1

Praca obcokrajowców w sektorze rolniczym

- w świetle wyników kontroli legalności zatrudnienia w latach 2008 – 2010

Warszawa, czerwiec 2011 r.

2

Kontrole legalności zatrudnienia

Kontrole legalności zatrudnienia, w tym legalności

zatrudnienia cudzoziemców, są prowadzone przez

Państwową Inspekcję Pracy od 1 lipca 2007 r.

W Głównym Inspektoracie Pracy utworzono odrębny

Departament Legalności Zatrudnienia.

W okręgowych inspektoratach pracy powołano sekcje do

spraw kontroli legalności zatrudnienia.

3

Procedury kontroli legalności zatrudnienia cudzoziemców

Kontroli podlegają wszystkie podmioty, w których stwierdzamy świadczenie pracy przez cudzoziemców.

Kontrole planowane są prowadzone przez inspektorów pracy z sekcji legalności zatrudnienia.

Kontrole planowane w związku z uzyskaną informacją o nielegalnym zatrudnieniu cudzoziemców są prowadzone wraz z innymi organami, przede wszystkim z funkcjonariuszami Straży Granicznej.

44444444444

Zakres podmiotów podlegających kontroli PIP - w zakresie legalności zatrudnienia

W zakresie legalności zatrudnienia kontroli PIP

podlegają pracodawcy oraz przedsiębiorcy nie będący pracodawcami, na rzecz których jest świadczona praca przez osoby fizyczne, w tym przez osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą.

55

Zakres kontroli legalności zatrudnienia cudzoziemców – badane zagadnienia

Legalność pobytu w Polsce.

Czy podstawa pobytu uprawnia do wykonywania pracy w RP?

Posiadanie wymaganego zezwolenia na pracę.

Czy praca wykonywana jest na stanowisku i na warunkach określonych w zezwoleniu na pracę?

Czy zawarto wymagane umowy o pracę lub umowy cywilnoprawne?

Zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego oraz opłacanie składek na Fundusz Pracy.

6

Do wykonywania pracy przez cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uprawnia m.in.: − posiadanie zezwolenia na pracę,− obywatelstwo państwa UE/EOG;− posiadanie Karty Polaka ;− posiadanie zezwolenie na osiedlenie się w RP; ………………………………………………….. …………………………………………………..

Legalna praca cudzoziemców w Polsce

Wykonywanie pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę jest dopuszczalne w przypadku cudzoziemców:− obywateli Ukrainy, Rosji, Białorusi, Mołdawi i Gruzji, którzy

wykonują pracę na podstawie oświadczenia pracodawcy o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi, zarejestrowanego w powiatowym urzędzie pracy

…………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………

7

32,4 tys.

21,7 tys.

37,1 tys.

942

2,5%

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Ogółem rolnictwo i pokrewne

Liczba wydanych zezwoleń na pracę cudzoziemców w Polsce w latach 2008-2010

2008 r. 2009 r. 2010 r.

Źródło: dane MPiPS

8

180 tys.

157 tys.

188 tys.

109 tys.

61%77 tys.

49%

122 tys.

65%

0

50

100

150

200

Ogółem rolnictwo i pokrewne

Liczba oświadczeń o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi zarejestrowanych przez powiatowe urzędy pracy w latach 2008-2010

2008 r. 2009 r. 2010 r.

Źródło: dane MPiPS

9

55%

220,8 tys

178,4 tys

77,2 tys

217,2 tys.

51%

0

50

100

150

200

250

43 %

Szacunkowa liczba obcokrajowców świadczących pracę w Polsce na podstawie zezwoleń na pracę i oświadczeń - w latach 2008 – 2010

2008 r. 2009 r. 2010 r.

zezwolenia

110,5 tys.122,4 tys.

Rolnictwo i pokrewne

Źródło: dane MPiPS

oświadczenia

1010

Zatrudnienie cudzoziemców w rolnictwie (i pokrewne) w 2010 r.na podstawie zezwoleń i oświadczeń – wg obywatelstwa

31

108,5 tys.848

732

37

196

49

37

0 20000 40000 60000 80000 100000 120000

Ukraina

Białorus

Mołdawia

Rosja

Gruzja

Chiny

Nepal

KRLD

Bangladesz

oświadczenia

zezwolenia

o113

Źródło: dane MPiPS

11

Kontrole legalności zatrudnienia cudzoziemców w 2010 r.

W 2010 r. przeprowadzono blisko 2 tys. kontroli legalności zatrudnienia cudzoziemców, w tym 66 w sektorze gospodarki

– rolnictwo, leśnictwo.

W rolnictwie kontrolami objęto 1325 cudzoziemców, tj.

11% obcokrajowców kontrolowanych w 2010 r. (12,3 tys.), w tym:

− 212 cudzoziemców, wobec których było wymagane zezwolenie na pracę na terytorium Polski,

− 814 osób pracujących na podstawie oświadczeń pracodawców (obywatele Ukrainy, Białorusi, Rosji, Mołdowy oraz Gruzji).

12

16%

23%

61%

bez zezwolenia na podstawie zezwolenia na podstawie oświadczenia

Kontrolowani cudzoziemcy w rolnictwie w 2010 r.

Źródło: dane PIP

13

Ogółem w latach 2008-2010 w rolnictwie przeprowadzono 199 kontroli, którymi objęto prawie 3 tys. cudzoziemców

Wśród podmiotów kontrolowanych większość stanowiły podmioty małe

zatrudniające do 9 osób (58%) oraz od 10 do 49 osób (31%).

10%

58%

31%

1%

do 9 zatr. od 10 do 49 od 50 do 249 250 i pow.

Źródło: dane PIP

14

Liczba ujawnionych cudzoziemców, którzy w latach 2008 – 2010 nielegalnie wykonywali pracę w Polsce — według sekcji PKD

146

85

137

60

79

93

176

67

72

67

37

81

27

23

205

64

142

80

49

5

61

120

4

3

107

56

5

0 100 200 300 400

przetwórstwo przemysłowe

budownictwo

rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo

handel, naprawy

usługi administrowania i wspierania działalności (w tymdziałalność związana z zatrudnieniem – agencje

zatrudnienia)

zakwaterowanie i usługi gastronomiczne

transport i gospodarka magazynowa

finanse i ubezpieczenia

Pozostałe sekcje

Liczba cudzoziemców

2010

2009

2008

Źródło: dane PIP

15

Wyniki kontroli w 2010 r. - w rolnictwie

W zakładach branży rolniczej różnego rodzaju naruszenia prawa stwierdzono w 55% podmiotów poddanych kontroli (w 2009 r. – w 51% podmiotów, w 2008 r. – w 20%), przy czym nielegalne wykonywanie pracy przez cudzoziemców ujawniono w co czwartym kontrolowanym podmiocie - w 23% (w 2009 r. – w 16%, w 2008 r. – 2%).

Stwierdzono nielegalne zatrudnienie i wykonywanie pracy przez 205 obcokrajowców, tj. 20% ogółu ujawnionych przypadków (1011);

w 2009 r. - 61 cudzoziemców (9%), w 2008 r. – 3 (1%).

16

Kraje, z których pochodzili nielegalnie zatrudnieni cudzoziemcy w rolnictwie (2010 r.)

Wykazano nielegalną pracę obywateli 5 państw.

Najczęściej stwierdzano nielegalne wykonywanie pracy przez obywateli Ukrainy – 167osób, 81% wykazanych przypadków (w 2009 r. – 39 osób, 64%).

17

Obywatelstwo

Liczba cudzoziemców, którzy nielegalnie wykonywali pracę

Liczba cudzoziemców zatrzymanych

przezStraż Graniczną

/ Policję

Ogółem *)

w szczególności:

nielegalny pobyt lub podstawa pobytu nie

uprawnia do wykonywania

pracy

bez zezwolenia

na pracę

na innym stanowisku

lub na innych

warunkach niż

określone w zezwoleniu

na pracę

bez zawarcia

wymaganych umów

PH FILIPINY 29 0 29 0 29 0

NP NEPAL 3 0 0 3 0 0

LK SRI LANKA 5 0 5 0 5 0

TR TURCJA 1 0 0 1 0 0

UA UKRAINA 167 2 111 0 66 57

205 2 145 4 100

Cudzoziemców, którzy nielegalnie wykonywali pracę w rolnictwie w 2010 r.

Źródło: dane PIP

18

61

1011

205

697

3

343

0

200

400

600

800

1000

Liczba cudzoziemców, którzy nielegalnie wykonywali prace - ustalenia kontroli PIP w latach 2008 - 2010

2008 r. 2009 r. 2010 r.

Źródło: dane PIP

ogółem rolnictwo i pokrewne

19

Cudzoziemcy nielegalnie wykonujący pracę w rolnictwie w latach 2008-2010 – wg obywatelstwa

Obywatelstwo

Liczba cudzoziemców nielegalnie wykonujących

pracę2010 2009 2008

Ukraina 167 39 3Filipiny 29 - -Białoruś - 22 -Sri Lanka 5 - -Nepal 3 - -Turcja 1 - - ogółem 205 61 3

Źródło: dane PIP

20

0,4%

1,1%

1,9%

8,2%

10,8%

77,7%Ukraina

Filipiny

Białoruś

Sri Lanka

Nepal

Turcja

Cudzoziemcy nielegalnie wykonujący pracę w rolnictwie w latach 2008-2010

Źródło: dane PIP

2121

Nielegalne zatrudnienie w rolnictwie- naruszenia przepisów w latach 2008-2010

2

4

100

145

0 50 100 150 200

brak wymaganego zezwolenia na pracę

bez zawarcia wymaganych umów o pracę lub umówcywilnoprawnych

wykonywanie pracy na innym stanowisku lub na innychwarunkach niż określone w zezwoleniu na pracę

nielegalny pobyt lub podstawa pobytu nie uprawnia dowykonywania pracy

Źródło: dane PIP

22

Nielegalne zatrudnienie w rolnictwie w latach 2008-2010

40% 40%

20%

do 9 pracowników od 10 do 49 od 50 do 249

Źródło: dane PIP

2323

Cudzoziemcy nielegalnie wykonujący pracę w rolnictwie w latach 2008-2010 – według województw

2

1

57

1

2

14

1

3

84

104

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110

opolskie

lubelskie

śląskie

łódzkie

wielkopolskie

świętokrzyskie

warmińsko-mazurskie

zachodniopomorskie

podkarpackie

pomorskie

Liczba cudzoziemców

2010

2009

2008

Źródło: dane PIP

2424

Kontrola w gospodarstwie ogrodniczym, w którym pracę

polegającą na zbieraniu pomidorów wykonywało 12 obywateli

Bangladeszu oraz 55 obywateli Ukrainy, poprzedzona rozpoznaniem

dokonanym przez Straż Graniczną, ujawniła nielegalne wykonywanie

pracy przez 40 obywateli Ukrainy.

Cudzoziemcy nie posiadali wymaganych zezwoleń na pracę

bądź oświadczeń pracodawcy zarejestrowanych w powiatowym

urzędzie pracy.

Komendant Oddziału SG wydał 29 decyzji o zobowiązaniu

cudzoziemców do opuszczenia terytorium Polski.

Wobec pracodawcy skierowano wniosek o ukaranie do sądu

za nielegalne zatrudnianie cudzoziemców.

Przykład

25

Naruszenia praw pracowniczych cudzoziemców- w kontrolowanych podmiotach branży rolniczej

W zakresie prawnej ochrony pracy cudzoziemców (obejmującej np. stosowanie się przez pracodawców do norm czasu pracy bądź przepisów o wypłacie wynagrodzeń za pracę) w 2010 r. nieprawidłowości stwierdzono w 47% poddanych kontroli podmiotów (w poprzednim roku – w 29%).

Dotyczyły one 68% cudzoziemców objętych kontrolą w tym zakresie (w 2009 r. – 14%).

Z kolei nieprzestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w 2010 r. ujawniono w 45% kontrolowanych podmiotów (w 2009 r. – 26%) – w odniesieniu do 59% obcokrajowców (w 2009 r. – 8%).

26

5%

10%

16%

41%

50%

59%przestrzeganie przepisów bhp

zawarcie lub potwierdzenie na piśmie umowy opracę najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy

zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego

uwzględnienie w umowie z cudzoziemcemwarunków zawartych we wniosku o wydanie

zezwolenia na pracę

wypłacanie cudzoziemcowi wynagrodzenia wwysokości nie niższej od określonej we wniosku

o wydanie zezwolenia na pracę

zawarcie wymaganej umowy cywilnoprawnej (wformie pisemnej - z cudzoziemcem, od którego

jest wymagane zezwolenie na pracę)

Prawa pracownicze cudzoziemców w rolnictwie w 2010 r. — % cudzoziemców, wobec których naruszono przepisy

Źródło: dane PIP

27

Problemy związane z zatrudnianiem cudzoziemców przez agencje pracy tymczasowej

W 2010 r. stwierdzono wiele przypadków kierowania obcokrajowców przez agencje pracy tymczasowej do pracy u pracodawcy użytkownika (w szczególności w branży rolniczej) bez uwzględnienia warunków zawartych w zezwoleniach na pracę, np.:

− kierowanie do innego pracodawcy użytkownika;

− zatrudnianie na innym stanowisku lub przy innych pracach niż określone w zezwoleniu;

− zawieranie mniej korzystnych dla pracownika umów (np. umowy cywilnoprawnej zamiast umowy o pracę).

28

Przykład naruszenia prawa w związku z zatrudnianiem 41 cudzoziemców - obywateli Filipin, Sri Lanki oraz Ukrainy, zatrudnionych przez polską

agencję pracy tymczasowej i skierowanych do pracy u polskiego pracodawcy użytkownika przy zbiorze pieczarek

w odniesieniu do obywateli Filipin agencja pracy tymczasowej nie dotrzymała warunków zagwarantowanych w kontraktach przedwstępnych zawartych przed przyjazdem do Polski (Filipińczycy mieli pracować na podstawie umów o pracę i za wynagrodzeniem określonym w stawce miesięcznej, w dolarach amerykańskich, tymczasem zawarto z nimi umowy cywilnoprawne, a wynagrodzenie ustalono w stawkach akordowych, w złotych);

cudzoziemcy zostali zatrudnieni na podstawie umów o dzieło, mimo, że praca była świadczona w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy

pracodawca nie przestrzegał w stosunku do cudzoziemców zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy i nie zapewnił im co najmniej raz na 4 tygodnie niedzieli wolnej od pracy;

pracownicy zostali dopuszczeni do pracy bez profilaktycznych badań lekarskich;

cudzoziemcy byli zatrudnieni niezgodnie z warunkami określonymi w zezwoleniach na pracę (tj. u innego pracodawcy użytkownika niż wskazany w zezwoleniu), co oznacza, że mieli status nielegalnych pracowników.

29

Zastosowane środki prawne

W celu wyeliminowania ujawnionych nieprawidłowości wydano nakazy oraz skierowano wystąpienia zarówno do agencji pracy tymczasowej jak i pracodawcy użytkownika.

W związku ze stwierdzonymi wykroczeniami skierowano wnioski o ukaranie do sądu grodzkiego.

W odniesieniu do agencji pracy tymczasowej inspektorzy pracy zawiadomili Prokuraturę Rejonową o podejrzeniu popełnienia przestępstwa oszustwa (tj. przestępstwa z art. 286 § 1 Kodeksu karnego).

O nieprawidłowościach w agencji zatrudnienia został poinformowany Marszałek Województwa, który wydał decyzję o wykreśleniu tego podmiotu z rejestru agencji zatrudnienia.

3030

Kontrole legalności zatrudnienia cudzoziemców w latach 2008-2010 - zastosowane środki prawne

Do 86 kontrolowanych podmiotów skierowano wystąpienia zawierające 153 wnioski zobowiązujące do usunięcia stwierdzonych naruszeń prawa.W wyniku kontroli ujawniono 68 wykroczeń. W stosunku do 44 sprawców wykroczeń inspektorzy pracy nałożyli grzywny w drodze mandatów karnych lub skierowali wnioski o ukaraniedo sądów. W 7 przypadkach zastosowano środki oddziaływania wychowawczego (pouczenie, ostrzeżenie, zwrócenie uwagi);

O przypadkach nielegalnego wykonywania pracy przez cudzoziemców inspektorzy pracy powiadomili: Straż Graniczną - 22 powiadomienia, wojewodów - 6 powiadomień;

W 7 przypadkach skierowano do prokuratury zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa

31

Działania prewencyjne PIP

udzielanie porad z zakresu przepisów dot. legalności zatrudniania;

organizowanie i udział w szkoleniach;

organizacja kampanii informacyjnych, np. w 2010 r. ze Strażą Graniczną zorganizowano kampanię „Cudzoziemcy – legalna praca” – skierowaną do właścicieli gospodarstw rolnych.Miała ona na celu zapoznanie rolników powierzających pracę zarobkową cudzoziemcom (głównie w okresach zbiorów owoców i warzyw) z przepisami dotyczącymi legalności pobytu i zatrudniania cudzoziemców w Polsce. W ramach projektu zorganizowano 20 spotkań w różnych miejscowościach regionu lubelskiego, w których uczestniczyło ponad 300 rolników i właścicieli gospodarstw rolnych (w spotkaniach uczestniczyło ponad 300 rolników);

opracowywanie i wydawanie broszur informacyjnych, np. w 2010 r. we współpracy z OPZZ wydano broszurę „Legalność zatrudnienia cudzoziemców w Polsce” –adresowana do cudzoziemców z krajów byłego ZSRR.

3232

Przyczyny stwierdzanych nieprawidłowości

Wśród przyczyn ujawnionych nieprawidłowości, z perspektywy kilku ostatnich lat, coraz mniejszą rolę odgrywa stopień skomplikowania przepisów o zatrudnianiu cudzoziemców w Polsce (liberalizacja przepisów, uproszczona i przyspieszona procedura).Główny motyw poważniejszych naruszeń przepisów, zwłaszcza w kwestii praw pracowniczych obcokrajowców, to nastawienie pracodawców i cudzoziemców na doraźne osiągnięcie jak największych korzyści finansowych:

ze strony pracodawców jest to minimalizacja kosztów działalności firmy dzięki zatrudnieniu cudzoziemców bez odprowadzenia składek na ubezpieczenie społeczne i podatków, zaniżaniu ich wynagrodzeń, braku zapłaty za godziny nadliczbowe itd.

obcokrajowcy nie są często zainteresowani korzystaniem ze swoich praw, nawet jeżeli są im znane. Wielu z nich nie satysfakcjonuje np. zatrudnienie w ramach obowiązujących norm czasu pracy, ponieważ daje za mały zarobek. Cudzoziemcy nierzadko stanowią tanią siłę roboczą, która może być gorzej opłacana od obywateli polskich, a jednocześnie – ze względu na nieznajomość przepisów i realiów polskiego rynku pracy oraz bariery językowe i kulturowe – bywa bardziej podatna na wykorzystywanie przez pracodawców.

3333

Wnioski dotyczące poprawy jakości obowiązujących regulacji prawnych oraz mechanizmów kontrolnych

Podnoszenie skuteczności działań kontrolnych przez PIP oraz udoskonalanie metod kontroli.

Wnioski legislacyjne i konieczne zmiany przepisów postulowane przez PIP: rozszerzenia zakresu podmiotowego kontroli prowadzonych przez Inspekcję Pracy, wprowadzenia możliwości nakładania grzywien w drodze mandatu karnego za

wykroczenia określone w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w tym również w zakresie legalności zatrudnienia cudzoziemców,

uszczelnienia systemu zatrudniania cudzoziemców na podstawie oświadczeń pracodawców o zamiarze powierzenia wykonywania pracy obywatelom Ukrainy, Białorusi, Rosji, Mołdowy i Gruzji, rejestrowanych w powiatowych urzędach pracy,

wzmocnienia ochrony prawnej cudzoziemców podejmujących pracę w Polsce,

wyeliminowanie trudności i zapewnienie mechanizmów umożliwiających prowadzenie skutecznych kontroli przedsiębiorców zagranicznych spoza obszaru UE/EOG, nieposiadających siedziby, oddziału, zakładu ani innej formy zorganizowanej działalności na terytorium RP, którzy delegują swoich pracowników do pracy w Polsce.

Wdrożeniem do polskiego prawa dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2009/52/WE z dnia 18 czerwca 2009 r., przewidującej minimalne normy w odniesieniu do kar i środków stosowanych wobec pracodawców zatrudniających nielegalnie przebywających obywateli krajów trzecich (termin implementacji dyrektywy upływa 20 lipca 2011 r.)

3434

Jarosław Leśniewski

Główny Inspektorat Pracy

Dyrektor Departamentu Legalności Zatrudnienia

Dziękuję za uwagę