MODERNI LIBERALIZAM:Moderni liberalizam odlikuje sa blago naklonjenim odnosom prema dravnom intervencionizmu. Zaista u SAD termin liberalan uvijek podrazumijeva podrku velikoj vladi, a ne minimalnoj. Ovo promatranje je proisteklo iz shvaanja da je industrijski kapitalizam proizveo samo nove oblike nepravde. Pod uticajem djela D.S. Mila takozvani novi liberalizam zastupali su ire pozitivno vienje slobode. Po tom gleditu sloboda ne podrazumijeva samo da ovjek bude ostavljen na miru, jer to moe da znai jedino slobodu da se umre od gladi. Ovo stanovite dalo je osnov za socijalni liberalizam, odnosno liberalno blagostanje. Njihova osobitost je prihvaanje dravne intervencije. Moderni liberalizam napustio je vjeru u kapitalizam u velikoj mjeri zbog otkria D. M. Kejnza da se rast i napredak mogu odrati samo sistemom upravljanog, odnosno ragulisanog kapitalizma u kojem bi kljuna odgovornost za ekonomiju bila dodijeljena dravi. Njihov cilj je da uzdignu pojedince. Najutjecajniji suvremeni pokuaj da se naela liberalizma pomire s politikom blagostanja i redistribucije uinio je Don Rols.KONZERVATIZAM:Konzervativne ideje i doktrine pojavile su se krajem 18. i poetkom 19. vijeka. One su bile odgovor na ubrzane ekonomske i politike promjene koje je u velikoj mjeri sibolizovala francuska revolucija. Pokuavajui da odoli pritisku koji doveo do uspona liberalizam, socijalizam i nacionalizam, a konzervatizam je stao u odbranu tradicionalnog drutvenog poretka. U kontinentalnoj Evropi pojavio se konzervatizam kojeg su oznaila djela mislilaca kao to je ozef de Mester. Ovaj konzervatizam bio je jasno autokratski reakcionaran i odbacio je svaku ideju reforme. U velikoj Britaniji i SAD razvio se umjerenije, fleksibilnije i konano uspjeniji vid konzervatizma koji je obiljeavao vjerovanje Emanuela Berka u promjenu da bi se sauvalo. Vrhunac ove tradicije u Velikoj Britaniji dogodio se tokom pedesetih godina 20. vijeka kada je konzervativna partija prihvatila poslijeratno ureenje i nainila sopstvenu verziju. Nova desnica je radikalna antidravna i antipaternalistiki vid konzervatizma koji se snano oslanjao na klasine liberalne teme i vrijednosti.ELEMENTI KONZERVATIVIZMA:Tradicija: Sredinja tema konzervativne misli elja za ouvanjem koja je tijesno povezana s prihvaanjem vrijednosti tradicije. Prema tom svatanju tradicija odrava sakupljeno znanje prolosti i ustanove i praksu koje su izdrale ispit vremena i zato bi trebalo da budu ouvane za dobro sadanjih i buduih generacija. Vrijednost tradicije je i u tom to podrava stabilnost i bezbjednost.Pragmatizam: Konzervativci su tradicionalno naglaavali ogranienost ljudskog razuma koji je posljedica beskrajne sloenosti svijeta u kojem ivimo. Zbog toga ne postoji povjerenje u apstraktne principe i sisteme miljenja, ve se na njihovo mjesto postavlja vjera u iskustvo, historiju, i prije svega pragmatizam. Zbog toga konzervativci radije opisuju svoja uvjerenja kao nain razmiljanja ili pristup ivotu, a ne kao ideologiju.Nesavrenost ovjeka: Konzervativno vienje ljudske prirode je izuzetno pesimistino. Po njemu ljudsko bia su ograniena, zavisna i trae sigurnost, privlae ih poznati, iskueno i isprobavano. Osim toga ljudi su moralno iskvareni: uprljani sebinou, pohlepom i eu za mo. Iz tog razloga se korijeni kriminala i nereda nalaze u ljudskoj prirodi, a ne prirodi drutva.Organicizam: Umjesto da vide drutvo kao proizvod ovjekovih sposobnosti, konzervativci su ga tradicionalno shvatili kao organsku eliju, Tj. ivo bie. Drutvo je stoga oblikovano po prirodnoj nunosti, s njenim razliitim ustanovama, donosno osnovom drutva koje doprinose zdravlju i stabilnosti u drutvu. Zajednike vrijednosti i zajednika kultura takoer se smatraju vitalnim za opstanak zajednice i jedinstvo drutva.Hijerarhija: Po konzervativnom svtavanju u organskom su drutvu razliiti drutveni poloaji status prirodni i neizbjeni. To se ogleda kroz razliite uloge i odgovornost, recimo poslodavca i radnika, uitelja i uenika, roditelja i djece. Po tom gleditu hijerarhija i nejednakost ipak ne prouzrokuju sukob jer je drutvo povezano meusobnim obavezama i odgovornostima.Vlast: Konzervativci uglavnom smatraju da se vlast uvijek vri odozgo i da je vodstvo koje prua smjer i podrku onima koji ne posjeduju znanje, iskustvo ili obrazovanje da djeluje mudro u sopstvenom interesu. Vrijednost vlasti je u tome to je izbor drutvenog jedinstva, tako to ljudi ukazuju na to ko su i ta se od njih oekuje. Na taj nain sloboda mora da postoji usporedno s odgovornou.Svojina: Konzervativci smatraju da je vlasnitvo kljuno zato to ljudima daje sigurnost i izvjesnu nezavisnost od vlasti. Svojina pak predstavlja osposobljene ljudske linosti tako to ljudi vide sebe u onom to posjeduju.

NOVA DESNICA:Nova desnica predstavlja novinu u konzervativnoj misli i moe se smatrati vrstom kontrarevolucije protiv pomjerana ka dravnom intervencionizmu poslije 1945. i irenje liberalnih, odnosno progresivnih drutvenih vrijednosti. Ideje nove desnice nastale su sedamdesetih godina 20. vijeka kao posljedica navodne propasti kejnzijanske socijaldemokracije, koju je oznaio kraj poslijeratnog buma. Ove ideje su najutjecajnije bile u Velikoj Britaniji i SAD. Ipak nova desnica ne predstavlja toliko jedinstvenu i sistematinu filozofiju koje se obino nazivaju neoliberalizam i neokonzervatizam.NEOLIBERALIZAM:Neoliberalizam je suvremenija verzija klasine politike ekonomije koja je razvijena u djelima ekonomista slobodnog trita kao to su Fridrih Hajek i Milton Fridman i filozofa Roberta Nizika. Nosei stubovi neoliberalizma se trite i pojedinac. Osnovni neoliberalni cilj je potisnuti granice drave. Po tom gleditu mrtva ruka drave gui inicijativu i koi poduzetnitvo; vlada bez obzira na to koliko ima dobre nemjere. Ovo su ogledala u liberalnoj zainteresovanosti nove desnice. Ukratko privatno je dobro, javno je loe. Ovakve ideje su povezane sa krajnim individualizmom koji je iskazala Margaret Taer u uvenoj izjavi drutvo ne postoji, ve samo pojedinci i njihove porodice. Vjeruje u samo pomo, linu odgovornost i poduzetnitvo.NEOKONZERVATIZAM:Neokonzervatizam prihvata konzervativna drutvena naela iz 20. vijeka. Konzervativna nova desnica prije svega eli da obnovi autoritet sugerirajui povratak tradicionalnim vrijednostima. Smatra se da autoritet osigurava drutvenu stabilnost tako to obezbjeuje disciplinu i jednakost. Stoga su neprijatelji neokonzervatizma popustljivi i da se svako bavi svojim. Sljedea odlika neokonzervatizma je da negativno gleda na pojavu multikulturnih i multivjerskih drutava. Ovo stanovnitvo se takoer esto povezuje s posebnim oblikom necionalizma koji je podjednako skeptian prema multikulturalizmu.SOCIJALIZAM:Socijalizam nije postao politika doktrina sve do ranog 19. vijeka. On se razvio kao reakcija na pojavu industrijskog kapitalizma. Socijalizam je na poetku izrazio interes zanatlija koje je ugroavalo irenje fabrike proizvodnje. U svom najstarijem obliku socijalizma je uglavnom bio fundamentalistiki, utopijski i revolucionaran. Imao je za cilj ukidanje kapitalistike ekonomije zasnovane na trinoj razmjeni. Najutjecajniji predstavnik ovog vida socijalizma je Karl Marks ije su ideje inile osnovu komunizma 20. vijeka. Krajem 19. vijeka pojavila se reformistika socijalistiko uenje koje je zagovaralo posebno interesiranje radnike klase u kapitalistiko drutvo. U njemu se istie mogunost mirnog, postepenog i legalnog prelaska u socijalizam. Reformistiki socijalizam zasnivao se na dva izvora: humanistikoj tradiciji etikog socijalizma i obliku revizionistikog marksizma. Tako je tokom veeg dijela 20. vijeka socijalistiki pokreti bio podijeljen na dva suprotstavljena tabora. Revolucionirani socijalisti koji su slijedili primjer Lenjina i boljevika nazvali su sebe komunistima, dok su reformski socijalisti koji su zastupali vid ustavne politike i prihvatili socijaldemokraciju. Ovo suparnitvo nije bilo usredotoeno samo na pitanja najprikladnijih sredstava za ostvarivanje socijalizma. Socijaldemokrate su odbacili fundamentalistika naela kao to su zajednika svojina, planiranje i oblikovanje socijalizma. Na kraju 20. vijeka oba oblika socijalizma su prolazila kroz krize to je neke podstaklo da proglase njegovu smrt i nastanak postsocijalistikog drutva.ELEMENTI SOCIJALIZMA:Zajednica: Sutina socijalizma je u voenju ljudi kao drutvenih bia. Kao to je pjesnik Don Don rekao svaki ovjek je dio kontinenta, dio elije. Ovo se odnosi na znaaj zajednice i naglaava stepen do kojeg je individualni identitet oblikom drutvenim meudejstvom.Bratstvo: Poto su ljudi dio ovjeanstva njih povezuje prijateljstvo odnosno bratstvo. Ovo je podstaklo socijaliste da daju prednost suradnji u odnosu na takmienje. Po tom gleditu suradnja daje ljudima mogunost da ujedine svoje kolektivne energije i ojaa vezu u okviru zajednice.Drutvena jednakost: Jednakost predstavlja osnovnu vrijednost socijalizma koji se ponekad pokazuje kao oblik egalitarizma. Socijalisti posebno naglaavaju znaaj drutvene jednakosti, jednakosti rezultata nasuprot jednakosti ansi i vjeruje da je njeno postojanje najvaniji garant drutvene stabilnosti. Ona takoer ini osnovu za uivanje zakonskih i politikih prava.Potrebe: Naklonost prema jednakosti takoer je sadrana u socijalistikom uvjerenju da bi materijalna dobra trebalo da bude rasporeeno na osnovu potreba. Klasina formulacija ovog naela sadrana je u Maksovom komunistikom principu raspodjele svako prema sposobnostima, svakom prema potrebama. To znai da zadovolji osnovne potrebe. Naravno raspodjela prema potrebama zahtjeva da ljudi budu vie motivirani.Drutvena klasa: Socijalizam se esto dovodi u vezu s oblikom klasne politike. Kao prvo socijalisti su uglavnom analizirali drutvo na osnovu raspodjele zarade, odnosno bogatstva i tako su vidjeli klasu kao znaajnu drutvenu podjelu. Kao drugo socijalisti se obino povezuju s interesima radnike klase. Meutim klasne podjele se mogu prevazii, a socijalistiki cilj je da izbrie ekonomske i drutvene nejednakosti.Zajednika svojina: Odnos izmeu socijalizma i zajednike svojine je izuzetno sporno pitanje. Neki u njoj vide cilj samo socijalizma, dok je drugi svate kao puko sredstvo za postizanje ire jednakosti. Socijalisti zastupaju zajedniku svojinu poto predstavlja sredstvo kojim se povezuju materijalni resursi, dok se za privatnu svojinu kae da potie sebinost.MARKSIZAM:Marksizam je kao teorijski sistem predstavljao najznaajniju alternativu liberalnom racionalizmu koji je u modernom periodu dominirao zapadnom kulturom. Marksizam se smatrao za najveeg neprijatelja zapadnog kapitalizma. Ova dvojnost ukazuje na osnovnu potekou prilikom izuavanja marksizma: postojanje razlika izmeu marksizma kao drutvene filozofije i pojave komunizma 20. vijeka. Stoga propast komunizma na kraju 20. vijeka ne mora da znai i smrt marksizma kao politike ideologije. Naprotiv to to se oslobodio zaostavtine lenjinizma i staljinizma moe da mu udahne svje ivot. U izvjesnoj mjeri problem proistie iz obima Marksovih djela koja su nekima dala povod da ga oznae kao ekonomskog deterministu, a drugima kao humanistikog socijalistu. Postoji takoer podjela izmeu njihovih radnih i kasnijih rodova koja se esto povezuje kao razlika izmeu mladog i zrelog Marksa. Marks je oigledno vjerovao da je razvio novi vid socijalizma koji je bio nauan. Marksove ideje i teorije doprele su do ire publike poslije njegove smrti, a naruito zahvaljujui radovima njegovog ivotnog suradnika Engelsa. Oblik ortodoksnog marksizma koji je obino nazivan dijalektikim materijalom. Ovaj vulgarni marksizam je svakako jee naglaavao mehanicistike teorije i historijski determinizam.ELEMENTI MARKSIZMA:Industrijski materijalizam: Ugaoni kamen marksistike filozofije predstavlja ono to je Engels nazvao materijalistiko svatanje historije koje istie znaaj prirodnog ivota u kojima ljudi proizvode sredstva za preivljavanje. Marks je smatrao da ekonomska baza koja se prevashodno sastoji od naina proizvodnje to navodi na zakljuak da se drutveni i historijski razvoj mogao objasnit na osnovu ekonomskih i klasnih inilaca. Kasnije su to marksisti to prikazali kao mehaniki odnos koji podrazumijeva da nepromjenljivi ekonomski zakoni pokreu historiju.Dijalektika promjena: Sledivi Hegela Marks je vjerovao da je pokretaka snaga historijska promjena dijalektika, proces meudejstva suprotstavljenih snaga. U materijalistikom vidu ovaj model podrazumijeva da su historijske promjene posljedica unutranjih suprotnosti u okviru naina proizvodnje.Otuenje: Otuenje je sredinje naelo u Marksovim ranim radovima. To je proces u kome je radnitvo u kapitalizmu svedeno na puku robu, a rad postaje depersonalizovana aktivnost. Po tom svatanju radnici su otueni od proizvoda sopstvenog rada.Klasna borba: Osnovna protivrenost kapitalistikog drutva potie od postojanja privatne svojine. Ona dovodi do podjele na buroaziju, odnosno kapitalistiku klasu, a to su vlasnici sredstava za proizvodnju. Buroazija je vladajua klasa. Ona ne samo da ima ekonomske moi zbog bogatstva kojim raspolae ve uiva i politiku i idealistiku privilegiju.Dodatne vrijednosti: Odnos izmeu buroazije i proletarijata je nepomirljiv sukob koji proizlazi iz injenice da je proletarijat u kapitalizmu uvijek i sistematski eksplatisan. To znai da trka za profitom nagoni kapitalistika preduzea da izvuku dodatnu vrijednost iz radnika. Kapitalizam je zbog toga po prirodi nestabilan jer proletarijat ne moe zauvijek da prihvata eksploataciju.Proleterska revolucija: Marks je vjerovao da je kapitalizam osuen na propast i da je proletarijat njegov grobar. Po njemu kapitalizam e proi kroz sve ozbiljne krize prekomjerne proizvodnje to e dovesti do stvaranja revolucionarne klasne svijesti proletarijata. Marks je proglasio proletersku revoluciju za imovinu iji je cilj preuzimanje kontrole nad sredstvima za proizvodnju. Kasnije je ipak razmatrao mogunost mirnog prelaska u socijalizam.Komunizam: Marks je predvidio da e s proleterskom revolucijom zapoeti prelaziti socijalistiki period u kojem e biti neophodna diktatura proletarijata. Meutim kako klasne suprotnosti budu nastajale i kad nastane istinsko komunistiko drutvo ova proleterska drava e jednostavno odumrijeti. Time e se okonati prethistorija ovjeka i omoguiti ljudskim biima da po prvi put utiu na svoju sudbinu i ostvare svoj potpuni potencijal.ORTODOKSNI KOMUNIZAM:Marksizam je neraskidivo povezan sa iskustvom sovjetskog komunizma i posebno sa doprinosom prva dva sovjetska lidera Lenjina i Staljina. Otuda komunizam 20. vijeka moe najbolje da se razumije u vidu marksizma-lenjinizma, odnosno kao ortodoksni marksizam izmjenjen sukobom lenjinistikih teorija i doktrina. Osnovni Lenjinov doprinos marksizmu bila je njegova teorija o revolucionarnoj partiji. Ona je odravala Lenjinov strah od proletarijata, zavedeni buroaskim idejama i uvjerenjima. Zato je bila potrebna revolucionarna partija naoruana marksizmom koja bi sluila kao avangardna ratna klasa. To je trebalo da bude partija novog tipa ne masovna ve vrsto povezana partija profesionalnih revolucionara. Njihova organizacija trebalo je da bude zasnovana na naelu demokratskog centralizma, vjerovanju u slobodu rasprave i jedinstvo akcija. Tako je Boljevika partija promijenila ime u Komunistiku partiju. Meutim vie od Boljevike revolucije 1917 na SSSR je utjecala Staljinova druga revolucija tridesetih godina. Tokom preoblikovanja sovjetskog drutva, Staljin je stvorio model ortodoksnog komunizma koji je poslije 1945. slijedile Kina, Sjeverna Koreja i Kuba, kao i drave irom Istone Evrope. Staljinove promjene su u velikoj mjeri bile posljedica njegove najvanije ideoloke doktrine socijalizma u jednoj dravi. Ono to bi se moglo nazvati ekonomskim staljinizmom zapoelo je ostvarivanjem prvog Petogodinjeg plana 1928. Svu resursi su stavljeni pod kontrolu drave i uspostavljen je sistem centralnog planiranja kojim je upravljao Dravni komitet za planiranje. Ni Staljinove politike promjene nisu bile manje dramatine. U stvari Staljin je pretvorio SSSR u totalitarnu doktrinu koja je djelovala pomou sistematske pretnje. Iako najokrutnije odlike ortodoksnog komunizma nisu preivjele Staljinovu smrt 1953. osnovana naela lenjinistike partije tvrdoglavo su se odupirale reformama. Ovo je pokazalo Gorbaovljev proces reformi perestrojka.MODERNI MARKSIZAM:Sloeniji i suptilniji vid marksizma razvijen je u Zapadnoj Evropi. Shvaanje sovjetskog marksizma, a zapadni marksizam je uglavnom bio pod utjecajem Hegelovih ideja i naglaska na ovjeka kao stvaraoca koji se nalazi u raznim Marksovim radovima. Drugim rijeima za ljudska bia se smatra da stvaraju historiju. Zapadni marksisti su uspjeli da se oslobode krutog oklopa baza-nadgradnje. Njihove ideje se zato ponekad nazivaju neomarksizam to ukazuje na odbijanje da se klasna borba vidi kao poetak i kraj drutvene analize. Maarski marksista or Lukas bio je jedan od prvih koji je predstavio marksizam kao humanistiku filozofiju. On je naglaavao proces postvarenja kojim kapitalizam dehumanizuje radnike svodei ih na pasivne objekte. Antonijo Grami ukazuje da se kapitalizam odrava ne samo ekonomskom dominacijom ve i politikim i kulturolokim injenicama. On je ovo nazvao ideolokom hegemonijom. Jasniji hegelijanski oblik marksizma razvila je takozvana Frankfurtska kola.FAIZAM:Dok liberalizam, konzervatizam i socijalizam predstavljaju ideologiju 19. vijeka, a faizam je dijete 20. vijeka. Ne bih rekli da je on specifino meunarodna pojava. Iako se faistika uvjerenja mogu promatrati sve do kasnog 19. vijeka, a njih je poznavao i uobliio Prvi svjetski rat. Dva osnovna pojavna oblika faizma bili su: Musloinijeva faistika doktrina u Italiji i Hitlerova nacionalistika doktrina u Njemakoj. Oblici neofaizma i neonacionalizma ponovo su se pojavili u posljednjim godinama 20. vijeka koristei privrednu krizu i politiku nestabilnost poslije propasti komunizma. Faizam je po mnogo emu predstavljao pobunu protiv ideja i vrijednosti koje su dominirale zapadno politikom miljenju poslije Francuske revolucije. Vrijednosti kao to su racionalnost, napredak, sloboda i jednakost bile su odbaene u ime borbe, vodstva, moi, heroizma i rata. U tom smislu faizam je imao antikarakter. Uglavnom je definiran onim emu se suprotstavlja: on je oblik antikapitalizma, antiliberalizma, antiindividualizma, antikomunizma itd. Faistiki ideal jeste novi ovjek heroj koga pokreu dunosti, ast i portvovanost, spreman da rtvuje svoj ivot za slavu nacije ili rase i da se podinjava vrhovnom voi. Meutim nisu svi faisti razmiljali na isti nain. talijanski faizam je u sutini bio krajni oblik etatizma zasnovan na bespogovornom potovanju i odanosti totalitarnoj dravi. S druge strane njemaki nacionalsocijalizam uglavnom se zasnivao na rasizmu. Njegove dvije osnovne teorije bile su arijevstvoi snaan oblik antisemitizma.ANARHIZAM:Meu politikim ideologijama anarhizam predstavlja izuzetak po tome to nijedna anarhistika partija nije uspjela da osvoji vlast, bar ne na nacionalnom nivou. Anahistke ideje i dalje obogauju politiku raspravu time to dovede u pitanje konvencionalna ubjeenja da su pravo, vlada i drava poeljni ili nepoeljni. Sredinji motiv anarhizma je vjerovanje da je politika vlast u svim njenim oblicima, a naroito u obliku drave zla i nepotrebna. Meutim anarhistika naklonost prema drutvu bez drave, a reguliu meusobne odnose sporazumom i suradnjom zasnovanim na slobodnoj volji, razvijena je iz dvije suprotstavljene tradicije: liberalni individualizam i socijalistikog komunizma. Anarhizam se tako moe oznait kao toka prelaska liberalizma i socijalizma. Za razliku od liberala, individualistiki anarhisti kao to je Vilijam Godvin vjerovali su da bi sloboda racionalna ljudska bia bila u stanju da reguliraju meusobne odnose mirno i spontano. Moderni individualisti obino su se pozivali na trite da bi objasnili kako bi drutvo bilo regulirano kada ne bi postojala dravna vlast, razvijajui tako vid kapitalizma. Rasprostranjenija anarhistika tradicija zasniva se meutim na socijalistikim idejama poput zajednice, suradnje, jednakosti i zajednike svojine. Francuski anarhista Pjer-ozef Prudon razvio je na ovim osnovama takozvani mutualizam, uvjerenje da su male zajednice nezavisni seljaka i zanatlija sposobne da reguliu svoje ivote sistemom pravedne i jednake razmjene. Drugi anarhisti kao to je Rus Pjotor Kropotkin razvili su oblik anarhokomunizma ija su osnovna naela zajednika svojina.FEMINIZAM:Iako su feministike teorije bile izraene i u drutvima kao to je drevna Kina, njih nije podravala razvojna politika teorija. Ipak do pojave enevskog poretka za dodjeljivanjem prava glasa etrdesetih i pedesetih godina 19. vijeka u obliku takozvanog prvog talasa feminizma, a feministike ideje nisu imale iri odjek. Sa uvoenjem prava glasa za ene poetkom 20. vijeka u veini zapadnih zemalja enski pokret je ostao bez osnovnog cilja. Drugi talas feminizma pojavio se ezdesetih godina 20. vijeka. On je istakao radikalnije ponekad revolucionirane zahvate zahtjeve rastueg pokreta za osloboenje ena. Osnovne teze feminizma su da drutvo karakterie neravnopravnost meu polovima. Postoje najmanje tri suprotstavljene feministike tradicije. Liberalne feministkinje pokuale su da svate ensku poinjenost na osnovu nejednake raspodjele prava i ansi u drutvu. Ovaj feminizam jednaki prava je u sutini reformistiki. On se vie bavi reformom jedne sfere nego preoblikovanjem privatnog odnosno porodinog ivota. Nasuprot tome socijalistike feministkinje su obino naglaavale vezu izmeu poinjenosti ena i kapitalistikog naina proizvodnje. Meutim posebnost drugog talasa feminizma prevashodno proistie iz pojave feministike kritike koja nije ukorenjena u konvencionalnim politikim doktrinama. Radikalne feministkinje vjeruju da je podjela meu polovima politiki znaaj i najvanija podjela u drutvu. Po njima sva drutva nekadanja i sadanja oznaava partija. One tako istiu potrebu za seksualnom revolucijom koja bi posebno preoblikovala lini, porodini i domai ivot. Zato je karakteristian slogan radikalni feministkinja lino je politiko.VJERSKI FUDAMENTALIZAM:Religija i politika se preklapaju u mnogo taaka. Etiki socijalizam je na primjer postao sastavni dio razliiti vjerskih doktrina, doprnjevi nastanku hrianstva i islamskog socijalizma. Protestantizam je doveo do oblikovanja ideja o samomotivisanoj i individualnoj odgovornosti. Vjerski fudamentalizam se ipak razlikuje po tom to posmatra politiku kao sekundarne u odnosu na objavljenu istinu vjerske doktrine. Sa tog gledita politiki i drutveni ivot trebalo bi da bude organizovan na osnovu istinskim vjerskim naelima. Poto je takva naela mogue razviti u potpun pogled na svijet, vjerski fundamentalizam se opravdano moe smatrati ideologijom. Postoje dva suprotstavljena objanjenja. Jedan prikazuje fundamentalizam prije svega kao skretanje na modernu i sekularizovanu kulturu. Drugo istie da fundamentalizam ima trajan znaaj i da je posljedica neuspjeha seksualizma. Oblici vjerskog fundamentalizma pojavili su se u raznim dijelovima svijeta. U SAD sedamdesetih godina 20. vijeka poeo da raste znaaj hrianskog fundamentalizma kao posljedica pojave nove hranske desnice koja se zalae za zabranu abortusa. Politiki gledano najznaajniji moderni fundamentalizam bez ikakve sumlje je islamski. Postao je poznat zahvaljujui Iranskoj revoluciji koja dovodi do stvaranja prve svjetske islamske drave. Zatim se postepeno iri na Balkanskom istoku, u Sjevernoj Africi i u dijelovima Azije. Islamski fundamentalizam posebno je bio uspjean u iskazivanju tenji gradske sirotinje u zemljama u razvoju esto bile privuene socijalizmom, bilo u islamskom ili marksistiko-lenjinistikom obliku.

4. DEMOKRATIJA:

DEFINISANJE DEMOKRATIJE:Porijeklo naziva demokracija see od antike Grke. Demokracija je nastala od grke rijei kratos, koja znai vlast, odnosno vladavina. Dakle ona znai vladavina naroda. No jednostavno shvaanje vladavine naroda nee nas daleko dovesti. Problem sa demokracijom jeste ba njena popularnost koja je dovela u pitanje znaaj politikog pojma. Po rijeima Bernarda Krika demokracija je moda najbesmislenija rije u svijetu javnih poslova. Rije demokracija se izmeu ostalih prepisuju sljedea znaenja: sistem vladavine siromanih i marginalnih, oblik vladavine u kojem narod direktno i stalno upravlja sobom bez potrebe, drutvo zasnovano na jednakim ansama, sistem socijalne zatite, sistem vladavine koji titi prava i interese, sredstvo za zauzimanje javnih poloaja, sistem vladavine koji slui interesima naroda.TA JE NAROD:Jedan od osnovnih obiljeja demokracije jeste naelo politike jednakosti. Ukratko tko ini narod? Na prvi pogled odgovor je jednostavan: demos odnosno narod, a bez sumlje odnosi se na sve ljude. U stvarnosti pak svaki demokracki sistem je ponekad ozbiljno ogranien. Rani grki pisci su rije demos upotrijebili da oznae mnotvo odnosno siromane i masu koja nije posjedovala svojinu. Demokracija dakle nije podrazumijevala politiku jednakost ve naklonost prema siromanima. U gradovima-dravama politika participacija bila je ograniena na mali dio stanovnitva: mukarce-graane starije od dvadeset godina i iskljuivala je ene, robove strance. Ogranienja prava glasa postojala su u veini zapadnih drava i najee su se zasnivala na iskljuivanjem ena. U Velikoj Britaniji ope pravo glasa nije uvedeno sve do 1928. kada su ene dobile potpuno glasako pravo. U SAD se to dogodilo tek poetkom ezdesetih godina 20. vijeka. U vicarskoj je pak ope pravo glasa ustanovljeno 1971. U svim demokrackim sistemima i dalje postoji znaajno naelo iskljuivanja djece iz politike. Godine za sticanje punoljestva se razlikuju i kreu se od 15 do 21. Iako je prihvaeno da se pod narodom podrazumijeva doslovno svi punoljetni graani, a pojam se moe tumait na veliki broj razliiti naina. Narod se na primjer moe smatrati za jedinstveno tijelo koje povezuje zajedniki odnosno kolektivni interesi. Iz ovog gledita proistie model demokracije koji se kao Rusova teorija odreena u sljedeem odjeljku usporeivanja na opem odnosno zajedniku, a ne na privatnu volju svakog pojedinca. Meutim ovo moe da izopai demokraciju i vladavinu veine. Konano za narod se moe smatrati skup slobodnih i jednakih pojedinaca.NA KOJI NAIN BI NAROD TREBAO DA VLADA:Veina svatanja demokracije zasniva se na naelu vladavine naroda. Pod ovim se podrazumijeva da ljudi vladaju sobom-da uestvuju u donoenju kljunih odluka. Meutim ovo uestvovanje se javlja u velikom broju oblika. U direktnoj demokraciji narodna participacija znai neposredno i stalno uestvovanje u donoenju odluka i to na referendumima, masovnim okupljanjima. Drugaiji i ei oblik demokratske participacije jeste in glasanja koji je osnovno obiljeje onog to se obino naziva predstavnika demokracija. Postoje i modeli demokracije koji se zasnivaju na naelu vladavine za narod. Najgroteskniji primjer predstavljaju takozvane totalitarne demokracije koje su se razvile pod faistikim doktorima Musolinijem i Hitlerom. Po njima ovi reimi se demokratski zato to voa i jedino voa izraava prave interese naroda. U takvim sluajevima vladavina naroda nije znaila nita. Ovo se ponekad oznaava kao plebiscitarna demokracija. Iako se pokazuje da su totalitarne demokracije karikatura i one ukazuju na suprotstavljenost izmeu vladavine naroda i vladavine korist naroda.

GDJE SU GRANICE NARODNE VLADAVINE:Poto smo utvrdili to je narod i na koji nain bi trebalo da vlada, neophodno je da se odrede granice te vladavine. Modeli demokracije koji se zasnivaju na liberalnom individualizmu obino podrazumijevaju da demokracije bude ograniena na politiki ivot. Prema tom stanovitu svrha demokracije je da nekim oblikom nerodne participacije ustanovi zakonski okvir. Demokratska ruenja su dakle odgovarajua samo za pitanja koja se posebno odnose na zajednicu. Nije neuobiajeno da se ovaj strah od demokracije ogleda u odbijanju njenog direktnog participarornog oblika. Socijalisti i radikalni demokrati meutim esto zastupaju alternativno gledite. U radikalnoj demokraciji vladavina naroda se na smatra sredstvom za uspostavljanja okvira u kojem pojedinci mogu da se bave svim poslovima ve opim naelom primjenjivanim na sve. Narodu se prepisuje osnovna pravo da uestvuje u donoenju bilo koje odluke koja utie na njihov ivot gdje je demokracija jednostavno kolektivni proces kojim se to postie. Umjesto prihvatnja samo politike demokracije socijalisti se tako zalau za socijalnu odnosno industrijsku demokraciju. Slino tome feministkinje zahtijevaju demokratizaciju porodinog ivota koji podrazumijeva pravo svih da uestvuju u odluivanju u porodinoj odnosno privatnoj sferi.DIREKTNA I PRESTAVNIKA DEMOKRACIJA:Direktna demokracija zasniva se na direktnom i stalnom uestvovanju graana u vrenju vlasti. Na taj nain direktna demokracija brie razliku izmeu vlade i onih kojima se vlada, kao i izmeu drave i civilnog drutva, a to je sistem narodne samouprave. Ona je ostvarena u antikoj Atini kao oblik vladavine kroz masovna okupljanja. Dobre strane direktne demokracije su sljedee: poveava kontrolu graana, stvara bolje obavjetajne i politiki zrelije graane, prua javnosti da iskau svoje poglede i interesovanja, obezbjeuje legitimnost vladavine. Predstavnika demokracija predstavlja ogranien i posredan oblik demokracije. Ograniena je jer uestvovanje naroda u vladanju rijetko i kratko i svedeno na in glasanja svakih nekoliko godina. Ovaj oblik vlasti je demokratski samo dotle dok predstavljanje omoguava vezu izmeu vlasti i onih kojima se vlada to se ponekad izraava u konceptu izbora mandatara. Dobre strane predstavnike demokracije su sljedee: omoguava praktian oblik demokracije, obine graane oslobaa tereta donoenja odluka, dovodi do toga da vlast bude u rukama onih koji imaju bolje obrazovanje, odrava stabilnost time to obino graane udaljava od politike.KORPORATIVIZAM:Korporativizam potie od faistike Italije koja je pokuala da ujedinjene upravljake i radnike ukljui u proces vladavine i stvori takozvanu korporatistiku dravu. Teoretiari korporativizma su meutim ukazali na sline pojave u najrazvijenijim dravama svijeta koje su u obliku neokorporativizma ili liberalnog korporativizma donijele nastanku niza tripartitnih vlada. One upravljaju preko organizacija koje dravnim slubenicima, grupama poslodavaca i sindikatima omoguavaju da se meusobno direktno dogovaraju. Ova tenja je da se ekonomski interesi ukljue u vladu u velikoj mjeri. Kada je vlada pokuala da regulie privredni ivot i prui sve vei broj javnih usluga, postojala je sve oiglednija potreba za institucionalnim ureivanjem koje bi obezbjedili suradnju i podrku predstavnika najznaajnijih ekonomskih interesa. Uinjeni su pokuaji da se ekonomska politika stavi van dometa dravnog intervencionizma i uticaj korporativizma je znaajno opao. Kada je rije o demokrackom procesu znaaj korporativizma je izuzetno velik. Neki kao britanski socijalisti tvrde da on omoguava oblik funkcionalne reprezentacije. Tako ono to se naziva korporativni pluralizam pokazuje tripartitnost kao mehanizam pomoi kojeg se najznaajnije grupe i interesi u drutvu takmie za oblikovanje vladine politike. Veina analitiara ipak smatra da je korporativizam velika prednja demokracije. Kao prvo od njega imaju korist samo one grupe kojima je dodjeljen priligen pristup vladi. Kao drugo korporativizam vie radi u korist drave nago najznaajnijih ekonomskih interesa.5. DRAVA:

TA JE DRAVA:Termin drava koristi se za oznaavanje izuzetno velikog broja stvari: skup institucija, teritorijalne jedinice, filozofske ideje. Drava se svata ne tri veoma razliita naina: idealistika, funkcionalno i organizaciona. Idealistiki pristup najjasnije se ogleda u djelima Hegela. On je izdvojio tri momenta drutvenog ivota: porodica, civilno drutvo i drava. Tvrdio je da u porodici djeluje poseban altruizam koji potie ljude da za dobro svoje djece zanemare sopstvene interese. Nasuprot tome civilno drutvo je sfera univerzalnog egoizma u kojem pojedinci sopstveni interes stavljaju ispred interesa drugih. Hegel je shvatio dravu kao etiku zajednicu zasnovanu na meusobnim simpatijama. Eunkcionalistiki pristup dravi usporeuje se na ulogu, odnosno svrhu dravnih ustanova. Svakako najvanija uloga drave je ouvanje drutvenog poretka. Takav pristup su prihvatili suvremeni marksisti koji su dravu prije svega vidjeli kao mehanizam za ublaavanje drutvenih sukoba. Slaba strana funkcijoalistikog shvaanja drave jeste to tei da sa samom dravom poveu bilo koju instituciju koja odrava red. Organizaciono stanovite odreuje dravu kao aparat vlasti u najirem znaaju skup institucija koje su oito javne samim tim to su odgovorne za kolektivno organizovanje drutvenog ivota. Vrijednost ove definicije je u tome to pravi jasnu razliku izmeu drave i civilnog drutva. Drava se sastoji od razliiti institucija vlasti: birokracije, vojske, policije, sudova, sistema socijalne zatite. Na osnovu toga moe se odrediti porijeklo moderne drave nastale u evropskom sistemu centralizovane vlasti 15. i 16. vijeka. tovie organizacioni pristup nam dozvoljava da razmatramo poveanje ili smanjenje drave u smislu proirivanja ili suavanja njenih odgovornosti. Na osnovu toga mogue je razlikovat pet kljunih obiljeja drave:Drava je suvremena. Ona vri apsolutnu vlast jer se nalazi iznad svih udruenja i grupa. Tomas Hops izrazio je ovu ideju tako to je opisao dravu kao Levijatan.Dravne ustanove su oigledno javne za razliku od pravnih institucija civilnog drutva. Javna tijela su odgovorna za donoenje i sprovedu kolektivnih odluka, dok pravne postoje da bi se zadovoljili pojedinani interesi.Drava je izraz legitimnosti. Njene odluke se obino prihvaaju kao obvezujue poto se tvrdi da su donijete u javnom interesu ili za ope dobro.Drava je sredstvo dominacije. Dravnu vlast podrava sila: drava mora da posjeduje mo da bi osigurala potovanje zakona i kaznila one koji ga kre.Drava je teritorijalna asocijacija. Njena nadlenost je geografski odreena i obuhvata sve one koji ive u okviru dravnih granica bez obzira na to da li su njeni graani ili ne.Meutim najznaajnija je ona razlika koja postoji izmeu drave i vlade. Dva termina koji se esto ravnopravno koriste. Ova razlika nema samo akademsko znaenje ve se odnosi na samo sutinu ideje o ogranienoj i ustavnoj vladi. Osnovne razlike izmeu vlade i drave su:Drava je ira od vlade. Ona je iroka asocijacija koja obuhvata sve ustavne javnog domena.Drava je entitet koji traje, a moglo bi se rei vjeni entitet. Vlada je privremena , vade dolaze i odlaze.Vlada je sredstvo pomou kojeg drava vlast djeluje. Prilikom donoenja i provoenja dravne politike i vlada je mozak drave.Drava vri bezlinu vlast. Zaposleni u dravnim tijelima angauju se i obuavaju na birokratski nain.Drava makar u teoriji predstavlja nepromjenljive interese drutva, ope dobro odnosno volju. Vlada pak izraava posebne interese.

PLURALISTIKA DRAVA:Pluralistika teorija drave ima liberalno porijeklo. Ona potie iz uvjerenja da drava u drutvu djeluje kao sudija. Drava se moe zanemariti samo ako se posmatra kao nepristrastan sudija sposoban da se suprotstavi aktualnoj vlasti. Porijeklo ove teorije je u djelima teoretiara drutvenog ugovora Tomasa Hopsa i Don Loka iz 17. vijaka. Kljuno pitanje kojim su se ovi mislioci bavili su osnovne politike obligacije po kojima su pojedinci obavezni da se podinjavaju dravi i da je potuju. Tvrdili su da je drava proistekla iz dobrovoljnog sporazuma odnosno drutveno ugovora. Kad nama drave pojedinci zloupotrebljavaju, iskoritavaju jedni druge, a kada drava postoji red i civilizovan ivot su obezbjeeni i sloboda zatiena. Po Lokovim rijeima tamo gdje nema zakona, nama slobode. Prema liberalnoj teoriji drava je shvaena kao neutralni arbitar izmeu suprotstavljenih grupa i pojedinaca u drutvu. Ona je sudija koji je u stanju da zatiti svakog graanina od zloupotrebe sugraana. Kao teorija drutva pluralizam je stanovite da je u liberalnim demokracijama mo iroko i ravnomjerno rasporeena. Kao teorija drave on u osnovi ima ideju da je drava naturalna zato to je otvorena prema razliitim grupama, interesima i svim drutvenim klasama. Ovo gledite polazi od dvije osnovne pretpostavke. Prva je da je drava u sutini poinjena vladi. Druga pretpostavka je da je demokratski proces znaajan i djelotvoran. Drava moe da odreuje svoje posebne interese.KAPITALISTIKA DRAVA:Marksistiko shvaanje kapitalistike drave prua jednu alternativu pluralistikom voenju drave kao neutralnog sudije. Ovo gledite se prije svega zasniva na klasinoj formulaciji da je drava samo instrument klasne represije, a drava proistie iz klasnog sistema i na izvrstan nain ga odrava. Nejasan je odnos izmeu baze i nadgradnje odnosno u ovom sluaju izmeu drave i kapitalistikog naina proizvodnje. Izvrna vlast moderne drave nije nita drugo do odbor za upravljanje zajednikim poslovima itave buroazije. U teorijama se istie da se drava moe razumjet samo u kontekstu nejednake klasne moi i da proistie iz kapitalistikog drutva i odrava ga tako to djeluje kao instrument represije dominante klase ili suptilnije kao mehanizam pomou kojeg se ublauju klasne suprotnosti. Marksov stav prema dravi nije bio u potpunosti negativan. Diktatura proletarijata smatra se sredstvom zatite rezultata revolucije jer sprjeava kontrarevoluciju. Ali Marks nije shvatio dravu kao neophodnu ili trajnu drutvenu formaciju. Tokom ezdesetih i ranih sedamdesetih godina 20. vijeka marksistika rasprava o dravi dominirali su suprotstavljena stanovita. U njenom sreditu bila su razliita vienja drave. Miliband je opisao dravu kao sredstvo odnosno instrument vladajue klase istiui koliko dravna elita nesrazmjerno potie iz redova privilegovanih i posrednika. Dakle naklonost drave prema kapitalizmu proizlazi iz preklapanja drutvenog poretka, s jedne strane javnih slubenika i drugih javnih zvaninika, a s druge strane bankara, poslovnih i industrijski lidera. Drugim reeno obije grupe tee da predstavljaju kapitalistiku klasu. Oni sve vie posmatraju dravu kao teren na kojem se vodi borba izmeu interesa, grupa i klasa to se posebno jasno ogleda u stratekom pristupu dravi.DRAVA LEVIJATAN:Predstava o dravi kao Levijatan u suvremenoj politici se vezuje za novu desnicu. Ovo gledite potie od ranog, odnosno klasinog liberalizma i posebno od radikalnog oblika individualizma. To potie iz uvjerenja da je drava parazitska izraslina koja predstavlja opasnost i za individualnu slobodu i za ekonomsku sigurnost. Umjesto da bude napristrasan sudija kako istiu pluralisti ona je sujetna dadilja koja oajniki tei da se mijea u svaki aspekt ljudskog ivota. Osnovna odlika ovog pogleda jeste da drava promovie interes koji se razlikuje od interesa drutva i da oni izazivaju neobuzdan porast uloge, odnosno odgovornosti same drave. Nova desnica tvrdi da izborno takmienje postie politiare da nadmae jedni druge u obeavanju poveane potronje i velikodunijih vladinih programa i ne obazirui se na dugoronu tetu koju takve politike mogu da nanesu privredi poveanjem poreza, veom inflacijom i isticanjem investicija. Tako znai da drava dominira nad vladom. Ipak ono u emu se ova dva pogleda razlikuju jeste shvaanje interesa kojima dravni aparat se slui.PATRIJAHALNA DRAVA:Suvremeno razmatranje patrijarhalne drave mora da uzme u obzir feministike teorije. Feministkinje obino nisu smatrale prirodu dravne mou za sredinje politiko pitanje, ve su davale prednost dubljim strukturama moi mukaraca koja je koncentrirana u institucijama poput porodice i privrednog sistema. One smatraju da je drava pristrana u korist mukaraca ukoliko je enama uskraeno zakonska i politika jednakost, a naroito pravo glasa. Zbog toga liberalne feministkinje vjeruju da sve grupe imaju potencijalno jednak pristup dravnoj moi i da ona moe nepristrano da bude iskoritena za podrku pravde i opeg dobra. Stoga su liberalne feministkinje obino pozitivno gledale na dravu, cjenei dravnu intervenciju za sredstvo kojim se ukida nejednakost meu polovima i unapreuje uloga ena. Meutim negativnije vienje drave razvile su radikalne feministkinje koje tvrde da mo drave odrava dublju strukturu represije u obliku patrijarhata. Razvijena su dva razliita stanovita-instrumentalistiko i strukturalistiko. Instrumentalisti smatraju dravu za malo vie od sredstva koje mukarci koriste za odbranu svojih interesa i odravanje strukture patrijarhata. Uvjeravaju da se patrijarhat odrava zahvaljujui podjeli drutva na razliite sfere ivota-javno i privatno. Strukturalisti prije svega istiu stepen do kojeg se institucije zasnivaju na patrijarhalnom sistemu.ULOGA DRAVE:Razliite obavjetajne moi drave imaju uticao na odreivanje njene eljene uloge odnosno odgovornosti. Po mnogo emu ovo su pitanja oko kojih se vodi izborna politika i takmienje partije. Postoji duboko neslaganje oko toga kakvu ulogu drava tano treba da ima, a samim tim i oko odgovarajue ravnotee izmeu nje i civilnog drutva. Razliiti oblici drave koji su se razvili su: minimalna, razvojna, socijaldemokratska, kolektivistika i totalitarna drava.MINIMALNA DRAVA:Minimalna drava je ideal klasinih liberala iji je cilj da obezbijedi najveu moguu slobodu za pojedinca. Ovo gledite potie iz teorije drutvenog ugovora, ali je ipak razvila u sutini negativno shvatanje drave. Prema njemu vrijednost drave je u njenoj sposobnosti da ogranii ljudsko ponaanje i tako sprijei pojedince da naruavaju prava i slobode drugih. Drava je samo zatitno tijelo ija je osnovna uloga da obezbjedi okvir mira i drutvenog reda u kome e graani ivjeti na nain koji smatraju najboljim. Zbog toga minimalna drava ima tri osnovne funkcije. Prije svega postoji redi odravanja unutranjeg reda. Frugo obezbjeuje potovanje ugovora odnosno dobrovoljnih sporazuma koje su sklopili graani i tree prua zatitu od napada spolja. Ekonomska uloga drave treba da se svede na dvije funkcije: odravanja stabilnog sredstva razmjene odnosno vrstog novca i podrku konkurenciji kontrolom monopola, odreivanjem cijena itd.RAZVOJNA DRAVA:Najbolji historijski primjer minimalnih drava su zemlje kao to su Velika Britanija i SAD na poetku industrijalizacije u 19. vijeku. U Japanu i Njemakoj ona je od samog poetka prihvatila aktivniju razvojnu ulogu. Razvojna drava intervenie u privrednom ivotu sa ciljem da podri industrijski rast i privredni razvoj. Ovo se nikako ne moe poistovjetit s pokuajem da se trite zamjeni socijalistikim sistemima planiranja i kontrole, ve pretee da se uspostavi razlika izmeu drave i institucija najznaajnih ekonomskih institucija u ijoj osnovi se esto nalaze konzervativni i nacionalistiki prioriteti. Klasian primjer razvojne drave je Japan. Odnedavno ekonomska globalizacija doprinijela je nastanku takmiarskih drava. Njihova uloga je da u uslovima poveane meunarodne konkurencije razviju strategije nacionalnog napredak.

GLOBALIZACIJA:Proces globalizacije vjerojatno je najznaajni pretnja dravi ili makar nacionalnoj dravi. Uopte globalizacija je proces u kome dogaaji i odluke donijete u jednom djelu svijeta utiu na ljude u drugom djelu. Jedan od njenih pojavnih odluka je nastanak globalne ekonomije u kojoj je svakoj zemlji postalo znatno tee ako ne i nemogue da upravlja meunarodnim kretanjima kapitala. Posljedice ovog procesa za dravu su dramatine. Na primjer to znai da drave imaju ograniene mogunosti da upravljaju ekonomskim ivotom i obezbjede opi napredak zato to su nacionalne ekonomske strategije.

Socijaldemokratska drava je drava koja eli privrednu i ekonomsku jednakost svih pojedinaca.Kolektivistika drava komandira u sferi ekonomije u dravi.Totalitarna drava je drava koja kontrolie sve sfere drutva. Nema privatnog poto je sve javno.