pojam platnog prometa

8/17/2019 Pojam platnog prometa

1/25

Javna Ustanova Mješovita Srednja Ekonomsko – Hemijska škola Lukavac

Maturski rad

Tema : Pojam platnog prometa

1


2/25

Javna Ustanova Mješovita Srednja Ekonomsko – Hemijska škola Lukavac

Maturski rad

Tema : Pojam platnog prometa

Mentor : andidat:

!mamovi" Merlina dipl# Ecc Halilovi" Samira

2


3/25

S$%&'$J :

(# Uvod ###########################################################*# Pojam +ankarskog poslovanja########################################-# .rste +ankarski/ poslova#############################################)# 1eutralni +ankarski poslovi##########################################,# Platni promet######################################################

,#(# 3otovinski platni promet########################################,#(#(# Metalni novac #############################################,#(#*# Papirni novac #############################################

,#*# 4e5gotovinski platni promet####################################,#*#(# Plasti6ne kartice###########################################,#*#*# %istri+ucioni sistemi u pla"anjma na malo######################,#*#-# Elektronski novac #########################################

8# Uloga $gencije 5a +ankarstvo 9ederacije 4osne i Hercegovine#########*(0# aklju6ak #######################################################7# Literatura ########################################################

1.UVOD3


4/25

Moderni ;inansijski sistem sa današnjim nov6anicama< 6ekovima< platnim karticamanije nastao preko no"i# =n se ra5vijao vijekovima# 1astanak novca i njegov ra5voj jedirektno uslovljen potre+ama ra5mjene# Teški uvijeti u ra5mjeni su dovele do otkri"anovca< 6ijom pojavom se te teško"e uspjevaju preva5i"i#

1ovac se javlja ve" na prela5u od prvo+itne 5ajednice ka ro+ovlasni6kom društvu#U prvo+itnoj 5ajednici postojala je neka ra5mjena< ali u tom ra5do+lju ona nije +ila ni potre+na< jer je proi5vodnja +ila mala i samo 5a 5adovoljenje vlastiti/ potre+a#

Pose+nu potre+u 5a novcem i5a5vala je pojava privatnog vlasništva nad sredstvima 5a proi5vodnju i ra5vitak društvene podjele rada< koji dovodi dotoga da se pojedini proi5vo>a6i 5auvijek opredjeljuju 5a proi5vodnju jednog ilinekolicine proi5voda< stoga su upu"eni da na tr?ište neprekidno i5nose svoje proi5vode i da istim putem pri+avljaju sve ono što im je potre+no 5ao+navljanje proi5vodnje i 5a ?ivotno i5dr?avanja# %rugim rije6ima< po6eo se proi5vodit višak pa je ra5mjena postala potre+na@prvi potre+ni uslovA<a time i mogu"a @drugi dovoljan uslovA#

%akle< u periodu ra5voja ljudskog društva< kada se trampom o+e5+je>ivala ra5mjena jedne ro+e 5a drugu< ulogu novca vršili su ra5ni predmeti# asnije< sa ra5vojem ro+noBnov6ani/ odnosa u ra5mjeni se upotre+ljava metalni novac< koji je u po6etku postepeno a kasnije potpuno potisnuo ro+ni< odnosno naturalni novac

2. Pojam bankarskog poslovanja

4


5/25

4ankarski poslovi su oni poslovi koji o+avljaju +anke#4ankarsko poslovanje je privredna djelatnost 6iji je osnovni predmet poslovanja promet novca#Smatra se da rije6 +anka pote6e od italijanske re6ibanco koja o5na6ava klupu nakojoj se ra5menjivao novac# 1ajstarija ;unkcija +anaka +ila ja promjena novca# %anas< kao i s po6etkom kapitalisti6kog na6ina proi5vodnje< osnovna ;unkcija jekreditiranje#4anke su se od nekadašnjeg posrednika u primanju i i5davanju novca pretvorile uorgani5acije koje se sve više +ave poslovima plasmana sredstava# 4ankarsko poslovanje o+avljaju +anke i druge ;inansijske organi5acije – su+jekti +ankarskog poslovanja#4ankarski poslovi se 5aklju6uju i5me>u +ankarski/ organi5acija u ve5i sa prometomnovca u usluga sa novcem#Prema sadašnjem akonu o +ankama i drugim ;inansijskim organi5acijama< +ankao+avlja depo5itne< kreditne i druge +ankarske poslove# =sniva se kao akcionarskodruštvo ugovorom o osnivanju sredstava#Ugovorom o osnivanju +anke utvr>uje se i5nos sredstava koji je svaki osniva6 ulo?io unjen osniva6ki kapital# Mo?e se osnivati i mješovita +anka 6iji su osniva6i +ankei druga doma"a ili strana ;i5i6ka i pravna lica#

riterijumi 5a podjelu +anke su prema vremenu< prema privrednoj o+lasti< po na6inu pri+avljanja sredstava#

=snovni poslovi koje +anka o+avlja su:

(# politika koncentracije sredstava i*# politika plasmana sredstava#

U politici koncentracije sredstava +anke moraju nastojati da prikupe naj+olja mogu"a sredstva i po o+imu i po kvalitetu# Svi ovi poslovi udru?ivanja gdje se +anka javljakao du?nik na5ivaju se pasivni +ankarski poslovi#Politika plasmana sredstava odvija se u vidu davanja kredita< garancija i avala< kao i plasiranja sredstava i kupovine /artija od vrijednosti# =vdje se +anka javlja kao povjerilac i ti poslovi plasiranja na5ivaju se aktivni +ankarski poslovi#$ko se javlja kao posrednik pri udru?ivanju ili usmjeravanju depo5ita< +anka o+avljaneutralne +ankarske poslove#

4anka je du?na da o+im svog poslovanja uskla>uje tako da odr?ava:

• odnos i5me>u kapitala i ukupnog i5nosa aktive i van+ilansni/ stavki aktive poredani/ prema ri5i6nosti<

• odnos i5me>u ra5li6iti/ vrsta pasive<• odnos i5me>u ra5li6iti/ vrsta aktive i pasive

Prema akonu +anka mo?e:

a# primati sve vrste nov6ani/ depo5ita @depo5itni posloviA<

5


6/25

+# davati i u5imati kredite @kreditni posloviA<c# o+avljati devi5ne< devi5noBvalutne i mjenja6ke poslove<d# kupovati mjenice i 6ekove @diskontni posloviA

!entralna banka je središnja monetarna ustanova u nekoj dr?avi kojaima monopol emisijenovca i vrijednosni/ papira#

Uglavnom< u svim 5emljama eg5istira samo jedna takva +anka# 1aprimjer u 4iH Centralna +anka 4osne i Hercegovine< uEU Evropska centralna +anka @EC4A#$li negdje i/ je više @kao naprimjer uS$%Bu ili anadiA< ali opet su sve te +ankeokupljene oko jedne centralne +anke< a 5ajedno 6ine 9E% B sistem ;ederalni/ re5ervi#

1ajva?niji 5adaci centralne +anke su:

B pravo emisije novca koji predstavlja 5akonsko sredstvo pla"anja u jednoj 5emljii kreditaB sprovo>enje kreditnoBmonetarne politikeB sprovo>enje spoljne likvidnosti 5emljeB o+avljanje poslova 5a ra6un dr?ave#

". Vrste bankarski# poslova

6

http://bs.wikipedia.org/wiki/Monopolhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Monopolhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Novachttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Centralna_banka_Bosne_i_Hercegovinehttp://bs.wikipedia.org/wiki/EUhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Evropska_centralna_bankahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Sjedinjene_Ameri%C4%8Dke_Dr%C5%BEavehttp://bs.wikipedia.org/wiki/Kanadahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Novachttp://bs.wikipedia.org/wiki/Bosna_i_Hercegovinahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Centralna_banka_Bosne_i_Hercegovinehttp://bs.wikipedia.org/wiki/EUhttp://bs.wikipedia.org/wiki/Evropska_centralna_bankahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Sjedinjene_Ameri%C4%8Dke_Dr%C5%BEavehttp://bs.wikipedia.org/wiki/Kanadahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Monopol


7/25

B

i

la

n

s

n

i

B i l a n s n iF

u

nk

c

i

o

n

a

l

n

i

F u n k c i o n a l n iV

r

em

e

n

s

k

i

V r e m e n s k i

PasivniposloviBanka prikuplja novčana s

pasivnu kamatu!B

"ktivni

poslovi

Banka se pojavljuje u ulo#

du%nika!Banka plasira svoja novčankamatu!

&eutralniposlovi'o su uslu%ni poslovi u kojnapla uje provi#uju!

4anke imaju pose+no mjesto i ulogu jer predstavljaju specijali5ovane intitucije 6ija jeosnovna ;unkcija da sna+djevaju reprodukciju potre+nom koli6inom novca i kredita#Sli6no tome< +ankarstvo kao speci;i6na privredna djelatnost odre>ena je vrstom isadr?inom +ankarski/ poslova i institucija što 6ini cjelinu +ankarskog sistema# ada se

u5me u o+5ir cijelokupna djelatnost +anaka< lako uo6avamo da se kro5 sve njene;unkcije i poslove provla6i jedna 5ajedni6ka karakteristika< i pri tom mislimo nau5imanje i davanje kredita i posredovanje u nov6anim pla"anjima u privredi i udruštvu# 4ankarski poslovi su ra5novrsni i mnogo+rojni< 6ime dola5imo do potre+e dase grupišu u odre>ene kategorije#

Postoji više kriterijuma 5a podjelu +ankarski/ poslova< a najva?niju su:

(# Prema +ilansnom kriterijumu:

*# Prema ;unkcionalnom kriterijumu:

(


8/25

)epo# i

tnipos lovi

) e p o # i t n i p o s l o v i*redi t

nipos lovi

* r e d i t n i p o s l o v i*omi si

onipos lovi

* o m i s i o n i p o s l o v i+opst

venipos lovi

+ o p s t v e n i p o s l o v i

*ratkoro

čniposlovi

* r a t k o r o č n i p o s l o v i+rednjor

očniposlovi

+ r e d n j o r o č n i p o s l o v i)ugoročn

iposlovi

) u g o r o č n i p o s l o v i

-# Prema vremenskom kriterijumu:

=vi kriterijumi mogu me>uso+no da se kom+inuju< tako da se mogu grupisati poslovi

koji istovremeno i5ra?avaju i +ilansku po5iciju< vremensku dimen5iju i nji/ovu;unkcionalnost:

Pasivni poslovi $ kratkoro%ni i dugoro%ni

&ktivni poslovi $ kratkoro%ni i dugoro%ni

'eutralni poslovi ( kratkoro%ni i dugoro%ni.

). 'eutralni bankarski poslovi,


9/25

1eutralni @uslu?niA +ankarski poslovi su najstariji +ankarski poslovi @npr# poslovimjenjanja novcaA# 1eutralni +ankarski poslovi su ona vrsta +ankarski/ poslova u kojima se +anka ne javlja ni kao du?nik ni kao povjerilac#Sli6no tome< ovi poslovi se na5ivaju još i posredni6ki @komisioniA poslovi< a oni o+u/vataju jednu veliku grupu poslova u kojima se +anka pojavljuje kaoDkomisionar # To 5na6i da ove poslove +anke o+avljaju Du svoje ime ali 5a tu>ira6un #

4anka o+avljaju"i ove poslove ne ostvaruje ni aktivnu ni pasivnu kamatnu stopu< ve"5a o+avljeni posao napla"uje provi5iju# U ra5vijenim tr?išnim ekonomijama postojirastu"i trend uslu?ni/ poslova koje nude +anke#

1eutralnim @uslu?nimA +ankarskim poslovima +ave se uglavnom velike +anke koje raspola?u ra5granatom mre?om ;ilijala +anakai ispostava< kako u 5emlji tako i u inostranstvu# Sa aspekta savremenog +ankarskog poslovanja< ovi poslovi imaju manji5na6aj u odnosu na aktivne i pasivne poslove#

3lo+ali5acija ekonomski/ i ;inansijski/ odnosa< kao i proces deregulacije nanacionalnom nivou< stvaraju am+ijent 5a ra5voj tradicionalni/< ali i nastanak novi/neutralni/ +ankarski/ poslova @;inansijski/ inovacijaA#

4anka ovu vrstu poslova o+avlja uvijek u tu>e ime i 5a tu>i ra6un ili u svoje ime a 5atu>i ra6un# 1a osnovu toga se i kao uo+i6ajena podjela +ankarski/ poslova navodi podjela na:

Posredni%ke bankarske poslove

*omisione bankarske poslove

-


10/25

P o s r e d n i č k i

P o s l o v i

P o s l o v i. n k a s o

* o m i s i o n i

P o s l o v iB a n k a r s k eF a k t o r i n gP o s l o v i+ a vF/ i # i n g) e p oP o s l o v i) e v i # n o 0 v a l u t n i. # d a v a n j e

Potpunija podjela neutralni# bankarski# poslova se mo+epredstaviti na slijede,i na%in:

-.Platni promet1


11/25

1!

M e đ u n a r o d n iU n u t r a š n j i :e ubankarski 45'6+ i kliring7.nterni

2!

Posredni&eposredni

3!

6otovinski80bankingBe#gotovinski

Platni promet podra5umjeva pla"anja na svim relacijama i5me>u ;i5i6ki/ i pravni/lica# Sa aspekta po5icije u kojoj se nala5e ;i5i6ka ili pravna lica koja uspostavljaju

platni promet – isti mo?e +iti unutrašnji i me>unarodni#Suština platnog prometa je e;ikasno ;unkcionisanje privrede# 1jegovom do+romorgani5acijom posti?e se nesmetan protok transakcija koje< takore"i< 6ine puls privrednog organi5ma# %o+ro organi5ovan platni promet omogu"uje nesmetane tokove platni/ sredstava< pove"ava privrednu aktivnost i likvidnost#

Svaka 5emlja ima svoj 5ase+an sistem platnog prometa< ovi sistemi mogu sera5likovati manje ili više u 5avisnosti od njenog unutrašnjeg ure>enja< veli6ine i drugi/ parametara# Tako naprimer< sistem platnog prometa u nekoj 5emlji mo?e +iticentrali5ovan ili decentrali5ovan # Tako>e< sistemi platnog prometa mogu sera5likovati po veli6ini i po +roju nosilaca# 1adalje< sistemi platnog prometa mogu sera5likovati i po me>uso+noj pove5anosti nji/ovi/ nosilaca< 5atim< instrumentima<na6inima i o+licima pla"anja#

Platni promet se organi5uje i ra5vija u skladu sa interesima i društvenoBekonomskim potre+ama svake 5emlje# Svakako< njegovom ra5voju se ne pridodaje svugdje istava?nost# U njegovim najsavršenijim o+licima svaka pojedina6na transakcija sereali5uje momentalno< dok se najlošijim sla+o ko /vali pa su uglavnom nepo5nati#

Platni promet dijelimo prema slijede"im kriterijima :

11


12/25

-.1. otovinski platni promet

3otovinski platni promet o+u/va"a sva pla"anja u gotovini putem +lagajni +anke@ gotovina –papirni i metalni novac A# =vaj o+lik platnog prometa o+u/va"a i sveisplate u gotovini +e5 o+5ira da li su one u6injene na teret depo5ita koji je knji?evnogo+lika#

Monetarne vlasti imaju pose+an interes prema upotre+i gotovog novca @gotovineA u pla"anjima# &a5lo5i ovom su višestruki< no najva?niji je kontrola nov6ani/ tokova isprje6avanje pore5ne utaje# =vom odlukom utvr>eno je da se pla"anje gotovimnovcem smatraju sva pla"anja i5me>u pravni/ i ;i5i6ki/ oso+a koja se vrše i5ravnom predajom gotovog novca jedne oso+e drugoj< uplata gotovog novca jedne oso+e nara6un druge oso+e koji se vodi u ovlaštenoj organi5aciji 5a o+avljanje platnog prometai isplata gotovog novca s ra6una jedne oso+e u ovlaštenoj organi5aciji drugoj oso+i#

a potre+e normalnog poslovanja gotovim novcem< odnosno o+avljanja registriranedjelatnosti te platnog prometa ;i5i6ke i pravne oso+e mogu 5adr?ali gotov novackrajem radnog dana do visine +lagajni6kog maksimuma# .eli6ina +lagajni6kogmaksimuma odre>uje se akonom o ra6unovodstvu#

3otovinu mo?emo podijeliti na metalni i papirni novac#

,#(#(# MET$L1! 1=.$C

1ovac koji je iskovan od metala na5iva se metalni novac# Mo?e +iti ve5an 5a jednu<dvije ili više vrsta metala# $ko ve5an 5a jedan metal onda je tomonometali/am<odnosno sistemu monometalisti6kog va?enja< a kada se ve5uje 5a dva ili više metalaonda je rije6 obimetali/mu< odnosno multimetalisti6kom va?enju#

Metali su preu5eli ;unkciju opšteg sredstva ra5mjene 5+og svoji/ prirodni/ oso+ina:lako su prenosivi< trajni< djeljivi i mogu"e i/ je topiti# Plemeniti metali @5lato i sre+roAkorišteni su kao novac prije drugi/ monetarni/ metala @gvo?>a i +akraA# !pak naj6eš"ese novac kovao od 5lata i sre+ra< a normalno imali su i ra5li6ite vrijednosti što jeomogu"ilo da se pri prometu isti/< pojave i špekulacije# 1aprimjer u jednoj 5emljiistovremeno cirkuliše 5latni i sre+rni novac< pri 6emu je utvr>en 5akonski odnos (:(,<mo?e se desiti da na tr?ištu padne cijena sre+ra i taj odnos +ude (:(8#

12


13/25

$ko pitamo 5ašto su se u svojstvu novca pojavili plemeniti metali< mo?emo re"i 5+ogneki/ nji/ovi/ oso+ina< a na prvom mjestu je kvalitet tj#identi6ni sastavi# Plemenitimetali< a samim tim i novac iskovan od nji/< teško se da ;lasi;ikovati# .eoma lako se prepo5naje po +oji< te?ini< 5vuku i sli6no#

1ovac iskovan od metala poprima ro+no svojstvo kome je opredme"eni ljudski raddao o+ilje?je mjere vrijednosti< odnosno opšteg ekvivalenta# &a5vojem metalnognovca< a samim tim i nov6ani/ 5nakova< nominalne vrijednosti više nisu 5avisile odunutrašnje vrijednosti#

natno ote?avanje ;unkcionisanja kupoprodajni/ transakcija nametnulo je potre+u 5akovanim novcem# Takvo rješenje postaje opšteva?e"e sredstvo ra5mjene i time dr?ava preu5ima na se+e Fi5davanjeF kovanog @metalnogA novca# To 5na6i da su o+lik< te?ina ikvalitet metalnog novca ne samo odre>ivani< ve" i garantovani od strane dr?ave# =vo je i o+jašnjenje kako je nastala moneta< koja predstavlja o5naku 5a odre>enu vrstukovanog novca 6iji o+lik< te?inu< kvalitet i na5iv odre>uje dr?ava#

U pogledu kovanja metalnog novca< dr?ava svojim 5akonskim propisima odre>ujevrstu i koli6inu metala koju tre+a da sadr?i jedna nov6ana jedinica< tj#koliko senov6ani/ jedinica mo?e iskovati i5 odre>ene te?inske jedinice< recimo 5lata< što sena5ivakovni%ka stopa# Tako>e< dr?ava utvr>uje o+lik nov6ane jedinice< apoene ukojima "e se kovati novac< kao i0ino,ukoja se i5ra?ava u promilima ili karatima#

na6i< ako se 5a kovanje nov6anice u5ima 2GG jedinica 5lata< a sto jedinica +akra<;ino"a je 2GG (GGG#

Tek naknadno se kovani novac trans;ormisao u monetu – kovani novac od 5lata idrugi/ metala sa od dr?ave propisanom i odre>enom ;ino"om< te?inom i o+likom< te?igom dr?ave# S pojavom monete dola5i do numeratorskog na6ina pla"anja#

13


14/25

%r?ava odre>uje:

B valutu va?enja – metal i5 kojeg se kuje novac

B nov6anu jedinicu – ime novca

B kovni6ku ili nov6anu stopu – +roj jedinica nekog novca koji se mo?e iskovatii5 jedne odre>ene koli6ine 5lata ili sre+ra

B ;ino"u – o5na6ava udio plemenitog metala u odnosu na neplemeniti

B toleranciju @remediumA ili granicu odstupanja – odstupanje od 5akonskiutvr>ene te?ine i ;ino"e kod koje novac i dalje vrijedi onoliko koliko i5 ?iga proi5la5i

B prometnu ili dopuštenu te?inu – 5akonski najmanja dopuštena te?ina monete pri kojoj ona mo?e poslu?iti kao sredstvo prometa i pla"anja#

Prije nego se novac stavi u opticaj o+ave5no se svaki komad novca podvrgava kontrolikvaliteta i i5rade# Ukoliko se utvrdi 5a odre>eni komad nov6ane jedinice da neodgovara odre>enim propisima< pretapa se# Pri kovanju novca ne mo?e se posti"iapsolutna ta6nost u pogledu ;ino"e i te?ine# ato se do5voljava odre>eno odstupanje

koje se na5ivaremedijum ili tolerancija< koja je veoma mala od ( (GGG do , (GGG#

14


15/25

,#(#*# P$P!&1! 1=.$C

Papirni novac nastaje onda kada metalni novac< tj#+anknota< kojoj je tokom vremena potpuno ukinuta mogu"nost konver5ije u 5lato< prestaje +iti surogat 5latnog novca<do+ija prisilni te6aj i pretvara se u pravi papirni novac# Papirni novac ili papirna valuta je valuta kod koje je i5 prometa istisnut metalni @5latniA novac# Samim tim< kao5akonsko sredstvo pla"anja ustanovljen je papirni novac#

Papirni novac je nastao i5 +ankarski/ mjenica polovinom (0#vijeka# .lasnici 5latnognovca su po6eli da ga skladi6te u 5latarama< a 5au5vrat su do+ijali potvrde ili mjenice

na vrijednost uskladištenog 5lata# Postepeno su vlasnici ovi/ isprava po6eli da i/koriste kao sredstvo pla"anja< jer je svaki vlasnik ovi/ isprava mogao u svakomtrenutku da i/ 5amijeni 5a na5na6enu koli6inu 5lata#

Ukidanjem mogu"nosti konver5ije u 5lato< +anknota prestaje +iti o+ve5nica< jer više ne postoji ni o+ave5e +anke u smislu o+ave5ne konver5ije# 1ov6anica tada postaje5akonsko sredstvo pla"anja< jer je svako mora primiti u podmirivanju svoji/< o+ave5a<a nema pravo da tra?i< na osnovu nje< odre>en i5nos 5lata ili valutnog novca# Svako i/ prima po nji/ovoj nominalnoj vrijednosti< iako se i5a nje ne nala5i više pravi novac5lato#

3ene5a postanka i ra5voja papirnog novca uka5uje< da je papirni novac nastao umjestometalnog< radi lakšeg prometa< tj# u5 pretpostavku da se svakodnevno mo?ekonvertovati u odre>enu koli6inu plemenitog metala# U5 odre>ene uslove i okolnosti@sta+ilnost privredeene 5ali/e 5lata@5latni/ re5erviA 5a me>unarodna pla"anja< papirni novac se poka5ao kao prikladniji 5anov6ane ;unkcije< ukoliko je po stalnom kursu konverti+ilan u 5lato< odnosno ro+e#

Papirni novac sam po se+i nema gotovo nikakve vrijednosti# 1jegova vrijednost je

posredna< i to samo tolika< koliko taj novac predstavlja 5lata i druge ro+e< kaoutjelovljenje društveno potre+nog rada 5a nji/ovo do+ijanje# Papirni novac se ra5vio i5 potre+a prometa i kro5 stalne napore usmjerene u pravcu olakšanja prometa# Papirninovac ima vrijednost samo 5ato što ;unkcioniše u opticaju# 1ov6ani sistem papirnognovca poka5uje da je to de;initivan novac koji o+avlja ;unkciju prometa i pla"anja# To je papir utvr>ene ;orme i nominale< +e5 svoje unutrašnje vrijednosti< lišen +ilo kakvogmetalnog pokri"a< a danas i +ilo kakve ve5e sa 5latom#

.rijednost nov6anice u odnosu na 5lato nije se mogla 5natnije podi"i i5nad vrijednosti

njome predstavljene koli6ine 5lata< jer +i 5lato po6elo da istupa umjesto nov6anice< a ta

15


16/25

5akonitost kod papirnog novca o nestaje# =na se mo?e smanjivati< i to prema tomekoliko se manje drugi/ ro+a< uklju6ivši i 5lato< 5a nju mo?e do+iti na tr?ištu#

Ukoliko se više ro+a do+ije 5a taj novac< utoliko mu je vrijednost ve"a# .rijednost papirnog novca uvijek 5avisi od pokri"a ro+ama i masom ro+a koje mu stoje nasuprot<a ne 5latom koje repre5entuje# %anas< pored papirnog novca centralne +anke< prisilante6aj mogu imati i ra5ni o+lici dr?avni/ vrijednsni/ papira< o+ve5nice< +onovi i dr#<koji cirkulišu u prometu i koji se moraju primiti u odre>enom o+liku u procesucirkulacije# +og toga i odre>ivanje potre+ne koli6ine novca u opticaju prema potre+ama privrednog ra5voja< danas je postalo jedan od najslo?eniji/ 5adatakaekonomske i monetarnoBkredi5ne politike# Tosu sigurno< ra5lo5i što se sve više postavlja pitanje šta se sve smatra novcem danas#

Prela5ak na 6isto papirno va?enje podra5umijevalo je postojanje jakog garanta< a to jemogla +iti samo dr?ava# =na je 5+og toga 5a+ranila +ankama da same emituju novac ito pravo dodijelila samo jednoj +anci# Ta +anka je pod direktnom kontrolom dr?ave ina5iva se emisiona< narodna< odnosno centralna +anka< i samo ona mo?e kreiratikoli6inu novca koji "e +iti u opticaju na teritoriji neke dr?ave# 1a taj na6in dr?ava je 5ase+e ve5ala eksklu5ivno pravo da upravlja i5davanjem papirnog novca i da garantujenjegovu vrijednost#

Papirni novac unutar nacionalni/ granica svake 5emlje u potpunosti je 5amijenio raniji puno vrijedni 5latni novac< ali se tu njegova mo" i 5avršava# !5van granica 5emlje on prestaje da ;unkcioniše kao 5akonsko i de;initivno sredstvo pla"anja< jer njegovu uloguu me>unarodnom prometu i pla"anjima preu5ima puno vrijedni ro+ni novac< 5lato<drugi o+lici me>unarodni/ sredstava pla"anja# Unutar nacionalni/ granica papirninovac je u odre>enom dijelu reprodukcije u privredi u potpunosti 5amijenio punovrijedni metalni @5latniA novac< pose+no u trgovini na malo< ali se tu njegova mo" i5avršava#

16


17/25

-.2. e/gotovinski platni promet

4e5gotovinski platni promet karakteri5ira i5ostanak pla"anja u gotovini# od ovogao+lika platnog prometa radi se o jednostavnom knji?enju dugovanja i potra?ivanjai5me>u ra5li6iti/ u6esnika platnog prometa +e5 o+5ira na mjesto gdje imaju svojenov6ane o+ve5e i koliko ima naloga 5a takvo pla"anje# Pri tome se koriste ra5li6itiinstrumenti platnog prometa#

1a savremenim tr?ištima ovo je dominantni o+lik pla"anja koje je naj6eš"e< osim ui5u5etnim slu6ajevima< i5me>u pravni/ oso+a i pravni/ oso+a i ;i5i6ki/ oso+a5a+ranjeno pla"anje u gotovini#

Te/nologija mo?e 5na6ajno unaprijediti o+avljanje ;inansijski/ transakcija<omogu"avaju"i da se ona o+ave +r?e< ta6nije< pou5danije i kom;ornije# Jedno odmnogo+rojni/ podru6ja primjene savremene te/nologije u +ankarstvu je elektronski platni promet#

=vim pla"anjem posti?u se velike uštede u vremenu< prostorijama< ure>ajima<kadrovima itd#< jer se smanjuje potre+a 6uvanja< prenošenja i 6estog pre+rojavanjagolemi/ koli6ina gotovog novca< kao i potre+a 5a i5radom i 6uvanjem velike koli6ine papira# =sim toga< ovakvim pla"anjem se omogu"uje veoma potre+no pra"enje ikontrolisanje privredni/ kretanja od 5a to odre>eni/ ustanova#

-.2.1. P &3T45'6 *&7T4!6

Plasti6na kartica se o+i6no de;iniše kao mali komad kartona ili plastike koji sadr?ineko sredstvo 5a identi;ikaciju @npr#potpis ili slikuA< što omogu"ava oso+i na kojukartica glasi da kupuje ro+u ili usluge na teret svog ra6una< koji se periodi6no5adu?uje#

=mogu"avaju"i klijentima da svoje o+ave5e i5miruju kreditnom de+itnom karticom< prodavac ili davalac usluga u+r5ava tok ;inansijski/ sredstava i smanjuje troškovenaplate# 4anka< ili druga institucija koje je doti6ne kartice i5dala< pri/vata o+ave5e

koje stvaraju imaoci kartica kada se ove o+ave5e pre5entiraju 5a naplatu# 1a taj na6in

1(


18/25

uklju6ena je garancija +anke odnosno institucije koje je kartice i5dala u pogledu isplate prodavcu 5a ro+u ili usluge< 6ime je smanjen kreditni ri5ik 5a prodavca#

Ujedno< otklanja se potre+a 5a klasi6nim ;akturisanjem< što ima 5a posljedicu potencijalno 5na6ajno sni?enje te/ni6ki/ i administrativni/ troškova same naplate#

-.2.2. D43T74 U!4O'4 343T6M4 U P &8&'94M& '& M& O

&TM automated teller mac#ines; su +ankarski automati koji o+avljaju rutinskeoperacije 5a korisnike# To su aparati koji sadr?e mikroprocesore i koji imaju onlineve5u sa +a5om podataka u +anci# U suštini se radi o novom tipu elektronski/ ;ilijalasavremeni/ +anaka koje mogu da o+ave ni5 rutinski/ operacija sa individualnimklijentima# Time se rastere"uje ;ilijalska mre?a +anaka koja mo?e da +ude 5natnoredukovana# 4anke su 5ainteresovane 5a ekspan5iju $TM terminala< jer time smanjujutroškove< odnosno pove"avaju pro;ita+ilnost< a 5a potroša6e su ovi terminali 5na6ajni< jer rade *) sata dnevno< a< osim toga< postavljeni su na pogodnim lokacijama#

Elementarni o+lik $TM sucas# dispenser(i koji vrše samo operacije i5davanjagotovog novca na +a5i plasti6ni/ kartica# ada klijent u+aci karticu u terminal i kadase provjeri identitet klijenta pomo"u njegovog P!1Ba< on mo?e da povu6e novac do;iksnog limita# Me>utim< savremeniji $TM vrši i druge rutinske operacije< kao što su polaganje novca na transakcione i štedne ra6une< trans;er novca i5me>u transakcioni/ ištedni/ ra6una< i5davanje stanja na ra6unima< +ankarska pla"anja itd# U nekim

turisti6kim 5emljama $TM mogu da +udu programirane i da vrše 5amjenu stranognovca 5a doma"i#

1,


19/25

-.2.". 6 6*T7O'3*4 'OV&!

Speci;i6na monetarna in;ormacija koja se prenosi putem elektronski/ impulsa i5me>u;inansijski/ transaktora na5iva se elektronski novac#

%a +i se 5adovoljila de;inicija elektronskog novca< moraju +iti 5adovoljene dvije +itnekarakteristike: Prvo< inicijalni vlasnik elektronskog novca mora unaprijed uplatitinov6anu vrijednost< s tim da se ona po/ranjuje na mikroprocesorskom 6ipu< koji senala5i na plasti6noj kartici ili u /ard disku personalnog ra6unara# %rugo< ta nov6ana

vrijednost mora da +ude široko pri/va"ena u pla"anjima 5a ni5 ro+a i usluga#

&a5lika u odnosu na de+itne i kreditne kartice je u tome što se kod elektronskog novca pla"anje vrši unaprijed @u 5amjenu 5a konvencionalni< kupuje se elektronski novac<koji se kasnije upotre+ljava 5a pla"anjaA< kod de+itni/ kartica se pla"anje vrši umomentu kupovine< a kod kreditni/ se pla"anje vrši naknadno#

1-


20/25

Postoje dva sistema u te#nologiji kori


21/25

=. Uloga agencije /a bankarstvo > i?

&gencija /a bankarstvo >ederacije osne i ?ercegovine je samostalna nepro;itnainstitucija osnovana radi unapre>enja sigurnosti< kvaliteta i 5akonskog poslovanjatr?išno orjentisanog sta+ilnog +ankarskog< mikrokreditnog i leasing sistema u9ederaciji#

=snovana je na osnovu akona o $genciji 5a +ankarstvo koji je proglašen *7# juna(228# 3odine# Svoj rad 5asniva na akonu o +ankama proglašenim ,# okto+ra (227#godine# 3odine *GG8# $gencija postaje regulator i kontrolor poslovanja mikrokreditni/

organi5acija# akon o radu mikrokreditni/ organi5acija proglašen je ,# septem+ra*GG8#godine# $gencija po6inje regulirati i kontrolisati rad leasing društava *GG7#godine< na osnovu akona o leasing društvima koji je proglašen *8# decem+ra *GG7#godine# $gencija tako>er kontrolira rad ovlašteni/ mjenja6a< 6ije je djelovanjeregulisano proglašenjem akona o devi5nom poslovanju -G# jula *G(G#

=d *G()# godine u $genciji po6inje djelovati ured =m+udsmena 5a +ankarski sistemusvajanjem akona o i5mjenama i dopunama akona o $genciji 5a +ankarstvo9ederacije 4osne i Hercegovine koji je proglašen G-# aprila *G(*#godine#

21

http://bs.wikipedia.org/wiki/Bankahttp://bs.wikipedia.org/wiki/Banka


22/25

Ciljevi i 5adaci

$gencija je osnovana radi unapre>enja sigurnosti< kvaliteta i 5akonskog poslovanjatr?išno orjentisanog sta+ilnog +ankarskog< mikrokreditnog i li5ing sistema u

9ederaciji#=snovni 5adaci $gencije su sljede"i:

B i5davanje do5vole 5a osnivanje i rad +anaka< mikrokreditni/ organi5acija ili5ing društava

B 1ad5iranje poslovanja +anke< mikrokreditne organi5acije i li5ing društva#B Ukidanje do5vole 5a rad +ankama< mikrokreditnim organi5acijama i li5ing

društvima#

B !menuje privremene i likvidacione upravnike u +anci< vrši nad5or nad postupkom privremene uprave i likvidacije +anaka< prati postupak likvidacijemikrokreditni/ organi5acija i podnosi 5a/tjev 5a pokretanje ste6ajnog postupkanad +ankama i mikrokreditnim društvima#

B %onošenje pod5akonski/ akata kojima se reguliše rad +anaka< mikrokreditni/organi5acija i li5ing društava#

B =cjenjuje ispunjavanje uslova i daje druga odo+renja +ankama< mikrokreditnimorgani5acijama i li5ing društvima< u skladu sa 5akonima i5 ovi/ o+lasti i pod5akonskim aktima#

B 1ad5ire i ocjenjuje uskla>enosti +anaka< mikrokreditni/ organi5acija i li5ingdruštava sa standardima sprje6avanja pranja novca i ;inansiranja teroristi6ki/aktivnosti#

B 1ad5ire i ocjenjuje provodenja mjera +anaka< mikrokreditni/ organi5acija ili5ing društava u cilju sprje6avanja ;inansiranja aktivnosti kojima se opstruirai ili prijeti da opstruira proces proved+e mira koji se odvija u skladu s =p"imokvirnim spora5umom 5a mir u 4iH< u skladu sa pose+nim 5akonom#

U sastavu $gencije uspostavlja se samostalna organi5aciona jedinica unutar kojedjeluje jedan ili više om+udsmena 5a +ankarski< s ciljem promoviranja i 5aštite prava iinteresa potrošaca< tj# ;i5i6ki/ lica kao korisnika ;inansijski/ usluga# U o+avljanju

22


23/25

poslova i5 svog djelokruga u skladu sa odred+ama ovog 5akona $gencija je potpunosamostalna i ne5avisna#

Sredstva 5a rad $gencije osiguravaju se i5 naknada 5a i5davanje do5vole 5a osnivanje irad +anaka< mikrokreditni/ organi5acija i li5ing društava< naknada 5a nad5or rada +anaka< mikrokreditni/ organi5acija i li5ing društava i drugi/ pri/oda#

@. Aaklju%ak

23


24/25

1akon o+ra>ene teme mo?emo 5aklju6iti da je sam ra5voj društva doveo do pojavenovca< u do+a ra5mjene novac je mijenjala ra5na ro+a sa kojom se trampilo# asnije<sa ra5vojem ro+noBnov6ani/ odnosa u ra5mjeni se upotre+ljava metalni novac< koji jeu po6etku postepeno a kasnije potpuno potisnuo ro+ni< odnosno naturalni novac#

1ovac je< dakle ro+a< ali istovremeno i opšti ekvivalent svi/ drugi/ ro+a#Postepeno nakon mnogi/ otkri"a tako>er nastaju uslovi 5a ra5voj opšteg ekvivalentaostalom ro+nom svijetuBnovca# Time novac nastaje kao neop/odan proi5vod ra5vijenero+ne ra5mjene# Evolucija o+lika prometne vrijednosti< od jednostavnogBpreko opštegBdo nov6anog


25/25

(# Mira Iunji"B4eus< Ie;kija 4er+erovi"< 4o?idar Stavri" @*GGGA< DEkonomika predu5e"a< tre"e dopunjeno i i5mijenjeno i5danje < Sarajevo< Ekonomski;akultet u Sarajevu

*# Mira Iunji"B4eus @(227A< DEkonomika predu5e"a B praktikum < !! i5radnje
http://www.vjesnik.hr/html/2007/12/03/Clanak.asp?r=unu&c=4http://info.grad.hr/!res/odbfiles/1474/700.osnove_ekonomike3http://www.vjesnik.hr/html/2007/12/03/Clanak.asp?r=unu&c=4http://info.grad.hr/!res/odbfiles/1474/700.osnove_ekonomike3

pojam platnog prometa

Documents