1. Definicja prawa międzynar publicznego Termin „prawo międzynarodowe” jest to zespół norm regulujących stosunki międzynarodowe w szerokim znaczeniu: nie tylko stosunki międzypaństwowe ale także stosunki miedzy państwami a innymi podmiotami oraz miedzy tymi innymi podmiotami, tzn. ogólne stosunki miedzy różnymi, niezależnymi od siebie i nie podlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami.

2.Różnice między prawem międzynar publicznym a prywatnym Prawo międzynarodowe prywatne nie jest w swojej istocie prawem międzynarodowym a prawem wewnętrznym poszczególnych państw. Prawo międzynarodowe prywatne można określić jako zespół norm których zadaniem jest wskazanie określonego systemu prawnego, właściwego dla dokonania oceny prawnej konkretnej sytuacji osobistej lub majątkowej. Konieczność istnienia tego rodzaju norm powodują stosunki cywilne, rodzinne, opiekuńcze lub stosunki pracy tzw. Element obcy. Element obcy polega na tym, że np. uczestnikiem stosunku prawnego jest obywatel obcego państwa lub przedmiot stosunku prawnego znajduje się za granicą albo że czynności prawne lub zdarzenia prawne miały miejsce za granicą. Prawo międzynarodowe prywatne rozstrzyga kwestię jakiego państwa prawo należy stosować do ich oceny, Jest to w pewnym sensie zespół norm kompetencyjnych albo kolizyjnych, które rozgraniczają w stosunkach cywilnych, rodzinnych, opiekuńczych i stosunkach pracy sfery działania systemów prawnych poszczególnych państw przez określenie które z nich należy stosować. Poza nazwą niewiele łączy prawo międzynarodowe publiczne i prawo międzynarodowe prywatne. Prawo międzynarodowe patrz pkt. 1

3. Charakterystyka prawa międzynar publicznego jako systemuSystematyka prawa międzynarodowego

- żadna z przedstawionych dotychczas propozycji nie uzyskała powszechnej akceptacji; co jest konsekwencją jego ciągłego dynamicznego rozwoju;

- H. Grocjusz zaproponował podział na: wojna – pokój., system ten obecnie odrzucono- polskie propozycje: L. Ehrlich – 4 działy

– prawo międzynarodowe, – nauka o prawie międzynarodowym– podmioty prawa międzynarodowego– mechanizm stosunków między podmiotami prawa międzynarodowego

- Nahlik– o społeczności międzynarodowej– o wspólnotach międzynarodowych– konferencje międzynarodowe

4. Brak przymusu sądowego w prawie międzynarodowym publicznym.Zagadnienie przymusu w prawie międzynarodowym kształtuje się odmiennie niż w prawie wewnętrznym

Sądy międzynarodowe nie są wyposażone w kompetencję obowiązkową, kompetencja ich musi zawsze opierać się na zgodzie państw. Państwo może z góry wyrazić zgodę na poddanie wszystkich swoich sporów lub określonej kategorii sądowi międzynarodowemu lub arbitrażowi, nie jest to często zjawisko, państwa niechętnie poddają swoje spory sądom międzyn. i dlatego sądownictwo międzynarodowe nie odgrywa znaczącej roli w rozstrzyganiu sporów między państwami.

z chwilą gdy państwo zdecyduję się oddać spór do rozstrzygnięcia pod sąd międzynarodowy jego wyrok jest bezwzględnie wiążący.

Głównym stałym sądem międzynarodowym jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze

(przez wiele wieków nie było w ogóle stałego sądownictwa a państwa powierzały rozstrzyganie sporów sądom polubownym, które powoływano do rozstrzygnięcia konkretnej sprawy)

5.Brak ponadnarodowego ustawodawcy w prawie międzynar publicznym w stosunkach międzynarodowych nie ma takiego ustawodawcy jak w systemie

wewnątrzpaństwowym. nie istnieje żaden organ międzynarodowy powołany do tworzenia prawa wiążącego dla państw. prawo międzynarodowe jest tworzone przez same państwa, które są jego podmiotami

1

podstawą obowiązywania normy prawnej w stosunku do określonego państwa musi być jego zgoda (obojętnie czy wyraźna czy dorozumiana i obojętnie w jakiej formie) tworzenie prawa międzynarodowego jest niesformalizowane i zdecentralizowane.

Występowanie partykularyzmu prawa – normy prawa wewnętrznego maja z reguły charakter powszechnie obowiązujący, natomiast jeżeli chodzi o prawo międzynarodowe to obok norm powszechnych istnieje również wiele norm partykularnych, zwłaszcza umownych, wiążących tylko te państwa które są stronami konkretnej umowy.partykularne prawo międzynarodowe – normy o ograniczonym zasięgu terytorialnym, tworzone ze względu na istnienie odrębności wynikających z położenia geograficznego, różnic w rozwoju kulturowym, ekonomicznym. Partykularyzm niedostrzeganie ogółu.

6. Decentralizacja tworzenia prawa międzynarodowego. Decentralizacja polega na tym, że prawo międzynarodowe tworzone jest przez same państwa, nie

istnieje ponadpaństwowy organ międzynarodowy do tworzenia prawa wiążącego dla państw. prawo międzynarodowe jest tworzone przez same państwa, które są jego podmiotami, tworzenie

następuje poprzez zawieranie umowy oraz praktykę, która przekształca się potem w prawo zwyczajowe.

nie ma ustawodawcy na wzór ustawodawcy wewnątrzpaństwowego.

7.Główne koncepcje wzajemnego stos prawa międzynar do prawa wewnętrznegoDo zagadnienia stosunku prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego można odnieść się z różnych punktów widzenia.

1. Teoretycznego – są to rozważania dotyczące samej istoty prawa oraz charakteru prawa międzynarodowego i prawa wewnętrznego. Na rezultaty tych badań będą miały znaczący wpływ przyjęte założenia teoretyczne.

2. Normatywnego a)wychodząc od norm powszechnego prawa międzynarodowego – uzyskamy w ten sposób odpowiedź na pytanie, co prawo międzynarodowe stanowi w danej materii.

b)wychodząc od prawa wewnętrznego – ponieważ istnieje wiele państw trzeba badać tą problematykę prawa wewnętrznego każdego z państw z osobna, gdyż w różnych systemach prawnych może to być ujmowane odmiennie

8. Teorie monistyczne wzajemnej relacji prawa międzynar do krajowegoTeoria monistyczna – PM i prawo wewnętrzne tworzą jeden system prawny, w którym normy pozostają względem siebie w porządku hierarchicznym.

1. monizm z prymatem prawa międzynarodowego – Szkoła wiedeńska (Kelsenowska) przekreślała zasadę suwerenności państw głosząc „suwerenność” prawa międzynarodowego. Jej twórcy uważają prawo wewnętrzne za pochodne od międzynarodowego. Normy prawa wewnętrznego wydawane się z upoważnienia PM. Prace szkoły wiedeńskiej : wszystkie istniejące normy prawne stanowią jedność, w obrębie której PM jest wyższym porządkiem prawnym w stosunku do każdego porządku krajowego (PM ogranicza swobodę działania państwa).

2. monizm z prymatem prawa wewnętrznego- Szkoła bolońsak (Zorn, Kaufmann)Głosili poglądy że prawno wewnętrzne jest miało wyższość nad prawem miedzynarodowym. W razie przyjęcia tej tezy PM przestało by być jednolitym systemem prawnym a stało by się zewnętrznym prawem państw.traktuje PM jako zewnętrzne prawo państwowe, podporządkowane państwu i niezdolne do krępowania jego działań.Teza ta jest sprzeczna z praktyka międzynarodową. Można wskazać normy PM i PW, które nie pozostają ze sobą w żadnym związku.

2

9. Teorie dualistyczne wzajemnej relacji prawa międzynar do krajowegoTeoria dualistyczna – H. Triepl „Prawo międzynarodowe i wewnątrzpaństwowe” 1899r.;Dualiści przyjmują że PM i PW są zupełnie odmiennymi i niezależnymi od siebie systemami prawnymi, które nie mają punktów stycznych, jedno działa w sferze stosunków międzynarodowych drugie zaś w sferze stosunków wewnętrznych. Nie uznają oni możliwości stosowania prawa międzynarodowego jako takiego wewnątrz państw, lecz twierdzą, że aby prawo to mogło być stosowane wewnątrz państw musi zostać przekształcone a więc ulec „transformacji”. Słabość tej teorii polega na tym, że dopuszcza ona możliwość stosowania prawa międzynarodowego wewnątrz państwa z tym, że pozostaje ono w istocie prawem międzynarodowym a nie częścią prawa wewnętrznego.( Czyli teoretycznie dopuszczają po zmianie ale jednak dalej jest to odrębne prawo)

10. Podmiotowość w prawie międzynar publicznymPodmiotem prawa nazywa się z reguły osobę (fizyczną lub prawną), która posiada prawa i obowiązki wynikające z określonego systemu prawnego, a więc ma zdolność prawną. Analogicznie definicję tą można przyjąć dla określenia podmiotu prawa międzynarodowego. Podmiotem prawa międzynarodowego jest ten kto posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego.

Definicja podmiotu prawa międzynarodowego nie została unormowana przez akty prawa międzynarodowego, toteż rozpatrywana jest jedynie w sferze doktrynalnej. Zwraca się uwagę na dwa elementy:

zdolność prawną (prawnomiędzynarodową), rozumianą jako możliwość posiadania praw i obowiązków międzynarodowych

zdolność do czynności prawnych (prawnomiędzynarodowych), rozumianą jako możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań międzynarodowych poprzez własne działanie.

Podmioty prawa międzynarodowego posiadają następujące atrybuty:

ius tractatuum (ius contrahendi) – zdolność zawierania umów międzynarodowych. W ramach ius tractatuum upatruje się także zdolności uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych, jako że tworzone są one właśnie na mocy umów międzynarodowych,

ius legationis – zdolność uczestniczenia w stosunkach dyplomatycznych, czyli przyjmowania (legacja bierna) i wysyłania (legacja czynna) przedstawicieli dyplomatycznych innych podmiotów,

ius standi – zdolność występowania z roszczeniami, ale też odpowiedzialność wobec prawa międzynarodowego

Za podmioty prawa międzynarodowego uznaje się:

państwa - jako jedyne są podmiotami pierwotnymi, pełnymi i suwerennymi. Do tej kategorii należy zaliczyć także minipaństwa. Tych ostatnich nie można zaliczyć do kategorii niesuwerennych organizacji terytorialnych na gruncie klasycznej definicji państwa, która zakłada istnienie: władzy, terytorium (bez względu na jego obszar), ludności i zdolności do utrzymywania kontaktów międzynarodowych. Bezsprzecznym argumentem przemawiającym za zaliczeniem ich do kategorii państw, i zarazem przyznania podmiotowości prawnomiędzynarodowej, jest fakt przyjęcia do ONZ, do której mogą należeć tylko państwa (przyjęcie do ONZ jest dowodem uznania za państwo, choć państwa nie mają obowiązku należenia do tej organizacji).

Stolicę Apostolską - jest podmiotem sui generis (szczególnego rodzaju). Z punktu widzenia ustrojowego Stolica Apostolska jest podmiotem bezterytorialnym, który sprawuje zwierzchnictwo nad Watykanem, który - jako państwo - także może być traktowany jako podmiot prawa międzynarodowego. Na płaszczyźnie międzynarodowej najczęściej występuje Stolica Apostolska - zazwyczaj pod taką nazwą utrzymuje ona stosunki dyplomatyczne i zawiera umowy międzynarodowe

Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich - utrzymujący stosunki dyplomatyczne z państwami (np. z Polską od 1990),

organizacje międzynarodowe - są to podmioty wtórne, niepełne i niesuwerenne,

3

partyzanci i strony walczące narody - wg art. 1 Karty Narodów Zjednoczonych narody mają prawo do samostanowienia, tym

samym mogą być podmiotami prawa międzynarodowego niezależnie od tego czy dążą do utworzenia państwa (np. Polska i Czechy w 1917-1918)

osoby fizyczne i prawne - jednak ich podmiotowość prawnomiędzynarodowa budzi wiele wątpliwości, często uważa się je co najwyżej za beneficjentów praw przewidzianych w niektórych umowach międzynarodowych.

11. Państwo jako podmiot prawa międzynar Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo z 1933, określane są następująco: (artykuł 1.) "Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy:

stałą ludność, suwerenną władzę –oznacza ono niezależność wladzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy, określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych

granicą, zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe,Bezsprzecznym argumentem przemawiającym za zaliczeniem ich do kategorii państw, i zarazem przyznania podmiotowości prawno międzynarodowej, jest fakt przyjęcia do ONZ, do której mogą należeć tylko państwa (przyjęcie do ONZ jest dowodem uznania za państwo, choć państwa nie mają obowiązku należenia do tej organizacji).Decydującym elementem odróżniającym państwa od innych organizacji państwowych jest suwerenność władzy państwowej.

Państwo i nie tylko ma następujące atrybuty podmiotowości : ius tractatuum (ius contrahendi) – zdolność zawierania umów międzynarodowych. W ramach

ius tractatuum upatruje się także zdolności uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych, jako że tworzone są one właśnie na mocy umów międzynarodowych,

ius legationis – zdolność uczestniczenia w stosunkach dyplomatycznych, czyli przyjmowania (legacja bierna) i wysyłania (legacja czynna) przedstawicieli dyplomatycznych innych podmiotów,

ius standi – zdolność występowania z roszczeniami, ale też odpowiedzialność wobec prawa międzynarodowego

12. Rodzaje państw i konsekwencje typologii dla podmiotowości w prawie miedzynar 1. Ze względu na strukturę państw:

PAŃSTWA JEDNOLITE- reprezentowane są przez jeden centralny urząd, który nabywa uprawnienia oraz zaciąga zobowiązania w imię całego państwa. Wewnętrzna struktura państwa, która występuje jako jednolity podmiot prawa międzynarodowego jest z punku widzenia stosunków międzynarodowych obojętna. PAŃSTWA ZŁOŻONE- dzieli się je na państwa związkowe- całość jest podmiotem prawa międzynarodowego, a części składowe mogą mięć jedynie ograniczoną zdolność do utrzymania stosunków zewnętrznych oraz na związki państw- w których podmiotami prawa międzynarodowego są części składowe a całości albo w ogóle nie ma albo ma ograniczoną zdolność do czynności w stopniu określonym odpowiednik aktem leżącym u podstaw połączenia (dawniej unie realne i personalne) Teraz:Federacja (Państwo związkowe) jego część składowe (stany, kraje, kantony) mogą mieć szeroko rozbudowane kompetencje własne i daleko posuniętą autonomię (autonomiczne systemy prawne), z punktu widzenia prawa międzynarodowego będą one uważane za państwo jednolite jeżeli jego kompetencje w z zakresie stosunków międzynarodowych będą należały wyłącznie do rządku centralnego. Konfederacje(związek państw)- luźny związek państw powstały na podstawie umowy międzynarodowej dla prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej i obronnej. Z reguły nie ma centralnej władzy wykonawczej. Części składowe konfederacji, pozostają państwami suwerennymi, a ich stosunki miedzy sobą oraz relacje z państwami innymi okresla prawo międzynarodowe. Sama konfederacja nie jest państwem.

2. Ze względu na ograniczenie zdolności do czynności prawnych w stosunkach międzynarodowych:

4

PAŃSTWA ZALEŻNE- w rozumieniu PM zależne jest państwo którego zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych i prowadzenia polityki zagranicznej jest ograniczona na rzecz innego podmiotu, zależność prawno międzynarodowa to przejęcie reprezentacji zewnętrznej jednego państwa przez inne, występujące w jego imieniu. Nie pozbawia ono podmiotowości prawno międzynarodowej, ale ogranicza zdolność do czynności prawnych. Państwami zależnymi są protektoraty oraz państwa wasalskie:Protektoraty- wyróżnia się międzynarodowe i kolonialne, Międzynarodowe dotyczą państw a drugie odnoszą się do terytoriów i obszarów nie mających statutów. Państwo zrzeka się swoich praw na rzecz państwa protektora. Współcześnie Butan- Indie. Państwa wasalskie- stosunek wasalny charakteryzuje istnienie państwa wasalnego i suwerennego. Zewnętrzną demonstracją stosunku wasalnego odróżniającego go od protektoratu są różne zobowiązania charakterystyczne dla stosunków feudalnych, w szczególności zaś składane daniny. Do niedawna Angora. MINI PAŃSTWA – pkt 18PAŃSTWA TRWALE NEUTRALNE- Trwale neutralne - Nie mogą one podejmować pewnych działań, przede wszystkim takich które mogły by wciągnąć je w działania wojenne, mają więc ograniczoną zdolność do działania, Ograniczenia są dobrowolnie przyjęte. Statut państwa neutralnego zapewnia im pewne korzyściw zamian za uzyskaną w umowie międzynarodowej gwarancję niepodległości i integralności terytorialnej państwa te zobowiązują się nie używać siły zbrojnej przeciwko innemu państwu ani nie przystępować do toczących się działań wojennych, z wyjątkiem samoobronynp. ( Szwajcaria, Austria).

3.Kryterium geograficzne Państwa śródlądowe – bez dostępu do morza- mają prawo do korzystania z wolności órzm ale

nie mogą ustanawiać żadnych strf przybrzeżnych i czerpać z nich korzyści gospodarczych. Rekompensata w postaci ułatwień tranzytowcy.

Państwa o niekorzystnym położeniu geograficznym – mają dostęp do morza ale nie mogą ustanowić 200 milowej strefy ekonomicznej, a wiec nie mogą w pełni korzystać z bogactw morskich. Posiadają szczególne uprawnienia w tym preferencje w dosępie do żywych zasobów strfe ekonomicznych innych państw

Państwa archipelagowe – złożone z wysp- przywilejami jest ustalanie dodatkowej strefy morksiej.

13. Elementy państwowości w prawie międzynar publicznym Elementy państwości:

stała ludność, suwerenna władza –oznacza ono niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy, określone terytorium -oddzielone od innych granicą, obszar lądowy państwa oraz wody przybrzeżne

(wody wewnętrzne, morze terytorialne), a także przestrzeń powietrzna nad lądem i wodami państwa oraz podziemie pod nimi.

zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe,

14. Suwerenność jako cecha państwa w prawie międzynar publicznym Pojęcie suwerenności państwowej występuje zarówno w prawie wewnętrznym jak i międzynarodowym. Najogólniej oznacza ono niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy. W prawie międzynarodowym przez pojęcie to rozumie się, że władza państwowa jest władzą najwyższą, która nie podlega żadnej innej władzy zewnętrznej, a zarazem jest władzą pierwotna w tym sensie że swoich uprawnień nie czerpie od żadnej innej władzy. Suwerenność oznacz również pełnię władzy sprawowanej przez państwo na jego terytorium. Państwo nie uznaje nad sobą wyższej władzy zewnętrznej która mogła by dyktować mu prawa i obowiązki a w sprawach międzynarodowych ma pełnię kompetencję do ich regulowania.Przy czym suwerenność nie oznacza że może ono w stosunkach miedzynarodowych postępować zupełnie dowolnie.

15. Prawa i obowiązki państw w prawie międzynar

5

Zdolność prawna – zdolność do tego aby być podmiotem praw i obowiązków międzynarodowych

Zdolność do czynności prawnych - zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań międzynarodowych w drodze własnego działania, a więc:

o Zdolność traktatowa – zdolność do zawierania umów międzynarodowycho Utrzymywania stosunków dyplomatycznych i konsularnycho Uczestniczenie w organizacjach międzynarodowycho Zdolność do występowania w charakterze strony przed sadami międzynarodowymi

(zdolność sądowa)o Zdolność do ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej z tytułu naruszenia prawa

międzynarodowego (zdolność deliktowa)Obowiązki: przestrzeganie umów międzynarodowych, poszanowanie suwerenności innych państw Wywiązywanie się z zobowiązań międzynarodowych Przestrzeganie postanowień Karty narodów zjednoczonych Przyczynianie się do rozwojów przyjaznych stosunków międzynarodowych Utrzymywania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego Poszanowanie i przestrzeganie praw człowieka

16.Państwa neutralne w prawie międzynarObecnie państwami trwale neutralnymi jest Szwajcaria I AustriaPaństwa trwale neutralne (w czasie pokoju) mają szczególną sytuację w społeczności międzynarodowej.

nie mogą podejmować pewnych działań przede wszystkim takich, które mogły by je wciągnąć w działania wojenne,

ograniczenia te są dobrowolnie przyjęte, a status neutralności zapewnia im pewne korzyści status neutralności opiera się na woli zainteresowanego państwa oraz na uznaniu go przez innych.

Państwo trwale neutralne zobowiązane jest :1) nie brać udziały w konfliktach zbrojnych miedzy innymi państwami2) nie może zaciągać żadnych zobowiązań mogących uwikłać je w wojnę, a więc przede wszystkim nie

może uczestniczyć w sojuszach wojskowych oraz zezwalać na budowę obcych baz wojskowych na swoim terytorium

3) musi powstrzymać się od udziału w blokach politycznych4) może bronić swojego terytorium w wypadku ataku zbrojnego.

17. Podmiotowość stolicy apostolskiej i Watykanu w prawie międzynarZa odrębny podmiot PM uważana była Stolica Apostolska, po włączeniu państwa kościelnego do Włoch stolica Apostolska nadal miała ius cotrahendi i zawierała szczególne umowy międzynarodowe (konkordaty) jak również wykonywała czynne i bierne prawo legacji, Wysyłają swoich przedstawicieli którzy mieli status przedstawicieli dyplomatycznych oraz przyjmowała przedstawicieli dyplomatycznych państw. Na podstawie Traktatu Laterańskiego zawartego między Włochami a Stolicą Apostolską utworzone zostało Państwo Watykan, znajdujące się pod suwerenną władzą Stolicy Apostolskiej. Państwo Watykan posiada ius contrahendi i jest stroną np. umów pocztowych i telekomunikacyjnych. Traktat Laterański wyposażył SA w atrybuty państwowości stworzył możliwość występowania w stosunkach międzynarodowych w postaci miasta- państwa Watykan.Pomimo odrębnej podmiotowości Stolicy Apostolskiej i Watykanu są one ze sobą w nierozerwalny sposób związane m.in. papieżem jak i faktem że Watykan nie ma własnych celów państwowych, lecz jest tylko narzędziem i gwarantem swobody wykonywania Stolicy Apostolskiej. W praktyce podmiotowość Państwa Watykańskiego oraz Stolicy Apostolskiej nie jest ściśle odróżniana, SA może zawierać umowy zarówno we własnym imieniu jak i w imieniu Państwa Watykańskiego. Stolica Apostolska jest stroną np. w konwencji genewskiej o ochronie ofiar wojny, lub konwencji wiedeńskiej w stosunkach dyplomatycznych.

18. Mini państwa jako podmioty prawa międzynar?????????

6

Minipaństwa to- Liechtenstein, Monako i San Marino można by uznać je za protektoraty międzynarodowe. Odróżnienie ich od innych protektoratów jest konsekwencją w szczególności ich sytuacji: maleńkiego terytorium i niewielkiej liczy ludności, co uniemożliwia im niejako fizycznie występ w stos międzynar w pełnym wymiarze i dlatego też przekazanie reprezentacji innemu państwu leży w ich interesie.

19. Podmiotowość org międzynarodowychWiele organizacji międzynarodowych których członkami są państwa posiada pewne uprawnienia i obowiązki na płaszczyźnie prawno międzynarodowej, Uprawnienia te wynikają przede wszystkim ze statutów poszczególnych organizacji międzynarodowych, więc umów powołujących je do życia oraz innych umów międzynarodowych. W swej działalności organizacje międzynarodowe z reguły korzystają z przywilejów i immunitetów. Obejmują one zazwyczaj nietykalność siedziby organizacji, immunitet sądowy i egzekucyjny jej majątku i aktywów, zwolnienia podatkowe, ułatwienia komunikacyjne itd. Niektóre organizacje korzystają z biernego prawa do legacji, mogą występować w sotusnku do państw z roszczeniami międzynarodowymi o odszkodowanie za straty poniesione przez nie same oraz przez ich funkcjonariuszy, Mogą one także ponosić odpowiedzialność międzynarodową za szkody spowodowane ich działalnością.

20. Podmiotowość narodu i ruchu walczącego o niepodległośćZasadniczymi podmiotami PM są państwa, a nie narody. Jednak już dawniej uznano, że naród walczący o swą niepodległość i utworzenie państwa który w tym celu stworzył jakąś organizację może stać się podmiotem PM. Podmiotowość prawno międzynarodowa narodu nabrała innego charakteru po powszechnym uznaniu prawa narodów do samostanowienia- każdy naród jest podmiotem tego prawa. Powstańcy i strony wojujące- jeżeli na obszarze jakiegoś państwa wybuchnie powstanie i toczy się wojna domowa wówczas grupa prowadząca walkę przeciwko dotychczasowemu suwerenowi może stać się w ograniczonym zakresie podmiotem PM zanim jeszcze utworzy państwo:1)Uznanie za powstańców następuje wówczas gdy ze względów politycznych państwo nie chce uznać grupy walczącej za stronę wojującą. Państwo uznające stwierdza, że grupa walcząca sprawuje faktyczną władzę na pewnym obszarze i że jest gotowa nawiązać z daną grupą stosunki o ograniczonym charakterze ze względu na konieczność ochrony swoich interesów. 2)Uznanie za stronę wojującą następuje kiedy spełnione są warunki:- grupa powstańcza jest zorganizowana (posiada władzę)- sprawuje kontrolę nad pewnym terytorium- przestyga praw i zwyczajów wojennych. Uznanie za stronę wojującą powoduje, że grupa prowadząca walkę zbrojną musi być traktowana jak podmiot międzynarodowych praw i obowiązków przysługujących państwu prowadzącemu wojnę. Podmiotowość powstańców i strony wojującej jest podmiotowością czasową – albo tocząca się walka doprowadzi do powstania nowego państwa albo powstanie zostanie stłumione.

21. Podmiotowość osoby fizycznej w prawie międzynarZagadnienie podmiotowości prawno międzynarodowej osób fizycznych jest bardzo sporne. Jednostka mogłaby być uznana za podmiot PM tylko wówczas, gdy można było dowieść, że posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego. Z reguły jednostka nie posiada praw wynikających bezpośrednio z prawa międzynarodowego, ponieważ państwa nie dopuszczają swoich obywateli do udziału w stosunkach międzynarodowych. Jeśli idzie o ochronę ich interesów w stosunkach międzynarodowych to państwa występują w ich imieniu z tytułu sprawowania tzw. Opieki dyplomatycznej. Dopuszczanie jednostek do bezpośredniego udziału w stosunkach międzynarodowych stanowiłoby pewne ograniczenie wykonywania suwerenności państwowej. Istnieją jednak wyjątkowe przypadki kiedy jednostka może mieć uprawnienia i obowiązki płynące bezpośrednio z prawa międzynarodowego, nawet uzyskuje zdolność do działania w sferze prawno międzynarodowej: 1)Gdy państwo zgadza się żeby obywatele w określonych sprawach występowali samodzielnie na forum międzynarodowym a tym samym zgadza się na ograniczenie wykonywania swojej suwerenności.2)Gdy suwerenność jakiegoś państwa jest tymczasowo ograniczona3)Z praw tego rodzaju mogą niekiedy korzystać także jednostki zamieszkujące terytoria nie podlegające suwerenności żadnego państwa4)W stosunkach między organizacjami międzynarodowymi a ich funkcjonariuszami.5)Jednostka nigdy nie może brać udziału w tworzeniu norm PM tak jak inne jego podmioty. 22. Rodzaje źródeł prawa międzynar publicznego

7

Źródła prawa międzynarodowego w znaczeniua) materialnym – zespół czynników, które doprowadziły do powstania konkretnych norm prawa

międzynarodowego (współpraca, współzawodnictwo, walka państw, które doprowadziły do powstania norm prawa międzynarodowego

b) w znaczeniu formalnym – formy, w których tworzone są normy prawa międzynarodowego, formy, w których przejawia się wola państw (lub innych podmiotów prawa międzynarodowego) tworzących prawo. Są to przede wszystkim umowy międzynarodowe i prawo zwyczajowe

c) w znaczeniu poznawczym – zbiory dokumentów, z których czerpie się znajomość norm prawa międzynarodowego, np. zbiory umów międzynarodowych lub zbiory praktyki państw w dziedzinie stosunków międzynarodowych

Teorie źródeł prawa teorie pozytywistyczne (woluntarystyczne) – podstawą norm prawa międzynarodowego jest uzgodniona

wola państw, wyrażona albo w sposób wyraźny, albo milczący (dorozumiany) (D. Anzilotti) teorie naturalistyczne (obiektywistyczne) – normy prawa międzynarodowego pochodzą od czynników

niezależnych od woli państw (np. przyrodzony porządek rzeczy)Źródła prawa międzynarodowego to:

umowy międzynarodowe zwyczaj międzynarodowy ogólne zasady prawa doktryna i judykatura (charakter pomocniczy)

doktryna- zdania najwybitniejszych znawców prawa międzynarodowegojudykatura – orzeczenia sądownictwa międzynarodowego

23.Art. 38 statutu MTS jako katalog źródeł prawa międzynarMTS wydaje swoje decyzje na podstawie przepisów określanych w art. 38 ust. 1 statutu MTS. Artykuł 381. Trybunał którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, które będą

mu przekazane, będzie stosował: a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły wyraźnie uznane przez

państwa wiodące spórb) zwyczaj międzynarodowy jako dowód istnienia powszechnej praktyki przyjętej za prawoc) ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowaned) wyroki sądowe i opinie znawców prawa publicznego różnych narodów jako środek pomocniczy do

stwierdzenia przepisów prawnych.2. Postanowienie niniejsze nie stanowi przeszkody , aby Trybunał mógł orzekać "ex aequo et bono", jeśli

strony się na to zgodzą. Nie było jednak przypadku, kiedy strony się na taką zasadę zgodziły.Artykuł 38 wymienia podstawy lub źródła wyrokowania Trybunału. Art. 38 nie musi być koniecznie uznany za wyczerpujące wyliczenie źródeł prawa międzynarodowego. Podstawą wyrokowania Trybunału stanowią umowy i zwyczaj , które są zarazem głównymi źródłami prawa międzynarodowego. Główna kontrowersja dotyczy punktu c. Zarówno są sformułowanie jak i interpretacja systematyczna punktu c wskazują, że nie chodzi w nim p ogólne zasady prawa międzynarodowego. Tekst mówi wyraźnie o „zasadach ogólnych ”bez przymiotnika międzynarodowe inaczej niż w punktach a i b. Ogólne zasady prawa międzynarodowego mieszczą się w zwyczaju i umowach więc punkt c nie wnosiłby nic nowego do punktów a i b. Obecnie uznaje się za źródła także akty jednostronne i uchwały organizacji międzynarodowych.

24.Umowa międzynar a traktatUMOWA – zgodne oświadczenie woli dwu lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego, które rodzi prawa i obowiązki skuteczne w PM Umowa międzynarodowa jest wynikiem wyraźnego wyrażenia woli (nie oznacza to jednak, że musi zawsze przybrać formę pisemną) oraz aktem dwu- lub wielostronnym.

mogą być zawierane między różnymi podmiotami bez względu na to czy są zawierane w imieniu państwa, rządu czy ministra nazwa nie ma znaczenia z punktu widzenia pm.

TRAKTAT

8

Regulacja z Kongresu Wiedeńskiego o prawie traktatów 1969 Traktat oznacza międzynarodowe porozumienie państw zawarte w formie pisemnej

i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest to umieszczone w zwartym dokumencie, czy w dwóch lub więcej powiązanych ze sobą dokumentach, i bez względu na jego szczególną nazwę

zawierane tylko pomiędzy państwami wyłączenie umów cywilnoprawnych które są regulowane przez prawo cywilne danego państwa nazwa – do umów bardziej uroczystych, doniosłych nie obejmuje wszystkich umów tylko te międzypaństwowe zazwyczaj zawierane w formie pisemnej chociaż art3 potwierdza możliwość ustnej

25. Kodyfikacja prawa traktatówKonwencja wiedeńska o prawie traktatów, - konwencja uchwalona w Wiedniu 22 maja 1969 r. a otwarta do podpisu 23 maja 1969 r.[1] Weszła w życie 27 stycznia 1980 r. Jest konwencją kodyfikującą prawo umów międzynarodowych. Konwencja kolejno reguluje kwestie zawierania umów międzynarodowych, składania do nich zastrzeżeń, wejścia w życie i tymczasowego stosowania umów, ich przestrzegania i stosowania, a także interpretacji, wygaśnięcia i nieważnościKonwencja Wiedeńska z 1986 definiuje traktat jako porozumienie międzynarodowe i zawarte w formie pisemnej między jednym lub więcej państwami, lub miedzy organizacjami, lub państwem a organizacją, ujęte bądź jednym dokumencie bądź też w dwóch lub więcej bez względu na jego nazwę.

Aspekt podmiotowy: dotyczy umów między państwami (art. 1), nie jest bezpośrednio stosowana do umów zawartych przez państwa i inne podmioty prawa

międzynarodowego.

Aspekt przedmiotowy: jest dokumentem kompleksowym – kodyfikuje całość prawa traktatów, wyłączono tylko trzy zagadnienia (art. 73):

1) sukcesja państw – uregulowana w konwencji z 1978 r. (Wiedeń) – dotąd przystąpiło 17 państw2) odpowiedzialność państw – projekt konwencji opracowany i przedstawiony w 2001 r. przez Komisję Prawa Międzynarodowego,3) wpływ wojny na obowiązywanie traktatów jest zależny od przedmiotu regulacji traktatowej (są traktaty stosowane w czasie wojny jak konwencje humanitarne o ochronie jeńców czy cywili, a także takie, które wygasają w momencie wojny lub są zawieszone na jej czas).

Aspekt czasowy:Art. 4. „Konwencja nie działa wstecz”. Lex retro non agit.Konwencja ma zastosowanie do umów zawieranych pisemnie niezależnie od nazwy dokumentu i niezależnie od ilości dokumentów. Nie obejmuje porozumień dżentelmeńskich (gentlemen’s agreement). Dotyczy praktyki traktatowej państw.

26. Rodzaje umów międzynar Umowy międzynarodowe można podzielić według różnych kryteriów: 1)Ze względu na tryb zawierania umowy: a) ZŁOŻONE - wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia

b) PROSTE - bez ratyfikacji lub zatwierdzenia

2) Ze względu na organ występujący w imieniu państwaa) PAŃSTWOWE – podpisywane są w imieniu prezydenta, są to umowy mające zasadnicze

znaczenie(traktaty o pokoju, układy przyjaźni. Umowy te podlegają ratyfikacji prezydenta.b) RZĄDOWE – podpisywane w imieniu Rady Ministrów. Są to umowy które nie spełniają

warunków bycia umowami państwowymi a ich przedmiot objęty jest właściwością dwóch lub większej liczby ministrów. Jeżeli mają doniosłych charakter podlegają ratyfikacji prezydenta, a jeżeli nie to zatwierdzeniu przez rade ministrów

9

c) RESORTOWE- są podpisywane przez właściwego ministra. Dotyczą umów których przedmiot należy do właściwego jednego ministra. Zatwierdzane są jedynie przez Radę Ministrów lub przez Prezesa RM.

3) Z punktu widzenia liczy strona) Bilateralne- dwustronneb) Multiliteralne – wielostronne

4) Ze względu na możliwość przystąpienia do umowya) ZAMKNIĘTE- mają ograniczoną liczbę stron i nie przewidują możliwości przystąpienia do

nich państw trzecich(z reguły są to umowy dwustronne) niemożliwość przystąpienia wynika głównie z ich treści, bo np. regulują przebieg granic między dwoma państwami

b) OTWARTE dzielą się na: otwarte bezwarunkowo- może przystąpić każde państwo w każdy czasie mocą

jednostronnego aktu przystąpienia. otwarte warunkowo- możliwość przystąpienia mają tylko te państwa które spełniają

określone warunki.5) Podział ze względu na treść: polityczne komunikacyjne, gospodarcze, prawne itp.6) Podział ze względu na pewien element treści

na zgodność normy z powszechnym prawem międzynarodowym lub na jej brak.Umowy RÓWNOPRAWNE- Umowy NIERÓWNOPRAWNE- stwarzają jednostronne uprawnienia uciążliwe dla jednej strony, naruszają zasadę suwerenności i równości.

27. Struktura umowy międzynarPM nie zawiera żadnych przepisów dotyczących formy ani budowy umowy. O formie tej decydują zainteresowane strony. Długotrwała praktyka wytworzyła pewne wzory które są naśladowane i powtarzane.W pełnie rozwinięta umowa składa się z 5 podstawowych części:1.TYTUŁ – mogą one być bardzo różne(np. pakt, traktat, kartel, konwencja) Przy tytule dodaje się przymiotnik miasta w którym zostaje podpisana umowa, a w umowach dwustronnych wymienia się strony.2.PREAMBUŁA (część składowa wstępu) –

o intytulacja czyli określenie stron umowy,o arenga czyli określenie motywów z których umowa zostaje zawarta, o narracja czyli krótki opis okoliczności w jakich podpisano umowę –narracja często obejmuje

: stwierdzenie zgody stron na zawarcie umowy, info o pełnomocnikach.

3. POSTANOWIENIA MATERIALNO PRAWNE-Jest to meritum sprawy, konkretne ustalenia.Różnią się w treści w zależności od przedmioty umowy. Poszczególne postanowienia ujęt są w artykułu, dłuższe w ustępy i paragrafy. Ważnym elementem są załączniku np mapy, wykazy

4. POSTANOWIENIA FORMALNE Stanowią część końcową umowy. Istniej powszechna tendencja do ich rozbudowy. Powinny być dokładnie sformułowane żeby nie budziły zastrzeżeń. Katalog postanowień może być różny. Zwykle są to:

o o sposobie rozstrzygania ewentualnych sporówo postanowienia mające zapewnić kontrolę nad wykonywaniem umowyo określające sposób nabycia przez umowę mocy wiążącejo dotyczące stosunku do innych umówo sposobu wygaśnięcia umowyo postanowienia zezwalające na wypowiedzenie umowyo przewidujące możliwość rejestracji umowy w organizacji międzynarodowejo informacje o języku bądź językach umowy.

5. KOŃCOWY ELEMENT PODPISY DATY I PECZĘCIE reguła alternatu – reguła określająca kolejność składania podpisów, jest wyrazem

zasady równości państw. reguła alfabetyczna przy umowach wielostronnych reguła pele-mele - jakkolwiek

10

28. Procedura zawarcia umowy międzynarProcedura zawierania umów międzynarodowych miedzy państwami:

1.ROKOWANIA (negocjacje)prowadzą one do uzgodnienia treści umowy i ostatecznego zredagowania teksu. Prowadzone są przez przedstawicieli stron, bardziej skomplikowanych charakter mają umowy wielostronne z uwagi na obszerny tekst i problem uzgodnienia intersów- najcześciej w takich przypadkach wykorzystuje się konferencje.

2.PRAFOWANIE – czyli złożenie parafy pod tekstem w postaci swoich inicjałów. Oznacza to jedynie że tekst został przygotowany do podpisu, a nie jest to tożsame z wyrażeniem zgody.

3.PODPISANIE – podpis musi być dokonany przez upoważnionego pełnomocnika. Wyjątek stanowi MOPracy nie są podpisywane ale podlegają odrazu ratyfikacji oraz wymiana not w formie werbalnej.

5.RATYFIKACJA – Zatwierdzenie umowy przez kompetenty do tego organ. Oznacza również wyrażenie zgody na związanie się umowąWyróżniamy 3 rodzaje ratyfikacji:1. Dużą – która wymaga wcześnie jeszcze zgody wyrażonej w ustawie (zgoda Sejmu i Senatu) o

dnosi się do umów zawieranych w sprawach ; pokoju, sojuszy, układów polit i wojskowych, wolności i praw obywatelskich, członkostwa RP w org. międzyn, znacznego obciążania państwa

kosztami finansowymi2. Ratyfikacja w trybie art 90 – przewiduję ona szczególną procedurę ratyfikacyjną w odniesieniu do

umów na podstawie których Polska może przekazać org. międz. kompetencjeorganów władzy państwowej w niektórych sprawch. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację takiej umowy musi zostać uchwalona 2/3 głosów przez Sejm oraz przez Senat

3. Mała - dokonywana na podstawie art 89 Konst czyli Prezez Rady ministrów musi poinformować Sejm że ma zamiar przedłożyć umowę do ratyfikacji prezydentowi.

5. WYMIANA LUB ZŁOŻENIE DOKUMENTÓW DO RATYFIKACJI – dokonywana jest przez przedstawicieli stron, którzy w ten sposób uzyskują potwierdzenia że strona ratyfikowała umowę a tym samym definitywnie zgodziła się na związanie umową. Przy umowach wielostronnych najczęściej składa się takie dokumenty depozytariuszowi.

6. REJESTRACJA UMOWY – jest to obowiązek jeżeli nie będzie zarejestrowana to żadna ze stron nie będzie mogła powołać się na taki traktat albo układ przed którymkolwiek organem ZN.

7. PUBLIKACJA WEWNĘTRZNA – z punktu prawa międzynarodowego taka publikacja jest obojętna.

29. Zastrzeżenia do umów międzynarZastrzeżenie jest to jednostronne oświadczenie złożone przez państwo podczas podpisywania, ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzania lub przystąpienia do umowy, z pomocą którego zmierza ono do uchylenia lub modyfikacji skutków prawnych określonych postanowień umowy w ich zastosowaniu do tego państwa

zastrzeżenia mogą być składane w różnych fazach procesu zawierania umowy, nigdy jednak po ostatecznym wyrażniu zgody na związanie umową

w zasadzie zastrzeżenia mogą być składane wyłącznie do umów wielostronnych bo w bilateralnych musi być wyrażona wola państw

zgłaszanie zastrzeżeń jest możliwe jeżeli przewiduje to umowa jeżli nie to nie możlna ich zgłaszać, jeżeli umowa milczy to według MTS są one dopuszczalne pod warunkiem że nie są one sprzeczne z przedmiotem i celem umowy

istnieje również możliwość zgłoszenia sprzeciwu przeciwko zastrzeżeniu, wyróżnia się sprzeciw kwalifikowany- umowa wogólnie nie wchodzi w życie miedzy tymi państwami, sprzeciw zwykły – powoduje że postanowienia co do których zgłoszono zastrzeżenia a potem sprzeciw nie maja zastosowania wobec tych państw.

30. Zasada pacta sunt servanda Konwencja wiedeńska ujmuje tą zasadę w art. 26. W tytule umieszcza łacińską wersję tej zasady. Natomiast postanowienia tego artykułu mówią, że zasada ta dotyczy każdego traktatu będącego w mocy i przewiduje że taki traktat wiąże strony i powinien być stosowany w dobrej wierze.

11

Zasada dobrej wiary (bona fides) jest jedną z istotnych reguł prawa traktatów. Pojawia się kilkakrotnie w postanowieniach konwencji wiedeńskiej. Dla wzmocnienia zasady art. 26. w art. 27. podkreślono iż państwo nie może powoływać się na swoje prawo wewnętrzne w celu usprawiedliwienia niewykonywania traktatu. Zasada ta wymaga dostosowania porządku wewnętrznego do przyjętych zobowiązań międzynarodowych. Jeśli państwo nie doprowadzi do zgodności swojego prawa wewnętrznego z tymi zobowiązaniami, wynikającymi z umów międzynarodowych to nie ma prawa potem wobec innych kontrahentów twierdzić, że nie wykonanie tej umowy wynika z niezgodności z jego prawem wewnętrznym.

31. Zgoda na związanie się traktatem??? Zgoda państwa na związanie się traktatem zostaje wyrażona w drodze podpisania przez jego przedstawiciela, gdy:a) traktat postanawia, że podpis będzie miał taki skutek;b) w inny sposób ustalono, że państwa negocjujące uzgodniły, iż podpis ma mieć taki skutek, lubc) zamiar państwa nadania podpisaniu takiego skutku wynika z pełnomocnictw jego przedstawiciela lub został wyrażony w czasie negocjacji2. W rozumieniu ustępu 1:a) parafowanie tekstu stanowi podpisanie traktatu, gdy ustalono, że państwa negocjujące tak się umówiły;

b)podpisanie traktatu ad referendum przez przedstawiciela państwa uważa się za ostateczne podpisanie traktatu w wypadku potwierdzenia tego przez jego państwo

32. Nieważność umowy międzynar Konwencja wiedeńska określa możliwe przyczyny nieważności umów i przewiduje szczególny tryb postępowania jaki należy stosować w związku z nieważnością umowy, chodzi o to aby nie omijać zasady pacta sunt servanta.Dzieli się na przyczyny nieważności

1. związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów dotyczącego zawierania umów – zazwyczaj prawo wewnętrzne nie ma może usprawiedliwiac niewykonania umowy to stanowi jednak wyjątek związany z postanowieniami prawa wewnętrznego dotyczącego kompetencji do zawierania umów. Przyczyną może być sytuacja kiedy zgoda została wyrażona z pogwałceniem normy prawa wewnętrznego która ma zasadnicze znacznie w tej dziedzinie.

2. wady oświadczenia woli- błąd, podstęp, przekupstwo, przymus wobec przedstawiciela, przymus wobec państwa – ale tylko te rodzaje przymusu mogą być przyczyną nieważności które polegają na groźbie lub użyciu siły, nie każde użycie siły czyni umowę nieważną ale tylko takie użycie niezgodne z zasadami PM

3. niezgodność z ius cogens- sprzeczna jest umowa która w chwili zawarcia jest sprzeczna z bezwzględnie obowiązującą normą powszechnego prawa międzynarodowego.

33.Nadzwyczajna zmiana okoliczności Clausula rebus sic stantibus – zmiana okoliczności jakie istniały w czasie zawarcia umowy może być przyczyną jednostronnego wycofania się z umowy lub jej wygaśnięcia, o ile zmiana ta jest istotna i nie była przewidziana przez strony i nie powoduje niekorzystnych skutków dla jednego kontrahentów.Konwencja wiedeńska w art62 przewiduję taką możliwość jednak muszą zostać spełnione równocześnie następujące warunki:- zmiana musi być zasadnicza- nie była przewidywana przez strony- skutkiem zaszłej zmiany jest radykalne przekształcenie zakresu obowiązków jakie na podstawie umowy

pozostają do wypełnienia

nie można natomiast zastosować nadzwyczajnej zmiany okoliczności nawet jeżeli spełnione są powyższe warunki jeżeli:- jeżeli idzie o umowę ustanawiającą granic- albo jeżeli zmiana okoliczności jest wynikiem pogwałcenia przez stronę, która się na nią powołuje, bądź

obowiązku wynikającego z umowy.

12

34. Depozytariusz umowy międzynarDepozytariusz- w prawie międzynarodowym państwo, organizacja międzynarodowa lub organ organizacji międzynarodowej przechowujący oryginał UM (wielostronnej) oraz dokumenty z nią związane. Depozytariusz informuje strony umowy o wszelkich zmianach dotyczących tej umowy, np. o przystąpieniu kolejnego państwa, wypowiedzeniu przez inne państwo umowy itd.

35. Rejestracja i publikacja umów międzynarW Pakcie Ligii Narodów państwa zobowiązały się do rejestrowania umów w Sekretariacie Ligi, zapowiedziano że żadna z umów nie będzie obowiązująca zanim nie zostanie zarejestrowana. Geneza tego postanowienia związana była z ówczesnymi poglądami, że jedna z przyczyn wojny była tajna dyplomacja. Po ujawnieniu przez rząd radziecki tajnych archiwów i pod naciskiem opinii publicznej państwa koalicji zamieściły wśród celów wojny zasadę jawności stosunków międzynarodowych. Art. . 102 Karty NZ nakłada na państwa członkowskie obowiązek rejestracji umów. Każda umowa zawarta przez członka ONZ powinna być możliwie najprędzej zarejestrowana w Sekretariacie i przezeń ogłoszona. Sankcja nie zarejestrowana jest jedynie niemożność powoływania się na nią przez strony wobec jakiegokolwiek organu ONZ.

36. Język umowy międzynarDawniej UM były spisywane po łacinie. W XVIII językiem dyplomacji i umów międzynarodowych stał się francuski. Po 1 wojnie światowej również angielski. Obecnie umowy dwustronne spisywane są w językach obydwu kontrahentów. Uznanymi językami światowymi stosowanymi w umowach wielostronnych są: angielski, francuski, hiszpański, rosyjski i chiński. Jeśli tekstami autentycznymi są teksty w różnych językach i wszystkie mają jednakową moc wiążącą prowadzi to czasami do dodatkowych trudności interpretacyjnych, zwłaszcza gdy między tekstami występują rozbieżności.

37. Ius cogens w prawie miedzyanr Obecnie przyjmuje się że w stosunkach międzynarodowych obowiązują pewne normy prawne o znaczeniu istotnym dla społeczności międzynarodowej, że mają one moc obowiązującą bezwzględną i nie mogą być uchylone żadną UM. Należy do nich zakaz użycia siły, z wyjątkiem przypadków dozwolonych w karcie NZ, zakaz interwencji w sprawy wewnętrzne państwa, zasada wolności morza otwartego, przepisy o treści moralnej i humanitarnej, jak i zakaz zabijania jeńców wojennych, zakaz ludobójstwa, zakaz handlu niewolnikami, kobietami czy dziećmi. Tego rodzaju imperatywne normy nazywane są ius Cogens. Ius Cogens ogranicza w znacznym stopniu swobodę państw w zakresie zawierania umów. Konwencja wiedeńska określa imperatywną normę powszechnego p. międzynarodowego jako normę przyjętą i uznaną przez międzynarodową społeczność państw jako całość za normę, od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę postępowania prawa międzynarodowego o tym samym charakterze. Jednocześnie w konwencji stwierdzono , że nie ważna jest umowa która w chwili zawarcia jest sprzeczna z imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego (art. 53). Z chwilą pojawienia się normy ius cogens każda umowa pozostająca z nią w sprzeczności traci ważność lub wygasa (art. 64)

38. Ius cogens w prawie miedzyanrodowymIus cogens (Imperatywna norma powszechnego prawa międzynarodowego) W stosunkach międzynarodowych obowiązują pewne normy prawne o znaczeniu tak istotnym dla społeczności międzynarodwej, że posiadają one moc bezwzględną i nie mogą być uchylone żadną umową międzynarodową.Do norm ius cogens należą:

zakaz użycia siły (z wyjątkiem przypadków dozwolonych przez Kartę Narodów

Zjednoczonych)

zakaz interwencji w sprawy wewnętrzne innych państw

zasada wolności morza otwartego

zakaz zabijania jeńców wojennych

13

zakaz ludobójstwa

zakaz handlu niewolnikami, kobietami i dziećmi

Normy ius cogens ograniczają swobodę państw, ale jednocześnie chronią państwa słabsze w negocjacjach z silniejszymi, obowiązuje w nich bowiem zasada suwerennej równości."Konwencja wiedeńska o prawie traktatów" z 1969 roku uznaje ius cogens za normę od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę postępowania prawa międzynarodowego o tym samym charakterze. Konwencja stwierdza też, że nieważna jest umowa, która w chwili zawarcia była sprzeczna z ius cogens.

38. Zwyczaj jako źródło prawa międzynarodowego. Zwyczaj można określić jako zgodne, jednolitego postępowanie państw tworzących prawo, czyli praktyki. Zwyczaj może więc powstać wówczas kiedy w podobnych sytuacjach państwa zachowują się podobnie i postępują jednakowo.Jednolita praktyka musi być prawotwórcza czyli musi się z nią łączyć przekonanie że postępowanie takie jest konieczne i wymagane przez prawo.dla istnienia zwyczaju niezbędne jest równocześnie zgodna praktyka państw(element obiektywny) oraz przeświadczenie państw(element subiektywny)MTS W art 38 orzeka- że zwyczaj międzynarodowy będzie stosowany jako dowód istnienia powszechnej praktyki przyjętej jako prawo.

Najczęściej podaje się cztery elementy zwyczaju międzynarodowego pogrupowane w dwóch kategoriach: elementy konieczne: (praktyka i opinio iuris) oraz elementy uzupełniające (element geograficzny i element czasowy).Elementy konieczne:- Praktyka - Opinio juris

Praktyka (łac. usus), to postępowanie państw (i innych podmiotów prawa międzynarodowego) zgodne, jednolite i nieprzerwane. Postępowaniem tworzącym zwyczaj będzie podobne postępowanie w podobnych sytuacjach. Mówiąc o postępowaniu państw, w istocie rzeczy myślimy o działalności jego organów, jako że państwo może działać jedynie poprzez swoje organy;Opinio iuris – niezbędny element zwyczajuOpinio iuris sive necessitatis, to przekonanie, że określona praktyka jest obowiązującym prawem. Innymi słowy, jesteśmy w stanie wykazać, iż organy państw postępują w określony sposób ponieważ są przekonane (posiadają opinio), iż takie postępowanie jest wymagane przez prawo (a więc posiadają opinio iuris).Opinio iuris często wydaje się trudnym i nieuchwytnym elementem zwyczaju międzynarodowego. Jednak jego istnienie można próbować wykazać na wiele sposobów - może ono wynikać z milczącego uznania, postępowania innych państw; może przejawiać się w oficjalnych oświadczeniach państw i uchwałach organizacji międzynarodowych; może także wynikać z umów międzynarodowych, jeżeli strony umowy zamierzały w nich potwierdzić istnienie normy zwyczajowej;Elementy uzupełniające Element geograficzny Zwyczaj międzynarodowy zasadniczo jest powszechny, czyli obowiązuje wszystkie państwa świata. Pewne normy prawa zwyczajowego mogą jednak wykształcić się w poszczególnych kręgach państw. Przykładowo w Ameryce Południowej istnieje norma zwyczajowa azylu dyplomatycznego, przewidująca możliwość udzielania schronienia w misji dyplomatycznej na obcym terytorium, podczas gdy takiej instytucji nie akceptują państwa na innych kontynentach (akceptują natomiast tzw. azyl terytorialny vel polityczny, czyli udzielanie schronienia, ale dopiero na własnym terytorium);Element czasowy Praktyka międzynarodowa musi być nieprzerwana i długotrwała, aby mogła przekształcić się w wiążący zwyczaj międzynarodowy. Nie można jednak wskazać żadnej określonej długotrwałości takiej praktyki. Trywialnie można powiedzieć, że praktyka musi trwać tak długo, aby zdążyło się wykształcić opinio iuris. Niektóre normy zwyczajowe kształtowały się kilka wieków (np. ochrona dzieł sztuki i wyłączenie ich spod

14

prawa łupu), niektóre kilka lat (np. prawo do szelfu kontynentalnego), a niektóre tylko kilka dni, a może wręcz kilkanaście godzin (np. wolność przestrzeni kosmicznej).

39. Praktyka jako element zwyczaju międzynarPraktyka (łac. usus), to postępowanie państw (i innych podmiotów prawa międzynarodowego) zgodne, jednolite i nieprzerwane. Postępowaniem tworzącym zwyczaj będzie podobne postępowanie w podobnych sytuacjach. Mówiąc o postępowaniu państw, w istocie rzeczy myślimy o działalności jego organów, jako że państwo może działać jedynie poprzez swoje organy.- pojęcie praktyki należy rozumieć szeroko będą to :umowy miedzyn., oświadczenia składane w różnych okolicznościach, konferencje miedzyn., korespondencja i praktyka dyplomatyczna- aby praktyka tworzyła prawo musi być zgodna, a więc jednolita i nieprzerwana

40.Opinio juris jako element psychologicznyOpinio iuris sive necessitatis, to przekonanie, że określona praktyka jest obowiązującym prawemPrzeświadczenie że konkretna praktyka jest wymagana przez prawo, miomo że nazywana jest elementem subiektywnym, niejste jednak czymś nieuchwytnym i może być badana w sposób obiektywny. Nie ma ona również nic wspólnego ze sferą psychologiczną choć bywa tak nazywana. Jeśli przedstawiciel danego państwa motywując swoje postępowanie stwierdza że postępuje tak bo takie jest prawo to wyraża opinio juris. Nie ma znacznia czy on tak uważa liczy się fakt że występuje w imieniu swojego państwa.Opinio iuris może przejawiać się :

1. może być zawarte w samej praktyce państwa2. może być zawarte w oficjalnych oświadczeniach państw, kiedy stwierdzają ze istaniej konkretna

norma pm.3. może być zawarta w uchwałach org. międzyn. ale tylko tyczy się to tych których umowy dotyczą.4. może wynikać z umów międzynarodowych, jeśli strony zamierzały potwierdzić w nich istniejące

normy zwyczajowe.

41. Ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane jako źródła prawa międzynarOkreślenie „Ogólne zasady prawa [międzynarodowego] uznane przez narody cywilizowane” jest zaczerpnięte jeszcze ze statutu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej (art. 38).. Obecnie podział na narody cywilizowane i niecywilizowane w stosunkach międzynarodowych właściwie nie istnieje (formuła tradycyjna z okresu międzywojennego).

Dwie zasadnicze koncepcje wykładni terminu „ogólne zasady prawa”:1) W odniesieniu do ogólnych zasad prawa uważano, że chodzi o zasady prawa międzynarodowego

(choć nie jest tak dosłownie napisane w art. 38).Był to pogląd dość popularny w tzw. radzieckiej nauce prawa międzynarodowego. Wielu autorów uważało, że skoro mowa jest najpierw o umowie międzynarodowej, zwyczaju międzynarodowym to także chodzi o zasady prawa międzynarodowego i twierdzili, że trudno by było sobie wyobrazić jakieś zasady wspólne dla systemów prawnych różnych państw. Ogólne zasady prawa międzynarodowego wynikają bezpośrednio z norm zwyczajowych i umownych. Przyjęcie takiej interpretacji nie wnosiłoby nic nowego do tego katalogu jest to więc chyba stanowisko niesłuszne, traktujące ogólne zasady prawa jako wyłącznie zasady prawa międzynarodowego.

2) Stanowisko dominujące w doktrynie i akceptowane przez orzecznictwo zgodnie z którym ogólne zasady prawa są zasadami stanowiącymi uzupełnienie norm zwyczajowych i umownych, które są zarówno wspólne dla systemów prawnych państw jak też obowiązują w porządku prawnomiędzynarodowym.

Ogólne zasady prawa należy rozumieć jako zasady wspólne obowiązujące i w porządku międzynarodowym i mające zastosowanie w porządku wewnętrznym państw. Tradycyjnie elementem ogólnych zasad prawa są zasady, które do prawa międzynarodowego i wewnętrznego weszły dzięki słynnym łacińskim paremiom:

Lex retro non agit, Lex posterior derogat legi priori, Nemo plus iuris ad allium transfere potest quam ipse habet,

15

Zasada Res iudicata, Zasada dobrej wiary (bona fides) – przyjmuje się, że podmioty prawa działają w dobrej wierze, Zasada słuszności, Zasada sprawiedliwości, Zasada estopel – polega na tym, że pewne faktyczne zachowania państwa na płaszczyźnie

międzynarodowej są wyraźnie akceptowane przez inne państwa, które opierając się na tego rodzaju postępowaniu zmieniają swoje zachowanie, ewentualnie mogą też ponieść szkodę.

Suwerenność państw Równość państw wobec prawa Niezależność państw od siebie Pacta sunt servanda – państwo nie może powoływać się na swoje ustawodawstwo wewnętrzne (nawet

na konstytucję) dla uzasadnienia uchylenia się od wykonania zobowiązań międzynarodowych (art. 27 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 23 V 1969 r.). Nie jest to sprzeczne z zasadą suwerenności ponieważ państwo samo decyduje, jakie zobowiązania międzynarodowe chce przyjąć.

Ogólne zasady prawa należy rozumieć jako logiczne, celowe uzupełnienie norm zwyczajowych i umownych, które są akceptowane zarówno przez poszczególne państwa w porządkach wewnętrznych jak też stosowane są przez państwa na płaszczyźnie międzynarodowej.

42. Pomocnicze źródła prawaPomocnicze środki ustalania norm prawa międzynarodowego (orzecznictwo, doktryna, kodyfikacje, praktyka państw, zasada sprawiedliwości, prawo natury)

Art. 38 wymienia w ramach źródeł prawa międzynarodowego umowę, zwyczaj i ogólne zasady prawa, a jako środki pomocnicze są w skazane w art. 38 doktryna (zdanie najznamienitszych przedstawicieli nauki prawa międzynarodowego) oraz judykatura.(orzecznictwo sądowe).

Doktryna i judykatura nie są zaliczane do źródeł prawa międzynarodowego (są to środki pomocnicze ułatwiające interpretacje treści norm prawa).Doktryna bywa niejednolita i trudno znaleźć przedstawicieli nauki, którzy zajmują takie samo stanowisko odnośnie określonych problemów.Orzeczenia sądowe w niektórych systemach prawnych (np. anglosaski) mają moc wiążącą w odniesieniu do linii orzeczniczej różnych sądów. W przypadku orzeczeń międzynarodowych orzeczenie wiąże strony, ale tylko w odniesieniu do określonej sprawy, nie wiążą więc na przyszłość.

43. Pochodne źródła prawa międzynar Prawo stanowione przez poszczególne organy Wspólnot jest nazywane prawem pochodnym (wtórnym) a akty prawne będące efektem procesu decyzyjnego są okreslane jakoś pochodne źródła prawa Wspólnot.Parlament Europejski działając razem z radą oraz komisja mże wydawać pięć rodzajów uchwał są to :- rozporządzenia- dyrektywy- decyzje- zalecenia- opinie 44. Notyfikacja jako akt jednostronny państwa w prawie międzynar

Notyfikacja (z łaciny notificatio – zawiadomienie), jest to akt jednostronny polegający npisemny powiadomieniu drugiego podmiotu prawa miedzynarodowego o pewnym wydarzeniu z którym prawo to łączy określone skutki prawne. W wielu wypadkach notyfikacja jest konieczna dla wywołania określonego skutku prawnego.

notyfikacja → (kontrowersje) nie powinna być zaliczana do tych aktów, gdyż sama przez się nie ma żadnej określonej treści, gdyż wysłanie noty może być wyrazem zarówno uznania jak i innych aktów, jest więc formą aktu, wymaganą czasem przez p.m., ale o jej charakterze decyduje jej treść;

45. Uznanie jako oświadczenie państwa w prawie międzynarUznanie – to jednostronny akt prawny, w którym jedno państwo lub ich grupa przyjmuje oficjalnie lub milcząco do wiadomości powstanie nowego państwa oraz określa charakter i zakres stosunków z tym

16

państwem. Jest to więc uznanie osobowości prawno międzynarodowej nowego państwa. Uznanie państwa nie pociąga za sobą konieczności nawiązania z nim stosunków dyplomatycznych. Uznanie ma charakter deklaratywny: nie tworzy ono nowego podmiotu prawa międzynarodowego, gdyż istnienie państwa nie należy do uznania go. Jest natomiast rzeczą dyskusyjną w jakim stopniu przyjęcie państwa do organizacji międzynarodowej stanowi uznanie go przez członków tej organizacji. Uznanie może być wyrażone poprzez notyfikowanie tego zainteresowanemu podmiotowi w sposób jednoznacznie; bądź dorozumienie które wynika z nawiązania stosunków dyplomatycznych lub zawarcia bilateralnej umowy.

46.Definicja i podstawowe zasady obywatelstwaObywatelstwo- więź prawna łącząca jednostkę z państwem, na mocy której jednostka ma określone prawa i obowiązki wobec państwa, a państwo –analogicznie- ma obowiązki i prawa wobec jednostki. Określenie spraw związanych z obywatelstwem, a w szczególności sposobów jego nabycia i ewentualnie także utraty, należy do samego państwa, Istnieją także regulacje prawa międzynarodowego dotyczące spraw związanych z obywatelstwem, a w szczególności unikania sytuacji bezpaństwowości i wielokrotnego obywatelstwa. Prawa i obowiązki jednostki wynikające z obywatelstwa- jednostce przysługują prawa konstytucyjne, a także inne uprawnienia wynikające z ustawy, Będąc poza granicami państwa, jednostka może liczyć na ochronę dyplomatyczną i opiekę konsularną ze strony swojego państwa. Z więzi obywatelstwa wynika poddanie jednostki prawu państwa, którego jest obywatelem i obowiązek jego przestrzegania a w związku z tym spełnienie powinności przez państwo określonych np. płacenie podatków. Nabycie obywatelstwa- można nabyć poprzez zasadę krwi, albo poprzez zasadę ziemi, Nabycie dzielimy na wtórne i pierwotnePierwotne( poprzez urodzenie się):- zasada prawa ziemi- dziecko nabywa obywatelstwo państwa na terytorium którego się urodziło- zasada prawa krwi- dziecko nabywa obywatelstwo, które posiadają jego rodzicie bądź jedno z nich (art. 34 Konstytucji RP).Wtórne: naturalizacja, reintegracja, repatriacja, prawo opcji.Utrata obywatelstwa: Część państw ustanawia odrębne przepisy utraty np. przez zdradę kraju, ucieczki itd. W Polsce jedynym sposobem utraty obywatelstwa jest jego zrzeczenie się za zgodą prezydenta RP. Państwo samo nie może odebrać obywatelstwa jednostce. Osoba która traciła jedynie posiadane obywatelstwo staje się apatrydą (bezpaństwowcem). Obywatelstwo UE- każdy obywatel państwa członkowskiego posiada obywatelstwo UE. Obywatelstwo UE nie zastępuje obywatelstwa krajowego a jedynie go uzupełnia.

47. Efektywne obywatelstwo w prawie międzynar Zasada rzeczywistej więzi. Obywatelstwo jest węzłem prawnym, u podstaw którego leży społeczny fakt przywiązania, efektywna solidarność bytu, interesów, uczuć, połączona z wzajemnością praw i obowiązków. Jest ono, można powiedzieć, prawnym wyrazem faktu, że jednostka, której je nadano bądź bezpośrednio działaniem ustawy, bądź aktem władzy, jest faktycznie ściślej związana z ludnością państwa, które jej nadaje obywatelstwo, niż z ludnością jakiegokolwiek innego państwa.

48. Prawa człowieka i ich ochrona w prawie międzynarTraktowanie przez państwa własnych obywateli należało dawniej do kompetencji każde państwa. Stopniowo zaczęto jednak zajmować się ochroną grup ludzkich praw podstawowych praw człowieka w prawie międzynarodowym. Pierwsze umowy w tej dziedzinie dotyczyły ochrony mniejszczości.Karta Narodów- znajdują się tam postanowienia wymagające od wszystkich członkó ONZ stosowania zasady równych praw i wolności zasadniczych dla wszystkich. Postanowienia te mieszczą w sobie zakaz jakiej kolwiek dyskryminacji stosowanej wobec własnych lub obcych obywateli nzajdujących się pod władzą danego państwa.Powszechan Deklaracja Praw Człowieka – uzupełnienie KN.Głosi ona wolność i równość jednostek, mówi o braku dyskryminacji rasowej, koloru skóry języka, religii, przekonań politycznych. zakaz niewolnictwa.Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka – mają one charakter wiążący dla stron bo są umowamizawierają bardziej pełny niż deklaracja katalog praw człowieka potwierdzają prawo narodów do samostanowieniaich postanowienia dotyczą także zabezpieczenia i poszanowania praw człowieka

17

Historyczny rozwój ochrony praw człowieka Jako pierwszy akt inicjujący ochronę praw człowieka podaje się traktat augsburski z 1555 r.

(wolność religijna) XIX/XX w – umowy dotyczące praw mniejszości Rzeczywisty rozwój dokumentów międzynarodowych z dziedziny praw człowieka zaczął się

kształtować po II wojnie światowej (dokumenty o charakterze uniwersalnym) Charakter i początki uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka Uniwersalny system ochrony praw człowieka zwany jest również systemem powszechnym. W dokumentach, które składają się na genezę ONZ można znaleźć pewne postanowienia dotyczące

ochrony praw człowieka. Takie wzmianki zawierają:o Karta Atlantycka z 1941 ro Deklaracja narodów Zjednoczonych z 1942o Deklaracja Teherańska z 1943

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948 Zestaw dokumentów uniwersalnych, chociaż jako rezolucja Zgromadzenia Ogólnego nie ma

charakteru prawnie wiążącego Katalog praw politycznych, cywilnych, gospodarczych, społecznych, kulturalnych Deklarację przyjęło Zgromadzenie Ogólne ONZ

Niektóre z postanowień Deklaracji:

każdy człowiek jest wolny niestosowanie dyskryminacji prawo do sądu prawo do sprawiedliwego procesu prawo do własności prawo do zrzeszania się wyrzeczenie się niewolnictwa zagwarantowanie ochrony prywatności zakaz tortur i nieludzkiego traktowania

Inne wartości potwierdzone przez Deklarację to:

wolność sumienia wolność wyznania i wolność do zmiany wyznania równość płci

Pakty Praw Człowieka

Międzynarodowy Pakt Praw Cywilnych i Politycznych 1966 (Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych)

o Część I(art. 1) -nadanie Narodom prawo do samostanowienia i decydowania o kierunkach własnego rozwoju oraz prawo do korzystania z własnych bogactw naturalnych; nakazuje także wzajemne poszanowanie tych praw przez Państwa-Strony, zgodnie z postanowieniami Karty Narodów Zjednoczonych.

o Część II(art. 2-5) -określa zobowiązania Państw-Stron Paktu wobec wykonywania jego postanowień; zapewnienie zapewnienia praw obywatelskich i politycznych kobietom i mężczyznom na równych zasadach; Państwo może podjąć kroki mające na celu częściowe ograniczenie niektórych praw wobec zagrożenia Narodu, jednak działania takie muszą być adekwatne do zaistniałej sytuacji i nie mogą pociągać za sobą dyskryminacji ze względu na rasę, płeć, język, religię lub pochodzenie społeczne.

o Część III(art. 6-27) -zapewnia podstawowe prawa obywatelskie i polityczne takie jak: zakaz dyskryminacji, prawo do życia, zakaz tortur i nieludzkiego traktowania, prawo do wolności

18

osobistej, humanitarne traktowanie więźniów, wolność poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania, obowiązek argumentacji wydalenia obcokrajowca, równość przed sądami i trybunałami, prawo do uznawania swojej podmiotowości prawnej wszędzie, ochrona życia prywatnego, wolność myśli, sumienia i wyznania, prawo do posiadania własnych poglądów, prawo do gromadzenia się i tworzenia stowarzyszeń (w tym związków zawodowych), ochrona rodziny ze strony Państwa, prawo uczestniczenia w wyborze władzy, równość wobec prawa, ochrona mniejszości etnicznych, religijnych i językowych.

o Zgodnie z Paktem Praw Cywilnych i Politycznych powołany został Komitet Praw Człowieka w Genewie. Został stworzony do przyjmowania zawiadomień indywidualnych i zawiadomień od państw.

Międzynarodowy pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych 1966o Jego artykuły obejmują prawo narodów do samostanowienia i gwarancje równości

wszystkich grup wobec stanowionego prawa. Zostało w nim ujęte prawo do pracy, do korzystania ze sprawiedliwych i korzystnych jej warunków (zarobki, wypoczynek, bezpieczeństwo), do tworzenia związków zawodowych i ich swobodnej działalności, do zabezpieczenia społecznego, specjalnej ochrony rodziny, matek, dzieci, do życia na odpowiednim poziomie (wolność od głodu, nędzy), do ochrony zdrowia, do korzystania z nauki (podstawowe bezpłatne i powszechne nauczanie, dostępność średniego nauczania, wolność rodziców w wyborze szkół), do udziału w życiu kulturalnym, korzystania z postępu naukowego, ochrony interesów wynikających z twórczości.

Protokół dodatkowy, który określał możliwości zgłaszania zawiadomień indywidualnych przez osoby, które uważają się za ofiary naruszenia praw przez państwo-stronę tego paktu do Komitetu Praw człowieka

49.Uniwersalny system ochrony praw człowiekaMiędzynarodowy System Ochrony Praw Człowieka, ukształtował się po II wojnie światowej, kiedy zaczęto dążyć do objęcia całości praw człowieka (kompleksowa kodyfikacja) w skali światowej (ochrona uniwersalna). Obejmuje on uniwersalny system ochrony praw człowieka, który ma charakter globalny, i zawiera prawa o charakterze powszechnym i cząstkowym, chroniące pewne kategorie podmiotów i szczegółowe przedmiotowo (głównie tworzy go ONZ), a także systemy regionalne, budowane przez organizacje działające na ograniczonych obszarach (Rada Europy, KBWE, OPA, OJA, ASEAN).

Oba te systemy stanowią podstawę traktatów generalnych i szczegółowych, natomiast trzecia forma – systemy wyspecjalizowane – koncentruje się na procedurach sankcjonujących prawa ze względu na obszar ich działania, czyli odnoszą się do specyficznej sytuacji lub określonej grupy podmiotów (np. prawa humanitarne tworzone w ramach Czerwonego Krzyża).

Na Międzynarodowy System Ochrony Praw Człowieka składają się obecnie takie dokumenty, jak Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948), Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (1966), szereg szczegółowych konwencji, np. o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa (1948), statusie uchodźców (1951), eliminacji wszystkich form dyskryminacji rasowej (1965), eliminacji wszystkich form dyskryminacji kobiet (1979), Konwencja Praw Dziecka (1989).

W obręb Międzynarodowy System Ochrony Praw Człowieka wchodzą też środki kontroli przestrzegania praw człowieka (sprawozdania, skargi państw, petycje) oraz instytucje powołane przez ONZ czy regionalne organizacje służące tym celom, np. w systemie ONZ te zadania spełnia Zgromadzenie Ogólne ONZ, Rada Gospodarczo-Społeczna, Komisja Praw Człowieka, Komitet Praw Człowieka, w ramach Rady Europy jest to Europejska Komisja Praw Człowieka i Europejski Trybunał Praw Człowieka. forum dyskusyjnym stała się Organizacja Narodów Zjednoczonych. W obecnej chwili opiera się ona na 75 umowach międzypaństwowych, podzielonych na trzy kategorie:

umowy ogólne, takie jak Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r., Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r.; umowy dotyczące konkretnych kwestii, takich jak ludobójstwo, zbrodnie wojenne, praca przymusowa, zapobieganie dyskryminacji, polityka azylowa, wolność informacji, np.

19

Międzynarodowa Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej z 1966 r., Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z 1948 r.; umowy poświęcone ochronie poszczególnych grup: cudzoziemców, bezpaństwowców, uchodźców, kobiet, dzieci, jeńców, np. Konwencja o prawach dziecka z 1989 r., Konwencja dotycząca statusu uchodźców z 1951 r. Zadania, przed którymi stoi międzynarodowy system ochrony praw człowieka, najogólniej wyraża już sama preambuła Karty Narodów Zjednoczonych. W celu "przywrócenia wiary w podstawowe prawa mężczyzn i kobiet oraz w równość praw narodów wielkich i małych", ONZ ma doprowadzić do współpracy między państwami w popieraniu i ochronie swobód dla "wszystkich ludzi, bez różnicy rasy, płci, języka lub religii.

Regulacje znajdujemy w :1. Powszechna Deklaracja Praw Czławieka2. Konwencje i deklaracje ONZ 3. Europejski system ochrony praw człowieka

- Europejska Konwencja Praw Człowieka- Konwencja o zapobieganiu Torturom- Ochrona mniejszości- Zwalczanie rasizmu i nietolerancji

50.Regionalne systemy ochrony praw człowiekaRegionalny system ochrony praw człowieka - element międzynarodowego systemu praw człowieka, uzupełnia uniwersalny system ochrony praw człowieka ONZ w zakresie praw człowieka. Celem jest zwiększenie efektywności międzynarodowej ochrony praw człowieka, gdyż państwa danego regionu łączy wspólne dziedzictwo kulturowe i historyczne, faktyczna współpraca i gotowość akceptacji wspólnych wartości i norm. Ochrona praw człowieka jest jednym z zadań OJA, OPA, najlepiej rozwinięty system istnieje jednak w Europie. Składają się nań wzajemnie przenikające i uzupełniające się instytucje i umowy międzynarodowe podpisywane w ramach Rady Europy, KBWE/OBWE, Unii Europejskiej.

Oprócz uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka istnieje na każdym kontynencie system regionalny ochrony praw człowieka

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i podstawowych wolności 1950 Przyjmując ten dokument, rządy państw europejskich zdecydowały się podjąć kroki w celu

zbiorowego zagwarantowania niektórych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.

Na mocy tego dokumentu powołano Europejski Trybunał Praw Człowieka. Skargi do tego Trybunału mogą składać :

o państwa (tzw. skarga międzypaństwowa), o osoby indywidualne, grupy osób, organizacje pozarządowe (tzw. skarga indywidualna).

51. Grupy ludzkie chronione na podstawie prawa międzynarPierwsze postanowienia zawierały się w Traktacie Berlińskim i miały na celu ochronę mniejszości

narodowych czyli części ludności która różni się od pozostałej ludności danego państwa, pochodzeniem, religia, językiem. Od okresu po II wojnie światowej były dołączane nowe postanowienia o przeciwdziałaniu dyskryminacji rasowej, językowej.W Karcie NZ znajdują się postanowienia wymagające od wszystkich członków ONZ stosowania zasady równych praw i wolności zasadniczych dla wszystkich, są to zobowiązania wszystkich państw. Są one ujęte dosyć ogólnie i wymagały rozszerzenia w innych aktach. Są one chronione na podstawie:- Kary NZ- Powszechnej deklaracji Praw Człowieka- Międzynarodowych PAKTY Praw Człowieka

20

52. Ochrona praw obywatelskich, ekonomicznych, kulturalnych i politycznych jednostki UNESCO rozdziały o ludności, i org międzynarodowe

53. Definicja org międzynarodowejOrganizacje międzynarodowe:

ORG rządowa:Organizację rządową można określić jako formę współpracy pastw, ustaloną w wielostronnej umowie międzynarodowej, obejmującą względnie stały zakres uczestników, której podstawową cechą jest istnienie stały organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, działających dla realizacji wspólnych celów

ORG Pozarządowe:Forma współpracy i współdziałania osób fizycznych, prawnych, instytucji i stowarzyszeń pochodzących z różnych państw działających na podstawie różnych dokumentów (tzw. porozumień nieformalnych, niekiedy aktów prawa wewnętrznego.

54. Organy konstytuujące org, międzynarodową – tworzące: Rządowe - określa się zorganizowane przez państwo struktury utworzone w celu rozwoju współpracy. Muszą być one związkiem minimum trzech suwerennych państw, posiadać zdefiniowany cel i być powołane z mocy umowy międzynarodowej. Żeby powstała i działa musi być na podstawie umowy międzyn.

Pozarządowe - zdefiniowano w rezolucji RGiS ONZ z 27 lutego 1950 jako organizacje działające w sferze stosunków międzynarodowych, które nie zostały utworzone na podstawie umowy międzynarodowe. Też umowy tylko że mogą być dorozumiane, werbalne. 55. Organizacje międzyn. jako element współpracy państwNiewątpliwie org. miedzy są formą współpracy państw przy czym jest to współpraca stała i zinstytualizowana. Oznacza to że państwa powołując do życia organizację muszą mieć pewien zakres wspólnych celów, dla których realizacji gotowe są współpracować bez tego nie uczestniczyły by we wspólnej organizacji.

56. Org rządowe i poza rządoweorganizajca pozarządowa (inne nazwy: org. niepaństwowa, prywatna)- forma współpracy różnych związków, instytucji, osób prawnych i fizycznych różnych państw, ustalona na podstawie porozumienia nieformalnego lub porozumienia o charakterze wewnątrzprawnym, obejmująca względnie stały zakres uczestników i której podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, działających dla realizacji wspólnych celów (Nie jest podmiotem PMP)

organizacja rządowa (inne nazwy: org. międzyrządowa, państwowa, publiczna) - forma współpracy państw, ustalona w wielostronnej umowie międzynarodowej, obejmująca względnie stały zakres uczestników i której podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, działających dla realizacji wspólnych celów (jest podmiotem PMP)

57. Organy regionalneZagadnienie to zostało ujęte w KN z której wynika, że są to umowy polityczne zawarte przez państwa okreslonego geograficznie regionu, jednak nie precyzuje się dokładnie słowa region może to być cały kontynent. Natomiast nie jest i nie może być układem regionalnym

1. umowa zawarta miedzy państwami z innych kontynentów jeżeli ich terytoria nie tworzą żadnego geograficznego regionu,

2. umowa państw należących do tego samego regionu geograficznego lecz nie mających na celu utrzymanie pokoju a tworzenie militarnego bloku.

Układy takie są zgodne z KN jeżeli mają na celu utrzymanie bezpieczeństwa i pokoju w regionie.

21

Obrona w określony regionie może nastąpić za pomocą dozwolonych środków przymusu ale tylko za uprzednią zgodą Rady Bezpieczeństwa i wtedy nazywa się to że jest to pomoc dla akcji zbrojnej ONZ.

58. Organu wyspecjalizowaneMówi o nich KN że różnego rodzaju org. wyspecjalizowane, utworzone na podstawie umów zawartych miedzy rządami i posiadające z mocy swych statutów rozległe kompetencje międzynarodowe w dziedzinach gospodarczych, społecznych, kulturalnych, wychowawczych, zdrowotnych będą związane z ONZ.Wraz z ONZ tworzą one tzw. Rodzinę ONZ (system ONZ). 1.Rządowy charakter

2.Powszechny charakter3.Posiadać określone kompetencje w ramach dziedzin wymienionych w Art. 57 Karty NZ (gospodarcze, społeczne, kulturalne, wychowawcze, zdrowia publicznego i inne pokrewne) 4.Musi być związana z ONZ formalną umową międzynarodową (określoną w Art. 63), którą w imieniu ONZ zawiera Rada Gospodarcza i Społeczna. – to jest najważniejszy element

Organy wyspecjalizowane podlegają kontroli i koordynacji ONZ(Rada Gospodarczo- społeczne) i jest to element niezbędny chociażby po to żeby uniknąć dublowania pracy i osiągnąć większe korzyści.

59. Rola ogr pozarządowych we współczesnej społeczności międzynarW jednych org dominuje czynnik kształtowania opinii publicznej, inne są nastawione na ułatwianie kontaktów pomiędzy określonymi grupami społecznymi i profesjami. Działalność org pozarządowych stanowi często nieoficjalną stronę stos międzypaństwowych, przy czym ta rola wykazuje tendencję wzrostu.

60. ONZ i system NZKarta narodów zjednoczonych to wielostronna umowa międzynarodowa powołująca do życia i określająca ustrój Organizacji Narodów Zjednoczonych (stąd nazywa się ją czasem Konstytucją ONZ).

Podstawą prawną do istnienia i działania ONZ jest Karta Narodów Zjednoczonych, która jest wielostronną umową międzynarodową, otwartą warunkowo,

ONZ jest powszechną organizacją międzyn, o bardzo szerokich celach i zadaniach. Jest podmiotem prawa międzynarodowego, korzysta z prawa przywilejów i immunitetów i biernego prawa legislacji

Siedziba ONZ to Nowy Jork ONZ stawia sobie za cel zapewnienie pokoju i bezp międzynar, rozwój współpracy między

narodami oraz popieranie przestrzegania praw człowieka. ONZ powstał po II wojnie światowej Na System Narodów Zjednoczonych składają się: Organizacja Narodów Zjednoczonych, zbudowana z sześciu organów - Zgromadzenia Ogólnego, Rady Bezpieczeństwa, Rady Gospodarczej i Społecznej, Rady Powierniczej, Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości i Sekretariatu. Pięć z nich ma swoją siedzibę w Nowym Jorku, a tylko Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości rezyduje w Hadze, Holandia. Programy i fundusze Narodów Zjednoczonych, takie jak Fundusz Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci (UNICEF), Program Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju (UNDP), Światowy Program Żywnościowy (WFP). Działają one dla rozwoju, pomocy humanitarnej oraz praw człowieka Wyspecjalizowane organizacje Narodów Zjednoczonych, które zajmują się tak zróżnicowanymi dziedzinami jak ochrona zdrowia, rolnictwo i meteorologia. Instytucje te koordynują swoją pracę z ONZ dzięki specjalnym umowom, ale pozostają osobnymi, autonomicznymi organizacjami. Należą do nich m.in. Międzynarodowa Organizacji Pracy (ILO), Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO).

61. Karta NZ jako akt konstytuujący miedzynar ogr o char uniwersalnymwielostronna umowa międzynarodowa powołująca do życia i określająca ustrój Organizacji Narodów Zjednoczonych (stąd nazywa się ją czasem Konstytucją ONZ).Karta NZ ma pierwszeństwo przed umowami międzynar. Jest traktowana jako pewnego rodzaju prawo konstytucyjne społeczności międzynar. Wszystkie ustawy powinny być z nią zgodne (podobnie jak ustawy w państwie zgodne z konstytucją)

22

62. Struktura ONZ i kompetencje jej organówONZ posiada 6 głównych organów:

1. Zgromadzenie Ogólne- składa się ze wszystkich państw- członków, z których każde posiada jeden głos, choć może mieć do pięciu delegatów. Zgromadzenie ma charakter konferencji międzynar zajmującej się wszystkimi sprawami z zakresu Karty NZ. Może podejmować uchwały, mające char zaleceń. Zatwierdza budżet i ustala składki członkowskie, nadzoruje RGS i RP, zatwierdza porozumienia i układy, wybiera członków organów ONZ. Rozpatruje ogólne zasady utrzymania pokoju i bezp. ma najszersze kompetencje

2. Rada Bezpieczeństwa- ponosi opow. za utrzymanie międzynar pokoju i bezp, zajmuje się wszelkimi sporami, stosuje sankcje, przymus. Składa się z pięciu stałych członków (Rosja, Chiny, Francja, USA i UK) oraz 10 niestałych wybieranych przez ZO co dwa lata. Ważne uchwały zapadają większością dziesięciu głosów;

3. Rada Gosp- Społ.- jest podstawowy, organem zajmującym się sprawami gosp i społecz oraz koordynacją działań NZ. Liczy 54 członków wybier na 3 lata;

4. Rada Powiernicza- Rada Powiernicza – przez wiele lat Rada sprawowała nadzór nad terytoriami niesamodzielnymi, przygotowując je do niepodległości. Odegrała istotną rolę w procesie dekolonizacji państw Trzeciego Świata. Po ogłoszeniu w 1994 r. niepodległości przez ostatnie terytorium powiernicze, Republikę Palau – Rada zawiesiła działalność. W skład Rady Powierniczej wchodzili stali członkowie Rady Bezpieczeństwa

5. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości – jest to organ sądowy składający się z piętnastu sędziów wybieranych na dziewięcioletnią kadencję, ale obowiązuje zasada rotacji, dlatego co trzy lata zmienia się 1/3 składu sędziów. Sędziowie jednak mogą zostać wybrani ponownie – reelekcja. Trybunał rozpatruje sprawy sporne miedzy państwami, ale tylko wówczas, gdy same zwrócą się do Trybunału lub, gdy ten tryb rozstrzygania sporów jest przez te państwa zastrzeżony w umowie międzynarodowej. Wyroki Trybunału są dla państw wiążące. Ponadto Trybunał wydaje opinie prawne w sprawach kierowanych do niego przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa. Siedzibą Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości jest Haga. 

6. Sekretariat – na jego czele stoi Sekretarz Generalny ONZ, który jest wybierany na pięć lat przez Zgromadzenie Ogólne z rekomendacji Rady Bezpieczeństwa. Administruje oraz zarządza Sekretariatem, reprezentuje Narody Zjednoczone w kontaktach z państwami i innymi organizacjami, koordynuje działania systemu ONZ, prezentuje działania ONZ światowej opinii publicznej, pełni funkcję mediatora w sporach międzynarodowych.

7. I inni - Z ONZ związane są tzw. organizacje wyspecjalizowane, połączone z nią umowami międzynarodowymi. Realizują one zadania szczegółowe. Jest ich kilkanaście m. in. Międzynarodowa Organizacja Pracy, Organizacja do spraw Wyżywienia

63 i 64 opieka dyplomatyczna i opieka konsularna państwa nad obywatelami jednym z najważniejszych zadań, które spoczywają na konsulu jest sprawowanie

opieki nad obywatelami swojego państwa, którzy znajdują się na terytorium państwa przyjmującego; wynika to m.in. z funkcji, które pełni; jedna z jego grup funkcji wynika z przepisów prawa administracyjnego państwa wysyłającego; muszą być one także potwierdzone w umowie konsularnej; można wyróżnić tu m.in. wydawanie paszportów, wiz i innych dokumentów podróży, przyjmowanie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński, sporządzanie aktów urodzenia i zgonów, a także przyjmowanie oświadczeń w sprawie wyboru, odzyskania bądź utraty obywatelstwa, czy prowadzenie ewidencji wojskowej;

druga grupa funkcji konsula ma charakter uprawnień o charakterze sądowym, można zaliczyć tu m.in. porozumiewanie się z własnymi obywatelami, którzy zostali aresztowani, przesłuchiwanie własnych obywateli na wniosek władz państwa wysyłającego, doręczanie pism procesowych, wykonywanie uprawnienia w odniesieniu do spraw notarialnych i spadkowych oraz sprawowanie opieki i kurateli;

23

trzecia grupa funkcji dotyczy żeglugi powietrznej i morskiej, polegają one m.in. na prawie nadzoru i inspekcji w stosunku do własnych statków i samolotów, udzielanie im pomocy, przesłuchiwanie kapitana i członków załogi statków, badanie i poświadczanie dokumentów pokładowych, stosowanie środków dyscyplinarnych, rozstrzyganie sporów kapitan-członek załogi, udzielanie pomocy lekarskiej oraz wszelkiej innej w razie uszkodzenia statku lub samolotu;

65. Organy państwa w stos międzynar Pyt 66 i 67

66.Wewnętrzne ograny państwa w stos międzynarDziałające i mające swą stałą siedzibę w granicach państwa. a) Parlament - najwyższy organ reprezentujący wolę, interesy i w ogóle suwerenne prawa narodu, do jego kompetencji należą sprawy zagraniczne państwa. Konstytucja zazwyczaj określa treść i zakres uprawnień parlamentu w dziedzinie wykonywania zewnętrznych funkcji państwa. Zakres tych kompetencji zależy w dużej mierze od ustroju państwa, systemu społeczno - gospodarczego w nim panującego tradycji itd. W większości państw do parlamentu należy ogólny nadzór i uchwalenie głównych kierunków polityki zagranicznej, parlament decyduje lub uczestniczy w wyborze najwyższych organów państwowych jak głowa państwa, szef rządu, członkowie rządu, minister SZ, w niektórych państwach zgoda parlamentu jest wymagana do nominacji szefów misji dyplomatycznych. Zatwierdzanie umów międzynarodowych, uchwalenie budżetu resortu spraw zagranicznych sprawowanie kontroli nad rządem zazwyczaj poprzez interpelacje posłów i dyskusje na forum parlamentu. Ważną rolę spełnia Komisja Spraw Zagranicznych każdego parlamentu. b) Głowa państwa ? W zależności od ustroju obowiązującego w państwie głowa państwa może być jednoosobowa lub być ciałem zbiorowym (to tak jak u nas...!). Głowa państwa bez względu na formę reprezentuje państwo w stosunkach międzynar czyli posiada kompetencję mnar i prawo przedstawicielstwa wszechstronnego, do czego nie musi mieć specjalnego pełnomocnictwa. kompetencje głowy państwa w zakresie stosunków międzynar opierają się na normie prawa zwyczajowego i konstytucji, zgodnie z którymi oświadczenie głowy państwa w sprawach miedzynar jest równoznaczne z oświadczeniem woli państwa i powoduje powstanie skutków prawnych w stos mnar. w niektórych państwach głowa państwa ma bardzo szerokie kompetencje ale istnieją też kraje, gdy funkcja sprowadza się do reprezentacyjnej. c) Premier i rząd - premier wraz z rządem na czele którego stoi jest naczelnym wykonawczym i zarządzającym organem władzy państwowej, ustalającym i jednocześnie ustalającym, koordynującym i nadzorującym stosunki państwa z zagranicą bądź bezpośrednio bądź za pomocą poszczególnych członków, głównie za pośrednictwem ministra spraw zagranicznych i jego resortu. Premier sprawuje w imieniu rządu nadzór nad realizacją i operatywnie kieruje polityką zagraniczną państwa. Podobnie jak głowa państwa, jest on upoważniony bez specjalnych pełnomocnictw do prowadzenia rokowań z przedstawicielami obcych państw. Ma prawo oświadczenia woli państwa. Zakres kompetencji premiera zależy od wewnętrznego ustawodawstwa państwa i zazwyczaj jest określony w konstytucji. Zasadą jest ze podpisywane przez premiera porozumienia międzynarodowe są zatwierdzane bądź przez sam rząd bądź też wyższe od niego organy państwowe. Polityka zagr, nad którą premier sprawuje ogólne kierownictwo i nadzór, realizowana jest głównie przez ministra spraw zagranicznych i jego resort, jak również za pośrednictwem innych ministrów. Premier jest upoważniony do przeprowadzania bezpośrednio rozmów z przedstawicielami dyplomatycznymi obcych państw.d) Minister i MSZ zajmują szczególne miejsce w dziedzinie stosunków zewnętrznych państwa. Minister jest członkiem rządu, przed którym odpowiada za działalność kierowanego przez siebie resortu. Dla niego i jego resortu jako ważnego działu administracji państwowej należy kierowanie i koordynowanie działalności państwa w dziedzinie stosunków zagranicznych oraz realizacja polityki wytyczonej przez kompetentne organy.

67.Zewnętrzne organy państwa w stos międzynarDziałające poza granicami państwa.

24

68. Misja dyplomatycznaMisja dyplomatyczna, stały, oficjalny organ państwowy reprezentujący dany kraj w państwie

przyjmującym. Wyróżnia się dwa rodzaje misji dyplomatycznej: a) ambasady, b) poselstwa (ze względów protokolarno-prestiżowych stoi niżej niż ambasada).

Do głównych zadań misji dyplomatycznej należy reprezentowanie swojego państwa w kraju przyjmującym, ochrona interesów własnego państwa i obywateli w kraju goszczącym oraz prowadzenie rokowań z reprezentantami rządu państwa przyjmującego. Zarówno personel, jak i obiekty cieszą się pewnymi przywilejami i posiadają immunitet. Status prawny placówek zagranicznych normowany jest przez prawo

międzynarodowe, skodyfikowane w konwencji wiedeńskiej z 1961 oraz normy prawa zwyczajowego, a także wewnątrzpaństwowe akty prawne.

W zależności od funkcji danej misji w jej strukturze można wyróżnić: biura, attachaty, wydziały, działy i inne komórki organizacyjne. Misja dyplomatyczna posiada w swoim składzie działy: polityczny, kulturalny, prasowy, ekonomiczny, handlowy, naukowo-techniczny, wojskowy, wywiadowczy, konsularny, administracyjny, nadto sekretariat szefa misji oraz służby techniczne.Działalnością misji kieruje w ambasadzie ambasador, w poselstwie poseł, w wyjątkowych wypadkach na czele obu rodzajów może stać chargé d’affaires akredytowany przy ministra spraw zagranicznych.Personel placówki zagranicznej dzieli się na dyplomatyczny (radcowie, sekretarze, attachés), administracyjny, techniczny oraz służbę misji. Jej działalność oparta jest na ścisłych dyrektywach i poleceniach rządu wysyłającego.

69. Status głowy państwa w stos miedzynarGłowa państwa- rola tradycyjna, suweren reprezentował państwo na zewnątrz. Prawo do nieograniczonego reprezentowania państwa, immunitet dyplomatyczny, nietykalność osobista. Obecnie uprawnienia określa konsytuacja, są one ograniczone: Kompetencje podstawowe:- wysyła ambasadorów i przyjmuje ambasadorów obcych państw- nominacja ambasadora przez głowę państwa- prawo zawierania umów międzynarodowych- ratyfikacja- związanie, ostatni akt związania najważniejszych umów- wypowiada wojnę i zawiera pokój w imieniu państwa- posiada prawo przedstawicielstwa wszechstronnego Kompetencje głowy państwa w zakresie stosunków międzynarodowych opierają się na normie prawa zwyczajowego i konstytucji, zgodnie z którymi oświadczenie głowy państwa w sprawach międzynarodowych jest równoznaczne z oświadczeniem woli państwa i powoduje powstanie skutków prawnych w stosunkach międzynarodowych.

72. Immunitet dyplomatycznyUzasadnieniem uprzywilejowanej sytuacji członków misji dyplomatycznej jest konieczność swobodnego wykonywania funkcji. Potwierdza to wstęp Konwencji Wiedeńskiej „celem tych immunitetów i przywilejów nie jest zapewnienie korzyści poszczególnym osobom, lecz zabezpieczenie skutecznego wykonywania funkcji przez misje dyplomatyczne reprezentujące ich państwa”. Treść (zakres przedmiotowy) przywilejów i immunitetów dyplomatycznych- Nietykalność osobista- zapewnienie nietykalności osobistej nakłada na państwo przyjmujące dwa rodzaje obowiązkówa) organy państwa nie mogą wobec przedstawiciela dyplomatycznego stosować przymusu w jakiejkolwiek formie, naruszać bezpieczeństwa lub swobody osobistej oraz nie mogą podejmować niczego co stanowiłoby naruszenie godności lub obrazę przedstawiciela dyplomatycznego. b) organy państwa przyjmującego obowiązane są zapewnić przedstawicielom dyplomatycznym należytą ochronę osobistą aby osoby postronne nie mogły naruszać nietykalności osobistej. -Immunitet jurysdykcyjny- przedstawiciel dyplomatyczny korzysta w państwie przyjmującym z immunitetu jurysdykcyjnego w sprawach karnych, cywilnych i administracyjnych:- najbardziej pełny immunitet w sprawach karnych, znaczy to że nie ma wyjątków sąd musi umorzyć takie postępowanie przeciwko osobie posiadającą immunitet dyplomatyczny

25

- immunitet jurysdykcyjny w sprawach cywilnych dotyczy w zasadzie wszystkich spraw, w których przedstawiciel dyplomatyczny mógłby być stroną zarówno z tytułu działalności urzędowej jak i prywatnej.- Immunitet w sprawach administracyjnych obejmuje wszelkiego rodzaju postępowanie administracyjne, w tym również karnoadministracyjnej. Immunitet ten jest także określony jako niepodleganie jurysdykcji policyjnej. Zrzeczenie się immunitetu jurysdykcyjnego- zrzec może tylko państwo wysyłająceInne przywileje i immunitety dyplomatyczne:- przedstawiciel dyplomatyczny nie jest zobowiązany do składania zeznań w charakterze świadka- przedstawiciel dyplomatyczny korzysta z immunitetu podatkowego i celnego. Zgodnie z art. 34 Konwencji Wiedeńskiej jest on zwolniony z wszelkiego rodzaju opłat i podatków, osobistych i rzeczowych, zarówno państwowych jak i regionalnych i komunalnych, z pewnymi wyjątkami, które obejmują m.in. podatki pośrednie wliczane w ceny towarów i usług. Osoby korzystające z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych (zakres podmiotowy)- z pełnych przywilejów i immunitetów dypl. Korzystają szefowie misji i członkowie personelu dyplomatycznego oraz członkowie ich rodzin pozostający z nimi we wspólnocie domowej, o ile nie są obywatelami państwa przyjmującego.

71. Osobowe immunitety dyplomatyczneJeżeli chodzi o immunitety osobowe to należy określić

a. ich treść , w więc zakres przedmiotowty, czyli jakie konkretnie przysługują przywileje

b. ich zakres podmiotowy czyli komu dokładniec. zakres czasowy – od kiedy do kiedyd. zakres terytorialny

Do przywilejów i immunitetów osobowych zaliczamy:

prawo używania flagi i godła (tylko w przypadku szefa misji dyplomatycznej na terenie jego rezydencji prywatnej i w środkach transportu),

nietykalność osobistą, rozciągającą się także na prywatną rezydencję, środki transportu, mienie, dokumenty i korespondencję,

immunitet jurysdykcyjny, czyli – co do zasady – niepodleganie prawu kraju, w którym się jest akredytowanym,

zwolnienie od opłat, podatków i ubezpieczeń społecznych, zwolnienie od rewizji osobistej i rewizji bagażu.

72.Konsul honorowyObok służby konsularnej składającej się z urzędników i pracowników państwa wysyłającego, którzy pełnią swe funkcje zawodowo, pobierają stałe uposażenie i nie mogą zajmować się żadną inną działalnością zarobkową poza funkcjami konsularnymi, wykształciła się praktyka powoływania tzw. Konsulów honorowych. Konsul honorowy może być obywatelem państwa wysyłającego lub państwa trzeciego, ale najczęściej jest obywatelem państwa przyjmującego. Funkcje swe wykonuje z upoważnienia państwa wysyłającego, ale nie pobiera żadnego uposażenia. Możne natomiast tytułem rekompensaty za swoje czynności pobierać opłaty konsularne oraz otrzymywać od państwa wysyłającego częściowy lub całkowity zwrot wydatków związanych z utrzymaniem honorowego urzędu konsularnego. Konsul honorowy może obok funkcji konsularnych prowadzić działalność zarobkową. Na przykład często kupcy przemysłowcy lub inni przedstawiciele miejscowych sfer gospodarczych podejmowali się funkcji konsula honorowego, uważając, że zapewnienia im to szczególną pozycję społeczną. Nie wszystkie państwa uznają konsulów honorowych. Konwencja Wiedeńska stwierdza, że instytucja ta ma charakter fakultatywny i każde państwo ma swobodę w decyzji czy będzie powoływało lub przyjmowało konsulów honorowych

26

73.Funkcje misji dyplomatycznych- Reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym- Ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli- Prowadzenie rokowań z państwem pobytu- Informacje o państwie pobytu, zdobywane legalnymi sposobami zdobywanie rzetelnych i prawdziwych informacji na temat państwa przyjmującego-Rozwijanie przyjaznych stosunków

74.Funkcje misji konsularnychPodstawową funkcją konsula jest ochrona różnorodnych interesów państwa wysyłającego i obywateli w państwie pobytu. (przedstawiciel dyplomatyczny reprezentuje państw a konsul ochrania interesy)

Konwencja Wiedeńska reguluje funkcje konsula w następujący sposób:e. Grupa funkcji o charakterze różnorodnym i ogólnym – czuwa nad

wykonywaniem umów miedzynarodowych w państwie przyjmującym, ma uprawnienia w dziedzinie handlu, kultury, nauki i sportu, wykonuje też zadania specjalne (polityczne) a czasami w zastępstwie funkcje dyplmatyczne.

f. Funkcje administracyjne – prowadzenie rejstrów obywateli, zgonów urodzeń małżeństw, wydawanie paszportów i wiz, o utracie i odzyskaniu obywatelstwa

g. Uprawnienia o charakterze sądowym – porozumiewanie się z obywatelami państwa wysyłającego, aresztowanymi w państwie pobytu konsula, przesłuchiwanie własnych obywateli, doręczanie pism procesowych, uprawnienia notarilany, opieka i kuratela

h. Funkcję związanie z żeglugą morską – nadzór, inspekcje nad statkami państwa wysyłającego, wszelka pomoc dla załogi, przy wypadkach, przesłuchiwanie kapitanów załogi, rozwiązywanie sporów miedzy załogą.

Funkcja związana z żeglugą powietrzną – takie same jak wyzeje.

75. Klasy szefów misji dyplomatycznych i procedencja W myśl artykułu 14 Konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia 1961 r. szefowie misji dyplomatycznych dzielą się na trzy klasy:1. ambasadorów i nuncjuszów apostolskich, akredytowanych przy głowach państw, oraz innych szefów misji równorzędnego stopnia;2. posłów, ministrów i internuncjuszów apostolskich, akredytowanych przy głowach państw;3. chargé d'affaires, akredytowanych przy ministrach spraw zagranicznych.

Państwa uzgadniają między sobą klasę, do której powinni należeć szefowie ich misji, przy czym obowiązuje zasada wzajemności (raczej nie spotyka się sytuacji, gdy państwo X wysyła do państwa Y ambasadora, a państwo Y do państwa X posła).

Precedencja - proces ustalania pierwszeństwa pomiędzy szefami misji dyplomatycznych, ustalony zasadami protokołu dyplomatycznego. W przypadku dyplomatów tej samej rangi, zazwyczaj decyduje data złożenia listów uwierzytelniających w państwie przyjmującym.Precedencja to także porządek pierwszeństwa (witania, przemawiania, zajmowania miejsc) podczas oficjalnych spotkań władz państwowych. W Polsce precedencja uzależniona jest od zajmowanego stanowiska. W niektórych krajach uzależniona jest od posiadanych tytułów szlacheckich, honorowych lub posiadanych odznaczeń.

76. Odpowiedzialność międzynar Podmiot który dopuszcza się czynu zakazanego poprzez działanie lub zaniechanie ponosi

odpowiedzialność międzynarodową. Do powstania odpowiedzialności miedzyn. potrzebne są 2 elementy:

i. naruszenie zobowiązania międzynarodowego

27

ii. możliwość przypisania tego naruszenia określonemu podmiotowi prawa międzynarodowego.

w prawie międzynarodowym odpowiedzialność nie jest oparta na zasadzie winy ale na podstawie złamania, naruszenia zobowiązanie umowy.

odpowiedzialność polega na ty że czyn zakazany przez prawo międzynarodowe powoduje powstanie nowych stosunków prawno międzynarodowych.

wyróżnia się czyny zakazane - zbrodnie miedzyn np. agresja i delikty – naruszenia zobowiązań podmiot który szkodę wyrządził zobowiązaniu jest do jej naprawienia szkody w taki sposób aby

usunąć wszystkie skutki deliktu i przywrócić stan przedni. odpowiedzialności podlegają państw ale także mogą jednostki spowodowanie szkody komuś sam przez się nie stanowi deliktu jeżeli nie wynika z zobowiązań

międzynarodowych odpowiedzialność na zasadzie ryzyka nie wynikająca z naruszenia p.m

77. Odpowiedzialność państwa opiera się na prawie zwyczajowym utrzymując stos. z innymi państwami zobowiązane jest dochować zobowiązań i naprawić niesłusznie

wyrządzone szkody. naruszenie czyli delikt może molegać na zaniechaniu lub działaniu zaniechanie polega na tym że państwo nie dołożyło należytych starań aby zapobiec naruszeniu

prawa ODPOWIADA ZA odpowiedzialność ponosi wobec innego państwa, jednostki lub organizacji. Odpowiedzialność

wobec jednostki może przekształcić się w odpowiedzialność międzynarodową wobec innego państwa jeżeli państwo zobowiązane nie zadośćuczyni jednostce

Państwo odpowiada za swoje własne postępowanie, skutki prawne działania organów państwa przypisuje się państwu – odpowiada za wszystkie organy

odpowiedzialność za organy prawotwórcze – ponosi za to że wydały albo nie wydały aktów sprzecznych z p.m albo wymagane przez pm.

państwo nie może uwolnić się od odp. za organy ustawodawcze przez powołanie się na ich konstytucyjną niezawisłość

państwo odp. za bezprawny wyrok oraz bezprawną bezczynność organów sądowych. odp. także za organy wykonawcze czy administracyjne odp, także nawet jeżeli organy przekroczyły swoje uprawnienia lub działyły niezgodnie z

poleceniem

78. Odpowiedzialność jednostki w prawie międzynarjednostkę można pociągnąć do odp. za zbrodnię międzynarodową i podlega ona ukaraniu na podstawie p.m., a fakt, że prawo krajowe nie przewiduje takiego przestępstwa ani że jednostka działa jako szef rządu/głowa państwa nie zwalnia od odp.;podział zbrodni na:

zbrodnie przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości.

79. Jurysdykcja międzynar i zasady na których jest oparta

W prawie międzynarodowym sądy działają na podstawie p.m czyli umów, dlatego po za główną rolą rozstrzygania sporów międzynarodowych i wydawania opinii doradczych w konkretnych prawach działalność ich nie może przyczynić się do wyjaśnienia i uściślania norm prawa międzynarodowego.Działają na podstwie Karty narodów, statutów, oraz regulaminów

80. MTS MTS –Międzynarodowy trybunał sprawiedliwości, jeden z głównych organów sądowych NZ podstawą jego działalności są statuty KN, oraz regulaminy stronami statutu mogą być wszyscy członkowie ONZ jak i ci co nie należą Funkcje: sądzenie i wydawania opinii

28

opinie doradcze mogą być wydawane na wniosek Zgromadzenia Ogólnego i Rady bezpieczeństwa oraz za zgodą zgromadzenia na żądanie Rady gospodarcze i społecznej ja również powierniczej i org. wyspecjalizowanych.

państwa nie mogą żądać wydania opinii doradczej organizacja: składa się z 15 niezależnych sędziów wybranych bez względu na ich przynależność

państwową , wybierani na 9 lat, co trzy lata następuje częściowe odnowienie 5 sędziów. wybiera ich Rada bezpieczeństwa o zgromadzenie ogólne.

MTS orzeka zgodnie z prawem międzynarodowym. Podstawy orzekania są uregulowane w art. 38 Statutu MTS. Są to:

umowy międzynarodowe zwyczaj międzynarodowy ogólne zasady prawa oraz pomocniczo orzeczenia sądowe opinie doktryny. Jeżeli strony się na to godzą, Trybunał może orzekać ex aequo et bono, czyli w oparciu o zasady

słuszności, a nie normy prawne.

81. MTKMiędzynarodowy Trybunał Karny, MTK (ang. International Criminal Court, ICC) – pierwszy w historii ludzkości stały sąd międzynarodowy powołany do sądzenia pojedynczych osób oskarżanych o popełnienie najcięższych zbrodni, które miały miejsce po 1 lipca 2002 roku. Siedzibą trybunału jest Haga. Powstał na podstawie Statutu Rzymskiego,MTK sądzi następujące zbrodnie:ludobójstwo (na podst. definicji zaczerpniętej z konwencji o ściganiu zbrodni ludobójstwa z 1948)zbrodnie przeciwko ludzkości (definicje zaczerpnięte ze statutów trybunałów: norymberskiego, haskiego dla byłej Jugosławii oraz trybunału w Arushy)zbrodnie wojenne na podstawie: konwencji genewskich o ochronie ofiar wojny (1949) wraz z protokołami dodatkowymi (1977), deklaracje haskie o zakazie używania pocisków z gazami oraz rozszerzających się lub spłaszczających w ciele ludzkim (1899), IV konwencji haskiej o zasadach wojny lądowej (1907), protokołu o zakazie używania broni chemicznej i gazowej (1925)agresja (ale rozpatrywanie spraw z tego punktu jest zawieszone do czasu wypracowania jasnej definicji terminu "agresja")Trybunał może sądzić wyłącznie osoby fizyczne i tylko za czyny popełnione po wejściu w życie statutu lub po jego przyjęciu przez dane państwo.

82. Międzynarodowe trybunały karne ah hoc (MTKJ i MTKR)(MTKJ)Międzynarodowy Trybunał Karny dla Byłej Jugosławii został utworzony w1993 r. na mocy rezolucji 827 Rady Bezpieczeństwa ONZ.Zakres działaniaTrybunał sądzi zbrodnie wojenne popełnione na terytorium byłej Jugosławii od dnia 1 stycznia 1991 r. Jego siedzibą jest Haga w Holandii.Jurysdykcji ICTY podlegają sprawcy 4 kategorii czynów:

naruszenia konwencji genewskich o ochronie ofiar wojny z 1949 naruszenia praw i obyczajów wojennych ludobójstwo zbrodnie przeciwko ludzkości

Wśród dokumentów, na których Trybunał szczególnie często opiera swe oskarżenia, należy wymienić: konwencję o karaniu zbrodni ludobójstwa z 1948 IV konwencja haska o zasadach wojny lądowej z 1907 statut Międzynarodowego Trybunału Wojskowego z 1945 konwencje genewskie o ochronie ofiar wojny z 1949

Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy ( MTKR )

29

Został powołany pod auspicjami Organizacji Narodów Zjednoczonych do zbadania i rozliczenia zbrodni popełnionych w Rwandzie podczas masowego ludobójstwa które miało miejsce od stycznia do grudnia 1994 roku.Prezesem Trybunału jest od 2003 norweski prawnik Erik Møse.Historia i podstawa prawna

Struktura Organami Trybunału są:

Izby Izba Apelacyjna, Biuro Prokuratora Rejestr

Biuro Prokuratora mieści się w Hadze, zaś jego zastępcy w Kigali w Rwandzie. Izby, Izba Apelacyjna, Rejestr mieszczą się w Aruszy w Zjednoczonej Republice TanzaniiTrybunał składa 14 sędziów wybieranych na 4 lata przez Zgromadzenie Ogólne ONZ na podstawie listy przedłożonej przez Radę Bezpieczeństwa.Zakres jurysdykcjiMogą być przed nim sądzone osoby oskarżone o następujące czyny:

zbrodnie na terytorium Rwandy (niezależnie od obywatelstwa podejrzanego) zbrodnie popełnione przez obywateli Rwandy na terytorium państw sąsiednich

Jurysdykcja Trybunału obejmuje wyłącznie czyny popełnione w roku 1994.Kategorie ściganych zbrodni:

zbrodnie przeciw ludzkości zbrodnia ludobójstwa naruszenia art. 3 konwencji genewskich o ochronie ofiar wojny z 1949 i II protokołu fakultatywnego

do nich

83.Europejski trybunał praw człowiekaOrzeka w sprawach praw człowieka zapisanych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i protokołach dodatkowych do niej. Wbrew potocznym wyobrażeniom Trybunał nie jest organem Rady Europy, tak jak są nimi Zgromadzenie Parlamentarne, Komitet Ministrów, czy Sekretarz Generalny. Jest on wyłącznie organem Europejskiej Konwencji

Praw Człowieka. Oznacza to, że został utworzony na mocy tej Konwencji oraz, że to ta Konwencja i dołączone do niej protokoły określają jego kompetencje i sposób funkcjonowania. W skład Trybunału wchodzą wybitni znawcy problematyki ochrony praw człowieka w Europie. Sędziowie Trybunału, od wielu lat zajmujący się tą tematyką, stanowią gwarancję odpowiednio wysokiego poziomu orzecznictwa. W Konwencji przyjęto zasadę, że sędziowie rekrutują się po jednym z każdego państwa-strony Konwencji. Aktualnie jest 47 takich państw, więc i liczba sędziów Trybunału wynosi 47. Sędziowie są wybierani na okres dziewięciu lat, bez możliwości reelekcji. Kadencja sędziów upływa także z chwilą osiągnięcia przez nich wieku 70 lat. Żaden sędzia nie może być odwołany ze swojego urzędu, chyba że pozostali sędziowie postanowią większością dwóch trzecich głosów, że przestał on spełniać stawiane wymogi. W okresie sprawowania funkcji wymaga się od nich niepodejmowania jakichkolwiek działalności, która mogłaby narazić na szwank ich niezależność, bezstronność czy utrudnić wykonywanie obowiązków sędziowskich w pełnym wymiarze czasu. Przykładowo nie mogą oni doradzać ani reprezentować żadnej ze stron sporu przed Trybunałem - byłaby to działalność nie do pogodzenia z sędziowską bezstronnością. Co jest warte podkreślenia - w Trybunale sędziowie zasiadają we własnym imieniu. Mimo że kandydatów na sędziów proponują poszczególne państwa-strony Konwencji, sędziowie po wyborze nie reprezentują swojego państwa, nie mogą też przyjmować od niego instrukcji. Sędzią wybranym z Polski jest Leszek Garlicki.

84.Arbitraż międzynarInaczej rozjemstwo, polega na załatwianiu sporów za pomocą orzeczenie wydanego przez jednego lub więcej arbitrów wybranych przez strony; cechą char jest bezpośredni wpływ stron na wybór składu sądzącego; procedura może mieć char poufny, a tym samym strony mają możność ograniczenia politycznych reperkusji sporu. Może mieć char fakultatywny- jeśli na oddanie sporu wymagana jest zgoda obu stron lub obowiązkowy- jeśli strony w umowie zgodziły się, że na żądanie jednej z nich spór zostaje oddany pod arbitraż. Arbitrzy rozstrzygają spór w oparciu o obowiązujące prawo; dwa systemy wyznaczania składu osobowego sądów rozjemczych: europejski- tradycyjny, polega na przekazaniu

30

sporu do rozstrzygnięcia szefowi trzeciego państwa; amerykański- oddanie sporu komisji mieszanej- 5 lub 3 osobowa, w jej skład wchodzą po jednej lub dwie osoby delegowane przez państwa uczestniczące w sporze oraz superarbiter powołany za zgodą obu stron; zaletą pierwszego jest pełna niezależność i większy autorytet sądu rozjemczego, wadą niefachowość- zazwyczaj orzeczenie wydawane jest przez doradców; komisja mieszana zapewnia wyższy stopień fachowości, ale członkowie komisji czują się bardziej adwokatami swoich państw.

85. Tytuł państwa do terytorium

86. Rola i rodzaje granicy państwaGranic jest to prostopadła do powierzchni kuli ziemskiej, która oddziela terytorium państwa od innych obszarów, tzn. od terytoriów innych państw lub terytoriów nie podlegających niczyjej suwerenności – definicja granic bocznych. Granic również rozgranicza przestrzeń powietrzną i podziemie. Terytorium państwa stanowi trójwymiarową przestrzeń.

Rodzaje granic: granice naturalne – są to te które przebiegają zgodnie z formacjami geograficznymi, pasma gór,

rzeki, morza granice sztuczne – stworzone przez człowieka, bez uwzględniania charakterystyki człowieka

- granice geometryczne- przebiegające odcinkami linii prostych@ (granice astronomiczne)

87. Suwerenność terytorialna – zwierzchnictwo terytorialneZwierzchnictwo terytorialne lub suwerenność to władza państwa na jego terytorium.

Jest to władza najwyższa, pełnia i wyłączna. Wszystkie osoby (obywatele i cudzoziemcy) i rzeczy znajdujące się na terytorium państwa podlegają jego władzy i prawu, każde państwo może postępować na własnym terytorium tak jak chce, tzn. jak dyktują to jego interesy ale uwzględniając normy miedzynarodowe. Ponieważ zwierzchnictwo terytorialne jest władzą wyłączną, oznacza to, że żadna inna władza nie może działać na terytorium państwa bez jego zgody. Zatem państwo ma pełnię władzy na własnym terytorium, ale obowiązujące normy prawa międzynarodowego (zwyczajowe i umowne) nakładają nań w tym względzie pewne ograniczenia.

Zasada zwierzchnictwa terytorialnego, a więc suwerenności terytorialnej oznacza:

że ten, kto powołuje się na ograniczenie zwierzchnictwa terytorialnego, tzn. pełnej władzy i kompetencji państwa, musi dowieść, iż ograniczenie takie wynika z konkretnej normy prawa międzynarodowego, wiążącej dane państwo

że każde państwo związane jest tylko takimi ograniczeniami, jaki uznało, przyjmując konkretne zobowiązania międzynarodowe

Tak więc na własnym terytorium można robić wszystko, co nie jest zakazane przez prawo międzynarodowe.

Zwierzchnictwo terytorialne może być ograniczone na rzecz społeczności międzynarodowej, czyli na rzecz wszystkich państw i ich obywateli (np. prawo przepływu przez obce morze terytorialne lub immunitety jurysdykcyjne dla dyplomatów) lub na rzecz niektórych konkretnych państw (np. umowy tranzytowe). Jeśli chodzi o działalność podejmowaną przez państwo na obszarze innego państwa, które może spowodować szkodliwe skutki (w sensie fizycznym) obowiązuje zasada: żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób, który narusza suwerenność terytorialną drugiego państwa.

Zwierzchnictwo terytorialne obejmuje władzę polegającą z jednej strony na sprawowaniu w obrębie terytorium wszystkich działań i funkcji właściwych państwu, z drugiej zaś – na zapobieganiu wykonywania analogicznych działań ze strony innych podmiotów.

31

88.Sposoby nabycia przez państwo dodatkowego terytorium

Wyróżniamy swa sposoby nabycia terytorium:

1. PIERWOTNE- jeżli państwo nabywa terytorium do nikogo nie należące

- Zawłaszczenie ziemi niczyjej- tzw. okupacja terenów nie należących do nikogo

- Przyrost – na skutek działania sił przyrody lub człowieka poprzez np. wypiętrzenie się terenu lub osuszenie części morza, terytorium morze także ulec powiększeniu na skutek budowy falochronów i portów

2. POCHODNE – jeżeli państwo nabywa terytorium które należało do innego państwa

- Cesja – polega na odstąpieniu przez państwo części swojego terytorium na rzecz drugiego w drodze umowy międzynarodowej. Państwo oddające zrzeka się wszelkich swoich praw i tytułów na rzecz innego. Treścią cesji jest przeniesienie suwerenności terytorialnej.

- Cesja wzajemne – kiedy państw w drodze umowy międzynarodowej zobowiązują się do wymiany. Państwo A odda jakieś terytorium wzamian B odda inne.

- Cesja odpłatna – zwana umową kupna sprzedaży ale nie dokońca bo nie nabywa się tytułu własności a suwerenność terytorialną, Państwo A zobowiązuje się zapłacić państwu B jaką kwotę za terytorium.

- Plebiscyt – ludność zamieszkała na danym obszarze decyduje o przynależności do terytorium, uzależnia się odstąpienie danego obszaru od wypowiedzi ludności.

89.Okupacja terytorialna

Okupacja terytorialna to inaczej zawłaszczenie ziemi niczyjej – obecnie straciła już swoje znacznie bo nie ma obszarów niczyich. Istotną rolę pełniła w okresie kolonializmu. Okupacja w tamtym czasie polegała na zatknięciu flagi i uroczystym ogłoszeniu o wzięciu w posiadanie nowego terytorium.

Wyróżniamy:

- Zasada rzeczywistości – dokonania efektywnej okupacji czyli rzeczywistego rozciągnięcia władzy na ziemi niczyjej, wykonywanie władzy suwerennej na tym terytorium

- zasada jawności – był to obowiązek notyfikowania innym państwom o dokonanym zawłaszczeniu.

90. Wykonywanie efektywnej kontroli nad terytoriumPrawdopodobnie chodzi o wykonywanie rzeczywistej kontroli nad terytorium czyli władzy faktycznej nad danym terytorium oraz wykonywanie tam władzy suwerennej.

91. Status prawny regionów polarnychW odniesieniu do Arktyki (obszar polarny północny), część państw zgodziła się na zastosowanie tzw. Teorii sektorów polarnych. W przypadku Arktyki pomiędzy państwami, które sąsiadują z tym obszarem i zgłaszały wobec niego roszczenia terytorialne, dokonano podziałów głównie drogą aktów jednostronnych na sektory polarne, które mają kształt trójkątów (ich wierzchołkiem jest biegun północny) ograniczonych bokami,

32

ramionami (południkami przebiegającymi przez zewnętrzne granice granic tych państw). Państwa te należą do Rady Państw Arktycznych.Przyjęte są oczywiście szczegółowe ustalenia dotyczące ochrony środowiska arktycznego. W ramach obszaru Arktyki niektóre uregulowania dotyczą archipelagu Spitsbergen i Grenlandii.

Archipelag Spitsbergen, który był przedmiotem sporów między wieloma państwami w 1920 r. na mocy traktatu paryskiego został przyznany Norwegii. Sprawuje ona nad nim zwierzchnictwo ale o pewne uprawnienia eksploatacyjne upominała się Rosja, a ZSRR powołała się na prawa Rosji i Norwegia zgodziła się przyznać uprawnienia eksploatacyjne dotyczące węgla kamiennego Rosjanom, ale nie zgodzili się na dalsze propozycje dotyczące wspólnej obrony.Na Spitsbergen Norwegia rozciągnęła swoją strefę ekonomiczną i wykorzystuje ten obszar zgodnie z założeniami traktatu paryskiego w celach pokojowych i jest to obszar zneutralizowany i zdemilitaryzowany.

Grenlandia została na mocy orzeczenia Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej z 1933 r. przyznana Danii. W 1953 r. odbyło się referendum i mieszkańcy Grenlandii opowiedzieli się za integracją z Danią.Pewne różnice stanowisk między Grenlandią a Danią powstały z przystąpieniem Danii do Wspólnot Europejskich. Duńczycy zaakceptowali członkostwo w Unii a mieszkańcy Grenlandii członkostwo odrzucili i w efekcie traktaty wspólnotowe na terytorium Grenlandii......? W 1979 r. Grenlandia uzyskała status terytorium autonomicznego w ramach państwa Duńskiego.

Status prawny Antarktyki.Antarktyka obejmuje obszar lądowy i morski do 60 stopnia szerokości geograficznej południowej. Status prawny Antarktyki został uregulowany traktatem waszyngtońskim z 1959 r., który przewiduje, że roszczenia terytorialne do tego obszaru nie wygasają, ale w czasie obowiązywania tego układu nie można zgłaszać nowych roszczeń lub poszerzać roszczeń zgłoszonych.Traktat wyróżnia grono państw konsultatywnych, które mają prawo podejmowania decyzji w stosunku do Antarktyki i państw niekonsultatywnych, które takiego uprawnienia nie posiadają. Zawarto także inne porozumienia dotyczące Antarktyki:

1) w 1980 r. konwencję z Canbery dotyczącą ochrony środowiska morskiego (żywych morskich zasobów Antarktyki).

2) W 1988 r. konwencja z Wellington dotycząca eksploatacji bogactw mineralnych3) w 1991 r. protokół madrycki o ochronie środowiska Antarktyki.

Antarktyka jest ważnym obszarem z ekologicznego punktu widzenia, w jej lodach znajduje się ok. 90% zasobów wody pitnej znajdującej się na całej kuli ziemskiej. Polska należy do grona państw konsultatywnych (w 2002 r. w Warszawie odbyło się posiedzenie konsultatywne).

91Status przestrzeni powietrznejKażde państwo posiada całkowitą i wyłączną suwerenność w przestrzeni powietrznej ponad swoim terytorium. Żadne państwo nie dopuszcza do korzystania ze swojej przestrzeni powietrznej przez obce samoloty bez wyraźnej zgody. Przestrzeń powietrzna położona nad morskimi wodami wew oraz nad morzem terytorialnym podlega suwerenności państwa nadbrzeżnego.Status przestrzeni powietrznej- pełna suwerenność państwa nad jego terytorium. Nie dotyczy wód archipelagowych. Samoloty mogą przelatywać tylko za zgodą państwa terytorialnego. Zgoda:- na nieregularne loty statków cywilnych w konwencji chicagowskiej, wyrażona przez strony konwencji, może być także lądowanie dla celów technicznych- loty o charakterze regularnym- zgoda wyrażona w załącznikach konwencji chicagowskiej Układ o 2 wolnościach (wolności tranzytowe):-przelotu bez lądowania-przelotu z lądowaniem dla celów technicznych (niehandlowych)Układ o 5 wolnościach (wolności handlowe):-pr.przywożenie pasażerów i ładunku z kraju przynależności statku powietrznego-pr. zabierania pasażerów i ładunku do kraju przynależności statku powietrznego-pr. zabierania pasażerów i ładunku do krajów trzecich oraz pr. przywożenia pasażerów i ładunku z

93.Status przestrzeni kosmicznej

33

Przestrzeń kosmiczna wraz z wszelkimi znajdującymi się w niej ciałami niebieskimi nie może być zawłaszczana przez państwa i jest otwarta dla badań i użytkowania na równych zasadach przez wszystkie kraje. Do przestrzeni kosmicznej nie wolno wprowadzać jakichkolwiek obiektów przenoszących broń masowego zniszczenia. Każdy obiekt wyniesiony w przestrzeń kosmiczną ma przynależność państwa, w którym jest zarejestrowany i na jego pokładzie obowiązuje prawo tego państwa. Jednocześnie astronautów uważa się za wysłanników całej ludzkości i w razie potrzeby każde państwo powinno udzielić im pomocy.

94. Status rzek międzynar Rzeka znajdująca się na terytorium państwa i tylko na nim podlega pełnemu zwierzchnictwu danego państwaRzeka międzynarodowa (rzeka umiędzynarodowiona)- rzeka spełniająca określone warunki:- geograficzne- przepływa kolejno przez terytoria co najmniej 2 państw lub stanowi granicę między nimi- żeglowność- jest spławna, żeglowana, wpada do morza lub jest z nim połączona pośrednio przez kanał lub inną rzekę. Wolność żeglugi (na rzekach) jest to zabezpieczone umową miedzynarodową prawo do nieskrępowanego poruszania się po nurcie rzeki statków wszystkich państw- prawne- na mocy UM została ustanowiona na rzece wolność żeglugi dla statków handlowych wszystkich państw. Prawo międzynarodowe reguluje ono przede wszystkim problematykę prawnej klasyfikacji i podziału rzek a także poruszania się po nich co ma oczywiste znaczenie dla transportu wodnego. Oprócz tego, prawo międzynarodowe publiczne podejmuje kwestię metod wyznaczenia granicy na rzece.Katalog podstawowych zasad charakteryzujących rzekę międzynarodową:- określenie rzeki międzynarodowej jest oparte na elementach geograficznych i prawnych- państwa nadbrzeżne zachowują zwierzchnictwo terytorialne i związane z nim uprawnienia nad odcinkami rzeki międzynarodowej, przepływającej przez jej terytorium. - żegluga na całym biegu międzynarodowej rzeki jest wolna i dobywa się na podstawie jednolitych przepisów. - system poboru opłat na rzece międzynarodowej jest sprawiedliwy- skład i kompetencje komisji międzynarodowej, powołanej do zarządzenia rzeką miedzynarodową, określa umowa międzynarodowaPozostaje jeszcze kwestia sposobu ustalania granicy na rzece międzynarodowej, W przypadku żeglownej a rzeka międzynarodowa musi być rzeką spławną ustala się ją w miejscu największej głębokości (tzw. Talweg). Nadmienić należy że na rzekach nieżeglownych granice ustala się na medianie tj. pośrodku nurtu rzeki.

95. Podstawa prawna statusu morza w prawie międzynarPrawo morza opiera się na zwyczaju międzynarodowym oraz umowach międzynarodowych, spośród których najpowszechniej stosowaną[1] jest Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza sporządzona 10 grudnia 1982 w Montego Bay (tzw. Konwencja jamajskaPrawo morza określa sytuację prawną:pobszarów morskich,statków,reguluje zasady korzystania z obszarów morza pełnego znajdującego się poza zasięgiem zwierzchnictwa terytorialnego państw nadbrzeżnych,dokonuje unifikacji przepisów wewnętrznych dotyczących obrotu morskiego. Dopiero III Konferencja Prawa Morza doprowadziła w 1982r. do przyjęcia Konwencji Prawa Morza z Montego Bay ( Kingston, Jamajka), która rozwinęła, ustaliła i kodyfikowała większość zagadnień prawa morza, w tym również takie, które już były objęte konwencjami brukselskimi. Konwencja z Montego Bay wymagała ratyfikacji 60 państw i weszła w życie 16.11.1994r. III Konwencja Prawa Morza ustala zasady międzynarodowego prawa morza, między innymi określa status prawny wód wewnętrznych i innych obszarów morskich (zasady delimitacji). Państwa nadbrzeżne, które są członkami Konwencji wprowadzają ją w życie, wydając szczegółowe ustawy , rozporządzenia i zarządzenia.

96. Status morza terytorialnego

34

pas wód przybrzeżnych, na którym obowiązuje prawodawstwo i władza państwa, do którego należy dany odcinek wybrzeża. Pod względem prawnym status morza terytorialnego nie różni się od statusu terytorium lądowego państwa nadbrzeżnego, z wyjątkiem obowiązywania na tym morzu prawa nieszkodliwego przepływu. W skład terytorium państwa (wód terytorialnych), poza morzem terytorialnym, mogą wchodzić wody wewnętrzne (morskie wody wewnętrzne) i wody archipelagowe (w przypadku państw archipelagowych). Szerokość pasa morza terytorialnego nie może przekroczyć 12 mil morskich – art. 3 konwencji o prawie morza) od linii podstawowej. W pasie wód morza terytorialnego wszystkie statki (statki handlowe, rybackie, sportowe i inne, w tym pozostające w niehandlowej służbie państwowej, jak okręty, statki straży granicznej) mogą korzystać z prawa nieszkodliwego przepływu (bez potrzeby uzyskania zezwolenia czy notyfikacji - patrz: konwencja genewska o morzu terytorialnym

97. Status morza pełnego i jego wolności Morze pełne, morze otwarte (ang. High Seas) – zgodnie z art. 86 konwencji o prawie morza, są to wszelkie części morza, które nie stanowią wyłącznej strefy ekonomicznej, morza terytorialnego, wód wewnętrznych ani wód archipelagowych żadnego państwa. W strefie tej żadne państwo nie posiada zwierzchnictwa terytorialnego, w związku z czym mogą z niej korzystać na równych zasadach wszystkie państwa.Według art. 87 Konwencji na morzu otwartym państwom przysługują następujące wolności:

1. wolność żeglugi,2. wolność rybołówstwa,3. wolność przelotu,4. wolność układania kabli podmorskich i rurociągów,5. wolność badań naukowych,6. wolność budowania wysp i innych instalacji.

98. Status zatok i wysp w prawie międzynar Wodami wewnętrznymi są zatoki których brzegi należą tylko do jednego państwa jeśli odległość między punktami wytyczającymi jej naturalne ujście nie przekracza 24 mil.Do wód wewnętrznych zalicza się także wody tzw. Zatok historycznych choć szerokość ich rozwarcia jest większa niż 24 mile. Z powodu długotrwałego i efektywnego wykonywania zwierzchnictwa terytorialnego przez państwo nadbrzeżne uznawane przez inne podmioty. Za zatoki historyczne uznawane są min. Zatoka Laholm, Hudsona, Morze białe.

99. Cechy państwa archipelagowegoCharakteryzują się tym, że całe ich terytorium składa się z archipelagów i wysp. Państwami takimi są np. Filipiny, Indonezja, Fidżii, Zgodnie z Konwencja prawa morza mogą one zawłaszczać obszary morskie położone między wyspami archipelagów, które stanowią tzw. wody archipelagowe.

Państwem archipelagowym może być na podstawie jednostronnej deklaracji jedynie państwo, które spełnia następujące przesłanki:

położone jest w całości na wyspach co najmniej jednego archipelagu, a więc grupie wysp nie różniących się między sobą w sposób zasadniczy wielkością czy pochodzeniem geologicznym, tworzących całość geograficzną, polityczną, oraz gospodarczą (art. 46)

stosunek powierzchni wód archipelagowych do terytorium lądowego nie jest większy niż 9:1 (art. 47.1)

odległość między wyspami nie przekracza 100 mil morskich, a wyjątkowo zaś - 125 mil (art. 47.2)

Korzyści wynikające ze statusu państwa archipelagowego polegają na:

możliwości rozciągnięcia suwerenności nad dużo szerszym akwenem, niż w ramach tradycyjnego reżimu morza terytorialnego - państwa archipelagowe grodzą spore fragmenty oceanu pomiędzy wyspami zamiast kreślić 12-milowe okręgi wokół każdej z wysp

zakresie uprawnień przysługujących państwu na jego wodach archipelagowych - sytuują się one pomiędzy statusem wód wewnętrznych a statusem morza terytorialnego; państwo archipelagowe posiada pełną suwerenność nad zasobami naturalnymi tych wód, oraz sprawuje jurysdykcję nad przebywającymi tam statkami.

35

100. Wyłączna sfera ekonomicznaStrefą ekonomiczną w Konwencji prawa morza nazywaną wyłączną strefą ekonomiczną jest obszar rozciągający się poza morzem terytorialnym nad którym państwo nadbrzeżne posiada suwerenne prawa do celu poszukiwania, eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi zarówno żywymi jak i mineralnymi, wód morskich , jak również dna morskiego i jego podziemia.

strefa nie stanowi części terytorium, lecz obszar szczególnego rodzaju nie będący ani morzem terytorialnym ani morzem pełnym

szerokość nie może przekraczać 200mil od linii podstawowej, od kótrej mierzy się morze terytorialne.

Prawa państwa nadbrzeżenego w strefie: mają charakter gospodarczy, są jednak inaczej uregulowane co do korzystania z zasobów

mineralnych i żywych.NIEODNAWIALNE czyli Mineralne i podziemia –(odesłanie do praw szelfu) prawa tych państw mają charakter wyłączny. Jeśli państwo ich nie eksploatuje to nikt inny bez jego zgody robić tego nie morze, nawet jeżeli sami z nich nie korzystają.

ODNAWIALNE czyli żywe – konwencja wprowadza zasady optymalnego wykorzystania, nie określa wyłączności. Jeżeli państwo nie może pozyskać dopuszczalnego odłowu to powinno dopuścić innych rybaków na określonych przez siebie zasadach do nadwyżki połowowej.

Prawa innych państw do korzystania ze strefy: przede wszystkim wolności komunikacyjne takie jak na morzu pełnym( w szczególności żegluga,

przeloty, układanie kabli, rurociągów), ale nie mają one tak bezwzględnego charakteru jak na morzu pełnym i powinny być wykonywane z uwzględnieniem prawa państwa nadbrzeżnego.

101. Szelf kontynentalny Są to płytkie obszary dna morskiego, zazwyczaj do głębokości 200 m, i jego podziemia, leżące poza

granicami morza terytorialnego. Prawna regulację praw do szelfu określa konwencja genewska o szelfie kontynentalnym z 1952r. Każde państwo, które ma dostęp do szelfu sprawuje nad nim suwerenną władzę w celu poszukiwania

i eksploatacji jego zasobów naturalnych. Granica szelfu jest z jednej strony określona przez głębokość dna morskiego (200 m) a z drugiej -

przez możliwość eksploatacji zasobów naturalnych szelfu, szerokość szelfu 200mil prawa państwa nadbrzeżnego mają charakter wyłączny tzn. tylko osoby upoważnione przez to prawo

mogą prowadzić poszukiwania i je eksploatować. Prawa państwa do szelfu nie wpływają na sytuacje prawną wód porywających szelf jako wód morza

pełnego, ani na syt. powietrzną nad tymi wodami.

102. Międzynar trybunał prawa morzaMiędzynarodowy Trybunał Prawa Morza został utworzony w roku 1996 zgodnie z art. 287

Konwencji Narodów Zjednoczonych z dnia 10 grudnia 1982 r. o prawie morza. W jego skład wchodzi 21 niezawisłych sędziów, reprezentujących główne systemy prawne świata, wybieranych przez strony konwencji na specjalnie w tym celu zwoływanych spotkaniach. Jego kompetencja obejmuje spory dotyczące interpretacji lub stosowania Konwencji o prawie morza. Decyzje trybunału są ostateczne i wiążące tylko dla stron sporu i tylko w danej sprawie. Siedziba trybunału mieści się w Hamburgu. Wyroki najczęściej dotyczą one nielegalnego połowu ryb w strefie ekonomicznej, połowu pewnych gatunków ryb z pewnymi ograniczeniami oraz ochrony środowiska morskiego.

103.Spór międzynar Przez spór rozumiemy taką sytuację, w której państwa występują ze skonkretyzowanymi,

sprzecznymi stanowiskami i roszczeniami. Elementem, który określa spór jest kontestacja sporu, czyli wskazanie przedmiotu sporu. Spory należy odróżniać od konfliktów międzynarodowych, które są sporami, w których istnieje

groźba użycia siły lub siła została zastosowana.

36

104.Rodzaje sporów międzynarodowychSpory międzynarodowe mogą być przedmiotem różnych podziałów i klasyfikacji:a) powszechne (wielostronne lub regionalne)b) bilateralne (dwustronne)

Podział na spory:a) zwykłe (w danym momencie nie zagrażają pokojowi i bezpieczeństwu międzynarodowemu)b) kwalifikowane (stwarzają zagrożenie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego)

Spór kwalifikowany powinien być oddany procedurze jego uregulowania

Podział na spory:a) polityczne (dotyczą prestiżu i żywotnych interesów państwa, nie bardzo mogą być rozpatrywane na drodze sądowej) nie a reguł prawnych które mogły by być zastosowane do rozstrzygnięcia sporu .

b) prawne - spór ma charakter prawny jeżeli strony opierają swoje pretensje na argumentach natury prawnej, na obowiązującym przepisie prawnym.(obejmują cztery kategorie sporów wymienionych w statucie MTS i dotyczących: wykładni traktatów wszelkich kwestii prawa międzynarodowego faktu, którego stwierdzenie oznaczałoby naruszenie prawa wysokości i charakteru odszkodowania

105.Pokojowe załatwianie sporów Jest to nie uciekanie się do drogi wojennej. To rozstrzyganie sporów za pomocą rokowań bezpośrednich- negocjacji, dobrych usług i mediacji, za pomocą komisji badań, koncyliacji.Jest ważną zasadą, w myśl której środki dążące do użycia siły są uważane za bezprawne. Współczesne prawo międzynarodowe nakazuje załatwiać spory międzynarodowe metodami pokojowymi, bez uciekania się do siły lub groźby użycia siły.Spory zwykłe (nie zagrażające międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu) państwa mogą pozostawić niezałatwione

106. Zakaz użycia siły w prawie międzynar i zakaz agresji (LN i ONZ) Pierwszą umową międzynarodową, wielostronną, która zawierała bezwzględny zakaz wszczynania i

prowadzenia wojny agresywnej był podpisany w Paryżu w 1928 roku pakt Brianda – Kellogga. Była to umowa otwarta, która obowiązywała ok. 60 państw w 1939 roku,

Już w pierwszym art. państwa oświadczyły, iż potępiają: „uciekanie się do wojny w celu załatwienia sporów międzynarodowych i wyrzekają się jej jako narzędzia polityki narodowej w swych wzajemnych stosunkach.”. Ponadto strony w art. drugim uznały, że: „załatwianie i rozstrzyganie wszystkich sporów i konfliktów bez względu na ich naturę i pochodzenie, które mogłyby powstać między nimi, powinno być osiągane za pomocą tylko środków pokojowych.”. Ta deklaracja krajów podpisujących pakt oznaczała, że wojna agresywna stała się nielegalna. Pakt ten nie wykluczał jednak możliwości prowadzenia wojny obronnej. Państwo, które złamało tą zasadę (rozpoczęło wojnę z innym krajem z paktu) automatycznie przestawało korzystać z ochrony paktu. Jako, że kraje wyrzekły się wojny jako narzędzia polityki narodowej, pakt dopuszczał akcję zbiorową Ligi Narodów, tzw. wojnę sankcyjną.

Na zasadzie bezwzględnego zakazu agresji zbudowany jest system ONZ. „uchronić przyszłe pokolenia od klęski wojny, która dwukrotnie za naszego życia wyrządziła ludzkości niewypowiedziane cierpienia”.: „postępować tolerancyjnie i żyć ze sobą w pokoju jak dobrzy sąsiedzi, zjednoczyć swe siły dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa”. Pierwszy art. Karty Narodów Zjednoczonych mówi o tym, że podstawowym zadaniem ONZ jest utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. W tym samym art. wspomniane jest, że wszelkie akty agresji i inne naruszenia pokoju należy łagodzić lub załatwiać pokojowymi sposobami, zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego. Natomiast art. 2 ust. 4 głosi, że: „Wszyscy członkowie

37

powstrzymają się w swych stosunkach międzynarodowych od groźby użycia siły lub użycia jej przeciwko integralności terytorialnej lub niezawisłości politycznej któregokolwiek państwa bądź w jakikolwiek inny sposób niezgodny z celami Organizacji Narodów Zjednoczonych.”. Karta dopuszcza jednak samoobronę i zbiorową akcję przeciw agresorowi. Wyrażone jest to w art. 51, w którym wyraźnie przeczytać możemy: „Żadne postanowienie niniejszej Karty nie narusza naturalnego prawa każdego członka Organizacji Narodów Zjednoczonych, przeciwko któremu dokonano zbrojnej napaści, do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, zanim Rada Bezpieczeństwa zastosuje środki, konieczne dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.”. Drugim wyjątkiem art. 42, który wyraźnie definiuje możliwości Rady Bezpieczeństwa i zezwala tejże Radzie na stosowanie sankcji militarnych w celu przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Art. ten informuje, iż: „Akcja ta może obejmować demonstrację, blokadę i inne operacje sił zbrojnych, powietrznych, morskich lub lądowych członków Organizacji Narodów Zjednoczonych.”.

107. Legalne środki użycia siły w prawie międzynarodowym1. Siły pokojowe2. Samoobrona wyprzedzająca na podstawie określonych warunków3. Samoobrona w przypadku napaści zbrojnej

Wspomnieć należy także o szczególnym przypadku użycia siły zbrojnej napodstawie upoważnienia organów ONZ. Rada Bezpieczeństwa albo ZgromadzenieOgólne powołują w pewnych przypadkach tzw.

siły pokojowe (tzw. błękitne hełmy,peacekeeping forces) dla zrealizowania oznaczonych celów rozjemczych lubstabilizacyjnych (a zatem zasadniczo innych, niż określone w art. 42 Karty).Powstanie ich zwykle wiąże się z wyrażeniem zgody przez państwo, w którym danamisja ma działać. Jakkolwiek kontyngenty wojskowe partycypujących państwzachowują swoją narodową odrębność, to jednak pozostają one pod zwierzchnią władząi kontrolą Organizacji. Co do zasady członkowie sił pokojowych mogą używać siłyzbrojnej wyłącznie w samoobronie. Jednak w szczególnych przypadkach Radaupoważnia uczestników misji pokojowych do używania siły zbrojnej dla realizacjipewnych określonych celów (np. zabezpieczenia bezpieczeństwa dostaw pomocyhumanitarnej, rozbrajania członków lokalnych band, którzy destabilizują sytuację wdanym państwie; np. The United Nations Operation in Somalia)

Powszechnie przyjmuje się, że zgodna z prawem międzynarodowym jest tzw.samoobrona wyprzedzająca (anticipatory self-defence), o ile łącznie spełnione sąnastępujące warunki: (a) państwu zagraża bezpośrednio atak zbrojny na wielką skalę(np. ruchy wojsk przeciwnika wskazują na rozpoczęcie ataku, choć nie dotarł on jeszczedo granic państwa będącego celem; atak już został przeprowadzony a istniejeniebezpieczeństwo jego ponowienia); (b) istnienie tego niebezpieczeństwa jestudowodnione ponad wszelką wątpliwość; (c) niebezpieczeństwu nie można inaczejzapobiec, jak tylko przez użycie siły.

Zgodnie z art. 51 Karty, każdemu państwu przysługuje niepozbywalne prawo do samoobrony w przypadku napaści zbrojnej.

108. Rola rady bezpieczeństwa w stwierdzaniu zagrożenia dla pokoju lub akt agresjiRada Bezpieczeństwa jest organem ONZ, na którym spoczywa głównaodpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Wprzypadku stwierdzenia przez Radę wszelkiej okoliczności zagrażającej pokojowi,zakłócenia pokoju lub aktu agresji może ona podjąć decyzję w przedmiociezastosowania odpowiednich środków, aby utrzymać albo przywrócić międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo. Środki, o których mowa określone zostały w art. 41 i 42Karty. Art. 41 stanowi podstawę do zastosowania środków nie polegających na użyciu siły zbrojnej (np. nałożeniu sankcji ekonomicznych na państwo, którego czyny

38

zagrażają pokojowi lub na zerwaniu z nim stosunków dyplomatycznych). Jeżeli Radauzna jednak, że środki przewidziane w art. 41 Karty mogłyby się okazaćniewystarczające dla utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju ibezpieczeństwa, bądź takimi się okazały, wówczas - na podstawie art. 42 Karty –może podjąć decyzję o przeprowadzeniu akcji zbrojnej.

109. System sankcji międzynarObecnie instytucją dysponującą prawem stosowania przymusu (sankcji|) jest ONZ. System Narodów

Zjednoczonych nie wykluczając jeszcze indywidualnego lub zbiorowego użycia siły do odparcia zbrojnego ataku, przewiduje, że ONZ na podstawie decyzji jednego ze swoich głównych organów- Rady Bezpieczeństwa może zastosować środki sankcji wobec państwa, które dopuściło się zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju lub aktów agresji. Nie dysponuje prawem do użycia siły w każdym przypadku, tylko w wyżej określonych.

Wyróżniamy 3 rodzaje sankcji prawa międzynarodowego:1)Natury psychologicznej – stwierdzenie naruszenia prawa i napiętnowanie państwa które naruszyło prawo przez światową opinię publiczną poprzez formalną rezolucję lub orzeczenie organu międzynarodowego.

2)natury odwetowej – stosowane indywidualnie przez państwo pokrzywdzone lub zbiorowo przy udziale innych państw. Środkami odwetowymi mogą być np. retorsje lub represalia i embargo

3)Sankcje zorganizowane – stosowane nie przez pokrzywdzone państwo ale przez właściwy organ międzynarodowy. Mogą mieć charakter organizacyjny (np. wykluczenie z organizacji), gospodarczy, polityczny a nawet wojskowy.

to nie jest takie istotne- wyjaśnienie pojęcia(Retorsje - symetryczna, zgodna z prawem międzynarodowym (ale nieprzyjazna) działalność podejmowana przez państwo jako odwet - w odpowiedzi na nieprzyjazne działanie innego państwa. Określenie używane w języku dyplomatycznym oraz w stosunkach gospodarczych pomiędzy państwamiRetorsje powinny ograniczyć się do środków tego samego rodzaju, jak zastosowane przez to inne państwo. Mogą być stosowane, jeśli działanie powodujące ich zastosowanie nie jest naruszeniem prawa międzynarodowego (np. uznanie przedstawiciela dyplomatycznego persona non grata, niekiedy też podniesienie ceł). Stosowaniem retorsji winna rządzić zasada proporcjonalności.Działanie mające charakter retorsji powinno zakończyć się natychmiast po ustaniu działania, które stanowiło jego przyczynę.)Represalia – symetryczna działalność odwetowa będąca odpowiedzią na bezprawną działalność drugiego państwa środkami takimi samymi (czyli także bezprawnymi), lecz usprawiedliwionymi w konkretnej sytuacji (np. zajęcie majątku drugiego państwa). Stosowaniem represaliów rządzą zasady proporcjonalności i humanitaryzmu.Jako przykładowe formy represaliów wymienić można:zajęcie majątku drugiego państwa (np. zamrożenie środków na rachunku bankowym innego państwa);zawieszenie stosowania umowy międzynarodowej przez jedną ze stron w odpowiedzi na niewykonywanie przez drugą stronę innej umowy między nimi obowiązującej (zgodnie z zasadą In adimplenti non est adimplendum (nie ma obowiązku szanowania własnych zobowiązań, jeżeli druga strona nie szanuje swoich)

110. Zbrodnia agresjiWojna agresywna uznawana jest za największe zagrożenie dla międzynarodowego pokoju oraz za „najcięższą zbrodnię prawa międzynarodowego, gdyż z niej wynikają inne zbrodnie, a sama pochłania największą liczbę ofiar i powoduje największe zniszczenie”. Dopiero w 1974 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję w sprawie definicji agresji jako „użycia siły zbrojnej przeciwko suwerenności, integralności terytorialnej lub politycznej niezależności drugiego państwa, albo w jakikolwiek inny sposób niezgodny z Kartą Narodów Zjednoczonych”. Rezolucja stanowi co prawda, że agresja pociąga za sobą odpowiedzialność międzynarodową, ale nie odnosi się do odpowiedzialności indywidualnej i dlatego też nie może stanowić podstawy pociągnięcia jednostki do odpowiedzialności. w połowie 1999 r. państwa

39

uczestniczące w pracach nad Statutem MTK przedstawiły propozycje co do znamion przedmiotowych zbrodni agresji. Uznano, że zbrodnia agresji „obejmuje planowanie, przygotowanie, wszczynanie lub prowadzenie wojny napastniczej”. Natomiast koordynator ds. Zbrodni Agresji w „Szkicu podsumowania dyskusji” przedstawionym w 2002 r. zaproponował uznanie za zbrodnię agresji tylko takie użycie sił zbrojnych, które z uwagi na

111. Ludobójstwo jako zbrodnia międzynarLudobójstwo – zbrodnia przeciwko ludzkości, obejmująca celowe wyniszczanie całych lub części narodów, grup etnicznych, religijnych lub rasowych, zarówno poprzez fizyczne zabójstwa członków grupy, jak i kontrolę urodzin, przymusowe odbieranie dzieci czy stworzenie warunków życia obliczonych na fizyczne wyniszczenie.Artykuł I.Umawiające się Strony potwierdzają, że ludobójstwo, popełnione zarówno w czasie pokoju jak podczas wojny, stanowi zbrodnię w obliczu prawa międzynarodowego, oraz zobowiązują się zapobiegać tej zbrodni i karać ją.Artykuł II.W rozumieniu Konwencji niniejszej ludobójstwem jest którykolwiek z następujących czynów, dokonany w zamiarze zniszczenia w całości lub części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych, jako takich:a) zabójstwo członków grupy,b) spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy,c) rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia, obliczonych na spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego,d) stosowanie środków, które mają na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy,e) przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy.Artykuł III.Następujące czyny podlegają karze:a) ludobójstwo,b) zmowa w celu popełnienia ludobójstwa,c) bezpośrednie i publiczne podżeganie do popełnienia ludobójstwa,d) usiłowanie popełnienia ludobójstwa,e) współudział w ludobójstwie Artykuł IV.Winni ludobójstwa lub któregokolwiek z czynów, wymienionych w Artykule III, będą karani bez względu na to, czy są konstytucyjnie odpowiedzialnymi członkami rządu, funkcjonariuszami publicznymi czy też osobami prywatnymi.

112.Zbrodnie przeciwko ludnościZbrodnie przeciwko ludzkości – ogólna nazwa używana dla określenia pewnych zachowań skierowanych przeciwko określonej grupie społecznej, np. narodowościowej, etnicznej, rasowej, wiekowej, religijnej lub światopoglądowej.

Nie ma określonej, powszechnie przyjętej definicji zbrodni przeciwko ludzkości. W doktrynach filozoficznych i prawnych zazwyczaj podkreśla się, że zachowania będące zbrodniami przeciwko ludzkości muszą dotyczyć określonej społeczności i łamać podstawowe prawa człowieka.

Obecnie prawo międzynarodowe uznaje za zbrodnię przeciw ludzkości rażące naruszenie dowolnego punktu Karty Praw Narodów ONZ oraz dodatkowo kilka innych zbrodni, które zostały zdefiniowane w Kodeksie Zbrodni przeciw Ludzkości, który jest częścią Traktatu Rzymskiego, podpisanego przez wszystkie kraje członkowskie ONZ w 1998 r i stanowi podstawę działania Międzynarodowego Trybunału Karnego.

ZAŁĄCZNIK V do Karty Międzynarodowego Trybunału Wojskowego

Art. VI. Trybunał ustanowiony na mocy Porozumienia wspomnianego w art. I niniejszej Karty, mający sądzić i karać głównych przestępców wojennych Osi Europejskiej, władny będzie sądzić i karać osoby, które

40

działając w interesie państw Osi Europejskiej bądź osobiście, bądź jako członkowie organizacji, popełniły jakiekolwiek z poniżej wymienionych przestępstw.

Czyny niżej wymienione albo niektóre z nich podlegają jurysdykcji Trybunału i pociągają za sobą odpowiedzialność osobistą:

a. zbrodnie przeciw pokojowi...b. zbrodnie wojenne...c. zbrodnie przeciw ludzkości, mianowicie: morderstwa, wytępianie, obracanie ludzi w niewolników, deportacja i inne czyny nieludzkie, których dopuszczono się przeciwko jakiejkolwiek ludności cywilnej, przed wojną lub podczas niej, albo prześladowania ze względów politycznych, rasowych lub religijnych przy popełnianiu jakiejkolwiek zbrodni wchodzącej w zakres kompetencji Trybunału lub w związku z nią, niezależnie od tego, czy było to zgodne, czy też stało w sprzeczności z prawem kraju, w którym zbrodni dokonano.

(W przeciwieństwie do np. ludobójstwa czy zbrodni wojennych, "zbrodnie przeciw ludzkości" przed powstaniem Międzynarodowego Trybunału Karnego nie były pojęciem zbyt dobrze zdefiniowanym, co wprowadzało większą możliwość nadużywania tego pojęcia w celach propagandowych.

Za zbrodnie przeciwko ludzkości często uważa się zbrodnie nazistowskie w okupowanych krajach Europy w czasie II wojny światowej, eksterminację narodu żydowskiego, zbrodnie stalinowskie, masowe morderstwa na Bałkanach w latach 90. i inne.)

113.Humanitarna interwencjaWedług D. Murphy’ego „humanitarna interwencja jest groźbą lub użyciem siły przez państwo, grupę państw, organizację międzynarodową przeciwko innemu państwu głównie w celu ochrony jego obywateli przed masowymi naruszeniami uznanych międzynarodowo praw człowieka”.Zasadniczo na interwencję humanitarną składają się następujące elementy:

1. faktyczne użycie siły, 2. podmiot (organizacja międzynarodowa, państwo lub grupa państw), 3. przyczyna (masowe naruszenie praw człowieka – kryterium ilościowe, musi dojść do „katastrofy

humanitarnej”), 4. cel i motyw (powstrzymanie naruszeń praw człowieka, ochrona obywateli państwa, w którym

następuje interwencja).

Charakter instytucji interwencji humanitarnej podlega ewolucji, dlatego wprowadzono różne kryteria klasyfikacji tego typu działań.

Podział interwencji ze względu na czas opiera się na cezurze końca zimnej wojny. Z kolei kryterium uzyskania autoryzacji RB ONZ wyróżnia interwencje, w przypadku

których zgoda Rady Bezpieczeństwa została wyrażona przed podjęciem akcji (Rwanda, Somalia) i takie, które odbyły się bez autoryzacji (Kosowo).

114.Ochrona humanitarna Międzynarodowe prawo humanitarne nazwane także prawem konfliktów zbrojnychto zbiór przepisów zaakceptowanych przez społeczność międzynarodową dotyczących sposobów prowadzenia konfliktów zbrojnych, ochrony ich ofiar oraz uczestników.Określa ono w jaki sposób i jakimi środkami wolno prowadzić działania wojenne, jak w czasie wojny należy traktować ludność cywilną, jakie prawa przysługują jeńcom, itd. Prawo konfliktów zbrojnych zostało skodyfikowane przede wszystkim w szeregu konwencji genewskich i haskich.Główną część międzynarodowego prawa humanitarnego stanowią konwencje genewskie 1949 i konwencje haskie1954 a także:

Deklaracja paryska z 1856 rok, dotyczy prowadzenia wojny na morzu Deklaracja petersburska z 1868 roku, dotyczy korzystania z pocisków małego kalibru

41

Konwencja haska IV i Regulamin haski z 1907 roku, dotyczy prowadzenia wojny na lądzie Protokół genewski z 1925 roku, dotyczy gazów bojowych, broni chemicznej i biologicznej Protokół londyński z 1936 roku, dotyczy korzystania w walce z łodzi podwodnych

115.Ochrona ludności cywilnejLudność cywilna, nie biorąca udziału w wojnie, musi być zabezpieczona przed skutkami działań wojennych (IV Konwencja Genewska z 1949 r. dotycząca ochrony osób cywilnych w czasie wojny)

Ochronie ogólnej przed niektórymi skutkami wojny podlega cała ludność cywilna państw walczących na zasadzie równości, bez względu na rasę, wyznanie, narodowość czy przekonania polityczne.

Szczególną ochronę Konwencja przewiduje dla rannych, chorych, kobiet ciężarnych i dzieci Osoba chroniona nie może działać na szkodę interesów państwa, pod którego władzą się znajduje Sposoby ochrony ludności stron walczących: Strefy bezpieczeństwa Strefy zneutralizowane Ewakuacja stref oblężonych lub otoczonych Ochrona szpitali cywilnych

Wolność przewozu pomocy dla ludności

116. Ochrona jeńców wojennych.Jeńcem wojennym jest członek sił zbrojnych państwa wojującego, który znalazł się we władzy nieprzyjacielaPrawo dotyczące traktowania jeńców wojennych mieści się w Regulaminie Haskim z 1907 i III Konwencji Genewskiej z 1949r. dotyczącej traktowania jeńców wojennych

Jeńcy wojenni powinni być traktowani w sposób humanitarny. Osoby te pozostają pod ochroną prawa międzynarodowego od chwili dostania się pod władzę nieprzyjacielską do czasu ich uwolnienia i ostatecznej repatriacji, która powinna nastąpić niezwłocznie po zakończeniu działań wojennych

Państwo zatrzymujące może jeńca internować w obozach, nie może umieszczać ich w pobliżu działań wojennych

Prawo nie zakazuje ucieczki jeńca wojennego. Jeśli państwo zatrzymujące weźmie ponownie do niewoli jeńca, który uciekł, może go ukarać za poprzednią ucieczkę

W czasie niewoli jeńcy wojenni podlegają prawu, regulaminom i rozkazom obowiązującym w państwie zatrzymującym

Mogą być zatrudnieni jako robotnicy, ale ta praca nie może być niebezpieczna lub szkodliwa dla ich zdrowia

Mają prawo do poszanowania swego honoru i czci Państwo zatrzymujące ma traktować wszystkich jeńców wojennych na zasadzie równości

117. Zbrodnie wojenne Zbrodnie wojenne, określone zostały w 1919 roku w traktacie wersalskim. Wszystko, co narusza

prawa i zwyczaje wojenne (artykuł 228) a także bulwersujące międzynarodową moralność i powagę traktatów (artykuł 227).

nie ulegają przedawnieniu prawo londyńskie uznało za nie odpowiedzialność indywidualną

42