POREMEĆAJI

LIČNOSTI I PONAŠANJA

Čovjek (u skladu sa uzrastom, psiho-socijalnim profilom) – akter svih događanja u društvenoj, prirodnoj, tehničkoj, kulturološkoj... sferi življenja.

Opšta težnja – unaprijediti društvenu i prirodnu sredinu koju može sačuvati i oplemeniti samo zdrav, sposoban, dobronamjeran i kreativan čovjek.

Sva težnja društva usmjerena je u pravcu stvaranja, formiranja zdravog, civilizovanog, sposobnog i kreativnog čovjeka – produkt brojnih prirodnih i društvenih faktora:

- familio-genetskih predispozicija,

- uslova odrastanja u prodici, školi, užoj i široj sredini, od uticaja vršnjaka i drugih socijalnih uslova...

- zrenja (uzrasta),

- stepen njegove aktivizacije...

Aktivnosti i ponašanja, posebno poremećena ponašanja djece, maloljetnika i odraslih; specifična područja i predmet proučavanja:

psihologije i njenih disciplina:

o razvojne psihologije

o pedagoške psihologije,

o medicinske psihologije,

o kliničke psihologije i psihopatologije,

o socijalne patologije,

o policijske, kriminalističke, forenzičke, sudske psihologije i drugih nauka:

pedagogije,

socijalnog rada,

sociologije,

medicine – psihijatrije,

pravosuđa,

ekologije...

Predmet navedenih nauka ukazuje na rano porijeklo problema – u djetinstvu i mladalaštvu

Interdisciplinarni pristup

Spontano ili ciljano, bitno je:

uočiti oblike, dimenzije, učestalost i simptomatologiju poremećenog ponašanja kod djece i maloljetnika,

razumjeti etilogiju (složena...);

upoznati negativne refleksije;

prognostiku i

reakcije društva (intervencije):

preventivne (primarne – otklanjanje uzroka; sekundarne – prekid poremećaja; tercijalne – sprečiti povratništvo);

represivne;

korektivne...

Poremećeno ponašanje kod djece i maloljetnika:

raznovrsni oblici (obrasci, modeli, stilovi...);

dimenzije simptomatologija i posljedice;

osposobljavanje roditelja, nastavnika, socijalnih radnika, policije... za identifikaciju i efikasnu intervenciju...

Poremećeno ponašanje – svi oblici (načini, obrasci, modeli, pojave, skripti, stilovi...) nepoželjnog i štetnog ponašanja – u suprotnosti sa društvenim, moralnim i zakonskim normama i običajima.

Uslovljavaju adekvatne društvene intervencije – detektovanje, razumijevanje, prognoziranje i prevencija.

Osnovni cilj – osposobljavanje djece i maloljetnika za zdrav život. Značajan period zdravog i/ili patogenog odrastanja...???

Bitno - usaglasiti shvatanja i stavove o poremećajima – (opažanje, doživljavanje, reagovanje i ponašanje djece i maloljetnika).

DEFINISANJE POJMOVA POREMEĆENOG PONAŠANJA

Poremećeno – sva ponašanja koja se cijene nepoželjnim, neprihvatljivim i štetnim – uslovljavaju društvenu intervenciju s ciljem:

da se uoče i okarekterišu (razumiju);

da se otklone uzroci nastanka;

spriječe posljedice;

osposobe za normalan (društveno koristan) život;

To su sve nepoželjne pojave u ponašanju različite biološke, psihološke i socijalne geneze koje izlaze iz okvira opšte – društvenih normi ponašanja određene sredine i nepovoljno utiču na daljni razvoj mladih

Šira definicija:

Prestupništvo je svako ponašanje pojedinca ili grupe mladih i ostalih uzrasta koje je protiv-društveno i neprihvatljivo – kojim se krše pravila ili norme društva, kada je društveno vidljivo... i izaziva spontano ili organizovano društveno reagovanje u namjeri da se zaštite dobra i vrijednosti i sami akteri takvog ponašanja. (Jašević. Ž.)

STRUKTURA POREMEĆENOG PONAŠANJA

Široka je lepeza poremećenog ponašanja kod osoba različitih uzrasta.

U literaturi i zakonskoj praksi, najčešće se govori o dvije osnovne grupe poremećenog ponašanja:

- prvu grupu čine blaži oblici – vaspitna zapuštenost

- drugu grupu čine teži oblici – maloljetnička delinkvencija ili kriminalitet mladih.

Ova podjela je samo uslovna – postoje granični oblici, kombinovani oblici ... oblici se prepliću.

Termin delinkvencija potiče od latinske riječi deliktum – greška, prestup, djelo koje je zakonski zabranjeno, kažnjivo...

Iz takvog određenja proizilazi i značenje riječi delinkvent (delinquere), što znači počinilac zabranjene i pravno kažnjive radnje, odnosno prestupnik, zločinac

delikt (lat. delinquere, delictum) istup protiv zakona, prestup, zločin

delinkvencija – asocijalno, često kriminogeno ponašanje, antidruštvena aktivnost

delinkvent (lat. delinquere) prestupnik, zlikovac, optuženi

U okviru prestupničkog ponašanja – razlikuju se tri osnovna oblika:

prekršaji

– široka lepeza društveno nepoželjnih i zabranjenih radnji, blaže negativnosti – graniče se sa kriminalitetom

– nepristojno ponašanje

– povrede javnog reda i mira

– tuče i druga nasilja

– prekršaji u saobraćaju i sl.

socio-patološke pojave – poprimaju sve šire razmjene

Posebno se ističu:

-alkoholizam

-prostitucija

-narkomanija

Povezane sa kriminalitetom – posebno kod mladih zbog neotpornosti, nezrelosti, sugestibilnosti.

Kod mladih su znatno štetnije u daljem razaranju ličnosti – psiha, nervni, endokrini, imunološki i duhovni sistem – remete odnos prema sebi, porodici, školi, radu.

Sukob sa zakonom (upad u kriminalitet, nevinovna bolest i smrt.

Problemi su više dimenzijski:

– biološke prirode

– psihološke

– moralne

– kulturne

– zdravstvene

– društvene

Kriminalitet je najteži oblik prestupničkog ponašanja. U njemu dolazi do izražaja:

o raznovrsnost ispoljavanja

o nasilništvo

o organizovanost

o grupni oblici djelovanja

U svijetu je 20-30% maloljetničkog kriminala.

Najviše vrše imovinski kriminalitet (krađe i teške krađe – 45 do 50%)

Manje izražen privredni i politički kriminalitet.

U posljednje vrijeme, u svijetu i kod nas su izraženi oblici:

– grupnog i organizovanog kriminaliteta (u manjim zemljama svaki veći grad ima delinkventne grupe – bande, gangove, klanove koji imaju svoje nazive, oznake, imidž, vođe, pravila, ciljeve, zadatke, operacije, dinamiku, uloge...

- Fenomenologija...

- Epidemiologija...

Maloljetnička delinkvencija –počinitelj maloljetno lice.

Znatne razlike maloljetničke od delinkvencije odraslih (poseban – primjeren status maloljetnika u krivično – pravnoj nauci i praksi ) – i odrastanju...???

Svi obrasci devijantnog ponašanja (djece, maloljetnika i odraslih) – različite biološko-genetske, socijalne i psihološke geneze

U osnovi je patogeni faktor (loši modeli učenja..., neaktivnost..., frustarcije, traumatizacija, nasilja, destrukcije...???

Potrebe i mogućnost edukacije – različite forme i sadržaji:

o mediji (edukativni programi – ekstenzivno i intenzivno djelovanje na slušaoce svih uzrasta;

o škole... ;

o porodice ;

o nevladine organizacije ...;

o ostali partneri...

Naročitu pažnju posvetiti radu s djecom i maloljetnicima!

Povezanost poremećenog ponašanja sa socio-patološkim pojavama

Sociopatije

politoksikomanije:

pušenje,

alkoholizam,

narkomanija

seksualne izopačenosti i nasilja

agresije

destrukcije

nasilja – ubistva

suicidi

kriminalitet

POREMEĆENO PONAŠANJE – visoko korespodentno sa drugim socio-patološkim pojavama, posebno sa kriminalitetom.

Izrazita složenost poremećaja ličnosti i ponašanja:

etiologija (multiuzročnost);

Socijalne bolestisomatskeduševnepsihosomatske

Sociopatološke pojave

Ind. i društvene dezorganizacijepredbračna, vanbračna i bračna zajednicaporodicaškoladuhovnih institucijauže i šire socijalne sredine

simptomatologija i

razorne zdravstveno i psiho-socijalne posljedice – do potpune dezorganizacije ličnosti.

Etiologija – primarna determinanta poremećaja u ponašanju

Osnovni faktori

Faktori razvoja ličnosti (nedostatni)

LIČNOST – centralni faktor

LIČNOST (predispozicije)

Poremećeno ponašanjeSocijalna sredina

(disfunkcionalnost)

RAZLIČITI DELIKTIDjeca, mladi ® odrasli delikventi...

Predispozicije (struktura) ® sklonosti poremećenom ponašanju:

biološke osnove (familio – gen. faktor);psihološke... (odrastanje...);socijalne... (socijalizacija...).

Социјална средина (одрастање)породица,škola,medijiuža socijalna sredina,šira socijalna sredina,religijske institucije,radna organizacija,druge institucije (policija, pravosuđe, soc. rad, zdrav. institucije, nevlad. org.)...

INTERAKCIJA I KORESPODENTNOST STRUKTURE I FAKTORA LIČNOSTI

Активизацијадјеце и малољетника;институција

(интердисцпилинарност).

Zrenje (uzrast):djeca (stavovi);mladalaštvo (specifično);odrasli...

ЛИЧНОСТ

Interaktivnost

Korespodentnost

Forum roditelja Forum

mladih

Porodica

Škola

Vjerske institucij

eSocijalni

radPolicija

Forum mladih

Porodica

Škola

Vjerske institucij

eSocijalni

rad

Ličnost

Ne postoji opšteprihvaćena šema uzroka (individualnosti).

Uslovno tri-četiri osnovne grupe uzroka:

Biološki : Socijalni:

genetske predispozicije (nagoni...), ! porodica,

poremećaji endokrinih žlijezda, ! škola,

oboljenja CNS... ! uža i šira društv. sredina,

Psihološki : Sociološki:

nerazvijenost inteligencije, ! industrijalizacija,

emocionalna nestabilnost, ! migracije,

neurotičnost, ! sukobi kultura i mentaliteta,

psihoticizam, ! uticaji mas-medija,

nezrelost, ! slobodno vrijeme (dosađivanje),

egocentrizam, ! negativne vršnjačke grupe...

kompleksi...

Odlučujući faktor delinkvencije djece i maloljetnika – LIČNOST:

Struktura ličnosti Faktori

familio–genetsko nasljeđe – patogeni faktor...;

anamneza odrastanja u porodici, školi, užoj i široj sredini...;

formiranje strukture ličnosti;

nivo zrelosti;

nivo otpornosti;

skript doživljavanja i reagovanja.

ZNAČAJNI FAKTORI RAZVOJA LIČNOSTI

(porodica, škola, mediji, vršnjaci, duhovne institucije, uža i šira javnost...)

PORODICU – modeluju stalni i raznovrsni socio-psihološki mehanizmi.

FUNKCIONALNA

ljubav,

sigurnost,

toplina,

povjerenje,

zaštita,

nježnost,

pomoć,

podrška,

razumijevanje,

savjetovanje,

objašnjavanje,

tolerancija,

vaspitno vođenje,

saradnja,

pripadnost,

mat. i soc. status,

identitet,

uvažavanje,

samouvažavanje

***

DISFUNKCIONALNA

nedostatak ljubavi

nesigurnost,

odbačenost,

presija,

agresivnost,

pritisak,

napetost,

neprijatnost,

bezvoljnost,

apatija,

negativizam,

agresije,

bježanje,

ulazak u delikventne grupe,

* * *

Pozitivne i/ili negativne REFLEKSIJE na ODRASTANJE

Kod delikvenata je narušena porodična klima (sklonosti poremećenom ponašanju).

ŠKOLA obezbjeđuje emocionalni, intelektualni i socijalni razvoj.

FUNKCIONALNA

prihvatanje,

upoznavanje,

razumijevanje,

uvažavanje,

podrška,

pomoć,

tolerancija,

komunikacija,

interakcija,

povjerenje,

dobronamjernost,

motivisanost,

radost i ugoda,

radne navike (samopotvr.),

doživljaj uspješnosti,

kreativnost,

istrajnost,

okupacija (aktivnost)

stabilnost...

* * *

Pozitivne REFLEKSIJE

DISFUNKCIONALNA

nedostatak poznavanja,

distanciranje,

službenost,

nepovjerenje,

netrpeljivost,

zlonamjernost,

napetost,

neugoda,

nedostatak podrške i pomoći,

omalovažavanje,

nepovoljna klima,

dosađivanje,

izbjegavanje časova,

otuđenje,

povrede,

agresije,

prijetnje

***

Negativne REFLEKSIJE

Školska klima je najviše narušena (netrpeljivost, nepovjerenje, izbjegavanje, prijetnje, nasilja i agresije...)

Mediji ...

Zdravstvene institucije...

Socijalne institucije...

Policija...

Pravosuđe...

Duhovne institucije...

Uža i šira sredina (sistem vrijednosti, zakonitost, normnost...)

ZNAČAJNE DETERMINANTE LIČNOSTI

ZRELOST

fizičko, psihičko i socijalno blagostanje

pravilno opažanje sebe i drugih,

prihvatanje sebe i drugih,

usredsređivanje na zadatak (a ne probleme),

etičnost,

intelektualna efikasnost,

socijalna adekvatnost,

emocionalna sigurnost,

tolerantnost,

bezbrižnost,

kontrola emocija,

nezavisnost,

odsustvo anksioznosti,

emocionalna toplina,

nesebičnost,

adaptivnost,

radinost,

osjećaj prihvaćenosti,

frustr. toler. (stres)...

Otporne, zrele ličnosti ne postaju delikventi.

NEZRELOST

nedostatnost karakteristika zrelosti,

naivnost,

neodlučnost,

nekritičko i kruto postupanje

nerealni stavovi prema sebi i drugima (porodici...)

pristrasnost,

avanturizam,

sugestibilnost,

otpor,

podložnost negativnim uticajima vršnjaka

nesposobnost u upravljanju emocijama i unutrašnjim potrebama,

simptomi neurotskog zamora..

Nezrelost determiniše sklonost poremećenom ponašanju – deliktima.

PREDISPOZICIJE značajno određuju skript ponašanja, stil življenja, kao i

OTPORNOST (jačina)

stabilnost,

ravnoteža,

sigurnost,

optimizam,

lokus kontrole,

borbenost,

aktivitet,

samostalnost,

samoinicijativnost

Pozitivne REFLEKSIJE

NEOTPORNOST (vulnerabilnost)

slabost,

ranjivost,

krhkost,

slabost,

pesimizam,

slab lokus kontrole,

sugestibilnost,

bezvoljnost,

apatija,

otuđenost (asocijalnost)

Negativne REFLEKSIJE

Sklona obolijevanju,

Stresu,

Traženju dodatnih oslonaca i snaga u sredstvima ovisnosti (“invalidski štap”)

Emocionalni profil poremećenih i nezrelih ličnosti:

iritabilne,

tjeskobne,

inferiorne,

nezadovoljne,

emocionalno nezrele,

neurotične,

sklone agresivnom reagovanju

dinamične,

nestrpljive,

nezadovoljne,

neshvaćene u porodici, školi i sredini,

deprimirane,

iskompleksirane,

konfliktne,

protestne, u otporu,

krhke,

nezrele,

oboljele...

Moral i delikvencije

norme

sistem vrijednosti Shvatanja i stavovi

sankcije

Kriminogeni faktror je psihopatska struktururanost osobe (počinitelji teških krivičnih djela).

razbojništva,

nasilništva,

umorstva...

Skript opažanja, doživljavanja, reagovanja, ponašanja –

STIL ŽIVLJENJA POREMEĆENE LIČNOSTI

Nepoznavanje etiologije i simptomatologije uslovljava neefikasne postupke partnera (posebno roditelja, nastavnika i dr):

sumnju,

brigu,

strepnju,

pretrage,

alarmiranje,

strah i paniku,

neefikasne postupke.

Narušavanje:

povjerenja,

sigurnosti,

otvorenosti,

+ -

podrške,

uvaženosti.,

dostojanstva

komunikacija i

interakcija

PREVENCIJOM se otklanjaju slabosti ličnosti tokom odrastanja od djetinjstva do mladosti i zrelosti.

Primarna uloga svih faktora i partnera

Neophodno !

funkcionalnost (aktivacija, profesionalizam, blagovremenost, efikasnost, vrednovanje...)

interaktivni odnos partnera (razmjena saznanja, podrška, saradnja...)

identifikacija i procjena ponašanja (u porodici, školi, sa vršnjacima, na javnom mjestu) – indikatori... težnja... intervencija (interdisciplinarni pristup)...

PREVENCIJA – osnova zdravog odrastanja!!!

ŠTA ČINITI?

Edukacija u oviru profesije (nedovoljna);

Edukacija roditelja, nastavnika i drugih partnera;

Primjereni rad sa djecom i maloljetnicima

komunikacije,

vaspitni rad,

psiho-socijalne radionice

Uspostavljena mreža i interakcija među partnerima vladinih i nevladinih organizacija – porodica, škola.

Uspostavljanje i oživljavanje strategije i politike ZDRAVOG ODRASTANJA – USLOVA ZA EFIKASNU PREVENCIJU POREMEĆAJA LIČNOSTI - DELINKVENCIJE!!!