56

Prak

tijka

rtik

el

Praktijk en universiteitmoeten het samen doen

VERPLEEGHUISGENEESKUNDE/SOCIALEGERIATRIE IN BEWEGING

De verpleeghuisgeneeskunde/sociale geriatrie bevindt zichevenals de klinische geriatrie in een belangrijke en kritischefase van haar ontwikkeling.1 Het specialisme bestaat nu ruim17 jaar en sinds de fusie met de sociale geriatrie op 1 januari2006 is er officieel sprake van een nieuw verbreed specialis-me dat zich het liefst ‘algemene geriatrie’ zou willen noemen.Om de nieuwe specialist toe te rusten met de vereiste compe-tenties heeft de minister van VWS in september 2006 hetopleidingsbesluit voor een driejarige opleiding tot verpleeg-huisarts/sociaal geriater goedgekeurd. De eerste groep is inseptember 2007 met de nieuwe opleiding gestart. In hetberoepsprofiel staat dat de verpleeghuisarts/sociaal geriater debehandelaar wil zijn van ouderen en chronisch zieken metcomplexe en samengestelde zorgvragen ongeacht hun verblijf-plaats. Daarmee positioneert de nieuwe specialist zich ook inde eerste lijn2. De ontwikkelingen in de ouderenzorg makenechter dat deze positie niet vanzelfsprekend is. Zo wordt ineen artikel in Medisch Contact gesuggereerd dat de patiëntge-richte benadering bij de zorg voor chronisch zieken toebe-hoort aan vooral huisartsen en geriaters (waarschijnlijkklinisch geriaters)3, terwijl dit bij uitstek ook een kerncompe-tentie van de verpleeghuisarts/sociaal geriater is. Daarnaastzijn er binnen de residentiële ouderenzorg twee trends waar-neembaar, namelijk vermaatschappelijking van de zorg ener-zijds en verbijzondering anderzijds. Veel instellingen voorouderenzorg splitsen op in kleinschalige woonvormen (vooralvoor cliënten met dementie). Op grotere locaties ontwikkelenzich zogenaamde expertisecentra die zich specialiseren in dezorg en behandeling van specifieke doelgroepen zoals revali-danten, gerontopsychiatrische cliënten en cliënten die in aan-merking komen voor palliatieve (terminale) zorg.

Wil het nieuwe specialisme het beroepsprofiel waarmakendan moet de inhoudelijke meerwaarde duidelijk zijn en depositie ten opzichte van de huisarts, klinisch geriater en

ouderenpsychiater verhelderd worden, zonder in een domein-strijd te belanden. De NVVA is ook bezig om hier in haarconceptnotitie ‘Bezinning op de toekomst’ verder invullingaan te geven. Wetenschappelijk onderwijs en onderzoek zijnhierbij van groot belang. Aantrekkelijk onderwijs in de oude-rengeneeskunde vergroot de kans dat studenten voor de ver-pleeghuisgeneeskunde/sociale geriatrie kiezen. Maar ook in deandere specialismen is kennis van de ouderengeneeskundevan belang. Ouderen maken immers bijna 30 tot 40 % uitvan de ziekenhuispopulatie. Olde Rikkert pleit dan ook vooreen integraal ouderenbeleid binnen het ziekenhuis, met deklinische geriatrie in een spilfunctie.4 In de eerstelijns oude-renzorg kan de verpleeghuisarts/sociaal geriater een actieverol vervullen, in samenwerking met huisarts en thuiszorg.5

Wetenschappelijke onderbouwing van het vak is de enigemanier om de (meer)waarde aan te tonen. Immers wat nietopgeschreven staat, bestaat niet, een handicap dat de beroeps-groep de afgelopen jaren regelmatig ervaart in het debat overhun positie.

Academisering verpleeghuiszorgOm de academisering van de verpleeghuiszorg te bevorderenzijn inmiddels aan zes Nederlandse universiteiten zogenaam-de Universitaire Verpleeghuisnetwerken opgericht.6,7

Landelijke samenwerking en afstemming vindt plaats in deLandelijke Stuurgroep Universitaire Netwerken Ouderenzorg(LS UNO). In Nijmegen betreft het een samenwerking tussen

Els Derksen 1

Minke Nieuwboer 1

Prof. dr. Raymond Koopmans 2

1 Beleidsmedewerkers Universitair VerpleeghuisnetwerkNijmegen (UVNN), UMC St. Radboud

2 Verpleeghuisarts, hoofd afdeling Verpleeghuisgeneeskunde,UMC St. Radboud, Nijmegen

Correspondentie: e.derksen@kwazo.umcn.nl

Wil het nieuwe specialisme

het beroepsprofiel waarmaken,

dan moet de inhoudelijke

meerwaarde duidelijk zijn

57

Tijdschrift

voorverpleeghuisgeneeskunde

|Vol33,no2/2008

het UMC St Radboud en negen instellingen voor verpleeg-huiszorg binnen het Universitair VerpleeghuisnetwerkNijmegen (UVNN).

Het UVNN bestaat uit de volgende instellingen:1. De Waalboog, Nijmegen2. Kalorama, Beek-Ubbergen3. Zorggroep Zuid-Gelderland, Nijmegen4. Vitalis WoonZorg Groep, Eindhoven5. SVVE, De Archipel, Eindhoven6. Zorgroep Noord-Limburg, Venlo7. De Zorgboog, Helmond8. De Riethorst Stromenland, Geertruidenberg9. De Wever, Tilburg10. Afd. Verpleeghuisgeneeskunde, UMC St Radboud

Samenwerking vindt plaats op het gebied van wetenschappe-lijk onderzoek, onderwijs en patiëntenzorg. Daarnaast bestaateen uitgebreid netwerk van ruim 65 instellingen voor ver-pleeghuiszorg in een wijde regio rondom Nijmegen. Dezeinstellingen zijn verbonden aan de opleiding totVerpleeghuisarts (VOVA) en een deel verzorgt ook onderwijsin het kader van het basiscurriculum geneeskunde en werktsoms mee aan wetenschappelijk onderzoek.In de komende jaren wil de afdeling Verpleeghuisgeneeskundegraag de samenwerking met de instellingen uit dit uitgebreidenetwerk intensiveren. Om hun ambities op het gebied vanonderwijs en onderzoek te polsen heeft het UVNN een inven-tarisatie verricht, met de volgende vragen:- Welke ervaring heeft een opleider/ instelling met onderwijs

en onderzoek?- Welke ambities en mogelijkheden heeft een opleider/ instel-

ling om te participeren in onderwijs en onderzoek?- Wat zijn de redenen van opleiders/ instellingen om nu of in

de toekomst deel te nemen aan onderwijs en onderzoek?

Een schriftelijke vragenlijst is verstuurd aan de verpleeghuis-artsopleiders (n=69) en hoofden medische dienst c.q. hoofdenbehandeldienst (HMD’s) (n=63) uit alle verpleeghuiszorgin-stellingen, verbonden aan de opleiding tot verpleeghuisartsvan het UMC St Radboud. De HMD’s werden gevraagd naarhun ervaringen en ambities binnen de instelling en het artsen-team als geheel, opleiders naar hun persoonlijke ervaringen enambities. Instellingsgegevens zijn alleen gevraagd aan deHMD’s. Zeven HMD’s waren ook als opleider werkzaam,slechts één daarvan heeft beide vragenlijsten ingevuld. Derespons was 70% (55 opleiders en 38 HMD’s). Van in totaal51 instellingen is ten minste één vragenlijst ontvangen, slechts9% van de instellingen heeft niet gereageerd. Deze groep van51 instellingen representeert ongeveer 400 (verpleeghuis)art-sen. Van de HMD’s heeft het merendeel een medische achter-grond, zes HMD’s hebben een andere opleiding gevolgd.

Ervaring in onderwijs en onderzoekInstellingen zijn gemiddeld tien jaar betrokken bij de oplei-ding, en verpleeghuisartsopleiders hebben gemiddeld vijf jaarervaring. De belangrijkste redenen om als opleider actief tezijn, zijn ‘het overbrengen van kennis aan nieuwe collega’s’ en‘verdieping van eigen kennis’. Velen voelen zich ook ‘ambas-sadeur’ voor het verpleeghuisartsenvak. HMD’s noemen ‘deplaats van verpleeghuiszorg in de zorgketen’ een belangrijke

motivatie om te participeren in de basisopleiding geneeskun-de. Ruim de helft van de instellingen was in de afgelopen vijfjaar betrokken bij wetenschappelijk onderzoek. Daarbij gaathet zowel om projecten vanuit het UMC St. Radboud als van-uit andere instellingen. Voorbeelden zijn: ‘probleemgedrag bijdementie’, ‘valpreventie’, ‘decubitus’, ‘voeding’, ‘kleinschaligwonen’ en ‘belevingsgerichte zorg’. Onderzoek wordt vanbelang geacht voor de ‘wetenschappelijke onderbouwing vanhet vak’ en ‘de verbetering van de kwaliteit van zorg’, maarmen ervaart ook ‘plezier in het doen van onderzoek’.Onvoldoende tijd én kennis en vaardigheden waren redenenom (nog) niet deel te nemen aan onderzoek. Onvoldoendemotivatie of geldelijke beloning speelt nauwelijks een rol.

Ambities in onderwijs en onderwijsRuim de helft van de opleiders en bijna driekwart van de HMD’sgeven aan dat zij in de komende drie jaar ook betrokken willen

Praktijkartikel

SamenvattingBinnen het Universitair Verpleeghuisnetwerk Nijmegen(UVNN) werken zorginstellingen en universiteit samenin onderwijs en onderzoek ten behoeve van verpleeg-huiszorg en ouderenzorg. Ouderenzorg heeft in hetnieuwe geneeskundecurriculum een meer prominenteplaats gekregen, waardoor meer vraag naar stageplaat-sen binnen verpleeghuiszorginstellingen is ontstaan.Verpleeghuizen hebben veel belangstelling om betrok-ken te zijn bij onderwijs en onderzoek, zo blijkt uit eenonderzoek onder verpleeghuizen, die verbonden zijnaan de opleiding tot verpleeghuisarts van het UMC St.Radboud. Verpleeghuizen onderschrijven dat onderzoeken onderwijs noodzakelijk zijn voor de vakontwikkelingvan de verpleeghuisarts/sociaal geriater, die gespeciali-seerde en patiëntgerichte zorg biedt aan kwetsbareouderen binnen en buiten het verpleeghuis.

SummaryIn the Nijmegen University Nursing Home Network thedepartment of nursing home medicine and nine nursinghome organisations work together in research projectsand medical education in order to improve the qualityof care for the nursing home patients. In the recentlyimplemented bachelor-master structure of the medicaleducation program of the Radboud UniversityNijmegen Medical Centre, healthcare for the elderly hasreceived a more prominent place. Therefore, the needfor trainee posts for medical students in nursing homeswill increase. Our survey under trainers of the specialist-training program for nursing home physicians and medi-cal directors revealed that nursing homes are interestedto participate in scientific research and medical educa-tion. Nursing homes underline the point of view thatscientific research and education is necessary for thedevelopment of nursing home medicine and will add toquality improvement of the specialised and patient cen-tred care to frail elderly inside the nursing home and tofrail elderly people at home.

58

Prak

tijka

rtik

el worden in het basiscurriculum voor geneeskundestudenten. Debelangstelling voor de begeleiding van co-assistenten is bij beidegroepen bijna 70%. Ook beschikken veel instellingen over ver-pleeghuisartsen met een specifieke deskundigheid op uiteenlo-pende onderwerpen zoals: palliatieve/ terminale zorg; (CVA)revalidatie; psychiatrische problematiek; gezondheidsethiek;wondbehandeling/decubitus; jong-dementerenden; hartfalen;polyfarmacie etc. Deze deskundigheid kan in gastcolleges wor-den ingezet zowel voor het basiscurriculum als voor de oplei-ding tot verpleeghuisarts/sociaal geriater. Ruim de helft van deopleiders en HMD’s staat positief tegenover deelname aanwetenschappelijk onderzoek. Een veel kleiner deel (ongeveer20% van de opleiders/ 42% van de teams) heeft belangstellingom zelf onderzoek te doen. Wel moet dan zijn voldaan aanbelangrijke voorwaarden (tijd, geld en goede informatie).

Motivatie en mogelijkheden voor academischeactiviteiten Opleiders en HMD’s zijn het in belangrijke mate eens overhun motieven om deel te nemen aan academische activiteiten.‘Kennisvermeerdering’ en ‘arbeidssatisfactie’ zijn voor beidegroepen belangrijke motieven. ‘Aanzien’ en ‘geldelijke belo-ning’ worden het minst vaak genoemd. ‘Feedback op functio-neren’ wordt nauwelijks genoemd als motief om deel tenemen aan onderzoek, terwijl dit juist één van de belangrijk-ste motieven is voor opleiders om te participeren in de oplei-ding tot verpleeghuisarts en in mindere mate in het onderwijsin het basiscurriculum. De meeste respondenten zien vol-doende mogelijkheden om de academische ambities waar temaken (zie Tabel 1). Bij onderwijs is specifiek naar mogelijk-heden voor de verschillende onderdelen binnen het basiscur-riculum Geneeskunde van het UMC St. Radboud en devervolgopleiding gevraagd.

Een grote groep respondenten ziet redelijke tot goede moge-lijkheden om binnen hun instelling stageplekken te biedenvoor de verpleegstages (70%) en praktijkoriëntaties (75%).Een ruim aantal instellingen biedt momenteel al stageplaatsenaan voor verpleegstages. Verwacht wordt dat de behoefte aandeze stageplaatsen binnen verpleeghuiszorginstellingen zaltoenemen, dit lijkt in de toekomst geen problemen op te leve-ren. Naar aanleiding van de resultaten van deze enquête zijnde instellingen gericht benaderd met het verzoek voor plaat-sing van studenten voor de praktijkoriëntatieVerpleeghuisgeneeskunde (een nieuw onderdeel binnen hetbasiscurriculum).8 Voor het basiscurriculum Geneeskunde in

Nijmegen is in 2007 voor 330 studenten een praktijkoriënta-tie verpleeghuisgeneeskunde gerealiseerd.

Mogelijkheden om bij te dragen aan keuzeonderwijs of hetcentraal klinisch onderwijs worden lager geschat.Keuzeonderwijs betreft vaak het onderwijs over de geneeskun-dige zorg aan een bepaalde doelgroep, zoals CVA- patiënten,diabetes etcetera. Centraal Klinisch Onderwijs omvat onder-wijsmodules waarin bepaalde vaardigheden worden aange-leerd als voorbereiding op een stage of coschap. Beideonderwijsvormen worden op de universiteit aangeboden, watwellicht een reden is dat men hiervoor minder mogelijkhedenziet. Een andere reden kan zijn dat men onbekend is met deinhoud van deze onderwijsmodules en de bijdrage die daarinvanuit de praktijk geleverd kan worden. Immers de respon-denten hebben aangegeven wel belangstelling te hebben voorhet verzorgen van gastlessen. Over de begeleiding van (senior-)coschappen zijn de meningen bijzonder positief. Binnen deBachelor-Master structuur is in Nijmegen het coschap“Ouderenzorg” een verplicht coschap van 4 weken voor allegeneeskundestudenten. Het senior-coschapVerpleeghuisgeneeskunde is een keuze coschap van 12 weken,waarin de student meer zelfstandig kan werken. Studentenbrengen, vooral in het senior-coschap, al de nodige kennis envaardigheden mee, waardoor het voor de instellingen aantrek-kelijk kan zijn om aan deze groepen een stageplaats te bieden.Over de mogelijkheden om mee te doen aan wetenschappelijkonderzoek is ongeveer de helft van de respondenten positief,een kwart is wat meer afwachtend en een kwart ziet geen ofnauwelijks mogelijkheden. Om zelf onderzoek te doen zieteen kwart van de respondenten wel mogelijkheden.

CONCLUSIES

Een groot aantal instellingen heeft zeker belangstelling ommeer betrokken te zijn bij academische activiteiten van deafdeling Verpleeghuisgeneeskunde. Er zijn goede mogelijkhe-den om de samenwerking met die instellingen uit te breiden.Inmiddels zijn al in meerdere instellingen concrete onderwijs-activiteiten, zoals de praktijkoriëntaties verpleeghuisgenees-kunde, gerealiseerd.

Het senior-coschap

Verpleeghuisgeneeskunde is een

coschap van 12 weken,

waarin de student zelfstandiger

kan werken

1. Onderwijs basiscurriculum

Verpleegstage

Praktijkoriëntatie

Keuzeonderwijs

Centraal klinisch onderwijs

2. Begeleiden van (senior)

co-assistenten

3. Opleiden tot verpleeghuisarts

4. Verzorgen van gastcolleges

5. Meedoen aan wetenschappelijk

onderzoek

6. Zelf wetenschappelijk onderzoek

doen

70

75

51

24

77

47

44

53

26

14

14

27

30

12

11

20

25

28

14

11

22

46

11

42

36

22

46

2

-

-

-

-

-

-

-

-

Redelijketot goedemogelijk-heden %

Neutraal%

Nauwelijkstot geenmogelijk-heden %

Niet ingevuld%

Tabel 1 Mogelijkheden voor onderwijs en onderzoek (opleiders en HMD’s, n=93)

59

Tijdschrift

voorverpleeghuisgeneeskunde

|Vol33,no2/2008

Binnen het UVNN zijn in 2006 twee grootschalige longitudi-nale onderzoeksprojecten gestart, waaraan naast UVNN-instellingen, ook twee niet-UVNN huizen deelnamen. Deenquête heeft laten zien dat meer instellingen open staan vooronderzoek. Op basis hiervan zijn instellingen al benaderdvoor deelname aan een revalidatieonderzoek, met positiefresultaat. Wetenschappelijk onderzoek kan een belangrijkebijdrage leveren aan de verbetering van de zorg in de instel-lingen voor verpleeghuiszorg. Implementatie van onderzoeks-resultaten rekenen de afdeling verpleeghuisgeneeskunde enhet UVNN dan ook tot hun taak. Instellingen en verpleeg-huisartsen willen door een intensievere samenwerking methet UMC St Radboud graag hun vakgebied voor het voetlichtbrengen. Zo snijdt het mes aan twee kanten.

Praktijkartikel

Referenties1. Schaaf H. Klinisch geriater is het spoor bijster. Medisch Contact 2006; 43: 1704-1705.2. Hombergh P van de , Groot-Roessink B,Velden van der J. Zinnig en zuinig. Medische zorg in

een brede eerste lijn kan veel winst opleveren. Medisch Contact 2006; 9: 372-375.3. Nieuwenhuijzen-Kruseman AC, Bussel van BCT, Pijpers E. De zorg voor chronisch zieken.

Medisch Contact 2006; 45: 1803-1806.4. Olde Rikkert M. Falende ziekenhuiszorg voor oudere patiënten. NOVA, 31 oktober 2006.5. Maas H, Olde Rikkert M. Kwikfit zorg niet voor ouderen. NRC, 3 oktober 2006.6. Achterberg W,Werkgroep Verpleeghuiszorgonderzoek. Universitaire verpleeghuisnetwerken.

Infrastructuur voor patiëntenzorg, onderwijs, opleiding en onderzoek. Tijdschrift voorVerpleeghuisgeneeskunde 2006; 31: 144-149.

7. Alberink M, Coenen C, Nieuwboer M, Derksen E, Koopmans R. Professionalisering van ver-pleeghuiszorg. Het Universitair Verpleeghuis Netwerk Nijmegen werkt aan onderbouwing enkwaliteitsverbetering verpleeghuiszorg. Tijdschrift voor Verpleeghuisgeneeskunde 2006; 31:150-153.

8. Helmich E, Koopmans R. Onderwijs in het verpleeghuis, een manier om te komen tot artsenmet affiniteit voor en kennis van ouderen en chronisch zieken. Tijdschrift voorVerpleeghuisgeneeskunde 2006; 31: 158-161.

Boeksbepreking

Neuropsychiatrie in de praktijk *****

Redactie: P.D. Meesters en W.A. van Gool. Elsevier gezondheidszorg, Maarssen ISBN 987 90 352 2914 3. Adviesprijs: € 44,95.

Neuropsychiatrische ziektebeelden maken deel uit van hetovergangsgebied tussen neurologie en psychiatrie en komenfrequent voor bij ouderen. Ze behoren daarmee ook bij uitstektot het aandachtsgebied van de geriatrie. Een twintigtal kliniciuit de genoemde drie vakgebieden zijn de auteurs van dezefraaie en inhoudelijk rijke uitgave. De 27 hoofdstukken openensteeds met een casusbeschrijving van een patiënt. De afzonder-lijke hoofdstukken hebben prikkelende titels als ‘’Hollen of stil-staan’’, ‘’Kreten uit de wachtkamer’’, ‘’Een aanval van vroom-heid’’ en ‘’Een bijl in buurmans voordeur’’. Zij handelen achter-eenvolgens over katatonie, Gilles de la Tourette, delier bij epi-lepsie en psychose bij late-onset schizofrenie. Aan de hand vande casusbeschrijvingen worden de diverse ziektebeelden, de bij-behorende differentiaaldiagnostiek, de verschillende indicatiesvoor aanvullende diagnostiek en de behandelingsmogelijkhedensteeds uitvoerig besproken. De verschillende vormen vandementie, waaronder frontotemporale dementie, Lewy Bodiesdementie en de ziekte van Creutzfeldt-Jacob komen aan bod.Er is aandacht voor neuropsychiatrische symptomatologie bijsomatische aandoeningen als diabetes mellitus, cerebrovasculai-

re aandoeningen enhet obstructiefslaapapnoesyn-droom. Depressiewordt zowelbeschreven als bij-verschijnsel bij deZiekte vanAlzheimer, bij deZiekte vanParkinson als gere-lateerd aan eencerebrovaculairinfarct. Lezing vandiverse hoofdstuk-ken verschaft prik-kels tot nauwgezet-te observaties en

diagnostiek en kan bijdragen tot drempelverlaging voor consul-tatie van ter zake kundige collega-specialisten.Geheugenstoornissen bij ouderen kunnen bijvoorbeeld veroor-zaakt worden door epilepsie en ten onrechte worden benoemdals symptomen van de Ziekte van Alzheimer (hoofdstuk 8). Hetboek laat zich door de gekozen opzet plezierig lezen: in de stu-deerkamer, maar kan ook mee met de vakantie-literatuur.

Warm aanbevolen.

B O E KB E S P R E K I N G

Jos Konings, correspondentie: j.konings@svrz.nl