Podstawowe pojęcia i definicje z dziedziny chorób zakaźnych

Dr hab. n med. Ewa Majda-Stanisławska

choroby, które zostały wywołane przez biologiczne czynniki chorobotwórcze, które ze względu na charakter i sposób szerzenia się stanowią zagrożenie dla zdrowia publicznego;

Choroba zakaźna = choroba zaraźliwa

Choroba zakaźna łatwo rozprzestrzeniająca się, o wysokiej śmiertelności, powodująca szczególne zagrożenie dla zdrowia publicznego i wymagająca specjalnych metod zwalczania,

Przykłady: cholera, dżuma, ospa prawdziwa, wirusowe gorączki krwotoczne;

Choroby szczególnie niebezpieczne i wysoce zakaźne

Od człowieka z objawami chorobowymi musi być wyizolowany czynnik zakaźny

Ten sam czynnik, podany następnemu człowiekowi wywoła identyczne objawy chorobowe

Choroba zakaźna – historyczne postulaty Kocha

Każdy organizm, który po wniknięciu do innego ustroju wywołuje w nim stan chorobowy

PasożytOrganizm, który żyje na lub w innym organizmie czerpiąc z tego korzyści lecz nie dając nic w zamian

Czynnik chorobotwórczy

Zdolność czynnika chorobotwórczego do spowodowania ciężkiej choroby

Zjadliwość - wirulencja

Bakterie Wirusy Pierwotniaki Grzyby

chorobotwórcze Pasożyty Priony

Czynniki zakaźne

biologiczny czynnik chorobotwórczy o szczególnej zjadliwości lub oporności

PRZYKŁADY :

Staphylococcus aureus szczepy MRSA

Klebsiella pneumoniae szczepy ESBL

Czynnik alarmowy

Mikroorganizm, który jest przyczyną choroby zakaźnej i wywołuje jej objawy poprzez:◦ Bezpośredni rozwój (rozmnażanie, replikację)

Miejscowy Rozsiew do różnych narządów

◦ Działanie czynników wytwarzanych przez drobnoustroje

Jady bakteryjne Egzotoksyny Endotoksyny

◦ Odpowiedź immunologiczną◦ Działanie alergizujące

Czynnik etiologiczny

Wylęgania (inkubacji)

Objawów prodromalnych

Okres pełnoobjawowy – objawy

patognomoniczne, kolejność pojawiania

się i czas trwania objawów)

Okres zdrowienia (rekonwalescencji)

Okresy choroby zakaźnej

Kolejność pojawiania się objawów klinicznych w chorobie zakaźnej

Patogeny pierwotne (zawsze chorobotwórcze) Bakterie oportunistyczne Flora fizjologiczna

Klasyfikacja drobnoustrojów w zależności od zdolności do

wywołania objawów choroby

Stan, w którym człowiek wykazuje obecność patogenów na błonach śluzowych i skórze i sam nie rozwija objawów choroby zakaźnej, ale może być źródłem zakażenia dla osób podatnych ze swojego otoczenia

Nosicielstwo czynnika zakaźnego

Kucharka Mary Mallon, 53 zachorowania, 3 zgony

Kontakt bezpośredni od człowieka do człowieka (kichanie, kaszel, pocałunki)

Od zwierzęcia (dzikiego, domowego) - choroby odzwierzęce

Zakażenia wertykalne (od matki do płodu w czasie ciąży lub porodu)

Kontakt pośredni (zakażone przedmioty) Żywność, woda Wektory –patogen przenoszony przez

owady, zakażenie przy ukłuciu

Sposób przenoszenia się czynnika zakaźnego

Przenosiciele (wektory)

Kontakt bezpośredni

Droga kropelkowa

Choroby odzwierzęce

Zapobieganie

Skuteczność metody

Połykanie (droga pokarmowa) ◦ HAV, polio, salmonellozy

Inhalacje (droga wziewa)◦ Grypa, ospa wietrzna, odra

Wszczepienie (inokulacja przez uszkodzoną skórę)◦ Wprowadzenie krwi , produktów krwiopochodnych

lub materiału biologicznego na niejałowych narzędziach: HIV, HBV, HCVzna

◦ Pokąsanie przez zwierzęta :wściekli Przez kontakt seksualny

Drogi przenoszenia choroby zakaźnej przez kontakt bezpośredni

odosobnienie osoby lub grupy osób chorych na chorobę zakaźną albo osoby lub grupy osób podejrzanych o chorobę zakaźną, w celu uniemożliwienia przeniesienia biologicznego czynnika chorobotwórczego na inne osoby;

Izolacja

Kwarantanna - odosobnienie osoby zdrowej, która była narażona na zakażenie, w celu

zapobieżenia szerzeniu się chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce zakaźnych;

Quaranta giorni–włoskie czterdzieści dni.

Na rycinie statek kwaratannowy Rhin, na którym przybysze do Dubrownika spędzali 40 dni w obawie przed zawleczeniem czarnej śmierci do miasta

z dnia 5 grudnia 2008 r. O zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń

i chorób zakaźnych u ludzi1) (Dz. U. z dnia 30 grudnia 2008 r.)

Ustawa Ministra Zdrowia RP

5 dni - w przypadku cholery, 6 dni - w przypadku dżumy płucnej, 21 dni - w przypadku ospy

prawdziwej, 21 dni - w przypadku wirusowych

gorączek krwotocznych, 10 dni - w przypadku zespołu ostrej

niewydolności oddechowej (SARS) licząc od ostatniego dnia styczności.

Choroby kwarantannowe w Polsce oraz czas trwania kwarantanny

błonicę, cholerę, dur brzuszny, dury rzekome A, B, C, dur wysypkowy (w tym choroba Brill-Zinssera), dżumę, grypę H7 i H5, nagminne porażenie dziecięce oraz inne ostre porażenia wiotkie, w

tym zespół Guillain-Barré, ospę prawdziwą, zespół ostrej niewydolności oddechowej (SARS), tularemię, wąglik, wściekliznę, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, wirusowe gorączki krwotoczne, w tym żółtą gorączkę.

Obowiązkowi hospitalizacji podlegają chorzy lub podejrzani o zachorowanie na:

Art. 36. 1. Wobec osoby, która nie poddaje się obowiązkowi

szczepienia, badaniom sanitarno-epidemiologicznym,

zabiegom sanitarnym, kwarantannie lub izolacji, a u której

podejrzewa się lub rozpoznano chorobę szczególnie

niebezpieczną i wysoce zakaźną, stanowiącą bezpośrednie

zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób, może być

zastosowany środek przymusu bezpośredniego polegający

na przytrzymywaniu, unieruchomieniu lub przymusowym

podaniu leków.

Choroba endemiczna Gr. Endemeo – jestem w domu Występowanie choroby zakaźnej na

ograniczonym terenie. Przypadki zachorowań są zwykle pojedyncze, ale powtarzające się

Gr. Epidemia – choroba Rozprzestrzenianie się choroby zakaźnej na

stosunkowo dużym terenie i obejmujące znaczną populację

Epidemia, choroba epidemiczna, choroba nagminna

Szkielety w masowym grobie z

lat 1720-1721 w Martiques we

Francji wykazały w badaniach

molekularnych obecność

Yersinia pestis (Pałeczka

dżumy).

Epidemia czarnej śmierci

panowała w Europie w latach

1347-1750

Szerzenie się epidemii – czarna śmierć

Pandemia gr. pan – cały, demos - lud

Epidemia określonej choroby zakaźnej w populacji ludzkiej

obejmująca jeden lub kilka kontynentów albo całą kulę ziemską

Epidemie i pandemie historycznie zagrażające ludzkości

◦ Czarna śmierć (dżuma dymienicza)

◦ Poty angielskie (????)

◦ Czarna ospa (ospa prawdziwa postać krwotoczna)

◦ Cholera

◦ Dur brzuszny

◦ SARS (2002 – 2003)

◦ Gorączka krwotoczna Ebola (1976 – nadal)

◦ Grypa 1918, 1968, 2009(?)

Odporność gromadna

sytuacja, w której szczepienie części członków populacji zapewnia wymierną ochronę przed zachorowaniem osobom, które są podatne na chorobę zakaźną, a nie były szczepione

Zjawisko odporności gromadnej udowodniono dla szczepień masowych przeciwko krztuścowi, odrze, błonicy, śwince, polio (szczepionką IPV), różyczce, błonicy, ospie prawdziwej.

Efekty populacyjne szczepień masowych pojawiają się wówczas, gdy stan uodpornienia populacji przekroczy poziom odporności gromadnej.

Początkowym zjawiskiem jest eliminacja choroby zakaźnej z określonego regionu świata.

Całkowite zwalczenie choroby zakaźnej na całym świecie z niewystępowaniem wywołującego ją patogenu w organizmach ludzkich, zwierzęcych i innych elementach środowiska nazywana jest eradykacją (wykorzenieniem).