5/14/2018 Pljevaljski kraj u praistoriji i antici

1/8

GODINA IBRO} 1, PUEVL1A

SEPTEMBAR 1991. GODINE

BISERKACASOPIS ZA NJEGOV ANJEEKOLOSKE KULTUREI UMJETNOST ZIVIJENJA

5/14/2018 Pljevaljski kraj u praistoriji i antici

2/8

BISERKAc aso pis z a n je go van je e ko lo sk elrulture ium je tn os t Z iv lje nja

Godina I, B roj I.septem bar 1991Izdaje:

E kolko drustvo B IS ERKAPljevlja

Z a Iz da va ea :Cane Janicijevic,

predsjednik ED BISERKARecenzenti:

D r B ran islav U jd urD r B ra nisia v S to jk ov

P rof. D r A nte M arinkovic- U zelacMr L jubom ir Rondov icPetar AdZicR ade V ujo vic

Cane JanicijevicZ orica Ma to vic

Tehni~ki nrednik:I vo S ev ee nko

Kompjnterska obrada ilektura:R adenko D ivac

Stampa:",GRAFOKARTON" Prijepoljej Urednlstvo:E ko lo sko d ru stv o B IS ERKA

842 10 P lje vljaPost. fah 105

Trg D ordija Perunicica 33Te l. 0872 /81 -859

Tirai:1000 pr imje raka

Tema brojaPRIRODA PUEV AUSKOG KRAJA

II stranaIgor Sevcenko - Sum e u 21. vijeku

Crtez je nagraden prvom nagradom na Prvom djeciekoloskom kam evalu u Pljevljim a, odrzanom 199godine povodom S vjetskog dana covjekove okolinA utor je ucenik V II razreda O snovne skale"Salko Aljkovic" Pljevlja

Glavni iodgovorni urednik:Cane Janicijevic

Redakcija :Petar Adzic.Slobodan Cmiljanic, Mom ir D arnjan

Cane Janicijevic, G ojko K aranfilovski, H ajrudin KEjub Suruliz, M ustafa Tahirovic, Rade VujoviV asilije L eo va c

Ocekujemo vasu saradnjuHvala yam sto tete nam podariti ideje, inicijatl

predloge(a ibespostedne kritike) da bi bolje upozzavicaj ida bi BISERKA bila bliza citaocima i kor

Oceknjemo vase prtlogeSVI, SVl, SVIBUDIMO CLANOVl EKOLOSKOG DRUST

BISERKAC___ G _ L _ A _ S _ A _ V _ A _ J _ T _ E_ _ U_ _ C _A _ S _ O _P _ I~ S _ U_ _ B _ I_ S _ E _ R _ K _ A_ _ ~2

5/14/2018 Pljevaljski kraj u praistoriji i antici

3/8

Mr. Mlrosla LazU

A rheoloska istraZivanja kojasu obavljena proteklih decenija upljevaljskom kraju jasno ukazujuda je ovo podrueje prebogatosvedocanstvima 0 davnasnjemprisustvu razlieitih zajednica Cijastarost sere u najdublju proslost,

Jedan od razloga za to je,svakako, ipovoljan geografskipolozaj, odnosno prirodne odlikeovog del a erne Gore, stopljevaljski kraj cini bogatimpodruejern, pa je ova oblastpruZila sve pogodnosti za Zivot

brojnih pripadnika razlicietno-kulturnih grupacija koja.se u praistriji istoriji smenjina Balkanskom poluostrvu,da su se bavila l ovom , r ib o lovostocarstvom ii i zemljoradnjobilo trgovinom ili pljackom,

P l j e v a l j s k i k r a j u p r a i s t o r i j i i a n t i ePaleolit

(starije kameno doba)Najstarija svedocanstva 0prisustvu coveka u pljevaljskom

kraju poticu iz poslednjegledenog doba (glacijala Wurm) idatuju se u razdoblje ad . 90 000.do 45 000. godine pre nase ere.ana su pronadena u pec inama ipotkapinama koje se nalaze ukanjonu gomjeg toka Cehotine -dvadesetak kilometarajugoistocno od Pljevalja. Nairne,u pecini Pod Gospi& vrhom ipotkapini MBliina stijenapronadena su kremena artefaktakoja se, po svom nacinu izrade,izgledu stratigrafskom

NauCni r ad ni k F il oz of sk og f al ru It et au Beogradu

18

rasporedu mogu svrstati umusterijenski tehno-kulturnikompleks koji je tokom srednjegpaleolita stvorio Neandertalac(Homo sapiens neandertalensis).Dok su u pecini Pod Gospicavrhom nalazi retki, u potkapiniMalisina stijena pronadeno jevise stotina razlicitih kremnihalatki koje, rasporedene u sestslojeva, svedoce a dugom i kon-tinuiranom boravku neander-talskih lavaca u tom delu kanjonaCehotine.

Ovi nalazi mogu se svrstati uviSe razlicitih tipova kremnih sil-jaka, kao: postruski, strugaca,dleta, retusiranih odbitaka, dis-koidnih jezgara, itd. a svakod-nevnim aktivnos tim aneandertalskih lavaca Uovoj pot-kapini svedcce, takode.: ostaci

'dva vatrista pored kojihpronadene nagorele kozivotinja koje su im bile pMada su analize arheolosk,nalaza ipod ataka kojiprikupljeni tokom istrafivanajstarijih slojeva u Malisistijeni u toku - sa sigurnoscumoze tvrditi da ce ovaj lokalipodrucje gomjeg toka Cebotbiti veoma znaeajn! za pravtumaeenje materijalne kultuduhovnih dostignuca lovacasrednjeg p ale olita , k ao ia tarekonstrukciju njihovih kretau ovom' delu Balkanskopoluostrva.

Opus tela i zaboravljenanista Neandertalaca u kanjCehotine ponovo posecujunaseljavaju lovci iz mladpaleolitskih epoha, sto ja

5/14/2018 Pljevaljski kraj u praistoriji i antici

4/8

potvrduju odgovarajuci slojevi upomenutoj pecini i obliznjernabriju Medena stijena koji sedatuju u razdoblju izmedu 23000.i 9 000. godine pre nase ere.N a lazi iz vis ih straturna uMalisinojstijeni iecine slojeva uMedenoj stijeni poticu iz tihperioda ipripisuju se starijimoblicima Hornosapiens-a cija sekremena oruda znatno razlikujuod onih koja su nastala tokomsrednjeg paleolita. Tako je u serijislojeva oznacenih ka IUb uMalisinoj stijeni pronadenodosta kremnih alatki koje ovajlokalitet svrstavaju u siri kulturnikrugjuznoevropskih industrija sastrrno retusiranim kremenimorudem, odnosno finalnigravetijen i tardigravetijen kojeodlikuju strmo re t usir aniizduzeni siljci, razlicita seciva ilamele, dleta, strugaci, itd, kao injihova siroka rasprostranjenostna teritorijamajuzne Evrope. Ar-heoloski nalazi iz Malisine stijenepokazuju odredenu slicnost sanalazima iz odgovarajucih slojevaistr aze nih u potkapinama ipecin am a u G rck oj (A sp ro kalik oiFrankti) koji se radio-kar-bonskom metodom datovanja(C-14) opredeljuju u razdobljeod 23 000. do 18 000. godine prenase ere.

Uprkos naglim i ostr imklimatskim prornenama koje suse u to vreme dogadale u Evropio kojima, uostalorn, svedoce ideblji slojevi stenja i krupnogkamena u profilima istrazenihstanista, kanjon Cehotine tokommladeg paleolita ostaje trajnonastanjeno podrucje,

Paleolitsko staniste koje senalazilo pod Medenorn stijenomjasno potvrduje taj kontinuitet,jer su tu pronadenaepigravetijenska artefakta kojapripadaju zavrsnim etapamastarijeg kamenog doba, odnosnorazdoblju izmedu XI i IXmilenijuma pre nase ere.Kremenu industriju ko ja potice izvise razlicitih slojeva na ovomlokalitetu (od sloja VIII do slojaIV) odlikuju strmo retusiranisiljci iveoma sitni strugaci, stoukazuje na izvesnu slicnost sa ar-tefaktima koji su pronadeni uslojevima ad IX do VII u peciniCrvena stijena kod Niksica. Sadruge strane, najmladi paleolitskislojevi u Medenoj stijenipokazuju izvesnu slicnost salitickom fazom IV p ec in e Franktii cdgovarajucim kompleksomslojeva potkapina Kliti u Grckoj.

Mezolit(period prelaza iz starijeg umlade kameno doba)Pocetkorn holocena, pre

10 000 godina, klimatske pri-like se znatno menjaju, paotapanje .i povlacenje lednika uvisocije i sevemije krajeve Ev-rope izaziva migracije zivo-tinjskih i biljnih vrsta sa kojimazapocinju iznacajnije izmeneetno-kulturnih prilika u tadasnjojEvropi. Nairne, takve klimatske idruge promene iniciraju razvojnovih - mezolitskih - zajednica ipogoduju teznji da se tradicional-na ispecijalizovana epipa-leolitska kultura iekonomikaobogate potpuno novim dostig-

nucima, poput pripitomljadivljih, ocnosno gajenja doZivotinja.

Kako svedoce istrstratumi u potkapini Mstijena u tom periodupljevaljski kraj bio nasmezolitskim zajednicama.pripada sloj III ovog lokalkome su pronadeni brojheoloski ostaci koji ukazuekonomske, tehnolosketurne aspekte njihovogNacin izrade iizgled ravrsta kremenih alatki kpronadene u Medenojukazuju na to da su rnezstanovnici pljevaljske opripadali jed nom srasprostranjenom, ali tehnosirmasenom, kultumomkoji se vremenom formjugoistoocnoj EVTOpi. Nzakljucak upucuje slicznoalatki sa onnima koje su nna mezolitsdkim lokalitetiDerdapu, kao i sa krementefaktima koji pot iodgovarajucih slojevaSidari na Krfu i potkaFrankti koja se, takode, nGrckoj.

Neolit(mlade kameno dobSudeci po ta

neolitskom sloju koji je ou Medenoj stijeni, mozemopostaviti da su neolitskenice u dolini Ce ho tpocetnim eta pam a razvperiodu od 5 500. dogodine pre nase ere, korissvoja sklonista prirodne zamad a nije iskljuceno da n

5/14/2018 Pljevaljski kraj u praistoriji i antici

5/8

pljevaljskoj teritoriji ima i naseljanaotvorenom, poput onih koja suotkrivena u dolini gomjeg tokaLima (Kremesnica iBeran Krs).Koriscenje prirodnih zaklonatokom starijeg i srednjegg neolitana ovom podrucju moze biti pos-ledica, kako prirdno-geografskih,tako iteznje da se, u vremekorenitih promena na eko-nomskom, duhovnom i teh-

no loskorn planu koje noseneolitske (zemljoradnicke) kul-ture, ocuvaju tradicionalneforme stanovanja i drugetekovine mezolitskih staro-sedelaca.Posto prosec neolitizacije

mezolitskih zajednica na teritorijiCrne Gore, do sada, nije u pot-punosti proucen, moguce jerekonstruisati sarno glavna etno-

kulturna kretanja koja su g, likovala. Nairne, severni krCrne Gore, a s amirn tpljevaljski kraj, po svemu ssu, kada je ree 0 razvneolitskih kultura, b iliuticajem starcevacke ivincakulture, dakle onih koje susvijale na centralnobalkanskopodunavskom podrucju, dojuzni iprimorski delovi prip

O J2

,,-

.R"~Wf 4 l C d

19

5 3 \ 1 5 5," 56O~~_.~' .~",59

Slika 1. N alazi ad krem ena iz M edene stijene (prem a D . Srejovic - C . Ma rk ov ic , 1 98 7.)

20

5/14/2018 Pljevaljski kraj u praistoriji i antici

6/8

podrcju na kome su se razvijalekulture jadranskog neolita (im-presso-cardium, Hvar-Lisicici, isl.).

Mada tanak neolitski sloj uMedenoj stijeni moze posluzitikao solidna os nova za pocetakizucavanja neolitskih kultura up ljeva lj skorn kraju, neophodno jezapcceti opsezna rekognosciran-ja ir heoloska i st ra zi vanja drugihneolitskih Iokaliteta, kako bi se upotpunosti utvrdile opste karak-teristike ovih kultura u tompodrucju,

Bakarno irano bronzanodoba

Prodori prvih Indoevropljanana Balkansko poluostrvo, koji suse odigral i krajem IV milenijumapre nase ere, dovode do dezin-tegracije tradicionalnihn eo lits kih kultura iusp os-tavljanje novih etno-kulturnih iekonomskih odnosa koji su sezasnivali na migracijama italnimpokretima razlicitih zajednicakoje su se bavile stocarstvorn ipreradom bakra. Mada vise frag-menata razlicitih kerarnickihposuda i nekoliko vatrista kojipoticu iz odgovarajuceg sloja uMedenoj stijeni nisu dovoljni dase u poptpunosti sagledaju sveposledice ovih zbivanja, onisvedoce 0 pokretima mobilnihzajednica iz bakarnog doba kojesu u dolini Cehotine pronaslesiguma utocista iiv ad e za ispa sustoke. "

Period stabilnijeg razvoja tihi njima slicnih zajednicazapocinje tokom ranog bron-

zanog doba, kada se formirajustain a naselja mobilnihstocarskih grupa, sto potvrduju inekropole sa humkama koje suotkrivene u dolinama Cehotine iTare.

Tako jedna od vise istrazenihhumki koja se nalazila na potesuMede - Kavala u LjutiCimaukazuje na to da su dolinomgornjeg i srednjeg toka Cehotinetokom ranog bronzaoog doba (od2 600. godine pre nase ere)gospodarili pripadnici cetinskekulture koja se iz m aticn ogpodrucja u dolini Cetine pos-tepeno sirila ka unutrasnjostiBalkanskcg poluostrva.Nesta kasn ij irn etapamaranog bronzanog doba pripadajedna humka iz Lever Tare ukojoj su sahr anjeni spaljenipokojniei. Ova humka, eiji jeprecnik iznosio oko 15 metara,prekrivala je vec e spa lis te u kamesu, osim mnostva fragmenatarazlici tih keramickih posuda,pronadene kremne i kostanealatke, nagorele zivotinjske kostii drugi predmeti koji su bili u vezi .sa sloze nim pogrebnimobredima. Izgled, nacin izrade iukrasavanje posuda ciji su delovipronadeni U ovoj humci, kao injihova slicnost sa keramikomkoja je pronadena u visegradinskih naselja u zapadnoj icentralnoj Bosni - upucuju nazakljucak da su krajern ranogbronzanog doba pljevaljsketeritorije bile deo jednog siregpodrucj a naseljenog srcdnirnzajednieama.

Razvijeno bronzano dArh eo losk a istr azi

pokazuju da je razdobljevijenog bronzanog doba (1 500. i100. godine prere) bilo etapa ekonornduhovnog i te hno lprosperiteta mnogobrojzajednica stocara kojenakon dugih selidbi u pots igur nij im teritorij abogatijom ispasorn,naselile u brdskirn krajcentralnobalkanskog podr

Na pljevajskoj teritorijimnogo istrazenih Iokalitetpoticu iz perioda razvibronzanog doba, ali ciniistrazene hurnke u BoLjuticima i Gotovusi mukazu na osnovne odlikeetnickih ikulturno srodnihniea koje su do tada naseovo podrucje. Lokalitetnalaze u pristupacnirn prekoje povezuje dolina Cesto je, svakako , usjedinstvenu konsolidaeiju.pr ecnici is tr aze nihvariraju izmedu 13 i 20uocljiva je slicnost unjihove gradnje, jer suzemljom koja prekriva kocije sentrlnih grobova naod krupnijeg kamena. U Bje ispod takve konstrukcihumiran pokojnik u zgrpolozaju, a kao prilogdarovana manja keramickaU pc rifernom delu ovepronaden je idrugi gropripada spaljenom pokojnsu ostaci smesteni u kerur n u koju prate priloposude, U svim istrazenim

5/14/2018 Pljevaljski kraj u praistoriji i antici

7/8

kama pronadeni su itragovis lozen ih pogrebnih rituala koji suse odvijali tokom njihovognasipanja i u kojima sudominirale ritualne gozbe (dace),lozenje velikih vatri inamernorazbijanje mnostva razlicitihkeramickih posuda. Sa drugestrane, velicina ovih humki.nacinnjihove konstrukcije, rasporedrazlicito sahranjenih pokojnika islozeni pogrebni obredi svedoceda su one pripadale vecim,bogatim iorganizovanim zajed-nicama eiji su clanovi zauzimaliraz lic ita m esta u jasn o n ag lase no jhijerarhiji.

Nedovoljan broj istrazenihnekropola, oskudn a ineproverena saznanja 0mestima,izgledu istratigrafiji stalnihnaseobina, kao inedostatak ar-heoloskog meterijala koji poticeiz vremena razvijenog bronzanog .doba - otezavaju pokusaj da sezajednice koje su u ovm periodunaseljavelje pljevaljski kraj blizeopredele u etno-kulturnom smis-lu. Sigurno je, medutim, dapljevaljski kraj u bronzanomdobu nije bio izolovanageografska ikulturna regija, veeteritorija koja je dolinamaCehotine, Drine i Lima bilapovezana sa centrima razvojakultura brnzanoog doba naBalkanskom poluostrvu iako jemogla imati ulogu prelazne zoneu kojoj su se sticali razni uticajikoji su bili usmereni, kako iz un-utrasnjosti Balkana, tako iizmediteranskih, o dnosnojadranskih regija.

22

< ,

Slika 2. Deo nala za iz humid u Goto vusi(prema C . Markovicu; 1965166)

Gvozdeno dobaU razdoblju od 1 000. do 800.

godine pre nase ere zapocinjeraspad klasicnih kultura raz-

vijencig bronzanog doba kojizazvan uvcdenjem gvozdasvakodnevnu upotrebu,dramaticni sukobi velikihmera koji su se odigravali na s

5/14/2018 Pljevaljski kraj u praistoriji i antici

8/8

evropskim i prednjeazijskimprostranstvima izazivaju i vecemigracije stanovnistva unutarBalkanskog poluostrva. Tokomovih zbivanja mnoge zajednicepotpuino ries taju, a nekaplemena postaju jos jaca i sprern-na da zapocnu osvajanja novihteritrija.

Tako pljevaljski kraj, tokomVI veka pre nase ere, trajnonaseljavaju nosioci glasinackekultume grupe, odnosno pripad-nici srodnih ilirskih plemena kojisu formiranjem velikih imocnihplemenskih saveza zagospodariliprostranstvima koja su se pros-tirala od maticnih oblasti naglasinackoj visoravni u istocnojBosni, pa preko veceg dela erneGore, do seveme Albanije.

Materijalna iduhovna kul-tura ovih plemena je poznata,z ahva ljujuci pre svega ar-heoloskim istrazivanjima brojnihutvrdenih naselja koja su senalazila na strateski vaznirnuzvise.nji m a (gradine) imnogobrojnih nekropola sahumkama, od kojih su nekeistrazene ina pljevaljskoj teritriji.Nairne, humke u Gotovusi,Ljuticima iLever Tari pruzajudragocene podatke 0svojim tvor-cima, jer su u njima, sudeci pobogatstvu iaznovrsnosti nalaza,najverovatnije s ahr anjivaoi. .

videniji pripadnici lokalneplemenske ivojne' aristok-ratije.Pokojnici su najcesceukopavani u humke razlicitihdimenzija nacinjene od zemlje ilikamena, a plagani su uispruzenom stavu na jednostavanpravougaoni odar koji je nacinjenod brizljivo poredanog sitnogkamena. Njihovo bogatstvo istale.ski polozaj cesto sunaznaceni nakitom idrugim uk-rasnim predmetima, pa se ugrobovima koji pripadajunosiccima glasinacke kulturecesto nalaze bronzane fibule ,narukvice, ogrlice, razliciteaplikacije iprivesci, a ukoliko supokojnici bili iatnici, u grob jepolagano ioruzje koje im jepripadalo.

Poznato je da se glasinackakultura cesto vezuje zaAutarijate - mocno ilirsko plemeiIi veliki sayez srodnih plemenakoji je svoj puni uspon doziveo uVI iV veku pre nase ere nakonpobede nad mocnim Tnbalima(narod dako-mizijskog porekla) ikoji se, kako beleze antickiistoricari, posle restokog porazau sukobu sa Ke lt ima ilementar-nih nepogoda koje su ih zadesileu postojbini (najezde zaba), pos-tepeno izgubio u mnostvustarobalkanskih naroda koji sukasnije potpali pod rimsku viast.

~., ,~., .',_ :". ~ -;: .. , .

Lf t e r a t u ra1 . S re jov i< ! D rago sla v iM

Cedom ir: M edena stijena - palemezo tit sko nala zis te . A rh eo lo sk i27, L jubljana, 1987.

2. Radovanovic Ivana:lstranvanja paleolita i mezolitaGori. Glasnik Srpskg arheoorustva 3, Beograd 1986.3. Garasanin M ilutin: Crnapraistorijsko doba, Istortja CmT itograd 196 7.

4. Markovic Ced om ir: N e oGore , B eo gra d 1985.

5. Kne~evic Joko: Iz dalekepljevaljskog kraja, Pljevlja 1979.

6 . Markov ic Cedom ir: I li rsku Gotovusi; Starine Cme GorCetinje 1965/66. .7. Markovic Cedomir i

Dragoslav: Gotovusa, P lje vljahumke starijeg gvozdenog dobeoJooki pregled 6 , B eograd 196

B. Covi6 Borivoj: HumkP ro do lu u Goto vas i - re vizija h roCIanci irada za kulturnu isto ri juBosne, kn j iga X I, Tuz la 1975.

9. Lazic Miroslav: Topogtipologija praistorijskih tumulaC rn oj G ori, B eo grad ~9B9. ., 10. Cavil! Boriv0J: ~ stoi:!ncegovina izapadna Crna G aratorij a jugoslovenskih zemalSarajevo 1983.

11. C a v i l ! BorivQj: Glasinaturna grupa. Praistorija jugoslozemalja IV , S ara je vo 1 98 3.

12 . C a v i c Borivoj: Glasinatura, P raisto rija ju go slo ven sk ihV , S arajevo 1 987.