prasasti pande kesian

67
1 Prasasti Pande Kesian Prasasti Pande Kesian "1" Om Awighnam Astu Namo Sidhyam purwaning pratisti maha brahmana pandhita, ikang swangsa nira, anurunakna pratisantana maring bali bangsul, katekeng yawa dwipa mandala, iki pidartanya, (mantra tidak diposting) kunang pwa yaharihasit kala tembyaning turun hana sarwa loka kabeh. Hana pwa sira Sang Hyang Atma ngwanira, nira purwaning eka buwana makam krtaning buwana kabeh, Brahmanda yoga sima, lembyaning hana sira Sang Hyang Brahmapurwanira mijil sakeng Sang Hyang Atma kunang ring hurdaya, lan tattwanya, kunang pruwaning yoganira, Sang Hyang Atma ngaranya, ndi ya ya nyam mayoga Sang Hyang Atma, hana pwa nira Sang Hyang Sita Dewa. Mayoga Sang Hyang Sita Dewa hana pwa nira Sang Hyang Nara Dewa, mayoga Sang Hyang Nara Dewa hana pwa sira Sang Hyang Nurasa, mayoga Sang Hyang Nurasa, hana pwa sira Sang Hyang Tunggal, mayoga Sang Hyang Tunggal hana pwa sira Sang Hyang Ratna Maya, mayoga Sang Hyang Ratna Maya hana pwa sira Sang Hyang Tri Purusa, Sang Hyang Brahma, Wisnu, Maheswara. Sarika pwa sira kabeh, hana umager akena yoga, pada amrdi akena, pangasining tri loka huwus genep, pangisinging tri loka atisay treptining maha loka, mwang pangisining maha loka kabeh. Prasasti Pande Kesian "2"

Upload: wayan-suparta-bebel

Post on 03-Jul-2015

451 views

Category:

Documents


22 download

DESCRIPTION

Wenang sor wenang luhur

TRANSCRIPT

Page 1: Prasasti Pande Kesian

1

Prasasti Pande Kesian

Prasasti Pande Kesian "1"

Om Awighnam Astu Namo Sidhyam

purwaning pratisti maha brahmana pandhita, ikang swangsa nira, anurunakna

pratisantana maring bali bangsul, katekeng yawa dwipa mandala, iki pidartanya,

(mantra tidak diposting) kunang pwa yaharihasit kala tembyaning turun hana

sarwa loka kabeh. Hana pwa sira Sang Hyang Atma ngwanira, nira purwaning eka

buwana makam krtaning buwana kabeh, Brahmanda yoga sima, lembyaning hana

sira Sang Hyang Brahmapurwanira mijil sakeng Sang Hyang Atma kunang ring

hurdaya, lan tattwanya, kunang pruwaning yoganira, Sang Hyang Atma ngaranya,

ndi ya ya nyam mayoga Sang Hyang Atma, hana pwa nira Sang Hyang Sita

Dewa. Mayoga Sang Hyang Sita Dewa hana pwa nira Sang Hyang Nara Dewa,

mayoga Sang Hyang Nara Dewa hana pwa sira Sang Hyang Nurasa, mayoga Sang

Hyang Nurasa, hana pwa sira Sang Hyang Tunggal, mayoga Sang Hyang Tunggal

hana pwa sira Sang Hyang Ratna Maya, mayoga Sang Hyang Ratna Maya hana

pwa sira Sang Hyang Tri Purusa, Sang Hyang Brahma, Wisnu, Maheswara.

Sarika pwa sira kabeh, hana umager akena yoga, pada amrdi akena, pangasining

tri loka huwus genep, pangisinging tri loka atisay treptining maha loka, mwang

pangisining maha loka kabeh.

Prasasti Pande Kesian "2"

Pwa kunang antajining maha loka suddha sahita mangke prapta gatinikang

sangkan kala. Ndi ya slokanya : Sang aratam maha lokam Brahma Rudra ca gni

bhasmityam, sunyataya, andokanam eka bhuwanasca disatitah pira kunang

riwekasang tikang maha loka, simangaskara, de Sang Hyang Brahma gni Rudra,

bhasmi bhuta tri mandala, wastu sunya mameng, angluwung peteng, pepet ikang

bhuwanakabeh irika pwanira, bhatara Sang Hyang Eka Bhuwana, ngaranira Sang

Hyang Tunggal, Sang Hyang Tuduh anuduk akena, Sang Hyang Brahma Catur

Muka, amerdiakena, tikang maha loka, yapwan kaya dangu, dadyatna ikang maha

loka, Brahmanda Bhuwana sahista, gawe Sang Hyang Brahma kaping rwaniya,

amonton akena, kasidyanira, amretekang bhuwana kabeh, angurip akena bhuwana

Page 2: Prasasti Pande Kesian

2

arnawa, mwang abyakta, Sang Hyang Brahma ngaranira waneh, neher pwa nira

gumawe yoga, repkasidyanira, ana mijil sakeng yoganira, aswa, gandharwa, bhuta

kala, yaksa, pisaca, raksasa, naga, paksi, triyak.

Prasasti Pande Kesian "3"

Neher tan genep, srestining Bhatara Brahma. Mayoga pwa nira, Bhatara, Sang

Hyang Brahma mwah resres yoganira, ana mijil kuskus mwah agni, anamwa rupa,

ajwala-jwala, akeng sandining suksma, juana nira tiniba akena, amaning

kendimaniking, jmanan Bhatara, nira Sang Hyang Brahma, matemahan Ongkara

murti dadya amrta, pinra yoga pwa denira mijil matemahan rare, semangke hana,

semangke matuha, putusing janan sira, angaran sira Mpu Brahma Rsi, Sri Maha

Dewa ngaranira waneh, sira kinon de Bhatara Brahma, amrdiakena, jina kula, ring

bhumi, medang bhrata warsa gumawe wodyaning, Brahma kul, kunang rep yoga

nira. Mpu Sri Maha Dewa dahaling susiddhi yoga nira, saksana mijil tang kukus,

mawot agni, sangkeng tingtungin bajra jnana nira, matemahan rare rwa laki-laki,

mangke mijil, mangke matuha, neher inaran sira Mpu Dang Hyang Dwijendra, Sri

Raja Bajra Kerta ngaranira waneh. Atenira ngaran sira Mpu Dang Hyang Bajra

Satwa, apan mijil sakeng tungtungin bajra jnana. Mpu Sri Maha Dewa, atisaya

kemahalinyam nira, maring loka kabeh. Kunang sira Mpu Dwijendra, kinon de

Bhatara, nira Sang Hyang Brahma Siwa Gni loka, amerdi akena, maka brahmana

luwih utama, sang maha trini, jinakula, ribhumi medang bharata warsa, gumawe

maha suddhaning tri loka. Iki wenang amrtista sahalaning tri bhuwana mandala

sadaya. Kunang rep mayoga pwa sira Mpu DangHyang Dwijendra, dahating

susidhi yoga nira. Saksana hana mijil Sang Hyang Agni amanca warna, malela-

lela, terusing anteriksa, mawordumma, tisayeng mawelu tejaning kukus angurdha

yana mwah atikel tikel, ming kewur, ming sor, prapteng bungkahing ajengire, Sira

Mpu Bajra Raja Kerta, Sira Mpu Dang Hyang Dwijendra ngaranira waneh,

dadyata hana mijil, tekang maya tri warna sakeng bajra jnananira, neher pinra

yoga akena, tikang maya, yaya matemahan rare, tri laki-laki, paripurna, mangke

rare, mangke luhur, ngaran Sira Mpu Brahma Wisesa, winira ngaran Mpu Gagak

Aking, mwah anten nira ngaran Mpu Bunuksah. Ika amredi akena, brahmana

pandita, mwang brahma siwa gama, nguniweh brahmana bud agama, ika

Page 3: Prasasti Pande Kesian

3

simanggeh maktrini, pandeta siwa sugata, ngaran, ika pinaka murdaning yajna

agung ring bumi medang bhrata warsa, pinaka loka angkana.

Kunang sira Dang Hyang Bajra Satwa, kinon de sira Mpu Maha Dewa,

amrediakena, jina kula, maring yawa dwipa mandala, mayoga pwa sira, repsidi

yoga nira, hana mijil panca rupa, ikang mayaning jnana, sakeng tanu amengap,

kadi pakesan, purna yoga ikang maya, mangke hana, mangke luhur, ngaran Sira

Mpu Gni Jaya, arinira ngaran Mpu Maha Meru, mwah antenira ngaran Mpu Gana

mwang Mpu Kuturan, tikang bungsu ngaran Mpu Bradah.

Prasasti Pande Kesian "4"

Kunang sira Mpu Brahmana Pandita Wisesa, kinon de Bhatara nira Sang Hyang

Brahma Gni Loka, mwang Sang Hyang pasupati angelarakena yoga, didine hana

turun-turunan Bhatara, Maha Pendeta, mangkane ling nira Sang Hyang pasupati

mwang Sang Hyang Brahma. Hana kena sira Mpu Brahma Wisesa angelarakena,

dharmaning kapanditan, kapandian ngaran, angawe sarwa sanjataning manusa

ring loka kabeh, apan umanusa kaya polaking sato, ri bhumi sadaya, tan wruh ya

ri kanda peta, api, mwah tutur agama, amangan sarwa who-wohan, taru-taru,

julaka tekeng rwan-rwaniya, tan hana ya aduwe kuwun-kuwun, mwang

papondokan, umah kadawyan, kunang yan rikala panes aterik, tikang bhumi

kabeh, ijadma manusa kabeh pada maperang, marebuting genahnya aturu.

Risoning witing taru mageng, kunang yan rikala hudan aderes, ijadma manusa

sadaya, pada angulati guwa-guwa, tembing-tembinging gunung, pada maperang,

saling rebutang, asing alitan pada pejah, mangkana polahing manusa sadaya.

Dukala kukila ngaraniya, dadya ta nira, mayoga ta sira Mpu Brahma Wisesa, ring

gunung Mahameru, tan sipi drakaning yogan nira, rasa ginggang pikang sili tala,

hana suwe, hana mijil agni sakeng nabi, kerusung siwa dwara, mwang ring

cangkem, karna idung mwah agni, rahasya, ageni sakoti-koti, umijil sakeng, sarwa

sandi nira kabeh, mwang mawor kukus, tisayeng mahulu, tejaning kukus,

angurdayana, atikel-atikel ming sor-ming ruwur, prapteng ring jeng, ananta sana

padamasana nira, satsat kuskus, matemahan baja, mwang wesi, natansah nira

angelarakena, dwananing kapandetan, kepandean ngaran, apalon tangan nira

tengen, supit tangan nira kiwa, landasan mwang paron pupunira kalih, dadyata,

awor ikang baja wesi matemahan pangutik, pangrupak, hana lontar ngunuwet

Page 4: Prasasti Pande Kesian

4

mamirtanya hana aksara kabeh, hana mijil sarwa pajenengan, kadga, keris ngaran,

maka susaktining dalem, mwang para ratu, para arya sadaya, angrereh kang bhumi

kabeh, sangkanya, ers-ers, dungkul, kulkul, begah, mona, tar wenang molah,

sakwehing durat makan dalem, kunang mwah pinca rincah, kang baja wesi,

matemahn sarwa tutur, sarwa sanjataning jadma wong tani, de agenepan,

sangkana hana, phala bungkah, pala gantung, mwang pala wija, ika maka mrta,

huripang sarwa manusa, ring sabhumi kabeh, kunang mwah hana mijil sarwa

sanjelaning wiswa karma, mwang pasanggingan.

Prasasti Pande Kesian "5"

Dateng pwa Sira Mpu Wiswa Karma diniring de arinira, ngaran Mpu Bhangkara,

angawa astu kosala-kosali, mwah asta bhumi, prakempa, sapakonira Bhatara

Brahma, didine sira umedek ring bukpadan nira, maha Brahmana Pandita Mpu

Raja Wisesa ngaranira, apan ira angawa uriping bhuwana kabeh, mwah uriping

aria raining sanjata kabeh, wetu sakeng Sira Mpu Maha Brahmana Pandita, Mpu

Brahma Wisesa, mamirta sumiddha de Sira Mpu Wiswa Karma, sakwehing taru

mageng, pinerang, pinandung ri nebah, rinecah reach, rinecih necih, de satam

palem pahening Maha Brahma Pandita Sira Mpu Brahma Wisesa, ika sawet nira

ingaran, Mpu Aji Sakti, kaya pangucapin janapada, ring bhumi kabeh, ika

mimitanya, hana sad kahyangan, kasembah dening sang catur wangsa, mwang

pamrajan, agung alit, katekeng sakeng, kraton, griya, sarwa arca pralingga,

pratinggan bhatara, dewa bhatara, ika prasama, wetu sakeng purapi, ngaran

purapan, ika mimitaning maha suddha, sakaryaning catur warna, yan tan hana

pwrapen, tan hana paran paran, tan prasiddha sakaryaning sabhumi kabeh,

mangkana ling nira SIra Mpu Brahma Wisesa, nira Maha Brahmana Pandita Aji

Sakti. Dadayta tumurun nira Sang Hyang Pasupati, saking Gunung Semeru,

makonira Sira Mpu Brahma Wisesa, didine sira anglerakena yoga dharmaning

kapandean ngaran, lamakanya hana sarwa sanjataning sang labda diniksan mwang

bhusananing diruksan sang abhiseka ratu, mangkana ling bhatara nira, Sang

Hyang Pasupati, dadyata rep yoga nira Mpu Brahma Wisesa, ring luhuring

Gunung Semeru. Anglerakena dharmaning kapandean, apalon tangan, alam dasar

pupu, umijil agni sakeng cangkem, sakeng netra rwa, mwang sakeng karna,

mwang sakeng siwa dwara, amancawarna rupaning agni, campuh matemahan

Page 5: Prasasti Pande Kesian

5

sanunggal, malela ajwala ajwala, atekel-tekel, mengluwur mengsor, terusing

anteriksa, gegar walekung dewata nawa sangha, turun Sang Hyang Pasipati

anugraha sarwa ratna kanaka, rupyaka tamaga, mwang prunggu, ika ginawe nira,

bhawaning sang Siwa Budha mwang bhujangga rsi, ketu mwang genitri, kilat

bahu mwang anting-anting, mwah rinecah ikang rupyaka tembaga, huwus ta

matemahan swamba, tri pada, sirat dupa, padipan, pawijan, wecandana mwang

bajra lawo, bajra genta, bajra uter, ika ngaran siwa upakara, kramaning sang

brahmana walaka, wus suddha, uncap siwa budha apan sira wus angwa siwa

krana, sakaryanira Mpu Brahma Pandita, ika prasama, metupaunggahing tanganira

Mpu Brahmana Pandita Aji Sakti mwah bincah ikang gangsa, prunggu, ngaran,

matemahan sarwa gegambelan, kaklentingan ngaraniya.

Prasasti Pande Kesian "6"

Dahating suka wirya urbawa, ideping wang ring bhumi kabeh, ika sawatniya, nira

ngaran Mpu Brahmana Pandita Siwa LEbur Gangsa, nira luwih wenang amari

suddha sakwehing atma ning sang catur warna, prasangsa ring dewa sakalwirnya,

apan nira Mpu Brahma Wisesa angaduh puja weda panglebur gangsa kanaka

mwang baja wesi, apan nira risakala rumaga Sang Hyang Eka Bhuwana,

purwaning sabhumi kabeh, aja pido , kita yadjan manusa, mwah yan tan hana

pratisantan Sira Mpu Brahma Wisesa anglarekana dharmaning kapandetan,

kapandean ngaran, dahating sepi angkewung tikang bhumi kabeh, makadi jadma

manusa sadaya, kaya arto mwang buron, luwir kaya paksi anglayangtan hana

ajeneh jek, nggonya, dahating junggul, imanusa kabeh, mwang yan tan hana tistis

nira Bhatara Sang Hyang Brahma Siwa Gni mah Sang Hyang Pasupati

anglerakena yoga ring Hyang api ngaran purapen, tan hana paran paran ring

bhumi, mwah tan papurwa ikang bhumi kabeh. Ih kita jadma manusa sadaya, aja

kita tan mituhu, pido lawan lingku, aku Sang Hyang Brahma Siwa Gni Wisesa

mwang Sang Hyang Pasupati, jas tasmat. Ika kengetakena maka mimiting amreta

mwang aksara “ta” mwang pamuputing sakaryanta kabeh, sira Mpu Brahmanda

Maha pandita Aji Wesi Lebur Gangsa sira rumaga Siwa Guru, siwaning jadma

manusa risabhumi kabeh, mwang SIra Pandita Aji Wesi Sakti ngaran yayah

renaming manusa kabeh, ardha naraswari ngaran nira, rumaga Brahma Siwa

Bhudayam, tan hana mwah ribhuwana kabeh.

Page 6: Prasasti Pande Kesian

6

Nyan mwah ling nira bhatara ira Sang Hyang Brahma Siwa Gni Wisesa mwang

Sang Hyang Pasupati, Ah uduh kita manusa sadaya renga akena lingira de

pakenak, mwang pileketku sakeng mangke kaya ridlaha, aja awya lipya lawan

pwruhku mene, pada pawarah juga lawan suwang sama suwang sanak ta sadaya

ring sabhumi kabeh, iki hana santananku ngaran Sira Maha Brahmana Pandita Aji

Wesi Sakti Wisesa, Sira Mpu Brahma Jagating Wisesa ngaran nira maneh, nira

wenang amrastista pati uriping manusa ring sabhumi kabeh, mwang angentas

entas, kunapa ring sang catur wangsa, apa mwah wangkening wong sudra jadma,

wasta suddha ya, apan Sira Mpu Brahmana Pandita siwaning asiwa, guruning

aguru, apan sira juga wenang angaduh dharmaning kapandetan, kapandean

ngaranira, angkana mimitanya pamuputing sayajna sakaryaning sabhumi kabeh,

ika ngaran eka bhuwana, pwawaning bhumi kabeh, aja pido tan miliku ling nira,

ira Bhatara Sang Hyang Brahma Siwa Gni Jagat Wisesa mwah Sang Hyang

Pasupati.

Prasasti Pande Kesian "7"

Kunang mwah yan tan hana pratisantanku, anglerakena akwaning kapandean, tan

suddha karya pira kwehing kena siwa bhuda mwang bhujangga rsi, mangedoh

denira, puput ngaran puput, ika siwetnya, aja sang siwa bhuda angentas, amretista

pati kahuripan Sira Sang Brahmana Pandita, Brahmana Kapandean ngaran nira

waneh, apan sira juga anugraha siwa upakrana, kranan sira ungaran sang siwa

bhuda, sakeng dharmaning kapandean, mimita ika kabeh, pasuda karya mangkana

warakyanira bhatara Sang Hyang Pasupati, moktah para nira, umantuking maring

gunung Semeru. Kunang hana mwah ling ira Sang Hyang Brahma, ah uduh Sira

Mpu Brahmana Pandita, Mpu Brahma Wisesa pwa sira mwah angleraken yoga,

didine ana pratisantana, angleraken dharma kapanditan, kapandean ngaran nira,

mangkana ling Bhatara Brahma. Dadya ta rep siddhining yogan nira Mpu Brahma

Wisesa, hana pwa nira mijil maya rwa rupa warna, sakeng tungtunging bajra jnana

nira, mapulpul matemahan tunggal pinrayoga ikang yoga, rwa rupa warnan, mwah

pinuja dening catur puja, siwa astawa, brahma astawa mwang wisnu astawa,

samara astawa pangawaking yoga, Sang Hyang Kama Dristi mengetikang maya,

matemahan rare roang siki sama laki-laki, samangke hana mangke luhur, pada

putusing sarwa jnana pada wangya sira, sama lawan nira Mpu Brahmana Maha

Page 7: Prasasti Pande Kesian

7

Pandita Aji Sakti, Mpu Brahma Wisesa ngaran ira mwah, guna mwang kesaktian

nira, kang jyesta ngaranira Mpu Brahma Siwa Saguna, tikang ari ngaran ira Mpu

Brahmana Pandita Gamaring Sakti. Kunang sira Mpu Brahma Siwa Saguna lwir

kaya Brahma Prabhawana sama guna, kasteng swarjanira. Kunang sira pandita

Gandring Sakti, Sang Hyang Wisnu angawatara, kamahatwianira, kaswarjanira

sira sang dwija, de sira Mpu Pandita Brahma Wisesa nira maka purwahita de sira

Aji Airlangga, papareng menglugal nira sira Mpu Pradah, arikala saka yusaning

bhuwana murtia, aksi wadana kunag ceritanen . . . .

Prasasti Pande Kesian "8"

(mantra tidak diposting) Kunang Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna,

mwah arinira Sira Mpu Brahmanda Pandita Gandring Sakti, maka puruhita siwa

guruning loka ring yawa dwipa madala, ring jawa dwipa tumapel, de Sira Aji

Tunggul Ametung, hari kala saka nyuryaning gumi ambara, locanam netra sasi.

Kunang Sira Mpu Brahmanda Pandita Gandring Sakti asramanira ring gunung

Brahma Rsi mukawus kaprajaya de Ken Angrok dening keris nira during suddha

purna, dadiyata dahat kabrahmantyanira Mpu Gandring Sakti aniwakena bajra

wisia, jahtasmat kita Ken Angrok, dahating dursila buddinta, ambekta dudu, dudu

polahing dudu kita, anwek mami, tan hana samada de keris manira, tan suddha

purna, keris ku iki angalap patinta wekasan, angawa rundah kali sangara buminta

angeng sapta klaran jail, tasmat moga, mogawah dubha karmanta, tri memanta,

trus tembus tekeng turung temurunam kita tekeng lum arak jah tasmat wak bajra

sidi.(aksara bali)

Kunag wus mangkana murpua nira bhatara Sira Mpu Brahmanta Pandita

Gandring Sakti, maring Brahma Siwa Bhuda laya nirwanam. Ari kala saka

pramananing bhuwana sunia agni, yama tanu krena paksa, pang astami marga sira

wara pita, ari sugata paing.

Pira gati kunang lawas sira dadia ta haru hara kali sangara tikang bhumi singosari,

Sri Maha Raja Tunggul Ametung tinuek de Ken Angrok, de kris nira Mpu

Gandring Sakti ngaran LULU SANGKRING, pejah pwa sira sri aji maha raja,

patnira sri aji maharaja Diah Dewi Ken Dedes inamet de Ken Angrok, hana

anakniya ngaran Mahisa Wong Ateleng, ibuniya sakeng Ken Umang muah hana

anakniya ngaran Toh Jaya, saking Sri maharaja hana putran nira, nga, Nusapati.

Page 8: Prasasti Pande Kesian

8

Kunang ari kala sakeng guna puaka meaksi nabi, sira Ken Angrok angawe candi

prelinggan Bhatara Sira Mpu Brahmanda Pandita Mpu Gandring Sakti, muah arca

prelinggan nira Mpu Gandring, linggihakena ring tungtungning candi Singosari

ika, wenang kasembah de maharaja raja Singosaridi nulur de sang siwa sugata

bujangga aji katekeng para ratu muang arya sadaya katekeng pretakjana kabeh.

Didine nira suddha sampurna kabrahmantianira Mpu Brahmana Pandita Gandring

Sakti, apan nira angineng akena gama brahma siwa guru bhuda bhairawa, nira

newaga maha sinuning sangsiwa bhuda bujangga, mwang para kita de sira

Maharaja Jenggala Kediri Daha Singosari sawangku Yawa Dwipa mandala.

Prasasti Pande Kesian "9"

Kunang wus lama-lama weruh Sang Anusapati, hari sapejahing yayah nira Sri

Maharaja Tunggul Ametung, ika sang antra Sang Anusapati sahasa nuek Ken

Angrok, pejah tan pangudu, Sang Anusapati hamadeg prabu. Harikala saka

manggala weda nitra nayaka. Kunang wus lama wus weruh pwa sira Sang Toh

Jaya, hari sapatin bapan niya, ken Angrok, ika sawet niya sahasa Sang Toh Jaya

hanuek sang Anusapati, pejah sapisan, Sang Toh Jaya junag Prabu. Rikala saka

grana sagara nayaka. Kunang wuus karenya hari sapejah yayah nira de Sang

Ranggawuni, harak sakeng sang wuus pejah dadaya ta sakala sira hanuek sang

Toh Jaya, pejah pwa sira, Sang Ranggawuni humadeg prabu, duk kala saka wasu

rasakara sasi.

Kunang sang Ranggawuni, Sri Maharaja Wisnu Wardana ngaran ta waneh, hana

anak ira ngaran Sri Maharaja Kertanegara, humadeg prabu, arikala saka locana

antara aksi sitangsu. Hana hanak ira catur kueh hira pawistri ngaran nira

Prameswari Narendra Duhita Pramana Paramita Gayatri, maha patih ira nga,

Rangga Nata Mahisa Campaka, hanak Mahisa Wong Akling, Mahasia Camapaka,

hana hanak nira nga, Lembu Tal, hana hanak hira nga, Raden Wijaya.

Kunang hari ya, pawertining kali sangara bhumi ring singosasari, apan kari dahat,

kabjra Mpu Gandring Sakti, lelumbang dangu dangu. Hika marmitanya tanpa

tindih tikang rata lawan pantaring ratu sama ratu, dahating rusak sasaning bhumi,

ratu lawan papatih, hapan maha patih nira Sang Rangga Nata wuus tinunga.

Hangungsi maring Kediri, bakti lawan Sri Maharaja Jaya Katong kunang hika

sawet hira Sri Maharaja Jaya Katong humanget riyayah hira, nga, Sri Maharaja

Page 9: Prasasti Pande Kesian

9

Kerta Jaya, wuus pinejah de Keng Angrok nguni. Nika sangkan nira Sri Maharaja

Jaya Katong dahating kabrahmantian, hana lung tikang bhumi Singasari hiniring

de Sri Bupati Madura, nga Arya Wiralaja. Kunang tan sapira pira, ramianikanang

perang. Dadiata wus pejah Sri Maharaja Singasari, kunang winantra nira raden

Wijaya nurud sira angungsi maring Madura nagara saha swamin nira inuring de

patih hira, nga, sore Ranggalawe mwang Nambi. Halah Brasta bhumi Singasari.

Duk isaka netra nawa locana tanu. Kunang Raden wijaya diniring de Arya

Wirajaya, humedek ring bukpandan nira, Sri Maharaja Jaya Katuang dahating asih

asih pwa nira aminta hurip. Dadiata humangen angen, tuas nalan nira Sri Aji Jaya

Katuang, apan karataon nira wuus brasta binasmi hika sawet niya, Raden Wijaya

hinugraha wana trik, didine hing kana sira hanggawe kraton, mangkana keeling sri

Maharaja Jaya katuang ri puruhitan nira Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa

Saguna, puspatan nira waneh, nira haleraken yoga Samadhi ring gunung susila

Hyang Sana, haptia nira Raden Wijaya, hanuwur padan nira Sira Mpu Brahmanda

Panita Siwa Saguna, hapan nira hangineng Brahma Siwa Bhuda maha yana, yan

tan nira tan sumida luar sakwehing kala bhuta dengan, wong samar gamang, haji

lemete, memedi, dedemit prasama keluar, hapan wan trik pika, ika dahating

matenget muang madurgama suket.

Prasasti Pande Kesian "10"

Kunang Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna rep mayoga pwa nira, marep

purwa, daksina, pascima, keluhur, madya, sor, luhuring aluhur, teka wana angorda

asiki, dadiata hana mijil agni amanca warna saking wak, irung, karna, netra

mwang saking siwa dwara nira, katekeng sarwa sandi nira kabeh, dadia ta awor

agni sam agni, nwa rupa warnanin agni, malela lela, tauala jualan, trusing

antariksa, muah tikal ming sor, ming luhur matemahan baja wesi, muah tunggal

ikang baja wesi, matemahan sarwa sanjata, luirniya bargawa, harug, kapak,

kandik, kuntul anglayang pada angrabas tan hana hangawa, prasama rebah tikang

taru-taru mageng, wuus rebah muwah binasmi de Sang Hyang Brahma Rudra

Kala Gni, wuus suddha basmi, tinejah tikang, metu yikang duma angurdayana

atikel-tikel mihng luhur ming sor, terusing anteriksa, rereb kaya kasa, petang

pepet kang bhuwana kabeh muah halius halimpung, grah gumeter, saha bayu

bajra, kilap asliwer ring anteriksa, pinecah kang mega, matemahan hudan nadres,

Page 10: Prasasti Pande Kesian

10

wuus mangkana suddha malilang tikang wana trik, mangkana dharma wisesan

nira, nira lwih sakti susidi mandi, bajra janyaran nira, nira Maha Brahmanda

Pandita Mpu Brahma Siwa Saguna ngaran. Dadiata dahating kascarya sira Raden

Wijaya, hamulat kasaktian nira, luih susidi handyanan nira Sira Mpu Brahmana

Pandita Siwa Saguna yukti Sang Hyang Brahma Siwa Gni Loka Pasupati

malingga ring anggan nira, mangkana kuma nyeping, yun Raden Wijaya. Diniring

de para Mpu, sang angireng Siwa gama muang Bhuda gama, paran lwirniya

turunan Sira Mpu Bradah, sira Mpu Siwa Gandu, ngineng Siwa Gama, nurun

akena Mpu Wita Raga. Kung harin nira Mpu Bahula ngineng Bhuda Gama. Hana

hanak nira, nga Mpu Tantular. Sira haweh hana putra panca kueh nira, Mpu

Panawasikan, Mpu Sidimantra, Mpu Samaranata, nurunang Mpu Nilarta hinucap

padanda ring Bali. Muah harin Mpu Samaranata ngaran Mpu Dang Hyang Hasta

Paka. Muah Mpu Dang Hyang Panawasikan sira nurunang Sira Kapakisan nira

nurunang Dalem.

Kunang waliakena kang carita, Sri Raden Wijaya humadek ring buk padan nira

Maha Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna muah sira humatara, singgih pakulun

daweg sang tabeya, ranak pukulun hangaturaken sembah sari Ongkara krangkum

Nama Siwa Budayam, nora ta hana waneh rim aha sinuwun, didini hulun tan

keneng kacakra bawa, waniya humatura ri maha sinuwun.

Prasasti Pande Kesian "11"

Hana muwah susaktin pikulun hulin kaya hangeseng, wana trik iki mangkana

saturana, Sri Raden Wijaya, rim aha sinuwun.Kunang lingira Mpu Brahma

Pandita Siwa Saguna, Ah ahum ahum uduh ranaku Sri Raden Wijaya, nguniweh

para Mpu sadaya sangineng siwa bhuda gama lahpada pahenet, wak akena

talinganing pangrenge, ayu mwah angawe galanganing wana muwah angawe

dalam atma sunia antara dewa sanjata pangentas jalan sang Dewa Pitra temen

sang catur wangsa, apan muwah aturan sang sudra jadma. Kunang yan sang

brahmana siwa bhuda muang bhujangga rsi ya ta ti wruh pwa sira, haja haja

pinrikin, jalaning tutur, haywa pido tan mituhu lingku iki. Muwah yan tan hana

pratisentananku hanglarakena dharmaning kapanditan, kapandean ngaran, tan

sumida sakuehing sadaya agung alit paran kuwehing hana siwa bhuda bhujangga

rsi tan hana sumita denira hangapa muah anyuaraga hakena Hyang Dewa

Page 11: Prasasti Pande Kesian

11

Pitaratma sang catur wangsa haja pido sira. Kunang muah yan haana

pratisantanku kapandean, during sumida de sira adiksa karma yan huwus sira

wruha ring weda waranugrahan bhatara kawitan sira wenang sira angawe

pangentas, muwah pangentas jalan Hyang Dewa Pitratma sang catur wangsa,

kunang muah yan tan hana sang ratu aryakra werti, wuus pejah pangentas jalan

niga tri bhawa, saha aksara pranawa sukma suniata nirwanam, muwah yan siwa

bhuda sudhama, saha aksara bioma siwa bhuda nirwanam, yan arya kasinatrian

kembanging tui aksara upeti prelina.

Yan wang sudra jadma sapanunggalin baja wesi ika pangentasniya, muwah yan

sang ratu muwah siwa bhuda muang bhujangga rsi angawe sad kahyangan muang

pamrajan tan mapasi isi padagingan ngaran, satapak paluning pandita panglebur

baja wesi gangsa kanaka rupaka muang tamaga, manuting nista madya utamaning

palinggih, tan suddha samala patakaning satapaking undagi, tan mayun sarwa

dewa malinggih ring sarwa palinggih dadi paumahan ikala, bhuta jin. Apan Sira

Mpu Maha Pandita Siwa Saguna rumaga eka bhuwana, purwa bhumi maha

suddha karya, sakaryaning bhumi kabeh, angawe pratiti padaning sang catur

wangsa muang susaktining dalem, angreh bhumi diniring de pwa arya sadaya.

Kunang yang sang siwa bhuda bhujangga tan wruh pwa sira anglebur baja wesi

muah gangsa kanaka ika sawetnia, aja-aja pila dahat amrastista muang angentas

kalayuan sekaran nira, pratisantanania Mpu Brahma Pandita Siwa Saguna,

mangkana Sang Siwa, Sang Bhuda umenget takena lehingku iki , aku Sira Mpu

Brahma Pandita Siwa Saguna lah pada pwa he juga lawan turunan kita sadaya,

sakeng mangke kaya daha, apan sira Pandita mimitang maha suddha kaya purwa

bhumi eka bhuwanangaran, mangkana ling nira Mpu Brahma Siwa Saguna.

Prasasti Pande Kesian "12"

Pira kunang latri lawan nira, huwus suddha sahita kraton nira Sri Raden Wijaya

ngaran Wilatikta muang majapahit, duk kala nyaka susaning bhumi, wake grah,

netra, sasi. Kunang resti pamuktian nira Sri Raden Wijaya, Sri Maha Raja Kerta

Rajasa Jaya Wardana. Muah sira angamet swami putrining malayu ngaran Diah

Dara Jingga hana putran nira laki ngaran Sri Raden Kahgemet Sri Maha Raja Jaya

Nagara ngaran nira waneh. Nira kinon de yayah ira, asumendi ratu sawengkoning

Wilatikta, duk isaka indra nidi nayana candrawen.

Page 12: Prasasti Pande Kesian

12

Pira kunang latri lawan kita, dresti panyeneng hira Sri Maharaja Jaya Nagara,

wuus umalah akena patih-patih hira andaga paran luirnia, Rangga Lawe, Sora,

Semi, Kuti, saking kaprewijayan nira patih Gajah Mada duk kala kesara sunia

wani tanu.

Kunang carita keneng muah Sri Maharaja Gajah Waktra murdaning bhumi Bali

Aga bedaning pakulunang, wania andaga ring Dalem Majapahit apan hara maha

patih nira luir tisayang jagat, sakti pened, keputing sarwa sanjata satapak paluning

pandita aji wesi sakti, ngaran sira I Pasung Grigis, I Kebo Iwa, I Giri Wana, I

Kalung Singkal, I Tunjung Tutur, I Tambyak, ika mawertania kaselek tuas natan

nira Dalem Majapahit deniring de patih Gajah Mada. Humatur husira singgih

pakulundaweg pasang tabe patih pakulun, iki hana puruhitan Dalem Sira Mpu

Brahmanda Pandita Siwa Saguna nira rumoga suryaning Yawa Dwipa mandala

muang Majapahit, nira dinuta hangkerub punang Bali Pulina sakewaha, nira

rumaksa juga muang angraksa premaning para junting Wilatikta sadaya. Hyan

Hyon nira sadera patih pikulun wira gajah Mada, maka pamucukin perang

hangkerub punang Bali Aga mangkana, sature kryan Mada lah pada paparan

umedek ring maha yati maring gunung Lelumbang Giriasta nira ngaran Maspait

kunang.

Prasasti Pande Kesian "13"

Kunang Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, arikala sira wuus anyurya

sewana, diniring de para Mpu sadaya, luir nira Mpu Siwa Gandu, Mpu Bahula,

Mpu Tantular, Mpu Panawasikan, Mpu Sidimantra, Mpu Semara Nata pareng

anak ira, Mpu Nirarta, Mpu Astapaka muah Mpu Dang Hyang Kapakisan prasama

anuwan warah-warah ira maha sinuwun nira, nira Mpu Maha Brahamanda Pandita

Siwa Gni, Pandita Siwa Saguna ngaran nira waneh, dadia ta dating Sri Maharaja

Jaya Nagara diniring de maha patih nira Wira Gajah Mada. Kunang ling Maha

Pandita, hanyar dating Sri Maharaja, diniring de Maha Patih, lah amecikana

lungguh papareng lawan mangu. Dadya ta umatur pwa nira Sri Maharaja Jaya

Negara pareng Maha Patih Gajah Mada, singgih pikulun maha sinuwun, wong

kasamahakena hulun humedek ke ribukpadan maha sinuwun nora ta waneh ,

kaginu pita teka pranak pukulun papareng patih wirada mada, didi maha Mpu

dahating sadmata pirakeng hulun, pikulun maha sinuwun hulun dinuta hulun hang

Page 13: Prasasti Pande Kesian

13

kerub pikang bhumi Bali aga, diniring de pararya sadaya maka pamucuking

perang, sira kriyan Gajah Mada angrejek Sri Maharaja Bedahulu. Kunang hana

muah papareng lawan sanak hira para arya wilatikta, tos janggala, Kediri, daha,

singosari paran luir jira, Arya Sentong, Arya Bleteng, Arya Damar, Arya

Kenceng, Arya Kanuruhan, Arya Kutawaringin, Arya Belog, Arya Dlancang,

Arya Wangbang muah Arya Gajah Para, mwang para wesia sanak tiga Tan Kober,

Tan Kawur, ika prajurit hulun katekeng maha Mpu pangempuaning prajurit

Wilatikta sadaya, hadunan hulun maring Bali Aga maperang lawan Sir Gajah

Waktra, apan sira dahat andaga beda ring pakulun Wilatikta. Ika marmitania

ngulun maha Mpu Brahmanda Pandita Aji Sakti ngaran Mpu Pandita Siwa

Saguna, nira hangawe susaktinin sang maha murdaning bhumi kabeh. Mangkana

saturang nira Sri Maharaja Jaya Nagara dinulur maha patih nira Wirada Mada.

Nihan ling nira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, Ah ahum ahum hanaku Sri

Maharaja Jaya Nagara, maka murdaning bhumi Wilatikta, ngumiweh para arya

sadaya, lah renge akena puarah kuiki pandita, ratu, para arya, tri hika-tri hika

didine matemahan tunggal asing prajah remek pita kabeh haja hayuemung

mawedi pejahe ring rana gana tan weruh klebuk atma pitaranta, maring yama

diloka mangkana humengetakena puarahku. Nagara singgih pukulun maha

sinuwun hulun ranak maha sinuwun natan tinut tumedun maring Bali aga apan tan

kahenaning durat maka dating mareng Majapahit, ika marmitania pakulun.

Kunang muah ling Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, Ah uduh kita

Maha Patih Gajah Mada lah kinkin akena ruang sanakta para arya sadaya bipraya

tumedun mareng Bali aga angrejeg Sri Gajah Waktra katekeng para patihnia

sadaya anging sadera kita Mada apan kita maha patih tisayang jagat

sawengkuning Majapahit lah kinkiekena pangindrajala ta apan duratmakantaluih

sakti wisesa muah patih sira sadaya. Mangkana ling nira Maha Mpu Brahmanda

Pandita Siwa Saguna.

Prasasti Pande Kesian "14"

Pira gati kunang latri lawas nira tumedun ikang parajurit wit saking Majapahit

wuus inugraha sarwa pajenengan keris muang watang maka pangreping bhuwana

muang panungkul jagat dening maha sinuwun Sira Mpu brahmanda maha pandita

surayaning bhumi Wilatikta Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna nira muah

Page 14: Prasasti Pande Kesian

14

sekeha para prajurit para arya sadaya wuus kajaya-jayen de puja atma raksa, asta

mala baya muang pasupati pangawat manuta bima kasuma, katiken nawa dewata

kawaca dukrikala padewasan nira angrejek Bali Aga maka pahuluning parajurit

Majapahit Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna muang pamucikin perang

maha patih Wira Gajah Mada dinulur para arya kabeh, Arya Sentong, Arya

Bleteng, Arya Damar, Arya Pangalasan, Arya Kanuruhan, Arya Kenceng, Arya

Kutawaringin, Arya Dlancang, Arya Wangbang, Arya Belog, Arya Gajah Para,

muang wesia sanak Tan Kaur, Tan Kober, Tan Mundur, ika prasama inugraha kris

pajenengan muang watang, mwang kaputusan nawa dewata kawaka, akuweh tan

mimitang wara nugara mara sinuhunira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna

ring para arya sadaya, ika ngaran parajurit wit Majapahit angelurung kang bhumi

Bali Aga.

Kunang tan kacritanan yan dapera mamianing ikanang perang pateng uling

prajurit Majapahit lawan Bali Aga. Dadia ta alah jeri maha raja Gajah Waktra

mateming bhumi Bali Aga katekeng para patih nira sadaya duk rikala saka

manggala netra waka nabi. Pira kunang lawas nikang latri ri wuus alah Sri

bedamuka matiming Bali pulina, dadia ta angipta sira krian patih Gajah Mada

rikala wengi patni nir Ki Ayu Bebed. Ingada karemis de Sri Maharaja Jaya Nagara

eka marmitania kaslek tuas malanira patih Gajah Mada, umaur ri bukpadan maha

sinuhun sira Mpu Brahmanda Siwa Saguna diniring de para arya sadaya wuus

katur separipalah Sri Aji Kala Gemet, gun patih pakulun bija maya mandala ri

Majapahit reh sampun rimasa alama rueh hana sawarsa sapaling lek mangkana

satunaning patih Gajah Mada. Ah AUM, uduh kryan patih Wirada Mada, tuhu

bener ling ta, apan wuus alama ingka maring Bali pulina sakuwehing ripu

mawisesa, wuus sudha brasta denta Mada, sakewala karijua wonging Bali Yoga

muang wonging bintang danu, pakarijua marupa ripu, muah sang bapa angumaksa

tikang praja mandala, ingke ing Bali pulina. Mangkana ling maha sinuwun Sira

Mpu Brahmanda Siwa Saguna, dadya ta umatur pwa sira Maha Patih Gajah Mada,

singgih pakulun iki anaputrakan maha sinuwun saking inugraha Sira Mpu

Wijaksara, tes nira Mpu Gni Jaya lumingga maring Gunung Lempuyang madya,

ika bipraya inaturakena, dehulun anggraksa punang praja mandala bhumi Bali

pulina iki, mangkana atur sira maha patih Gajah Mada, gan ling nira Mpu

Page 15: Prasasti Pande Kesian

15

Brahmanda Pandita Siwa Saguna, tahu bener lengta Mada lah pada kinkinlah

kena, prajurit Wilatikta, umantuka muah maring Wilatikta, tan caritakena

lampahira hawan, wuus prapta maring Majapahit.

Prasasti Pande Kesian "15"

Dadyata kryan patih Wirada Mada angawe pangindrajala sandi, apan sira wus

weruh aparipolahing Sri Aji Kala Gemet, apan sedeng rahat lawanira keneng

asmaradi, kayabuh lawanira kinon pwa sira Kitanca, anan baning muang anuek Sri

Aji Kala Gemet, wus pejah tinuek de Tanca, muah Kitanca kasuduk de Patih

Maha Patih Gajah Mada, prasama pada palatra, duk kala saka yusaning bhuwana

wasu aksi, puaka nayaka.

Pira gati lawasnira, datang pwa sira Kyayi Patih Ulung, kisi Padang Subadra

muang Kyayi Pamacakan muah Kyayi Pasek Gelgel, dinuta denira, Siwa Mpu

Wijaksara umedek ri bukpadaniraMpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna muah

rikrian maha patih wira Gajah Mada, maring Wilatikta dadine agelis hana dalem,

maka murdhaning bhumi Bali pulina, mangkana saturanira, duta saking Bali

pulina. Kunang ling sira Mpu Brahmana Pandita Siwa Saguna diniring de patih

Gajah Mada, ling nira, Ah, uduh kita, carana renungku, para arya Bali pwa sira,

tuhu bener pamantuka, pwa sira rumuhun mamipakaria, angan durasa lawan maha

patih wirada Gajah Mada. Mangkana lingira Mpu Brahmanda Pandita Siwa

Saguna suryaning Wilatikta, dadiata Kyayi Patih Ulung, Kyayi Padang Subadra

muang Kyayi Pamancekan angaturakena panganjali ribukpadan maha sinuhun

Sira Mpu Barhamanda Pandita Siwa Saguna muang Patih Gajah Mada. Tan

critanang lampahira para duta maring hawan, ras prapta maring Bali pulina.

Nihan caritakena muah maring Majapahit, sira Maha Patih Gajah Mada, umedek

ring pangkanjanira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, ling nira Kryan Mada,

Singgih pakulun sang maha yutiwara, pakulun rumaga pandita suryaning yawa

dwipa mandala, patik pakulun dahating umangen angen lawan bhumi Bali, wuus

alama-lama tan hana ratu amuter ring natar Bali, sang apa kawenang, sumilihana

maka mudaning bhumi Bali pulina. Mangkana saturane kriyan Patih Gajah Mada.

Kunang ling sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, Ahh Ahum, uduh nanak

maha patih wira Gajah Mada, tuhu bener kaya ling ta, kihana mimitaningku

tunggal, wus matemahan akueh, tis-tis nira, Mpu Dang Hyang Kapakisan, nurun

Page 16: Prasasti Pande Kesian

16

akena, Soma Kapakisan, hana ta putrania catur kueh nira. Pawistri sinunggal,

kaitri kueh nira kaya pangandikan mami, ika wenang sumilihana ratu, apan nira

umijilaning uttama, mangkana pangandikan mami, Mada. Dadiata umatur pwa

sira kriayan maha patih Wirada Mada, singgih pakulun maha sinuhun yan kaya

patih pakulun kang pamayun umadeg akna maring Pasuruan, kang dimade maring

Blambangan, kang istri maring Sumawa, kang cilik maring Bali pulina, nian kaya

mangkana, kadiang hiun maha sinuhun. Nihan ling maha Mpu Brahmanda Pandita

Siwa Saguna, nira cudamani Wilatikta, ahh uduh tuhu bener lingta Mada, lah

akinkin akena, padewasan nira, tumedun maring Bali pulina, rikala saka yusaning

bhuwana guna srutiem, prakem candranam, kartika masa, sukla paksa nemu

purnama warah parwata, rahina rahayu madurasa, ika ngaran dewasa, rateking

pandita sakti, wara nugraha nira Mpu Brahmanda Pandita Sakti Siwa Saguna,

puspata nira waneh.

Prasasti Pande Kesian "16"

Muah humatur pwa sira kriyan maha patih Gajah Mada, singgih pakulun maha

sinuhun, yan kaya kawenang maha Mpu juga muah tumedun maring Bali pulina

angempuaneng dalem, maka murdhaning bhumi Bali sadaya, muah diniring de

para arya sadaya, ika prasama ngaran prajurit Wilatikta, tos Janggala Kediri.

Yan kaya hulun maha papatih pakulun, hulun kriyan Mada tanturut pajearam,

tumedun maring Bali pulina ngiring dalem. Apan hulun sedeng rahat, angemit

muang angemban kratonpawistri, Tri Bhuana Tungga Dewi kamirtannia pakulun,

hulun tamarep amangan, palupa muah. Yan tan sumidia prasama sawengkuhing

Yawa dwipa mandala, katekeng Nusantara, prasama nungkul bhati lawan kraton

Majapahit, mangkana hidepin patih maha Mpu, mangkana saturanira kriyan patih

Gajah Mada.

Nan ling Sira Mpu Brahmanda Pandita Sakti Siwa Saguna, rumaga suryaning

Wilatikta, Ah AUM, uduh kita patih Wira Gjah Mada, iki ana pranakanku, sira

Mpu Semara Nata, pepareng anak arinku sira Sabda Palon putran arinku Sira Mpu

Gandring, ika angentiana maka puruhita kraton Majapahit, ika wenang mangkana,

linh nira sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, suryaning bhuwana kabeh,

(mantra tidak diposting) iki pratataning ikang prajuritang , wuus sudha tumurun

sakeng Wilatikta, duk kala saka, yusaning bhuwana guna srutiam, puakam

Page 17: Prasasti Pande Kesian

17

candraman, kartika masa, nemu purnama, warah parwata, rahina adityam,

madurasa. Turun ka Bali pulina duk sawiji matemahan akueh sakeng yoganira

Sang Hyang Brahma kasuwun kidul, wetu sang catur jadma, Sira Mpu Brahmanda

Pandita, wetu sakeng (aksara Bali Ang) Brahma wtu sakeng (aksara Bali Ung)

satna wetu (aksara Bali Mang) muah hana wetu sang wesia, muah sang sudra

jadma. Ya tika prasama wetu saking yoganira Sang Hyang Brahma. Kunang sira

Mpu Brahmanda Pandita maka guruning loka sadaya, rumaga yayah ibune sang

catur jadma, ardanariswara, angawe hurip mwang mertha sukawirya wibhawaning

bhuwana kabeh, muang angentas angentas, kuna paning sng catur wangsa, muah

sang sira budha, bhujangga rsi. Kunang sang satria anaadi patih sang ratu, kunang

sang brahmana amertista sang sudra jadma, sang sudra jadma anadi kawula, de

sang ratu anyakra werti. Mangkana kapradartania nguni. Kunang sang brahmana

alungguhing ring katepeng reges, sang satria alungguhing Wilatikta, alaki pwasira

gaganing, hana sutanira nawa kueh ira, prasama laki laki paripurna.

Prasasti Pande Kesian "17"

Kunang sakeng yoga Sang Hyang Brahma, ikang pinih luhur Sira Mpu

Brahmanda Raja Wisesa asesana ring Lalumbang, atisaya kasaktian nira dahating

sidi, sakti wisesa adnyanan nira, dahating maha dharma ring para sama sadaya, tan

arep pwa nira anyeneng ratu, anyakra werti apan maha luih susidi sakti dharma

wisesan nira, nira witoga ring luwuring ukir Mauspait. Anginep prama bayu

adnyana, prama aduaja janyana suksma para martadi ika hetu nira. Tan yun

anyeneng ratu anyakra werti arep pwa nira, anglarakena dharmaning kapanditan,

kapandeyan ngaran, akarya sarwa sanjataning sang catur wangsa, nguni weh

angawe sanjataning sang labda diniksa, siwa krana ngaran, krana ana Siwa muang

kabhudan, kabhujanggan ika wetu sakeng dharmaning kapandian. Muang nira

karya sarwa sanjataning sang ratu anyakrawerti, pajenengan ngaran, maka

pangrep sarwa satrun dalem. Kunang pwa nira Mpu Brahma Raja Wisesa akarya

luwur ukir maspahit, anglarekena dharmaning kapanditan nira, kapandian ngaran

nira, apalon tangan nira, tingen asupit tangan nira kiwa, landesan muang paron

upun nira kalih, mijil agni sakeng nabi, muang hana ring cangkem, karna, irung

muang ring siwa dwaran nira hana maring sarwa sandin nira kabeh.anawa rupa

wianing agni ajuala juala, atikel tikel, miluwur ming sor, tiba ring ananta sana

Page 18: Prasasti Pande Kesian

18

nira, pinejah kang agni, metu hana kukus anawa rupa angurdayana, rus ring

anteriksa, dadia ta peteng pepet tikang tri handa bhuwana, dadia ta tiba tungtungi

duma maring padmasanan nira, muah apupul pupul, pinra yoga tikang duma wetu

hana tirta kamandalu, anawa ratna, tirtan hana dewata, dahating luih maha utama,

wenang pamrayah utamaning dur manggalaning tri bhuwana muang sakaluir nia.

Mangkana kasidian jananan nira sira Mpu Brahmanda Pandita Raja Wisesa.

Kunang kang dimade sinargeh pramayun anyeneng ratu anyakra werti ,

hatengeran sira Arya Kenceng, Arya Kanuruhan, Arya Pangalasan, Arya Kuta

Waringin, Arya Belog, Arya Dalancang, Arya Wang Bang, Arya Gajah Para,

Arya Kapakisan, muang wesia sanak tiga,Tan Kober, Tan Kawur, Tan Mundur.

Kunang ika para arya sadaya inugraha keris pajenengan maka susaktin nira de nira

maha sinuwun, nira maha Mpu ku tabe hulun nira Mpu Brahmanda Pandita Raja

Wisesa, papareng putran nirasira mpu Brahmanda Pandita suryaning Wilatikta,

Mpu Brahma Siwa Saguna ngaran nira waneh.

Nira hanugraha kris pajenengan maka pangrep ring Ida Dalem Ktut Kresna

Kapakisan, muah ring para arya sadaya, para sama kasinungan kris pajenengan,

katekeng sarwa lalandep muang watang. Maka susaktin nira kang rumaksa bhumi

didine rep res nungkul, sahananing durjana sarwa nungkul sakuehing durat makan

dalenm. Mangkana katatawan nira nguni.

Prasasti Pande Kesian "18"

Kunang sutan nira Mpu Brahmanda Pandita Raja Wisesa makweh puspatanira,

Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, Mpu Brahmanda Pandita Siwa Geni hanan

nira waneh. Hanten nira ngaran nira Sira Mpu Brahmanda Pandita Gandring

Sakti, Lalumbang, wuus kaprajaya de Ken Angrok nguni, hari kala saka

pramananing bhuwana, sunia agni yama tanu, marga sira, nemu kresna paksa,

astami hari budha paing, wara pita. Kunang Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa

Saguna, rumaga suryaning bhumi kabeh, papareng Ida Dalem Ktut Kresna

Kapakisan, diniring de para arya sadaya, tumedun maring Bali, Ida Dalem asana

maring Samprangan. Kunang Sira Mpu Brahmanda Pandita suryaning bhumi

kabeh as asana pwa sira ri Kentel Suci Tusan (Kentel Gumi). Ucapane muah sang

tumedun maring Bali pulina lama-lama dresti panyeneng nira Dalem, wekasan

hana putran nira catur kwehnia, tikang pamayun ngaran Dalem Ila, muah kang

Page 19: Prasasti Pande Kesian

19

dimade ngaran Dalem Ngulesir. Kunang sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa

Saguna, hana putran nira satunggal ngaran Dalem Pande Tusan, ibun nira saking

arin Dalem Majapahit, kunang Sira Arya Kenceng hana hanak sira ruang siki,

ngaran Arya Tegeh Kuri muang Arya Tabanan. Kunang Arya Kanuruhan hana

hanak sira tri kueh sira, ngaran Arya Brang Singa, Arya Tangkas muang Arya

Pagatepan. Kunang Arya Kapakisan hanak hanak sira ma, ngaran SIra Arya Nyuh

Aya muang Arya Hasak. Arya Nyuh Aya hanak ira ngaran Arya Patandakan. Arya

Hasak hanak ira ngaran Arya Nginte. Kunang Arya Pangalasan hanak hanak ira

ngaran Arya Manguri mwang Arya Camenggaon. Arya Kutawaringin hanak

hanak ira Arya Kubon Tubuh, Klapa Diana, Kubon Tiris. Kunang Arya Belog

hanak ira Arya Lagahan muang Pering, Arya Sukahet.

Muah Sira Arya Gajah Para santanan ira Arya Pohtegeh muang Arya Poh Ageng.

Kunang wesia sanak tiga, Kyayi Tan Mundur hanak ira Ki Gusti Abian Semal, Ki

Tan Kawur hanak ira Ki Gusti Pacung. Ki Tan Kober hanak ira Ki Gusti Cacahan.

Ika prasama ngaran parajurit saking Majapahit, tos Janggala, Kadiri muang Daha

Singasari ngiring Dalem Ktut muang Sira Mpu Brahmanda Pandita suryaning

bhuwana kabeh, nira managa Bagawanta. Sira mpu Brahma Siwa Saguna

puspatan nira waneh. Nira anugraha kris pajenengan susaktin Dalem muah para

arya kabeh.

Prasasti Pande Kesian "19"

Kunang ucapana putran sang amuter ring natar Bali Pulina asumandi maring

Samprangan, muah putran ira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna muah putran

sira Arya Kenceng, kaempu dening Bhuta Lawean pareng I Bhuta Kumala,

ginandong ginendong , ginawe maring Sang Hyang Brahma maring priangan

Kentel Gumi. Kunang prutran Dalem kinasungan walang rupet, kunang putran

Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna inugraha adwaja janyanem muang parama

sulya sulu smadi, putran Arya Kenceng rinajah lidahnia de Brahama Kasuhunan

Kidul Bhatara ring priangan Kentel Gumi. Ya tika hetunya inugraha, putran ratu

asumedi ratu, putran mpu pandita asumedi pandita maka phala loka srayaning

bhumi kabeh, madyanira tan labda diniksan, yen sampun wus wruhing piteketning

Sang Hyang Gama muah ri Sang Catur Weda, muah wenang munggah mamuja

saluir nira anuriascita, dhurmalaning bhumi kabeh, muang angentas angentas

Page 20: Prasasti Pande Kesian

20

kumaping Sang Siwa Bhuda Bhujangga Rsi muang sang para ratu sadaya, tan

halania, luih suddhakang karya yadnya kabeh, katekeng Hyang Dewa Pitaratma,

suddha nirwanam. Apan sira Mpu Brahmanda Pandita mimitaning eka bhuwana

kabeh, purwa kabeh, pura bhumi, ngaranira waneh.

Kunang yan tan hana pratisantanan Mpu Pandita Siwa Saguna anglarakena

dharmaning kapandean, mangedah, tan suddha sahuring karayan sabhumi kabeh

muang sarwa yadnya kabeh, apan saking dharmaning kapandean angawe pamuput

sakarya kabeh, ya hetunia sapratisantananira. Umadeg siwa guru, paguruan sang

catur jnana, rumaga ardhanareswari, yayah ibuning sang catur wangsa ngaranira.

Ika marmitanira, wenang sira sapolahin sarwa wenang, wenang diniksa karma,

wenang tan diniksa karma apan sira mamirtaning purwaning bhumi kabeh, aja

pido kita sang catur jadma tan mituhu lawan pawarhku iki, wara nugrahaku ring

para prati sanatana, lasantananira sadaya, pratisantanira Mpu Brahmanda Pandita

Siwa Saguna. Mangkana wara nugraha Bhatara Sang Hyang Brahma Gni Wisesa,

muah Sang Hyang Maha Dewa. Dewaning Gunung Agung, yan neher tan runtuhu

kita wong Bali Aga, kita sadaya jahtasmat, tan dadi ya jadma muah sang kali

sangara bhuminta. Kunang yatika hetunia inugraha, ratu asumedi ratu, muah

putran arya sadaya umadeg pati de sang arya krawerti. Yeka kengetankena, aywa

lipya lawan wara nugrahaku, apan sira rumaga Sang Hyang Tri Purusa ri

sakalania, sang apa ika. Las rengo akena sira pratisantanan nira Mpu Brahmanda

Pandita Siwa Saguna rumaga pandita suryaning bhumi kabeh. Muah para arya

sadayaumadeg papatih Dalem, ika kengetakna. Aywa kita runtik ring empuning

bhumi muang ring sang ratu muah ring para arya sadaya, kengetakna, kita wit

Wilatikta temedun maring bhumi Bali pulina iki, asing pejah sinunggal, remek

kita kabeh, lawan wara nugarahn sira pratisntanan Mp Brahmanda Pandita Siwa

Saguna muang piwekasira maha patih Gajah Mada, tan huwun purun kadadenta,

susud pamuktian, susud kraton, saka undag-undag, mangkana kengetakna, aywa

lupa, nira Sang Hyang Brahma Kasuhunan Kidul, luminga maring priangan

Kentel Gumi.

Page 21: Prasasti Pande Kesian

21

Prasasti Pande Kesian "20"

Pira gati kunang lawas ira, dalem amuter ring natar Bali rajya, putran dalem, istri

anom keambil denira putran Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, as asana ring

Tusan Kentel Gumi.

Kunang muah putran Dalem, mijiling panawing, ngawaning Dewa Suwabhawa,

hana purania, panca kwehne, laki-laki ngaran I Dewa Gedong Arta, I Dewa Nusa,

I Dewa Pagedangan, I Dewa Bangli, mwang I Dewa Anggungan.

Pira kunang gati lawas ira Dalem panyeneng, wus alama-lama murpwa ira, ikang

panua Dalem Ketut Kresna Kapkisan, maring Hyang Suksma Acintya Nirwanam.

Kunang putran Dalem ktut umadeg Dalem ring Gelgel, saking pawekas sira Arya

Kebon Tubuh, apan rakan nira Dalem Ile,arang medal katangkil, depara arya

muang para anglurah sadaya, sakeng semeng ngantos sore. Muang arin nira

Dalem Tarukan, akedik meling. Dalem Istri Anom kaambil dening Dalem

Kapandean as asana ring Tusan, putran nira Mpu Brahmanda Pandita Siwa

Saguna, hana putran nira rua laki-laki, ngaran Dalem kapandean,

arin nira ngaran Satria Pandia Mahega Wesi.

Kunag hana muah lingira, pratisantanira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna,

Ah AUM, uduh kita para arya sadaya, wit parajurit ing Wilatikta kita, mangke

hana pawikas mamiring kita sadaya, aja aywa kita lipya kita lawan piwekas

kumane, giasira ilik runtik, rimaha Pandita Empuning Bhumi, muang ring sang

murdhaning bhumi Bali raja, muang ring para arya, umadeg patih sadaya,

kengetakena betbeting kita, saking Majapahit, pareng tumedun maring Bali raja

iki, tri juga sira pratisantanan nira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, Dalem

para arya, ika tri purusa, wenang asing pejah sanunggal, pejah kita kabeh,.

Kunang yan tan mangkana, tan mituhu pawekasku, aku Sira Mpu Brahmanda

Pandita suryaning bhuwana kabeh, Pandita Siwa Saguna ngaranku tan rum

lungsur kadadianta susud pamuktian, muang kuangsanta saka undag-undag, ika

kengettakena juga piwekasku, sakeng mangke kaya ri glaha, lah pada puaraha,

lawan pratisantananta sadaya, mabibi praga humantuk maring yawa dwipa

mandala, iki putranku Siwa Mpu Brahmanda Pandita Kentel Suci, ika maka

wenah maka puruhitan Dalem muang arya kabeh, tos Majapahit,

Page 22: Prasasti Pande Kesian

22

mangkana siwarcanam nira Bhatara Sira pratisantan nira Mpu Brahmanda Pandita

Siwa Saguna.

Kunang Dalem Ktut Ngulesir, wuus humadeg ratu anyakrawerti, rumaga

mudaning bhumi Bali raja sadaya, maring Gelgel, saking piwekas Arya Kubon

Tubuh, duk saka amara pandawa gama, candrama diwarsa.

Prasasti Pande Kesian "21"

Kunang para arya prasama umereg ribukpadan Dalem, prasama hangaturakena

sembah bakti ri hajeng bukpadan Dalem Gelgel. Wirya guna kapuji, prasama

hangaturakena sembah muah prasama sira angawe kadaton, kadi ring Wilatikta,

yukti saware, polahing kraton nira, dahating luwih kabinawa muang pamedal,

duara agung angalik, lor wantilan pakandelania dahat resik. Kunang pungawa,

lurah sadaya pada ananggun kadaton. Angiter puri mahanda kanda, sor mahanda

kanda, sor singgih manut linggih. Kunang Sira Arya Patandakan sira maka

pangajeng mantra, Arya Pinatih mijil pinih ungkur,Arya Panataran reh Wang

Bang, pareng Arya Klapa Diana, Arya Tabanan muang Tegeh Kuri reh Arya

Kenceng. Kinurap hadining mantra. Muang Arya Belog Buringkit muang Kaba-

Kaba, muang Arya toh Jiwa, Pring Jagahat Sukahat, prasama molih linggih. Arya

Pangalasan manguri, Glancan manggoh hadining mantra. Kunang Arya

Camenggaon, Arya Pacung, Arya Abian Semal, Arya Cacahan sama polih linggih.

Kunang Arya Gajah Para mangguh mantra pwa sira, prasama puda castakara, ika

prasama, para arya tos prajurit saking Wilatikta nguni, prasama manggah subakti

ring bukpadan Dalem Gelgel. Kunang putran nira Sira Mpu Brahmanda Pandita

Siwa Saguna ibun nira arin Dalem Majaphit, ngaran Dalem Pande Tusan, sira

hangamet pawistri putran Dalem Ketut K

Kunang waliakena kang carita nira Dalem Pande Tusan, wuus labda diniksan de

Bhatara Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, maka puruhita Dalem. Katekeng

para Arya sadaya tos Majapahit, as asana sira maring Gelgel, kunang putran nira

Sira Mpu Brahmanda Pandita Suci, hana putranira sanunggal laki dahat paripurna,

ngaran Dalem Pande Mahigawesi, nira angambil putran I Dewa Gedong Arta,

hana putran nira rua laki-laki ngaran sira Sang Satria Pandia Wesi arin nira Sang

Satria Pandia Baja Wesi sira angalih maring Gelgel angidip kawitan nira,

Page 23: Prasasti Pande Kesian

23

acakepan dania asramanira ngaran duara sila, sira maka juru surat Dalem, kunang

kawekasan, sira kinucap Arya Pandia Panilisan.

Prasasti Pande Kesian "22"

Kunang wehira Ida Dalem Sri Maharaja Smara Kepakisan, nira murdhaning

bhumi Bali sadaya, asumedi maring Gelgel, agelis pwa sira anorat maring puri

Sweca Pura, wuus sudha kasaksinan de pandita muang siwa bhuda bhujangga rsi,

mpu rsi muah para rsi, para ratu, para arya sadaya kateken para anglurah, muah

diniring de para pasek muang bendesa sahumku wong Bali dwipa mandala. Duka

kala saka yusaning bhuwana pandita rasa guna, candrama srawana masa, sukla

paksa anemu purnama warah kuningan rahina ca, ka. Si Arya Manuri, Kuda

Pangasih ngaran nira waneh ika kinon nira, dening Dalem anorat maring puri

Sweca Pura. Kunang heling Dalem mandira murdaning bhumi Bali sadaya

asumedi maring Gelgel, wuus suddha anugraha sewala patra piagam maka

taktakan. Brahmanda Pandita Siwa wangsan nira, muang kasetrian sira jiwaning

prajurit wit Medungkara Herlangga, Janggala Kadiri muang Lalumbang, Tumapel

ngaran. Muang maring Wilatikta. Kawekasan tedun muah maring Bali raja,

Papareng Ida Dalem Ketut Sri Aji Kapakisan deniring de para arya prajurit

Majapahit sadaya. Sira pratisantananira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna

rumaga pandita suryaning bhumi kabeh. Sakeng piwekas krian Mahapatih Wira

Gajah Mada. Kunang sewala patra piagam iki, wara nugrahanku aku Dalem

Gelgel pitik apuspata Ida Dalem Ketut Sri Smara Kapakisan, maka murdhaning

Bali raja sadaya, suddha anugraha sewala patra yagem, maka tatakan muah lepitan

kapanditan, kasatrian muang kaprawiran trus tumus tekeng turun tumurun,

pratisantana kasantanan nira Ong tabe hulun nira, pratisantananira Mpu

Brahmanda Pandita Siwa Saguna.

Kunang wara nugrahanku ring para arya sadaya wenang sira humadeg papatihku,

kita para arya prasama wenang sira umasuking para desa-desa, lamakana wong

Bali Aga langgana maring mandira, aja sira pasha ring Brahmanda Pandita Haji

Wesi muah ring Arya Kapandian muah Ki Lurah Kapandian, apan sira susaktining

sang ratu anyakrawerti katekeng baudanda tanda mantra, punggawa lurah sadaya.

Hapan sira Pande Haji Wesi merta uriping bhumi kabeh, maha sudha sakaryaning

sang catur wangsa, apan sira angaduh dharmaning kapandean anunggal akena,

Page 24: Prasasti Pande Kesian

24

uriping waja wesi muang panglebur gangsa kenaka rupiaka sarwa ratna lamakana

suka wirya wibhawa ikang bhumi Bali raja sadaya. Mangkana ling Dalem aja kita

pido, kengetakena juga warahku iki.

Kunang sira Arya Kenceng humadeg pepatih ring Tambangan Badung, papareng

anak sira Si Arya Tegeh Kuri harinira Si Arya Tabanan maring Tabanan. Ki Arya

Bleteng maring Munduking Jurang, tekaning Sapagunungan, kunang saprayinira

prasama kaparahan, hana ring Bungaya hana ring Tulikup, hana ring kapal. Si

Arya Belog maring Kaba-Kaba. Hana ring Sidemen, hana ring Kalianget Si Arya

Gajah Para, maring Tianyar. Muah Si Arya Pangalasan maring Bedahulu. Si Arya

Nyuh Aya muang Si Arya Asak maring Karangasem, tangeh yen winilang, para

arya umadeg patih umasuking desa para desa, papareng lawan sira Si Arya

Ngurah Kapandean.

Kunang sutanira Mpu Brahma Siwa Saguna, Dalem Pandia Tusan, ibunira arin

Dalem Majapahit turun akena Dalem Pande Mahiga Wesi ibunira saking putran

Dalem Samprangan, asasana maring Kentel Gumi Tusan, hana suta ruang siki,

laki-laki ngaran Sang Satria Pande Wesi, sira anreh akena putra akueh, para Arya

Kapandean. Harinira Sang Satria Baja Wesi as asana maring Gelgel maring Sila

Duara, sira anreh akena putra akueh muah para Arya Kapandean muang Lurah

Kapandean.

Prasasti Pande Kesian "23"

Kunang hana muang ling Dalem, maka murdhaning bhumi Bali raja, Ah uduh kita

ruang sanak manira, kita Dalem Kapandean, Lurah Kapandean, hasing saparan

genah kita, aja lali ring kabrahmandatan, muah kasatrianta, manira wit tunggal

lawan kita. Kitui kita wit ratuning DangHyang Dwijendra, Mpu Raja Kerta

ngaran. Tumedun saking Wilatikta, papareng lawan manira, mamirta hana ring

Bali Raja, diniring de para arya sadaya. Saking bhaktin ira Ki Patih Ulung, Ki

Padang Subadra, Ki Papasekan muang Kyai Gusti Pasek Agung Gelgel. Kunang

rengekana muah wara nugrahaku sakeng mangke kaya ring glaha trus tumus,

tekeng pratisantanta, kasantana kawekasan, wenang sira labda dinigsang, maka

palasrayabhumi kabeh, wenang sira tan diriksan, wenang sira angentas, sakadangi

sira luih, wong baneh pada wenang, wenang sira Pandia sapolahing sarwa

wenang. Apan sakeng kapandean mijil taning hana pamuputaning sarwa yadnya

Page 25: Prasasti Pande Kesian

25

agung alit. Kunang yan tan hana Pandia Wesi anglerakena dharmaning

kapandean, mangedoh puput saluiring panca yadnyaning bumi kabeh. Tan purwa

ikang bhumi, manusa karya kaya sato buron sadaya. Aja kita tan mituhu sang

catur wangsa, lawan lingku iki, aku Dalem Sri Aji Smara Kapakisan, maka

murdhaning bhumi Bali Raja Sadaya, kena sapamastunku. Jah tasmat, tan dadi

kita jadma. Ong Ang Ang Ong Mang Ang Ang Namah.

Kunang reng akena muah lingku, wenang sira Pandia, wenang sira ngamet wong

tan panatakan baha, muang wang panapih, papincatan muang wong tatuenga aja

wong sira Pandia, nyembah pati sembah muang hamanga bakisaning wang let.

Dahat halaning saari ranta, apan sira Pande ya titis Brahmanda Pandita Siwa,

sawangsan nira sakeng turunan nira sira DangHyang Dwijendra, Mpu Raja Baja

Kuta ngaran sira waneh. Kunang muah elingakena sapanganggen kabrahmanan

mwang kapanditan ta muang kasatryan ta, putusing santananta sakeng mangke

kaya glaha. Haja-haja, harok-harok, heling akena kadadenta, kajatenta, tuhu bener

kita turunan Brahmanda Pandita wangsa angaduh dharmaning kapadean akarya

sapraboting sang catur wangsa. Muah angawe siwa upakrana. Ika kranananing sira

? kapandaian, apan sira Pande angaduh dharmaning kabrahmantan kapanditan,

kapandean ngaran nira. Sira anglebur gangsa muah baja wesi kanaka rupyaka,

sarwa ratna, mamarnia suka wirya wibhawa, tiki sagumi kabeh mahasuta

sakaryan, sayadnyaning sang catur wangsa. Kunang yan tan hana pratisantanan

nira sira Mpu Brahmanda Pandita Raja Wisesa anglarakena dharmaning

kapandean, dahating sepi, angaluwung tikang bhumi kabeh, imanusa ri sabhumi

kabeh kaya paksi, muang sato buronan. Kunang ika sawetia sira Pande rumaga

siwaning asiwa, guruning aguru de sang siwa bhuda bujangga muah de sang catur

wangsa, wenang sira Pande juga angreka bhumi, purwaning bhuana, mimitaning

maha sasudhaning sayadnyaning sabhumi kabeh. Aja pido kita sang catur wangsa

lawan lingku, aku Ida Dalem Gelgel.

Kunang muah ling Dalem, uduh sira Kapandean tuhu sira tistisning Brahmanda

Pandita, kawangsan sira, elingakena kadadenta, kapanditan ta, haja arok kita, aja

adoh kita akadang, wenang kinungkul akena wang sanakta samudaya, apan nira

sawiji matemahan makueh sadohnia wenang ming tunggal. Kunang yan hana

ruang sanakta kapandean, dahating beksa ta sira, angakena haruang ngaran, wang

Page 26: Prasasti Pande Kesian

26

angagu ngaran kita, kena sodan manira buating upadrawa. Ong ong wastu tapari

wastu, jah tasmat kena pwa sira sodan bhatara Brahma Siwa Gni Wisesa.

Kunang muah pratisantatanira Brahmana Pandita ring Tusan muang Satria Pande

Tusan muang Arya Kapandean, apan sira wuus doh pagenahan sira papareng

lawana para arya umadeg papatihku, umasukin desa para desa, saungguhan bhumi

Bali nusa, Bali pulina, didine tan langgana wonging Bali Aga sadaya, ring manira

Ida Dalem Sri Aji Smara Kapakisan, maka murdhaning bhumi sadaya. Ika

wenang puara juga sakeng mangke kaya ri glaha, lamakna sira prasama eling hari

sameprestin ring kawitan muang ring kabrahmanta pandita, sira angaduh

dharmaning kapandean lamakna sira padasih aruang sanak, saha kula gotrania

sadaya. Aja lipya sira ri pasanakan sira kabeh. Kunang yan sira helit renggi iri hati

ring suang sanakta beksa, kena sira upadrawa ingsun, kena banyumilir, on gang

upadrawa sahrat, on gang banyumilir wastu tan dadi ya wong. Mangkana

priwekas ingsun ri para prakti Santana Kapandean sadaya, ika kengetakenajuga

warah Dalem lah hatutur tuturana. Aja lipya kita pawarah juga ri pratisantanta

kabeh, apan mider pagenahnia, angebekin Nusa Bali pulina, muang Selaparang,

ketekeng Yawa dwipa mandala, tistis ingsun kabeh.

Prasasti Pande Kesian bersambung . . . . .

Prasasti Pande Kesian "24"

Kunang rengakena muah, tekaning lama-lama aja sira lali ring kamimitan muang

ring kawitan apan sira umasukin desa-desa muang para desa papareng lawan para

ratu muang ri para arya kabeh. Hasing-aing saparan genahnia tis ingsun

kapandean, aja sang ratu muang papatihku sadaya angeneng papanjing pejahan

muah aja sang catur brahmana langgah amretista pati kahuripan sira kapandean,

aja ila dahat, aja pido sira. Sang siwa bhuda muang hempatangga, apan saking

dahramaning kapandean angentas, kunapan sang siwa bhuda katekeng sang catur

wangsa sadaya. Muah sakeng sira kapandean juga angawe siwa upakrananta

muang sarwa bhawa kranaaning sira sang catur brahmana. Krananing siwa bhuda

muang bhujangga ika prasama humetu saking panunggaling tangan sira

Kapandean kiwa tengen, paran luirnia, ri pada suambha, bajra, duoa padipan,

pawijan ungguan we cendana, muang pewajikan muang tungtungi tateken,

kembanging bajra wenangnia. Wenang ika marmitania sira kapandean wnang

Page 27: Prasasti Pande Kesian

27

mungga mamuja, masiwa krana, nandian sira tan labda diniksan, yan sampun sira

mawinten anging aja angrangsuk bhawa, wenang sira angentas sarwa sanak sira

sadaya, luih wong baneh pada wenang, pinandita ngaran sira. Wenang sira Pande

angawe pangentas jalan sang siwa bhuda bujangga katekeng sang catur wangsa.

Kunang muah lingira ring Kapandean, yan kita dahat jugul muang luksa tan

sumida denta anuwur Brahmanda Pandita, teka wenang sira anuwur tirta ring

purapi ngaran purapen, ika ngaran pamuputang mimitaning maha suraning sekar

gunung ring sad kahyangan bhumi kabeh, muang sakaryaning sang catur brahma,

satria, madya, sudra jadma kabeh. Aja pido tan mituhu lingku, aku murdhaning

bhumi Bali raja sadaya. Aku Dalem Sri Aji Smara Kapakisan asumedi maring

Gelgel, jah tasma (aksara Bali). Aja muah sira Kapandean ring sang catur

brahmana, muang ri sang sudha bhuda, kita dahat kangetakena waranugarahan

nira, Bhatara Sang Hyang Maha Dewa dawning Gunung Agung pareng Sang

Hyang Brahma Siwa Gni mitua muah Sang Hyang Pasupati muah wara nugraha ri

Dalem tikang panira DalemKtut Sri Kresna Kepakisan asumudi maring

Samprangan. Kunang muah wara nugraha manira de Dalem Gelgel Sri Aji Smara

Kapakisan murdhaning bhumi Bali raja sadaya. Aja sang rain murug bandesa,

panyarikan, para lurah , kubayan angemaring tan gagya kena, wenang dasa tan

gagya dasa, kunang muah lyan santanan sira Pande Wesi muang arya Kapandean,

Lurah Kapandean, gan ageng saudarania kurang pati haja-haja angeneng

gandapayti dahating ila-ila apan sira wit Mpu Brahmanda Pandita Siwa suryaning

Yawa dwipa mandala wenang tinandung lamania sawarsa, gandian wus luar

sekarnia wenang aku muah kangelingin padruwenia kaya nguni, kaya sang ratu

muah punggawa lurah sadaya, wenang para bandesa angeneng ganda muang

papanjingan kunang muah jan hana, tungusa hasa dening ikrama desa tan wenang

kang wiwenangania de sang amawa bhumi muah anguas piagum sira Pande Aji

Wesi, iki aja kaya sang ratu ,muang para brahmana siwa bhuda muah para

papatihku, punggawa, para lurah bandesa adat, kubayan, panyarikan kita tan

mituhu ling sewala patra iki, piagum iki, waranugrah nira Sang Dalem maka

murdhaning bhumi Bali raja sadaya. Ong an gung man gang jah tasmat moga-

moga kali sangara bhuminta, pati salah pati, ujar salah uja, acengilan meseh lawan

ming tunggal, kadang lawan kadang, cendek yusaning sang para pamong desa.

Page 28: Prasasti Pande Kesian

28

Apan dumeh niang mangkana, apan dahating tan wenang satistis manira kena

salurah haris, sarura sanak sira Sang Satria Pande Wesi muang Arya Kapandean

muah Lurah Kapandean, sira wit Brahamana Pandita Siwa muang kasatryan wit

Wlwatikta tumedun maring Bli papareng Dalem diniring de para arya kabeh.

Wenang sira Pande kangayah sakaryan manira ngasasih, akarya sarwa sanjata

susaktin sang nyakrawerti muang para patih sadaya, akarya kris pajenengan Ida

Dalem, muang tumbak lalandep, latang bedil muah hangeling akena kala

pamedaknia, lian sakeng ika prasama luput. Kunang muah yan hana sakaryan

sadesa karma muang ring sad kahyangan sadesa karma, muang sapanghali

hadiring magama karma, haja bandesa, muang kabayan, panyarikan nguniweh,

sedahan patinggi muang kasinoman, haja sira bandesa. Ang mang jahtasmat

ikrama desa muang ngenda tan jagya genda, saperti Santana kasantana ira sira

Pande Aji Wesi, apan sira Pande tistis ming Brahmanda Pandita sutaning Bali

rumagia Pandita suryaning buana kabeh, treh Sang Hyang Brahma Siwa Gni,

Pasupati, nira anerehena, Mpu Brahma Rsi ngaran Sri Maha Dewa nira Mpu

Maha Dewa, anurunakena putra ruang siki laki-laki ngaranira Mpu Dwijendra,

Mpu Bajra Raja Kerta ngaran ira waneh. Ira anerehana putra tri kuwehira jalu-jalu

kang ing wekas, Sira Mpu Brahmanda Wisesa, harinira ngaran Mpu Gagak Aking,

siwa gama ira, harinira Sira Mpu Bukbuksah, bhuda gama sira. Kunang Sira Mpu

Brahma Wisesa, brahmanda pandita siwa gama ring bhuawan sira. Sira anerehana

putra ruang siki laki-laki, sira Mpu Brahmanda Siwa suryaning bhuana kabeh.

Harinira Sira Mpu Gandring Sakti Lalumbang. Kunang wali akena kang kanda

carita sira Mpu Brahmanda Pandita Wisesa anunggal akena Brahma Siwa Bhuda

Mahayana sira, ika rumaga pandita siwa bhuda, ika wenang amrastista

durmalaning bhumi kabeh, mangkana ling nira Ida Dalem hasumedi ring Gelgel

kunang muah yan hana tan mituhu helinging sewala patra piagum iki angasa,

angunda, amerdha nyipading tahap, madewa gama ngarania. Kunang yan tan hana

mawerat aji gung arta 160.000,aketi nem laksa yata wenang tinahap kengetakena,

merunakena sewala patra piagum iki, lamanakena prasema wruha ring wara

nugaraha Bhatara Sang Hyang Mahadewa muang Sang Hyang Brahma Siwa Gni

Wisesa muah Sang Hyang Pasupati Dewaning Gunung Agung muang Gunung

Semeru.

Page 29: Prasasti Pande Kesian

29

Prasasti Pande Kesian "25"

Muah wara nugarahan Dalem Ktut Kresna Kepakisan, asasana ring sang rangan

danu nguniweh wara nugrahan Dalem Ktut Kresna Kepakisan, hasumedi maring

Gelgel maha mudhaning bhumi Bali sadaya. Kita para baudanda tanda mantri,

punggawa, lurah sadaya, jaksa, ajeg-ajeg pabener, muang bandesa tekaning para

pamong desa karma, neher sira Pandea Aji Wesi kinon anawur denda, muang

tinahap jastasmat, ong ang an gung an gong an gung man gang iakena upa drawa

sahrat, tan dadi jadma kita muah ang ah ang apan sira angenda, muang angacarin

wang atma, apan sira Pandea Aji Wesi turunan Brahmanda Pandita Wangsa,

pangerupaning bhumi wong, rumaga yayah ibuning bhumi kabeh katekeng catur

wangsa. Kaya sira sang catur wangsa tan mituhu lawan linggih piagem iki, kang

angaduh de sira Pandea Aji Wesi, haja sira pido lawan ling manira, manira ika

Dalem hamutering natar Bali raja sadaya, jah tasmat, tan pariwastu , tan kadi ya

wong muah tan pari wangde, hinganata ode denia tekeng cikra bala yama dipati

apan duda palahing dudu, nasen rug tikang desa kramania apan tan mituhu kita

lawan siwarcanam manira, kita sang satur wang, hyan brahamana tan mari ring

brahmana, hyan satria tan mari ring satria, yan wesia tan mari ring wesia, apa

muah wong sudra jadma tan mari ring sudra jadma. Jah tasmat an gang ang, ong

wastu ong wastu ong wastu tan pariwastu, rug rundah kali sangara bhuminia

kenenggung tan waras tinambahan.

Muang tan pahelingan, mangkana ling Ida Dalem murdhaning bhumi Bali sadaya,

kunang para arya kabeh muang para baudanda raja tanda mantra, punggawa, lurah

sadaya amuwun pada kaya heling Ida Dalem Si Smara Kapakisan humungga ring

Sweca Pura maha murdhaning bhumi sadaya.

Kunang muah wara nugraha manira tri ruang sanak manira ring Brahmanda

Pandita Aji Wesi muang ri Sang Satria Pande Wesi muang ri Arya Kapandean

Lurah Kapandean hinasungan sawah, muang lebahing ukir ring Tembingan

Kulon, ring Blimbing Sanda, Munduk Kulkul, ring Kubon Jagung, Galih Ukir,

Mundeh, Batusel, Pedangan, Pujungan, Pupuan, Bantiran, Kutul, Apadan,

Lumbun, Banjar Bungkel, Anta Sari, Bajra.

Page 30: Prasasti Pande Kesian

30

Muah hana maring Tegal Cangkring, Kali Kakah, Merta Sari, Wangaya, Tegal

Oneng, Bregung, Delod Berawah, Yeh Kuning, Kudeng, Lateng, Banyubiru,

Purancak, Yeh Lumbang, Jembrana presama hana ring Tembinging Kulon jadma

tekeng upetinia, muah hana sawah ring Basong winih 20, ring Tangun Titi winih

100, ring Kraban winih 60, ring Patemon winih 150, ring Mungu winih 80, ring

Kaba-Kaba winih 30, muah hana ring Krambitan, banjar Kukuh ring Klating,

Tista, Sampringan, Batu Sangian, Buda, Braban, Jegu, Kasyut, Wanasana, Jelawa,

presama kinasungan sawah muah tegal.

Kunang ling Dalem asumedi ring Grogah, sira Arya Kapandean tumus ngiring

Dalem as asana lamurtan purin Dalem, Sira Pandea kenasungan sawah winih 100

ring sawah Batubulan. Kunang Arya Kenceng papareng Arya Kapandean as asana

maring Tonja pira gati kunang lawan ira, kati sya ling prudira, ya teka ketrunia

kinasungan sawah ring Yang Batu winih 45 ring Serampan winih 25, sawah ring

tonja winih 35, muah sawah ring Padang winih 200, ring Kayu Putih winih 15,

sawah ring Kerobokan winih 180,

Prasasti Pande Kesian "26"

Kunang Arya Lurah Kapandean angamet putran Arya lurah Pangalasan, nurunan

Arya Pande Lanang Dauh Bale Agung, humadeg patih agung ring Gelgel, arinira

Sira Pandea Anyar Rama, as asana dauh bale agung Gelgel. Kunang Ki Lurah

Kapandean ibunia sakeng Arya Wang Bang Bali tumut papareng lawan Arya

Pinatih , as asana maring bhumi Pinatih Badung.

Pira gati kunang lawas sira drestipamuktian nira, teka pangataging kali sanghara

bhumi Pinatih. Muah kaheka bajra wisia, de Ki Dukuh Sakti Pahang, wastu gerug

bhumin nira, tan pakalingan, iatika hetunia Arya Pinatih kesah rarud mangelok

wetan lakunia. Arya Pinatih jumenek ring jagat Nagari, Ki Lurah Pande hana ring

Nagari, Mawang, Silakarangmuang maring desa Belang. Arya Pinatih hana

jumenek ring panegara Ubud, Ki Lurah Pande hana maring Padang Tegal. Hana

Arya Pinatih jumenek ring Desa Sami Renteng, Brasela ngaran, kawekasan

hangalih sira maring Tagtag muah hana ka Taro muah hana ka Bukian, ka

Payangan, ka Lusa, Tegalalang, ka Sayan. Kunang Arya Pinatih jumenek ring

Kedisan, Arya Lurah Kapandean hana ring Kedisanring Banjar Kebon, cali,

Page 31: Prasasti Pande Kesian

31

pujung, Jasan, Timbul. Kunang hana muang Arya Pinatih kang ning wekas

jumenek maring desa Tulikup, Ki Lurah Kapandean hana juga hing kana ikang

makueh maring Subang, ngaran Sira Kusamba muang maring Kamasan, hana ring

Galiran, hana ring Subali muang Dawan, luwih kaheman dening Dalem.

Kunang wali akena kang caritanling ira Sinuhun Sira Mpu Brahmanda Pandita

Siwa Saguna, ri para pratisantana sadaya, paran lwirnia, para sanatanku kuma

wruha, tiniatas akena polah nira dangu, duk nira tumedun maring Bali bangsul,

saking Wilatikta dangu. Anglinggihing Iwak Pinggul, hanitihing watang maka

layar nira. Kunang saprapta nira ring kakisiking jamba wana tan hana katemu

lawan nira. Muang desa para desa, dinta pwa sira hanusup maring wana majeng

dahating madurgama. Tan sapira kuwehing hana sarwa pula agung angadang

lampah nira muang sarwa sargubu, angerah hung grahung suarannia. Dadiata nira

Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna anglerakena aji swasiksa, kasiapa mantra

hasta maha baya, atma raksa pasupati, ika mamrmitania, nira keputing baya

bancana muah nira lumampah maring sukeling wana madurgama. Meh hana

sapteng dinten pareng latri, abayangan maring wana ukir tinempuh, dening jauh

hari kala maga pasa anemu sukla paksa purnama. Dadianta hana samabur lalar rua

metu sakeng wiharania, anuju sawang, tinutaning tikang burus de insun, agelis

jumujug kang nglaruang laying, hati saya panglayangnia dahating santer, ingsun

agelis anut puri, iya tika hitania, amengguh Dalem, hiniring angidul wetan.

Kunang ta rua ika tiba maring lalang agung, dadia ta hana katemu hanaking

hawan muah nia nyadpada gelis matur ri mami, singgih pakulun, hendi sakaning

Maha Mpu. Lingira Maha Mpu, ah uduh kita hanak kecendeking awan, didine kita

kuma wruhe, mami Brahmanda Pandita Siwa Saguna, sakeng Wilatikta, mami

bipraya tumurun maring Bali madya, niaksa punang putra putraka mami sadaya,

maring Tusan Kentel Bhumi, muah hana amring Gelgel, dahating kangelan mami

lumampah, hanusuk maring wana agung, dahating suket madurgama, mangkana

ling nira Maha Mpu. Muah humatur sira hanaking haan, tabe pakulun, yan

kawenang didine pakulun hyun humeriping maring patandakang pakulun, nging

geng kena kang kahula ribuk padan Maha Mpu, apan kang kahula dahating

wimuda, nista niga jadma, lamakana pakulun sanmata lawan kahula wimuda,

Page 32: Prasasti Pande Kesian

32

anugraha sapamrestining dharmaning kamanusan, muah tata titining Sang Hyang

Agama, mangkana hatania haneking hawan.

Dadiata hana heling Maha Pandita Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, Ah

Um, uduh kita anak kacendekiawan, tuhu balesin ta re mania, apan bhakti lawan

sih tan wenang pasahan, patekeh suwarcanam kumene, kunang re satibaning ikang

lalarwa rilawang agung, wenang sira angawe priangan, ngaran Majapahit, apan

kawit Majaphit tumedun ka Bali, apan kita luwih baktinta ring mami, mami

ngaran Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, maka mertha uriping bhumi kabeh.

Ika marmitania kita wenang angawe priangan ngaran Puri Majapahit apan wit

saking bhaktine ring mami, mami Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, muah

reng akena ling mami de pahenak, Mpu ngaran pangempuning agama kabeh

ngaran ardha smara, ngaran yayah ibuning jadma manusa ring bhumi kabeh.

Pandita ika kaweruhkan, Siwa ngaran Sira, gun ngaran gumi, su ngaran luwih, re

ngaran ring lolang, le ngaran linggih, cong ngaran sunia ngaran wini, widhi

ngaran Sang Hyang Brahma Widhi. Bener pwa sira ngargama priangan ngaran

pura Majapahit, ngunguan sira anghardana sang catur wangsa, ring sabhumi

kabeh. Kunang muah wana jambe masuhet madurgama moga-moga matemahang

desa Jamberana. Kunang yan hana jadma muang sang catur wangsa jimenek ring

desa para desa, sawengkuning bumi Jamberwana, yan tan harep bhakti ring

priangan Pura Majapahit, moga-moga tan hana hita wastu kita harereb dening

gering salah beda, wastu kita sugih gama, kirang pangan jas tasmat wastu tan pari

wastu. Ong mang bang. Mangkana pawarah kita sira Mpu Brahmanda Pandita

Siwa Saguna.

Prasasti Pande Kesian "27"

Kunang kesah Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna sakeng Jemberana,

angidul wetan lamaph ira, tan kita lakena lampahnia ring awan. Wus dating

jumujug maring Gelgel, as asana ring Tusan Kentel Gumi, kunang ling ira Maha

Abra Yang Sinuhun, wong tabek kulun, nira Maha Mpu Brahmanda Pandita Siwa

Saguna. Ling ira ring putra putrane sadaya, Ha anom uduh kita nanakku sadaya

nguniweh corane renung kabeh, uduh kita anaku, Dalem Pandea Tusan saking

mami ibunira harin Dalem Majapahit tumurun Dalem Pande Tusan angamet

putran sang nyakrawerti ngaran Dalem Istri Anom, nira nurunan Dalem Pandea

Page 33: Prasasti Pande Kesian

33

Mahegawesi, sira ngamet putran Idewa Gedong Arta, nira nurunan putra ruang

siki laki-laki ngaran Sang Satria Pandea Urip Wesi, arinia Sang Satria Pandea

Baja Wesi, sira angamet putran para arya sadaya wit Majapahit, tos Janggala

Kadiri, muang putra wesia sanak tiga, sira lamakana salwir wangsaarya

Kapandean muang Luha kapandean samudaya, mahiden pagerahania

sawengkuning bhumi nusa Bali pulina pareng para ratu muang para arya, angarsa

bhumi apang sang angawarat tan wenang pasha-pasah ring Sang Pandita Aji Wesi.

Kunang roga akena muah siwarcanamku, depah anak mami kawitanta samudya,

rumaga Brahma Pandita Siwa suryaning bhumi Yawa dwipa mandala, turusing

Bali pulina, ngaran Maha Mpu Brahma Pandita Siwa Saguna. Iki hana bhisamaku

ri kita sadaya, aja aja sira amangan iwak pinggul, deleg ngaran muang lalarwa,

yang kita murub kena sapaningpun, jastasmat, mangkana puarahan jua lawan

Santana kasantanania katekeng saenyah enyah kadlaha, didine tan murug tutur,

maring tutur, haja lipia apan hana hana bhisaman ingsun, langu langu mangkana,

sinarcanam nira Maha Abra Sinuhun, Ong tabehulun nira Maha Mpu Brahmanda

Pandita Siwa Saguna, ri sarwa prati santananira samudaya. Dadita prasama

anuhun siwarcanam nira Maha Abra Sinuhun rumaga siwaguru.

Kunang renga akena muah, de talingana parenganta pada pahanaka, Ah uduh kita

anak putungku, mami bipraya haninggalin kita, mami umantukin Wilwatika

muah, didine kita pada tiaksa, bhakti kasih aroang sasanak. Yan hana tota

Kapandean, dahating jugul muang beksa, nista nica jadma, tan sira angangkening

aroang sanak hian tis hu Kapandean, luih wenang kita anganken nakena, apan kita

wit tunggal, wetu sakeng pradana kapurusanku, aku Sira Mpu Brahmanda Pandita

Siwa Saguna.

Iki-iki hana putranku putrinku saking arin Dalem Majapahit, Brahmanda Dalem

Pandea Tusan, nira nurunang Dalem Pandea Mahega Wesi, nira nurunang putra

rua laki-laki, ngaran Sang Satria Pandea Urip Aji Wesi, harin nira ngaran Sang

Satria Pandea Baja Wesi. Kunang paninku sasaking para arya tos Majaphit,

nurunakena putra Arya kapandean makueh, muang para Lurah Kapandean

makueh. Kunang putranku wit maibu saking Arya Pinatih as asana ring Bhumi

Pinatih. Muang ring prahupan hana ring Laplap, kang haruju, muah angamet

putran Arya Kenceng as asana ring Tambangan Badung, muang ring Tabanan

Page 34: Prasasti Pande Kesian

34

kaprasida minggung sira. Kunang muah putranku Arya Kapandean wit maibu

sakeng Arya Kapakisan, as asana ring Bungang, hana Jasi, hana ring Manggis,

hana ring ngantiga, hana ring Tunggak, maring Sebetan, hana ring Padan. Kunang

muah santananku wit mahibu saking arya Nyuh Aya as asana ring Gronggat

Sukawati, ngaran lor wetan saking Puri dalem, werdi Santana nira pada ngastuti

priyangan Ratu Pande, ngaran Panataran Batur, kawekasan ngalih pwa sira maring

Batuan Banjar Jelaka. Hana ka Juga muang ka desa Mas, ka Silakarang, ka

Belang, ka Singareta, ka Pliatan, ka Ubud muang ka Guang. Kunang muang

santananku Ki Lurah Kapandean ring Pangkup Kedisan muah ring Kebon, hana

sanak lawan sira Arya Kapandean ring Juga, hana ring Pujung Sabatu, muah ring

Klepud, kesah pwa sira Lurah Pande muah ka Patas Taro. Apan sira wuus trinesek

be yama bale bang, ika sawet nia apan sira wit Majapahit. Muah hana sira Pande

ring Jasan muah hana Pande ring Habuan Tabuana, Tegal Suci Apuh. Ikang akueh

hana ring pradesa Brasela, ngastuti Payangan, Dalem Ratu Kapandean ngaran

priyangan Sang Hyang Pasupati, wenang kasembah dening catur wangsa, sang

brahmana, satria, wesia, sudra jadma kabeh. Apan ratu Pande rumaga pamuput

karya, sakaryaning sabhumi kabeh, muang anugraha mertaning bhumi, uripin

bhuana kabeh. Kunang kawekasan reka pangatagin kali sanggawaning kapandean,

yan paranlong bathin sira ring priyangan Ratu Pande, Panataran Pasupati ngaran,

kesah sira Ki Lurah Pande, hana katagtag ka Pujung Klod, ka Tegalalang muang

ka Buktian, ka Payangan, ka Sayan, ka Belang, ka Kibang, ka Angantaka, ka

Sanur. Kunang putran ingsun saking Arya Wang Bang Jawa ibun sira, tumut

ngiring Ida Dalem Tamagun, kesah ngiring saking Gelgel as asana ring Guliang,

Ki Arya Kapandean hana ring Guliang, hana ring Belah Pane, hinakana sira Ki

Lurah Kapandean, Gede Tusan hanangun pariangan, tumut ruang sanakira sadaya,

kunang muah Arya Kapandean kesah saking Tusan, duk Kiai Ngurah Jelantik as

asana ring Tojan bhumi Blahbatuh, Arya Lurah Kapandean jumenek sira ring jaba

jero kang makueh ring bhumi Blahbatuh ingaran Banjar Tusan, hana muah ka

Tegalalang ingaran sira wangsa Tusan, hana ring Tojan, hana ring Bonbiu,

Sumampan, Tangkulak muang hana ring Bindu. Kunang Dalem Pamayun kesah

saking Guliang as asana ring Bukit Tampaksiring, Sang Satria Pandea Wesi as

Page 35: Prasasti Pande Kesian

35

asana maring Desa Taman Bali, saking piwekas Idewa Gede Tangkeban Tirta

Arum, tumut ring sira Lurah Pande Lanang Lod Dauh, jumenek sira ring Sidawa.

Prasasti Pande Kesian "28"

Kunang Arya Kapandean hana jumenek ring bhumi Tampaksiring, hana ring

Srokadan, muang ring Abuan, ring Bangli, ring Sidem Bunut, ring Jagapati,

muang ring Bangbang, ring Gunung Rata. Kunang kesah putran Dalem saking

Tampaksiring asumedi maring Pejeng, muah hana maring Blahbatuh, sira Arya

Lurah Kapandean hana ring Blahbatuh, ring Pering muah hana ring Bona, muah

ring Patemon, hana ring Pejeng, hana ring Laplapan, ring Blusung, Jemadik, hana

ring Mancawarna. Kunang heling sira Maha Sinuhun, Maha Mpu Brahmanda

Pandita Siwa Saguna, ah, Ahum, uduh uduh kita rah putunku kita sadaya, Dalem

Pandea Tusan muang kita Ki Ngurah Kapandean, haja-haja kita lipia ring

Dharmaning Kapandean. Apan sakeng Dharmaning Kapandean maha suddha

sakaria ening, sang siwa bhuda, muang bhujangga rsi muah sakarya sang ratu

anyakrawerti, muang sakaryaning sang catur brahmana, paran lwirnia, kemenuh,

manuaba, keniten, mas. Apan muah sakaryaning jadma manusa ring sabhumi

kabeh.

Kunang yan sang siwa bhuda bhujangga rsi wruh sira, tan wenang sira

anunggalakena baja wesi, muang anglebur gangsa kateken kenaka rupaka, apan

saking dharmaning kapandean, mimitaning hana mretaning manusa, uripin sang

catur wangsa sabhumi kabeh, mamirtania dahating suka wirya wibawaning

sabhumi kabeh. Muah sakeng sira Pandea jua angawesanjataning sang wuus labda

diniksan, ngaran siwa upakrana, craning sang catur brahmana walaka inucap sang

siwa muang bhuda, saking dharmaning kapandean anugraha siwa upakranata,

kateken sarwa bawanira kabeh, ika prasama umetu saking panunggalin tangan sira

Pandea kiwa tengen. Sira Pandea juga wenang angawe pangentas kunapan sang

siwa muang bhuda bhujangga rsi muang sang ratu anyakrawerti kateken

punapaning sang catur wangsa ring sabhumi kabeh.

Ika marmitania haja-haja sira Pande anuhur pada ring sang siwa bhuda bhujangga

muang rsi. Ila ila dahat sama sama juga halania, apan saking sira Pande anugraha

siwa upakranan sang catur brahmana, muang pangentas jalan atmania. Ika

sangkania aja sang siwa bhuda wani langgah amretista kapatian muang

Page 36: Prasasti Pande Kesian

36

kahuripannia sawa Pande samudaya, aja aja sang catur brahmana dahating kita tan

wenang, yan kita murug helingku, aku Maha Mpu Brahmanda Siwa Gni Lebur

Gangsa, jah tasmat, brahmana tan weruh lawan kalinganing sor luur anging luur.

Kunang kengetakena muah santanan ingsun, tur merepih desa para desa,

angebikin bhumi Bali Aga tuhu sira asanak ming tunggal ming rwa. Putran sira

Dalem Pandia Tusan nurunang Satria Pandia Mahegawesi, nurunang Sang Satria

Pande Urip Wesi. Muang sang Satria Pande Baja Wesi putran nira kwehira 35,

kunang putran ingsun saking para arya wit Wilatikta, saking arya Kanuruhan asuta

5, sakeng Arya Kenceng asuta 7, sakeng Arya Bleteng asuta 6, muah sakeng arya

Sentong asuta 5, sakeng Arya Belog asuta 4. Jumenek ring Kaba-kaba muang ring

Munggu, Mangwi. Muah sakeng Arya Kuta Waringin asuta 3, saking Arya

Pangalasan asuta 2. Kunang hana muah sakeng wesia sanak tiga, sakeng Tan

Kober asuta 4, ngaran Ki Lurah Kapandean hana ring Abian Semal. Muah sakeng

Tan Kawur asuta 5 jumenek ring Taman Punggul. Saking Tan Mundur asuta 3

ngaran Lurah Kapandean. Kunang putranku sakeng Arya Gajah Para asuta 4

jumenek ring Tianyar, panutukan, Abang, Culik, muah sakeng Arya Wang Bang

asuta 2, sakeng Arya Blacang asuta 3. Sakeng Arya Tangkas asuta 8, muang

saking Arya Kuda Pangasih, Arya Manguri ngaran asuta 2, ngaran Arya Pandea

Lanang Dauh Bale Agung, arinia Arya Pandea Anyar Rama, nurunang Arya

Delod Dauh ranak nira. Arya Pandea Dauh Bale Agung nurunang putra 3, lanang-

lanang ngaran sira Arya Pande Gora Sirikan, muah Madya Sirikan muah Anom

Sirikan, mangkana kueh putrakan ingsun, tumerping desa para desa humeder

genahnia, maring gumi Nusa Bali Pulina tika matang nia kita sanatanan ingsun

sadaya. Aja sira tan angangken akena maruang sanak aming tunggal sakedoh nia

aming rwa, wenang tutur-tutur akena ri para ruang sanakta sadaya, haywa lupa,

warah warah akena lawan pratrisantananta kabeh, sakeng mangke kaya ri glaha,

kenget akena juga, puarahku iki, aku Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna,

maka kawitanta samodaya.

Kunang renga akena muah kubipraya anilar ri sira sadaya, kumuah awali

umantuking Yawa Dwipa mandala, muah angemit Sang Hyang Pasupati ring

Gunung Semeru, uduh anakku Brahmana Dalem Pande Tusan, muah putranku

Dalem Pandea Mahegawesi muah para Arya Kapandean, muah Lurah Kapandean

Page 37: Prasasti Pande Kesian

37

kita samudaya. Lah renga akena de pahenak siwarcanamku, haja kita lipya sadaya

lawan piwekasku mene, hendi ya taya kengetakena ring tata titi gagaduhanta

amanggehakena Dharmaning kabrahmanta, Kapanditan muang Kapandean muang

aksa kabeh, muah ring helinging rwabhineda, sarining suksma, sunia nirwana,

para martadi, prama tatwa kabeh, haywa lupa ri puarahku mene, yan hana santanta

saking manira to ta, tan manggehakena kaya helinging gagduhan aksara iki,

muang sira hamurug, hana heling manira mangke, handikan Bhatara Kawitan

nguni, jah tasmat moga-moga ta ya anung pang, salaku-laku nia akueh salah beda,

muang prameda beda nia salwiring japa mantra wedania tampu, muah wirasaning

ananggeh akena, kadharmaning kabrahmantan, kapanditan, nadian sira tan

diniksan, tan wenang kaputing rajah tamah, ruwaketing panca indra temung artha

muang hirsia joti, drenggi iri hati, ginawe hambek druake, ika pada tan wenang,

apan dudu polahing kapanditan. Kunang muah ambeking sakiya, tanu nuraga pwa

sira ring rat di taya. Salwiring wakia sidi mandi, yan hana wang waneh, tal paka

dursila bhudinia, kena pwa ya kabjra wisia de bhatara Sang Hyang Pasupati, de

ning sidi adnyanan nira mangkana kengetakena away lupa kita.

Prasasti Pande Kesian "29"

Kunang hana muah piwekas manira aja tan pikedepa, yan wuus manira prapteng

Yawa Dwipa mandala aja lupa sembah juga manira muah kengetakena kawekasan

patirtan Bhatara Sang Hyang Brahma Gni Wisesa muang Sang Hyang Mahadewa

ring Besakih rikala purnamaning kapat muang purnamaning kadasa, hingkara

manira muang Bhatara kawitanta sadaya tumurun ka Bali Aga saking gunung

Semeru ngiring Bhatara Sang Hyang pasupati prasama tumurun putran Sang

Hyang Pasupati saking gunung Agung, Sang Hyang Mahadewa nga, Sang Hyang

Putra Jaya diniring de Sri Diah Kul Putih, nga Sri Mpu Galuh, Diah Kencana Wati

nga, ka putra de sira Mpu Brahma Raja, Bhagawan Mpu Bhumi Sakti nga, muah

tumurun Sang Hyang Brahma Gni Jaya diniring de Sira Mpu Gni Jaya saking

Gunung Lempuyang, hana muah Bhatara tumurun saking gunung Watu Karu nga,

Sang Hyang Tumuwuh, Sang Hyang Manik Gumawang tumurun saking Gunung

Beratan, nga Gunung Mangu. Sang Hyang Wisnu muang Bhatari Danu tumurun

sakeng Danu Batur, Sang Hyang Brahma Embah Gni diniring Bhatara Mpu

Brahmanda Pandeta Kentel Suci. Muah tumurun Bhatara Sang Hyang Manik

Page 38: Prasasti Pande Kesian

38

Galang sakeng parahyangan Puser Jagat Pejeng Bali Madya diniring de Sira Mpu

Brahma Pandita Suryaning Bhumi Kabeh. Hana muah tumurun Bhatar Hyang

Tugu saking Gunung Andakasa. Prasama malingga priyangan Agung Besakih

katuran pujawali turun kabeh.

Kunang sanakta rah putunta sadaya angaturakena sembah bhakti ring para Bhatara

Kabeh, mangkana lingira Maha Abra Sinuhun Ong tabehulun Sira Mpu

Brahmanda Pandita Siwa Saguna. Kunang iki muah wara nugraha Ida Dalem Sri

Smara Kapakisan asumedi maring Gelgel maka murdhaning bhumi Bali Sadaya,

Ah uduh kita Brahmanda Pandita Baja Wesi angaduh dharmaning Kapanditan

muah kita Sang Satria Pandea Wesi katekeng Arya Lurah Kapandean panglebur

gangsa kanaka tuhu kita angawe mertha, maka uriping bhumi marmite suka

wibhawaning bhumi sadaya, angawe susaktining sang siwa bhuda muang

bhujangga rsi nguniweh sang ratu anyakrawerthi, apan sira Kapandean maha

pamuputning sakarya sayadnyaning sang catur wangsa, muang sagumi kabeh,

mangkana kengetakena. Manira Dalem Sri Smara Kapakisan hatitip ring kita

swala patra piagem iki, didine Sira Kapandean pagehing laku, pratiaga, pradata, ri

kaliliran wit Wilatikta tumurun papareng lawan Dalem Ktut Sri Kresna Kapakisan

diniring de para arya Majapahit asumedi maring Samprangan nguni, Sira Mpu

Brahmanda Pandita Siwa Saguna as asana ring Tusan Kentel Gumi. Ika witania

akena katama-katemu sahenyah henyah kita kaya kawekas wekasan. Manira Ida

Dalem Gelgel Sri Smara Kapakisan murdhaning bhumi Bali sadaya wuus suddha

anugraha, sakeng mangke tekaning lama-lama, aja Sira Pande angangge bade

tumpang 11, wenang Sira Pande tumpang 9, tumpang 7, managa banda pada

wenang mapadawang gni uala, matetamanan, magegunungan, makarang boma,

salwiring papalihaning uttama, mawarna turut sangha wenang, mahulin arintia

reka, mangle warna 9 malamak makuncal kuncal kumala.

Maharingring mabale pabasmian mahundag 9, 7, 5, 3 ika pada wenang. Kunang

yan ring widhi wedanannia, wenang sira matebus tebusan, nista madya uttama.

Muah matelajahan pring, bale badung, madagang-dagangan, mahempal-hempal

muang bale darpana, mabale salunglung katekeng saruntutania kabeh pada

wenang, mapatulangan lembu cemeng, walakania yan sampun mawinten wenang

lembu putih. Kunang muah wara nugaraha Dalem ri Arya Kapandean, duh kita

Page 39: Prasasti Pande Kesian

39

Kapandean haja-haja, haywa kita anuhur sang brahamana siwa bhuda muang

bhujangga rsi, ila-ila dahat, angapa marmitania mangkana, didine Dalem

Kpaandean muang Arya Kapandean, Lurah Kapandean wuus uruha ring jatinin

ajati kita Kapandean sadaya, apan saking Sira Pandea juga angawe pangutik,

pangrupak, marmite hana aksara ring lontar ginuet, kangglihar de sang brahmana

siwa bhuda muang bhujangga rsi. Kunang muah sakeng Sira Pandea ya angawe

siwa pakrananing sang siwa bhuda muang bhujangga rsi katekeng sarwa bawania

kabeh, kunang yan sang siwa bhuda bhujangga rsi muang murdhaning bhumi

katekeng sang catur wangsa sadaya, katekeng bhawa, genitri, hanting-hanting nia

kabeh, muang yan sang brahmana siwa bhuda wuus pejah, sakeng sira kapandean

juga anugraha pangentas jalan sadsa malaning sang siwa bhuda kunapanira,

katekeng sang catur wangsa muang wong jadma manusa ri sabhumi kabeh. Ika

ingaran pangentas jalan Hyang Dewa Pitratma didine suddha Hyang Dewa Pitara

ngulihing suksma suniatma tamaka. Ika prasama kumijil saking tangan sira

Kapandean, kiwa tengen. Ika sawetnia sira Pande tan wenang hanuwur sang

brahmana siwa bhuda bhujangga rsi, ika kangetangkena aja sira Pande lipia ri

siwarcanamku Ida Dalem Gelgel. Kunang wara nugrahaku muah ri sira

Kapandean sadaya, Pandea wit saking Wilatikta nguni ika wenang adiksa karma,

makapala lokasrayaning bhumi kabeh, apan sira tistisning maha Brahmana

Pandita uttama Ongjkasma akenem tabek hulun, saking nira Mpu Dang Hyang

Dwijendra, sira Mpu Raja Kerta puspatanira waneh, nira retuning Brahmana Mpu

Dang Hyang Jawi, duk ring jagat Medang Yawa dwipa mandala, wani mangkana

mimitania sira Kapandean. Kunag rengakena muah, yan hana ruang sanak sira

Kapandean wuus wruh ri wara nugraha Bhatara Kawitan nira muang ri sarwa

weda puja mantra, tattwaning aksara gama kabeh, tan sumida de sira adiksa karma

yan sampun suddha mawinten, wenang sira Pande munggah amuja masiwa

upakrana anging aja anggrasuk bhawa, pinanditha ngaransira, wenang sira

angentas sarwaning sanak sira Kapandean sadaya, luih wong baneh pada wenang,

tan hana sukertania apan sira Pande ingaran manusa sakti asuksatining sang catur

wangsa, muah jadma manusa ring bhumi kabeh. Kunang yan hana tistis sira Mpu

Brahma Wisesa nira anugraha aji Dharmaning Kapandean ngaran Kapanditan

akarya sarwa sanjataning sang catur wangsa katekeng wong sudra wangsa kabeh,

Page 40: Prasasti Pande Kesian

40

dahating suung sepi peteng pepet angaluung tikang anda bhuwana kunang wang

ring bhumi ya adruwe kuon-kuon muang patandakan. Kunang yan rikala panas

materik tikang bhumi, wong jadma manusa ika kabeh, aturu ri sor taru mageng

kunang yan rikala udan agung aderes siang dalu, wong jadma manusa ika sadaya

pada mayuda, tan wedi ri pati uripnia, prasama padamarebut rebuting gua guaning

gunung-gunung, hana pejah hana mahurip, anging wang ika prasama mahering,

tan hulih angulati papangan apan hia kari hamangan wah wahin taru taru jua,

katekeng ruang-ruang nia, sarwa sanjatania sarwa baturinasah. Tan hana sarwa

sanjata, sapanunggaling baja wesi, sakarya nira Sira Mpu Brahma Pandita Siwa

Wisesa, Mpu Brahma Raja Wisesa puspita sira waneh. Nir anerehana jina kula,

rua kueh nira laki-laki paripurna, ingaran Sira Mpu Brahmanda Pandita Siwa

Saguna, nira anurun akena jina kula Brahmanda Pandita Kapandean ring bhumi

Bali raja sadaya. Kunang arinira ngaran Mpu Brahmanda Pandita Gandring Sakti

wuus kaparajaya de Ken Arok Weni duk ring wuni Tumapel Yawa dwipa

mandala, ika marmitan nira sira Mpu Gandring aniwakan bajra wistanira ri kaget

nira angawi biuta kali sangara bhumi Tumapel jahtasmat wastu rug sapta krapton.

Mangkena kengetakena.

Prasasti Pande Kesian "PUPUT"

Kunang rengakena muang ling Dalem tuhu musti, yan tan hana kapandetan,

kapandean ngaran, anya lara kana Dharmaning Kapandean nira jati tan paheka

muang tan papuera tikang bhumi kabeh, tuhu sira Pande angika murua bhumi

wisakalania Sang Hyang Eka, ngaran Sang Hyang Tunggal, ngaran Sang Hyang

Wenang, wenang sira Pande sapolahing sarwa wenang, wenang sor wenang luhur,

ringaluwur wenang sira Pande tan labda diniksan. Wenang sira Pande munggah

amuja, masiwa pakrana, haja angrasuk bhawa tan alunia, wenang angentas, sarwa

sanak sira Kapandean, luwih wong baneh pada wenang, yan sampun sakarepnia,

pinanditha ngaran.

Kunang rengakena muah ling Dalem murdhaning bhumi Bali sadaya, Ah ahum

uduh kita ruang sanakku kita Kapandean, wenang sira labda diniksan maka pala

lokasrayaning bhumi kabeh, apan sira tistisning Brahmanda Siwa Saguna,

angaduh Dharmaning Kapandean, maha Mpu Pandita ngaran, sira wenang

angrasuk bhawa, bhawa kaya Sang Hyang Siwa Rsi, mangkana kenget akena.

Page 41: Prasasti Pande Kesian

41

Kunang akewasan murpa sira maring suniatma tamaka klayuan sekar, aja sira

amendem, wenang ingaskara de ruang sanak sira sadaya, wenang mapaduksa,

wenang ngangge padmasana angelayang, padawang ageni nala, mapalinggihan

lembu sueta, aja angeseng ring semesana, wenang ring sawah wenang ring tegal.

Aja sira mamurug lawan ling manira iki, sira mamurug tan para wangde ya rundah

kali sangara bhumi, gering tumpar sab sab merana, teka maring desa sadesa.

Mangkana kenget akena aja lupa sira ri waranugrahan Dalem ring pratisantana

kasantananira, nira Maha Mpu Brahmanda Pandita Siwa Saguna, manira Ida

Dalem Sri Smara Kapakisan murdhaning bhumi Bali raja sadaya. Wuus suddha

hanugraha piagem swalapatra iki, wuus kasiaran kana de maha patih Kriyan

Patandakan, didine prasama wuus waruka. Daianta prasama umatur sakwehing

para bawadanda, tanda mantra, punggawa, lurah sadaya muang sakwehing para

bandesa sawengkuhing bhumi Bali raja sadaya. Prasama anembah rijeng

bukpadan Ida Dalem Sri SmaraKapakisan anuwun kaya siwarcanamnira, maka

murdhaning bhumi Bali sadaya, asumedi maring Gelgel.

Aja kita jana padanku sadaya tan mituhu muang pido lawan waranugraha Ida

Dalem iki, jah tasmat. Ong Ang Ang Ang Ong Ang Mang , tan dadi ya jadma

manusa muah. Mangkana ling Dalem.

Pupu sinurat ring dina, ca, ka, wara landep, hanemu sukla paksa, pangrwa welas,

masaning kacatur, windu sengara, rah tunggal, 1909 Saka. (mantra tidak

diposting)

Seuratan kajang lan rerajahan pangangge Kapandean sane munggah ring Prasasti

nenten kesalin iriki.