podręcznik cbia

64
Podręcznik dla ekspertów Centrum Badań i Analiz Damian Olko, Agnieszka Mozyro-Skiba

Upload: damian-olko

Post on 13-Aug-2015

47 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Podręcznik CBiA

Podręcznik dla ekspertów Centrum Badań i Analiz

Damian Olko, Agnieszka Mozyro-Skiba

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

MINISTERSTWO PRACYI POLITYKI SPOŁECZNEJ

Broszura bezpłatna

Page 2: Podręcznik CBiA

1

Podręcznik dla ekspertów Centrum Badań i Analiz

Warszawa 2015

Damian Olko, Agnieszka Mozyro-Skiba

Page 3: Podręcznik CBiA

2

Podręcznik został przygotowany w ramach projektu „Utworzenie Centrum Badań i Analiz” re-alizowanego przez Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Program Operacyjny Ka-pitał Ludzki, Priorytet V – Dobre Rządzenie, Działanie 5.5 – Rozwój dialogu społecznego, Pod-działanie 5.5.2 - Wzmocnienie uczestników dialog społecznego.

Autor: Damian Olko Autor rozdziału 3: Agnieszka Mozyro-Skiba

Wydawca: Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej, ul. Brukselska 7, 03-973 Warszawa

Broszura bezpłatna

Projekt, skład, łamanie, druk i oprawa:Grafpol Agnieszka Blicharz-Krupińskaul. Czarnieckiego 153-650 Wrocławtel. 0507-096-545tel./fax 071 797-88-80www.argrafpol.pl

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

MINISTERSTWO PRACYI POLITYKI SPOŁECZNEJ

Page 4: Podręcznik CBiA

3

Spis treści

Streszczenie ......................................................................................................................................

1. Wstęp ...........................................................................................................................................1.1 Pracodawcy RP – charakterystyka organizacji .......................................................1.2 Centrum Badań i Analiz Pracodawców RP – cel projektu ..................................

2. Obszary i tematy badawcze CBiA ......................................................................................2.1 Tematy strategicznego zainteresowania Pracodawców RP w obszarze

gospodarczym ..................................................................................................................2.2 Tematy strategicznego zainteresowania Pracodawców RP w obszarze

społecznym ........................................................................................................................

3. Model zarządzania wiedzą ...................................................................................................3.1 Cele zarządzania wiedzą w CBiA ................................................................................3.2 Struktura organizacyjna CBiA ......................................................................................3.3 Model zarządzania wiedzą CBiA .................................................................................3.4 Oczekiwane rezultaty – podsumowanie .................................................................

4. Metodologia badań i analiz .................................................................................................4.1 Wnioskowanie w badaniach społecznych i ekonomicznych ...........................4.2 Schemat procesu badawczego ...................................................................................4.3 Ocena wpływu polityk publicznych ..........................................................................

5. Optymalizacja wartości analiz dla organizacji Pracodawcy RP ...............................5.1 Optymalna struktura analiz CBiA ...............................................................................5.2 Oddziaływanie społeczne analiz CBiA ......................................................................5.3 Skuteczność promocji analiz CBiA .............................................................................

Podsumowanie ...............................................................................................................................

Aneks – rekomendowane bazy danych .................................................................................

Bibliografia ........................................................................................................................................

Page 5: Podręcznik CBiA

4

Streszczenie

Celem tej publikacji jest przedstawienie optymalnego modelu procesu badawczego z punktu widzenia celów i charakterystyki organizacji Pracodawcy RP, jak również wymagań formalnych projektu Centrum Badań i Analiz (CBiA). Podręcznik jako integralna część strategii CBiA zawiera także rekomendacje dotyczące pozycjonowania ekspertów i efektów ich prac w relacji do konkuren-cyjnych ośrodków eksperckich i doradczych. Logika tej publikacji oparta jest na założeniu, że sukces projektu CBiA – rozumiany jako stworzenie wartości dodanej dla Pracodawców RP jako uczestnika debaty publicznej w Polsce – wymaga od ekspertów i analityków właściwej synergii między wartością merytoryczną ich pracy a potencjałem oddziaływania społecznego. Wspomniana synergia musi być kluczowym kryterium dla CBiA już na początku procesu badawczego, czyli wyboru przedmiotu analizy, a następnie towarzyszyć przy dowodzeniu hipotez i optymalnej prezentacji obserwacji i wniosków z analizy.

Page 6: Podręcznik CBiA

5

1. Wstęp

Celem niniejszego podręcznika jest ułatwienie pracy ekspertom współpracu-jącym z Centrum Badań i Analiz Pracodawców RP. Publikacja przedstawia pod-stawową, niezbędną wiedzę z dziedziny metod badawczych w naukach spo-łecznych i ekonomicznych, ze szczególnym uwzględnieniem metod ilościowych i empirycznych. Wynika to z wymagań i oczekiwań sformułowanych względem CBiA, którego głównym zadaniem jest tworzenie analiz oraz komunikatów opar-tych na dowodach empirycznych (tzw. evidence-based), co ma przyczyniać się do zwiększania jakości dialogu społecznego w Polsce.

W pierwszym rozdziale przedstawiono w sposób syntetyczny charakterysty-kę Pracodawców RP jako wiodącej organizacji reprezentującej interesy przedsię-biorców i pracodawców, a także – podstawowe cele projektu CBiA. Drugi rozdział zawiera tematy strategicznego zainteresowania Pracodawców RP, które zostały zdefiniowane w strategii CBiA. Dopełnieniem dla tej strategii jest model zarzą-dzania wiedzą.

W trzeciej części przedstawiono metodologie badań i analiz, które są naj-częściej wykorzystywane w naukach społecznych i ekonomicznych. Omówiono zwłaszcza zasady poprawnego wnioskowania, w tym weryfikowania hipotez sta-tystycznych. Przy pomocy ramki z hipotetycznym badaniem opartym na analizie regresji przedstawiono etapy procesu badawczego: od sformułowanie proble-mu i hipotez badawczych, zdefiniowanie zmiennych po analizę i interpretację wyników badania, wraz z oceną ich wrażliwości. Trzeci rozdział zawiera również podstawowe informacje dotyczące metod oceny wpływu polityk publicznych, w tym oceny skutków regulacji (OSR), co zgodnie ze strategią CBiA stanowi jedno z kluczowych zadań CBiA.

Czwarty rozdział zawiera rekomendacje dla ekspertów CBiA, które odnoszą się do wartości merytorycznej analiz, jak również ich oddziaływania społecznego. Z punktu widzenia Pracodawców RP jako ważnego uczestnika debaty publicznej, oba te wymiary – wartość merytoryczna i oddziaływanie społeczne – są bardzo istotne. Analizy i komunikaty przygotowywane przez ekspertów CBiA muszą

Page 7: Podręcznik CBiA

6

mieć zatem odpowiednią, atrakcyjną formę, która jest przystosowana do nowo-czesnych narzędzi komunikacji z odbiorcami.

1.1 Pracodawcy RP – charakterystyka organizacjiPracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej (wcześniej Konfederacja Pracodawców

Polskich) są najstarszą organizacją pracodawców w Polsce - działamy od 1989 roku, reprezentujemy 10 000 firm. Przedsiębiorstwa zrzeszone w Pracodawcach RP zatrudniają około 5 mln pracowników. Zdecydowana większość z nich – 85 proc. – to firmy prywatne.

Według statutu organizacji, „podstawowym celem Pracodawców RP jest ochro-na praw pracodawców oraz reprezentowanie i wspieranie ich interesów gospodar-czych i niegospodarczych wobec organów władzy i administracji publicznej oraz innych organizacji interesu zbiorowego, w tym związków zawodowych”.

Do zadań Pracodawców RP należą w szczególności (wybrane, istotne punkty dla CBiA):

• formułowanie i publiczne prezentowanie opinii, stanowisk i wniosków zgodnych z interesami pracodawców, w tym w szczególności pracodaw-ców członków Pracodawców RP;

• opiniowanie ustaw lub innych aktów prawnych wiążących się bezpośred-nio lub pośrednio z działalnością pracodawców objętych zadaniami Praco-dawców RP;

• ochrona i reprezentowanie interesów członków w zakresie dóbr niemate-rialnych, zwłaszcza ochrona dobrego imienia kadry menedżerskiej człon-ków Pracodawców RP;

• oddziaływanie na kształtowanie polityki społecznej;• upowszechnianie społecznej odpowiedzialności biznesu, profesjonalizmu

menedżerskiego oraz wysokich standardów etycznych w biznesie.

Rola ekspertów CBiA (stacjonarnych, z firm członkowskich oraz współpracują-cych ad hoc) może być na podstawie statutu definiowana szeroko. Nie powinna się ona zatem ograniczać do prezentowania badań i analiz w wąskiej dziedzinie lub specjalizacji, ale umieszczaniu ich w szerszym kontekście – np. w otoczeniu regulacyjnym, makroekonomicznym itp.

Page 8: Podręcznik CBiA

7

Poszczególni eksperci – zgodnie z ich zainteresowaniami i specjalizacją – po-winni korzystać z możliwości udziału w debacie publicznej, która dotyczy funda-mentalnych kwestii z punktu widzenia nie tylko firm, ale i wszystkich obywateli. Celem CBiA w strukturze Pracodawców RP powinno być nie tylko dostarczanie wyników analiz na potrzeby stanowisk i działań organizacji, lecz również zabiera-nie głosu w debacie publicznej dotyczącej pryncypiów – jak np. wolność gospo-darcza, niskie i proste podatki, deregulacja, model polityki fiskalnej i pieniężnej itp. Eksperci mogą w tym zakresie wspierać Prezydenta, Wiceprezydentów czy też Doradców, jeśli zostanie im zlecona pomoc w researchu czy opracowaniu tez na podstawie danych wewnętrznych, zewnętrznych lub studiów przypadku.

W optymalnej sytuacji, analizy dotykające szczegółowej i fachowej proble-matyki są w czytelny i jasny sposób osadzone w szerszym kontekście, a więc np. wspomnianych pryncypiów, których obrona i realizacja jest misją Pracodawców RP. W związku z tym, eksperci CBiA oraz współpracownicy powinni znać misję i cele organizacji oraz identyfikować się z nimi. Zgodność w tym zakresie jest istot-nym czynnikiem na każdym etapie procesu badawczego – od wyboru obszaru/tematyki, poprzez skupienie się na aspektach istotnych z punktu widzenia praco-dawców, po efektywną prezentację wyników badań.

1.2 Centrum Badań i Analiz Pracodawców RP – cel projektuZgodnie z dokumentami projektu CBiA, jego realizacja ma prowadzić do

wzmocnienia potencjału eksperckiego Pracodawców RP, a tym samym przy-czynić się do powadzenia wysokiej jakości dialogu społecznego opartego na dowodach, w tym także oceny społeczno-ekonomicznej efektów działań podejmowanych przez uczestników rynku i władze publiczne. Zadaniem Centrum jest prowadzenie badań w zakresie wpływu działań władz publicznych oraz partnerów społecznych na sytuację społeczno-gospodarczą, w szczególno-ści na sektor przedsiębiorstw w Polsce i Europie. Ocenie podlegać będą zarówno działania planowane, działania w toku jak i działania zakończone.

Wartość dodana projektu CBiA ma polegać na zwiększeniu liczby komunika-tów i stanowisk Pracodawców RP, które będą oparte o analizę danych (eviden-ce-based). W 2012 r. na 186 komunikatów jedynie 7 było opartych na wynikach badań. Co więcej, w analizie danych źródłowych eksperci organizacji wykorzy-

Page 9: Podręcznik CBiA

8

stują jedynie podstawowe metody statystyczne. Narzędzie służące do zbierania danych są bardzo niezróżnicowane i ograniczają się do sondaży i wywiadów.

Docelowy wskaźnik projektu zakłada wydanie przez organizację-beneficjenta 20 komunikatów, które będą zawierały wyniki badań CBiA. W przypadku analiz, artykułów oraz podręcznika CBiA, docelowy wskaźnik unikalnych wejść na stronę internetową projektu oraz pobrań materiałów wynosi 5000.

Z badań przeprowadzonych wśród zatrudnionych w Pracodawcach RP wyni-ka, że optymalny model funkcjonowania CBiA to jednostka zatrudniająca stałe grono ekspertów specjalizujących się w wybranych tematach, która regularnie współpracuje z ekspertami zewnętrznymi. W opinii większości uczestników ba-dania, Centrum powinno prowadzić swoje działania analityczno-badawcze na dwóch poziomach:

• Analiz i badań związanych z tematami istotnymi w określonym momencie, np. ze względu na prowadzony proces legislacyjny;

• Programów analityczno-badawczych o długim horyzoncie czasowym zo-rientowanych na wspieranie zmian systemowych, np. system ubezpieczeń społecznych, „mapa drogowa” dla systemu ochrony zdrowia, wpieranie in-nowacji, kształt polityki energetycznej.

W związku z powyższym, zdecydowano o utworzeniu jednostki CBiA, w skład której wchodzą: Kierownik CBiA i 2 ekspertów stacjonarnych oraz 15 ekspertów zewnętrznych CBiA.

Page 10: Podręcznik CBiA

9

2. Obszary i tematy badawcze CBiA

Ze względu na istotę otoczenia ekonomicznego oraz wpływ czynników ze-wnętrznych działalność CBiA obejmie dwa obszary zainteresowania merytorycz-nego:

• Gospodarczy - związany bezpośrednio z sferą gospodarczą, w tym: kon-kurencyjność gospodarcza, innowacyjność, polityka gospodarcza, rynek kapitałowy, finanse publiczne i podatki, regulacje biznesowe, europejska integracja gospodarcza, globalizacja

• Społeczny - wiązany ze sferą społeczną, jednakże oddziałujący na sfe-rę gospodarczą, w tym: zasady współżycia społecznego, stosunki pracy, model rozwoju gospodarczego, , zabezpieczenie społeczne i emerytalne, edukacja, kapitał ludzki, demografia, migracje.

2.1 Tematy strategicznego zainteresowania Pracodawców RP w obszarze gospodarczym

} Konkurencyjność i wzrost gospodarczy• Trwałość i efektywność obecnego modelu międzynarodowej konku-

rencyjności Polski – na poziomie państw, regionów, branż oraz naj-większych firm;

• Pozycja polskich przedsiębiorstw w międzynarodowym łańcuchu two-rzenia wartości – szanse i zagrożenia związane z umową o wolnym handlu z USA;

• Identyfikacja bariery wzrostu PKB w Polsce i u najważniejszych partne-rów gospodarczych;

• Szanse i zagrożenia dla polskiej gospodarki w otoczeniu zewnętrznym – polityka gospodarcza największych państw oraz banków central-nych.

Page 11: Podręcznik CBiA

10

} Innowacyjna gospodarka i współpraca biznesu z nauką• Efektywne mechanizmy finansowania działalności B+R przez sektor

prywatny;• „Umiędzynarodowienie” polskich firm oraz uczelni; umiędzynarodo-

wienie konkurencji w edukacji i gospodarce;• Rozwój centrów gospodarczych i naukowych jako lokalizacji przycią-

gających kreatywne jednostki oraz venture capital;• Poprawa efektywności polityki publicznej wspierającej innowacyjność.

} Rynek kapitałowy i kredytowy, sektor bankowy• Potencjał polskiego rynku kapitałowego jako dźwigni wzrostu wartości

przedsiębiorstw i ekspansji zagranicznej. Rola GPW w Warszawie jako regionalnego centrum kapitałowego;

• Rynek obligacji korporacyjnych jako alternatywa wobec kredytu ban-kowego w okresie wysokiej niepewności i bardziej restrykcyjnych re-gulacji sektora bankowego (Bazylea III);

• Alternatywne formy rynkowego finansowania MŚP oraz start-upów – bariery rozwoju w Polsce.

} Otoczenie regulacyjne biznesu• Nowe modele biznesowe na rynkach regulowanych (energetyka, tele-

komunikacja, bankowość);• Wpływ regulacji dotyczących poszczególnych branż na ich konkuren-

cyjność międzynarodową;• Otoczenie regulacyjne dla rozwoju start-upów i mikrofirm.

} Energetyka, przemysł wydobywczy i polityka klimatyczna• Możliwości rozwoju współpracy międzynarodowej w zakresie branży

energetycznej;• Wpływ unijnej polityki klimatyczno-energetycznej na gospodarkę Polski;• Strategia energetyczna, optymalny energy mix, tworzenie warunków

do inwestycji;• Racjonalizacja wykorzystania węgla i efektywność energetyczna go-

spodarki.

Page 12: Podręcznik CBiA

11

} Jednolity rynek UE i rynki zagraniczne• Pozataryfowe bariery dla polskich firm na jednolitym rynku oraz rosną-

ce tendencje protekcjonistyczne w UE;• Potencjalne korzyści dla polskich firm z liberalizacji rynku usług w UE;• „Dyplomacja handlowa” - jak skutecznie promować interesy polskich

firm na rynkach zagranicznych i w UE;• Problemy rynkowe i regulacyjne w finansowaniu eksportu i BIZ pol-

skich firm.

} Fundusze europejskie• Główne zmiany w perspektywie finansowej 2014-2020 – skutki dla

przedsiębiorców;• Faktyczna istotność funduszy europejskich jako czynnika wspierające-

go długookresowy wzrost gospodarczy i konkurencyjność;• Przegląd dobrych i złych praktyk z okresu wydatkowania 2007-2013 –

wnioski dla firm i sektora publicznego;• Przegląd i ocena Programów Operacyjnych w nowej perspektywie fi-

nansowej 2014-2020 na tle poprzednich.

} Transport i infrastruktura• Infrastrukturalne „wąskie gardła” na gospodarczej mapie Polski – porty,

koleje, drogi, lotniska, sieci szerokopasmowe itd.;• Potencjał PPP w finansowaniu inwestycji infrastrukturalnych w Polsce

oraz możliwości komercjalizacji i prywatyzacji elementów infrastruktu-ry;

• Obligacje przychodowe i prywatne oszczędności emerytalne jako spo-sób na zwiększenie finansowania rynkowego i celowości realizowa-nych projektów;

• Rozkład przestrzenny najważniejszych inwestycji w infrastrukturę po 2004 r. a rozkład przestrzenny aktywności gospodarczej.

Page 13: Podręcznik CBiA

12

1.2 Tematy strategicznego zainteresowania Pracodawców RP w obszarze społecznym

1. Dialog społeczny:• Trendy w zakresie funkcjonowania związków zawodowych w Polsce i w

Europie (w kontekście nasilających się tendencji do samozatrudnienia);• Funkcjonowanie instytucji dialogu społecznego w państwach UE –

przykłady dobrych praktyk.

2. Kapitał społeczny:• Społeczne i gospodarcze bariery przedsiębiorczości w Polsce. Dobre

praktyki niwelowania tego typu barier;• Budowanie postaw proprzedsiębiorczych w społeczeństwie polskim;• Instrumenty kreowania kapitału społecznego jako zestawu umiejętno-

ści podnoszących kwalifikacje pracowników polskich.

3. Ekonomia społeczna:• Przyszłość ekonomii społecznej w Polsce – uwarunkowania rozwoju i

jego skutki dla polskiej gospodarki.

4. Zmiany demograficzne:• Starzejące się społeczeństwo a rynek pracy;• Czy pracodawcy mają strategie zapobiegania utracie wiedzy i talentów

związanej ze zmianą pokoleniową? Jakie są strategie wspierania reten-cji starszych pracowników?;

• Strategie zatrzymania osób starszych na rynku pracy oraz zwiększania zatrudnienia w tej grupie wiekowej;

• Powstanie nowych rynków usług w kontekście zmian demograficznych (np. zapotrzebowanie na usługi opiekuńcze dla osób starszych);

• W jakich obszarach rynku pracy pojawią się niedobory kadrowe zwią-zane z potrzebami starzejącego się społeczeństwa? Jaka jest prognozo-wana skala tych niedoborów np. w zakresie opieki pielęgniarskiej?;

• Jakie obszary srebrnej gospodarki podlegają rozwojowi na świecie? Czego możemy spodziewać się w Polsce?;

Page 14: Podręcznik CBiA

13

• Wpływ realizowanej polityki prorodzinnej na zmiany demograficzne w Polsce;

• Mechanizmy wspierania powrotu młodych rodziców na rynek pracy;• Wpływ zmian demograficznych na system emerytalny, ubezpieczeń

społecznych i zdrowotnych.

5. System ubezpieczeń społecznych: • Długookresowa równowaga I filara FUS – czy potrzebne jest szybsze

podnoszenie wieku emerytalnego i zmiana sposobu waloryzacji?;• Wpływ rozwiązań w systemie ubezpieczeń społecznych na zatrudnie-

nie młodych oraz pracowników 55+;• Konieczność reformy Funduszu Rentowego;• Wysokość składek na ubezpieczenia społeczne a sytuacja MŚP i osób

prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą;• Wygaszanie specjalnych systemów emerytalnych (MSW, górnicy itd.)

oraz KRUS;• Złożoność i niska wiarygodność systemu emerytalnego – czy warto po-

zostawić odrębny II i III filar?;• Ulgi podatkowe i inne rozwiązania wspierające prywatne oszczędności

emerytalne;• Ograniczanie nadużyć w korzystaniu z ubezpieczenia chorobowego i

innych świadczeń;• Fundusz Rezerwy Demograficznej – w co powinien inwestować i jak

zabezpieczyć jego środki przed politykami.

6. System szkolnictwa i edukacji:• Dostosowanie systemu kształcenia do potrzeb rynku pracy – diagnoza

luk i możliwych rozwiązań;• Diagnoza potrzeb pracodawców, lokalnych rynków pracy oraz nowo-

czesnej i innowacyjnej gospodarki w kontekście kierunków kształcenia;• Model kształcenia zawodowego w systemie dualnym – doświadczenia

Niemiec i możliwości aplikowania w Polsce;• Kształcenie ustawiczne a starzejące się społeczeństwo;

Page 15: Podręcznik CBiA

14

• Dlaczego uczenie się przez całe życie jest ważne dla zaspokojenia po-trzeb rynku pracy? ;

• Jak wspierać rozwój społeczeństwa uczącego się?;• Współpraca środowisk akademickich i biznesowych, a komercjalizacja

badań – stan obecny i dobre praktyki;• Strategie dostosowania programów nauczania do potrzeb sektora za-

awansowanych technologii – analiza potencjału i barier w realizacji działania.

7. Kapitał ludzki – zarządzanie i rozwój:• Strategie budowania marki pracodawcy i ich znaczenie w pozyskiwa-

niu pracowników;• Jak skutecznie pozyskiwać talenty? Talenty a przewaga konkurencyjna;• Problemy i rozwiązania w zarządzaniu trzema pokoleniami w jednej or-

ganizacji – zarządzanie różnorodnością pokoleniową;• Dlaczego metoda kija i marchewki nie sprawdza się w nowoczesnym

środowisku pracy? Jakie są nowoczesne koncepcje wynagradzania?;• Czy kompetencje są głównym zasobem firmy? Jak nimi zarządzać?; • Dlaczego w tak wielu organizacjach oceny okresowe to zło konieczne?

Jakie błędy popełniane są przy ich projektowaniu i wdrożeniu? Jak wy-korzystać potencjał oceny pracownika w osiąganiu celów firmy?

8. Migracje:• Skutki emigracji dla gospodarki polskiej – odpływ siły roboczej, niedo-

bory kadrowe w różnych sektorach gospodarki;• Trendy imigracyjne w kontekście potrzeb polskiego rynku pracy;• Mechanizmy wsparcia wewnętrznej migracji w kraju.

Page 16: Podręcznik CBiA

15

3. Model zarządzania wiedzą

3.1 Cele zarządzania wiedzą w CBiA Centrum Badań i Analiz zostało utworzone w celu wzmocnienia potencjału

eksperckiego Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej do prowadzenia badań i analiz w zakresie społeczno-gospodarczym. Działania podejmowane w ramach CBiA wspierają realizację naczelnej idei Pracodawców RP – tworzenia państwa przyjaznego pracodawcom. Do zadań Centrum należy identyfikacja i rozwiązy-wanie problemów istotnych z punktu widzenia pracodawców i przedsiębiorców w Polsce, a także minimalizowanie ryzyka związanego m.in. z brakiem stabilności i przewidywalności w zakresie zasad i uwarunkowań prowadzenia działalności gospodarczej.

W obszarze zainteresowań badawczych CBiA znajdują się problemy wszyst-kich polskich przedsiębiorstw bez względu na wielkość czy reprezentowaną branżę. Zaś przedsiębiorcom zrzeszonym w organizacji Pracodawcy RP Centrum służy merytorycznym wsparciem ich działań w oparciu o zasady profesjonalizmu, obiektywizmu, rzetelności i skuteczności.

CBiA współdziała z partnerami społecznymi oraz realizuje zadania na rzecz prowadzenia wysokiej jakości dialogu społecznego opartego na dowodach. Prowadzone badania w zakresie wpływu działań władz publicznych oraz part-nerów społecznych na sytuację społeczno-gospodarczą, w szczególności na sek-tor przedsiębiorstw w Polsce i Europie, mają posłużyć do formułowania i upo-wszechniania rekomendacji dla krajowych i unijnych polityk publicznych przy wykorzystaniu potencjału organizacji Pracodawcy RP.

Misja i działalność Centrum opierają się na trzech głównych założeniach: bu-dowaniu STRATEGII długofalowych, wspieraniu INNOWACYJNOŚCI i PRZEDSIĘ-BIORCZOŚCI oraz zwiększaniu EFEKTYWNOŚCI polskiej gospodarki, która musi rozwijać się w sposób zrównoważony, a względy ekonomiczne nigdy nie mogą znacznie dominować nad społecznymi.

Page 17: Podręcznik CBiA

16

Zarządzanie wiedzą w CBIA ma wspierać realizację celów strategicznych:• Wsparcie analityczne i eksperckie Prezydenta i Prezydium Organizacji w

obszarach społecznym i gospodarczym.• Rozwój współpracy badawczo-analitycznej z organizacjami członkowskimi

oraz środowiskiem naukowym i podmiotami z obszaru otoczenia biznesu.• Wspieranie interesów podmiotów należących do Pracodawców RP w za-

kresie budowania argumentacji, stanowisk czy analiz ekonomicznych.• Realizacja prac doradczych i analitycznych na potrzeby podmiotów go-

spodarczych.• Budowanie eksperckiej marki Pracodawców RP i dotarcie z opiniotwór-

czym przekazem do wszystkich interesariuszy (przedsiębiorcy, instytucje publiczne, partnerzy społeczni, media).

• Wykorzystanie rosnącego potencjału organizacji w zakresie komunikowa-nia się z otoczeniem zewnętrznym.

• Pozyskanie przez współpracujących w ramach Centrum Ekspertów wie-dzy, która umożliwi im przeprowadzanie badań i analiz opartych na do-wodach, a wyniki posłużą do rzetelnych komunikatów, argumentów i tez.

3.2 Struktura organizacyjna CBiACentrum Badań i Analiz stanowi merytoryczne wsparcie organizacji Praco-

dawcy Rzeczypospolitej Polskiej we wszelkich kwestiach istotnych dla biznesu i pracodawców. Rekrutujący się spośród grona doświadczonych specjalistów i autorytetów, eksperci CBiA prowadzą badania, wydają publikacje naukowe, doradzają firmom, instytucjom publicznym i organizacjom, a także komentują gospodarczą rzeczywistość. Organizowane przez Centrum debaty i konferencje stanowią istotny wkład w rozwój dialogu społecznego, debat publicznych i kon-sultacji społecznych.

Centrum zatrudnia stałe grono ekspertów specjalizujących się w poszcze-gólnych dziedzinach w ramach problematyki społecznej i gospodarczej. Zespół merytoryczny składa się ze „stacjonarnych” pracowników biura Pracodawców RP (kierownik CBiA i analitycy) oraz ekspertów z organizacji członkowskich, regio-nalnych i branżowych zrzeszonych w Pracodawcach RP. Osoby zaangażowane w realizację działań CBiA zdobywają i rozpowszechniają wiedzę merytoryczną i doświadczenie.

Page 18: Podręcznik CBiA

17

Wymagania stawiane kierownikowi i ekspertom CBiA – zgodnie z założe-niami projektu Budowa Centrum Badań i Analiz:

a) Kierownik CBiA – doświadczenie w prowadzeniu badań i analiz, w tym na stanowisku kierowniczym, wykształcenie wyższe, znajomość tematyki społeczno-gospodarczej.

b) Eksperci CBiA – doświadczenie w sporządzaniu ekspertyz i analiz, wykształ-cenie wyższe, znajomość co najmniej jednego obszaru określonego w stra-tegii CBiA, aktywność na forum Pracodawców RP lub organizacji zrzeszonych (liczba ekspertyz, opinii, komunikatów itp. w ostatnich 3 latach), wiedza na poziomie eksperckim z jednej lub kilku następujących dziedzin: ekonomii, socjologii, statystyki, nauk społecznych, metod badań i analiz itp.

Katalog zawierający opis obowiązków kierownika i ekspertów CBiA:a) Kierownik CBiA:

• odpowiedzialność za przygotowanie, funkcjonowanie i rozwój CBiA (biura, strony internetowej, współpracy na zewnątrz organizacji, itp.);

• nadzór nad zespołem ekspertów CBiA; • wytyczanie i realizacja celów CBiA; • aktualizacja strategii CBiA; • przyjmowanie prac ekspertów CBiA; • zacieśnianie współpracy na płaszczyźnie badawczo-analitycznej z fir-

mami członkowskimi; • nawiązywanie współpracy z instytucjami badawczo-naukowymi i fir-

mami konsultingowymi.b) Eksperci CBiA:

• analizowanie bieżących trendów ekonomicznych i społecznych;• prowadzenie badań;• przygotowywanie strategii rozwojowych;• formułowanie stanowisk, tez i hipotez, będących przedmiotem dialogu

społecznego;• ocena wpływu polityk publicznych, ocena skutków regulacji (m.in. we

współpracy z innymi departamentami w organizacji Pracodawcy RP: Centrum Monitoringu Legislacji, Departament Funduszy Europejskich, Departament Dialogu, Departament Relacji, Departament Komunikacji);

Page 19: Podręcznik CBiA

18

• tworzenie bazy wiedzy (m.in. gromadzenie wyników badań, analiz, ra-portów)

• organizacja debat eksperckich, konferencji w celu zaprezentowania i omówienia aktualnych wyników badań i analiz.

Dodatkowo Centrum nawiązuje współpracę i jest wspierane zewnętrznymi zasobami kadrowymi zarówno z firm członkowskich (w ramach współpracy me-rytorycznej) jak i z autonomicznych instytucji naukowo-badawczych czy też firm konsultingowych. Umożliwia to większą efektywność pracy oraz możliwość przy-rostu i akumulacji wiedzy w organizacji.

3.3 Model zarządzania wiedzą CBiA Model zarządzania wiedzą Centrum Badań i Analiz wprowadza nowe rozwią-

zania umożliwiające systematyzację i opis procesów tworzenia, rozpowszechnia-nia i wykorzystywania wiedzy do realizacji celów organizacji Pracodawcy RP.

Odpowiednie zarządzanie wiedzą m.in. usprawnia mechanizmy związane z przepływem informacji, poczynając od odpowiedniego doboru właściwych źró-deł, poprzez przeprowadzenie fachowych badań i analiz, dalej przez przekazanie wytworzonej wiedzy kadrze zarządzającej i pozostałym odbiorcom w celu jej fi-nalnego wykorzystania w praktyce.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na fakt, że wiedza stanowi podstawowy i strategiczny zasób Centrum. Baza wiedzy CBiA powstaje w wyniku połączenia zdywersyfikowanych elementów, takich jak: kompleksowy zbiór informacji, wy-kwalifikowana kadra oraz umiejętne wykorzystanie jej w określonym stanie fak-tycznym.

Z uwagi na to, że nośnikami wiedzy są nie tylko dokumenty czy inne opraco-wania mające postać materialną, ale także intelekt i umysł ludzi, to celowe jest dokonanie podziału na wiedzę jawną i ukrytą.

Powyższe rozróżnienie pozwala na prawidłowe wyodrębnienie poszczegól-nych części i elementów składających się na przebieg i cykl zarządzania wiedzą w CBiA, i tak należy wskazać na następujące etapy:

I. pozyskiwanie i kreowanie wiedzy jawnej i ukrytej,II. synteza i analiza wiedzy jawnej i ukrytej,III. udostępnianie wiedzy jawnej i ukrytej,IV. zastosowanie wiedzy w praktyce.

Page 20: Podręcznik CBiA

19

Model zarządzania wiedzą w Centrum Badań i Analiz Pracodawców RP pre-zentuje poniższy schemat:

Zastosowaniewiedzy w praktyce

Synteza i analiza wiedzy

jawnej i ukrytej

Udostępnianie wiedzy

jawnej i ukrytej

Pozyskiwanie i kreowanie wiedzy

jawnej i ukrytej

Źródło: Opracowanie własne

Lokalizowanie i pozyskiwanie wiedzyEtap pozyskiwania wiedzy jest realizowany przez doskonalenie i rozwijanie

posiadanych zasobów ludzkich (kadrowych) oraz przez powiększanie zasobów informacyjnych na zewnątrz firmy. Wykształcona w ten sposób wiedza powinna posiadać cechę unikalności i innowacyjności. Nabycie przymiotu unikalności da-nej wiedzy zostaje zapewnione przez jej samodzielne wytwarzanie i ten sposób uzyskiwania wiedzy należy uznać za najbardziej pożądany. Docelowo Centrum powinno dążyć do wewnętrznego nabywania wiedzy poprzez powiększanie ka-pitału intelektualnego, a dodatkowo – przez nawiązywanie współpracy bartero-wej z szeroko pojętymi instytucjami badawczymi.

Pozyskiwanie wiedzy jawnej można zdefiniować jako zdobywanie informacji przez ekspertów Centrum Badań i Analiz z różnorodnych źródeł. Proces ten po-lega na:

• prawidłowym zidentyfikowaniu potrzeb informacyjnych organizacji Pra-codawcy RP i podmiotów w niej zrzeszonych;

• przeprowadzeniu kwerendy i skompletowaniu potrzebnych informacji pochodzących ze źródeł wewnętrznych i zewnętrznych.

Proces nabywania wiedzy ukrytej należy rozumieć przez: • przyswajanie przez kadrę niepisanych reguł i utożsamianie się z kulturą

organizacyjną panującą w Pracodawcach RP;

Page 21: Podręcznik CBiA

20

• wszelkie formy podwyższania umiejętności i kompetencji ekspertów Pra-codawców RP i organizacji zrzeszonych w zakresie prowadzenia wysokiej jakości badań i analiz opartych na dowodach, a także w zakresie prezenta-cji wniosków i rekomendacji wynikających z badań.

Nieodłącznym elementem tego procesu są szkolenia i.in. formy podnosze-nia kwalifikacji kadry CBiA – prowadzone przez podmioty zarówno wewnętrzne w ramach organizacji Pracodawcy RP, jak i zewnętrzne. Niezbędna jest bieżąca analiza potrzeb szkoleniowych, m.in. przez monitorowanie koniecznych zmian i nowych tendencji wewnątrz organizacji, jak i w jej otoczeniu. Tematyka realizo-wanych i planowanych szkoleń jest następująca:

1. Prowadzenie badań społecznych;2. Statistica kurs podstawowy;3. Analiza danych ankietowych;4. Metody statystyczne w badaniach społecznych;5. Analiza biznesowa;6. Zarządzanie dokumentami;7. Tworzenie i prowadzeni baz danych;8. Zarządzanie relacjami;9. Sztuka prezentacji i wystąpień medialnych;10. Komunikacja nastawiona na współpracę;11. Sztuka prowadzenia dyskusji.Lokalizowanie i przepływ wiedzy w ramach wewnętrznych źródeł Organizacji

wymaga prawidłowej organizacji i synchronizacji następujących działań:a) jasny i precyzyjny podział zakresu obowiązków i kompetencji ekspertów

CBiA, tj. określenie kto nad czym pracuje – systematyzacja na poszczegól-ne kategorie ekspertów w ramach ich specjalizacji;

b) określenie odpowiedzialności – dokładne zdefiniowanie poszczególnych obszarów odpowiedzialności wśród ekspertów – z zaznaczeniem jednak, że pomimo dokonania segregacji obszarów kompetencji, oczekiwanym zjawiskiem jest współpraca i wzajemne wsparcie oparte na płynnej komu-nikacji (przy wykorzystaniu różnych kanałów) zarówno między tak wyod-rębnionymi ekspertami CBiA, jak i departamentami w Organizacji;

Page 22: Podręcznik CBiA

21

c) klarowne i precyzyjne określenie obszarów, w których zarysowują się braki wiedzy i luki kompetencyjne, m.in. poprzez przeprowadzenie wewnętrz-nego audytu mającego na celu ich wyeliminowanie;

d) wskazanie funkcjonalnych rozwiązań eliminowania braków wiedzy i luk kompetencyjnych (m.in. poprzez szkolenia i inne formy dokształcania, czy też zaangażowanie do współpracy nowych ekspertów);

e) ustalenie pewnej hierarchii – kto w Organizacji dysponuje informacjami najważniejszymi z punktu widzenia Pracodawców RP – w celu uniknięcia chaosu informacyjnego lub zjawiska „zbiorowej ślepoty” w sytuacji przesy-tu informacyjnego;

f ) koncentracja jedynie na tych obszarach i źródłach wiedzy, które będą po-trzebne do umocnienia istniejących kompetencji lub do wytworzenia no-wych;

g) określenie reguł i zwyczajów dzielenia się wiedzą wewnątrz organizacji polegających na wymianie informacji i doświadczeń pomiędzy poszcze-gólnymi ekspertami Centrum, a także między departamentami Organi-zacji, na zasadzie konsultacji i wymiany danych, raportów z badań, doku-mentów, opinii, stanowisk itp., korzystanie z wewnętrznej bazy wiedzy;

h) tworzenie sieci pozyskiwania informacji – swobodna, a nie hierarchiczna wymiana informacji poprzez tematyczne sieci ekspertów, doradców, firm i organizacji członkowskich – o charakterze policentrycznym, z zaznacze-niem jednak, które sieci wymiany informacji mają największe znaczenie.

Lokalizowanie i przepływ wiedzy w ramach zewnętrznych źródeł opiera się na następujących działaniach:

a) bieżąca analiza otoczenia Organizacji i jej członków polegająca na wyszuki-waniu nowych elementów tego otoczenia, zjawisk, tematów, problemów, rozwiązań, istotnych zmian – wspomagana praktyką benchmarkingu;

b) ustalenie zasad pozyskiwania wiedzy na zewnątrz Organizacji – korzystanie z wiedzy ogólnodostępnej, wymiana barterowa, współpraca partnerska, współtworzenie wiedzy z podmiotami zewnętrznymi, zakup wiedzy (zama-wianie badań, raportów, analiz, zakup oprogramowania STATISTICA);

c) określenie źródeł i kanałów pozyskiwania wiedzy, wśród nich należy wy-mienić m.in.: partnerzy, przedstawiciele stron dialogu społecznego (insty-

Page 23: Podręcznik CBiA

22

tucje publiczne, organizacje konkurencyjne, związki zawodowe), urzędy statystyczne, instytucje naukowo-badawcze, uczelnie, firmy doradcze, agencje badania rynku, brokerzy wiedzy, think tanki, stowarzyszenia bran-żowe, konferencje, seminaria, debaty, targi, misje itp.;

- w tym wyróżnić należy powiązania ludzi w ich środowiskach poza orga-nizacyjnych, gdyż kontakty osobiste wpływają bardzo pozytywnie na wy-mianę wiedzy;

d) zarządzanie relacjami z partnerami oraz ekspertami z organizacji człon-kowskich Pracodawców RP oraz z szeroko rozumianych instytucji nauko-wo-badawczych;

e) przyjęcie wewnętrznych standardów regulujących mechanizmy współ-pracy z autorytetami zewnętrznymi;

f ) ustalanie szczegółów współpracy indywidualnie w dopasowaniu do kon-kretnych potrzeb, wymogów i specyfiki stanu faktycznego.

Rozwój wiedzy poprzez syntezę i analizęRozwijanie wiedzy wymaga przede wszystkim systematycznego wysiłku, któ-

ry polega na celowym tworzeniu nowych kompetencji.Synteza i analiza wiedzy jawnej opiera się na następujących działaniach:• wstępne porządkowanie oraz przechowywanie zebranych danych i infor-

macji (budowa bazy kontaktów i bazy wiedzy w postaci elektronicznej, która zawiera wszystkie posiadane w ramach CBiA dane, raporty, badania, analizy i in. materiały);

• analiza i interpretacja posiadanych informacji.Synteza i analiza wiedzy ukrytej przejawia się w:• ocenie stopnia przyswojenia przez eksperta nabytej wiedzy; • sprawdzaniu poziomu przydatności wiedzy z punktu widzenia zadań wy-

konywanych przez eksperta CBiA oraz Pracodawców RP.Wdrażanie procesów związanych z rozwojem wiedzy niesie za sobą określone

wyzwania, które wiążą się zwłaszcza z wieloaspektowością wprowadzanych me-chanizmów. Do tego typu wyzwań należy zaliczyć:

• tworzenie i ugruntowywanie kultury organizacyjnej opartej na zaufaniu, co jest kluczowym elementem mającym zdecydowanie pozytywny wpływ na rozwój wiedzy w Pracodawcach RP;

Page 24: Podręcznik CBiA

23

• wprowadzanie skutecznych mechanizmów wykorzystania wiedzy zbio-rowej w procesie rozwoju szeroko rozumianych kompetencji Organizacji (m.in. poprzez sprawną komunikację, częste interakcje, przejrzystość, inte-grację zasobów);

• ciągłe doskonalenie zdolności absorpcyjnych CBiA oraz Organizacji – w celu coraz bardziej efektywnego „importowania” i wdrażania wiedzy, która w przewarzającej mierze pochodzi z zewnątrz;

• zarządzanie procesem rozwoju wiedzy poprzez kształtowanie odpowied-nich warunków, a nie na bezpośredniej kontroli procesu (np. stymulowa-nie kreatywności, burze mózgów, przedstawianie własnych pomysłów, możliwość wyjazdów na wizyty studyjne, itp.);

• stałe monitorowanie działań konkurencji związanych z rozwojem wiedzy oraz bezpośrednie porównywanie procesów realizowanych w Pracodaw-cach RP z procesami organizacji konkurencyjnych.

Udostępnianie wiedzy zgromadzonej w CBiAKolejną wyodrębnioną częścią procesu zarządzania wiedzą w Centrum Badań

i Analiz jest udostępnianie wytworzonej wiedzy. Należy przez to rozumieć rozpo-wszechnianie i dzielenie się wiedzą zarówno wewnątrz Organizacji jak i poza nią.

Udostępnianie wiedzy jawnej polega na rozpowszechnianiu informacji, które zostały zgromadzone i przetworzone w CBiA, a także na zaznajamianiu odbior-ców zainteresowanych danym tematem – z analizami opracowanymi przez eks-pertów z Centrum. Udostępnianie zaś wiedzy ukrytej przejawia się w przekazy-waniu wiedzy i doświadczenia posiadanego przez konkretnego eksperta innym współpracownikom między innymi w trakcie interakcji bezpośrednich.

Wskazane jest, by udostępnianie wiedzy przez Centrum docelowo odbywało się za pomocą optymalnej formy organizacyjnej, która grupuje różne zaintereso-wane podmioty pod względem powiązań z daną dziedziną wiedzy (np. osoby z Organizacji, firmy członkowskie, instytucje naukowo-badawcze, agencje rządo-we, media itp.). Powyższe rozwiązanie umożliwia interakcje, co dodatkowo uru-chomia proces wzajemnego uczenia się, dzięki czemu następuje podwyższenie kapitału intelektualnego każdego z zaangażowanych podmiotów. Taki sposób udostępniania wiedzy, grupujący przedstawicieli różnych środowisk, jest reali-zowany w CBiA m.in. poprzez organizację cyklicznych Spotkań na Brukselskiej,

Page 25: Podręcznik CBiA

24

w trakcie których prowadzona jest merytoryczna debata nad podejmowanym zagadnieniem oraz następuje dzielenie się wiedzą przez przedstawicieli różnych środowisk. Co istotne wnioski i ustalenia z tego typu spotkań powiększają już istniejące zasoby wiedzy.

Zanim jednak dzielenie się szeroko rozumianą wiedzą będzie możliwe, nie-zbędne jest poddanie wiedzy jawnej – procesowi kodyfikacji, zaś wiedzy ukrytej – procesowi personalizacji.

Kodyfikacja wiedzy oznacza jej uporządkowanie pod względem określo-nych kategorii i segmentów – czyli pod względem tematów badawczych w ra-mach obszaru gospodarczego i społecznego, a także nadawanie zgromadzonej wiedzy odpowiedniej formy, ułatwiającej szybki i łatwy dostęp do niej osobom potrzebującym jej w danym momencie. Proces ten jest realizowany w sposób scentralizowany i odgórny.

Pracodawcy RP tworzą na tyle dużą organizację, że niemożliwa jest kodyfika-cja całej wiedzy zgromadzonej w organizacji. Stąd wynika konieczność tworzenia uporządkowanej bazy wiedzy, a w ramach niej – map wiedzy. Dzięki temu eks-perci CBiA oraz inne osoby z Organizacji mogą korzystać z wiedzy już wcześniej zebranej i opracowanej, ale też obowiązkiem ich jest bieżące uzupełnianie tej bazy o własne badania, analizy, opinie i uwagi zdobyte w trakcie realizacji pro-jektów.

Wiedza w Centrum jest gromadzona w formie elektronicznej lub papierowej w postaci analiz, badań, opracowań, raportów i komunikatów, w których znaj-dują się opisy poruszanych zagadnień, wykresy, schematy, tabele. Opracowania muszą być przygotowywane zgodnie ze schematem analitycznym obowiązują-cym w CBiA.

Wymiana wiedzy, która została skodyfikowana, może odbywać się na różne sposoby:

• w formie bezpośredniej (często ustnej), np. w trakcie spotkań (wewnętrz-nych – zewnętrznych, indywidualnych – zbiorowych, otwartych - zamknię-tych), debat, konsultacji, konferencji, wywiadów i prezentacji wyników ba-dań czy wniosków z analiz;

• w formie pośredniej za pomocą takich narzędzi jak wewnętrzna baza wie-dzy, strona internetowa CBiA, newsletter, maile, publikacja broszur i.in.

Page 26: Podręcznik CBiA

25

Proces personalizacji dotyczy wiedzy ukrytej, którą posiada każdy eks-pert CBiA oraz inni pracownicy Organizacji z osobna i jako zespoły projekto-we. Jest realizowany w sposób oddolny i zdecentralizowany. Najważniejszy w tym procesie jest więc człowiek i posiadane przez niego kompetencje. Ujmu-jąc to w uproszczeniu - baza wiedzy ukrytej znajduje się „w umyśle” każdego pracownika, zaś systemy informatyczne są tylko dodatkiem, którego celem jest zapewnienie odpowiedniej łączności. Wiedza jest przekazywana najczę-ściej poprzez bezpośrednie kontakty, dzięki którym pracownicy mniej do-świadczeni uczą się, współpracując przy realizacji zadania z ekspertami bar-dziej doświadczonymi. Działania te pozwalają Organizacji na lepsze poznanie swoich ekspertów, ich sposobu pracy i potencjału. W ramach procesu per-sonalizacji zbiera się też dane dotyczące tego, który z ekspertów (stacjonar-nych i zewnętrznych) zajmował się określonymi tematami badawczymi oraz jakie stosował metody i rozwiązania – po to, aby móc zapytać bezpośrednio o istotne cechy danego zadania.

Przekształcanie wiedzy w decyzje i działaniaOstatnią fazą zarządzania wiedzą w Centrum Badań i Analiz jest postępujący

proces synergii wiedzy jawnej i ukrytej oraz wykorzystanie efektów tego pro-cesu w praktyce rozwiązywania bieżących problemów i podejmowania decyzji. Docelowo ma to służyć budowaniu merytorycznej kompetencji Pracodawców RP w sferze otoczenia ekonomicznego przedsiębiorczości. Działania w ramach tego etapu mają też wspierać proces kreowania Pracodawców RP jako ośrodka opiniotwórczego i eksperckiego mającego wpływ na kształtowanie warunków tworzenia wspólnej oraz zrównoważonej wartości realizującej działania dorad-cze i analityczne na potrzeby podmiotów gospodarczych.

Badania i analizy przygotowane w ramach Centrum mają posłużyć do for-mułowania i upowszechniania rekomendacji dla krajowych i unijnych polityk publicznych przy wykorzystaniu potencjału organizacji Pracodawcy RP w za-kresie komunikowania się z otoczeniem zewnętrznym.

Działania analityczne prowadzone w CBiA bezpośrednio wspierają interesy podmiotów należących do Pracodawców RP w zakresie budowania argumenta-cji, stanowisk czy własnych analiz ekonomicznych. pośrednio są zaś skierowane do wszystkich osób, podmiotów i instytucji zainteresowanych profesjonalnymi

Page 27: Podręcznik CBiA

26

badaniami i analizami tematów oraz trendów gospodarczych – dziennikarzy, pracodawców, partnerów społecznych, opinii publicznej.

Warunkiem powodzenia działań na tym etapie jest tworzenie – zarówno we-wnątrz organizacji, ale przede wszystkim w ramach współpracy Pracodawców RP z decydentami politycznymi, przedstawicielami dialogu społecznego, firma-mi członkowskich – odpowiednich form i procedur umożliwiających zaangażo-wanie w proces podejmowania decyzji najbardziej kompetentnych ekspertów specjalizujących się w danej dziedzinie i bazujących na aktualnych danych zebra-nych w analizach CBiA.

Nie mniej ważna jest też właściwa komunikacja prowadzonych działań anali-tycznych i zebranej w trakcie tych działań wiedzy. Głównym założeniem komu-nikacyjnym Centrum jest stworzenie z Pracodawców RP organizacji, której sze-fowie, doradcy, członkowie i eksperci będą postrzegani jako osoby, wywierające wpływ na opinię publiczną poprzez donośny głos komentujący aktualne wyda-rzenia z dziedzin interesujących środowiska pracodawców i poszczególne firmy członkowskie.

Kolejnym ważnym aspektem sprawnego funkcjonowania opisanego modelu zarządzania wiedzą jest odpowiednio ukształtowana kultura organizacyjna. Po-winna ją cechować otwartość na otoczenie, kreatywność oraz pragmatyczność. Potrzebny jest też sprzyjający klimat nastawiony na współpracę oraz umiarkowa-ny poziom rywalizacji między ekspertami. Zaś optymalne warunki dla rozwoju wiedzy w Pracodawcach RP wynikają z faktu, że w Centrum Badań i Analiz oraz w całej Organizacji wiedza jest traktowana jako podstawowy i najważniejszy zasób, a kreowaniem wiedzy, a następnie jej wykorzystywaniem w swoich decyzjach i działaniach – nie zajmuje się jedynie grupa ekspertów specjalnie do tego powo-łanych, lecz każdy pracownik Organizacji.

3.4 Oczekiwane rezultaty – podsumowanieWszystkie działania są ukierunkowane na wzrost potencjału Pracodawców

RP jako partnera społeczno-gospodarczego i jego organizacji zrzeszonych w za-kresie wykorzystania potencjału eksperckiego na każdym szczeblu (centralnym, regionalnym, lokalnym). Wzrost w sprawności realizacji badań i szersze upo-wszechnienie wyników badań przełożą się na poprawę jakości prowadzonego dialogu społecznego w kraju.

Page 28: Podręcznik CBiA

27

Wartością dodaną będzie m.in. aktywizacja organizacji regionalnych i branżo-wych w zakresie prowadzenia badań i uczestnictwa w transferze wiedzy, a także wzmacnianie wizerunku Pracodawców RP jako organizacji wybiegającej w przy-szłość oraz aktywnej na polu diagnozy i kształtowania nowych trendów społecz-no-gospodarczych. Ponadto należy zaznaczyć, że w wyniku podjętych działań nastąpi zdywersyfikowanie używanych źródeł wiedzy, co pozwoli na poszerzenie zakresu działań i wpływu Pracodawców RP.

Podsumowując należy wskazać, że kadra pracująca w CBiA to wyspecjalizo-wani eksperci, którzy w ramach swojej działalności dokonują wieloaspektowego zarządzania wiedzą. Rezultatem ich pracy jest:

• ocena działań i decyzji w ramach różnych polityk – planowanych, w toku oraz zakończonych;

• prowadzenie badań i analiz związanych z tematami istotnymi w określo-nym momencie, np. ze względu na prowadzony proces legislacyjny – dzia-łania o charakterze reaktywnym polegające na monitorowaniu sytuacji i reagowaniu na nią, gdy zajdzie taka potrzeba;

• prowadzenie programów analityczno-badawczych o długim horyzoncie czasowym zorientowanych na wspieranie zmian systemowych (np. system ubezpieczeń społecznych, „mapa drogowa” dla systemu ochrony zdrowia, wpieranie innowacji, kształt polityki energetycznej) – wiąże się to z działa-niami znacznie bardziej pro-aktywnymi – wypracowywaniem długofalo-wych systemowych rozwiązań oraz podejmowanie działań na rzecz wpro-wadzenia ich w życie;

• prowadzenie analiz dużej ilości danych przy użyciu profesjonalnych narzę-dzi;

• zarządzanie projektami badawczymi wraz z przygotowaniem ich planu, kontrolą postępów, prezentacją wyników;

• gromadzenie analiz, raportów, wyników badań z instytucji zewnętrznych;• budowanie sieci kontaktów z szeroko pojętymi instytucjami badawczymi; • zacieśnianie współpracy na płaszczyźnie badawczo-analitycznej z firmami

członkowskimi;• zwiększenie zasobu wiedzy w organizacji;• dostarczanie zaplecza eksperckiego na potrzeby organizacji w obszarach

społecznym i gospodarczym;

Page 29: Podręcznik CBiA

28

• wspieranie interesów podmiotów należących do Pracodawców RP w za-kresie budowania argumentacji, stanowisk czy analiz ekonomicznych;

• wzmocnienie obecności Pracodawców RP w wybranych branżach, po-przez rozwijanie współpracy merytorycznej z podmiotami członkowskimi;

• budowanie marki Pracodawcy RP i dotarcie z przekazem eksperckim do wszystkich interesariuszy (przedsiębiorcy, instytucje publiczne, partnerzy społeczni, media);

• wykorzystanie rosnącego potencjału organizacji w zakresie komunikowa-nia się z otoczeniem zewnętrznym.

Page 30: Podręcznik CBiA

29

4. Metodologia badań i analiz

Metodologicznie poprawne badania empiryczne muszą spełniać pewne kry-teria. Badania ilościowe i jakościowe powinny być zawsze rzetelne, trafne i wolne od stronniczości oraz replikowalne (Brzeziński, 1997). Również teoria naukowa, a szerzej sama nauka – nie może rozstrzygać sporów o wartości – twierdzi E. Bab-bie (2004). Jego zdaniem, „nauki społeczne mogą pomóc dowiedzieć się jedynie, co istnieje i dlaczego. Możemy je wykorzystać, by określić jak powinno być, tylko jeśli ludzie wspólnie uzgodnią pewne kryteria pozwalające zdecydować, które wyniki są lepsze od innych – zgoda taka pojawia się rzadko”.1

Badacze w naukach społecznych i ekonomicznych starają się zatem opisać prawidłowości rządzące rzeczywistością, poznać głębiej ich specyfikę lub też dokonać pewnych prognoz jakościowych bądź ilościowych. Przykładowo, na gruncie tych nauk rozstrzygnięto – w sposób empiryczny, jak również dedukcyj-ny – że ustrój oparty na wolności gospodarczej i własności prywatnej jest bar-dziej efektywny ekonomicznie od ustroju, w którym dominuje własność publicz-na i prywatna inicjatywa jednostek jest zwalczana.2 Niezależnie od tego, część osób (w tym badaczy) preferuje inne wartości w stosunku do bogactwa, wobec czego mogą oni opowiadać się za ustrojem socjalistycznym. Podsumowując tę kwestię – nauka może jedynie odpowiedzieć na pytanie, jakie są konsekwencje wprowadzenia każdego z tych ustrojów, ale nie może ich uszeregować w sposób utylitarny, abstrahując od wartości i preferencji społecznych, wywiedzionych z indywidualnych zapatrywań.

1 Z Twierdzenia Arrowa o niemożliwości wynika, że badacz nie ma możliwości uzgodnienia indywidualnych preferencji jednostek, tzn. stworzenia „społecznych preferencji”, które będą zgodne z wyrażonymi preferencjami każdej z jednostek.2 Obok wielu przykładów empirycznych i z historii gospodarczej, mniej znany jest dowód de-dukcyjny z prac L. von Misesa, który toczył m.in. z O. Lange „debatę kalkulacyjną” o możliwości istnienia rachunku ekonomicznego w socjalizmie.

Page 31: Podręcznik CBiA

30

4.1 Wnioskowanie w badaniach społecznych i ekonomicznych

W rzeczywistości społecznej i ekonomicznej zależności między zmiennymi mają w ogromnej większości przypadków charakter stochastyczny (losowy), a więc niedeterministyczny. Przykładowo, dzienna sprzedaż detaliczna jest proce-sem stochastycznym, a możliwość ustalenia wszystkich czynników dziennych wa-hań jest niemożliwa. Mierzenie wielkości dziennej sprzedaży w danym miesiącu pozwala uzyskać realizację procesu stochastycznego (szereg czasowy), która jest jedną z wielu możliwych. Posiadając próbę danych w postaci szeregu czasowego sprzedaży, badacz może starać się odpowiedzieć np. na pytanie, co determinuje jej wielkość i dynamikę w niepewnej – bo podlegającej losowym zaburzeniom – rzeczywistości.

Zmienna w postaci wielkości sprzedaży zależy od szeregu innych zmiennych jak np. dochody gospodarstw domowych, zgromadzone zyski firm, oczekiwania dotyczące przyszłej koniunktury, dostępność i koszt kredytów itd., które również mogą ulegać jednorazowym lub losowym zaburzeniom. Przykładem może być wprowadzenie podwyżki podatku VAT począwszy od danego miesiąca i roku, su-rowa zima itd.

O tym, że rzeczywistość społeczno-ekonomiczna jest stochastyczna przesądza sama natura ludzka – badania z dziedziny psychologii czy marketingu wielokrot-nie udowodniły, że konsumenci nie są racjonalni w rozumieniu standardowej teo-rii ekonomicznej. Często zamiast maksymalizować oczekiwaną użyteczność przy danym ograniczeniu budżetowym, decydują się kupić produkt A pod wpływem chwili, emocji w danym dniu czy napotkanej przypadkiem reklamy. Mierzalne lub obserwowalne zmienne w postaci dochodów i zysków mogą zatem wyja-śniać jedynie część sprzedaży, więc nie są to zależności deterministyczne.

Ważnym drogowskazem dla badaczy w rzeczywistości poddanej losowym lub niemierzalnym zaburzeniom są teorie, rozwinięte na gruncie nauk społecz-nych i ekonomicznych. Teorie i badania empiryczne są komplementarnymi ele-mentami nauki: istniejące teorie pomagają realizować badania empiryczne, które z kolei mogą prowadzić do sformułowania nowych teorii lub odrzucenia dotych-czasowych itd. W szczególności teorie często formułują hipotezy, których część jest możliwa do weryfikacji przy pomocy dostępnych metodologii oraz danych.

W odniesieniu do rozważanej zmiennej w postaci sprzedaży detalicznej, przy-

Page 32: Podręcznik CBiA

31

kładową hipotezą badawczą może być H0: wzrost temperatury powietrza powyżej 25 st. C w dni wolne od pracy skutkuje spadkiem sprzedaży detalicznej w Warszawie i innych dużych miastach. W tym przypadku ekspert może dysponować próbą skła-dającą z k sklepów z m miast oraz n dni wolnych od pracy. Jak słusznie zauważa E. Babbie (2004), „badań na próbie raczej nie przeprowadza się po to, by wypowiadać się o próbie jako takiej – celem badacza jest raczej sformułowanie wniosków dotyczą-cych całej populacji, z której próba została dobrana”. W tym konkretnym przypadku interesujące są skutki w postaci spadku sprzedaży dla przeciętnego sprzedawcy w dużym mieście (jak również zachowania przeciętnego mieszkańca-klienta w dużym mieście), aniżeli sprzedawców w próbie.

Wnioskowanie o własnościach ogólnego procesu losowego (w tym przypad-ku ze sfery społecznej lub ekonomicznej) na podstawie próby wymaga stosowa-nia metod statystycznych, czyli estymacji nieznanych parametrów oraz weryfi-kacji hipotez (StatSoft, 2014). W przypadku testowania hipotez statystycznych, badacz może popełnić 2 rodzaje błędów:

Tabela 1. Ryzyko popełnienia błędu we wnioskowaniu statystycznym

H0 prawdziwa H0 fałszywa

Odrzucenie H0 Błąd I rodzaju (α) Decyzja trafna (1-β)

Utrzymanie H0 Decyzja trafna (1-α) Błąd II rodzaju (β)

Źródło: StatSoft, 2014

Ekonomista lub socjolog przyjmuje poziom istotności α, który wpływa na prawdopodobieństwo popełnienia błędu I rodzaju. Ten parametr mierzy ryzy-ko sytuacji, w której H0 jest prawdziwa, jednak zostaje odrzucona na podstawie dostępnej próby danych. Najczęściej przyjmuje się α = 0,05, natomiast ustalenie α = 0,01 pozwala zwiększyć wiarygodność szacunków, jednak rośnie też ryzyko odrzucenia części hipotez (gdy istotność pewnych zmiennych wyjaśniających będzie zbyt niska, według p-value odpowiedniego testu).3

Ogólnie, jeśli policzone przez badacza p-value jest mniejsze od założonego poziomu istotności α, to sprawdzaną hipotezę H0 należy odrzucić. W przeciw-

3 Przyjęcie przez badacza poziomu istotności równego np. 0,05 pozwala maksymalizować moc testu (1- β), który zmniejsza ryzyko popełnienia błędu II rodzaju.

Page 33: Podręcznik CBiA

32

nym przypadku, nie ma podstaw do odrzucenia H0, czyli w świetle dostępnych danych należy ją utrzymać w mocy (StatSoft, 2014). Określenie, że zależność jest istotna na poziomie α = 0,05 oznacza, że średnio w 5 przypadkach na 100 istnienie takiej zależności wynika z błędnego wnioskowania na podstawie próby.

Właściwie przeprowadzony proces badawczy pozwala ustalić z dużym prawdopodobieństwem, czy zgromadzone dane świadczą o istnieniu badane-go związku przyczynowo-skutkowego. Warto przy tym zauważyć, że statystyki podstawowe (np. wysoka wartość współczynnika korelacji Pearsona między x i y ) nie są wystarczające do udowodnienia związku przyczynowo-skutkowego, jeśli badacz nie przedstawi teorii lub innych dowodów empirycznych wskazujących na związek między analizowanym zmiennymi. Prezentacja wykresów rozrzutu zmiennych x i y może być jedynie wstępnym etapem badania, w którym selekcjo-nuje się zmienne potencjalnie istotne. W następnych etapach eksperci posługują się zazwyczaj analizą regresji (liniowej, krzywoliniowej, wielokrotnej itp.), analizą czynnikową, dyskryminacyjną, skupień, szeregów czasowych, wariancji (ANOVA) i in. Rolą eksperta jest wybór optymalnego narzędzia statystycznego do badania danego problemu, a zwłaszcza postawionych hipotez.

Page 34: Podręcznik CBiA

33

Ramka 1. Wybrane metody statystyczne wykorzystywane w naukach spo-łecznych i ekonomicznych

Metody statystyczne Główne zastosowania

Statystyki podsta-wowe

• Opis właściwości rozkładu zmiennych w próbie danych – średnia w próbie, wariancja w próbie itp.

• Korelacje między zmiennymi w próbie• Analiza przekrojowa: statystyki opisowe w grupach

Analiza czynnikowa i główne składowe

• Redukcja liczby zmiennych w modelu• Wykrywanie struktury w związkach między zmiennymi,

czyli klasyfikacja zmiennych.

Analiza dyskrymina-cyjna

• Rozstrzyganie, które zmienne pozwalają w najlepszy sposób dzielić dany zbiór przypadków na występujące w naturalny sposób grupy.

Analiza kanoniczna • Dodatkowa procedura szacowania związku między zmi-ennymi. W szczególności, umożliwia badanie związku między dwoma zbiorami zmiennych.

Analiza szeregów czasowych

• Wykrywanie natury zjawiska reprezentowanego przez sekwencję obserwacji;

• Prognozowanie (przewidywanie przyszłych wartości szeregu czasowego).

Regresja wielok-rotna

• Ilościowe szacowanie związków pomiędzy wieloma zmiennymi niezależnymi (objaśniającymi) a zmienną zależną (objaśnianą). Analiza regresji pozwala oszacować wartość nieznanych parametrów mod-elu przy pomocy Metody Najmniejszych Kwadratów, Metody Największej Wiarygodności i in.

Analiza wariancji (ANOVA)

• Możliwość dekompozycji całkowitej wariancji (ro-zproszenia) badanej zmiennej na sumy wariancji kontrolowanych (międzygrupowych) i wariancję niekontrolowaną (wewnątrzgrupową). Metoda ta poz-wala m.in. ocenić istotność różnić średnich w poszc-zególnych grupach.

Analiza skupień • Narzędzie eksploracyjnej analizy danych, którego celem jest ułożenie obiektów w grupy w taki sposób, aby stopień powiązania obiektów z obiektami należącymi do tej samej grupy był jak największy, a z obiektami z pozostałych grup jak najmniejszy.

Źródło: Na podstawie Internetowego podręcznika statystyki StatSoft, http://www.statsoft.pl/text-

book/stathome_stat.html?http%3A%2F%2Fwww.statsoft.pl%2Ftextbook%2Fstfacan.html

Page 35: Podręcznik CBiA

34

Oczywiście wnioskowanie statystyczne może być stosowane jedynie do tych klas problemów z nauk społecznych i ekonomicznych, która dają się w łatwy spo-sób skwantyfikować lub posiadają dobre ilościowe przybliżenia (tzw. proxy). Sto-sowanie każdej z metod przedstawionych w Tab. 2. wymaga sprawdzenia przez eksperta, czy są spełnione jej założenia.4 Bardzo często tzw. surowe dane wyma-gają pewnych przekształceń, by prawdopodobieństwo popełnienia błędu I lub II rodzaju we wnioskowaniu statystycznym było na akceptowalnym przez badacza poziomie.

Konstruowanie, szacowanie, testowanie i interpretacja wyników otrzymanych na podstawie modeli statystycznych lub ekonometrycznych jest często żmudną pracą, wymagającą staranności i ostrożności. Z tego względu literatura dotyczą-ca problemów z szacowaniem modeli oraz stosowania testów statystycznych jest bardzo obszerna i wciąż pojawiają się nowe podejścia badawcze. Przykładowo, za relatywnie młody nurt w dziedzinie ekonometrii można uznać ekonometrię przestrzenną, która pozwala uwzględnić relacje między procesami w przestrzeni geograficznej, co zwiększa wiarygodność i precyzję otrzymanych wyników w po-równaniu do modeli „zwykłej” regresji, które ignorują powiązania przestrzenne.

Poza ekonomią, w której dominują metody ekonometryczne, statystyczne oraz symulacje, nauki społeczne rozwinęły wiele innych metod badawczych, za-równo ilościowych jak i jakościowych. Ich podstawowych wyróżnikiem jest to, że nie są oparte na rachunku prawdopodobieństwa i statystyce matematycznej (nie licząc takich kwestii, jak np. szacowanie wielkości potrzebnej próby badawczej). Część z nich jak np. sondaże, kwestionariusze ankiety czy badania telefoniczne – w zależności od rodzaju gromadzonych danych – może w następnym etapie po-służyć do wnioskowania statystycznego, w tym budowy modelu. Jeżeli badane próby nie są reprezentatywne, brak przeprowadzenia wnioskowania statystycz-nego nie pozwala uogólniać wniosków wynikających z próby na całą populację.5

4 Szczegółowe opisy założeń dotyczących zmiennych, ich rozkładów itp. są łatwo dostępne w literaturze z zakresu statystyki i ekonometrii.5 Z tego względu, często spotyka się badania, których wnioski zawierają informacje o ankieto-wanych, a nie o populacji (całym zbiorze badanych obiektów).

Page 36: Podręcznik CBiA

35

Tabela 2. Pozostałe metody badawcze wykorzystywane w naukach społecz-nych i ekonomicznych6

Badania jakościowe Badania ilościowe

• Desk research• Obserwacje• Eksperyment• Indywidualne wywiady pogłębione• Wywiad zogniskowany

• Sondaż opinii• Badania kwestionariuszowe

– ankiety pocztowe– CATI– CAWI– CASI– CAPI

Źródło: K. Sapa, Podstawy badań społecznych

Kontynuując rozpatrywanie problemu sprzedaży detalicznej w dni wolne w zależności od temperatury, w tym przypadku badacz nie musi polegać na meto-dach statystycznych lub ekonometrycznych i analizować próby danych ze skle-pów. Przykładowo, może skonstruować kwestionariusz ankiety lub przeprowa-dzić sondaż wśród klientów, dzięki któremu uzyska informacje dotyczące decyzji zakupowych, powodów tych decyzji itd. To stwarza możliwość wniknięcia głębiej w motywy i okoliczności towarzyszące zakupom, niż jedynie analiza dostępnych danych dotyczących wielkości sprzedaży raz temperatury.7

W szczególności, można starać się odpowiedzieć na pytanie, w przypadku ja-kich dóbr i usług następuje przesunięcie popytu w czasie, a w jakich – spadek w ujęciu np. miesięcznym. Ilustrując tę kwestię, osoby chcące np. kupić garnitur prawdopodobnie przełożą zakup z soboty na poniedziałek (raczej nie kupią gar-nituru na Mazurach), natomiast osoby planujące wyjście do restauracji lub do klubu w stolicy – zrobią to w innym miejscu, np. w Sopocie. Dla przedsiębiorców ma to niebagatelne znaczenie – w przypadku dobrej pogody, tracą np. restaura-torzy w wielkich miastach na rzecz tych w kurortach.

6 Szersze omówienie metod badawczych w naukach społecznych nie jest celem tego podręcz-nika, gdyż były one przedmiotem szkolenia dla ekspertów stacjonarnych i zewnętrznych CBiA.7 W tym miejscu warto zauważyć, że dynamiczny rozwój metod big data pozwala coraz lepiej badać tego typu problemy, zmniejszając zapotrzebowanie na prowadzenie dedykowanych badań w postaci ankiet, sondaży itp.

Page 37: Podręcznik CBiA

36

Jak pokazuje powyższy prosty przykład, część metod nauk społecznych, któ-ra nie jest oparta na rachunku prawdopodobieństwa i statystyce matematycz-nej może stanowić użyteczne narzędzie badawcze, pozwalające przezwyciężać niektóre ograniczenia metod stricte ilościowych. Dotyczy to zwłaszcza badania zmiennych bądź parametrów, które bezpośrednio są nieobserwowalne lub nie-mierzalne, a które mają moc wyjaśniającą, choćby tylko w danej grupie populacji, na ograniczonym terytorium i w ograniczonym horyzoncie czasowym.

Przykładowo, popyt inwestycyjny – podobnie jak sprzedaż detaliczna niektó-rych towarów – może silnie zależeć od oczekiwań (nastrojów), przy czym ta siła zależności prawdopodobnie ulega istotnym zmianom, w zależności od innych czynników (okres boomu, recesji itd.). Z tego względu, banki centralne i inne podmioty prowadzą regularne badania ankietowe, w których pytają przedsię-biorców i inwestorów o ich prognozy i oceną sytuacji bieżącej.

Badania jakościowe na poziomie mikroekonomicznym lub niewielkich grup społecznych mogą być zatem pomocne w formułowaniu trafniejszych modeli – a zatem i prognoz – dla ogółu populacji. Z drugiej strony, ekonometria i statystyka matematyczna pozwala m.in. zbadać losowość pewnych zdarzeń, w tym np. od-powiedzi respondentów, co również pozwala sprawdzić wiarygodność stosowa-nych metod nauk społecznych oraz usprawnić badania w przyszłości.

Najważniejszym ograniczeniem badań społecznych nieopartych na wniosko-waniu statystycznym jest brak możliwości sprawdzania hipotez dla całej popu-lacji badanych obiektów, a jedynie opis i wyjaśnianie zjawisk w zbiorze respon-dentów lub ankietowanych. Wiarygodność a zatem i wartość takich badań jest w ogromnym stopniu zdeterminowana wielkością i strukturą próby badawczej (problem reprezentatywności), ponadto wymagają one kompleksowej meta-ana-lizy, czyli porównania wyników z innymi badaniami, niezależnie od zastosowanej metodologii.

4.2 Schemat procesu badawczegoW każdym procesie badawczym można wyróżnić kilka kluczowych etapów,

które porządkują pracę eksperta i przez to determinują ostateczną treść oraz for-mę analizy. Prowadzenie badań ekonomicznych i społecznych pozwala na wyko-rzystanie szerokiego zakresu metod badawczych, z których ekspert musi wybrać optymalną z punktu widzenia celu analizy lub postawionych hipotez.

Page 38: Podręcznik CBiA

37

Wybór konkretnej metodologii może mieć oparcie w teorii, jak i praktyce ba-dawczej. Często badacze muszą stosować taką metodologię, która nie pozwala w pełni sprawdzić hipotez postulowanych przez daną teorię, gdyż np. nie moż-na pozyskać lub zmierzyć niezbędnych zmiennych ekonomicznych czy społecz-nych. Przykładem może być pojęcie kapitału ludzkiego, który może być jedynie przybliżony przez takie zmienne jak doświadczenie zawodowe, okres nauki, po-ziom wykształcenia itp.

Ramy poprawnie prowadzonego procesu badawczego tworzy stały kanon, „wiążący” ekonomistę, politologa czy socjologa, który jest niezależny od bogac-twa nierzadko konkurujących ze sobą teorii czy tez metod empirycznych. Przy-kładowo, jeśli problemem badawczym jest np. efektywność aktywnej polityki rynku pracy, to zaprezentowana poniżej optymalna struktura analizy będzie od-powiednia dla badań z wykorzystaniem modeli ekonometrycznych dla danych regionalnych, ankietowych badań społecznych, studiów-przypadku i innych.

W związku z tym, że eksperci CBiA reprezentują nie tylko Pracodawców RP, lecz również firmy członkowskie i szerzej rozumiane środowisko pracodawców i przedsiębiorców, prowadzone przez nich analizy wymagają najwyższej staran-ności w formułowaniu hipotez, wniosków i sądów wartościujących. Jest to rów-nież wymóg projektu, dotyczący wzrostu jakości prowadzonego dialogu spo-łecznego w Polsce poprzez zwiększenie kompetencji jego uczestników – w tym przypadku organizacji reprezentującej pracodawców.

W konsekwencji, prowadzony proces badawczy musi spełniać powszechnie akceptowane zasady – na czele z zasadą falsyfikowalności, którą sformułował K. Popper. Takie podejście powinno odróżniać komunikaty i analizy CBiA od opi-nii o charakterze publicystycznym lub felietonów, gdzie często nie przedstawia się sposobu rozumowania ani źródła danych bądź informacji, które są podstawą głoszonych tez. Podsumowując ten wątek, z punktu widzenia organizacji lepszy jest poprawny logicznie, choć mniej „medialny” tytuł analizy lub komunikatu, niż tytuł fałszywy logicznie, ale atrakcyjny „medialnie”.8

Podobnie jak w przypadku tytułu czy abstraktu, wnioski z całej treści anali-zy lub badania muszą być odporne na logiczną falsyfikację, co oczywiście nie

8 Sam tytuł może nie być aż tak istotnym elementem analizy jak wnioski, gdyż dziennikarze często redagują tytuły, stąd może on dotyczyć innej kwestii lub wniosku z analizy, niż ta naj-ważniejsza z punktu widzenia autora. Niemniej jednak, ekspert zawsze powinien zapropono-wać poprawny logicznie tytuł i jednocześnie możliwie atrakcyjne medialnie.

Page 39: Podręcznik CBiA

38

jest tożsame z polemiką lub dyskusją w oparciu o tezy. Sposobem na radykalne zmniejszenie takiego ryzyka jest przestrzeganie klasycznych reguł, które stano-wią ramy poprawnie prowadzonego procesu badawczego. Zwłaszcza przedsta-wienie w sposób jawny metodologii i próby badawczej jest najskuteczniejszą linią obrony w przypadku ewentualnej krytyki lub polemiki. Uzasadnienia wy-magają przede wszystkim takie działania, jak usunięcie z próby badawczej tzw. obserwacji odstających, niepełnych itp. W przypadku polemiki dodatkowym ar-gumentem dla eksperta mogą być wyniki innych obiektywnych badań, dostępne w literaturze.

W Ramce 2 przedstawiono w syntezę prawidłowo przeprowadzonego proce-su badawczego. Ze względu na popularność tej metody, przedstawia on jedno z najważniejszych zastosowań analizy regresji.

Ramka 2. Schemat procesu badawczego

Etapy procesu badawczego

Przykład. Analiza czynników kształtujących stopę bezrobocia w państwach UE

Sformułowanie problemu badaw-czego oraz hipotez badawczych

Przyczyny wysokiego bezrobocia w państwach UE. Jakie znaczenie mają czynniki popytowe, a jakie kształtujące konkurencyjność gospodarek, w tym sprawność rynków pra-cy?

H: Wzrost ujemnej luki produktowej w gospodarce krajów UE powoduje wzrost stopy bezrobocia

Określenie zmien-nych zależnych i niezależnych

Zmienną zależna B jest wyjaśniania za pomocą zestawu zmi-ennych niezależnych x1….xn.

Bezrobocie w państwie i może być funkcją zmiennych:

Bi = f(ujemna luka PKB, inflacja, konkurencyjność, regulacje rynku pracy, stała)

Definiowanie użytych zmiennych w badaniu

B = Bezrobocie wg. statystyk GUS, Bezrobocie wg. Eurostat.

Wyjaśnienia w postaci definicji wymagają zwłaszcza takie abstrakcyjne zmienne jak np. „regulacje rynku pracy” lub „elastyczność rynku pracy”. Należy podać, jakimi obserwo-walnymi (mierzalnymi) zmiennymi przybliżamy owe abstrak-ty (np. koszty zwolnienia pracownika w wysokości średniej miesięcznej pensji). W niektórych przypadkach można skorzystać z gotowych indeksów lub wskaźników, które mierzą np. elastyczność rynku pracy.

Page 40: Podręcznik CBiA

39

Przegląd literatury teoretycznej i em-pirycznej

To bardzo ważny etap procesu badawczego, który pozwala skonfrontować wstępne obserwacje płynące z danych lub wnioski z modelu z tym, co wynika z literatury. Można je ująć syntetycznie w postaci tabelki.

Wpływ na stopę bezrobocia

Badanie 1 (1999)

Badanie 2 (2003)

Ujemna luka PKB (+) (0)

Elastyczność rynku pracy (-) N.D.

Według Badania 1., im wyższa ujemna luka PKB (czyli więk-sze ujemne odchylenie bieżącego PKB od PKB potencjalne-go) tym wyższe bezrobocie, z kolei elastyczność rynku pracy obniżała bezrobocie.

Przegląd badań pozwala również uniknąć tzw. „wyważania otwartych drzwi”, czyli dowodzenia oczywistych i mało atrak-cyjnych hipotez.

Dobór próby badawczej i zgro-madzenie danych

W przypadku danych wtórnych, a więc zebranych przez np. urzędy statystyczne, próba jest dobierana na pod-stawie znajomości teorii, literatury, oraz – statystyk. Warto zastanowić się nad możliwymi zaburzeniami z powodu tzw. obserwacji nietypowych albo błędnych, które z powodów strukturalnych mogą zaburzać wyniki badania (np. praw-dopodobnie warto wyłączyć Luksemburg z próby państw UE).

Wybór metodologii badawczej

W przypadku badań ekonomicznych, metodologia jest zaz-wyczaj zdeterminowana przez teorię ekonomii lub istniejące ograniczenia badawcze (brak odpowiednich danych, zbyt krótkie szeregi czasowe, małe próby itp.) Wybór metodologii jest także silnie zdeterminowany konkretną dziedziną i te-matem badania. W tym konkretnym przypadku, optymalną metodą jest analiza regresji.

W przypadku badań społecznych opartych o danie pierwot-ne (a więc pozyskane przez eksperta) metodologia badawcza musi być wybrana przez etapem doboru próby badawczej i gromadzenia danych. Z powodu wysokich kosztów pozyski-wania danych pierwotnych (ankiety, wywiady, rozmowy itd.) ekspert powinien wcześniej wybrać metodologię i określić docelową próbę badawczą.

Page 41: Podręcznik CBiA

40

Analiza i interpre-tacja wyników badania. Analiza wrażliwości

Przykład: W krótkim okresie zmienna ujemna luka PKB jest istotna z punktu widzenia wpływu na stopę bezrobocia, jed-nak w długim okresie jest nieistotna statystycznie. Powyższy wniosek jest niezależny względem dobranych prób oraz wy-branych zmiennych kontrolnych, przybliżających elastycz-ność rynku pracy.

Wnioski i implikacje dla potencjalnych zainteresowanych

W długim terminie stopa bezrobocia zależy przede wszystkim od czynników strukturalnych, w tym zwłaszcza efektywności rynku pracy. Wpływ ujemnej luki PKB jest widoczny tylko w krótkim okresie. Wnioski nie zmieniają się po wyłączeniu z próby małych gospodarek UE.

Na podstawie niniejszej analizy, skuteczna w długim ter-minie może być jedynie polityka prowadząca do obniżenia bezrobocia poprzez reformy strukturalne. Działania ukie-runkowane na stymulowanie koniunktury przyniosą jedynie przejściowy skutek.

Źródło: opracowanie własne

Niezależnie od wybranej metodologii badawczej, eksperci muszą znać jej ograniczenia i związku z tym powinni zamieszczać stosowny komentarz w tek-ście analizy lub we wnioskach. W przypadku badań ekonometrycznych, otrzy-mane wyniki na bazie modelu muszą zostać uwiarygodnione przez tzw. testy diagnostyczne, których omówienie można znaleźć w podstawowej literaturze przedmiotu (są one łatwe do policzenia w pakietach ekonometrycznych). W przypadku prostszych modeli, punktem wyjściu po oszacowaniu parametrów jest sprawdzenie, czy są spełnione założenia Klasycznego Modelu Regresji Linio-wej. Ich odrzucenie na mocy testów oznacza konieczność modyfikacji struktury modelu lub użycia bardziej zaawansowanych metod estymacji (Mycielski, 2010).

W szczególności, zastosowania testów diagnostycznych wymaga: popraw-ność formy funkcyjnej modelu; założenie o normalności rozkładu składników loso-wych; stabilność parametrów modelu; heteroskedastyczność składnika losowego; autokorelacja składnika losowego. Ważnym problemem w szacunkach ekonome-trycznych są też zmienne pominięte, co często jest skutkiem popełnionych błędów przez badacza lub braku istnienia niezbędnych danych (Welfe, 2009). Zgodnie z syntezą w Ramce 2, analitycy muszą również przeglądać próbki danych w poszu-kiwaniu obserwacji nietypowych albo obserwacji błędnych, które mogą poważnie zniekształcić wyniki szacunków.

Page 42: Podręcznik CBiA

41

Ważnym problemem w stosowaniu metod empirycznych jest również tzw. problem równoczesności. Może on wynikać z pominięcia istotnych zmiennych wyjaśniających, jak również sprzężeń zwrotnych między zmiennymi. W przypad-ku występowania sprzężeń zwrotnych, zaciera się podział w modelu na zmienną zależną (wyjaśnianą) i zmienne niezależne (wyjaśniające), co wymaga stosowa-nia innych metod niż Metoda Najmniejszych Kwadratów – np. modeli klasy VAR (Mycielski, 2010).

Eksperci przygotowujący analizę z zastosowaniem metod jakościowych, po-winni zwrócić szczególną uwagę na wyczerpujący opis procesu badawczego, który uwzględni wszystkie możliwe czynniki wpływające na wynik, co zwiększy rzetelność, trafność oraz obiektywność analizy (Stemplewska-Żakowicz, 2005). Wobec tego, istotna jest:

• Szerokość i zrozumiałość dowodów, które daje się czytelnikowi, aby on sam potrafił osądzić, czy przedstawiane przez autora interpretacje są uza-sadnione (perswazyjność);

• Spójność, czyli zakres w jakim różne części interpretacji tworzą kompletny i znaczący obraz całości; spójność może być wewnętrzna (jak części pasują do siebie) lub zewnętrzna (jak badanie pasuje do istniejących teorii oraz wcześniejszych badań);

• Odpowiedniość (korespondencja), czyli taka konstrukcja pracy, która daje możliwość powrotu do poprzednich etapów badań, w szczególności do danych, będących podstawą interpretacji;

• Oszczędność, czyli umiejętność przedstawienia analizy opartej na nie-wielkiej liczbie konstruktów teoretycznych o eleganckiej i estetycznej for-mie;

• Pragmatyczność, czyli zasięg, w jakim wykorzystać będzie można wyniki dla dalszych badań lub praktyki społecznej.

Page 43: Podręcznik CBiA

42

Ramka 3. Bazowa struktura dysertacji jakościowej

Wprowadzenie

Powtórzenie celu i uzasadnienia badania. Krótki opis problemu i kontekstu badań.

Dlaczego ten program badawczy powinien być realizowany w podejściu jakościowym?

Przyczyny wyboru podejścia jakościowego. Jeśli wybrane aspekty postępowania badawczego są jako-ściowe, a inne ilościowe, to konieczne jest wyjaśnienie wybranych metod.

Powtórzenie problemu badań i dookreślenie metodologii

Specyfika projektu jako-ściowego

Opis zastosowanego podejścia badawczego (np. bada-nia etnograficzne) i uzasadnienie, dlaczego wybrane podejście jest najwłaściwsze. Opis celu badań: czy pla-nowane jest raczej sformułowanie teorii, zastosowanie teorii, czy testowanie teorii w nowych okolicznościach?

Identyfikacja źródeł i ewentualne modyfikacje wybranych metodologii

Ustalenie roli badacza Warto opisać własne wykształcenie, doświadczenie za-wodowe oraz określić listę możliwych problemów, które mogą pojawić się podczas badań, a także wymienić wszelkie możliwe uprzedzenia wobec przedmiotu lub podmiotów biorących udział w badaniu.

Page 44: Podręcznik CBiA

43

Specyfikacja projektu 1. Ustalenie podmiotu badań i jednostki analizy;2. Wybór próbki populacji (uzasadnienie wyboru gru-

py lub jednostek, opis sposobu dotarcia do nich, roz-miar próbki i jej typ, charakterystyka osób uczestni-czących w badaniu i/lub informatorów, wskazanie na ewentualne kwestie etyczne);

3. Sposoby zbierania danych (wskazanie metod, opi-sanie sposobu ich użycia, uzasadnienie ich użycia w badaniu wraz ze wskazaniem ewentualnych modyfi-kacji);

4. Zarządzanie danymi (sposób przygotowania danych do analizy, zasady selekcji i/lub transkrypcji);

5. Analiza danych (wytłumaczenie symultaniczności procesu zdobywania i analizy danych, opis procesu redukcji i interpretacji, sposoby kodowania, zakres i cel wykorzystania programów komputerowych);

6. Weryfikacja interpretacji: ocena pracy pod względem kryteriów metodologicznych (jakościowa trafność i rzetelność); triangulacja, nadzór koleżeński.

Zakończenie Wskazanie znaczenia praktycznego i poznawczego ba-dań

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Heath, 1998.

Dzięki środkom z projektu eksperci stacjonarni CBiA zostali wyposażeni w oprogramowanie Statistica Pakiet Zaawansowany, Badania rynkowe i analizy oraz Mapy, które zawiera obszerny zestaw narzędzi statystycznych i ekonometrycz-nych, co pozwala w efektywny sposób przeprowadzić cały proces badawczy. Warto jednak dodać, że wszyscy eksperci Pracodawców RP mogą wykorzystywać darmowe pakiety analityczne jak np. Gretl czy R CRAN. W przygotowaniu analiz bardzo pomocny może być również internetowy podręcznik metod statystycz-nych na stronach firmy StatSoft.9 Zawiera on obszerny materiał od elementar-nych pojęć z zakresu statystyki po zaawansowane metody dowodzenia hipotez.

9 http://www.statsoft.pl/textbook/stathome.html

Page 45: Podręcznik CBiA

44

4.3 Ocena wpływu polityk publicznychJednym z głównych celów powołania CBiA w strukturze Pracodawców RP jest

ocena wpływu istniejących i projektowanych polityk publicznych, w tym kon-kretnych regulacji. Ocena wpływu (impact assessment) jest to proces analitycz-ny wspomagający podejmowanie decyzji w zakresie rozwiązań regulacyjnych poprzez dostarczenie możliwie pełnej informacji na temat wariantów rozwią-zań konkretnego problemu oraz potencjalnych skutków (kosztów i korzyści) ich wprowadzenia (Rada Ministrów, 2013).

Ramka 4. Metodyka przygotowywania oceny wpływu

1. Identyfikacja i analiza problemu.

2. Określenie celów.

3. Określenie możliwych sposobów (opcji) realizacji celu regulacji: „Jak problem został rozwiązany w innych krajach, w szczególności krajach członkowskich OECD/UE?”, „Jeżeli projekt wdraża prawo UE, to jakie są przewidywane rozwiązania poza bezwzględnie wymaganymi przez UE?”

4. Analiza kosztów i korzyści opcji działania.

5. Porównanie opcji działania i rekomendacja najlepszej z nich.

6. Określenie planu wdrażania i ewaluacji.

Źródło: Wytyczne do przeprowadzania oceny wpływu i konsultacji publicznych w ramach rządowe-

go procesu legislacyjnego, Rada Ministrów 2013

Pierwszym etapem oceny wpływu polityk publicznych jest gruntowna analiza otoczenia społeczno-ekonomicznego oraz specyficznego problemu, który może wymagać interwencji państwa. Jest to bardzo ważny etap, gdyż rozwiązania legi-slacyjne często nie są koniecznym sposobem rozwiązywania danych problemów. Jako alternatywne można wskazać (Rada Ministrów, 2013):

• powstrzymanie się od regulacji;• samoregulację;• współregulację.

Page 46: Podręcznik CBiA

45

Niezależnie od tego, czy analiza otoczenia oraz specyficznego problemu wskazuje na konieczność interwencji lub powstrzymania się od niej, istnieje ko-nieczność zdefiniowania tzw. scenariusza bazowego i scenariuszy alternatywnych. Służy on jako punkt odniesienia do oceny pozostałych wariantów i zawiera pro-gnozę (symulację) dotyczącą skutków w przyszłości (ocena ex ante) lub w prze-szłości (ocena ex post). Scenariusz bazowy najczęściej jest nazywany scenariu-szem zerowym, jeśli zakłada się w nim kontynuację (w przeszłości lub przyszłości) polityk publicznych bądź regulacji istniejących w czasie teraźniejszym.

Przykładowo, chcąc ocenić skutki podniesienia stawki podatku VAT o 1 punkt procentowy w przeszłości, analityk może skorzystać z danych ekonomicznych jedynie dla gospodarki w scenariuszu „z podwyżką VAT”. W tym przypadku staty-styki GUS po podniesieniu podatku VAT mogą służyć jako konstrukcja scenariusza bazowego ex post, natomiast rolą eksperta jest zdefiniowanie w sposób możliwie wiarygodny scenariusza alternatywnego „bez podwyżki VAT”. Innymi słowy, różni-ca (odchylenie) między scenariuszem bazowym (faktyczną realizacją, tj. szeregiem czasowym danych GUS) i alternatywnym (prognozą ex post, symulacją) przy zało-żeniu ceteris paribus (braku innych zmian) jest szacowanym skutkiem netto wpro-wadzenia podatku VAT. W zależności od przedmiotu badania, taki skutek może do-tyczyć zmiany tempa wzrostu PKB, zmiany poziomu konsumpcji, zatrudnienia itp.

Tabela 3. Scenariusz bazowy i alternatywny względem wysokości stawki podatku VAT w gospodarce X

Wzrost PKB w gospodarce X

Scenariusz bazowy(podwyżka VAT w 2004 r.)

Scenariusz alternatywny(brak podwyżki VAT w 2004 r.)

% w ujęciu rocznym Faktyczne realizacje (dane) Prognoza

2004 3,3% 3,5%

2005 3,8% 4%

2006 4% 4,1%

2007 2,1% 2%

2008 0,5% 0,5%

2009 1,8% 1,8%

Źródło: opracowanie własne

Page 47: Podręcznik CBiA

46

Konstruowanie scenariuszy alternatywnych w celu oszacowania skutków pozostawienia bądź zmiany polityk publicznych jest rzeczą trudną, gdyż nawet przy uwzględnieniu wszystkich możliwych czynników strukturalnych (co jest mało prawdopodobne) istnieją zaburzenia losowe. Ekonomiści lub socjologowie często muszą się zmierzyć z problemem braku niezbędnych lub niekompletnych danych, co również może utrudniać wiarygodną weryfikację polityk publicznych.

Jeżeli z różnych względów nie jest możliwe zrobienie symulacji ex ante lub ex post, opierając się na metodach ekonometrycznych lub statystycznych, eksperci mogą wykorzystywać istniejące oszacowania podobnych interwencji w literatu-rze lub przeprowadzić analizę case-study. Zakres i złożoność takich badań powin-na być dostosowana do znaczenia i zasięgu przeprowadzonej lub planowanej interwencji, zgodnie z tzw. zasadą proporcjonalności (Rada Ministrów, 2013). W konsekwencji, nie jest wymagane stosowanie wyrafinowanych metod oblicze-niowych we wszystkich przypadkach. Niezmiernie ważne jest jednak zidentyfiko-wanie wszystkich potencjalnych kanałów oddziaływania danej polityki publicz-nych oraz ich dekompozycja – na korzyści i koszty bezpośrednie i pośrednie.

W związku z powyższym, na proponujących dane rozwiązanie spoczywa obowiązek wykazania, że korzyści z jego wprowadzenia przewyższą koszty. Inge-rencje państwa w mechanizmy rynkowe najczęściej są uzasadnione istnieniem – faktycznym czy też domniemanym – tzw. zawodności rynku (market failures). Według J. E. Stiglitza (2004), główne rodzaje zawodności rynku to:

• Niedoskonałość konkurencji;• Istnienie efektów zewnętrznych, w tym dóbr publicznych;• Niekompletność rynków (brak pewnych rynków);• Niedoskonałość informacji;• Bezrobocie i inne zakłócenia makroekonomiczne.

Teoretycznie interwencje państwa mogą korygować część stwierdzonych niedoskonałości rynków, jednak ekonomiści również wskazują na szereg tzw. zawodności państwa (state failure). Część z nich ma charakter systemowy, tzn. towarzyszy interwencjom podejmowanym przez władze centralne lub lokalne niezależnie od sektora gospodarki, branży czy grupy społecznej. Przykładowo, ograniczony zasób informacji (lub asymetria informacji) jest problemem, który dotyka nie tylko dla kontrahentów na prywatnym rynku, lecz również decyden-

Page 48: Podręcznik CBiA

47

tów w sektorze publicznym.10 Dotyczy to zarówno identyfikacji oraz uzgadniania preferencji (potrzeb) beneficjentów polityk publicznych, przewidzenia ich reakcji na dany program publiczny jak i monitorowania właściwej realizacji programu przez urzędników lub zewnętrzne firmy (principal-agent problem). J. E. Stiglitz formułuje 4 główne czynniki systematycznej zawodności interwencji państwa:

• Niedoskonałość informacji;• Ograniczona kontrola nad działaniem prywatnych rynków i sektora poza-

rządowego;• Ograniczona kontrola nad biurokracją;• Ograniczenia o charakterze politycznym.Zestawienie powyższych argumentów dotyczących zawodności prywatnych

rynków i sektora publicznego prowadzi do wniosku, że interwencje państwa w mechanizmy rynkowe powinny dotyczyć jedynie tych przypadków, w których istnieje wysokie prawdopodobieństwo sukcesu, tzn. usunięcia przyczyn nieefek-tywności rynku lub jego zastąpienia w sposób efektywny ekonomicznie (koszty bezpośrednie i pośrednie interwencji będą w takim przypadku niższe od uzyska-nych korzyści).

Istotne znaczenie ma również rozmiar i zasięg interwencji (liczone np. w mld zł; % PKB; % podmiotów danego typu itp.), ze względu na istnienie kosztów i korzyści krańcowych. Przykładowo, dobrze zaprojektowany niewielki program publiczny o wartości 50 mln zł może przynieść większe korzyści netto dla całej gospodarki (lub mniejsze straty netto) niż program o wartości 500 mln zł, który będzie silnie ingero-wał w równą konkurencję i np. podbijał ceny czynników produkcji.

W związku z tym, że ocena wpływu polityk publicznych dokonywana jest w pewnym horyzoncie czasowym, istnieje konieczność obliczenia wartości bieżą-cej (present value) wszelkich szacowanych strumieni korzyści i kosztów w poszcze-gólnych latach lub kwartałach. Oczywiście dotyczy to tylko tych polityk i progra-mów publicznych, w przypadku których można oszacować pieniężne korzyści i koszty. Wycenę niepieniężnych skutków można stosować w takich dziedzinach, jak np. zdrowie publiczne, ochrona środowiska, stosując odpowiednie wskaźniki (np. liczba wypadków drogowych na 1000 mieszkańców itp.). Ostatecznie, gdy niemożliwe jest oszacowanie skutków ilościowych (pieniężnych lub niepienięż-nych), należy dokonać oceny jakościowej (Rada Ministrów, 2013).

10 Ten fakt przesądza, że gospodarka centralnie planowana nie może być efektywna.

Page 49: Podręcznik CBiA

48

Ramka 5. Schemat analizy kosztów i korzyści opcji działania

1. Ocena (w ujęciu pieniężnym, niepieniężnym i niemierzalnym) jak i na kogo wpłynie proponowane działanie (bezpośrednio i pośrednio);

2. Uwzględnienie w ocenie następujących obszarów wpływu: • sektor finansów publicznych, w tym budżet państwa i budżety jednostek sa-

morządu terytorialnego;• rynek pracy;• konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym funkcjonowanie

przedsiębiorstw, z uwzględnieniem sektora mikro-, małych i średnich przed-siębiorstw;

• rodzinę, obywateli oraz gospodarstwa domowe.3. Oszacowanie (w miarę możliwości) wartości pieniężnej zidentyfikowanych

kosztów i korzyści, z wykorzystaniem odpowiednich modeli ekonomicznych, bazujących na wiarygodnych danych. Jeśli wyrażenie skutków w wartościach pieniężnych nie będzie możliwe, należy przedstawić powody i wyrazić korzyści i koszty ilościowo w wartościach niepieniężnych lub szczegółowo opisać;

4. Analiza różnych kategorii kosztów/korzyści, w tym: • finansowych, czyli przepływy pieniężne pomiędzy różnymi podmiotami (po-

datki i opłaty), administracyjne, czyli koszty wynikające z wypełniania obo-wiązków informacyjnych,

• dostosowawczych, czyli wynikające z konieczności zmiany dotychczas stoso-wanych rozwiązań (np. technologii).

5. Określenie poziomu zmiany obciążeń regulacyjnych (w tym obowiązków infor-macyjnych) wynikających z rozwiązań proponowanych w analizowanej regulacji;

6. Analiza kształtowania się kosztów i korzyści w czasie, w szczególności uwzględ-niając zmianę wartości pieniądza w czasie,

7. Przy opracowywaniu oceny skutków dla sektora finansów publicznych należy:• uwzględnić aktualne Wytyczne Ministra Finansów dotyczące stosowania

jednolitych wskaźników makroekonomicznych będących podstawą oszaco-wania skutków finansowych projektowanych ustaw11, o których mowa w art. 50a ustawy o finansach publicznych, wspomniane Wytyczne można również wykorzystać przy szacowaniu innych skutków,

• ustalić skutki regulacji zgodnie z wymogami określonymi w ustawie o finan-sach publicznych,

• wskazać źródła finansowania, źródła danych oraz przyjęte założenia.

Źródło: Rada Ministrów, 2013

11http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/finanse-publiczne/sytuacja-ma-kroekonomiczna-i-finanse-publiczne/wytyczne

Page 50: Podręcznik CBiA

49

Obok kosztów i korzyści finansowych, istotnym elementem całkowitego wpływu mogą być koszty dostosowawcze, związane z przystosowaniem się pod-miotów objętych regulacją do nowych przepisów. Koszty dostosowawcze obej-mują zakup i modernizację sprzętu, zatrudnienie określonych osób czy też prace terenowe (Rada Ministrów, 2013).

Inną ważną składową całkowitych kosztów związanych z regulacjami lub programami publicznymi są obowiązki informacyjne. Zgodnie z wytycznymi pol-skiego rządu, ich wielkość może być szacowana przy pomocy Modelu Kosztu Standardowego (MKS). Zastosowanie tego modelu do oceny wielkości kosztów informacyjnych dla całej gospodarki wymaga oszacowania 3 parametrów (Rada Ministrów, 2013):

• Kosztu pojedynczej czynności administracyjnej (P), która jest dla kosz-tów dostosowawczych przeciętnym kosztem wypełnienia danego zo-bowiązania (np. koszt kasy fiskalnej), a dla obowiązków informacyjnych, iloczynem stawki osoby zatrudnionej do jej realizacji lub podmiotu ze-wnętrznego oraz czasu jej realizacji;

• Wielokrotności wykonania określonej czynności w roku (Q), która jest iloczynem częstotliwości realizacji czynności przez jedno przedsiębior-stwo w roku oraz liczby przedsiębiorstw zobowiązanych do wykonywa-nia czynności. Dla kosztów dostosowawczych często będzie to po prostu liczba przedsiębiorców, jednak w szczególnych przypadkach (konieczność zatrudnienia określonej osoby, obowiązek poddawania się regularnej kon-troli) obowiązek ten będzie również cykliczny;

• Współczynnika BAU (business as usual), który określa, jaki odsetek pod-miotów już realizuje dany obowiązek informacyjny.

Bazując na powyższych parametrach, formuła przedstawiająca wielkość ob-ciążenia gospodarki dodatkowymi kosztami informacyjnymi (KI) ma postać:

KI = P*Q*(1-BAU)

W przypadku wielu przepisów, oceniając całkowity koszt dla gospodarki z tytułu dodatkowych obowiązków informacyjnych należy uwzględniać nie tylko koszt po stronie firm, lecz również koszt po stronie sektora publicznego, związa-ny z dodatkowymi godzinami pracy itp.

Page 51: Podręcznik CBiA

50

5. Optymalizacja wartości analiz dla organizacji Pracodawcy RP

Dobry raport charakteryzuje się tym, że odbiorca właściwie rozumie sformu-łowane wnioski i jest przy tym przekonany, że prezentowane treści są wiarygod-ne (perswazyjność). Drugą płaszczyzną oceny raportu jest jego struktura, czyli dobra kompozycja, pozwalająca przedstawić wszystkie niezbędne informacje, które są podstawą do krytycznej oceny wyników z badań. Trzecia warstwa opi-su raportu to zgodność z filozoficznymi (ontologicznymi i epistemologicznymi) założeniami, leżącymi u podstaw prowadzonych badań, czyli warstwa paradyg-matyczna. Dobry sposób prezentacji badań powinien jednak nie tylko korespon-dować z założeniami filozoficznymi, ale te założenia uwypuklać.

5.1 Optymalna struktura analiz CBiALogiczną konsekwencją zaprezentowanego wcześniej schematu procesu

badawczego (Ramka 2) jest model optymalnej analizy CBiA z punktu widzenia wartości merytorycznej i potencjału oddziaływania społecznego. Dla ekspertów CBiA punktem odniesienia mogą być również standardy analiz, jakie przyjęły wiodące ośrodki analityczne, zarówno wchodzące w skład organizacji międzyna-rodowych, jaki sektora pozarządowego.

Page 52: Podręcznik CBiA

51

Ramka 6. Optymalna struktura analiz CBiA

1. Wprowadzenie Zawiera uzasadnienie wyboru tematu i cel badania (wariantowo: hipotezy badaw-cze, jeśli badanie ma służyć odpowiedzi na konkretne pytanie).

2. SyntezaZawiera najważniejsze wnioski i rekomendacje z badania, zebrane w formie punk-tów.

3. Treść zasadnicza3.1 Stan faktyczny Krótka charakterystyka problemu badawczego z podaniem możliwych przyczyn aktualnego stanu faktycznego. Analiza w tej części powinna opierać się na wyko-rzystaniu prostego wnioskowania statystycznego i/lub stanu prawnego, który to spowodował.3.2 Wnioski z literatury przedmiotuPogłębione wnioskowanie na podstawie literatury przedmiotu. Cytowana lite-ratura powinna być możliwie aktualna i dotyczyć porównywalnych zbiorowości (np. pod względem cech strukturalnych). Najważniejsze są publikacje, badania itp. przygotowane przez niezależne instytucje np. Bank Światowy, MFW, OECD itp. lub przygotowane przez instytucje badawcze, pracowników naukowych uczelni. Z większą ostrożnością należy podchodzić do publikacji przygotowanych przez lub na zlecenie rządu, finansowanych przez UE, stworzonych przez instytucje pozarzą-dowe lub firmy, co do których istnieje ryzyko, że nie będą obiektywne.3.3 Metodologia badania – Metoda badawcza, zakres badania i źródła wyko-

rzystywanych danych • Należy wyraźnie określić, co stanowi przedmiot badania (kraje, regiony,

sektory lub branże) i horyzont czasowy. • W zależności od dostępnych danych, można zastosować następujące

metody badawcze: wywiady, wywiady pogłębione, statystyki opisowe na danych agregatowych (GUS, Eurostat i in.), sektorowych (GUS), stu-dia przypadków, model teoretyczny szacowany metodami ekonome-trycznymi.

Page 53: Podręcznik CBiA

52

• Studia przypadków można wstawiać do tekstu głównego w postaci wyróżnionych „boxów”. Powinny to być krótkie charakterystyki do-brych wzorców, które można byłoby z powodzeniem zaaplikować w polskiej gospodarce. Najlepiej byłoby, gdyby dotyczyły one przypad-ków krajów transformacyjnych.

• Jeśli do badania wykorzystana będzie ankieta, koniecznie musi być za-łączona na końcu tekstu w aneksie.

• Zastrzeżenie: jeśli w badaniu ma być wykorzystany model ekonome-tryczny lub pogłębiona analiza statystyk opisowych, warto zamieścić w aneksie rozkłady poszczególnych zmiennych oraz przede wszystkim – wyniki estymacji.

3.4 Wnioski z badania i rekomendacje (uogólnione dla Polski lub regionu, branży lub sektora przemysłu)

Wnioski i rekomendacje muszą mieć charakter aplikacyjny (nie życzeniowy) i nie mogą być oderwane od rzeczywistości gospodarczej i prawnej. Powinny być sfor-mułowane w sposób możliwie zwięzły i jasny dla szerokiego grona odbiorców.

4. BibliografiaWedług standardów APA.

5. Spis schematów, tabel i wykresów6. Aneks

• Uwzględnia szczegółową specyfikację modeli [równania] (jeśli są wykorzy-stywane) wraz z koniecznością uzasadnienia doboru zmiennych i właściwej specyfikacji modelu.

• Duże wykresy i schematy (jeśli występują)7. Krótka nota o autorach

Źródło: opracowanie CBiA Pracodawców RP

Wartość analizy z punktu widzenia Pracodawców RP jako uczestnika dialogu społecznego jest funkcją co najmniej dwóch zmiennych: wartości stricte meryto-rycznej oraz oddziaływania społecznego. Tą zależność można wyrazić w postaci prostej formuły:

Wartość analizy dla organizacji = wartość merytoryczna * oddziaływanie społeczne tematu

Page 54: Podręcznik CBiA

53

Przyjmując prostą skalę 1-10 dla oceny wartości merytorycznej oraz oddziały-wania społecznego, łatwo zauważyć, że wartość analizy jest zmienną z przedziału <1, 100>. Oczywiście takie najprostsze ujęcie zawiera założenie, że wartość mery-toryczna i oddziaływanie społeczne tematu są równie istotnymi determinantami wartości analizy (zmienne mają te same „wagi”). Jest to oczywiście jeden z wielu możliwych przypadków.

Z punktu widzenia maksymalizacji wartości analiz dla organizacji, ciekawą kwestią jest relacja między wartością merytoryczną a oddziaływaniem społecz-nym tematu. W szczególności, mogą zachodzić 3 przypadki:

• dodatnia zależność;• ujemna zależność;• brak zależności. Dodatnia zależność między wartością merytoryczną i oddziaływaniem spo-

łecznym tematu występuje z dużym prawdopodobieństwem w grupie odbior-ców będących ekspertami w przedmiocie danej analizy. Są to zatem ekonomiści, socjologowie, prawnicy, menedżerowie itd., zarówno teoretycy, jak i praktycy, dla których najważniejsza jest wartość dodana konkretnej publikacji w odniesieniu do znanej im już literatury lub tzw. wiedzy nieformalnej.

Ujemna zależność może dotyczyć przede wszystkim odbiorców, którzy nie są specjalistami w danej dziedzinie lub nie wykazują nią zainteresowania. W takich przypadkach, wysoki poziom merytoryczny analizy (wynikający ze złożoności samej materii objętej analizą, lub wykorzystanych specyficznych lub niestandar-dowych teorii oraz metod empirycznych) prowadzi do zawężenia kręgu poten-cjalnych odbiorców. Najprostszą przyczyną istnienia takiej zależności może być również samo ujęcie tematyki jako mocno specyficznej, np. analizującej wpływ płacy minimalnej na bezrobocie na kreacje miejsc pracy w jednym konkretnym zawodzie, regionie itp.

W niektórych grupach docelowych może wystąpić także przypadek braku zależności między wartością merytoryczną analiz a ich oddziaływaniem społecz-nym. Nie wnikając głębiej w przyczyny braku istotnej zależności, można przy-jąć hipotezę, że do tej grupy docelowej należy przynajmniej część dziennikarzy, publicystów, liderów opinii, blogerów, polityków, urzędników, działaczy spo-łecznych itp. Przykładowo, jeśli część z wymienionych podmiotów zajmuje się ubezpieczeniami społecznymi, to prawdopodobnie stara się pozyskiwać możli-

Page 55: Podręcznik CBiA

54

wie dużo informacji na ten temat. Sięga zatem zarówno do literatury fachowej, oficjalnych dokumentów jak i prasy codziennej.

W związku z tym, że w niektórych przypadkach może istnieć wymienność między realizacją przez CBiA dwóch celów (wartość merytoryczna analiz oraz ich oddziaływanie społeczne), niezmiernie istotne jest ograniczenie takiego ryzyka. Jednym z omówionych sposobów jest właściwa struktura i forma, w jakiej jest publikowana analiza. Drugim, nie mniej ważnym sposobem jest właściwa pro-mocja efektów prac CBiA, zwłaszcza wśród tzw. liderów opinii, a więc wpływo-wych komentatorów życia publicznego. Takie osoby są doskonałym pomostem dla przepływu idei między różnymi grupami odrębnych odbiorców – specjali-stów, „zwykłych” czytelników czy też decydentów. Funkcje tzw. liderów opinii w debacie publicznej można obrazowo przedstawić jako „węzłowe punkty” sieci, w tym przypadku sieci społecznej.

5.2 Oddziaływanie społeczne analiz CBiADokonanie szacunku ex ante oddziaływania społecznego konkretnej analizy

jest rzeczą trudną, gdyż jest on obarczony wysoką niepewnością. O ile wartość merytoryczna analizy (w tym wybór tematu) zależy jedynie od ekspertów CBiA, to oddziaływanie społeczne danej analizy jest głównie funkcją czynników w oto-czeniu CBiA. Można tu wymienić m.in. efektywność promocji ze strony Departa-mentu Komunikacji Pracodawców RP czy też możliwe synergie wewnątrz organi-zacji (m.in. z prowadzonymi projektami, platformami branżowymi itp.).

Pozostałe czynniki w otoczeniu CBiA wpływające na oddziaływanie społeczne analiz to działalność konkurencyjnych wobec CBiA podmiotów, prezentowany w mediach wizerunek przedsiębiorców i pracodawców, dominujące prądy czy też „mody” intelektualne. Warto przy tym zauważyć, że opinia publiczna – w tym pracodawcy i przedsiębiorcy – coraz rzadziej spotyka się z problemem istnienia barier w dostępie do informacji. Większym problemem jest raczej niska jakość i nieistotność sporej części informacji, która występuje w obiegu publicznym. Jest to tzw. szum informacyjny, czyli błędy, manipulacje itp., których identyfikacja czę-sto jest kosztowna, lub wymaga specjalistycznej wiedzy.

Powyższym problem asymetrii informacji (sytuacji, w której tylko część uczestników ma wystarczająca wiedzę do weryfikacji określonych treści) stanowi potencjalne ryzyko dla organizacji, jeśli istotni liderzy opinii będą głosić tezy go-

Page 56: Podręcznik CBiA

55

dzące w misję i wartości Pracodawców RP. Jest to zarazem duża szansa, by orga-nizacja korzystając ze swoich zasobów wiedzy oraz marki skoncentrowała swoje wysiłki analityczne i komunikacyjne na takich właśnie przekazach i tezach – gło-śnych medialnie, lecz co najmniej wątpliwych, a niekiedy wprost fałszywych. Dla ekspertów CBiA cennym źródłem informacji w tym zakresie może być Departa-ment Komunikacji Pracodawców RP, który przygotowuje codzienny monitoring mediów.

Z punktu widzenia działalności Pracodawców RP bardzo istotne są także nie-przewidywalne zdarzenia, które wymagają relatywnie szybkiej reakcji w formie komunikatów oraz stanowisk. W przypadku części z nich – ze względu na tzw. „cykl życia” zainteresowania opinii publicznej danym zdarzeniem – kluczowe są pierwsze godziny lub dni.

5.3 Skuteczność promocji analiz CBiAChoć promocja efektów pracy CBiA jest domeną przede wszystkim Depar-

tamentu Komunikacji (DK) Pracodawców RP, to jej skuteczność zależy także od współpracy ze strony ekspertów stacjonarnych i zewnętrznych. Po wyborze te-matu analizy z uwzględnieniem skuteczności oddziaływania społecznego, eks-pert może wspomagać promocję swoich badań jeszcze zanim zostaną one ukoń-czone.

Przykładowo, analityk w trakcie studiów literatury przedmiotu może odkryć ważne lub ciekawe wnioski, które nie są szerzej znane w Polsce, a które ze wzglę-du na cele i wartości Pracodawców RP warto nagłośnić. Ekspert może w prosty sposób publikować wpisy w mediach społecznościowych lub dostarczając ko-mentarz do DK, który następnie może być opublikowany na kontach Pracodaw-ców RP w serwisach społecznościowych oraz przesłany do redakcji gazet, tele-wizji, portali internetowych itp. Podobnie, można promować cząstkowe wyniki swoich badań lub ciekawe zależności istniejące w danych, publikując je w atrak-cyjny sposób np. na wykresie.

Page 57: Podręcznik CBiA

56

Mapa 1. Stopa zatrudnienia w UE w 2007 i 2013 r. (regiony NUTS 2) według skali barw

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych i narzędzi analitycznych Eurostatu.

Przykładem atrakcyjnego materiału (treści, contentu) dla odbiorców mediów społecznościowych może być Mapa 1., która przedstawia zmiany stopy zatrud-nienia według regionów UE. Została ona wygenerowana w bardzo prosty sposób, poprzez dostępne narzędzia na stronie Eurostatu. Interaktywne i dynamiczne in-strumentarium służące tworzeniu wykresów oraz map staje się powoli standar-dem na stronach organizacji gromadzących zbiory danych. Jednocześnie, per-spektywa regionalna (przestrzenna) w naukach ekonomicznych i społecznych jest np. w Polsce dość rzadko uwzględniana, przy omawianiu nawet tak ważnych zjawisk jak zamożność czy bezrobocie.

Page 58: Podręcznik CBiA

57

Wykres 1. Trwałość pozycji konkurencyjnej gospodarki Polski i Niemiec we-dług Globalnego Indeksu Konkurencyjności 2014/2015

Źródło: materiały CBiA.

Coraz większa dostępność danych oraz narzędzi do ich szybkiego obrabiania sprawia, że wiedza i wyobraźnia badacza jest jedynym ograniczeniem dla pre-zentowania zjawisk społecznych i ekonomicznych w atrakcyjny sposób z punktu widzenia użytkowników tzw. nowych mediów. Proste przekształcenia statystycz-ne lub matematyczne, ale uwypuklające ważny proces lub zdarzenie mogą od-działywać znacznie silniej, niż wyniki żmudnych, skomplikowanych symulacji czy też obliczeń.

W idealnym modelu, analizy CBiA są pisane w języku przystępnym dla od-biorcy, który nie musi być z wykształcenia ekonomistą, finansistą lub prawnikiem. Mają one spójną i czytelną strukturę z podziałem na akapity, załączniki, ramki itp. co ogromnie ułatwia możliwość ich promocji przez pracowników DK Praco-dawców RP. Powyższe wnioski nie są równoważne z tym, że treść i forma analiz powinny być specjalnie „skrojone” pod media społecznościowe, tylko powinny być dopasowane do najważniejszych grup docelowych odbiorców analiz, w tym użytkowników takich mediów.

Page 59: Podręcznik CBiA

58

Podsumowanie

Rolą ekspertów CBiA, jako reprezentantów organizacji Pracodawców RP, firm członkowskich i pośrednio środowiska przedsiębiorców i pracodawców, jest zwiększanie jakości dialogu społecznego w Polsce poprzez dostarczenie analiz opartych na dowodach. Eksperci pracujący nad analizami muszą jednocześnie dbać o ich wysoką wartość merytoryczną oraz potencjał oddziaływania społecz-nego, co jest kluczowym warunkiem wzmocnienia pozycji Pracodawców RP jako uczestnika dialogu społecznego w Polsce i podmiotu broniącego fundamental-nych wartości, jak wolność gospodarcza i przedsiębiorczość.

Analizy przygotowywane przez ekspertów CBiA muszą być odporne na kry-tykę dotyczącą sposobu przeprowadzenia badania, analizy literatury oraz inter-pretacji wyników. W badaniach społecznych i ekonomicznych często nie da się uniknąć elementów subiektywnych, ale rolą eksperta jest dokładne określenie założeń, na których opiera się analiza. Przedstawiając je w sposób jawny i czytel-ny, ekonomista czy też socjolog zwiększa wiarygodność otrzymanych wyników. Obok atrakcyjności tematu i formy analizy, ma tu kluczowe znaczenie z punktu widzenia oddziaływania społecznego, zwłaszcza w odniesieniu do tzw. liderów opinii oraz wpływowych ekspertów.

Page 60: Podręcznik CBiA

59

Aneks – rekomendowane bazy danych

1. AMECO (European Commission)2. Badanie Budżetów Gospodarstw Domowych3. Badanie Ekonomicznej Aktywności Ludności4. Bank Danych Lokalnych GUS5. Bank for International Settlements6. Centre for International Development, Harvard7. CIA – The World Factbook8. European Social Survey9. Eurostat10. GUS11. ILO12. International Comparisons of Output and Productivity Industrial Database13. MFW World Economic Outlook14. National Bureau of Economic Research (NBER)15. OECD16. Penn World Tables17. Polski Generalny Sondaż Społeczny - Diagnoza Społeczna18. UNCTAD19. World Bank

Page 61: Podręcznik CBiA

60

Bibliografia

1. Altheide, D. L., (1987). Ethnographic Content Analysis. Qualitative Sociology, 10(1), s. 65-67

2. Babbie E., (2004). Badania społeczne w praktyce. Warszawa: Wydawnictwo Na-ukowe PWN.

3. Brzeziński, J., (1997). Metodologia badań psychologicznych. Wydawnictwo na-ukowe PWN

4. Heath, Ch., (1998). The Analysis of Activities In Face to Face Interaction using Video. [w:] D. Silverman (red.), Qualitative Research. Theory, Method, and Prac-tice. London: Sage

5. Lincoln, Y. S., Guba, E. G. (1985). Naturalistic inquiry. Beverly Hills, CA: Sage Publications.

6. Mycielski J., (2010). Ekonometria, Wydział Nauk Ekonomicznych UW, Warsza-wa 2010

7. Rada Ministrów, (2013). Wytyczne do przeprowadzania oceny wpływu i konsul-tacji publicznych w ramach rządowego procesu legislacyjnego, http://konsulta-cje.gov.pl/node/3596

8. Sapa K., (2014). Podstawy badań społecznych, prezentacja ze szkolenia w ra-mach projektu „Utworzenie Centrum Badań i Analiz”, Warszawa 2014

9. StatSoft, (2014). STATISTICA kurs podstawowy, Materiały szkoleniowe, Kraków, 29-30 października 2014 r.

10. StatSoft, Internetowy Podręcznik Statystyki, http://www.statsoft.pl/textbook/stathome_stat.html?http%3A%2F%2Fwww.statsoft.pl%2Ftextbook%2Fstfa-can.html

11. Stemplewska-Żakowicz K., Metoda wywiadu w psychologii, [w:] K. Stemplew-ska-Żakowicz, K. Krejz, (red.) (2005). Wywiad psychologiczny. Tom 1, Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego

12. Stiglitz J. E., (2004). Ekonomia sektora publicznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004

Page 62: Podręcznik CBiA

61

13. Straś-Romanowska, M., (2000). O metodzie jakościowej w kontekście rozważań nad tożsamością psychologii, [w:] M. Straś-Romanowska (red.), Metody jako-ściowe w psychologii współczesnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskie-go 2000

14. Welfe A., (2009). Ekonometria. Metody i ich zastosowanie, Polskie Wydawnic-two Ekonomiczne 2009

Page 63: Podręcznik CBiA

62

Page 64: Podręcznik CBiA

Podręcznik dla ekspertów Centrum Badań i Analiz

Damian Olko, Agnieszka Mozyro-Skiba

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

MINISTERSTWO PRACYI POLITYKI SPOŁECZNEJP

Podręcznik bezpłatny