina ne svi kasnije su postali uglavnom delikventi. Oni drugi uglavnomuzorni graani (veinom).

Odnosi u okolini (susjedstvu)

- ako u susj. nema zloina, gangova, a postoje parkovi, igralita itd. u tim sredinama jeznatno manje del. Kada dijete seli, soc. radnik treba da postavi prevenciju, jer estoseljenje je takoe jedan od faktora pred.

Istraivanje u Ljubljani, najvaniji faktori za del.

y laljivosty agresivnosty slab uspjeh u koli

Psihoanaliza ± sva rana iskustva (do 5 god.) se potiskuju u podsvijest, ona ue iuvijek se mogu reaktivirati, i tako mogu da ine neeljena ponaanja, ak i poslije20,30 godina.

Najtei problem koji je smjeten u podsvijesti a ispoljava se kasnije je separacija

majke od djeteta (djeteta od majke). Mogu biti razne ± umrla majka, razvod itd.Senzitivni period od 2-6 god su najtei i najpogubniji kada je u pitanju separacija odmajke. separacija u tom periodu je tetnija od gubitka oca.

Ne moemo biti zadovoljni jer po svim ovim pitanjima jo uvijek postoje nesuglasicekada je u pitanju predikcija i prevencija.

Kako se sastavljaju liste koje se zovu predikatori?

U nekim listama naeno je da su u tom poslu dosta subjektivni. Meutim te liste ukojima su uestvovali soc. rad. su prve liste. Ne samo da soc. radnici trebaju dauestvuju u tome, ve i nastavnici, roditelji pa ak i oni koji imaju i neka

preddelikventna ponaanja. Trebamo znati ± nijedan faktor sam za sebe nije dovoljan,u fokusu posmatranja uzimamo vie faktora, a potom utvrujemo njihovu jainu. To

je splet faktora, a kasnije se moe neki od faktora iskljuiti. Soc. r. koji ima iskustvogleda prvo kako se dijete odgajalo, u kakvoj obitelji, nain podizanja i jaina ega sunajznaajniji faktori i uvijek soc. r. mora baciti pogled u svom radu prvo na to.



- pravilno procijeniti predikciju

- praviti programe prevencije

Manifestna ponaanja (navode uitelji) ± oni koji ponavljaju razred, tj. djeca koja

imaju neku alergiju prema koli, skitniari, djeca koja esto mijenjaju kolu, uenicikoje na bilo koji nain osjeaju da ne pripadaju razredu, odbijanje da uestvuju u bilokojim sekcijama...

Ako su one stalne ili due traju vea je vjerovatnoa da se razvije del dijete.

Psihijatri i psiholozi ee istiu sljedee faktore: nedostatak motivacije, hiperaktivno ponaanje, zlobno zadirkivanje drugih da bi im se nanijela psihika i fizika povreda,agresivnost kao rezultat stresa, depresivnost (prevelika povuenost)- nastavnici ovo neuzimaju ozbiljno jer je depresivno dijete povueno, mirno, za psihologe i psihijatre to

je veliki problem, ekstremna uzbudljivost, lako naputa igru, sklono obmanjivanju,krae, abnormalno zanimanje za sex, nesposobnost da se istraje na zadacima,

pretjerana anksioznost, pretjerano dnevno sanjarenje, ne prihvatanje kritike i dr.

Psihologe zanima povezanost osobina linosti sa delikventnim ponaanjem. Smatra seda djeca i mladi na svoje teko mogu reagovati dvojako, jedni u obliku tenzija(konfliktnih situacija) a drugi uivljavanjem, povlaenjem. Za ove kaemo da sunesocijalizirani del. Ponekad psih. trae da takvo ponaanje prihvate normalnim, panekad i poeljnim. Svakog delikventa analizirati po uslovima u kojim je nastao(psiholozi trae od soc. radnika). Neka agresivna ponaanja psiholozi smatraju dobrim

i ne treba ih suzbijati, pa ak i ono koje ima namjeru moe biti korisno.

Svaka linost je linost za sebe i mora se tako i posmatrati. Postoje brojne studije, ukojima su kristalizirane brojne teorije o odnosu del. ponaanja i osobina linosti.

Na osnovu toga postoje tipovi del:

1. socijalizirani delikventi ± to su odobe koje su po karakteristikama linosti iste ili

priblino iste kao i djece koja nisu del., rezultati testova su isti ili dosta slini,2. nesocijalizirani del. ± koji odstupaju od prosjenih nedel. po svojim crtama linosti,3. del. sa neurotinim simptomima ± imaju soc. patoloku simptomatologiju. Ne prihvataju

soc. vrijednosti u drutvu u kojem ive. Razlikuju se u inteligenciji,niska impulsivnostudi, nizak ego, egocentrinost, neodgovorni ali i dr. iskustva, bez osjeaja stida, teko priznaju krivicu, optuuje drugog za ono to je sam uinio, nesposobni da odloe malazadovoljstva itd.



Jedan obiman studij na prostotu ex-Yu istraivao je linost delikventa:

y nizak nivo tolerancijey sa emocionalnom su labilnouy samoprocjenjiviy nedostatak voljene osobe (odbija voljene osobe)y imaju negativan odnos prema ocuy odbacuje i dr. lanove obitelji kao uzore u ponaanjuy obino ima da su preivjeli neku teku bolesty preivjeli mnogi i neka traumatina iskustvay deficit inteligencijey slabiji uspijeh u koliy ivotni ideali (novac, putovanja...) ± njihovi idealiy ne znaju da organiziraju slobodno vrijeme.

Neki delikventi imaju izraenu ovu ili onu osobinu. Pored ove studije, tu je i studija

Ajzeka koji se bavio tipologijom linosti te kae da postoje 2 dihotomna tipadominantna:

y ekstrovertnost i introvertnosty nestabilnost (neurotinost) i stabilnost.

Delikventi su: egocentrini, bijesni, neposluni, tuku se, lau, kradu, bjee od kue ikole...Znaajna dimenzija mu je ekstrovertiranost koja je po njemu iskljuivakarakteristika del. linosti.

y vole stalnu dinamikuy teko se uslovljavaju ( teko ue ponaanje od drugih)

y teko je mijenjati njihove stavove (ponaanja)

Sve je ovo posmatrao u zatvorima i domovima.

Ipak neki autori smatraju da ne moemo na ovakav nain vriti tipologiju linosti, jer je svaka osoba linost za sebe. Ako neko dijete ima u ranoj ivotnoj fazi neku od ovihcrta linosti vjerovatnoa je da e postati del.

Prva teorija (pogled) na nastanak del ponaanja jeste teorija o zloinima koja zloin

posmatra sa magijskog aspekta (uao demon , avo i tog avola treba istjerati izdjeteta, silom) ± u potpunosti ovo shvatanje je naputeno danas. terapija- batine!

Danas se prihvataju neke dr. teorije koje su naunije i za nas pretstavljaju znaaj jer izsamih teorija mogue je pronai puteve rada sa del. Vana je dobra teorija, jer ako jedobra teorija iz nje se crpi rad!



Volumtaristika teorija (teorija blia naunom pogledu) ± osnovu ove teorije inevolumtarizam, sva naa ponaanja diriguje volja. U skladu sa ovom teorijom koja jezasnovana na principima hedonizma, sam ovjek trai ona ponaanja koja e gazadovoljiti. Ova teorija je fenomenoloka i ne moe dati pravi odgovor na nastajanje

prestupnitva. Danas su zastupnije:

y bioloka teorijay socioloka t.y psiholoka t.

BIOLOKA ± ova grupa teorija eli rei da je uzrok del. ponaanja u nasljednomfaktoru i biolokim strukturama. Lembroso ± predstavnik u svojoj knjizi delikventniovjek:

«Roeni del. ili veina njih su sa mnogobrojnim i spec. karakteristikama koje su

gotovo uvijek prisutne. Imaju: poveanu pigmentaciju koe, velike ui, veliku hitrost,slabu osjetljivost na bol, veliku vizuelnu vjetinu, preranu sklonost seksualnimuicima, vea slinost meu polovima, posjeduju lijenost, odsustvo grinje savsjesti,lakomisleni, osim toga del pokazuje tatinu, strast za kockanjem, alkoholom, imajusilovite strasti, praznovjerni ili imaju neko svoje posebno vienje o vjeri, tetoviranja,neka pravila igara su dosta odsutna, nemaju stida, nisu marljivi i imaju oslabljenusamokontrolu. Ova teorija kod veine drugih sociologa i psihologa proglaena jeortodoksnom.

Opta teorija o razvoju ovjeka kae, da smo mi rezultati 3 faktora: nasljea, iskustva

i samoaktivnosti. Ova trijada ima tu komponentu biol. karakt. jer ona obeava taemo mi biti, ali ne znai da emo biti, jer ovisi i od ostala 2 faktora. Moe biti

potencijal za budueg delikventa ali i ne mora.

SOCIOLOKA ± zaetnik Gabriel Tard

On se suprotstavlja ovoj biolokoj teoriji i on u svojoj studiji pie: zloin je udnovatsocijalni in ali je u krajnjoj instanci socijalni in. Zloin raste u skladu sa zakonimaimitacije odozgo ka dolje. Drutvo je slino stablu, na tom stablu pojavit e se nekaoboljenja (socijalno-patoloka) ako to ne odstrani ima anse da iz toga izraste dublja

patologija. Tard navodi vanost rezibilnosti loeg ponaanja ukoliko je rezibilnostvea, ee i u duem vremenu moemo rei da je osoba problemska. Ako to ispoljavana ulici itd. njegovo ponaanje je markantnije nego na nekim skrivenim mjestima.Del. osobe neto manje inteligencije. Otkriveni su samo oni koja svoja del. ponaanjaispoljavaju na javnim mjestima. Struktura drutva, posebno ekonomskim uvjetima ± socioloki pristup, marksistika metodologija.



Engels ± zato se rudari u Engleskoj stalno opijaju.

Uzrok: to u momentu pijanstva zaboravljaju na sve nedae u drutvu.

PSIHOLOKA ± trai uzroke del. ponaanja u psih. strukturi, u strukturi linosti. U

ii su potrebe linosti. Kada se osoba nae u nekim problemima neurotina je,okrene se drogi, prostituciji itd. da bi zadovoljili autodestruktivne potrebe. Upotrebadroge ± indikatori unutranjih poremeaja linosti!

Neki tipovi linosti osjetljiviji na spoljanje pritiske, pa postoji sklonost ka prestupnitvu. Danas se vjeruje da veliki broj postratnih narkomana spada u tipreaktivnih...

U osnovi prestup. ponaanja stoje odreeni psih. faktori.

Psiholoke teorije:

y t. neprilagoenostiy t. inteligencijey t. frustracijey psihoanalitika t.y interakciona t.

1. U svakoj dru. zajendici postoje pojedinci koji nisu dovoljno prilagoeni, pa su oninedovoljno integrirani. neki to vide u osobinama linosti, propusti u odgoju...

2. t. inetl ± psiholozi koji zastupaju ovu teoriju ostiu to kao glavni faktor

Mnoge studije potkrepljivali ovakve tvrdnje, smatrali da je kod del. intel. manja. Novija istraivanja ± nema vee razlike izmeu ove dvije skupine (del. i nedel.) po pitanju intel.

Istraivanja : vie od 50% del. sa niom intel, novija to opovrgavaju.

Na istraiva:

y neznatno niu inteligenciju imju nedel. u odnosu na del.y naao da postoje del. ali i nedel. sa veoma visokom intelig., ali je vei broj del. sa

prosjenom intel.y intel. nije presudna u etiologiji delikventnosti, ali moe biti olakavajua injenica, niska

inteligencija ± dijete tee razumije, tee se prilagoava itd.

Iz ovih se istraivanja mogu dati 2 generalna zakljuka:



1. izmeu del. i nedel. postoji razlika (manji je broj del. sa niom intel.)2. izmeu del. mlad. karakteristine razlike

Visoko intel. delikventi nisu nikada uhvaeni.

3. t. frustracije ± frustracija izvor del. ponaanja. Frustracija koja je Frojdu intel. prirode, a ne bihev. je rezultat prestupnikog ponaanja. Iako agresija prati frustracijane moe se govoriti da je svaka frustracija praena agresijom.

4. psihoanalitike t. ± osniva Frojd. Veina smatra da je kriminalno ponaanjenastalo djelovanjem podsvijesnih psih. sila, nagoni, instinkti. Pored nagona ovjek

posjeduje i nagon za destrukcijom (tonatos).

To je izvor agresije. Svaka osoba posjeduje nesvjesne sile u tom uroenom instinktukoje Frojd naziva idom. Unutar ida je tonatus ± instink za destrukciju, nasiljem.

Kod nekih su destruk. tendencije jae kod nekog slabije izraene, zavisi od ega i super ega. Ukoliko je ego razvijeniji utoliko e se moi da nosi sa silovitou ida. Ukoliko

je ego razvijeniji ima veu ansu da ga id dovede u des. ponaanje. Super efo ± dru.moralna strana. Ono to se internalizira u ego i pred. moralnu komponentu. Ukolikosu te super egovske strane ojaane, vrijedne, utoliko e ego biti sposobniji da se boriod snaga ida. Frojd objanjava da je naa linost konstituisana iz 3 komponente odkojih svaka ima svoju funkciju (id, ego, super ego). Za razvoj linosti po Frojdu

presudne su prvih 5 godina ivota- Tada se internaliziraju odreene snage, smijetajuu podsvijest i mogu da se u svakom kasnijem dobu ponovno aktiviraju. Kritika

(nedostatak) ± prenaglaava stranu podsvijesti, a zanemaruje uticaj soc. faktora unastavku ivota.

5. interakciona t. ± smatra da su okolnosti u kojima nastaje del. druenje sa del.Koristi onaj opservacioni mehanizam uenja (identifikacije). U odnosima sa drugimdel. postaju i sami del.

ETIOLOGIJA DELIKVENCIJE

Ispravne teorije ukazuju na prava rjeenja i prevenciju delik. Lukas ± postojee teorijeunijele vie zbrke nego rjeenja. Za nastajanje zloina del. nastaje:

y zato to su prazne crkvey razorene obiteljiy siromatvoy zaputenost



y filmovi, stripoviy velika raseljenost ljudiy nepismenosty loa prehranay tjelesna iscrpljenosty

lo vidy pokvareni zubi.

Psiholozi za suzbijanje del.: zabrana opojnih pia, puenja, kontrola emitovanjafilmova, loa osvjetljenost gradskih ulica, muzika...

PSIHOLOGIJA OVISNIKA O PSIHOAKTIVNIM TVARIMA

Etiologija:

Mnogi istraivai su to izuavali na osnovu odreenih varijabli, uzronika... Mora postojati period upotrebe da bi ovjek postao ovisnik. Nakon dugorone upotrebe postaje uhvaen bioloki i soc.-kulturoloki...Ne mora ovjek proi sve ove faze, terezultirati ovisnou. 3 grupe uzronika determiniu nastanak ovisnosti:

y sociokulturolokiy psiholokiy bioloki

Faktori iz jedne grupe mogu biti uzronici ovisnosti o jednoj tvari, ali ne i o drugoj.ako je alkoholiar ne mora biti i ovisnik o drogi.

Sociokulturoloki uzronici

Meu pojedinim nacijama postoje znaajne razlike u nainima upotrebe. Nekaistraivanja su pokazala razliitu upotrebu alkoholnih pia u pojedinim zemljama.Francuzi piju vino, Nijemci pivo itd...Postoje i razlike u pijenju alkohola. najveaupotreba duhana zabiljeena je kod srednjokolaca. I uticaj vrnjaka. Ako adolescentima jak ego, tu mo samokontrole, to e biti dovoljno da heroinu kau ne, to je

najbolja prevencija. Mediji ± tv nas bombarduje reklama (alkohol, cigarete). Poruka je jasna i ima ogromnu snagu. Imitativno uenje je isto tako sociokult. varijabla kojagovori da se nastavi upotreba...

Psiholoka varijabla



Ima mnogo studija, neke dosta i razliite. Glavni razlog upotrebe psihoak. supstanci ± elja da se ovjek promijeni ili da nastoji promijeniti situaciju u kojoj se nalazi. Nekedroge smanjuju anksioznost, psihiku patnju i ublaavaju stres.

Alkohol moe smanjiti napetost, on utie na promjenu stanja i raspoloenja, smanjuje

mo miljenja, suava panju na najnie predmete i dogaaje. Ljudi koji znaju ioekuju da smanje anksioznost imaju pozitivniji stav prema alkoholu. Engels ±

prekomjerna upotreba alkohola kod rudara!

U nekim longitudinalnim studijama primjeeno da je hiperaktivnost i antisocijalno ponaanje pokazalo se da su predikatori. Pojam pravednost za njih nema odgovarajuu jasnou, stres, neodluni, esto im se ne moe vjerovati, nisko samopotovanje, to sustariji vie su emocionalno nestabilniji, tee stupaju u kontakte s drugima, sporijemisle, pamete itd.

Bioloke varijable

Alkohol se provlai kroz obitelj ± istraivanja

Osporavanje- zato to su oni mogli stei tu ovisnost imitativnim ponaanjem. Znaaj iuticaj genetikih faktora (2 zakljuka):

y sinovi alkoholiara imaju veu toleranciju od nealkoholiaray sinovi alkoh. pokazali su se slabijim

Ovo se jo vie ispoljava pod uticajem sociokultur. faktora. Iako je genetski uticajsnaan ne moe se rei da je ovisnost samo genetski uzrok. Vrlo je teko pogoditi baonu varijablu koja je uzronik.

TERAPIJA

Za osobe koje piju tete nastale alkoholiziranjem su ogromne i da je ovo ozbiljno pitanje svake dru. zajednice, te se ovim moraju baviti svi, prije svega prevencijom, azatim i terapijom. U razvijenim zemljama uloena su ogromna sredsta za prevenciju,

putem medija itd. Lijeenje alkoholizma je vrlo teko. Alkohol mijenja crte linosti i

time oteava terapiju. Odvode ih u depresivna stanja. Ovisnika stavlja u visokoriziansuicidalni pokuaj. Potrebno je da bolesnik prizna bolest i odlui se da radi na tome. Utome mu moraju pomoi i psiholog i soc. radnik... Terapijske tehnike, znaajna,efektna je metoda anonimnog alkoholiara, poznate AA grupe. Jo 1935. g. ovaj nainlijeenja su osnovala 2 lijeena alkoholiara. Od tada do danas okuplja na milioneljudi ulanjenih u ovu AA asocijaciju. Tu se formiraju manje skupine (10-15) ukojima se nalaze oni koji su alkoh. i oni koji su to bili, ali se izlijeili. Razgovaraju o



tome kakav im je ivot bio kakav je sada itd. (lijeeni alkoh. zatim se ukljuuju ostaliu diskusiju)

PREVENCIJA

Najvanija stvar, ali se kod nas nedovoljno poklanja aspektima preventivnog rada.Putevi za suzbijanje iz teorija o del. ponaanju

y preventivni rad predst. napad na uzrokey uzronici del. su mnogobrojni , teko je do njih doi

Pedagoki inioci imaju veoma znaajan uticaj u prevenciji i suzbijanju faktora, paak i u kritinim razvojnim dobima kao pubertet, uz odgovarajue pedagoke mjere.

Sitnije kazne u momentu kada poinje infekcija su mnogo vanije nego velike kazne.

Preventiva u zajednici protiv del. def. se:y preventivna je suma svih aktivnosti koja doprinosi jaanju zdravljay preventiva se sastoji od spec. slubi u koje spada i centar za soc. rad savjetovalita.

Uprkos tekoama ovaj preventivni rad zaivljava i dobija na interesu i kod nas svevie. Zato je prev. rad teak? Zato to programi preventivnog rada zahtijevaju razneakcije koje trebaju da se rade u kontinuitetu. Ne donose rezultate odma. Ovaj

preventivni rad nije jo nauno dovoljno ni istraen. Prognoza ini kimu programa prevencije. To je veoma sloen rad. kola bi trebala da preuzme vee preventivne

mjere, pa i lijeenje. kolski timovi (psiholog, pedagog, soc. radnik...) trebali bi darade na sljedeim zadacima:

y rano otkrivanje i identifikovanje soc. tekoay zapaanje programskih pom.y spreavanje kolskih fobijay pojava bjeanja lutanja i skitnjay jaanje egay soc. pedagoke akcije za socijalizaciju trebaju biti ugraene u akcije ovog timay moraju obezbijediti kontinuiranu integraciju (povezati se sa policijom, centrom za soc. r.,

on treba da koordinira svim ovim) koordinacija ali i integracija svih ovih tijela u jednu

taku, a zatim njime koordinirati.

Na problem je kako neto postii, nego ta raditi...Princip kontinuiteta ostavljamogunost da se sa dogovorenog pree u akciju. Navedeni princip kontinuiteta jekamen temeljac u soc. radu. Kako se ovaj rad razvija broj nesporazuma se smanjuje.Traimo puteve integracije. Najvei problem je problem koordinacije kod s.r.Koordinacija institucija jedan je od glavnih faktora. U s. r. mogu se do odreenihmijera razviti odreeni mehanizmi. Koordinacija:



1. snalaze se sami2. integracija usluga strunih slubi3. programska koordinacija, uzajamna pomo

PSIHOLOGIJA STARIH

Sve se vie misli na prolost nego na budunost. Retrospektivne teme. Smanjuje sesposobnost za uenje tj. motivacija za uenje. Mosadek - u 82. godini zavrio studijmedicine. Stariji ljudi tee ue. Intelektualnoe sposobnosti nisu smanjene. Gubi sestvaralatvo i kreativnost, ali vrhunski rezultati u politici, finansijama itd. ±

predstaraka dob

U toj dobi ljudi doivljavaju tekoe. Okolina koja ih okruuje sve vie jenepovoljnija, okree im lea soc. sredina, neki ostali bez partnera, imaju manje

prijatelja. Nisu rijetki ni materijalni problemi, zbog smanjenja zarade. esto serazmilja i priprema za mirovinu. U predstarakoj dobi su ove degenerativne

promjene ovih faktora prisutne, a nazadovanja se mogu kompenzirati raz. organizma.

Starost ± kada se to ne moe nadoknaditi. Nastaje od 70 god. do kraja ivota. Uzemljama sa jaim ivotnim standardom se ta granica pomijera, a u slabije razvijenimsredinama se smanjuje. Starost dakle nastupa sa 65 god +/- 5.

Uzroci starenja:

1. degeneracija, propadanje onih struktura organizma koji obezbjeuju hranjenje svihelija

Posljedica ± slabija ishranjenost cijelog organizma. Promjena postepen gubitak vodeiz elija, kao i dioba elije, u tkivima smanjenje oksidacije, dolazi do atrofije miia, uelijama, osobito u koi pojaava se pigmentacija, uelijama se infekt. masti, tkivo ilielija manje elastini, sve bre propada nervno tkivo, naruavanje ukupne

homeostaze. Osnovni uzroci starenja degeneracija elija i tkiva.2. psihike funkcije izazivaju mnoge tekoe u njegovom prilagoavanju ikomuniciranju. Promjena motivacije za veinu aktivnosti posebno u profesionalnom

postupku, to mijenja ukupnu sliku starca. Panja vidno slabi, selektivno usmjerena naone sadraje za koje se zanimaju, selektivnost kao kod male djece, mnoge pojave

prolaze pored njih nezapaeno, kritikuju mlade u svemu, nastupaju tzv. dementni procesi koji se ispoljava kao izrazita rasejanost, gubitak osjeaja u vremenu i prostoru,



pamenje bitno slabi, bolje poznaje svoju dalju prolost nego bliu, u detalje e priatita im se deavalo prije 35 godina, a ne znaju ta je bilo jue, okolinu e esto gnjavitisvojom prolou, esto su rasejani, zaboravljaju, slabljenje ulne osjetljivosti,slabljenje sluha, povean intenzitet glasa, bavljenje eljenim aktivnostima, zbogslabljenja okusa i mirisa hrana je manje ukusna, opada i ulo dodira, zbog slabljenjamotorike slabije je funkcionisanje ukupnog organizma, esto im ispadaju stvari izruku, smanjena podraljivost nadraaja, miii i zglobovi usporavaju pokretljivost,oteano je da se drui sa drugima i zbog toga bjee u izolaciju, kretanje ionakousporeno, uzrok ± produeno reakciono vrijeme, zato se svjesno i namjerno odriuupravljanja motornim vozilima. Zbog svega ovoga oni imaju i stanovitih tekoa ukomunikaciji da drugim ak i sa svojim najbliim. Poznato je da kod staraca dolazi ido opadanja optih mentalnih sposobnosti do 65. god. je dosta mal. Pojava je vieizraena kod osoba koji su se bavili intelektualnim radom. Mentalni kapaciteti od 40-60 god. se smanjuju 1-1,5 % godinje, od 60. god. znatno bre. Uzrok-arteroskleora,

degenerativni proces u nervnim elijama. Oni koji i u starosti nastave sa kognitivnimaktivnostima njihova mentalna kondicija e se odrati (mnogo itaju, piu itd.). Onikoji to naglo prekinu, naglo se i ispoljava gubljenje tih mentalnih funkcija. estomijenjaju svoje miljenje i shvaanje. Iako se sposobnost uenja smanjuje ona ostaju uodreenom kapacitetu.

Promjene u linosti su posebno vidljive. Oni znaju da je njihova linost sa manjimznaenjima zato se savijaju oko obitelji i to je domistikacija, strah, interesi slabe,krtost ± karakteristika, nagon za sakupljanjem, skupljaju neke predmete ili ivotneartikle i stalno ih dre pod nadzorom.

Starci pokazuju reakciju na starenje: konstruktivni stav prema ivotu, prihvataju svojivot i nastoje da se prilagode, sposobni da ozbiljno komuniciraju sa drugima, svjesnisvojih nedostataka, ali to ne pokazuju, najee su imali sretno djetinjstvo, uspjean

brak itd.

Drugi tip je tip starca sa zavisnou ± u materijalnom i emocionalnom pogledu seoslanjaju na druge, neambiciozni, ne vole da rade, da ive izvan svojih mogunosti,odgovara im to su doli u tu fazu.

Trei tip staraca su starci koji imaju odbrambeni gard (stav), sposobni za emocionalnasuzdravanja, kontroliu osjeanja, zatvoreni su i teko se povjeravaju, opsjednuti suradom, starost a pogotovo smrt ignoriu kao problem.

etvrti tip je gnevni tip staraca ± ogorenje zbog neostvarenih ciljeva, zato suagresivni, vezani za navike koje su imali, sumljiavi su, plae se smrti, ovi tipovinajee u ivotu su imali brojne padove i uspone, u odnosu prema mladima izraena

je zavist.



Peti tip je rezinrani starci ± mrnja prema sebi, na preeni ivotni put gleda sa dozomrazoarenja, prolosti se nerado sjea, dominira osjeaj suvinosti, osamljenosti,agresivni prema sebi. Najee ivjeli u nesreenim brakovima, u prof. karijeri imalidosta potekoa.

SENILNOST ± dolazi pri samom kraju ivota i starost dostie takve razmjere koje jetotalno razliito od ivota u predstarakom periodu i to je demencija. Najeeizazvana arteosklerozama. Ponaanje koje je nelogino, nije u skladu sa realnoukoja ih okruuje, zbrka u glavi, osjeaju se izgubljeno i potpuno zavise od okoline. Ta

psih. demencija praena poputanjem velikog broja fiziolokih funkcija. Neki sesimptomi mogu ublaiti medikamentima. Postoje i preparati za irenje krvnih ila.Stari koji su imali intenzivne kognitivne aktivnosti ulaze u starost sa manje rizika.Senilnost nema nikakvu razvojnu funkciju, ona je isto medicinski problem. Lakodolazi do upale plua i esto s time i umiru. Kod njih se manjuje krug prijatelja, druese uglavnom sa djecom. Starci koji su postali senilni obino nazivaju senilci. Za njihne postoji nikakav drutveni interes. Neki su suoeni sa tekim ivotnim problemima

pa prieljkuju smrt kao rjeenje. Smrt se ne prieljkuje ali se i ne doivljava kaotragedija ± oni koji imaju lijepu starost.

predmet socijalne psihologije

Documents