11

به نام خدا به نام خدا

مروري بر روشهاي متداول پايش زيستي مروري بر روشهاي متداول پايش زيستي ::عنوان عنوان آبها درجهان آبها درجهان

نسترن مالزاده نسترن مالزاده : : ارائه دهنده ارائه دهنده

دكتر عباس اسماعيلي دكتر عباس اسماعيلي : : استاد راهنما استاد راهنما

13831383زمستان زمستان

22

مقدمهمقدمه

اعمال اعمال ووشناخت و بررسي كمي و كيفي منابع آبي از مهمترين اركان برنامه ريزي شناخت و بررسي كمي و كيفي منابع آبي از مهمترين اركان برنامه ريزي از رودخانه ها از رودخانه ها جوامع انسانيجوامع انساني. . به توسعه پايدار مي باشد به توسعه پايدار مي باشد مديريت بهينه در جهت رسيدن مديريت بهينه در جهت رسيدن

اكثر مراكز شهري و پر توليد ترين اكثر مراكز شهري و پر توليد ترين . . و محيطهاي آبي استفاده هاي فراواني كرده اندو محيطهاي آبي استفاده هاي فراواني كرده اندآبهاي جاري شامل رودخانه ها و نهرها آبهاي جاري شامل رودخانه ها و نهرها . . زمينهاي كشاورزي دنيا به رودخانه ها وابسته اند زمينهاي كشاورزي دنيا به رودخانه ها وابسته اند

ز آن جمله مي ز آن جمله مي همواره خدمات متنوعي را در طول تاريخ براي بشر مهيا نموده اند كه ا همواره خدمات متنوعي را در طول تاريخ براي بشر مهيا نموده اند كه ا شايد در شايد در . . نام بردنام بردتوان آبياري مزارع،تامين آب آشاميدني، حمل و نقل و تامين انرژي را توان آبياري مزارع،تامين آب آشاميدني، حمل و نقل و تامين انرژي را

روند روند سال قبل تخليه پسابها در رودخانه ها مشكل جدي به وجود نمي آورد و سال قبل تخليه پسابها در رودخانه ها مشكل جدي به وجود نمي آورد و 2525حدود حدود ..طبيعي قادر به پااليش آلودگيهاي وارده بود طبيعي قادر به پااليش آلودگيهاي وارده بود

ايع باعث ايع باعث اما هم اكنون افزايش جمعيت ، توسعه شهرنشيني ، توسعه كشاورزي و صن اما هم اكنون افزايش جمعيت ، توسعه شهرنشيني ، توسعه كشاورزي و صن ل شده ل شده كه در اكثر موارد تصفيه طبيعي قادر به جبران و رفع آلودگيها ي تحمي كه در اكثر موارد تصفيه طبيعي قادر به جبران و رفع آلودگيها ي تحمي شدهشده

ما ما امروزه، در كنار كميت آب كه به خصوص براي كشورهاي خشكي مثل كشور امروزه، در كنار كميت آب كه به خصوص براي كشورهاي خشكي مثل كشور . . نباشدنباشد ..بسيار مهم است ، كيفيت آب از اهميت باالتري برخوردار است بسيار مهم است ، كيفيت آب از اهميت باالتري برخوردار است

33

و بررسيهاي و بررسيهاي مطالعات بيولوژيك و اكولوژيك منابع آب اساسي ترين مبحث در تحقيقات مطالعات بيولوژيك و اكولوژيك منابع آب اساسي ترين مبحث در تحقيقات شناسايي هر اكوسيستم، موجودات زنده و شناسايي هر اكوسيستم، موجودات زنده و . . علمي اكوسيستمها محسوب مي شود علمي اكوسيستمها محسوب مي شود

احمدي احمدي . (. (فاكتورهاي زيست محيطي حاكم بر آن گام نخست اين تحقيقات علمي است فاكتورهاي زيست محيطي حاكم بر آن گام نخست اين تحقيقات علمي است مطالعه مطالعه . . اكوسيستمهاي آبي هم از اين قاعده مستثني نيستند اكوسيستمهاي آبي هم از اين قاعده مستثني نيستند ).).13811381و موسوي ننه كران، و موسوي ننه كران،

ودگي آب مشكل ودگي آب مشكل آبها و شناسايي آلودگي رودها تنها با روشهاي رايج سنجش سالمت يا آل آبها و شناسايي آلودگي رودها تنها با روشهاي رايج سنجش سالمت يا آل اسماعيلي اسماعيلي ((است زيرا تنها اطالعاتي را در زمان نمونه گيري به دست مي دهد است زيرا تنها اطالعاتي را در زمان نمونه گيري به دست مي دهد

بهترين روش براي تعيين وضعيت يك محيط آبي تعيين كيفيت آب با بهترين روش براي تعيين وضعيت يك محيط آبي تعيين كيفيت آب با ).).13811381ساري، ساري، طبقه بندي و تعيين كيفيت آب از طبقه بندي و تعيين كيفيت آب از استفاده از فاكتورهاي شيميايي و زيستي است استفاده از فاكتورهاي شيميايي و زيستي است

در در .) .) Sharma Sharma &&Moog,1998Moog,1998((طريق شاخصهاي زيستي به بيش از يك قرن مي رسد طريق شاخصهاي زيستي به بيش از يك قرن مي رسد همين مدت روشهاي متفاوتي جهت تعيين كيفيت آب بر اساس شاخصهاي زيستي همين مدت روشهاي متفاوتي جهت تعيين كيفيت آب بر اساس شاخصهاي زيستي

بسياري از دانشمندان بر اين عقيده اند كه پايش زيستي از مزيتهاي بسياري از دانشمندان بر اين عقيده اند كه پايش زيستي از مزيتهاي . . توسعه يافته است توسعه يافته است هزينه كمتر، هزينه كمتر، زيادي نسبت به روشهاي شيميايي برخوردار است كه از جمله مي توان به زيادي نسبت به روشهاي شيميايي برخوردار است كه از جمله مي توان به

اره اره دقت و سرعت بيشتر در ارزيابي كيفيت اكوسيستمهاي آبي ساكن و جاري اش دقت و سرعت بيشتر در ارزيابي كيفيت اكوسيستمهاي آبي ساكن و جاري اش ..) ) Fox,2004Fox,2004((نمودنمود

44

نشان مي نشان مي جانداران آبزي حساسيت بااليي در مقابل تغييرات فيزيكي و شيميايي آب جانداران آبزي حساسيت بااليي در مقابل تغييرات فيزيكي و شيميايي آب هر نوع تغييري در كيفيت زيستگاه و فاكتورهاي حياتي آن باعث ايجاد هر نوع تغييري در كيفيت زيستگاه و فاكتورهاي حياتي آن باعث ايجاد دهند در نتيجه دهند در نتيجه

و فيزيولوژيكي و نيز تغيير در فراواني، حضور و عدم و فيزيولوژيكي و نيز تغيير در فراواني، حضور و عدم عكس العملهاي رفتاري ، ريختي عكس العملهاي رفتاري ، ريختي ))13811381اسماعيلي ساري ، اسماعيلي ساري ، ((اين جانوران در محيط آبي مي شوداين جانوران در محيط آبي مي شودحضورحضور

آلوده مي شوند همزيستي هاي آلوده مي شوند همزيستي هاي به خصوص مواد آليبه خصوص مواد آليهنگامي كه آبها با مواد آالينده هنگامي كه آبها با مواد آالينده و جوامع خاصي از جانوران در آبهايي با و جوامع خاصي از جانوران در آبهايي با پديد مي آيد پديد مي آيد خاصي در بين موجودات آبزيخاصي در بين موجودات آبزي

و بار آلودگي و بار آلودگي درجات مختلف آلودگي جلوه مي كنند در حالي كه در آبهاي با شدتدرجات مختلف آلودگي جلوه مي كنند در حالي كه در آبهاي با شدتبنابراين، اين بنابراين، اين . . و مشابه تا حدودي مي توان ارگانيزمهاي مشابهي را مشاهده كرد و مشابه تا حدودي مي توان ارگانيزمهاي مشابهي را مشاهده كرد يكسان يكسان

گي آبها گي آبها گونه موجودات مي توانند راهنماي خوبي در تشخيص وضعيت سالمت يا آلود گونه موجودات مي توانند راهنماي خوبي در تشخيص وضعيت سالمت يا آلود . .باشندباشند

55

مطالعات آبهامطالعات آبها..مطالعات آبها دو نوع هستند مطالعات كمي و مطالعات كيفي مطالعات آبها دو نوع هستند مطالعات كمي و مطالعات كيفي

::مطالعات كميمطالعات كميكه از كه از شامل تجزيه و تحليل شيميايي آب بر اساس نمونه هايي شامل تجزيه و تحليل شيميايي آب بر اساس نمونه هايي مطالعات كمي آبمطالعات كمي آب

عكسبرداري از عكسبرداري از محلي خاص و در زماني خاص گرفته مي شود، است و داوري آن همانند محلي خاص و در زماني خاص گرفته مي شود، است و داوري آن همانند . . يك صحنه آني است يك صحنه آني است

::مطالعات كيفيمطالعات كيفيهاي فيزيكي هاي فيزيكي در مطالعات فيزيكو شيميايي اشتباهات زيادي به وجود مي آيد و فاكتور در مطالعات فيزيكو شيميايي اشتباهات زيادي به وجود مي آيد و فاكتور كه در مطالعات كه در مطالعات شيميايي آب با تغييرات زمان و مكان به سرعت تغيير مي يابند در حالي شيميايي آب با تغييرات زمان و مكان به سرعت تغيير مي يابند در حالي

كمتر است و موجودات زنده وضعيت بهتري از آب كمتر است و موجودات زنده وضعيت بهتري از آب اشتباه و خطا به مراتب اشتباه و خطا به مراتب بيولوژيكي بيولوژيكي در واقع روشهاي پايش زيستي برتري هاي مهمي نسبت در واقع روشهاي پايش زيستي برتري هاي مهمي نسبت . . و محيط آبي را بيان مي كنندو محيط آبي را بيان مي كنند

در آالينده هاي در آالينده هاي موجودات زنده در اغلب مواقع به تغييراتموجودات زنده در اغلب مواقع به تغييرات. . به آناليزهاي شيميايي دارند به آناليزهاي شيميايي دارند چون چون . . باافزايش سطح آالينده ها نسبت عكس دارند باافزايش سطح آالينده ها نسبت عكس دارند محيطي پاسخ مي دهند و معموال محيطي پاسخ مي دهند و معموال

ه تغييري كه ه تغييري كه جامعه زيستي به هر ماده مضر موجود در محيط پاسخ خواهد داد ، هر گون جامعه زيستي به هر ماده مضر موجود در محيط پاسخ خواهد داد ، هر گون ..ثبت شود مي تواند به عنوان يك هشدار عمل كند ثبت شود مي تواند به عنوان يك هشدار عمل كند

66

تعريف انديكاتورتعريف انديكاتوريك انديكاتور يك انديكاتور . . در واقع انديكاتور يك نشانه يا سيگنال است كه پيام پيچيده اي دارد در واقع انديكاتور يك نشانه يا سيگنال است كه پيام پيچيده اي دارد

ممكن است منعكس كننده صفات فيزيكي و يا شيميايي اوضاع اكولوژيك ممكن است منعكس كننده صفات فيزيكي و يا شيميايي اوضاع اكولوژيك ارگانيزمهاي انديكاتور ارگانيزمهايي ارگانيزمهاي انديكاتور ارگانيزمهايي RANGELRANGELيابه تعبيريابه تعبير))13811381اسماعيلي ساري ، اسماعيلي ساري ، .(.(باشدباشد

كه تحت شرايط خاص زيست محيطي، داراي تعداد غالب كه تحت شرايط خاص زيست محيطي، داراي تعداد غالب هستندهستندبيانگر ورود و بيانگر ورود و ) ) scraperscraper((براي مثال افزايش نسبت خراشنده ها براي مثال افزايش نسبت خراشنده ها . . (Rangel,2002(Rangel,2002))باشندباشند

ي و جلبكها تغذيه ي و جلبكها تغذيه غلظت نوترينتها در محيط آبي است، زيرا اين ارگانيزمها از مواد گياه غلظت نوترينتها در محيط آبي است، زيرا اين ارگانيزمها از مواد گياه مي كنندمي كنند

پايش زيستي چيستپايش زيستي چيست در واقع استفاده سيستماتيك از موجودات زنده براي در واقع استفاده سيستماتيك از موجودات زنده براي BiomonitoringBiomonitoringپايش زيستي يا پايش زيستي يا

BiomonitoringBiomonitoring))..تعيين كيفيت محيط زيست است تعيين كيفيت محيط زيست است report, 2004)report, 2004)وصيات شيميايي وصيات شيميايي آلودگي آبها يكي از مسائل مهم و پايه بيولوژيك است و استفاده از خص آلودگي آبها يكي از مسائل مهم و پايه بيولوژيك است و استفاده از خص

محيط است محيط است آب براي تعيين وضعيت محيط و اكوسيستم آبي به منزله تهيه يك عكس از آب براي تعيين وضعيت محيط و اكوسيستم آبي به منزله تهيه يك عكس از انند انند كه فقط خصوصيات همان لحظه را نشان مي دهد در صورتي كه پايش زيستي م كه فقط خصوصيات همان لحظه را نشان مي دهد در صورتي كه پايش زيستي م

..تهيه فيلم از منطقه ، تمام وقايع را با جزئياتشان ثبت مي كند تهيه فيلم از منطقه ، تمام وقايع را با جزئياتشان ثبت مي كند

77

از گياهان آبزي از گياهان آبزي . . در پايش زيستي ، از گونه ها يا جوامع انديكاتور استفاده مي شود در پايش زيستي ، از گونه ها يا جوامع انديكاتور استفاده مي شود برخي از برخي از . . شود شودمشخصي هم براي تعيين آلوده كننده هايي نظير مواد غذايي استفاده مي مشخصي هم براي تعيين آلوده كننده هايي نظير مواد غذايي استفاده مي

فيزيولوژيك فيزيولوژيك ارگانيزمها نشان دهنده تغييرات بيوشيميايي ، ژنتيك، مورفولوژيك و ارگانيزمها نشان دهنده تغييرات بيوشيميايي ، ژنتيك، مورفولوژيك و حضور و عدم حضور يك گونه انديكاتور منعكس حضور و عدم حضور يك گونه انديكاتور منعكس . . بااسترس زا هاي محيطي هستند بااسترس زا هاي محيطي هستند

الزم به ذكر است عدم حضور يك گونه مي تواند الزم به ذكر است عدم حضور يك گونه مي تواند . . كننده شرايط زيست محيطي است كننده شرايط زيست محيطي است ) . ) . طعمه خواري ، رقابت يا موانع جغرافيايي طعمه خواري ، رقابت يا موانع جغرافيايي ((دليلي غير از آلودگي داشته باشددليلي غير از آلودگي داشته باشد

و قبال و قبال ستندستندغيبت چندين گونه از راسته هاي مختلف كه داراي بردباري هاي مشابهي هغيبت چندين گونه از راسته هاي مختلف كه داراي بردباري هاي مشابهي هدر نتيجه در نتيجه . . خاصخاصدر آن محل بوده اند، نشانه بارز تري از آلودگي است تاغيبت يك گونه در آن محل بوده اند، نشانه بارز تري از آلودگي است تاغيبت يك گونه

..موجود باشدموجود باشدچه گونه هايي بايد در يك محل يا اكوسيستم چه گونه هايي بايد در يك محل يا اكوسيستم ضرورت دارد كه بدانيم ضرورت دارد كه بدانيم

88

99

تاريخچه پيدايش شاخصهاي بيولوژيك تاريخچه پيدايش شاخصهاي بيولوژيك در در . . از يك قرن پيش مي رسد از يك قرن پيش مي رسد سابقه ارزيابي كيفيت آبهاي سطحي بر اساس روشها ي بيولوژيك به بيش سابقه ارزيابي كيفيت آبهاي سطحي بر اساس روشها ي بيولوژيك به بيش

بيان كردند كه پاره اي بيان كردند كه پاره اي CohnCohn، ، 18531853 و و18481848دردر KolenatiKolenatiاواسط قرن نوزدهم دانشمنداني همچون اواسط قرن نوزدهم دانشمنداني همچون . . همچنين آلودگي آب هستند همچنين آلودگي آب هستند از موجودات داراي رابطه مشخص و تنگاتنگي با درجه خلوص و پاكي و از موجودات داراي رابطه مشخص و تنگاتنگي با درجه خلوص و پاكي و

انجام انجام CohnCohnتوسط توسط ) ) معرفهاي كيفي آب معرفهاي كيفي آب ( ( اولين تالشها در طبقه بندي ارگانيز مهاي آبي تحت عنوان اولين تالشها در طبقه بندي ارگانيز مهاي آبي تحت عنوان اولين كتاب در زمينه تجريه هاي ميكروسكوپي را منتشر اولين كتاب در زمينه تجريه هاي ميكروسكوپي را منتشر 18981898 در سال در سال MezMezشد و بعدها نيز شاگردش شد و بعدها نيز شاگردش

رابطه بين ارگانيزمهاي آبي را با رابطه بين ارگانيزمهاي آبي را با MarssonMarssonوو KolkwitzKolkwitzكرد و سپس دانشمندان برجسته اي مانند كرد و سپس دانشمندان برجسته اي مانند گذاران سيستم ساپروبي هستند گذاران سيستم ساپروبي هستند تميزي و آلودگي آب مشخص نمودندو در واقع اين دو دانشمند از بنيان تميزي و آلودگي آب مشخص نمودندو در واقع اين دو دانشمند از بنيان

..كه بيان كننده سطوح آلودگي و درجه پاكيزگي آب مي باشد كه بيان كننده سطوح آلودگي و درجه پاكيزگي آب مي باشد با استفاده از با استفاده از Kolentai(1898) Hassal(1850),Cohn(1853)Kolentai(1898) Hassal(1850),Cohn(1853)ارزيابي كيفي آبهاي سطحي توسط ارزيابي كيفي آبهاي سطحي توسط

اين دانشمندان تشخيص دادند ارگانيزمهايي كه در آبهاي آلوده ديده مي اين دانشمندان تشخيص دادند ارگانيزمهايي كه در آبهاي آلوده ديده مي . . روشهاي بيولوژيك شروع شد روشهاي بيولوژيك شروع شد از آن دوره به بعد هزاران متد براي ارزيابي از آن دوره به بعد هزاران متد براي ارزيابي . . شوند با ارگانيزمهاي موجود در آبهاي پاكيزه متفاوت هستند شوند با ارگانيزمهاي موجود در آبهاي پاكيزه متفاوت هستند

..كيفيت بيولوژيك آبها توسعه يافت كيفيت بيولوژيك آبها توسعه يافت در واقع اصول يا پايه هاي در واقع اصول يا پايه هاي . . يكي از اولين مدلهاي سنجش زيستي، مدل كيفيت يا سيستم ساپروبيك بود يكي از اولين مدلهاي سنجش زيستي، مدل كيفيت يا سيستم ساپروبيك بود

Kolkwitz,Marsson(1902,1908,1909)Kolkwitz,Marsson(1902,1908,1909)سيستم ساپروبيك توسط دو دانشمند آلماني به نامهاي سيستم ساپروبيك توسط دو دانشمند آلماني به نامهاي فزايش فزايش گذاشته شد كه مفاهيم خود پااليي بيولوژيك را در زونهاي محدود با ا گذاشته شد كه مفاهيم خود پااليي بيولوژيك را در زونهاي محدود با ا Kolkwitz(1950,1953)Kolkwitz(1950,1953)وو

معرفي و تشريح كردند معرفي و تشريح كردند بار آلودگي بار آلودگي

1010

1111

ايده استفاده از شاخصها ايده استفاده از شاخصها . . جدول جدولهستند يا به شكل هستند يا به شكل اساس فرمول اساس فرمول به طور كلي شاخصهاي بيولوژيك يا بر به طور كلي شاخصهاي بيولوژيك يا بر .. ارائه شد ارائه شد Knopp(1954)Knopp(1954)در ارزيابي بيولوژيكي توسط در ارزيابي بيولوژيكي توسط

::اين روشها شامل اين روشها شامل . . يك هستنديك هستندشاخصهايي كه بر اساس فرمولند در روش محاسبه مشابه اندكسهاي ساپروب شاخصهايي كه بر اساس فرمولند در روش محاسبه مشابه اندكسهاي ساپروب Chatter (1972) ,Hilsenhoff(1977), Gonzalez Del Chatter (1972) ,Hilsenhoff(1977), Gonzalez Del TanagoTanago ,(1977) ,(1977)

Garcia, Jalon(1984) ,Garcia, Jalon(1984) ,Tolkmapp,Gardeniers,LangTolkmapp,Gardeniers,Lang كه همگي جزء اندكسهاي كه همگي جزء اندكسهاي ((1989)1989)..فرموله هستند فرموله هستند

WoodwishWoodwishاندكس زيستي ترنت اندكس زيستي ترنت اساسش جدولي است كه براساس اندكسهاي بيوتيك مي اساسش جدولي است كه براساس اندكسهاي بيوتيك مي ( (1964)1964)..باشدباشد

FlanagenFlanagen اندكسهايي مانند اندكس گراهام اندكسهايي مانند اندكس گراهام , Graham(1965) Vernaeaux(1968), , Graham(1965) Vernaeaux(1968), Toner(1972Toner(1972)) اندكس اصالح شده اندكس اصالح شده . . واندكس بيوتيك دانمارك، اصالح شده اندكس بيوتيك ترنت هستند واندكس بيوتيك دانمارك، اصالح شده اندكس بيوتيك ترنت هستند

Prat,Prat,etet))اسپانيا اسپانيا alal19831983)) و اندكس اصالح شده ايتاليا و اندكس اصالح شده ايتاليا ChetiiChetii نيز بر اساس اندكس بيوتيك نيز بر اساس اندكس بيوتيك ) ) (1986(1986..ترنت پايه گذاري شدند ترنت پايه گذاري شدند

اگر چه اين تفاوتها خيلي با اهميت و اگر چه اين تفاوتها خيلي با اهميت و . . اين اندكس هاي بيوتيك با اندكس اصلي ترنت متفاوت بودند اين اندكس هاي بيوتيك با اندكس اصلي ترنت متفاوت بودند اصل تمام روشهاي امتياز دهي ، اصل تمام روشهاي امتياز دهي ، . . اشتنداشتندمعتبر نبود ، اما روش محاسبه و امتياز دهي آنها با هم تفاوتهايي د معتبر نبود ، اما روش محاسبه و امتياز دهي آنها با هم تفاوتهايي د

..بودبودChandlerChandlerروش امتياز دهي اندكس بيوتيك روش امتياز دهي اندكس بيوتيك

1212

منشاء منشاء 19951995 در در PantlePantle, Buck, Buckاولين اندآسهاي بيوتيك بر اساس فرمول از اندآس ساپروبيك اولين اندآسهاي بيوتيك بر اساس فرمول از اندآس ساپروبيك و و MarssonMarssonيوتيك يوتيك گرفت آه خود اندآس ساپروبيك پانتل و بوك شكل تكامل يافته اندآس بگرفت آه خود اندآس ساپروبيك پانتل و بوك شكل تكامل يافته اندآس ب

KolkwitzKolkwitz 19741974بعدها شاخص هاي ديگري مثل روش آناليز آوپلينگ در بعدها شاخص هاي ديگري مثل روش آناليز آوپلينگ در . . بود بود19021902در در FredrichFredrich توسط توسط19901990 در سال در سال (DIN)(DIN)سيستم دينسيستم دين. . شكل گرفت آه روشي آلماني بود شكل گرفت آه روشي آلماني بود BuckBuckتوسطتوسط

OstrishOstrish))و سيستم ساپروبيك آامل شده در اتريش توسط و سيستم ساپروبيك آامل شده در اتريش توسط norm) norm) OnormOnorm از روي از روي 19951995در در ..به سيستم ساپروبيك بودبه سيستم ساپروبيك بودسيستم ساپروبيك تهيه گرديدند آه روش آار و سيستم امتياز دهي آن مشاسيستم ساپروبيك تهيه گرديدند آه روش آار و سيستم امتياز دهي آن مشا

تهيه شد و اندآس بيوتيك تهيه شد و اندآس بيوتيك ChatterChatter توسط توسط 19721972اولين اندآس بيوتيك در آفريقاي جنوبي در سال اولين اندآس بيوتيك در آفريقاي جنوبي در سال . . ه شد و روي آار آمد ه شد و روي آار آمد چاتر نام گرفت و بعد از آن شاخص هاي بيولوژيك ديگري به مرور تهي چاتر نام گرفت و بعد از آن شاخص هاي بيولوژيك ديگري به مرور تهي

اشاره آرد آه اشاره آرد آه TrentTrentوتيك وتيك از اندآسهاي بيوتيك بر اساس جدول استاندارد ، مي توان به اندآس بي از اندآسهاي بيوتيك بر اساس جدول استاندارد ، مي توان به اندآس بي شايد بتوان گفت آه اين روش شايد بتوان گفت آه اين روش . . تهيه شد تهيه شد19641964 درسال درسال WoodwishWoodwishمربوط به انگلستان است و توسطمربوط به انگلستان است و توسط

..مادر تمام روشهاي بيوتيكي است آه بر اساس جدول استاندارد هستند مادر تمام روشهاي بيوتيكي است آه بر اساس جدول استاندارد هستند به طور گسترده اي به طور گسترده اي از مهمترين و پرآاربرد ترين روشهاي ارزيابي و پايش زيستي آه امروزهاز مهمترين و پرآاربرد ترين روشهاي ارزيابي و پايش زيستي آه امروزه

RBPRBPسريع زيستيسريع زيستيآاربرد دارند مي توان به روش ارزيابي زيستي ساپروبي ، روش ارزيابي آاربرد دارند مي توان به روش ارزيابي زيستي ساپروبي ، روش ارزيابي ((Rapid Rapid bioassessmentbioassessment protocolsprotocols ( (و روشو روشBMWP (Biological MonitoringBMWP (Biological Monitoring Working Working

Party)Party)آه يك روش انگليسي است اشاره نمودآه يك روش انگليسي است اشاره نمود..

1313

1414

1515

ارگانيزمهاي متداول براي پايش زيستي ارگانيزمهاي متداول براي پايش زيستي يها ،گياهان آبزي مثل يها ،گياهان آبزي مثل براي پايش زيستي آبها از گروههاي مختلف موجودات زنده آبزي مثل ماه براي پايش زيستي آبها از گروههاي مختلف موجودات زنده آبزي مثل ماه

بزرگ بي مهرگان كفزي مي توان استفاده بزرگ بي مهرگان كفزي مي توان استفاده ماكروفيتها و فيتو پالنكتونها ،پريفيتونها ،جلبكها ، دياتومه ها ، ماكروفيتها و فيتو پالنكتونها ،پريفيتونها ،جلبكها ، دياتومه ها ، يكي از مهمترين و پر كاربرد ترين ارگانيزمها در يكي از مهمترين و پر كاربرد ترين ارگانيزمها در . . كرد كه هركدام مزايا و معايب خاص خود را دارا هستند كرد كه هركدام مزايا و معايب خاص خود را دارا هستند

كه بسيار مناسب و كارا عمل كه بسيار مناسب و كارا عمل پايش زيستي و تعيين وضعيت و كيفيت رودها و ساير اكوسيستم هاي آبي پايش زيستي و تعيين وضعيت و كيفيت رودها و ساير اكوسيستم هاي آبي از مراحل زندگي خود را در از مراحل زندگي خود را در مي كند بزرگ بي مهرگان كفزي بويژه حشرات آبزي هستند كه حداقل يكي مي كند بزرگ بي مهرگان كفزي بويژه حشرات آبزي هستند كه حداقل يكي

. . محيطهاي آبي سپري مي كنند محيطهاي آبي سپري مي كنند ر هاي زيستي و غير زيستي در ر هاي زيستي و غير زيستي در از آنجايي كه گونه هاي بزرگ بي مهرگان كفزي از نظر حساسيت به فاكتو از آنجايي كه گونه هاي بزرگ بي مهرگان كفزي از نظر حساسيت به فاكتو

ه طور معمول به عنوان انديكاتور ه طور معمول به عنوان انديكاتور محيط بسيار متفاوتند، بنابراين ساختار جامعه بزرگ بي مهرگان كفزي ب محيط بسيار متفاوتند، بنابراين ساختار جامعه بزرگ بي مهرگان كفزي ب ). ). 13811381اسماعيلي ساري، اسماعيلي ساري، ((براي بيان شرايط اكوسيستم آبي استفاده مي شود براي بيان شرايط اكوسيستم آبي استفاده مي شود

عدم عدم //تغيير در حضور تغيير در حضور . . ارند ارند چنين ارگانيزمهايي نيازهاي بخصوصي به شرايط فيزيكي و شيميايي خاص د چنين ارگانيزمهايي نيازهاي بخصوصي به شرايط فيزيكي و شيميايي خاص د شيميايي خارج از محدوده ترجيحي شيميايي خارج از محدوده ترجيحي حضور و فراواني اين ارگانيزمها بيان مي كند كه آيا شرايط فيزيكي و حضور و فراواني اين ارگانيزمها بيان مي كند كه آيا شرايط فيزيكي و

ArmitageArmitage( ( آنهاست يا خير آنهاست يا خير et alet al, 1983, 1983به نقل ازبه نقل ازAnonymous,2000Anonymous,2000 ( (.. به نقل از به نقل ازHynes, 1998Hynes, 1998((پر تحمل معموال بيانگر فقر كيفي آب است پر تحمل معموال بيانگر فقر كيفي آب است حضور ارگانيزمهاي خانواده هاي حضور ارگانيزمهاي خانواده هاي

Anonymous,2000Anonymous,2000 .( .( و امكان نمونه برداري و و امكان نمونه برداري و ) ) نزديك به صفرنزديك به صفر((اكثر بزرگ بي مهرگان كفزي به دليل داشتن تحرك بسيار ناچيز اكثر بزرگ بي مهرگان كفزي به دليل داشتن تحرك بسيار ناچيز

اسماعيلي اسماعيلي ((نشان مي دهند نشان مي دهند دسترسي بهتر، وضعيت مناسبتري از آلودگي آب را نسبت به سايرشاخص ها دسترسي بهتر، وضعيت مناسبتري از آلودگي آب را نسبت به سايرشاخص ها

).).13811381ساري، ساري،

1616

آمريكا در نهرها و رودخانه ها از تنوع جامعه در ارزيابي كيفيت آب آمريكا در نهرها و رودخانه ها از تنوع جامعه در ارزيابي كيفيت آب EPAEPAدر طرح ارزيابي زيستي سريع در طرح ارزيابي زيستي سريع عدم حضور گروههاي بزرگ بي مهرگان كفزي حساس به آلودگي عدم حضور گروههاي بزرگ بي مهرگان كفزي حساس به آلودگي ..استفاده مي كنداستفاده مي كند

) )EPTEPT ( (EphemeropteraEphemeroptera , , PelecopteraPelecoptera و و TricopteraTricoptera وغالب بودن گروههاي بردبار به آلودگي وغالب بودن گروههاي بردبار به آلودگي ) )Oligocheata,ChironomideaOligocheata,Chironomidea ( ( در كل غناي اندك بزرگ بي مهركان در كل غناي اندك بزرگ بي مهركان . . نشان دهنده آلودگي است نشان دهنده آلودگي است

). ). 13811381اسماعيلي ساري، اسماعيلي ساري، ((كفزي نشان دهنده آسيب وارد آمده به محيط زيست مي باشد كفزي نشان دهنده آسيب وارد آمده به محيط زيست مي باشد . . را در ارزيابي زيستي دارند را در ارزيابي زيستي دارند بعد از بزرگ بي مهرگان كفزي جوامع ماهيها و جلبكها بيشترين استفاده بعد از بزرگ بي مهرگان كفزي جوامع ماهيها و جلبكها بيشترين استفاده

آناليزهاي سميت شامل آناليزهاي سميت شامل . . مي مي شود مي مي شود ارزيابي با استفاده از جلبكها شامل ارزيابي مواد سمي و مواد غير س ارزيابي با استفاده از جلبكها شامل ارزيابي مواد سمي و مواد غير س روشهاي ارزيابي مواد غير سمي شامل روشهاي ارزيابي مواد غير سمي شامل . . شاخص هاي تنوع ، غناي تاكسونها و گونه هاي انديكاتور مي شود شاخص هاي تنوع ، غناي تاكسونها و گونه هاي انديكاتور مي شود

مانند استفاده از بزرگ بي مهرگان كفزي ، استفاده از جلبكها و مانند استفاده از بزرگ بي مهرگان كفزي ، استفاده از جلبكها و . . است است22اندازه گيري بيومس و كلروفيل اندازه گيري بيومس و كلروفيل . . ماهيها همان مزايا و معايب خاص خود را دارد ماهيها همان مزايا و معايب خاص خود را دارد

1717

: : به موارد زير اشاره نمود به موارد زير اشاره نمود از مهمترين مزايا ي بزرگ بي مهرگان كف زي در پايش زيستي مي توان از مهمترين مزايا ي بزرگ بي مهرگان كف زي در پايش زيستي مي توان ..بزرگ بي مهرگان آبزي در اكثر اكوسيستم هاي آبي يافت مي شوند بزرگ بي مهرگان آبزي در اكثر اكوسيستم هاي آبي يافت مي شوند --11بزرگ بي مهرگان كفزي را به بزرگ بي مهرگان كفزي را به گونه هاي زيادي دارند و استرسهاي مختلف، جوامع متنوع و متفاوتي از گونه هاي زيادي دارند و استرسهاي مختلف، جوامع متنوع و متفاوتي از --22

..وجود مي آوردوجود مي آوردبي مهرگان و كفزيان را بي مهرگان و كفزيان را نهرهاي كوچك اغلب بدون ماهي است اما مي تواند جوامع وسيعي از بزرگ نهرهاي كوچك اغلب بدون ماهي است اما مي تواند جوامع وسيعي از بزرگ --33

. . در خود نگه دارد در خود نگه دارد ..ل هستندل هستنداين موجودات جا به جايي كمي دارند و انديكاتورهاي زيست محيطي يك مح اين موجودات جا به جايي كمي دارند و انديكاتورهاي زيست محيطي يك مح --44.. آلودگي هستند آلودگي هستند به علت تجمع مواد سمي در بزرگ بي مهرگان آبزي بيانگر خوبي از سطوح به علت تجمع مواد سمي در بزرگ بي مهرگان آبزي بيانگر خوبي از سطوح --55 جمعيت كفزي سطوح جمعيت كفزي سطوح در صورت تبحر در شناسايي بي مهرگان آ بزي به سرعت با تعيين ساختار در صورت تبحر در شناسايي بي مهرگان آ بزي به سرعت با تعيين ساختار --66

..تخريب مشخص مي شودتخريب مشخص مي شود..ع آوري و شناسايي نمود ع آوري و شناسايي نمود بزرگ بي مهرگان آبزي آنقدر كوچكند كه مي توان آنها را به سرعت جم بزرگ بي مهرگان آبزي آنقدر كوچكند كه مي توان آنها را به سرعت جم --77. . منفي بر ساير ارگانيزمها نمي گذارد منفي بر ساير ارگانيزمها نمي گذارد نمونه برداري از آنها به افراد و امكانات خاصي نياز ندارد و اثر نمونه برداري از آنها به افراد و امكانات خاصي نياز ندارد و اثر --88كاهش كاهش . . ي و اقتصادي هستند ي و اقتصادي هستند بزرگ بي مهرگان آبزي منبع غذايي اوليه مهمي براي ماهيان مهم تجار بزرگ بي مهرگان آبزي منبع غذايي اوليه مهمي براي ماهيان مهم تجار --99

. . آنها بر شبكه غذايي اثر نامطلوب مي گذارد آنها بر شبكه غذايي اثر نامطلوب مي گذارد

1818

::معايبمعايب. . بزرگ بي مهرگان آبزي به تمامي اثرات پاسخ نمي دهند بزرگ بي مهرگان آبزي به تمامي اثرات پاسخ نمي دهند

را مشكل را مشكل تغييرات فصلي ممكن است انجام مقايسات بر روي نمونه هاي فصول مختلف تغييرات فصلي ممكن است انجام مقايسات بر روي نمونه هاي فصول مختلف ..سازد سازد

عمول وجود عمول وجود شناور شدن اين موجودات آنها را در ستون آب قرار مي دهد كه به طور م شناور شدن اين موجودات آنها را در ستون آب قرار مي دهد كه به طور م طرف طرف داشتن دانش در مورد شناوري گونه هاي خاص مي تواند اين مشكل را بر داشتن دانش در مورد شناوري گونه هاي خاص مي تواند اين مشكل را بر . (. (ندارندندارند.).)كندكند

..شناسايي برخي از گروهها تا حد گونه بسيار مشكل است شناسايي برخي از گروهها تا حد گونه بسيار مشكل است

1919

2020

روشهاي عمده و متداول ارزيابي زيستي روشهاي عمده و متداول ارزيابي زيستي

): شاخص زيستي ساپروبي (روش طبقه بندي كيفي آب از طريق ارگانيزمهاي معرف گيرد كه گيرد كه اين طبقه بندي كيفي با ارگانيزمهاي معرف يا سيستم ساپروبي صورت مي اين طبقه بندي كيفي با ارگانيزمهاي معرف يا سيستم ساپروبي صورت مي

سيستم سيستم . . مي كندمي كندرابطه بين ارگانيزمها و محيط زيست آنها را با سرعت و دقت ارزيابي رابطه بين ارگانيزمها و محيط زيست آنها را با سرعت و دقت ارزيابي ر مقابل آلودگي ر مقابل آلودگي ساپروبي بر مبناي طبقه بندي ارگانيزمهاي آبي كه مقاومت متفاوتي د ساپروبي بر مبناي طبقه بندي ارگانيزمهاي آبي كه مقاومت متفاوتي د

ند تنظيم شده ند تنظيم شده هايي مانند مواد آلي ، كمبود اكسيژن، هيدروژن سولفوره و غيره دار هايي مانند مواد آلي ، كمبود اكسيژن، هيدروژن سولفوره و غيره دار . . استاست

بها مي باشندبها مي باشنداين روش بر اساس شناسايي دقيق موجودات آبزي كه بيانگر ناحيه بندي آ اين روش بر اساس شناسايي دقيق موجودات آبزي كه بيانگر ناحيه بندي آ نشان دهنده كيفيت نشان دهنده كيفيت EphemeropteraEphemeropteraبه عنوان مثال حشرات راسته به عنوان مثال حشرات راسته . . استوار است استوار است

..بيانگر وجود آلودگي آلي در محيط آبي هستندبيانگر وجود آلودگي آلي در محيط آبي هستندChironomideaeChironomideaeباالي آب وحشراتباالي آب وحشرات

2121

شاخص زيستي ساپروبي شاخص زيستي ساپروبي ارزشهاي عددي ارزشهاي عددي . . مي شودمي شوددر اين روش ارزش شاخص هاي زيستي منفرد به صورت يك ارزش عددي بيان در اين روش ارزش شاخص هاي زيستي منفرد به صورت يك ارزش عددي بيان براي آالينده ها در آن براي آالينده ها در آن مجموع گونه ها ي شاخص در يك محيط نمونه، بيان كننده يك ارزش شاخص مجموع گونه ها ي شاخص در يك محيط نمونه، بيان كننده يك ارزش شاخص

اين روش به طور گسترده اي در قاره اروپا براي اين روش به طور گسترده اي در قاره اروپا براي . . محيط خواهد بود كه مي تواند انواع مختلفي داشته باشد محيط خواهد بود كه مي تواند انواع مختلفي داشته باشد ..شده استشده استپايش و طبقه بندي تاثيرات مواد ارگانيك در رودخانه ها استفاده مي پايش و طبقه بندي تاثيرات مواد ارگانيك در رودخانه ها استفاده مي با با . . خص ساپروبيك به وجود آمدخص ساپروبيك به وجود آمدسيستم ساپروبيك ابتدايي، بارها مورد بازنگري قرار گرفت تا اينكه شا سيستم ساپروبيك ابتدايي، بارها مورد بازنگري قرار گرفت تا اينكه شا

ا مي توان يك ارزش ساپروبيك ا مي توان يك ارزش ساپروبيك محاسبه تواتر ظهور شاخصهاي زيستي و برتري هاي بومي و منطقه اي آنه محاسبه تواتر ظهور شاخصهاي زيستي و برتري هاي بومي و منطقه اي آنه از مجموع ارزشهاي ساپروبيك يك محل تقسيم بر مجموع ارزشهاي از مجموع ارزشهاي ساپروبيك يك محل تقسيم بر مجموع ارزشهاي . . براي هر كدام از آنها به دست آورد براي هر كدام از آنها به دست آورد

..تواتر آنها شاخص ساپروبيك هر محل مشخص خواهد شد تواتر آنها شاخص ساپروبيك هر محل مشخص خواهد شد

hh)) S=S=Σ(Σ(s.hs.h)/Σ()/Σ( :: كه در آن كه در آن

SS==شاخص ساپروبيك محلشاخص ساپروبيك محلss = = ارزش ساپروبيك انفرادي هر گونه ارزش ساپروبيك انفرادي هر گونهhh== فراواني ظهور هر گونه فراواني ظهور هر گونه

::در اين سيستم چهار ناحيه بر اساس معيار سنجش زير صورت گرفته استدر اين سيستم چهار ناحيه بر اساس معيار سنجش زير صورت گرفته استSS==11 ناحيه بدون آلودگي ناحيه بدون آلودگي1.51.5 تا تا SS==1.51.5 ناحيه با آلودگي ضعيفناحيه با آلودگي ضعيف2.52.5 تا تاSS==2.52.5 ناحيه با آلودگي زياد ناحيه با آلودگي زياد 3.53.5 تا تا SS==3.53.5ناحيه با آلودگي شديد ناحيه با آلودگي شديد44 تا تا

2222

BMWP(Biological Monitoring Working Party ) BMWP ( Biological Monitoring Working Party)روش پايش زيستي روش پايش زيستي . . مناطق مختلف، پي گيري شد مناطق مختلف، پي گيري شد پايش زيستي كيفيت آب رودخانه ها ي بريتانيا ، توسط بيولوژيستها در پايش زيستي كيفيت آب رودخانه ها ي بريتانيا ، توسط بيولوژيستها در

توسط سازمان محيط زيست بريتانيا، براي توسط سازمان محيط زيست بريتانيا، براي 19701970اولين استفاده رسمي از متدهاي بيولوژيك، در سال اولين استفاده رسمي از متدهاي بيولوژيك، در سال انتقادات وارده به اين روش باعث باال رفتن دقت انتقادات وارده به اين روش باعث باال رفتن دقت . . بررسي وضعيت رودخانه هاي ملي بريتانيا انجام گرفت بررسي وضعيت رودخانه هاي ملي بريتانيا انجام گرفت

را براي معرفي يك سيستم مناسب به را براي معرفي يك سيستم مناسب به (BMWP)(BMWP)سازمان، گروه كاري پايش زيستي سازمان، گروه كاري پايش زيستي . . متد مذكور شد متد مذكور شد گروه مورد نظر يك سيستم گروه مورد نظر يك سيستم . . آورد آوردمنظور ارزيابي وضعيت آلودگيها در رودخانه هاي مهم بريتانيا به وجود منظور ارزيابي وضعيت آلودگيها در رودخانه هاي مهم بريتانيا به وجود

خروجي گروه خروجي گروه . . مهرگان كفزي بود مهرگان كفزي بود امتياز دهي را به سازمان معرفي كرد كه اساس آن استفاده از بزرگ بي امتياز دهي را به سازمان معرفي كرد كه اساس آن استفاده از بزرگ بي BMWPBMWP يي موجودات و يي موجودات و راجع به سنجش سطوح مختلف تشخيص ، فراواني ، وضعيت انتشار جغرافيا راجع به سنجش سطوح مختلف تشخيص ، فراواني ، وضعيت انتشار جغرافيا

قوانين و قواعدي كه بر اساس آنها خانواده هاي مختلف قوانين و قواعدي كه بر اساس آنها خانواده هاي مختلف . . روشهاي نمونه برداري بود كه همگي ثبت شدند روشهاي نمونه برداري بود كه همگي ثبت شدند روش روش . . به طور كامل توضيح داده شد به طور كامل توضيح داده شد امتيازات متفاوتي دريافت مي كردند و نيز دليل اين نوع امتياز دهي امتيازات متفاوتي دريافت مي كردند و نيز دليل اين نوع امتياز دهي اين سيستم امتياز دهي براي اين سيستم امتياز دهي براي 19801980 و امتيازات مذكور مرتبا مورد ارزيابي و تصحيح قرار گرفت و در سال و امتيازات مذكور مرتبا مورد ارزيابي و تصحيح قرار گرفت و در سال

اين روش معرفي و منتشر اين روش معرفي و منتشر BMWP BMWPارزيابي كيفي رودخانه ها استفاده شد و سپس در گزارش نهايي ارزيابي كيفي رودخانه ها استفاده شد و سپس در گزارش نهايي ))HawkesHawkes . .، ، 20022002. ( . ( شدشد

اسماعيلي ساري اسماعيلي ساري .(.( است است BMWP BMWPدر حال حاضر متداولترين سيستم در انگلستان سيستم امتياز دهي در حال حاضر متداولترين سيستم در انگلستان سيستم امتياز دهي ،،13811381 ( (

2323

دقيقه اي وارد مي شود متالطم مي كنند و دقيقه اي وارد مي شود متالطم مي كنند و 33در اين روش بستر رودخانه را با ضرباتي كه در فواصل در اين روش بستر رودخانه را با ضرباتي كه در فواصل همه گونه هاي همه گونه هاي . . جمع آوري كنند جمع آوري كنند منطقه را با تورهاي استاندارد مي كاوند تا همه بي مهرگان بزرگ را منطقه را با تورهاي استاندارد مي كاوند تا همه بي مهرگان بزرگ را

ند تا بتوان آنها را براي استفاده در ند تا بتوان آنها را براي استفاده در جمع آوري شده تنها بر اساس سطح خانواده مورد ارزيابي قرار مي گير جمع آوري شده تنها بر اساس سطح خانواده مورد ارزيابي قرار مي گير سپس به هر سپس به هر . . را بر طرف نمود را بر طرف نمود گستره بيشتري منطبق كرد و مشكالت ناشي از شناسايي نادرست گو نه ها گستره بيشتري منطبق كرد و مشكالت ناشي از شناسايي نادرست گو نه ها

ه كمترين مقاومت را در برابر ه كمترين مقاومت را در برابر خانواده امتيازي نسبت داده مي شود به طوري كه هر خانواده اي كه ك خانواده امتيازي نسبت داده مي شود به طوري كه هر خانواده اي كه ك نمرات هر خانواده با هم جمع مي شوند تا نمرات هر خانواده با هم جمع مي شوند تا . . آلودگي دارد بيشترين امتياز را به خود اختصاص مي دهد آلودگي دارد بيشترين امتياز را به خود اختصاص مي دهد

. . به دست آيد به دست آيدBMWPBMWPامتياز امتياز

English nature buffer zone project ,1996 English nature buffer zone project ,1996

8181--55100100خوب خوب 101101--66121121خيلي خوب خيلي خوب

+ + 77121121عالي عالي BMWP scoreBMWP scoreطبقه طبقه كيفيت كيفيت

2424

00--1199خيلي بد خيلي بد

1010--222424بدبد

2525--335050متوسط ضعيف متوسط ضعيف

5151--448080متوسطمتوسط

2525

):):ASPTASPT((ميانگين امتياز در هر تاكسون ميانگين امتياز در هر تاكسون ASPT(averageASPT(average score per score per taxontaxon)) از راه تقسيم كردن امتياز از راه تقسيم كردن امتياز BMWPBMWP بر تعداد تيره هاي شاخص بر تعداد تيره هاي شاخص

به اندازه به اندازه "" مزيت اين امتياز اين است كه تقريبا مزيت اين امتياز اين است كه تقريبا BMWPBMWPبر خالف امتياز بر خالف امتياز . . حاضر در نمونه بدست مي آيد حاضر در نمونه بدست مي آيد عيب همه اين شاخصها اين است كه استفاده عيب همه اين شاخصها اين است كه استفاده . . نمونه، فصل سال و حتي روش نمونه گيري وابسته نيست نمونه، فصل سال و حتي روش نمونه گيري وابسته نيست

محدود مي شود كه كم عمق محدود مي شود كه كم عمق از آنها تنها به آبهاي جاري و گاهي حتي به مناطق خاص از اين آبها از آنها تنها به آبهاي جاري و گاهي حتي به مناطق خاص از اين آبها ..ي كند ي كند هستند و جريان سريع آب از روي بستري سنگريزه اي يا ماسه اي عبور م هستند و جريان سريع آب از روي بستري سنگريزه اي يا ماسه اي عبور م و و ArmitageArmitage مطالعه بوسيله مطالعه بوسيله عملكرد هر دو سيستم در رابطه با موارد فيزيكي و شيميايي مناطق مورد عملكرد هر دو سيستم در رابطه با موارد فيزيكي و شيميايي مناطق مورد

در در . . ، درصد باالتري از تنوع را نشان مي دهد ، درصد باالتري از تنوع را نشان مي دهد ASPTASPTهمكارانش بررسي شد و دريافتند كه امتياز همكارانش بررسي شد و دريافتند كه امتياز دقيقه اي ايجاد آشفتگي و جمع آوري ارگانيزمها دقيقه اي ايجاد آشفتگي و جمع آوري ارگانيزمها 33 و همكاران با استفاده از روش و همكاران با استفاده از روش ArmitageArmitage 19831983سالسال

بار در سال، بار در سال، 33((در هر منطقه، از موجودات كفزي براي ارزيابي استفاده كردند در هر منطقه، از موجودات كفزي براي ارزيابي استفاده كردند ) ) ميكرومتر ميكرومتر 900900سايز الك سايز الك ((). ). بهار، تابستان و پاييز بهار، تابستان و پاييز

2626

دي مي شوند، اما شناسايي تنها دي مي شوند، اما شناسايي تنها تمامي حيوانات و جانوران تا حد امكان در سطح گونه شناسايي و رده بن تمامي حيوانات و جانوران تا حد امكان در سطح گونه شناسايي و رده بن .. مي باشد مي باشدASPTASPT و و BMWPBMWPدر حد تيره، شرط الزم براي سيستم در حد تيره، شرط الزم براي سيستم

ASPTASPTطبقه بندي كيفي آب بر اساس طبقه بندي كيفي آب بر اساس

66 آب پاكيزه بيشتر از آب پاكيزه بيشتر از 55 --66 كيفيت مشكوك كيفيت مشكوك

44-- 55 آلودگي متوسط آلودگي متوسط 44 شديداً آلوده كمتر از شديداً آلوده كمتر از

است كه براي استفاده است كه براي استفاده BMWPBMWPنيز شكل تغيير يافته سيستم امتياز دهي بريتانيايي ، نيز شكل تغيير يافته سيستم امتياز دهي بريتانيايي ، SIGNAL SIGNALسيستم سيستم . . تمامي نمونه ها تنها در سطح تيره شناسايي مي شوند تمامي نمونه ها تنها در سطح تيره شناسايي مي شوند . . در رودخانه هاي استراليا پذيرفته شده است در رودخانه هاي استراليا پذيرفته شده است

معيارها مبتني بر معيارها مبتني بر . . است است ASPTASPTارزيابي كيفيت آب بر مبناي همان معيار بكار رفته قبلي براي شاخص ارزيابي كيفيت آب بر مبناي همان معيار بكار رفته قبلي براي شاخص مناطقي با آلودگي خفيف تا آلودگي مناطقي با آلودگي خفيف تا آلودگي . . نمونه هايي است كه از مناطق مرجع غيرآلوده گرفته شده اند نمونه هايي است كه از مناطق مرجع غيرآلوده گرفته شده اند

در تقسيم بندي جاي مي گيرند در تقسيم بندي جاي مي گيرند ) ) هاي شهري گرفته شده اند هاي شهري گرفته شده اند كه از خروجي فاضالب شهري و سيالب كه از خروجي فاضالب شهري و سيالب ((شديدشديد..

2727

((RBPsRBPs))روشهاي ارزيابي سريع زيستي روشهاي ارزيابي سريع زيستي

اي بيان شرايط سيستم هاي آبي اي بيان شرايط سيستم هاي آبي از ساختار جوامع بزرگ بي مهرگان كفزي معموال به عنوان انديكاتور بر از ساختار جوامع بزرگ بي مهرگان كفزي معموال به عنوان انديكاتور بر ، ، ReshResh و و Rosenberg Rosenberg ،گزارش منتشر نشده و ،گزارش منتشر نشده و 19831983 و همكاران ، و همكاران ، ArmitageArmitage( ( استفاده مي شونداستفاده مي شوند

اند و وجود دارند اند و وجود دارند تعداد شاخصهايي كه بر اساس جوامع بزرگ بي مهرگان كفزي تهيه شده تعداد شاخصهايي كه بر اساس جوامع بزرگ بي مهرگان كفزي تهيه شده ). ). 19931993 شاخص بر اساس بزرگ بي مهرگان كفزي شاخص بر اساس بزرگ بي مهرگان كفزي 5050در حال حاضر حدود در حال حاضر حدود . . برابر ساير گروهها است برابر ساير گروهها است 55تقريبا تقريبا

گونه هاي جمع گونه هاي جمع . . ددبعضي از اندكسها بر اساس تشخيص ارگانيزمها در حد گونه تهيه شده ان بعضي از اندكسها بر اساس تشخيص ارگانيزمها در حد گونه تهيه شده ان . . وجود دارد وجود دارد ارزيابي زيستي بر اساس نمونه ارزيابي زيستي بر اساس نمونه آوري شده به وسيله تعدادي از مدلهاي رياضي آناليز مي شوند روشهاي آوري شده به وسيله تعدادي از مدلهاي رياضي آناليز مي شوند روشهاي

نمونه برداريها معموال به وسيله اكمن گراپ ، نمونه بردار نمونه برداريها معموال به وسيله اكمن گراپ ، نمونه بردار .(.(برداري هاي كمي و تعداد نمونه ها مي باشند برداري هاي كمي و تعداد نمونه ها مي باشند جداسازي و تشخيص تمام نمونه هاي صيد شده كاري جداسازي و تشخيص تمام نمونه هاي صيد شده كاري ) .) .صورت مي گيردصورت مي گيرد... ... تي ، نمونه بردار سوربر و تي ، نمونه بردار سوربر و

. . بسيار مشكل و وقت گير است و هزينه بسيار بااليي هم مي خواهد بسيار مشكل و وقت گير است و هزينه بسيار بااليي هم مي خواهد ه بر استفاده مي شود ، مثل ه بر استفاده مي شود ، مثل بنابراين روشهاي ارزيابي سريع زيستي به جاي روشهاي وقت گير و هزين بنابراين روشهاي ارزيابي سريع زيستي به جاي روشهاي وقت گير و هزين

ارگانيزم به طور كامال تصادفي از بين ارگانيزم به طور كامال تصادفي از بين 100100روشهاي جمع آوري و نمونه برداري نيمه كمي و بعد روشهاي جمع آوري و نمونه برداري نيمه كمي و بعد براي اطمينان از اينكه ارگانيزمها كامال براي اطمينان از اينكه ارگانيزمها كامال . . انتخاب و شناسايي مي شوند انتخاب و شناسايي مي شوند ) ) نمونهنمونه((ارگانيزمهاي صيد شده ارگانيزمهاي صيد شده

كل نمونه كل نمونه . . مجدد استفاده كردمجدد استفاده كردتصادفي و غير مغرضانه انتخاب مي شوند مي توان از روش نمونه برداري تصادفي و غير مغرضانه انتخاب مي شوند مي توان از روش نمونه برداري بعد ارگانيزمها ي داخل سيني را از بعد ارگانيزمها ي داخل سيني را از . . مي ريزند مي ريزند ) ) سيني تشريح سيني تشريح ((صيد شده را در يك سيني با كف روشن صيد شده را در يك سيني با كف روشن

بعد از آن رفتار تغذيه اي بعد از آن رفتار تغذيه اي . . عدد برسد عدد برسد100100گياهان و رسوبات جدا مي كنيم تا كل نمونه هاي جدا شده به گياهان و رسوبات جدا مي كنيم تا كل نمونه هاي جدا شده به ..كاركردي تمام گونه ها را از روي جدول تشخيص داده مي شود كاركردي تمام گونه ها را از روي جدول تشخيص داده مي شود

2828

استاندارد شده اند و معموال به استاندارد شده اند و معموال به بعضي از روشهاي ارزيابي سريع زيستي براي مقايسه كيفيت آب تهيه و بعضي از روشهاي ارزيابي سريع زيستي براي مقايسه كيفيت آب تهيه و اين روشهاي استاندارد امروزه و به طور اين روشهاي استاندارد امروزه و به طور . . منظور مقايسه بين رودخانه ها و درياچه ها استفاده مي شوند منظور مقايسه بين رودخانه ها و درياچه ها استفاده مي شوند

مورد اول بر اساس مورد اول بر اساس 33 تهيه كرد و ارائه داد كه تهيه كرد و ارائه داد كه RBPsRBPs 55 آمريكا آمريكا EPAEPA.. ناميده مي شوند ناميده مي شوند RBPsRBPsمعمول معمول . . ا و جوامع ماهي تهيه شده اند ا و جوامع ماهي تهيه شده اند استفاده از بزرگ بي مهرگان كفزي ، چهارمي و پنجمي بر طبق نمونه ه استفاده از بزرگ بي مهرگان كفزي ، چهارمي و پنجمي بر طبق نمونه ه

شماره يك خيلي ساده تر شماره يك خيلي ساده تر RBPRBPيعني يعني . . افزايش مي يابد افزايش مي يابد RBPsRBPsپيچيدگي پروتكل ها با افزايش شماره پيچيدگي پروتكل ها با افزايش شماره به طور كامال واضح، مناطق آشفته شده و غير آشفته به طور كامال واضح، مناطق آشفته شده و غير آشفته RBP 1 RBP 1معموال معموال . . آن است و الي آخر آن است و الي آخر 22از شماره از شماره

براي دقت براي دقت . . هم تفكيك مي كند هم تفكيك مي كند و همچنين مناطقي كه پتانسيل تخريب شدن و تغيير يافتن را دارند از و همچنين مناطقي كه پتانسيل تخريب شدن و تغيير يافتن را دارند از نيز ارزيابي كرد نيز ارزيابي كرد RBP 3RBP 3 يا يا RBP2RBP2بيشتر مناطقي كه شناسايي و تعيين وضعيت شده اند را مي توان با بيشتر مناطقي كه شناسايي و تعيين وضعيت شده اند را مي توان با

جانوران را جانوران را RBP3RBP3ه ه اساس مطالعه روي شناسايي ارگانيزمها در حد خانواده است در حاليك اساس مطالعه روي شناسايي ارگانيزمها در حد خانواده است در حاليك RBP2RBP2دردر. . در اين روش به خصوصيات اكولوژيكي و ويژگيهاي رفتاري ارگانيزمها به در اين روش به خصوصيات اكولوژيكي و ويژگيهاي رفتاري ارگانيزمها به . . در حد گونه شناسايي مي كند در حد گونه شناسايي مي كند

يكي از خصوصيات مهم و مورد توجه در حشرات آبزي عادات و يكي از خصوصيات مهم و مورد توجه در حشرات آبزي عادات و . . ويژه به حشرات آبزي توجه شده استويژه به حشرات آبزي توجه شده استبهترين زمان براي بهترين زمان براي . . . . باشد باشد استراتژيهاي غذايي خاص اين موجودات است و وابسته به نوع تاكسون نمي استراتژيهاي غذايي خاص اين موجودات است و وابسته به نوع تاكسون نمي

ره يخبندان است يعني زماني كه ره يخبندان است يعني زماني كه نمونه برداري از جوامع بزرگ بي مهرگان كف زي در بهار و بعد از دو نمونه برداري از جوامع بزرگ بي مهرگان كف زي در بهار و بعد از دو غ نهايي نرسيده اند يا در اواخر پاييز غ نهايي نرسيده اند يا در اواخر پاييز الروها در آخرين مرحله از دوره الروي خود هستند اما هنوز به بلو الروها در آخرين مرحله از دوره الروي خود هستند اما هنوز به بلو

اي رشد در تابستان و تدارك و اي رشد در تابستان و تدارك و بعد از اينكه بيشتر گونه ها جفت گيري كرده اند و نابالغين شانسي بر بعد از اينكه بيشتر گونه ها جفت گيري كرده اند و نابالغين شانسي بر

..آمادگي بعد از زمستان داشته اند آمادگي بعد از زمستان داشته اند

2929

وههاي حاضر بزرگ بي مهرگان وههاي حاضر بزرگ بي مهرگان در طول مطالعه و يايش زيستي رودخانه ها ، الگوهاي غالب غذايي گر در طول مطالعه و يايش زيستي رودخانه ها ، الگوهاي غالب غذايي گر Williams & Williams & FeltmateFeltmate ( ( . .. .كفزي مورد بررسي قرار مي گيرد كفزي مورد بررسي قرار مي گيرد MerrittMerritt، و ، و 1992,1992, and and

Cummins, 1996Cummins, 1996 ( ( براي مثال ، افزايش نسبت خراشنده ها براي مثال ، افزايش نسبت خراشنده ها))شستشو و از دست رفتن مواد شستشو و از دست رفتن مواد ) ) ليسه هاليسه هااين تكنيك بزرگ اين تكنيك بزرگ . . نشان مي دهد نشان مي دهد آالي را بيان مي كند در صورتي كه افزايش جمع كننده ها غناي آلي را آالي را بيان مي كند در صورتي كه افزايش جمع كننده ها غناي آلي را

پاره پاره كننده ها ، جمع كننده ها ، خراشنده ها و پاره پاره كننده ها ، جمع كننده ها ، خراشنده ها و گروه اصليگروه اصلي 44بي مهرگان كفزي رودخانه ها را به بي مهرگان كفزي رودخانه ها را به ..شكارچيان تقسيم مي كند شكارچيان تقسيم مي كند

از مواد آلي درشت مانند برگها جلبكها و گياهان آبزي تغذيه مي از مواد آلي درشت مانند برگها جلبكها و گياهان آبزي تغذيه مي ::ShreddersShreddersيا يا پاره پاره كننده ها پاره پاره كننده ها مواد آلي به اندازه هايي مواد آلي به اندازه هايي اين ارگانيزمها نقش مهمي را در شكستن و تجزيه برگها و قطعات بزرگ اين ارگانيزمها نقش مهمي را در شكستن و تجزيه برگها و قطعات بزرگ . . كنند كنند

از پاره پاره كننده ها مي توان به از پاره پاره كننده ها مي توان به . . كه ساير بزرگ بي مهرگان كفزي بتوانند از آنها استفاده كنند دارند كه ساير بزرگ بي مهرگان كفزي بتوانند از آنها استفاده كنند دارند ..تريكوپترا و پلكوپتراها اشاره نمود تريكوپترا و پلكوپتراها اشاره نمود

مواد مواد از ذرات ريز آلي مثل برگهاي خرد شده و در حال فساد ، باكتريها ، از ذرات ريز آلي مثل برگهاي خرد شده و در حال فساد ، باكتريها ، : : collectorscollectorsجمع كننده هايا جمع كننده هايا جمع كننده ها اغلب به جمع جمع كننده ها اغلب به جمع . . دددر حال فساد كف رودخانه ها و ضايعات ساير ارگانيزمها تغذيه مي كنن در حال فساد كف رودخانه ها و ضايعات ساير ارگانيزمها تغذيه مي كنن

از افمروپترا ها و تري كوپتراها از افمروپترا ها و تري كوپتراها كننده هاي فيلتر كننده و جمع كننده هاي مجتمع مثل الروهاي بسياري كننده هاي فيلتر كننده و جمع كننده هاي مجتمع مثل الروهاي بسياري تقسيم مي شوند تقسيم مي شوند

بسياري از بسياري از . . از جلبكهاي چسبيده به سنگها و ساير سطوح استفاده مي كنند از جلبكهاي چسبيده به سنگها و ساير سطوح استفاده مي كنند : : scrapersscrapersيا يا خراشنده ها خراشنده ها از از . . بچسبند و آنها را نگه دارند بچسبند و آنها را نگه دارند اين ارگانيزمها پهن و پخش هستند تا بتوانند در حين تغذيه به سطوح اين ارگانيزمها پهن و پخش هستند تا بتوانند در حين تغذيه به سطوح

يا يا شكارچيان شكارچيان . . اشاره نمود اشاره نمود ... ... خراشنده ها مي توان به حلزونها ، الرو سوسكها والرو افمروپترا و خراشنده ها مي توان به حلزونها ، الرو سوسكها والرو افمروپترا و predatorpredatorss : : تغذيه مي كنند مانند تغذيه مي كنند مانند مثل ماهي ها و بنتوزها مثل ماهي ها و بنتوزها ساير جانداران آبزي ساير جانداران آبزي به طور مستقيم از به طور مستقيم از

الرو ماهي پرندهالرو ماهي پرنده

3030

RBPsRBPsروشهاي نمونه برداري در روشهاي نمونه برداري در زرگ بي مهرگان براي ارزيابي زرگ بي مهرگان براي ارزيابي امروزه روش ارزيابي سريع زيستي، كه از موجودات كفزي مثل گروههاي ب امروزه روش ارزيابي سريع زيستي، كه از موجودات كفزي مثل گروههاي ب

در ارزيابي سريع زيستي ،جمع آوري بنتوزها عموماً در ارزيابي سريع زيستي ،جمع آوري بنتوزها عموماً . . استفاده مي كند، بطور گسترده اي استفاده مي شود استفاده مي كند، بطور گسترده اي استفاده مي شود ..از تمام منطقه تحت مطالعه انجام مي شود از تمام منطقه تحت مطالعه انجام مي شود

در اين در اين . . قرار مي گيرد قرار مي گيرد 22 و وRBPRBP33استفاده از بنتيك و ارزيابي سريع و صحيح آنها ، معموال تحت پوشش استفاده از بنتيك و ارزيابي سريع و صحيح آنها ، معموال تحت پوشش و اين جريان داشتن و و اين جريان داشتن و . . استاستپرتوكل كانون اصلي توجه ، روي تفاوت در خصوصيات فيزيكي جريان آب پرتوكل كانون اصلي توجه ، روي تفاوت در خصوصيات فيزيكي جريان آب ..يشرفت نمايند يشرفت نمايند حركات دائمي آب است كه باعث مي شود بنتيك ها زنده بمانند و رشد وپ حركات دائمي آب است كه باعث مي شود بنتيك ها زنده بمانند و رشد وپ

آمريكا استفاده مي شود شامل موارد آمريكا استفاده مي شود شامل موارد EPAEPAپركاربرد ترين روشها و وسايلي كه در ارزيابي سريع زيستي پركاربرد ترين روشها و وسايلي كه در ارزيابي سريع زيستي . . زير است زير است

روشهاي نمونه برداري فيلدي براي يك زيستگاه ساده روشهاي نمونه برداري فيلدي براي يك زيستگاه ساده اگر امكان داشته اگر امكان داشته . . متري كه نماينده و شاخصي از خصوصيات رودخانه باشد، انتخاب گردد متري كه نماينده و شاخصي از خصوصيات رودخانه باشد، انتخاب گردد 100100بايد يك منطقه بايد يك منطقه . . 11

.. متر باالتر از محل تقاطع جاده و يا پل به رودخانه باشد متر باالتر از محل تقاطع جاده و يا پل به رودخانه باشد100100باشد، منطقه بايد حداقل باشد، منطقه بايد حداقل شيميايي را براي ثبت توضيحات منطقه اي، اوضاع آب و هوايي و شيميايي را براي ثبت توضيحات منطقه اي، اوضاع آب و هوايي و / / قبل از نمونه برداري، صفحات فيلدي فيزيكيقبل از نمونه برداري، صفحات فيلدي فيزيكي. . 22

. . استفاده از زمين مربوطه پركننداستفاده از زمين مربوطه پركنند قابل حمل براي تعيين عرض و قابل حمل براي تعيين عرض و (GPS)(GPS)اگر امكان داشته باشد، از اگر امكان داشته باشد، از .. .. از منطقه نمونه برداري يك نقشه تهيه كنيداز منطقه نمونه برداري يك نقشه تهيه كنيد. . 33

..طول جغرافيايي در منطقه نمونه برداري رودخانه استفاده كنيدطول جغرافيايي در منطقه نمونه برداري رودخانه استفاده كنيد متري، كانديدهاي خوبي براي نمونه برداري بزرگ بي مهرگان متري، كانديدهاي خوبي براي نمونه برداري بزرگ بي مهرگان 100100كليه مناطق تنگاب و رواناب در محدوده كليه مناطق تنگاب و رواناب در محدوده . . 44

..هستندهستند

3131

3232

. . ت باال دست رودخانه ادامه مي يابدت باال دست رودخانه ادامه مي يابدنمونه برداري از پايين دست رودخانه مورد بررسي شروع مي شود و به سمنمونه برداري از پايين دست رودخانه مورد بررسي شروع مي شود و به سم. . 55 مختلف بستر سنگي جمع آوري شده اند مختلف بستر سنگي جمع آوري شده اند براي بدست آوردن يك نمونه همگن، نمونه ها و يا كيكهايي كه از مناطقبراي بدست آوردن يك نمونه همگن، نمونه ها و يا كيكهايي كه از مناطق..66

بار شستشو بار شستشو 33 تا تا 22بعد از هر توركشي مواد جمع شده در روي تور را با آب تميز رودخانه، بعد از هر توركشي مواد جمع شده در روي تور را با آب تميز رودخانه، . . بايد با هم مخلوط شوندبايد با هم مخلوط شونددهيد دهيد

درصد بريزيد درصد بريزيد 9595ظور فيكس كردن در اتانول ظور فيكس كردن در اتانول نمونه را از تور به ظروف نمونه برداري انتقال دهيد و آنها را به مننمونه را از تور به ظروف نمونه برداري انتقال دهيد و آنها را به من..77يك برچسب كه نشان دهندة مشخصات نمونه برداري و شماره كد، تاريخ، يك برچسب كه نشان دهندة مشخصات نمونه برداري و شماره كد، تاريخ، . . طوريكه فيكساتور روي نمونه ها را بپوشاندطوريكه فيكساتور روي نمونه ها را بپوشاند

بيرون ظرف بايد كليه اطالعات را دارا بيرون ظرف بايد كليه اطالعات را دارا . . مي شودمي شودنام رودخانه، محل نمونه برداري و جمع آورنده است به ظرف نمونه زده نام رودخانه، محل نمونه برداري و جمع آورنده است به ظرف نمونه زده اين اطالعات بايد در دفتر ثبت نمونه ها در آزمايشگاه اين اطالعات بايد در دفتر ثبت نمونه ها در آزمايشگاه ..بر روي آن نوشته شود بر روي آن نوشته شود % % 9595بوده و كلمه فيكس شده با اتانول بوده و كلمه فيكس شده با اتانول

..زيست شناسي، گزارش شوند زيست شناسي، گزارش شوند د كه در آن موارد باال، بايد در صفحات د كه در آن موارد باال، بايد در صفحات صفحه اطالعات مربوط به منطقه نمونه برداري بي مهرگان كفزي را پركني صفحه اطالعات مربوط به منطقه نمونه برداري بي مهرگان كفزي را پركني . . 88

..شيميايي ثبت شودشيميايي ثبت شود/ / ثبت اطالعات فيزيكيثبت اطالعات فيزيكيبه وسيله نمونه برداري مورد استفاده ، توصيه هاي به وسيله نمونه برداري مورد استفاده ، توصيه هاي . . درصد هر نوع زيستگاه را در منطقه مورد بررسي گزارش كنيددرصد هر نوع زيستگاه را در منطقه مورد بررسي گزارش كنيد..99

، دسترسي سخت به رودخانه يا هر چيزي ، دسترسي سخت به رودخانه يا هر چيزي مربوط به نمونه برداري از جمله جريانهاي شديد، صخره هاي فريب دهندهمربوط به نمونه برداري از جمله جريانهاي شديد، صخره هاي فريب دهنده..كه اوضاع مختلفي از نمونه برداري را نشان مي دهد، توجه كنيدكه اوضاع مختلفي از نمونه برداري را نشان مي دهد، توجه كنيد

..مشاهدات گياهان و جانوران آبزي را مستند كنيدمشاهدات گياهان و جانوران آبزي را مستند كنيد..1010زدن در طول منطقه، امكان بررسي دقيق زدن در طول منطقه، امكان بررسي دقيق ارزيابي زيستگاهي بعد از كامل شدن نمونه برداريها انجام دهيد ،قدم ارزيابي زيستگاهي بعد از كامل شدن نمونه برداريها انجام دهيد ،قدم ..1111

..تري را فراهم مي كندتري را فراهم مي كند..نمونه ها را به آزمايشگاه برده و فرم هاي ثبت شده را كامل كنيد نمونه ها را به آزمايشگاه برده و فرم هاي ثبت شده را كامل كنيد ..1212

3333

روشهاي نمونه برداري ميداني براي زيستگاههاي مركب روشهاي نمونه برداري ميداني براي زيستگاههاي مركب تا جاييكه تا جاييكه . . انتخاب شود انتخاب شود متر از طول رودخانه كه نشان دهندة ويژگيهايي كلي رودخانه است بايد متر از طول رودخانه كه نشان دهندة ويژگيهايي كلي رودخانه است بايد 100100

متر فاصله از باالدست رود ، جاده يا پل عبوري در نظر گرفته شود متر فاصله از باالدست رود ، جاده يا پل عبوري در نظر گرفته شود 100100ممكن است، منطقه بايد حداقل با ممكن است، منطقه بايد حداقل با در منطقه مطالعه شاخةهاي فرعي رود نبايد به در منطقه مطالعه شاخةهاي فرعي رود نبايد به . . تا باعث كاهش سرعت، عمق و كيفيت كلي زيستگاه نشود تا باعث كاهش سرعت، عمق و كيفيت كلي زيستگاه نشود

..ندندرودخانه ريخته شود و يا ايستگاهها در چنين مناطقي نبايد انتخاب شو رودخانه ريخته شود و يا ايستگاهها در چنين مناطقي نبايد انتخاب شو

براي مستند كردن توصيف براي مستند كردن توصيف . .قبل از نمونه برداري، مشخصات ميداني فيزيكي و شيميايي را كامل كنيد قبل از نمونه برداري، مشخصات ميداني فيزيكي و شيميايي را كامل كنيد ت را جهت صحت و كامل بودن ت را جهت صحت و كامل بودن محل، شرايط جوي، و استفاده زمين، بعد از نمونه برداري، اين اطالعا محل، شرايط جوي، و استفاده زمين، بعد از نمونه برداري، اين اطالعا

..بررسي كنيدبررسي كنيد

: : مثالًمثالً. (. (اين نقشه بايد شامل ويژگيهاي رودخانه باشد اين نقشه بايد شامل ويژگيهاي رودخانه باشد . . يك نقشه براي دسترسي به نمونه ها طراحي كنيد يك نقشه براي دسترسي به نمونه ها طراحي كنيد و و ...) ...) رام و ژرف رود، پيچ ها و رام و ژرف رود، پيچ ها و لرز آب ها يا مناطق گير رودخانه ، گودالها، درختان افتاده، مناطق آ لرز آب ها يا مناطق گير رودخانه ، گودالها، درختان افتاده، مناطق آ

مسير جريان را با فلش نشان مسير جريان را با فلش نشان . . ساختارهاي مهم، گياهان و مشخصات سواحل نزديك مناطق رودخانه اي ساختارهاي مهم، گياهان و مشخصات سواحل نزديك مناطق رودخانه اي ..قشه نشان دهيدقشه نشان دهيدمناطقي كه براي نمونه برداري بزرگ بي مهرگان استفاده شده، را روي ن مناطقي كه براي نمونه برداري بزرگ بي مهرگان استفاده شده، را روي ن . . دهيددهيد

داده هاي منابع آبي را به منظور داده هاي منابع آبي را به منظور مسافت رودخانه و تعداد و گسترش نمونه برداري و استفادة احتمالي از مسافت رودخانه و تعداد و گسترش نمونه برداري و استفادة احتمالي از دستي براي تعيين طول و عرض جغرافيايي در دورترين دستي براي تعيين طول و عرض جغرافيايي در دورترين GPSGPSاگر ممكن باشد، از اگر ممكن باشد، از . . مديريت ، تخمين بزنيد مديريت ، تخمين بزنيد

..نقطة پايين رود و تعيين محل نمونه برداري استفاده كنيد نقطة پايين رود و تعيين محل نمونه برداري استفاده كنيد

3434

تقريبي آنها از مناطق سطحي كل تقريبي آنها از مناطق سطحي كل انواع مختلف زيستگاه براي نمونه برداري وجود دارند كه بايد به نسبت انواع مختلف زيستگاه براي نمونه برداري وجود دارند كه بايد به نسبت ..زيستگاه بزرگ بي مهرگان نمونه برداري شوند زيستگاه بزرگ بي مهرگان نمونه برداري شوند

ايستگاه در ايستگاه در 1010پس پس % % 2020يك زيستگاه را تشكيل دهند و لرز آب ها يك زيستگاه را تشكيل دهند و لرز آب ها % % 5050براي مثال اگر الشه هاي درختان براي مثال اگر الشه هاي درختان ايستگاه باقيماندة بايد در هر ايستگاه باقيماندة بايد در هر 66. . ايستگاه براي مناطق لرز آبها بايد انتخاب شود ايستگاه براي مناطق لرز آبها بايد انتخاب شود 44مواد الشه اي درختان و مواد الشه اي درختان و

كل زيستگاه را شامل مي شوند كل زيستگاه را شامل مي شوند % % 55زيستگاههايي كه كمتر از زيستگاههايي كه كمتر از . . نوع زيستگاهي كه باقي مانده، انجام شود نوع زيستگاهي كه باقي مانده، انجام شود ..اثر دارند، نبايد نمونه برداري شوند اثر دارند، نبايد نمونه برداري شوند % % 55يا بر غناي رودخانه كمتر از يا بر غناي رودخانه كمتر از

تعداد تعداد . . ، انتخاب كنيد ، انتخاب كنيد ) ) اصلياصلي((درچنين مواردي، ايستگاه هاي باقيمانده را متناسب با بستر چيره تر درچنين مواردي، ايستگاه هاي باقيمانده را متناسب با بستر چيره تر .. ثبت شود ثبت شودايستگاهها در هر كدام از انواع زيستگاه بايد درفايل اطالعات ميداني ايستگاهها در هر كدام از انواع زيستگاه بايد درفايل اطالعات ميداني

. . رودخانه ادامه مي يابد رودخانه ادامه مي يابد نمونه برداري در انتهاي پايين دست رود انجام مي شود و تا سمت باالي نمونه برداري در انتهاي پايين دست رود انجام مي شود و تا سمت باالي ك نمونه يك جور و يك ك نمونه يك جور و يك نمونه هاي جمع آوري شده در زيستگاههاي چندگانه براي به دست آوردن ي نمونه هاي جمع آوري شده در زيستگاههاي چندگانه براي به دست آوردن ي

ه ه اگر ضروري باشد، مواد جمع آوري شده را با جاري كردن آب تميز رودخان اگر ضروري باشد، مواد جمع آوري شده را با جاري كردن آب تميز رودخان . . دست با هم تركيب مي شونددست با هم تركيب مي شوند..روي تور دو تا سه بار بشوئيد روي تور دو تا سه بار بشوئيد

خل تور را دور ريخته و آن بخش خل تور را دور ريخته و آن بخش اگر تور مسدود شده باشد بطوريكه مانع صيد نمونه مناسب شود، مواد دا اگر تور مسدود شده باشد بطوريكه مانع صيد نمونه مناسب شود، مواد دا ..ت انجام دهيدت انجام دهيداز نمونه برداري را دوباره در همان نوع زيستگاه اما در مكاني متفاو از نمونه برداري را دوباره در همان نوع زيستگاه اما در مكاني متفاو

. . موجودات زنده ، بيرون بيندازيد موجودات زنده ، بيرون بيندازيد آشغالها و مواد زائد بزرگ را پس از شستشو و بررسي براي پيدا كردن آشغالها و مواد زائد بزرگ را پس از شستشو و بررسي براي پيدا كردن وقت را به جستجوي الشه هاي كوچك در محيط وقت را به جستجوي الشه هاي كوچك در محيط . . هر موجود يافته شده را در جعبة نمونه ها قرار دهيد هر موجود يافته شده را در جعبة نمونه ها قرار دهيد

..كار اختصاص ندهيد كار اختصاص ندهيد

3535

ممكن است ممكن است . . براي نگهداري نمونه، قرار دهيدبراي نگهداري نمونه، قرار دهيد% % 9595ل ل نمونه را از تور به جعبة نمونه انتقال دهيد و در مقدار كافي اتانو نمونه را از تور به جعبة نمونه انتقال دهيد و در مقدار كافي اتانو ..براي انتقال نمونه ها از تور پنس الزم باشدبراي انتقال نمونه ها از تور پنس الزم باشد

، مكان نمونه برداري و نام نمونه بردار را در ، مكان نمونه برداري و نام نمونه بردار را در برچسب شامل كد شناسايي نمونه يا تعداد مجوعه، اطالعات، نام رودخانه برچسب شامل كد شناسايي نمونه يا تعداد مجوعه، اطالعات، نام رودخانه ..باشدباشد) ) اتانولاتانول% % 9595: : ماده نگهدارنده ماده نگهدارنده ((سمت بيروني جعبه بايد شامل اطالعات مشابه وكلمه سمت بيروني جعبه بايد شامل اطالعات مشابه وكلمه . . جعبة نمونه قرار دهيدجعبة نمونه قرار دهيد

وي همه اطالعات نمونه باشد و يا شماره گذاري وي همه اطالعات نمونه باشد و يا شماره گذاري اگر بيشتر از يك جعبه براي نمونه الزم باشد، هر برچسب جعبه بايد حااگر بيشتر از يك جعبه براي نمونه الزم باشد، هر برچسب جعبه بايد حا99اين اطالعات در كاتالوگ اين اطالعات در كاتالوگ ...) ...) و و22 از از 22، ، 22 از از 11: : براي مثالبراي مثال((شده باشد شده باشد

..نمونه در آزمايشگاه زيست شناسي ثبت خواهد شدنمونه در آزمايشگاه زيست شناسي ثبت خواهد شد

اصلي را در ثيت ميداني فيزيكي و شيميايي اصلي را در ثيت ميداني فيزيكي و شيميايي بخش بااليي ثيت اطالعات ميداني بزرگ بي مهرگان كفزي را كه اطالعات بخش بااليي ثيت اطالعات ميداني بزرگ بي مهرگان كفزي را كه اطالعات ..تكرارمي كند كامل كنيدتكرارمي كند كامل كنيد

وسايل استفاده شده در نمونه برداري را يادداشت كنيد و شرايط وسايل استفاده شده در نمونه برداري را يادداشت كنيد و شرايط . . درصد هر كدام از انواع زيستگاه را در نمونه ثبت كنيددرصد هر كدام از انواع زيستگاه را در نمونه ثبت كنيدزي كه زي كه جريان باال، تخته سنگ هاي خطرناك، دسترسي سخت به رودخانه، يا هر چيجريان باال، تخته سنگ هاي خطرناك، دسترسي سخت به رودخانه، يا هر چي: : نمونه برداري را تفسير كنيد مثالًنمونه برداري را تفسير كنيد مثالً

..شرايط نامساعد نمونه برداري را نشان دهدشرايط نامساعد نمونه برداري را نشان دهدتخمين هاي كيفي از تركيبات بزرگ بي مهرگان و فراواني نسبي را تخمين هاي كيفي از تركيبات بزرگ بي مهرگان و فراواني نسبي را . . مشاهدات فلور و فون آبي را مستند كنيدمشاهدات فلور و فون آبي را مستند كنيد ) ) 1010

..اري، انجام دهيداري، انجام دهيدبعنوان تخيمن سطحي از سالمت اكوسيستم و براي بررسي كفايت نمونه بردبعنوان تخيمن سطحي از سالمت اكوسيستم و براي بررسي كفايت نمونه برد بررسي شده بررسي شده پس از كامل شدن نمونه برداري، زيستگاههاي كوچك مورد نمونه برداري وپس از كامل شدن نمونه برداري، زيستگاههاي كوچك مورد نمونه برداري و. . زيستگاه را ارزيابي كنيدزيستگاه را ارزيابي كنيد) ) 1111

اگر ممكن باشد، ارزيابي زيستگاه را به اعضاي تيم اگر ممكن باشد، ارزيابي زيستگاه را به اعضاي تيم . . در طول رودخانه به فراهم شدن يك ارزيابي دقيق كمك مي كنددر طول رودخانه به فراهم شدن يك ارزيابي دقيق كمك مي كند..ديگر ي واگذار كنيدديگر ي واگذار كنيد

..نمونه ها را به آزمايشگاه برده و اطالعات كاتولوگ را كامل كنيد نمونه ها را به آزمايشگاه برده و اطالعات كاتولوگ را كامل كنيد ) ) 1212

3636

3737

متريك چيست متريك چيست ) ) (Fox,2004)Fox,2004. . ي شوند ي شوند متريكها داده هاي كمي خالصه شده هستند كه از داده ها ي كيفي مشتق م متريكها داده هاي كمي خالصه شده هستند كه از داده ها ي كيفي مشتق م

دار مجموعه يا جوامع دار مجموعه يا جوامع متريكها يا شاخصها به محقق اجازه مي دهند كه از صفات شاخص و معني متريكها يا شاخصها به محقق اجازه مي دهند كه از صفات شاخص و معني . . الل براي ارزيابي منطقه استفاده كنند الل براي ارزيابي منطقه استفاده كنند موجودات زنده با استفاده از پاسخ اين ارگانيزمها به اغتشاش و اخت موجودات زنده با استفاده از پاسخ اين ارگانيزمها به اغتشاش و اخت

) )19981998و همكاران،و همكاران،BarbourBarbour((اا.. ويژگي اساسي زير را داشته باشد ويژگي اساسي زير را داشته باشد 22براي اينكه يك متريك مفيد وقابل استفاده باشد بايد براي اينكه يك متريك مفيد وقابل استفاده باشد بايد

اف مطالعه ارتباط و همخواني داشته اف مطالعه ارتباط و همخواني داشته از نظر اكولوژيكي با مجموعه بيولوژيك يا جامعه مورد مطالعه و اهد از نظر اكولوژيكي با مجموعه بيولوژيك يا جامعه مورد مطالعه و اهد ..باشدباشد

ازتغييرات طبيعي تشخيص داد ازتغييرات طبيعي تشخيص داد نسبت به تنش زا ها حساس بوده و واكنشي نشان دهد كه بتوان آن را نسبت به تنش زا ها حساس بوده و واكنشي نشان دهد كه بتوان آن را ..

، انتشار و انتقال ، انتشار و انتقال يك ، گرد آوري يك ، گرد آوري در واقع هدف استفاده از تركيب متريكها ، براي ارزيابي شرايط بيولوژ در واقع هدف استفاده از تركيب متريكها ، براي ارزيابي شرايط بيولوژ تمام متريكهاي تمام متريكهاي الزم به ذكر است كهالزم به ذكر است كه. . مربوط به عناصر و فرآيندهاي اجتماعات آبزيان است مربوط به عناصر و فرآيندهاي اجتماعات آبزيان است اطالعاتاطالعات

در مورد در مورد نسبتا گسترده فيلدي نسبتا گسترده فيلدي در اين قسمت بحث مي شوند با استفاده از اطالعات در اين قسمت بحث مي شوند با استفاده از اطالعات كهكهمنتشر شدهمنتشر شدهبنابراين ممكن است قابل استفاده در مورد درياچه ها به بنابراين ممكن است قابل استفاده در مورد درياچه ها به و نه درياچه ها به وجود آمده اند و نه درياچه ها به وجود آمده اند رودخانه ها رودخانه ها

در نتيجه براي استفاده از اين متريكها به منظور ارزيابي در نتيجه براي استفاده از اين متريكها به منظور ارزيابي . . نباشند نباشند ويژه درياچه هاي خيلي بزرگ و عميق ويژه درياچه هاي خيلي بزرگ و عميق داده هاي پشتوانه و اصلي نيز داده هاي پشتوانه و اصلي نيز آب، براي جمع آوري آب، براي جمع آوري وضعيت درياچه ها، حتما بايد آزمايشات شيميايي وضعيت درياچه ها، حتما بايد آزمايشات شيميايي

..در اين درياچه ها صورت بگيرد در اين درياچه ها صورت بگيرد

3838

گروهها و تاكسونهاي مهم گروهها و تاكسونهاي مهم بسياري از شاخص ها در ارزيابي سريع زيستي از امتياز يا عدد تحمل بسياري از شاخص ها در ارزيابي سريع زيستي از امتياز يا عدد تحمل تشار نيافته متخصصين استفاده مي تشار نيافته متخصصين استفاده مي جانوران حاصل از پايگاههاي تحقيقاتي و اطالعات انتشار يافته و ان جانوران حاصل از پايگاههاي تحقيقاتي و اطالعات انتشار يافته و ان

. . كنندكنند مي شوند شامل موارد زير مي مي شوند شامل موارد زير مي بعضي از مهمترين متريكهايي كه در ارزيابي وضعيت كيفي رودها استفاده بعضي از مهمترين متريكهايي كه در ارزيابي وضعيت كيفي رودها استفاده

آمريكا آمريكا EPA (EPA (RBPsRBPs))الزم به ذكر است اين متريكهادر پيش نويس سند يا سند ارزيابي سريع الزم به ذكر است اين متريكهادر پيش نويس سند يا سند ارزيابي سريع ..باشدباشد..تاييد و تصويب شدند تاييد و تصويب شدند

PalfkinPalfkin))غناي تاكسونهاغناي تاكسونها--11 et aet al,1989) l,1989) PalfkinPalfkin)) اصالح شده اندكس زيستي خانواده يا اندكس هيلسنهوف اصالح شده اندكس زيستي خانواده يا اندكس هيلسنهوف --22 et aet al,1989)l,1989) ارزش مقاومت براي خانواده ارزش مقاومت براي خانواده

. . رتبه بندي شده و با كاهش كيفيت آب افزايش مي يابد رتبه بندي شده و با كاهش كيفيت آب افزايش مي يابد1010 تا تا 00ها بين ها بين از بهترين و كم هزينه ترين روشهايي است كه امروزه در آمريكا از بهترين و كم هزينه ترين روشهايي است كه امروزه در آمريكا ) ) (HFBI(HFBIارزيابي سريع زيستي به روش هيلسنهوف ارزيابي سريع زيستي به روش هيلسنهوف ). ).

ن ن آمريكاست كه با شناسايي بزرگ بي مهرگان آبزي در حد خانواده و تعيي آمريكاست كه با شناسايي بزرگ بي مهرگان آبزي در حد خانواده و تعيي EPAEPAو اروپا رايج مي باشد و مورد تاييد و اروپا رايج مي باشد و مورد تاييد به هر خانواده مي به هر خانواده مي ) ) 00--11 00((امتيازي بين امتيازي بين ) ) از نظر بار آلودگي مواد آلي از نظر بار آلودگي مواد آلي ( ( بردباري آنها نسبت به آلودگي آب رودخانه بردباري آنها نسبت به آلودگي آب رودخانه

بردباري اختصاصي آنها تقسيم بر بردباري اختصاصي آنها تقسيم بر ) ) مقدار مقدار ((شاخص زيستي هيلسنهوف بوسيله ضرب تعداد افراد گونه در ارزش شاخص زيستي هيلسنهوف بوسيله ضرب تعداد افراد گونه در ارزش . . دهد دهد ).).00--1010((كل تعداد افراد محاسبه مي شود كل تعداد افراد محاسبه مي شود

ارزش هاي بردباري ليست شده در ليست گونه اي ارزش هاي بردباري ليست شده در ليست گونه اي . . مي باشدمي باشد) ) 1010((صفر تا بردبار صفر تا بردبار ) ) 00((دامنه ارزش بردباري، از غير بردبار دامنه ارزش بردباري، از غير بردبار (Bode 1996)(Bode 1996)مقادير باالي شاخص زيستي هيلسنهوف بيانگر آلودگي مقادير باالي شاخص زيستي هيلسنهوف بيانگر آلودگي . . مي باشد مي باشد (1987) (1987) اكثراً از هليسنهوف اكثراً از هليسنهوف

. . آبها ست، در حاليكه مقادير كم آن شاخص وضعيت آب تميز مي باشدآبها ست، در حاليكه مقادير كم آن شاخص وضعيت آب تميز مي باشد مقاومت باالي خانواده مقاومت باالي خانواده 1010زگي آب است و امتياز زگي آب است و امتياز عدد صفر بيانگر عدم مقاومت خانواده به آلودگي آلي و در نتيجه پاكي عدد صفر بيانگر عدم مقاومت خانواده به آلودگي آلي و در نتيجه پاكي

طبقه طبقه 77ب را در ب را در با استفاده از فرمول زير و جدول تعيين كالسه كيفي آب، كالسه كيفي آ با استفاده از فرمول زير و جدول تعيين كالسه كيفي آب، كالسه كيفي آ . . را به آلودگي نشان مي دهد را به آلودگي نشان مي دهد ..) ) Fox,2004Fox,2004((تعيين مي كندتعيين مي كند) ) عالي تا خيلي بدعالي تا خيلي بد( (

3939

HFIB=HFIB=∑∑nVTnVT/N/N

NN = = تعداد كل نمونه ها در تمام خانواده ها تعداد كل نمونه ها در تمام خانواده هاnn = = تعداد نمونه ها در هر خانواده تعداد نمونه ها در هر خانواده

VTVT = = ارزش تحمل يا هر خانواده ارزش تحمل يا هر خانواده

4.514.51--5.55.5خوب خوب آلودگي آلي كم آلودگي آلي كم

آلودگي آلي بسيار آلودگي آلي بسيار ناچيز ناچيز

3.53.5--4.54.5خيلي خوب خيلي خوب

. . --3.53.5عالي عالي بدون آلودگي آلي بدون آلودگي آلي

HFBI HFBIكيفيت آب كيفيت آب درجه آلودگي درجه آلودگي

4040

8.518.51--1010خيلي بد خيلي بد آلودگي آلي شديد آلودگي آلي شديد

7.517.51--8.58.5بدبدآلودگي آلي خيلي زياد آلودگي آلي خيلي زياد

6.516.51--7.57.5متوسط ضعيف متوسط ضعيف آلودگي آلي قابل مالحظه آلودگي آلي قابل مالحظه

آلودگي آلي در حد نسبتا آلودگي آلي در حد نسبتا قابل مالحظهقابل مالحظه

5.515.51--6.56.5متوسطمتوسط

4141

PalfkinPalfkin))نسبت خراشنده ها و جمع آوري كننده هاي فيلتر كننده نسبت خراشنده ها و جمع آوري كننده هاي فيلتر كننده --33 et aet al,1989)l,1989)PlafkinPlafkin))( ( و شيرونوميده و شيرونوميدهEPTEPT نسبت فراواني نسبت فراواني --44 et aet al,1989l,1989PlafkinPlafkin))(( درصد سهم يا اشتراك خانواده هاي چيره درصد سهم يا اشتراك خانواده هاي چيره --55 et aet al,1989 l,1989 EPTEPT ) )((PlafkinPlafkin اندكس اندكس --66 et aet al,1989l,1989 PlafkinPlafkin))( ( اندكسهاي تشابه جوامع اندكسهاي تشابه جوامع --77 et aet al,1989l,1989

مونه برداري يا در حين مونه برداري يا در حين اين اتدكسها در مواقعي استفاده مي شوند كه يك جامعه رفرنس در طول ن اين اتدكسها در مواقعي استفاده مي شوند كه يك جامعه رفرنس در طول ن متبع اطالعات يا فايلهاي داده هاي اكولوژيك، ممكن است متبع اطالعات يا فايلهاي داده هاي اكولوژيك، ممكن است . . پيشگويي وضعيت يك ناحيه وجود دارد پيشگويي وضعيت يك ناحيه وجود دارد

اين اندكسها براي استفاده وتشخيص در اين اندكسها براي استفاده وتشخيص در . . براي پيشگويي يك جامعه رفرنس و براي مقايسه استفاده شود براي پيشگويي يك جامعه رفرنس و براي مقايسه استفاده شود ام اندكسهاي تشابه در جوامع ام اندكسهاي تشابه در جوامع سطح گونه يا سطوح باالتر تاكسونوميك طراحي شدند سه اندكس ار بين تم سطح گونه يا سطوح باالتر تاكسونوميك طراحي شدند سه اندكس ار بين تم

..در زير توضيح داده شده است در زير توضيح داده شده است ايستگاه رفرنس يا مرجع ايستگاه رفرنس يا مرجع = = AAنمونه نمونه ايستگاهي كه بايد مقايسه شود ايستگاهي كه بايد مقايسه شود = = BBنمونه نمونه

اندكس فقدان جامعه اندكس فقدان جامعه --11==bb--a/ea/e فقدان جوامع فقدان جوامع

4242

aa = = تعداد تاكسونهاي معمول در دو نمونهتعداد تاكسونهاي معمول در دو نمونهbb = = تعداد كل تاكسونهاي موجود در نمونه تعداد كل تاكسونهاي موجود در نمونهAAee = = تعداد كل تاكسونهاي موجود در نمونه تعداد كل تاكسونهاي موجود در نمونهBB

ضريب تشابه جوامع جاكارد ضريب تشابه جوامع جاكارد 22--

=a/=a/a+b+ca+b+c ضريب تشابه جاكارد ضريب تشابه جاكاردa a = = تعداد تاكسونهاي معمول در هر دو نمونهتعداد تاكسونهاي معمول در هر دو نمونهbb= = تعداد تاكسونهايي كه فقط در نمونه تعداد تاكسونهايي كه فقط در نمونهB B وجود دارند و نه در نمونه وجود دارند و نه در نمونه AA

c c = = تعداد تاكسونهايي كه فقط در نمونه تعداد تاكسونهايي كه فقط در نمونهA A وجود دارند و نه در نمونه وجود دارند و نه در نمونهBB

PinkhamPinkham, Pearson, Pearsonاندكس تشابه جوامع اندكس تشابه جوامع 33--

xiaxia,, xibxib = = تعداد افراد در تاكسون تعداد افراد در تاكسونiiدر نمونه در نمونه ام ام AA يا يا BB

∑ ⎥⎦

⎤⎢⎣

⎡÷⋅= 2

),(max),(min..

b

ib

a

ia

ibia

ibiaab x

xxx

xxxxIS

4343

PlafkinPlafkin))((: : و كل افراد جمع آوري شده و كل افراد جمع آوري شده ) ) خراشنده ها خراشنده ها ((نسبت گروه غذايي كاركردي خرد كننده نسبت گروه غذايي كاركردي خرد كننده --88 et et aal,1989l,1989

با با فراواني گروه غذايي خراشنده ها فراواني گروه غذايي خراشنده ها ،،كاركردي است كاركردي است گروههاي غذايي گروههاي غذايي اساس اين متريك هم بر مفهوم اساس اين متريك هم بر مفهوم ارزيابي پتانسيل ارزيابي پتانسيل كه به عنوان انديكاتور امكان كه به عنوان انديكاتور امكان فراواني تمام گروههاي غذايي كاركردي رابطه دارد فراواني تمام گروههاي غذايي كاركردي رابطه دارد

را بر اساس جوامع خراشنده فراهم مي را بر اساس جوامع خراشنده فراهم مي CPOM( coarse particulate organic materialCPOM( coarse particulate organic material) )تخريبتخريب. . آوردآورد

و و Somers Somers .(.(بل توجه هستند بل توجه هستند بعضي از شاخصهاي ارزيابي كيفي كه در ارزيابي سريع زيستي بيشتر قا بعضي از شاخصهاي ارزيابي كيفي كه در ارزيابي سريع زيستي بيشتر قا ) ) 19981998همكاران همكاران

تعداد گروه هاي رده بندي شده تعداد گروه هاي رده بندي شده ))كم تاران كم تاران ((درصد اوليگوخت درصد اوليگوخت

) ) ناجور پايان ناجور پايان ((درصد آمفي پودها درصد آمفي پودها EPT(EPTTricoptera(EphemeropteraEphemeroptera, , PlecopteraPlecoptera, , Tricoptera))درصد درصد

))حشرات غيردوباالنحشرات غيردوباالن ( (NonNon--dipteradipteraدرصد حشرات درصد حشرات درصد حشراتدرصد حشرات

))دوباالندوباالن((درصد ديپترا ها درصد ديپترا ها درصد شكم پايان درصد شكم پايان

به شيرونوميده به شيرونوميدهEPTEPTنسبت نسبت

درصد غالبيت درصد غالبيت

4444

شاخص حياتي شاخص حياتي BeakBeak BeakBeakشاخص شاخص م براي ارزيابي م براي ارزيابي يك تكنيك ارزيابي زيستي است، كه از گروههاي آرايه اي و گونه ها، ه يك تكنيك ارزيابي زيستي است، كه از گروههاي آرايه اي و گونه ها، ه

. . ي شمالي استفاده مي كند ي شمالي استفاده مي كند كيفيت آب رودخانه و هم براي قابليت صيد ماهي در رودخانه هاي آمريكا كيفيت آب رودخانه و هم براي قابليت صيد ماهي در رودخانه هاي آمريكا براي جريانهاي براي جريانهاي 1212و و ) ) معموالً سميمعموالً سمي((شاخص مذكور داراي گستره اي بين صفر براي آلودگي شديد شاخص مذكور داراي گستره اي بين صفر براي آلودگي شديد

كه اجازه دهد تخمين مناسبي از كه اجازه دهد تخمين مناسبي از ((كه شاخص را مي توان از نمونه هاي حاصله از هر روش كه شاخص را مي توان از نمونه هاي حاصله از هر روش . . غيرآلوده استغيرآلوده استتوصيه شده است كه نمونه هاي كنترل براي مقايسه از يك توصيه شده است كه نمونه هاي كنترل براي مقايسه از يك . . بدست آوردبدست آورد) ) دانسيته جمعيت انجام شود دانسيته جمعيت انجام شود ..منطقه غيرآلوده گرفته شودمنطقه غيرآلوده گرفته شود

د بوسيله دسته بندي و شمارش د بوسيله دسته بندي و شمارش تشخيص دقيق گونه ها براي ارزيابي مهم است ولي نتيجه تقريبي مي توان تشخيص دقيق گونه ها براي ارزيابي مهم است ولي نتيجه تقريبي مي توان ونه ها و ونه ها و محققين براي استفاده بهتر از شاخص، نياز به دانستن فراواني نسبي گ محققين براي استفاده بهتر از شاخص، نياز به دانستن فراواني نسبي گ . . تيره ها بدست آيدتيره ها بدست آيد

و همچنين قابليت و همچنين قابليت ) ) يعني تغذيه كنندگان فيلتري، صيادي آنها و غيره يعني تغذيه كنندگان فيلتري، صيادي آنها و غيره ((همچنين رفتارهاي تغذيه اي آنها ، همچنين رفتارهاي تغذيه اي آنها ، شاخص شاخص . . تحمل اكولوژيكي و ملزومات اكولوژيكي آنها دارند تحمل اكولوژيكي و ملزومات اكولوژيكي آنها دارند Beak Beak در بين شاخصهاي تنوع در گونه هايي در بين شاخصهاي تنوع در گونه هايي

با اين وصف، ظرفيت بيشتر تحمل و ملزومات با اين وصف، ظرفيت بيشتر تحمل و ملزومات . . كه به آلودگي حساس هستند پيشرفتي را نشان مي دهد كه به آلودگي حساس هستند پيشرفتي را نشان مي دهد شاخص مذكور براي افرادي شاخص مذكور براي افرادي . . اكولوژيكي قسمتي از نظريه هستند و ارزش شاخص را اغلب فرضي مي دانند اكولوژيكي قسمتي از نظريه هستند و ارزش شاخص را اغلب فرضي مي دانند

در حقيقت دقت شاخص با افزايش تجربه در حقيقت دقت شاخص با افزايش تجربه . . كه تجربه اي در شناسايي ارگانيسمها ندارند تكميل شده بود كه تجربه اي در شناسايي ارگانيسمها ندارند تكميل شده بود اين شاخص براي كفزي شناسان مناسب نيست اين شاخص براي كفزي شناسان مناسب نيست . . شخص در امر شناخت موجودات كفزي، كاهش مي يابد شخص در امر شناخت موجودات كفزي، كاهش مي يابد

كنند، در حاليكه يك كنند، در حاليكه يك بندي مي بندي ميچرا كه آنها مراحل مختلف الروي يك گونه را به عنوان يك تاكسون طبقه چرا كه آنها مراحل مختلف الروي يك گونه را به عنوان يك تاكسون طبقه شناس دو ارگانيسم را با شناس دو ارگانيسم را با شخص بي تجربه آنها را تاكسونهاي مختلفي در نظر مي گيرد، يايك كفزي شخص بي تجربه آنها را تاكسونهاي مختلفي در نظر مي گيرد، يايك كفزي

. . ها را جداگانه در نظر مي گيرند ها را جداگانه در نظر مي گيرند سايزهاي مختلف را ممكن است مثل هم در نظر بگيرد، اما تازه كاران آن سايزهاي مختلف را ممكن است مثل هم در نظر بگيرد، اما تازه كاران آن

..الزم است كه رده بندي بصورت تصادفي صورت گيرد الزم است كه رده بندي بصورت تصادفي صورت گيرد ..

4545

نات كوچك رده بندي شوند، نمونه نات كوچك رده بندي شوند، نمونه مثالً اگر تمام حيوانات بزرگ ابتدا رده بندي شوند و بعد از آن حيوا مثالً اگر تمام حيوانات بزرگ ابتدا رده بندي شوند و بعد از آن حيوا شاخص شاخص . . ان شاخص مي گرددان شاخص مي گردداحتماالً در رده بندي تاكسون دچار خطا مي گردد و باعث كوچك شدن ميز احتماالً در رده بندي تاكسون دچار خطا مي گردد و باعث كوچك شدن ميز

شاخص مبتني بر شاخص مبتني بر . . ستفاده استستفاده استاحتماالً براي اشخاص مبتدي، ماهيگيران تفنني و غيره مناسب و قابل ا احتماالً براي اشخاص مبتدي، ماهيگيران تفنني و غيره مناسب و قابل ا كه بستگي به قابليت ابتدايي فرد استفاده كننده در امر كه بستگي به قابليت ابتدايي فرد استفاده كننده در امر ) ) runrunتئوري تئوري ((آزمون عالمت است و همچنين آزمون عالمت است و همچنين

تنها دو گونه بطور همزمان قابل تنها دو گونه بطور همزمان قابل . . شناخت و تشخيص سايزهاي مختلف، شكل و عالئم رنگ ارگانيسمها دارد شناخت و تشخيص سايزهاي مختلف، شكل و عالئم رنگ ارگانيسمها دارد است، اگر نه است، اگر نه (run) (run)اگر گونه اي مشابه گونه ديگر بنظر برسد احتماالً قسمتي از آن اگر گونه اي مشابه گونه ديگر بنظر برسد احتماالً قسمتي از آن . . مقايسه هستند مقايسه هستند . . ها بيشتر باشد، تنوع هم بيشتر خواهد بود ها بيشتر باشد، تنوع هم بيشتر خواهد بودrunrunجديد است، هرچه تعداد جديد است، هرچه تعداد run runقسمتي از يك قسمتي از يك

تعداد عالمات مشابه مختلف، بيانگر تعداد عالمات مشابه مختلف، بيانگر . . ارگانيزمهايي با ظاهر مشابه، به همان تاكسون اختصاص مي يابند ارگانيزمهايي با ظاهر مشابه، به همان تاكسون اختصاص مي يابند ..تاكسونهاي مختلف است تاكسونهاي مختلف است

شاخص بيك شاخص بيك ==تعداد ران تعداد ران **تعداد تاكسون تعداد تاكسون //تعداد كل ارگانيزمها تعداد كل ارگانيزمها

☺☺☺☺☺☺ ☺☺ ☺☺

..ارگانيزمهايي كه شبيه به نظر مي رسندارگانيزمهايي كه شبيه به نظر مي رسند: : عبارتست از عبارتست ازrunrunيك يك ** ** ..يك تاكسون يك ارگانيسم است كه متفاوت بنظر مي رسديك تاكسون يك ارگانيسم است كه متفاوت بنظر مي رسد ** **

4646

::معيار ارزيابي كيفيت آب به شرح زير است معيار ارزيابي كيفيت آب به شرح زير است

1212بيشتر از بيشتر از پاكيزه پاكيزه

8.18.1--1212آلودگي متوسط آلودگي متوسط

88آلوده آلوده

SCISCIمقدارمقداركيفيت آب كيفيت آب