Prakseologiczne podstawy procesu Kształcenia i Wychowania

Fizycznego

Prakseologia

Prakseologię (od greckiego praxis - "działanie", "czynność") nazywa się naukę o normach i zasadach skutecznego działania. Ojcem koncepcji prakseologii był Alfred Espinas, który w 1890 r. podał nazwę tej nowej dyscypliny i przedstawił jej zadania. Alfred Espinas określał tę nową dyscyplinę jako "naukę o formach działania, o czynnikach warunkujących wzmaganie się sprawności działania" .

Polskie korzenie

Ogromny wkład w rozwój prakseologii włożył jeden z największych polskich uczonych, wybitny filozof i właśnie prakseolog - Tadeusz Kotarbiński, który też podjął się próby całościowego wyłożenia problematyki, pisząc Traktat o dobrej robocie [T. Kotarbiński 1965]. Praca ta zawiera analizę pojęć swoistych dla prakseologii, wskazuje na zalecenia dotyczące usprawniania wszelkich działań oraz ukazuje drogi kształtowania się usprawnień w toku stopniowego rozwijania się praktyki ludzkiej.

Teoria wychowania fizycznego

Pedagogowie dla opisu procesów pedagogicznych coraz częściej sięgają po klasyczną aparaturę pojęciową prakseologii (prowadzą na sobie analizę takich pojęć, jak: sprawca, cel, środek, metoda, czyn, plan, program, sprawność, skuteczność, ekonomiczność itd. )

Teoria wychowania fizycznego

Posługiwanie się w opisie zjawisk prakseologicznych kryteriami używania terminologii stwarza przed teorią WF szansę na wyzbycie się potocznych i bardzo wieloznacznych określeń oraz racjonalizację działań praktycznych i tworzenie podstaw naukowego opisu zjawisk.

Model wychowania fizycznego

Model wychowania fizycznego można nazwać modelem prakseologicznym, ponieważ jest on sporządzony zgodnie z zasadami prakseologii i służyć ma optymalizacji procesu wychowania w kulturze fizycznej. Prakseologia ocenia wszystkie czyny z punktu widzenia ich sprawności, toteż ogólne dyrektywy i płynące stąd wskazania mogą być i bywały już przedmiotem zainteresowań teoretyków wychowania fizycznego.

Członami działania tego modelu są:

• Społeczeństwo w roli sprawcy (podmiotu)

• Szkolnictwo jako narzędzie (pośrednik)

• Młodzież jako tworzywo (przedmiot)

Można przyjąć, że użyteczność prakseologii dla innych dziedzin wyraża się przez:

• tworzenie i doskonalenie aparatury pojęciowej niezbędnej do opisu, analizy, projektowania i oceny działań,

• formułowanie praktycznych problemów działania, co ma szczególne znaczenie m.in. dla przygotowania działań i dla zapobiegania praktycznym błędom w działaniach,

• systematyzowanie twierdzeń dotyczących działań, a szczególnie wspomaganie w tworzeniu uogólnień, w ich sprawdzaniu w praktyce poprzez ocenę skuteczności działania.

Cykl działania

Za konieczne składniki (ogniwa) cyklu organizacyjnego (inaczej: cyklu działania zorganizowanego), podejmowanego przez wychowawcę fizycznego, należy przyjąć:

• Uświadomienie celu• Diagnozę• Prognozę • Planowanie realizacji• Realizację• Ocenę i wnioskowanie pedagogiczne

Uświadomienie celu

Elementarnym wymogiem jest to aby ustalony cel był bezwzględnie osiągnięty, a więc możliwy do wykonania w przewidywanym czasie, w dostępnych warunkach i za pomocą tych środków jakimi dany wychowawca fizyczny rozporządza.

Diagnoza

Diagnoza stanowi zawsze przygotowanie do działania. Jeśli pragniemy, aby działanie było sprawne i celowe, musimy opierać się na poznaniu wyjściowego stanu rzeczy. Nie można bowiem podjąć żadnej decyzji odnośnie działania racjonalnego (celowego), jeśli nie weźmie się pod uwagę uwarunkowań przewidywanych zdarzeń i procesów rozwojowych.

Czynniki umożliwiające stawianie diagnozy

• zebrane fakty za pomocą odpowiednich technik oraz narzędzi badawczych,

• usystematyzowana, szczegółowa wiedza nauczyciela, która pozwoli mu owe fakty uporządkować i porównać ze znanymi prawidłowościami i normami.

Zależny od innych

Jest oczywiste, że nauczyciel korzysta w takiej zasadniczej sprawie, jak diagnoza co do stanu zdrowia z pomocy lekarza szkolnego lub poradni lekarskiej. Należy tu nadmienić, iż współpraca nauczyciela wychowania fizycznego z lekarzem szkolnym nie jest sprawą jego dobrej woli, lecz należy do jego podstawowych obowiązków.

Diagnoza osobnicza• wysokości i ciężaru ciała (antropometr, waga),• pojemności życiowej płuc (spirometr),• dojrzałości biologicznej (Skala Tannera, wiek

menarche, wiek zębowy),• stanu zdrowia i postawy ciała (kontakt ciągły z

lekarzem szkolnym),• sprawności motorycznej (Test Denisiuka,

Międzynarodowy Test Sprawności Fizycznej, Miernik Trześniowskiego i inne),

• uzdolnień ruchowych (Skala Oziereckiego w modyfikacji A. Barańskiego),

Diagnoza osobnicza• zamiłowań i zainteresowań kulturą fizyczną

(wywiad, ankieta),

• warunków społeczno-bytowych rodziny (wywiad z wychowawcą i rodzicami),

• stopnia przystosowania społecznego (obserwacja),

• neurotyczności i poczucia wartości własnej (obserwacja),

• opanowanie wiedzy na temat kultury fizycznej (rozmowy, dyskusja, testy),

Diagnoza osobnicza

• umiejętności technicznych i taktycznych w zakresie różnych specjalności sportowych (próby kontrolne i obserwacja),

• umiejętności samodzielnego sterowania własnym rozwojem sprawności i odpoczynkiem w czasie wolnym (próby i obserwacja).

Diagnoza grupowa w zakresie :

• zwartości grupy społecznej i interakcji pomiędzy jej członkami (socjogramy, obserwacja),

• istnienia nieformalnych grup społecznych, jej przywódców, gwiazd socjalnych i sportowych (obserwacja i socjogramy),

• zespołów uczniowskich wymagających specjalnej opieki (nieśmiali, mało sprawni, chorowici, wykazujący poczucie niskiej wartości własnej, defektywni pod względem fizycznym itp.).

Diagnoza środowiskowa w zakresie:

• tradycji kultury fizycznej wobec klimatu społecznego• nastawienia do spraw kultury fizycznej i możliwości

współpracy z dyrektorem szkoły i członkami rady pedagogicznej oraz zarządami organizacji szkolnych,

• stanu sportowych urządzeń szkolnych, sprzętu i przyborów oraz możliwości wykorzystania urządzeń pozaszkolnych,

• osobliwości terenu i warunków klimatycznych,• nastawienia do spraw kultury fizycznej i możliwości

współpracy z członkami komitetu rodzicielskiego, klubami sportowymi, służbą zdrowia itp.,

Prognoza

Czyli racjonalne przewidywanie tego, co stać się może w określonym wycinku czasu w wyniku określonych działań, a także naturalnych procesów rozwojowych, takich jak wzrastanie, zmienność proporcji ciała, dynamika przyrostu sprawności fizycznej itp. W tych ostatnich przypadkach nauczyciel powinien wykorzystać odpowiednie tabele norm lub siatki centylowe, na podstawie których będzie mógł przewidywać rozwój wychowanków.

Skuteczność prognozy

Jeśli prognoza ma być trafna, powinno się brać pod uwagę kilka wariantów działań i wybrać z nich wariant optymalny. Trafna prognoza rozwoju uczniów jest połową sukcesu w pracy dydaktyczno-wychowawczej i zależy nie tyle od intuicji, jak niektórzy sądzą, ile od wiedzy o człowieku i prawach jego rozwoju oraz możliwościach jego kształcenia i wychowania.

Planowanie

Każdemu działaniu zorganizowanemu towarzyszy pewien namysł. Jest więc ono powiązane z czynnościami przygotowawczymi, a ważnym ich ogniwem pozostaje organizowanie toku działań poprzez planowanie. Planowanie, w prakseologicznym rozumieniu tego terminu, polega na obmyślaniu doboru i kolejności przewidywanych działań z jednoczesnym postanowieniem podjęcia tychże według obmyślonego toku.

Cechy dobrego planu

• celowość (ceł i środki do niego wiodące zostały jasno określone),

• wykonalność,

• wewnętrzna zgodność (brak elementów pozostających w sprzeczności),

• maksymalna operatywność (łatwość zastosowania),

• plastyczność (możliwość modyfikacji bez potrzeby układania nowego planu),

Cechy dobrego planu

• dostateczna szczegółowość (konkretność), • terminowość (podane terminy wykonania

kolejnych części i całości), • alternatywność (łatwość likwidowania

sprzeczności), • kompletność, • optymalna długodystansowość (ograniczona

możliwością przewidywania przyszłych warunków),

• komunikatywność

Nowocześnie pojmowany warsztat pracy winien objąć:

• aparaturę diagnostyczno-kontrolną (zestaw do badań morfologicznych, czynnościowych i motorycznych),

• materiały dla celów poradnictwa i zestaw profilów indywidualnych i grupowych,

• pomoce do nauczania higieny,, somatologii oraz do prowadzenia ćwiczeń (filmy, przezrocza, tablice, magnetowid itp.),

• nowoczesne obiekty sportowe, sprzęt i przybory.

Realizacja

Przed przystąpieniem do każdego działania ważny jest pewien namysł. Temu służyły wszystkie wymienione wcześniej ogniwa cyklu działania zorganizowanego. Jeżeli jednak przez proces wychowania i kształcenia fizycznego rozumiemy pewien "ciąg działań wychowawczych i kształcących", to wówczas musimy przyjąć, że istota tego procesu przejawia się w samym działaniu, a więc wtedy, kiedy występuje bezpośrednia styczność wychowawcy fizycznego z wychowankiem.

Ocena i wnioskowanie pedagogiczne

Inaczej już rzecz ma się z oceną efektywności działań. Nie zawsze bowiem działania efektywne okazują się działaniami skutecznymi, tzn. nie osiągają one założonego celu, chociaż mogą dawać cenne wyniki. Niekiedy bowiem może się zdarzyć, że pierwotnie podejmujemy działania dydaktyczno-wychowawcze w innym celu, a zupełnie co innego osiągamy.

Ocena i wnioskowanie pedagogiczne

"Źle się dzieje” - uczą prakseologowie -jeśli zamykamy oczy i nie wykorzystujemy okazji, a tylko uparcie dążymy do celu, który może okazać się o wiele mniej wart niż rezultaty nie zamierzone i nie przewidywane". Skuteczność zaś zakłada jedynie zgodność wyniku z zamierzonym celem.

Podsumowanie

Wyróżnione wyżej prakseologiczne ogniwa procesu wychowania i kształcenia fizycznego wyraźnie porządkują praktyczne działanie i służą jego optymalizacji. W każdym z tych ogniw od wychowawcy domagamy się wykazania się wiedzą kompleksową, scaloną, tj. równoważącą elementy społeczne i przyrodnicze (a więc wiedzą - prawdziwie humanistyczną).

Podsumowanie

W istocie rzeczy tylko też z punktu widzenia miejsca i znaczenia w prakseologicznym łańcuchu funkcjonowania modelu wychowania fizycznego weryfikacji podlegać może użyteczność zdobywanej przez studenta i uprawianej w uczelni wiedzy. W tym też miejscu teoria wychowania fizycznego, podejmując się logicznego uporządkowania działań wychowawcy fizycznego, dokonuje równocześnie syntezy, podsumowania i ukoronowania studiów.