19-Feb-19

1

POLITIČKA EKONOMIJA

Dr JOVAN ĐURAŠKOVIĆ

EKONOMSKI FAKULTET

P L A N R A D A

OSNOVNA LITERATURA

Hrestomatija (odabrana poglavlja)

Veselinov, D., Politička ekonomija, Fakultet političkih nauka, Čigoja štampa, Beograd, 2009.

Mankju, G., Tejlor, M., Ekonomija, CID, Ekonomski fakultet, Beograd, 2016.

Gregori, P., Stjuart, R., Globalna ekonomija i njeni ekonomski sistemi, CID, Ekonomski fakultet, Beograd 2016.

P L A N R A D A

NAČIN OCJENJIVANJA

Bodovanje aktivnosti na časovima predavanja i vježbi:

PREZENTACIJA/ESEJ na času predavanja – 5 poena

AKTIVNOST na časovima vježbi – 15 poena

Ostali oblici provjere znanja:

KOLOKVIJUM – 35 poena

ZAVRŠNI ISPIT – 45 poena

P L A N R A D A

ISHODI UČENJA

Nakon uspješnog pohađanja predmeta, student će biti u prilici da:

Razlikuje teorijska objašnjenja uloge države u ekonomiji;

Analizira faktore i kriterijume uspješnosti ekonomskih sistema;

Razumije fundamentalne zakone ekonomije;

Identifikuje uzroke tržišnih neuspjeha i odredi instrumente državne

intervencije u cilju povećanja ekonomskog blagostanja;

Prepoznaje mogućnosti i ograničenja ekonomske politike.

19-Feb-19

2

K O N T A K T

KONSULTACIJE

(dr Jovan Đurašković)

Ponedjeljkom od 12:15-13:15h

Kabinet 309, III sprat – Ekonomski fakultet

E-mail: jocodj@gmail.com; jovandj@ucg.ac.me

Aukcijska kuća Christie’s u Ženevi postigla je u maju 2016. godine

rekord u prodaji pojedinačnih dijamanata tako što je na licitaciji

prodala rijetki plavi dijamant za oko 58 MILIONA $

€KONOMIJA...

EKONOMIJA je naukakoja proučava kako

društvo upravlja svojim OSKUDNIM resursima

CILJ EKONOMIJE

Cilj ekonomske aktivnosti je

ZADOVOLJAVANJE

LJUDSKIH POTREBA

19-Feb-19

3

LJUDSKE POTREBEZadovoljenje ljudskih potreba

UPOTREBOM DOBARA

EKONOMSKA LOGIKA

proizvodni

proces

materijalna

dobraroba

zadovoljenje

ljudskih

potreba

POLITIČKA EKONOMIJA

Francuski merkantilista MONKRETIEN

(Antoine de Montchrétien, 1575-1621)

1615. godine u naslovu

Monkretienove knjige prvi put se

koristi izraz POLITIČKA EKONOMIJA

19-Feb-19

4

POLITIČKA EKONOMIJA – pojam

POLITIČKA EKONOMIJA je društvena nauka koja izučava odnose između individua i društva, odnosno tržišta i države, koristeći sve raspoložive

instrumente i metode iz oblasti ekonomije, politike i sociologije.

P O L I S O I K O S N O M O S

OSKUDNOST

POLITIČKA EKONOMIJA – predmet

IZBORSPECIJALIZACIJA

Podjela radaTRGOVINA

POLITIČKI

IZBOR

KAKO DO OPTIMALNE ALOKACIJE RESURSA?

EFIKASNOSTVS.

PRAVIČNOST

OPTIMALNA PODJELA RADA

SLOBODNA TRGOVINA ILI

PROTEKCIONIZAM

DEMOKRATIJA IDIKTATURA

POLITIČKA EKONOMIJA – metod

Politička ekonomija saopštava svoje zaključke u obliku teorija

(Teorije vrijednosti, novca, najamnine, cijena, profita itd)

Teoriji prethodi postavljanje pretpostavki, tj. hipoteza

POZITIVNI iskazi

• „Ljudi reaguju na podsticaje“

NORMATIVNI iskazi

• „Trebalo bi smanjiti poresko opterećenje“

POLITIČKA EKONOMIJA – metod

Metod apstrakcije – odstranjivanje nevažnog uticaja na

ekonomsku pojavu („bijeg od realnosti“?)

Jednostavni ekonomski modeli – kako funkcioniše ekonomija?

Ceteris paribus pretpostavka – „ako je sve ostalo

nepromijenjeno“

„Povećanje dohotka izaziva rast tražnje za kompjuterima, ceteris paribus“

19-Feb-19

5

POLITIČKA EKONOMIJA – metod

Metod indukcije – ono što važi za svaki pojedinačan slučaj

neke vrste, važi za cijelu vrstu.

Metod dedukcije – iz opšteg suda izvodi se posebni ili

pojedinačni

Sporovi ekonomista o ulozi države u ekonomiji

(liberali, nacionalisti i makrsisti)

Uloga matematike i statistike u ekonomiji

NASTANAK TRŽIŠNE PRIVREDEMerkantilizam i Fiziokratizam

Dr JOVAN ĐURAŠKOVIĆ

NASTANAK TRŽIŠNE PRIVREDE

NATURALNA privreda

TRŽIŠNA privreda

Proizvodnja

za sopstvene

potrebe

PROIZVODNJA

– POTROŠNJA

Proizvodnja

za potrebe

tržišta

PROIZVODNJA

– RAZMJENA –

POTROŠNJA

NASTANAK TRŽIŠNE PRIVREDE – uzrociRazvoj trgovine i geografska otkrića

Trgovac izlazi iz feudalnog „mraka“ kao društveno uticajan subjekat

Colombo i Vasco De Gama (kraj 15. vijeka)

Otkrivanje novih teritorija donosi Evropi egzotične proizvode i ogroman priliv srebra i zlata

Stvaranje internacionalnih korporacija u 17. vijeku

(Istočnoindijske kompanije)

19-Feb-19

6

NASTANAK TRŽIŠNE PRIVREDE – uzrociMonetizacija...Krstaši...Papske finansije

Zamjena fizičkih ekonomskih ciljeva novčanim

Sva imovina i dugovanja izražavaju se u novcu

(novac i kapital)

Krstaški ratovi stvaraju najveću monetarnu ustanovu u Evropi –

Rimsku katoličku crkvu

Od početka 13. vijeka Vatikan postaje predvodnik finansijskih

operacija u Evropi (porezi, privilegije, indulgencije)

NASTANAK TRŽIŠNE PRIVREDE – uzrociKolonije...Trgovanje robovima...Reformacija

Stvaranje kolonijalnog carstva

Robovski rad u funkciji razvoja

kapitalističke proizvodnje i trgovine

Osnivanje protestantizma –

podržavanje individualizmaMarthin Luther

(1483-1546)

NASTANAK TRŽIŠNE PRIVREDE – uzrociEksploatacija zemlje...Apsolutizam

Privatizovanje zajedničke zemlje od strane plemstva

Egzodus stanovništva u urbane cjeline

Apsolutne monarhije posredno utiču na afirmaciju kapitalizma

MERKANTILIZAM

o Merkantilizam je prva škola ekonomske misli

o Dva centra moći – trgovci kapitalisti i monarh

(Materijalne stvari postaju cilj ljudske aktivnosti)

o Raskid sa etičkim postulatima Aristotela i Tome Akvinskog

(kamata legitimna, pravedna cijena van fokusa)

o Negativan odnos prema cjenovnoj konkurenciji – stvaranje

monopola/korporacija

19-Feb-19

7

Robni prometN-R-N1

Ekonomski izvor bogatstva zlato i srebro

Carine, uvozne zabrane, destimulacija uvoza

Subvencije, olakšice za domaću manufakturu i izvoz

BOGATSTVO ZEMLJE JE NOVAC

DO NOVCA SE DOLAZI

KROZ SPOLJNU

TRGOVINU

U SPOLJNOJ TRGOVINI

IZVOZ MORA BITI VEĆI OD

UVOZA

Tri centralne merkantilističke

ideje

MERKANTILIZAM MERKANTILIZAM – dvije faze (prema A.Smitu)

Merkantilni sistem

(1450-1750)

Rani merkantilizam

(1450-1600)

Pozni merkantilizam

(1600-1750)

Bulionizam (bullion) – Cilj je pozitivna novčani bilans. Zabranjen svaki odliv zlata iz zemlje. Pažnja posvećena

sferi prometa, proizvodnja zanemarena.

Cilj je pozitivan trgovinski bilans. Važno podsticanje proizvodnje, zanata i trgovine. Državni intervencionizam

intenzivan.

MERKANTILIZAM – predstavnici

Tomas MAN (Thomas Mun, 1571-1641) je čuveni londonski trgovac

i jedan od rukovodilaca Istočno-indijske kompanije

MERKANTILIZAM – predstavnici

Njegovu knjigu Blago Engleske od spoljne trgovine Marks smatra „merkantilističkim jevanđeljem“

„Mi se možemo držati pravila da godišnje prodajemo strancima svoje

robe za veću sumu nego što mi trošimo njihove robe...Zaključili smo

da 25% smanjenja cijene nekih roba, može povećati 50% prodatu

količinu...Ali kada ih jeftinim proizvodima istisnemo iz ovog

poduhvata i kada kasnije ponovo obnovimo našu visoku cijenu, opet

ćemo moći da se koristimo ranijim sredstvima.“

19-Feb-19

8

MERKANTILIZAM – predstavnici

KOLBER

(Jean-Baptiste Colbert, 1618-1683) ministar

finansija u doba Luja XIV pune 22 godine

Merkantilizam u Francuskoj poznat pod

nazivom Kolberizam

Kao radikalni merkantilista kreirao veoma

intervencionističku politiku u svim oblastima

privređivanja

FIZIOKRATIZAM

• U drugoj polovini 18. vijeka nastao veoma inovativan francuski

doprinos ekonomskoj misli

• Fiziokratizam (fizio-priroda, kratos-vladavina) je jedna od

najhomogenijih ekonomskih škola, poznata i kao Škola

ekonomista

• U središtu ekonomskog koncepta – poljoprivreda kao jedina

produktivna djelatnost

FIZIOKRATIZAM – osnovni postulati

1) Osnovno polazište fiziokratije je da ekonomskim ponašanjem

vlada zakon prirode („droit naturel“)

2) Izuzetno važna zaštita privatnog vlasništva koje proizilazi iz

individualnog prava kao prirodnog prava

3) Vodeće pravilo u vladanju je neintervencionizam Laissez faire, laissez passer - Laissez faire de la natur. („Neka stvari

idu svojim tokom. Sloboda prirodi.“)

FIZIOKRATIZAM – osnovni postulati

• Fiziokrate izvor bogatstva vide u poljoprivrednoj proizvodnji koja

jedina stvara čist (neto) proizvod („produit net“)

Zemljoposjednici ili vlasnici (pripada im čist proizvod)

Proizvodna klasa ili poljoprivrednici (stvaraju čist proizvod)

Sterilna ili neproizvodna klasa (trgovci, prerađivači, zanatlije)

19-Feb-19

9

FIZIOKRATIZAM – Keneov model reprodukcije(Ekonomske tablice – Tableau economique)

PROIZVODNA KLASA

STERILNA KLASA VLASNICI

2 mlrd.

2 mlrd.

1 mlrd.

2 mlrd.

1 mlrd.

1 mlrd.

Francois Quesnay(1694-1774)

Merkantilizam vs. Fiziokratizam

1) Bogatstvo se sastoji u NOVCU

2) Izvor bogatstva je u SPOLJNOJ TRGOVINI

3) Osnovni oblik kapitala je TRGOVAČKI KAPITAL

4) Višak vrijednosti se javlja u obliku KAMATE

5) Razmjena je NEEKVIVALENTNA

6) Politika INTERVENCIONIZMA

1) Bogatstvo se sastoji u UPOTREBNIM VRIJEDNOSTIMA

2) Izvor bogatstva je u POLJOPRIVREDNOJ PROIZVODNJI

3) Osnovni oblik kapitala je PROIZVODNI KAPITAL

4) Višak vrijednosti se javlja u obliku RENTE

5) Razmjena je EKVIVALENTNA

6) Politika LAISSEZ FAIRE