w pigułce

Na egzamin!

PRAWO KONSTYTUCYJNE

Wydawnictwo C.H. Beck

szybkozwięźlei na temat

PRAWO KONSTYTUCYJNEw pigułce

www.ksiegarnia.beck.pl

Polecamy inne nasze publikacje:

B. Banaszak

PRAWO KONSTYTUCYJNE, wyd. 6

Studia Prawnicze

P. Sarnecki (red.)

PRAWO KONSTYTUCYJNE RP, wyd. 8

Podręczniki Prawnicze

Inne w tej serii:

Prawo rzymskie w pigułce

Prawo handlowe w pigułce

Prawo fi nansowe w pigułce

Prawo gospodarcze publiczne w pigułce

Prawo rodzinne i nieletnich w pigułce

Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych w pigułce

Prawo cywilne w pigułce

Postępowanie cywilne w pigułce

Prawo karne w pigułce

Postępowanie karne w pigułce

Prawo i postępowanie administracyjne w pigułce

WYDAWNICTWO C. H. BECKWARSZAWA 2013

PRAWOKONSTYTUCYJNE

w pigułce

© Wydawnictwo C. H. Beck 2013

Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o.ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: IDENTIADruk i oprawa: Perfekt S.A., Warszawa

ISBN 978-83-255-5516-0 ISBN e-book 978-83-255-5517-7

W opracowaniu uwzględniono stan prawny do Dz.U. z 2013 r. poz. 934Aktualizacje dostępne na www.testy-prawnicze.pl

Redaktor prowadzący: Aneta Gacka-Asiewicz

Spis treści

Wstęp ............................................................................................................................................. VII

Wykaz skrótów ......................................................................................................................... IX

Rozdział I. Rzeczpospolita ................................................................................................... 1Część I. Pojęcie prawa konstytucyjnego ................................................................... 1Część II. Zasady oraz podstawowe pojęcia .............................................................. 1

Rozdział II. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela ..................... 10Część I. Zasady ogólne .................................................................................................... 10Część II. Wolności i prawa osobiste ............................................................................ 11Część III. Ekstradycja i Europejski Nakaz Aresztowania ....................................... 16Część IV. Ekstradycja w Konstytucji RP ...................................................................... 19Część V. Wolności i prawa polityczne ......................................................................... 21Część VI. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne ....................... 23Część VII. Środki ochrony wolności i praw ............................................................... 26Część VIII. Obowiązki obywateli .................................................................................. 27

Rozdział III. Źródła prawa .................................................................................................... 28Część I. Zagadnienia ogólne ......................................................................................... 28Część II. Konstytucja RP .................................................................................................. 35Część III. Ustawy ................................................................................................................ 36Część IV. Ratyfikowane umowy międzynarodowe ............................................... 37Część V. Rozporządzenia z mocą ustawy ................................................................. 39Część VI. Rozporządzenia ............................................................................................... 40Część VII. Akty prawa miejscowego ........................................................................... 40Część VIII. Akty prawa wewnętrznego ...................................................................... 41

Rozdział IV. Władza ustawodawcza ................................................................................ 42Część I. Uwagi ogólne ..................................................................................................... 42Część II. Sejm ...................................................................................................................... 45Część III. Senat .................................................................................................................... 53Część IV. Zgromadzenie Narodowe ............................................................................ 58Część V. Posłowie i senatorowie .................................................................................. 59Część VI. Procedura ustawodawcza ............................................................................ 65

VI Spis treści

Część VII. Postępowanie z pilnymi projektami ustaw i tryb zmiany Konstytucji ..................................................................................................................... 68

Część VIII. Referendum .................................................................................................... 69

Rozdział V. Władza wykonawcza ...................................................................................... 71Część I. Prezydent RP ....................................................................................................... 71Część II. Rada Ministrów ................................................................................................. 79

Rozdział VI. Samorząd terytorialny ................................................................................ 90Część I. Zadania i struktura ............................................................................................ 90Część II. Dochody jednostek ......................................................................................... 92Część III. Referendum, nadzór i prawo zrzeszania się .......................................... 93

Rozdział VII. Władza sądownicza ..................................................................................... 94Część I. Zasady wymiaru sprawiedliwości ............................................................... 94Część II. Organy wymiaru sprawiedliwości .............................................................. 96Część III. Sąd Najwyższy ................................................................................................. 98Część IV. Naczelny Sąd Administracyjny i wojewódzkie sądy

administracyjne ........................................................................................................... 111Część V. Krajowa Rada Sądownictwa ......................................................................... 114Część VI. Trybunał Konstytucyjny ................................................................................ 120Część VII. Trybunał Stanu ............................................................................................... 133

Rozdział VIII. Organy kontroli państwowej ................................................................ 140Część I. Najwyższa Izba Kontroli .................................................................................. 140Część II. Rzecznik Praw Obywatelskich ..................................................................... 152Część III. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji .......................................................... 156

Rozdział IX. Finanse publiczne ......................................................................................... 159Część I. Podstawowe pojęcia ........................................................................................ 159Część II. Wieloletni Plan Finansowy Państwa i ustawa budżetowa ................. 170Część III. Tryb opracowywania i uchwalania budżetu państwa ....................... 177Część IV. Wykonywanie ustawy budżetowej .......................................................... 181Część V. Wykonywanie budżetu środków europejskich ..................................... 184Część VI. Zakres budżetu jednostki samorządu terytorialnego ....................... 185Część VII. Narodowy Bank Polski ................................................................................. 190Część VIII. Rada Polityki Pieniężnej ............................................................................. 196

Rozdział X. Stany nadzwyczajne ...................................................................................... 199Część I. Zagadnienia ogólne ......................................................................................... 199Część II. Poszczególne stany nadzwyczajne ........................................................... 200Część III. Ograniczenia w trakcie stanu nadzwyczajnego .................................. 201

Wstęp

Zapewne czujesz presję przed zbliżającym się egzaminem i zastanawiasz się jak przebrnąć przez setki stron tekstu tak, aby wiadomości zostały w Twojej głowie. Konieczne są notatki, zakreślacze itp., których zadaniem jest pomóc Ci w uporządkowaniu wiedzy. Co jednak jeśli czasu jest coraz mniej, a  po przeczytaniu tych setek stron nie starczyło go już na notatki i rysowanie tabel? Rozwiązanie stanowi właśnie ta publikacja. To kompak-towe opracowanie wszystkich najważniejszych zagadnień, których znajo-mość pomoże w  zdaniu egzaminu. Przedstawiamy Ci idealne narzędzie zarówno do nauki, jak i  do powtórki przed egzaminem. Dzięki zwięzłe-mu ujęciu tematu, tabelom, wykresom i wyróżnieniom szybko przyswoisz i powtórzysz wiedzę, a podejście do egzaminu stanie się mniej stresującym przeżyciem.

Korzystaj także z testów, do których odeśle Cię QR Code z okładki.

Powodzenia! Redakcja

Wykaz skrótów

1. Akty prawa

AktNormU .............. ustawa z  20.7.2000 r. o  ogłaszaniu aktów normatywnych i  niektórych innych aktów prawnych (t.j. Dz.U. z  2011 r. Nr 197, poz. 1172 ze zm.)

FinPublU ................. ustawa z  27.8.2009 r. o  finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 885 ze zm.)

Konstytucja RP ....... Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z  2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.)

KrRadSU .................. ustawa z  12.5.2011 r. o  Krajowej Radzie Sądownictwa (Dz.U. Nr 126, poz. 714 ze zm.)

NBPU ....................... ustawa z  29.8.1997 r. o  Narodowym Banku Polskim (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 908)

NIKU ....................... ustawa z  23.12.1994 r. o  Najwyższej Izbie Kontroli (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 82 ze zm.)

PrUSA ...................... ustawa z 25.7.2002 r. – Prawo o ustroju sądów administra-cyjnych (Dz.U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.)

RegSejm ................... Regulamin Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej z  30.7.1992 r. (t.j. M.P. z 2009 r. Nr 5, poz. 47 ze zm.)

RMU ........................ ustawa z 8.8.1996 r. o Radzie Ministrów (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 392 ze zm.)

SamGminU ............. ustawa z  8.3.1990 r. o  samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 594 ze zm.)

SamPowU ................ ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 595)

SNU ......................... ustawa z  23.11.2002 r. o  Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 499)

TKU ......................... ustawa z  1.8.1997 r. o  Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.)

2. Inne skróty

EFTA ........................ Europejskie Porozumienie o Wolnym HandluENA ......................... Europejski Nakaz AresztowaniaKRRiT ...................... Krajowa Rada Radiofonii i TelewizjiKRUS ....................... Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznegon. ............................... następny (-e, -a)

X Wykaz skrótów

NIK .......................... Najwyższa Izba Kontroli Nr ............................. numer poz. ........................... pozycjaRM ........................... Rada MinistrówRPP .......................... Rada Polityki PieniężnejSN ............................. Sąd Najwyższy t.j. .............................. tekst jednolityTK ............................ Trybunał KonstytucyjnyTS ............................. Trybunał Stanu UE ............................ Unia Europejskaze zm. ....................... ze zmianami

Rozdział I. Rzeczpospolita

Część I. Pojęcie prawa konstytucyjnego

Prawo konstytucyjne to  całokształt norm prawnych dotyczących ustroju państw, czyli takich, których przedmiotem regulacji są podsta-wowe instytucje oraz zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodar-czego państwa.

Normy te określają:•pozycję państwa w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych,•podmiot władzy w państwie i formy jej sprawowania przez suwerena,•status jednostki w państwie i przysługujące jej prawa oraz wolności,

a także nałożone na nią obowiązki,•zasady organizacji i funkcjonowania organów państwowych oraz rela-

cje między nimi a także zasady tworzenia prawa.

Część II. Zasady oraz podstawowe pojęcia

1. Dobro wspólne. Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli (art. 1 Konstytucji RP).

2. Podstawowe zasady ustroju RP. Konstytucja RP w  przepisach Rozdziału I „Rzeczpospolita” formułuje podstawowe zasady ustrojowe.

2 Rozdział I. Rzeczpospolita

KATALOG PODSTAWOWYCH ZASAD USTROJU RP

ZASADA TREŚĆ

ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO(art. 2 Konstytucji RP)

Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

ZASADA JEDNOLITOŚCI PAŃSTWA(art. 3 Konstytucji RP)

Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym.

ZASADA ZWIERZCHNICTWA NARODU (art. 4 ust. 1 i 2 Konstytucji RP)

Władza zwierzchnia w Rzeczpospolitej Polskiej należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedsta-wicieli lub bezpośrednio.

ZASADA NIEPODLEGŁOŚCI I SUWERENNOŚCI(art. 5 Konstytucji RP)

Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaru-szalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochro-nę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.

ZASADA PODZIAŁU WŁADZY(art. 10 ust. 1 Konstytucji RP)

Ustrój Rzeczpospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonaw-czej i władzy sądowniczej.

ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ(art. 20 Konstytucji RP)

Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności dzia-łalności gospodarczej, własności prywatnej oraz soli-darności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczpospo-litej Polskiej.

3. Powszechny i równy dostęp do kultury. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultu-ry, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwo-ju.

Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszkałym za  granicą w  zachowaniu ich związków z  narodowym dziedzictwem kulturalnym (art. 6 ust. 1 i 2 Konstytucji RP).

4. Działalność organów władzy publicznej. Organy władzy pu-blicznej działają na  podstawie i  w  granicach prawa (art.  7 Konstytu-cji RP).

5. Prawo międzynarodowe. Rzeczpospolita Polska przestrzega wią-żącego ją prawa międzynarodowego (art. 9 Konstytucji RP).

3

Przepis ten oznacza konieczność podjęcia przez państwo wszelkich działań, w tym wydawania aktów normatywnych, do których zobowią-zało się ono w umowie międzynarodowej.

6. Wolność tworzenia i działania partii politycznych. Rzeczpospo-lita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych.

Partie polityczne zrzeszają na  zasadach dobrowolności i  równości oby-wateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształ-towanie polityki państwa.

Finansowanie partii politycznych jest jawne (art. 11 ust. 2 Konstytu-cji RP).

7. Zakaz tworzenia organizacji totalitarnych. Zakazane jest istnie-nie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do  totalitarnych metod i  praktyk działania nazizmu, fa-szyzmu i  komunizmu, a  także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa (art. 13 Konstytucji RP).

Problematyce partii politycznych został poświęcony art. 11 Konstytu-cji RP, definiujący ich pojęcie, gwarantujący zasadę wolności ich two-rzenia i  działania oraz wprowadzający w  ust.  2 zasadę jawnego ich finansowania. W art. 13 Konstytucji RP ustanowione zostały ogranicze-nia wolności gwarantowanych w art. 11 ust. 1 Konstytucji RP i zakaza-no istnienia partii i innych organizacji odwołujących się w swoich pro-gramach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i  narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewidu-je utajnienie struktur lub członkostwa. Przesłanki zakazujące tworzenia partii politycznych sformułowane są  na  tyle ogólnikowo, że  będą wy-magać konkretyzacji w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, któ-remu w art. 188 pkt 4 Konstytucji RP powierzono orzekanie w sprawach zgodności z Konstytucją RP celów lub działalności partii politycznych.

Część II. Zasady oraz podstawowe pojęcia

4 Rozdział I. Rzeczpospolita

Objęcie regulacją prawną zagadnień związanych z powstaniem i działalno-ścią partii politycznych nosi miano instytucjonalizacji partii politycznych.

Zagadnienia partii politycznych reguluje szczegółowo ustawa z  27.6.1997  r. o  partiach politycznych (t.j. Dz.U. z  2011  r. Nr  155, poz. 924).

8. Wolność tworzenia i działania związków zawodowych i in-nych organizacji. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworze-nia i działania:•związków zawodowych,•organizacji społeczno-zawodowych rolników,•stowarzyszeń,•ruchów obywatelskich,• innych dobrowolnych zrzeszeń oraz• fundacji (art. 12 Konstytucji RP).

W  celu ochrony praw pracowniczych wykształcił się szczególny ro-dzaj organizacji, a mianowicie związki zawodowe. Konstytucja RP pod-kreśla szczególną rolę związków zawodowych w  realizacji zasady plu-ralizmu. Poza art. 12 Konstytucji RP wolność zrzeszania się w związki zawodowe gwarantuje także art. 59 Konstytucji RP. Przepis ten wymie-nia prawo do  rokowań, zawierania układów zbiorowych pracy, prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu jako gwarancje realizacji celów związkowych. Funkcjonowanie związków za-wodowych regulują ustawy szczególne, a także umowy międzynarodo-we. Podstawową rolę wśród umów międzynarodowych odgrywają kon-wencje Międzynarodowej Organizacji Pracy. Związki zawodowe nie podlegają przepisom ustawy z 7.4.1989  r. – Prawo o  stowarzyszeniach (t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.).

Zgodnie z ustawą z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.) związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i  obrony ich praw, interesów zawodowych i  socjalnych. Związek za-wodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej od pracodaw-ców, administracji państwowej i  samorządu terytorialnego oraz od  in-nych organizacji.

5

9. Wolność prasy. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i in-nych środków społecznego przekazu (art. 14 Konstytucji RP).

Wolność ta  oznacza możliwość przekazywania i  rozpowszechnia-nia poglądów, informacji i idei za pomocą środków masowej komu-nikacji. Związana jest też z wolnością odbioru tych przekazów, informa-cji i idei.

Państwo zobowiązane jest do  podejmowania działań na  rzecz zapobie-gania i  eliminowania zagrożeń wolności prasy i  środków społecznego przekazu.

10. Decentralizacja władzy publicznej. Ustrój terytorialny Rzecz-pospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicz nej. Za-sadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i  zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicz nych określa ustawa (art. 15 ust. 1 i 2 Konstytucji RP).

Wymóg decentralizacji władzy publicznej polega na  wprowadzeniu dla potrzeb zarządu państwowego okręgów terenowych z działającymi tam organami w celu przybliżenia zarządu publicznego do obywateli.

11. Wspólnota samorządowa. Ogół mieszkańców jednostek zasad-niczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę sa-morządową. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań pu-blicznych, samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpo-wiedzialność (art. 16 ust. 1 i 2 Konstytucji RP).

Ludność zamieszkująca tereny poszczególnych jednostek terytorial-nych uznano zatem za „wspólnotę mieszkańców” i powierzono jej istot-ną część zadań publicznych. Szerzej zagadnienia samorządu terytorial-nego reguluje Rozdział VII Konstytucji RP.

12. Samorządy zawodowe i inne. W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonują ce zawody zaufa-nia publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. W drodze ustawy można tworzyć również inne rodzaje samorządów. Samorzą-

Część II. Zasady oraz podstawowe pojęcia

6 Rozdział I. Rzeczpospolita

dy te nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej (art. 17 ust. 1 i 2 Kon-stytucji RP).

13. Ochrona małżeństwa, rodziny, macierzyństwa i rodziciel-stwa. Małżeństwo jako związek kobiety i  mężczyzny, rodzina, macie-rzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczpospo-litej Polskiej (art. 18 Konstytucji RP).

Należy zwrócić uwagę, że Konstytucja RP za małżeństwo uznaje „związek kobiety i mężczyzny”.

14. Opieka nad weteranami. Jak stanowi art.  19 Konstytucji RP Rzeczpospolita Polska specjalną opieką otacza weteranów walk o  nie-podległość, zwłaszcza inwalidów wojennych.

15. Ochrona własności i prawa dziedziczenia. Rzeczpospolita Polska chroni własność i  prawo dziedziczenia. Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publicz ne i za słusznym odszkodowaniem (art. 21 ust. 1 i 2 Konstytucji RP).

Własność stanowi podstawę ustroju gospodarczego Polski i jest nie-zbędnym elementem jego funkcjonowania. Podkreśla to  Konstytucja RP, wymieniając własność prywatną jako jedną z  wartości fundamen-talnych społecznej gospodarki rynkowej. Konstytucja RP nie definiuje pojęcia własności. Nie wprowadza także żadnych zróżnicowań ochrony własności ze względów przedmiotowych czy podmiotowych. Artykuł 21 Konstytucji RP nie precyzuje, o  jakie formy i  typy własności chodzi. Wskazuje to na wolę ustrojodawcy zagwarantowania ochrony wszelkiej własności. Postanowienia tego przepisu rozwinięte są w ustawach zwy-kłych, a zwłaszcza w KC, który reguluje m.in. zasady dziedziczenia.

Wywłaszczeniu ma towarzyszyć słuszne odszkodowanie.

„Słuszne odszkodowanie” powinno być ekwiwalentem, tj.  powinno dawać właścicielowi możliwość odtwarzania rzeczy, którą utracił.

7

16. Ograniczenie wolności działalności gospodarczej. Takie ograniczenie dopuszczalne jest tylko w drodze ustawy i tylko ze wzglę-du na ważny interes publiczny (art. 22 Konstytucji RP).

17. Gospodarstwo rodzinne. Artykuł 23 Konstytucji RP wprowadza zasadę, według której podstawą ustroju rolnego państwa jest gospo-darstwo rodzinne, z jednoczesnym zastrzeżeniem, że zasada ta nie na-rusza postanowień art. 21 i 22 Konstytucji RP, o których mowa powyżej.

Przyjęcie tego zapisu ma  szczególny charakter. Oznacza bowiem, że  w  ramach ustroju społeczno-gospodarczego istnieje szczególny ustrój rolny, który opiera się na gospodarstwach rodzinnych. W odróż-nieniu od regulacji art. 20 Konstytucji RP przyjęto tu zatem kryterium podmiotowe – rodzina.

18. Ochrona pracy. Zgodnie z art. 24 Konstytucji RP praca znajduje się pod ochroną Rzeczpospolitej Polskiej. Państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy.

19. Równouprawnienie kościołów i innych związków wyzna-niowych. Kościoły i inne związki wyznaniowe posiadają równe prawa. Władze publiczne w Rzeczpospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach prze konań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyraża nia w życiu publicznym.

Stosunki między państwem a  kościołami i  innymi związkami wy-znaniowymi są  kształtowa ne na  zasadach poszanowania ich autono-mii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak rów-nież współdziałania dla dobra człowieka i  dobra wspólnego. Stosunki między Rzeczpospolitą Polską a  Kościołem katolickim określają umo-wa między narodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy. Stosun-ki między Rzeczpospolitą Polską a  innymi kościołami oraz związkami wyznaniowy mi określają ustawy uchwalone na  podstawie umów za-wartych przez Radę Ministrów z  ich właściwymi przedstawicielami (art. 25 ust. 1–5 Konstytucji RP).

Stosunek państwa z  kościołem i  związkami wyznaniowymi regulu-je szczegółowo ustawa z 17.5.1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 231, poz. 1965 ze zm.). Ustawa ta de-

Część II. Zasady oraz podstawowe pojęcia

8 Rozdział I. Rzeczpospolita

klaruje, że  Rzeczpospolita Polska jest państwem świeckim i  neutral-nym w  sprawach religii i  przekonań. Kościoły i  związki wyznaniowe w  wykonywaniu swoich funkcji są  niezależne od  państwa. Gwarancją wolności w stosunkach państwo–związek wyznaniowy ma być oddziele-nie kościoła od państwa, swoboda wypełniania funkcji religijnych i rów-nouprawnienie związków wyznaniowych. Sformułowania Konstytucji RP i  ustawy wskazują, że  w  polskim systemie prawa zasada oddziele-nia kościoła od państwa nie jest rozumiana rygorystycznie i dopuszcza wiele form współpracy między związkami wyznaniowymi a państwem.

W art. 25 ust. 5 Konstytucji RP ustawodawca przyjął zasadę odręb-nej ustawowej regulacji pozycji kościołów i  innych związków wy-znaniowych działających na terenie Polski. W myśl tego przepisu usta-wy regulujące pozycję kościołów i  związków zawodowych uchwalane są na podstawie umów zawartych między ich przedstawicielami a Radą Ministrów. W stosunku do kościołów i związków zawodowych posiada-jących odrębny status ustawowy ustawę o gwarancjach wolności sumie-nia i  wyznania stosuje się jedynie posiłkowo. Oparcie poszczególnych ustaw na  umowach zawartych przez rząd z  przedstawicielami kościo-łów i  związków wyznaniowych ma  istotne znaczenie. Gwarantuje ono wpływ danego związku wyznaniowego na treść ustawy, a ponadto nor-muje kwestię, która w  zwykłym trybie ustawodawczym nie jest okre-ślona – konieczność zawarcia umowy przed złożeniem projektu ustawy do laski marszałkowskiej i wyłączność inicjatywy ustawodawczej rządu.

Odrębny charakter ma  regulacja pozycji Kościoła katolickiego ze  względu na  podmiotowość międzynarodową Stolicy Apostolskiej. Z powyższego wynika przewidziane w art. 25 ust. 4 Konstytucji RP ure-gulowanie stosunków między Polską a Stolicą Apostolską oprócz usta-wy także w  ratyfikowanej umowie międzynarodowej. Umowa ta, ra-tyfikowana przez Polskę, określa przede wszystkim stosunki państwa polskiego ze Stolicą Apostolską i status Kościoła katolickiego w prawie wewnętrznym. Ma ona też bezpośrednie znaczenie dla osób wyznania katolickiego. Umowa ta, nazywana Konkordatem, ma  też podwójne znaczenie dla polskiego systemu prawa. Z  jednej strony zawiera zobo-wiązania międzynarodowe państwa polskiego, których musi ono do-trzymać, z drugiej zaś jest źródłem prawa krajowego, obowiązuje bezpo-

9

średnio, co oznacza, że jej postanowieniami jest związany ustawodawca, inne organy prawotwórcze i organy stosujące prawo.

Poza Konkordatem, pozycję Kościoła katolickiego w  państwie okre-śla przede wszystkim ustawa z 17.5.1989 r. o stosunku Państwa do Ko-ścioła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 29, poz. 154 ze zm.). Ustawa ta konkretyzuje ogólne zasady dotyczące sprawowania kultu, nauczania religii, duszpasterstwa wojskowego i specjalistycznego, tzw. organizacji kościelnych, prowadzenia działalności charytatywnej, korzystania przez Kościół katolicki ze środków przekazu.

Normy dotyczące sytuacji prawnej kościołów i związków wyznanio-wych rozsiane są  także po  wielu innych ustawach i  dotyczą różnych spraw, m.in. z zakresu prawa podatkowego, celnego czy oświatowego.

20. Siły zbrojne. Siły Zbrojne Rzeczpospolitej Polskiej służą ochronie niepodległości państwa i niepo dzielności jego terytorium oraz zapew-nieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic. Siły Zbrojne za-chowują neutralność w sprawach politycznych oraz podlegają cywilnej i demokratycznej kontroli (art. 26 ust. 1 i 2 Konstytucji RP).

21. Język urzędowy. W Rzeczpospolitej Polskiej językiem urzędowym jest język polski. Przepis ten nie narusza praw mniejszości narodowych wynikających z ratyfikowanych umów międzynarodowych (art. 27 Kon-stytucji RP).

22. Godło i barwy narodowe. Godłem Rzeczpospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w  koronie w  czerwonym polu (art.  28 ust.  1 Konstytucji RP).

Barwami Rzeczpospolitej Polskiej są kolory biały i czerwony (art. 28 ust. 2 Konstytucji RP).

Godło, barwy i hymn Rzeczpospolitej Polskiej podlegają ochronie praw-nej.

Część II. Zasady oraz podstawowe pojęcia