Pod ręcz nik Ana to mia zwie rząt do ko lo ro wa nia. Apa ratru chu to no wo cze sne oraz przy ja zne opra co wa nieprze zna czo ne dla stu den tów me dy cy ny we te ry na ryj -nej. Skła da się na nie go pięć roz dzia łów. Pierw szy za -wie ra wia do mo ści ogól ne, na to miast ko lej ne – uję tąto po gra ficz nie ana to mię szcze gó ło wą apa ra tu ru chu(ko ściec, po łą cze nia, mię śnie) wraz z je go uner wie -niem i una czy nie niem.

Du żą za le tą te go pod ręcz ni ka jest styl, w ja kim zo stał na pi sa ny, oraz od po wia da ją ce tre ści ry sun ki,któ re moż na sa me mu po ko lo ro wać. Uła twia to zro zu mie nie i przy swo je nie trud nych za gad nień.Sche ma ty oraz ta be le w nim za war te zo sta ły przed -

sta wio ne w spo sób czy tel ny i przej rzy sty, co po zwa -la ła two opa no wać ma te riał. Za miesz czo ne opi sy pre -pa ra tów na koń cach po szcze gól nych roz dzia łów,nie spo ty ka ne do tych czas w in nych opra co wa niach – wy peł nia ją ist nie ją cą lu kę.

Pod ręcz nik ten zo stał na pi sa ny przez na uczy cie laaka de mic kie go i uwzględ nia ak tu al ne wy ma ga niapro gra mo we oraz obo wią zu ją cą no men kla tu rę ana -to micz ną w ję zy ku pol skim i ła ciń skim.

Je śli je steś stu den tem we te ry na rii i chcesz szyb ko,ła two, sku tecz nie i bez fru stra cji przy swo ić wie dzęz za kre su apa ra tu ru chu zwie rząt – ten pod ręcz nik jestprze zna czo ny dla Cie bie.

HALINA PURZYC

APARAT RUCHUPodręcznik dla studentów weterynarii

APARAT RUCHU

ANATOMIAZWIERZĄT

Podręcznik dla studentów weterynarii

H. PURZYC

www.edraurban.pl

ANATOMIA ZWIERZĄT

AN

ATO

MIA

ZW

IERZ

ĄT

APA

RA

T RU

CH

UPodręcznik dla studentów

weterynarii

Purzyc-Anatomiazwierzat_purzyc 2017-03-02 00:40 Page 4

ANATOMIAZWIERZĄT

Książkę tę dedykuję mojej kochanej Mamie

APARAT RUCHU

REDAKCJA.indd 1 01.03.2017 12:33

ANATOMIA ZWIERZĄT

HALINA PURZYC

APARAT RUCHUPodręcznik dla studentówweterynarii

APARAT RUCHUPodręcznik dla studentówweterynarii

REDAKCJA.indd 3 01.03.2017 12:33

Wszelkie prawa zastrzeżone, szczególnie prawo do przedruku i tłumaczenia na inne języki. Żadna z części tej książki nie może być w jakiejkolwiek formie publikowana bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawnictwa.

Ze względu na stały postęp w naukach medycznych lub odmienne nieraz opinie na temat diagnozowania i leczenia, jak również możliwość wystąpienia błędu, prosimy, aby w trakcie podejmowania decyzji terapeutycznej uważnie oceniać zamieszczone w książce informacje.

© Copyright by Edra Urban & Partner Sp. z o. o., Wrocław 2017

Autor: dr hab. n. wet. Halina Purzyc Pracownik naukowo-dydaktyczny Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

Prezes Zarządu: Giorgio AlbonettiDyrektor wydawniczy: lek. med. Edyta BłażejewskaRedaktor prowadzący: Irena Zaucha-NowotarskaRedaktor tekstu: Emilia SzajerkaProjekt okładki: Beata Poźniak

ISBN 978-83-65625-69-4

Edra Urban & Partnerul. Kościuszki 29, 50-011 Wrocławtel. +48 71 726 38 35

biuro@edraurban.plwww.edraurban.pl

Przygotowanie do druku: Andrzej KuriataDruk i oprawa: Drukarnia Read Me, Łódź

REDAKCJA.indd 4 01.03.2017 12:33

v

Wstęp viiWykaz skrótów używanych w tekście ix

1. CZĘŚĆ OGÓLNA 1Terminologia topograficzna – położenie i kierunki części ciała 2Części i okolice ciała 6Budowa kości 12Rozwój kości 16Budowa kośćca 18Połączenia kości 20Mięśnie 28Narządy pomocnicze mięśni 34Segment rdzenia kręgowego (neuromer) 40

2. SZYJA I TUŁÓW – SZKIELET OSIOWY 45Kręgosłup 46

Ogólna budowa kręgu 46Kręg szczytowy 48Kręg obrotowy 50Kręgi szyjne 3–5 52Kręg szyjny 6 52Kręg szyjny 7 54Kręgi piersiowe 56Kręgi lędźwiowe 60Kość krzyżowa 64Kręgi ogonowe 68

Szkielet klatki piersiowej 70Żebro 70Mostek 72

Połączenia szkieletu osiowego 74Połączenia czaszki ze szkieletem osiowym 74

Staw szczytowo-potyliczny 74Staw szczytowo-obrotowy 74

Połączenia kręgosłupa 76Spojenie międzykręgowe 76Stawy wyrostków stawowych 76Staw lędźwiowo-krzyżowy 78Stawy międzypoprzeczne lędźwiowe 78Staw międzypoprzeczny lędźwiowo-krzyżowy 78Więzadła kręgosłupa 80

Połączenia szkieletu klatki piersiowej 82Stawy żebrowo-kręgowe 82

Staw głowy żebra 82Staw żebrowo-poprzeczny 82

Stawy chrząstkowo-żebrowe 82Stawy śródchrząstkowe 82Stawy mostkowo-żebrowe 84Chrząstkozrosty mostkowe 84Staw rękojeściowo-mostkowy 84

Mięśnie szyi i tułowia 86Unaczynienie szyi i ścian tułowia psa 98Unerwienie szyi i ścian tułowia psa 98Opis preparatu 98

3. KOŃCZYNA PIERSIOWA 115Kości kończyny piersiowej 116

Łopatka 116Kość ramienna 120Kość łokciowa 126Kość promieniowa 130Kości nadgarstka 132Kości śródręcza 134Kości palców ręki 136Człon palcowy bliższy (k. pęcinowa) 136Człon palcowy środkowy (k. koronowa) 136Człon palcowy dalszy (k. kopytowa, k. pazurowa) 138Trzeszczki członu palcowego bliższego 140Trzeszczka dalsza 140

Połączenia kończyny piersiowej 142Staw ramienny 142Staw łokciowy 144

Staw ramienno-łokciowy 144Staw promieniowo-łokciowy bliższy 144

Staw promieniowo-łokciowy dalszy 144Stawy ręki 146

Staw nadgarstka 146Staw przedramienno-nadgarstkowy 148Stawy międzynadgarstkowe 150Staw śródnadgarstkowy 152Staw kości dodatkowej nadgarstka 152Stawy nadgarstkowo-śródręczne 154

Stawy międzyśródręczne 156Stawy śródręczno-członowe 158Stawy międzyczłonowe palców ręki bliższe 160Stawy międzyczłonowe palców ręki dalsze 162

Mięśnie kończyny piersiowej 164Unaczynienie kończyny piersiowej psa 168

Unaczynienie tętnicze 168Unaczynienie żylne 170

Unerwienie kończyny piersiowej psa 172Opis preparatu 178

4. KOŃCZYNA MIEDNICZNA 195Kości kończyny miednicznej 196

Kość miedniczna 196Kość biodrowa 198Kość łonowa 200Kość kulszowa 202

SPIS TREŚCI

REDAKCJA.indd 5 24.02.2017 14:04

vi

Miednica 204Kość udowa 206Rzepka 212Kość piszczelowa 214Kość strzałkowa 218Kości stępu 222Kość skokowa 224Kość piętowa 224Kości śródstopia 226Kości palców stopy 228

Połączenia kończyny miednicznej 230Połączenia niestawowe 230Połączenia stawowe 232

Staw krzyżowo-biodrowy 232Spojenie miedniczne 234Staw biodrowy 236Staw kolanowy 238

Staw udowo-piszczelowy 238Staw udowo-rzepkowy 242

Staw piszczelowo-strzałkowy bliższy 246Staw piszczelowo-strzałkowy dalszy 246Stawy stopy 248Staw stępu 250

Staw stępowo-podudziowy 252Stawy międzystępowe 254

Staw skokowo-piętowo-ośrodkowy 254Staw skokowo-piętowy 254Staw piętowo-czwarty 254Staw środkowo-dalszy 254Stawy stępowo-śródstopowe 258

Stawy międzyśróstopowe 260Stawy śródstopowo-członowe 262Stawy międzyczłonowe palców stopy bliższe 264Stawy międzyczłonowe palców stopy dalsze 266

Mięśnie kończyny miednicznej 268Unaczynienie kończyny miednicznej psa 274

Unaczynienie tętnicze 274Unaczynienie żylne 276

Unerwienie kończyny miednicznej psa 278Opis preparatu 286

5. GŁOWA 307Kości czaszki 308Kości mózgowioczaszki 310

Kość potyliczna 310Kość podstawno-klinowa 318Kość przedklinowa 324Kość skrzydłowa 324Kość skroniowa 324

Kość międzyciemieniowa 328Kość ciemieniowa 328Kość czołowa 330Kość sitowa 332Lemiesz 332

Kości trzewioczaszki 334Kość łzowa 334Kość jarzmowa 336Kość nosowa 336Szczęka 338Kość siekaczowa 340Kość podniebienna 342Kość małżowiny nosowej dobrzusznej 342Kość przegrody nosowej (k. ryjowa) 342Żuchwa 344Kość gnykowa 348Oczodół 350Lokalizacja wybranych elementów anatomicznych

w obrębie czaszki 352Połączenia czaszki 354Chrząstkozrosty czaszki 354Połączenia stawowe czaszki 354

Staw skroniowo-gnykowy 354Staw międzyżuchwowy 354Staw skroniowo-żuchwowy 356

Mięśnie głowy 358Unaczynienie głowy psa 362

Unaczynienie tętnicze 362Unaczynienie żylne 364

Unerwienie głowy psa 368Nerwy węchowe 370Nerw wzrokowy 370Nerw okoruchowy 372Nerw bloczkowy 372Nerw trójdzielny 374

Nerw oczny 374Nerw szczękowy 376Nerw żuchwowy 378

Nerw odwodzący 380Nerw twarzowy (n. pośrednio-twarzowy) 380Nerw przedsionkowo-ślimakowy 382Nerw językowo-gardłowy 384Nerw błędny 386Nerw dodatkowy 388Nerw podjęzykowy 388

Opis preparatu 390

Piśmiennictwo 405

SPIS TREŚCI

REDAKCJA.indd 6 24.02.2017 14:04

KOŃCZYNA PIERSIOWA

146 KOŃCZYNA PIERSIOWA

3Stawy ręki, artt. manus

Wśród nich wyróżnia się:a) staw nadgarstka, art. carpi

– staw przedramienno-nadgarstkowy, art. antebrachio-carpea

– stawy międzynadgarstkowe, articulationes intercar- peae

– staw śródnadgarstkowy, art. mediocarpea– staw kości dodatkowej nadgarstka, art. ossis carpi ac-

cessorii– stawy nadgarstkowo-śródręczne, articulationes car-

pometacarpeae;b) stawy międzyśródręczne, articulationes intermetacar-

peae;c) stawy śródręczno-członowe, articulationes metacarpo-

phalangeae;d) stawy międzyczłonowe palców ręki bliższe, articulationes

interphalangeae proximales manus;e) stawy międzyczłonowe palców ręki dalsze, articulationes

interphalangeae distales manus.

Staw nadgarstka, art. carpi

Przynależy on do  dużej grupy stawów ręki, articulationes manus. Torebka stawowa, capsula articularis, obejmuje końce dalsze kości przedramienia, kości nadgarstka oraz końce bliższe kości śródręcza. Jest ona wzmocniona przez:

– więzadło poboczne boczne nadgarstka, lig. collaterale carpi laterale. Łączy wyrostek rylcowaty kości łokciowej z  kością nadgarstka łokciową zwierząt mięsożernych. U pozostałych zwierząt sięga także do kości nadgarst-kowej IV oraz kości śródręcza;

– więzadło poboczne przyśrodkowe nadgarstka, lig. col-laterale carpi mediale. Przebiega pomiędzy wyrost-kiem rylcowatym kości promieniowej a kością nadgarst-ka pośrodkowo-promieniową u zwierząt mięsożernych. U pozostałych zwierząt łączy się również z kością nad-garstkową II i kośćmi śródręcza.

Do stawu nadgarstka zalicza się kilka odrębnych połączeń stawowych. Są to:

– staw przedramienno-nadgarstkowy, art. antebrachio-carpea, wtórnie podzielony na staw promieniowo-nad-garstkowy, art. radiocarpea, oraz staw łokciowo-nad-garstkowy, art. ulnocarpea;

– stawy międzynadgarstkowe, artt. intercarpeae;– staw śródnadgarstkowy, art. mediocarpea;– staw kości dodatkowej nadgarstka, art. ossis carpi ac-

cessorii;– stawy nadgarstkowo-śródręczne, artt. carpometacar-

peae.

Zwróć uwagę na układ kości względem siebie. Pokoloruj więzadła stawu.

A_03.indd 146 24.02.2017 14:12

Połączenia kończyny piersiowej

ANATOMIA ZWIERZĄT DO KOLOROWANIA. APARAT RUCHU 147

3

Pies (widok od strony dłoniowej)

R

CR CRCi

CiCuCu

CA

CA

C III C III

11

1 1

2

2

2

2

C II C IIIC IV C IV

Mc III

Mc IVMc II

CII

Mc III

Mc III

Mc IV

Mc IV

RL LM M

R

R

Ci + CRCu

1 1

22

CIII

CII

Mc

I

Mc

II

Mc

III

Mc

IV

Mc

V

CI

CIV

CA

U U R

CA

Ci + CR

Cu

CIV CIII

CII

Mc

V

Mc

IV

Mc

III

Mc

II

Mc

I

CI

M L L M

1 – Lig. collaterale carpi mediale2 – Lig collaterale carpi laterale

Pies (widok od strony dogrzbietowej)

Koń (widok od strony dogrzbietowej) Koń (widok od strony bocznej) Koń (widok od strony przyśrodkowej)

M – powierzchnia przyśrodkowa

L – powierzchnia boczna

R – RadiusU – UlnaCR – Os carpi radialeCi – Os carpi intermedium

CU – Os carpi ulnareCA – Os carpi accessoriumCi + CR – Os carpi intermedioradialeMc I–IV – Ossa metacarpalia

U USTAW NADGARSTKA

A_03.indd 147 24.02.2017 14:12

KOŃCZYNA MIEDNICZNA

274 KOŃCZYNA MIEDNICZNA

44. UNACZYNIENIE KOŃCZYNY MIEDNICZNEJ

PSA

A) UNACZYNIENIE TĘTNICZE Tętnice zaopatrujące kończynę miedniczną biorą swój początek w aorcie brzusznej, aorta abdominalis. Są to przede wszystkim odgałęzienia t. biodrowej zewnętrznej, a. iliaca externa, i w niewielkim stopniu gałęzie t. biodrowej wewnętrznej, a. iliaca interna. Pierwsza przechodzi z jamy brzusznej na przyśrodkową stronę uda przez rozstęp naczyń, lacuna vasorum, przyjmując nazwę tętnicy udowej, a. femoralis. Druga unaczynia okolicę pośladkową kończyny. Ponadto za pomocą t. sromowej wewnętrznej, a. pudenda interna, zaopatruje narządy aparatu moczowo-płciowego samców i samic.

I) TĘTNICA BIODROWA WEWNĘTRZNA, A. ILIACA INTERNA

Odgałęzieniami tętnicy biodrowej wewnętrznej są:a) t. pępkowa, a. umbilicalis. W okresie pozapłodowym za-

stępuje ją więzadło obłe pęcherza, lig. teres vesicae.Po  oddaniu tego odgałęzienia t. biodrowa wewnętrzna

dzieli się na:b) t. pośladkową doogonową, a. glutea caudalis. Od niej

bierze początek t. pośladkowa doczaszkowa, a. glutea cranialis. Obie zaopatrują okolicę pośladkową.

c) t. sromową wewnętrzną, a. pudenda interna – przezna-czoną dla narządów aparatu moczowo-płciowego.

II) TĘTNICA BIODROWA ZEWNĘTRZNA, A. ILIACA EXTERNA

Podczas przebiegu kieruje się z  jamy brzusznej na kończy-nę miedniczną. Po przejściu przez rozstęp mięśni, odchodzą od niej dwa naczynia, po czym przyjmuje nazwę t. udowej, a. femoralis. Są to:a) t. głęboka uda, a. profunda femoris. Jej odgałęzieniem

jest:• pień sromowo-nabrzuszny, truncus pudendoepiga-

stricus. U psów dzieli się on na: – t. nabrzuszną doogonową, a. epigastrica caudalis – t. sromową zewnętrzną, a. pudenda externa, da-

jącą początek t. nabrzusznej doogonowej powierz-chownej, a. epigastrica caudalis superficialis.

Pochodnymi tego pnia są także: – t. pęcherzowa środkowa, a. vesicalis media – t. mięśnia dźwigacza jąder, a. cremasterica – t. więzadła obłego macicy, a. lig. teretis uteri.

Tętnica głęboka uda, po oddaniu pnia sromowo-nabrzusz-nego, przyjmuje nazwę:

• t. okalającej udo przyśrodkowej, a. circumflexa femo-ris medialis

b) t. brzuszna doogonowa, a. abdominalis caudalis.

III) TĘTNICA UDOWA, A. FEMORALIS

Przebiega wzdłuż przyśrodkowej okolicy uda w  tzw. kana-le udowym, canalis femoralis. Towarzyszą jej jednoimienna żyła oraz nerw udowo-goleniowy (dopiszczelowy), n. saphe-nus, będący gałęzią nerwu udowego, n. femoralis.

Od t. udowej odchodzą:a) t. okalająca biodro powierzchowna, a. circumflexa ilium

superficialisb) t. okalająca udo boczna, a. circumflexa femoris lateralisc) t. doogonowa uda bliższa, a. caudalis femoris proxima-

lisd) t. zstępująca kolana, a. genus descendense) t. dopiszczelowa, a. saphena. Jest to naczynie, które ule-

ga dalszemu podziałowi na:• gałąź stawową kolana, ramus articularis genus• gałąź doczaszkową, ramus cranialis – daje ona począ-

tek: – tt. grzbietowym wspólnym palców I–IV, aa. digitales

dorsales communes I–IV, a te z kolei: – tt. grzbietowym własnym palców, aa. digitales dor-

sales propriae.• gałąź doogonową, ramus caudalis, której pochodnymi

są: – gałęzie piętowe, rami calcanei, uczestniczące

w utworzeniu sieci piętowej, rete calcaneum, – t. podeszwowa przyśrodkowa, a. plantaris media-

lis. Dzieli się ona na  gałąź głęboką, r. profundus, oraz gałąź powierzchowną, r. superficialis. Z  tej ostatniej biorą początek:

– tt. podeszwowe wspólne palców II–IV, aa. digitales plantares communes II–IV. One tworzą:

– tt. podeszwowe własne palców, aa. digitales dorsa-les propriae zakończone łukiem końcowym, arcus terminalis

– gałąź opuszki śródstopowej, ramus tori metatarsei – t. międzypalcowa, a. interdigitalis – t. podeszwowa boczna, a. plantaris lateralis. Two-

rzy łuk podeszwowy głęboki, arcus plantaris pro-fundus, od którego biorą początek:

– tt. podeszwowe śródstopia II–IV, aa. metatarseae plantares II-IV, od których odchodzi gałąź przeszy-wająca dalsza, r. perforans distalis.

f) t. doogonowa uda środkowa, a. caudalis femoris mediag) t. doogonowa uda dalsza, a. caudalis femoris distalis

– przebiega poprzecznie w okolicy podkolanowej i doogo-nowo w stosunku do t. podkolanowej.

A_04.indd 274 24.02.2017 14:12

Unaczynienie kończyny miednicznej

ANATOMIA ZWIERZĄT DO KOLOROWANIA. APARAT RUCHU 275

4A. glutea caudalis

A. glutea cranialis

A. sacralis mediana

A. profunda femoris A. circumflexafemoris medialisTruncuspudendoepigastricus

A. pudendaexterna

A. epigastricacaudalis

A. abdominalis caudalis

A. i

liaca

ext

erna

A. circumflexa ilium superficialis

A. circumflexa femoris lateralis

A. caudalis femoris proximalis

A. genus descendens

A. saphena

A. caudalis femoris media

A. caudalis femoris distalis

Aa. surales

A. tibialis caudalisA. p

oplit

ea

Ramus superficialis

A. d

orsa

lispe

dis

A. t

ibia

liscr

ania

lis

A. arcuata

A. digitalisdorsalisV AB.

Aa. metatarseaedorsalesII–IV

R. perforansproximalis

R. cranialis

Aa. digitalesdorsales

communesI–IV

Aa. digitalesdorsalespropriae

Arcusplantaris

profundus

Aa. metatarseaeplantares

II–IV

R. perforansdistales

Aa. digitalesplantares

communesII–IV

Aa. digitalesplantarespropriae

Arcusterminalis

R. caudalis

A. palmaris lat.

A. palmaris med.

A. f

emor

alis

A. pudenda int.

A. il

iaca

ext

erna

Aorta abdominalis

A. circumflexailium profunda

A. umbilicalis (lig. teres vesicae)A. iliac

a in

tern

a

UNACZYNIENIE TĘTNICZE KOŃCZYNY MIEDNICZNEJ PSA – schemat

Pokoloruj główne tętnice kończyny piersiowej i ich odgałęzienia

A_04.indd 275 24.02.2017 14:12

Pod ręcz nik Ana to mia zwie rząt do ko lo ro wa nia. Apa ratru chu to no wo cze sne oraz przy ja zne opra co wa nieprze zna czo ne dla stu den tów me dy cy ny we te ry na ryj -nej. Skła da się na nie go pięć roz dzia łów. Pierw szy za -wie ra wia do mo ści ogól ne, na to miast ko lej ne – uję tąto po gra ficz nie ana to mię szcze gó ło wą apa ra tu ru chu(ko ściec, po łą cze nia, mię śnie) wraz z je go uner wie -niem i una czy nie niem.

Du żą za le tą te go pod ręcz ni ka jest styl, w ja kim zo stał na pi sa ny, oraz od po wia da ją ce tre ści ry sun ki,któ re moż na sa me mu po ko lo ro wać. Uła twia to zro zu mie nie i przy swo je nie trud nych za gad nień.Sche ma ty oraz ta be le w nim za war te zo sta ły przed -

sta wio ne w spo sób czy tel ny i przej rzy sty, co po zwa -la ła two opa no wać ma te riał. Za miesz czo ne opi sy pre -pa ra tów na koń cach po szcze gól nych roz dzia łów,nie spo ty ka ne do tych czas w in nych opra co wa niach – wy peł nia ją ist nie ją cą lu kę.

Pod ręcz nik ten zo stał na pi sa ny przez na uczy cie laaka de mic kie go i uwzględ nia ak tu al ne wy ma ga niapro gra mo we oraz obo wią zu ją cą no men kla tu rę ana -to micz ną w ję zy ku pol skim i ła ciń skim.

Je śli je steś stu den tem we te ry na rii i chcesz szyb ko,ła two, sku tecz nie i bez fru stra cji przy swo ić wie dzęz za kre su apa ra tu ru chu zwie rząt – ten pod ręcz nik jestprze zna czo ny dla Cie bie.

HALINA PURZYC

APARAT RUCHUPodręcznik dla studentów weterynarii

APARAT RUCHU

ANATOMIAZWIERZĄT

Podręcznik dla studentów weterynarii

H. PURZYC

www.edraurban.pl

ANATOMIA ZWIERZĄT

AN

ATO

MIA

ZW

IERZ

ĄT

APA

RA

T RU

CH

UPodręcznik dla studentów

weterynarii

Purzyc-Anatomiazwierzat_purzyc 2017-03-02 00:40 Page 4