1939-1945

Početak Drugog svetskog rata

Ucenik:Đorđe ŽivkovićPredmetni profesor: Velimir StojanovićPredmet: IstorijaŠkola: Aleksinačka gimnazijaOdeljenje: IV2

Drugi svetski rat

Drugi svjetski rat je naziv za oružani sukob, odnosno seriju međusobno povezanihoružanih sukoba koji se između godine 1939. do 1945. vodio između dva bloka država - tzv. Sila osovina na čelu s Nemackom i tzv. Saveznickim silama na čelu s SAD, SSSR i Velikom Britanijom, a u kome su pobedili Saveznici. Po broju država, odnosnoljudi koji su u njemu ucestvovalii, te broju ljudskih žrtava i stepenu materijalnog razaranja, drugi svjetski rat predstavlja najveći oružani sukob u istoriji čovečanstva. Po svojim posledicama drugi svjetski rat predstavlja jedan od najvažnijih događaja u istoriji!

Uzrok i povod rata

Glavnim uzrocima Drugog svjetskog rata smatraju se Nemacka invazija Poljske, te Japanski napadi na Kinu, SAD i britanske kolonije.Hitler na vlast u nemačkoj stigao je demokratskim putem. Popularnost stranke porasla je zbog njezinih odluka o prekidu poštovanja Versajskog koji je ograničio nemačke moći, o poticanju anti-komunizma, i obećanja o stabilizaciji i ekonomskoj obnovi. Sve to poticalo je na narod da razmisli o njemačkom identitetu i superiornosti, što je bio jedan od glavnih motiva za početak rata, jer su nacisti tražili priključenje zemalja za koje su tvrdili da pripadaju Nemačkoj.Japansko carstvo za vrijeme 1930-tih bilo je pod većinskim utjecajem militarizma japanskih vojnih i mornaričkih zapovednika koji su željeli da Japan postane svetska kolonijalna sila. Japanske invazije počele su 1931., kada su ušli u Mandzuriju, a nastavile su se 1937. njihovim ulaskom u Kinu. Za vrijeme invazije pomoć Kini slale su SAD i Velika Britanija, što je na kraju prisililo Japan ili na odustajanje od osvajanja Kine ili na pronalaženje novih resursa. Japan se tada suočio sa problemima povlačenja iz Kine, razvijanja vlastitih resursa, potpisivanja sporazuma, kupovanja resursa negde drugde ili ulaska u rat da bi dobio ono što mu je potrebno. Japan se od svega toga odlučio za rat, pod velikim utjecajem Hitlerove Nemacke, i počeo planove za rat. Budući da se tada verovalo da SAD neće ući u rat, Japan je imao prostora za osvajanja na Pacifiku. No nakon napada na Pearl Harbor 7. decembra 1941. i nemačkog objavljivanja rata SAD-u 11.121941., Amerikanci su ušli u rat.

Sudetska kriza i izbijanje rata

Novoizabrani njemački kancelar Adolf Hitler bio je velik protivnik Versajskog ugovora. Nije želio da se tako velika nacija kao Nemačka ograničuje u bilo kojem pogledu.Idući potez bio je 1937. ugovor koji se zvao Antikominterski pakt koji su uz Nemačku potpisali Italija i Japan. Godine 1938. Hitler anektira Austriju. Taj događaj poznat je podimenom “Anschluss".Hitler je isti plan imao i za cehoslovacko područje Sudeta čije su većinsko stanovništvo takođe sačinjavali Nemci. Čehoslovačka je bila spremna na oružani otpor (uz francuskupomoć). Međutim, britanska vlada nije bila u potpunosti spremna za rat pa je nagovorila Francusku da se s Njemačkom 30.11 1938. sklopi Minhenski sporazum kojim je Nemačkoj priznato pravo na Sudete. Većina svetske javnosti zgrozila se ovim potezom, ali zapad je ovo smatrao ispravljanjem versajske nepravde.No o miru nije bilo ni govora jer su, kao i Hitler, Madjarska I Poljska vlada tražile pravo na teritorij Čehoslovačke. Vladau Pragu bila je uzdrmana, a na Hitlerov poticaj osnovan je i separatistički pokret. U proljeće 1939., pod izgovorom zaustavljanja pokreta, Nemačke trupe okupiraju Češku, a Slovačku uspostavljaju kao satelitsku državu.To komadanje Čehoslovačke predstavljalo je poniženje za Zapadne sile. Oni su zbog nekršenja sporazuma iz Minhena osigurali samostalnost Poljskoj i Rumuniji - koje su trebale biti iduće mete širenja. No, širenje države nije bio samo nemački plan. Benito Musolini na isti je način (bez borbe) Italiji pripojio Albaniju, a nešto prije i Etiopiju.Hitler je za idući potez širenja odabrao luku Dancing koja je bila podupravom Lige Naroda.

No Poljaci su, za razliku od Čehoslovačke, bili spremni za oružani otpor. Hitler je tada primjenio već u proljeće isplaniranu invaziju koja će započeti rat.Bio je uveren kako će zapadne sile na kraju Poljsku ipak ostaviti na cedilu isto kao što su bile ostavile Čehoslovačku. Tome je u prilog išao debakl pregovora o eventualnoj vojnoj suradnji koji su se u to vrijeme vodli u Moskvi između anglo-francuskih i sovetskih predstavnika.Na kraju je Staljin odlučio kupiti vrijeme za pripreme za rat tako što je prihvatio Hitlerovu ponudu za sporazum. Pakt potpisan je 25. avgusta 1939. Tim ugovorom Hitler se osigurao od sovetskih napada. Rat je službeno započeo 1.111939. . tj. kad je Njemačka napala Poljsku!

Tok rata 1939 godine

Prije izbijanja neprijateljstava, Poljska je većinu vojske koncentrirala na granicama, nastojeći demonstrirati volju za otporom, odnosno krenuti u protivofanzivu ako se ukažeprilika. Time je, s obzirom na poljski geostrateški položaj, Nemcima omogućena prilika da na samom početku izvedu seriju obuhvatnih manevara kojima će poljske snage bitiodsječene od svoje pozadine i prisiljene na predaju. Dva dana nakon njemačkog napada, Nemačkoj su rat objavile Francuska i Britanija, čime je rat i formalno dobio karakter svetskog, pa zato neki istoricari navode 3. septembar 1939. kao datum njegovog početka. Sve nade Poljaka da će se uspeti obraniti vrlo su brzo raspršene iz dva razloga: Nemcisu u potpunosti iznenadili Poljake brzinom svog napredovanja, a francuska ofenziva u Sarskoj oblasti, koja je trebala rasteretiti Poljake, odmah je zaustavljena, mada je bila preduzeta čisto demonstrativno bez volje i dovoljnih snaga da postignu bilo kakav značajanuspeh. 17. septembra. SSSR konsolidovao svoje pozicije u Istočnoj Europi, uspostavivši vojne baze u baltičkim državama Estoniji, Letoniji i Litvaniji, pripremivši tako teren za formalnu aneksiju sledeće godine. Pokušaj da se Finska natera na ustupanje teritorijaseverno od Lenjingrada doveo je do finsko-sovjetskog ili tzv. Zimskog rata u kojem su Finci ispočetka uspešno zaustavili nadmoćne sovjetske napade.

Vjaceslav Molotov potpisuje pakt Ribentrop-Molotov 1939. Iza njega su drugi potpisni Joachim von Ribentrop, Josif Staljin i Boris Saposnjikov.

Hitlerov govor u Berlinu 01.09.1939. godine.

Tok rata 1940 godine

Norveška operacija:

Zimski rat savezničkim je planerima učinio zanimljivom Skandinaviju. Stvoreni suplanovi da se pošalje ekspedicijski korpus s ciljem pružanja pomoći Finskoj, odnosno njenog stavljanja na savezničku stranu. To je kasnije trebalo poslužiti kao izgovor za blokadu dopreme Nemačkoj strateški važnih zaliha zelezne radnike iz Svedke. Na planovima se nastavilo raditi i nakon finske kapitulacije 1940. godine.Delimično uznemiren najavama o takvim planovima, Hitler je zapovedio da se pripremi invazija Danske i Norveske. Dana 9 aprila 1940. godine Nemci su bez otpora osvojili Dansku koja će biti okupirana sljedećih pet godina. U Norveškoj sukralj i vojska pružili otpor, ali su Nemci, koristeći lokalnu nadmoć u vazduhu te brzo osvajanje aerodroma, uspostavili mostobrane koje nije bio u stanju uništiti ni dolazak relativno malobrojnog savezničkog ekspedicijskog korpusa. Iako je Britanska mornarica njemačkoj mornarici nanela velike gubitke, Norveška je u junu 1940. pala pod potpunu nemačku kontrolu, čime je stvorena važna baza za buduće podmorničke operacije na Atlantiku.

Pad Francuske

Dana 10 maja, nakon višestrukog odgađanja i promjene planova, otpočela je velika nemačka ofenziva na zapadnoj fronti.Kao što se bilo i očekivalo, Nijemci su odlučili zaobići Maginotovu liniju i Francusku napasti preko teritorija neutralne Belgije. Zbog toga su saveznici odmah poslali svoje najbolje i najbrojnije snage u dubinu belgijskog teritorija da ih tamo, prema prethodnom planu, zaustave.Ono što se nije očekivalo bilo je da će Nijemci zajedno s Belgijom napasti Holandijukoja je, za pet dana i nakon terorističkog bombardiranja Roterdama, odmah kapitulirala, odnosno da će glavni udar biti kroz šumovite Ardene za koje se držalo da su neprohodni za tenkove i druga moderna vozila. Francuske su snage bile potpuno iznenađene, te, kada su nemačke snage već za tri dana izbile na reku Meuse kod Sedana, nisu bile u stanju pružiti adekvatan otpor. Nemci su prešli reku i tenkovskim kolonama brzo odsjekli glavninu savezničkih snaga u Belgiji od Francuske. Pokušaji saveznika da se razbije njemački klin nisu uspjeli, a 28. maja Belgija je službeno kapitulirala. Savezničke su snage bile svedene na sve manji mostobran kod Dunkerquea gdje je do 4. juna izvedena jedna od najspektakularnijih i najuspješnijih evakuacija u vojnoj povesti. Osvajanje Dunkerquea Nemcima je omogućilo da se okrenu na jug prema francuskim trupama i 5. juna započnu ofenzivu koja je brzo probila njihove položaje. Dana 10. juna, smatrajući da su saveznici izgubili rat te da se jeftino može domoći njihovih kolonija, Italija se i službeno pridružila Hitleru kao saveznik. Prva važnija italijanska ofenziva bio je napad na francuske položaje na granici, tokom koga je nekoliko francuskih bataljona uspješnozaustavilo cijelu jednu italijansku vojsku.

Bitka za Britaniju

Početkom leta 1940. Hitler se nalazio na vrhuncu moći i većina evropskih političara i vlada smatrala ga je pobednikom rata. Nakon sloma Francuske celi se kontinentnalazio pod njegovom kontrolom, bilo preko okupacijskih snaga, saveznika, ideološki bliskih vlada ili neutralnih država koje je bilo lako uceniti. Jedino mu je na putu stajala usamljena Britanija.No britanska vlada na čelu s Vinstonom Cercilom bila je odlučna nastaviti rat do konačne pobjede, što je pokazano već 5 jula napadom na francusku pomorsku bazu Mers el Kebir. Cilj te operacije bio je spriječiti da flota pod kontrolomFrancuske bude predana silama Osovine te tako ugrozi britansku pomorsku nadmoć. Napad je izazvao velike žrtve među Francuzima i na duže vrijeme pokvario odnose bivših saveznika.U međuvremenu je Hitler nastojao s Britanijom ishoditi mir nudeći garanciju opstanka Britanskog carstva u zamenu za povrat bivših nemačkih kolonija. Kada su Britanci te ponude odbili, Hitler je naredio da započne bombardiranje Britanskog ostrva i, u svrhu dodatnog psihološkog pritiska, započnu javne pripreme za invaziju koja je dobila šifru Operacija Morski Lav. Plan za invaziju izazvao je velike podele i nesuglasice među njemačkim vojnim krugovima, ali su se svi, pa i Hitler, složili da je za njegovo uspešno izvođenje nužno prethodno osigurati zračnu nadmoć nad Britanijom, odnosno eliminirati RAF.

U tu je svrhu započeta višednevna serija vazdusnih napada kojima su se Britanci suprotstavili u nizu vazdusnih okršaja koji se zovu Bitka za Britaniju. Zahvaljujući nizu pogodnosti – posedovanje radara, brža proizvodnja lovačkih aviona te mogućnost ponovnog angažiranja vlastitih pilota srušenih nad britanskim tlom - Britanci su uspeli očuvati prednost te tako prisiliti Hitlera da sredinom septembra otkaže invazijske planove.Hitler je za tu odluku bio delimično motiviran očigledno nezadovoljavajućim stanjem invazijskih priprema i planova, kao i sve većom željom da započne pohod protiv SSSR-a. Britaniju je umesto invazijom trebalo pobediti iscrpljivanjem njenih resursa kroz zračno bombardiranje gradova, pomorsku blokadu te napade na uporišta na Mediteranu i Bliskom istoku.

Bitka za Atlantik

Kako se u Prvom svjetskom ratu Atlantski okean pokazao kao bitno bojište između Britanske Kraljevske Mornarice i Nemačke ratne flote, Nemačka je znala da bi eventualni sukob sa Britanijom zahtevao jaču flotu. S time u planu, Nemačka je započela Plan Z kojim bi trebala obnoviti ratnu flotu uništenu nakon 1. svetskog rata. Plan je trebao biti završen tek 1949., pa je Njemačka mornarica dočekala rat relativno nespremna i kao najslabiji element Njemačke vojske - a situacija je išla samo na gore jer su resursi predviđeni za Plan Z preusmjereni na prioritetnije stvari. Ipak, tokomrata Nemačka je uspjela staviti u pogon dva velika bojna broda (Bismark i Tirpitz), te dvije bojne krstarice (Scharnhorst i Gneiseanau). Glavni element flote, pak, bila je podmornička sila koja je u početku bila brojčano slaba, ali je tijekom rata jako ojačala da bi postala ozbiljna prijetnja.Njemačka je strategija bila jednostavna: sve moguće jedinice mornarice poslane su u lov na teretne brodove u Atlantik gdje su trebali prekinuti dohod zaliha za Veliku Britaniju. Strateška pomorska situacija Njemačke i golema premoć Britanske mornarice su značili da je plan teško izvediv, ali se situacija ipak popravila kada je Njemačka 1940. zauzela pomorske baze u Norveškoj i Francuskoj. To im je omogućilo lakši izlazak iz Britanske blokade na Atlantik gdje su mogli u lov. Kako su Saveznici već do tada razvili efektivna sredstva za borbu protiv podmornica (npr. sonar), podmornička sila više nije bilo toliko efektivna kao u doba 1940. i 1941. - godine koje su nazvane 1. i 2. "Sretno doba" radi nedostatka pratnje kod teretnih brodova - i do 1944. je potpuno istisnuta sa Atlantika.

Operacije u Mediteranu

Težište rata od jeseni 1940. godine počelo se prebacivati sa zapada na Mediteran, odnosno Bliski istok, gdje je Hitlerov cilj bio Britancima oduzeti strateški važne naftne izvore, odnosno glavnu prometnu arteriju u Sueckom kanalu. Ovo potonje bio je zadatak Italijana, koji su u Libiji i istočnoj Africi (Etiopija, Somalija) imali znatne snage.U rujnu je iz Libije na Egipat krenula velika talijanska ofenziva koja je nakon kraćeg napredovanja brzo zaustavljena od strane višestruko malobrojnijih britanskih snaga, pokazavši još jednom talijansku vojnu inferiornost. Talijanske snage u istočnoj Africi, pod komandom vojvode od Aoste, pokazale su se nešto uspješnijim te su Britance istjerale iz britanske Somalije, napale Keniju i Sudan te tako prisilile Britance da tamo dovlače svoje kolonijalne snage.U međuvremenu su se u Mediteranu počele voditi oštre borbe između talijanske i britanske mornarice. Zahvaljujući kvalitetnijoj taktici i boljoj opremi, Britanci su u njima imali nešto više uspjeha, a ravnoteža se dodatno pokrenula u britansku korist napadom kojim su 11. novembra u napadu na Taranto koji su izvela britanska flota torpednim avionima onesposobljena tri talijanska bojna broda.Kako bi dodatno oslabio britanski položaj, Hitler je u to doba na stranu Osovine nastojao dovući Spaniju, smatrajući kako će Francisko Franko uzvratiti za potporu dobijenu prilikom građanskog rata. No, ispostavilo se kako je Spanija previše iscrpljena da bi mogla ucestvovati u novom ratu te je umjesto toga Franco Osovinu podržao posredno, kao formalno neutralna država.

Operacija Barbarosa

Operacija Barbarossa naziv je za nemacku invaziju SSSR 22. juna 1941 godine. Nemačke snage, koje su brojile više od 150 divizija iz Njemačke i satelitskih zemalja, napale su 22. juna 1941. Sovjetski Savez. Sovjetske su divizije u početkupadale jedna za drugom što je dovelo do skorog kolapsa SSSR-a.Nemačka ofenziva išla je u tri smjera: jedan prema Ljeningradu, drugi prema Moskvi, a treći prema Staljingradu. Moskva, Lenjingrad i Staljingrad izdržali su napade. Najsudbonosnija bitka za SSSR bila je bitka za Staljngrad - važno čvorište za jugoistočnu Rusiju s naftnim nalazištima. Zahvaljujući otporu sovjetskih vojnika, Nemci su bili suzbijeni. Sreća na frontu preokrenula se u korist Sovjeta početkom 1943. godine kada su se Nijemci počeli povlačiti prema Njemačkoj što je značilo propast moćnog Vermahta.

Ulazak SAD u rat

Od samog početka rata američki predsjednik Frenklin Ruzvelt nije krio svoje pro-britanske simpatije, odnosno uvjerenje kako je u američkom interesu da sile Osovine budu poražene. No, direktno uključivanje u rat onemogućavalo je uglavnom izolacionističko raspoloženje američke javnosti, odnosno mišljenje kako se Amerikanaca pitanje kontrole nad Europom i ostatkom Starog svijeta ne tiče.Ruzvelt je, s druge strane, koristio svoje predsjedničke vlasti da bi Britaniji pomagao na svaki način osim vojnom intervencijom. Britanci su dobivali izdašnu vojnu pomoć, a njihove narudžbe dovele su do postupnog procvata američke vojne industrije. Ruzvelt je SAD u rat nastojao uvući tako što je slao američke ratne brodove da prate konvoje s američkom robom za Britaniju i tako provociraju sukobe s nemačkim podmornicama u Atlantiku.No u jesen 1941. prava je kriza nastala na Pacifiku, umjesto Atlantiku. Japan je godinu dana ranije, koristeći zauzetost zapadnih sila, okupirao Indokinu, dotada pod vlašću Francuske, te tako stekao vrijedan izvor sirovina. SAD su na to, kao i na nastavak rata u Kini, reagirali naftnim embargom koji je posebno pogodio japansku mornaricu. Suočena s krizom, japanska vlada odlučila je vojnom akcijom zauzeti Nizozemsku Istočnu Indiju. No, to je sa sobom povlačilo oružani sukob s Britanijom i SAD. Američka je vlada, kao dodatno upozorenje, bila premestila veći deo svoje Pacificke flote iz San Dijega u bazu Pearl Harbur na Havajima.

To je japanskim planerima dalo sjajnu priliku da smisle akciju koja je na samom početku trebala ostvariti japansku premoć na Pacifiku i omogućiti neometana osvajanja po ostatku Azije. Dana 7. decembra američku su bazu napali japanski avioni te potopili, odnosno oštetili veliki broj brodova i aviona. Taj je napad, izveden bez formalne objave rata, izazvao veliki bes američke javnosti te otklonio sve sumnje oko toga trebaju li se SAD aktivnije uključiti u događaje u svijetu.Dan prije napada na Pearl Harbor Sovjeti su pokrenuli jednu od svojih prvih velikih ofenziva. Ona je ne samo odbacila Nijemce od Moskve nego im nanijela i velike gubitke, srušivši tako mit o nepobjedivostiVermahta. Dok se sve to događalo, Hitler je smatrao kako bi pritisak na istočnom frontu mogao smanjiti ulaskom Japana urat protiv SSSR-a. U tu svrhu Njemačka je formalno objavila rat SAD, ali je, na Hitlerovo veliko razočaranje, Japan održao neutralnost u odnosu na SSSR.

Literatura:

• Drugi svetski rat wikipedia

• Knjiga Agresija i katastrofa

• Knjiga Savremeni svet