plc ile elektropnomatik sistemlerin kontrolu bo · plc kumandalı elektropnomatik sistemlerin...
TRANSCRIPT
T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)
ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ
PLC İLE ELEKTROPNOMATİK SİSTEMLERİN KONTROLÜ
ANKARA 2007
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).
• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.
• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.
• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.
• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.
i
AÇIKLAMALAR ............................................................................................................... ii GİRİŞ ..................................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1.................................................................................................3 1. PLC KUMANDALI ELEKTROPNOMATİK SİSTEMLERİN AVANTAJLARI .............3
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ...................................................................................5 ÖĞRENME FAALİYETİ–2.................................................................................................6 2. PLC İLE ADIMLAYICI (SIRALAYICI) YÖNTEMİ.......................................................6
2.1. Sistemin Başlangıç Şartlarının Belirlenmesi ..............................................................7 2.2. Temassız Algılama Elemanlarının Konumlandırılması...............................................7 2.3. PLC Giriş Çıkış Ünitelerinin Bağlanması ..................................................................8 UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................10 UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................17 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................24 PERFORMANS DEĞERLENDİRME ...........................................................................25
ÖĞRENME FAALİYETİ–3...............................................................................................26 3. PLC İLE GRUPLARA AYIRMA (KASKAD) YÖNTEMİ.............................................26
3.1. Gruplara Ayırma (Kaskad) Yönteminin Özellikleri..................................................26 3.2. Kaskad Çözüm Planı ...............................................................................................26 UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................27 UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................33 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................40 PERFORMANS DEĞERLENDİRME ...........................................................................41
ÖĞRENME FAALİYETİ–4...............................................................................................42 4. PLC İLE HAFIZALI SIRALAYICI (SET-RESET) YÖNTEMİ......................................42
4.1. Hafızalı Sıralayıcı Yönteminin Özellikleri ...............................................................42 UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................43 UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................49 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................56 PERFORMANS DEĞERLENDİRME ...........................................................................57
ÖĞRENMEME FAALİYETİ–5.........................................................................................58 5. PLC PROGRAMINI YAZMAK.....................................................................................58
UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................58 UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................66 PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME).............................................................72
MODÜL DEĞERLENDİRME...........................................................................................73 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................76 ÖNERİLEN KAYNAKLAR ..............................................................................................77 KAYNAKÇA ....................................................................................................................78
İÇİNDEKİLER
ii
AÇIKLAMALAR KOD 523 EO 0073 ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi DAL/MESLEK Otomasyon Sistemleri MODÜLÜN ADI PLC ile Elektropnomatik Sistemlerin Kontrolü MODÜLÜN TANIMI Elektropnomatik sistemleri, PLC ile kontrol edebilme bilgi
ve becerilerinin kazandırıldığı öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL PLC ile ünite kontrolü modülünü tamamlamış olmak. YETERLİK PLC ile Elektropnomatik sistemlerin kontrolünü yapmak.
MODÜLÜN AMACI
Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında, PLC ile
Elektropnomatik sistemin çalışma şekline uygun PLC programını yapabilecek sistem ile PLC arasındaki bağlantıyı kurup hatasız bir şekilde çalıştırabileceksiniz.
Amaçlar 1. Uygun ortam sağlandığında yapılacak sisteme uygun
özellikteki PLC ve Elektropnomatik devre elemanlarını doğru olarak seçebileceksiniz.
2. Sistemdeki Elektropnomatik devre elemanlarına, adımlayıcı (sıralayıcı) yöntemine göre istenen çalışmayı yaptıran PLC programını yazabileceksiniz. Sistemin çalışmasını sağlayan devre elemanları ile PLC bağlantılarını hatasız yapabileceksiniz.
3. Sistemdeki Elektropnomatik devre elemanlarına, kaskad (gruplara ayırma) yöntemine göre istenen çalışmayı yaptıran, PLC programını yazabileceksiniz. Sistemin çalışmasını sağlayan devre elemanları ile PLC bağlantılarını hatasız yapabileceksiniz.
4. Sistemdeki Elektropnomatik devre elemanlarına, hafızalı sıralayıcı yöntemine göre istenen çalışmayı yaptıran PLC programını yazabileceksiniz. Sistemin çalışmasını sağlayan devre elemanları ile PLC bağlantılarını hatasız yapabileceksiniz.
5. Teknolojik şeması verilen bir Elektropnomatik sisteme, istenen çalışmayı yaptıran PLC programını yazabileceksiniz. Sistemin çalışmasını sağlayan devre elemanları ile PLC bağlantılarını hatasız yapabileceksiniz.
AÇIKLAMALAR
iii
EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI
PLC katalogları ve Elektropnomatik devre elemanları katalogları, Elektropnomatik deney seti, PLC cihazı, bilgisayar, PLC haberleşme kablosu, PLC giriş ve çıkış elemanları, el takımları, ölçüm cihazları ve iş güvenliği ile ilgili ekipmanlar, PLC cihazı ve pnomatik devre elemanları satan işletmelere gezi, internet ortamında inceleme ve araştırma yapma
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Her faaliyet sonrasında, o faaliyetle ilgili ölçme soruları ve çeşitli performans testleri ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmeniniz, modül sonunda size ölçme aracı (uygulama, soru-cevap)uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir.
iv
1
GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüzde en iyi, en hızlı ve en verimli üretimi sağlamanın temel çözümü olan
endüstriyel otomasyon sistemleri, büyük hızla gelişmekte ve yaygınlaşmaktadır. Bu durum, bu alanda yetişmiş nitelikli insan gücü ihtiyacını da her geçen gün artırmaktadır. Ülkemizde bu alanda yetişmiş insan gücünün eksikliği, gelişen bilim ve teknolojiye çabuk uyum sağlamamızda ne yazık ki en büyük engeldir.
Birçok üretim ve hizmet sektörleri, istekleri doğrultusunda makine ve tesislerin bakım
gerektirmeyen, uzun ömürlü, ekonomik, sürekli değişen taleplere göre kolay ve çabuk dönüştürülebilir olmasını talep etmektedirler. Bu istekleri karşılayabilenler ise yeni teknolojileri bilen ve iyi kullanan, dalında uzman bireyler olmaktadır.
PLC ile Elektropnomatik sistemlerin kontrolü, modern endüstriyel otomasyon
sistemlerinde önemli bir yere sahiptir. Otomotiv sanayi, tekstil ve kimya sanayi, robot teknolojisi, ambalaj ve paketleme tesisleri, ürün işleme bant tesisleri ile otomatik dolum üniteleri bu sistemlerin kullanım alanlarından bazılarıdır.
Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve beceriler ile birçok sektörde kullanılan
Elektropnomatik sistemlerin PLC cihazı ile kontrol ve kumandasını yapabileceksiniz. Yeni Elektropnomatik devreler tasarlayabilecek ve bu devrelerin PLC programlarını yazabileceksiniz. Böylece kurulu sistemlerde uygun değişiklikler yapabilecek veya arızalarını bulabileceksiniz. Dolayısıyla ekonomik açıdan daha iyi hayat standardına erişebilecek, acımasız teknoloji rekabetini yakalayarak yetişmiş nitelikli meslek elemanı çok az olan bu alanda yerinizi alacaksınız.
GİRİŞ
2
3
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 Uygun ortam sağlandığında yapılacak sisteme uygun özellikteki PLC ve
Elektropnomatik devre elemanlarını doğru olarak seçebileceksiniz.
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:
Ø Çeşitli marka PLC cihazları, silindirler, selenoid valfler, temassız algılama elemanları hakkında bilgiler toplayınız.
Ø Yapacağınız sisteme uygun özellikteki PLC ve Elektropnomatik devre elemanlarını seçerken dikkat edilmesi gereken noktaları araştırınız.
Ø Veri iletişim hızı için PLC’yi bilgisayara bağlayan kablo (PC/PPI kablosu) üzerindeki mini anahtarlar ayarları nasıl yapılır? Araştırınız.
Ø PLC cihazı ile kontrol edilen Elektropnomatik sistemin çalışmasını gözlemleyiniz.
Araştırma işlemleri için PLC cihazı ve Elektropnomatik devre elemanlarının satıldığı mağazaları geziniz. PLC cihazı ile kontrol edilen Elektropnomatik sistemi kullanan kişilerden ön bilgi edininiz. Ayrıca önerilen kaynaklarda verilen internet adreslerinden araştırma konularınız ile ilgili bilgiler toplayınız.
1. PLC KUMANDALI ELEKTROPNOMATİK SİSTEMLERİN AVANTAJLARI
Ø Sürekli değişiklik gerektiren Elektropnomatik sistemlerde PLC kullanımı hem
değişikliğin kolay yapılmasını sağlar hem de zaman kayıplarını en aza indirir.
Ø Üst düzeyde otomasyon sağladığından, üretim işi daha az çaba gerektirir ve maliyeti azaltır.
Ø PLC ile yapılan Elektropnomatik sistemin programlanması, telefon hatları kullanılarak çok uzaktan yapılabilir.
Ø Birden fazla Elektropnomatik sistemin tek merkezden kontrol ve kumandasını sağlar.
Ø PLC ile yapılan Elektropnomatik sistemin simülasyonu (çalışması) ekran üzerinde incelenebilir. Devre çalıştırılmadan, doğru çalışıp çalışmadığı görülebilir. Böylece güvenli çalışma sağlanmış olur.
AMAÇ
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
ARAŞTIRMA
4
Ø Kumanda edilen Elektropnomatik sistemlerin PLC programları kopyalanıp istenilen yere taşınabilir. Sistemin tasarım, içerik ve çalışma özelliği istenildiğinde evrak üzerine aktarılabilir.
Ø PLC kumandalı Elektropnomatik sistemlerin arıza, bakım ve devre takibi kolaydır.
Şekil 1.1: PLC kumandalı elektropnomatik sistem prensip şeması
( DIP switch ayarı : 0100 = 9600 bit / s )
5
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
Aşağıdaki soruları, doğru ve yanlış (D/Y) olarak değerlendiriniz.
1-(........) PLC ile yapılan Elektropnomatik sistemin tek dezavantajı, sistemde yapılacak değişiklerin zor ve pahalı olmasıdır.
2-(........) PLC kumandalı Elektropnomatik sistemlerin kumanda ve kontrolü tek merkezden yapılabilir.
3-(........) PLC ile yapılan Elektropnomatik sistemin çalışıp çalışmadığı ekran üzerinde incelenebilir.
4-(........) Giriş ve çıkış elemanları sayısı, PLC seçiminde dikkate alınmalıdır. Aşağıda verilen çoktan seçmeli testleri değerlendiriniz. 5. Aşağıdakilerden hangisi 9600 bit/s’lik veri iletişim hızı için PLC’yi bilgisayara
bağlayan kablo üzerindeki mini anahtarların doğru konumudur? A) 1 2 3 4 B) 1 2 3 4 C) 1 2 3 4 D) 1 2 3 4 6. Aşağıda verilen devre elemanlarından hangisi çıkış elemanıdır?
A) Manyetik algılayıcı B) Buton C) Selenoid valf D) Sınır anahtarı
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız soruları, öğrenme faaliyetinin ilgili bölümlerine dönerek tekrar inceleyiniz.
Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
6
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
Sistemdeki Elektropnomatik devre elemanlarına, adımlayıcı (sıralayıcı) yöntemine göre istenen çalışmayı yaptıran PLC programını yazabileceksiniz. Sistemin çalışmasını sağlayan devre elemanları ile PLC bağlantılarını hatasız yapabileceksiniz.
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:
Ø Daha önce aldığınız PLC’ye giriş, PLC programlama teknikleri ve PLC ile ünite kontrolü modül bilgi kitaplarının PLC cihazına giriş ve çıkış elemanlarının bağlantısı, kontrol programının yazılıp yüklenmesi bölümlerine bakarak hatırlama yapınız.
Ø Sinyal çakışması Elektropnomatik sistemlere ne gibi etkiler yapar? Araştırınız.
Ø Otomasyon sistemlerinin kullanıldığı işletmelere giderek gözlemler yapınız. İlgili kişilerden bilgi alınız. Gözlem ve edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız.
Ø PLC programlama teknikleri içerisinde en kullanışlı olan programlama tekniğini arkadaşlarınızla tartışınız. Çıkan sonucun nedenleri ile birlikte raporunu hazırlayınız.
2. PLC İLE ADIMLAYICI (SIRALAYICI) YÖNTEMİ
Bu yöntemde, set olan her adım, onu takip eden adım tarafından resetlenir. Yani bir
adım gerçekleşmeden diğer bir adıma geçiş mümkün olmaz. Start sinyalinin etkili olabilmesi için son adımın aktif olması gerekir. Her çıkış sinyali için bir adım kullanılır. Daha sonra bu adımlar, yan yana gelmek suretiyle kumanda zincirini oluşturur. Çift bobin uyarılı hafızalı impuls valflerin tercih edilmesi durumunda adımlayıcı(sıralayıcı) yöntemi, ”sinyal çakışmasını” önleyen iyi ve güvenilir bir yöntemdir.
Sinyal Çakışması: Basınçlı hava silindirinin her iki girişine de aynı zamanlarda basınçlı hava verilmesi, silindirin hangi yöne doğru çalışacağı noktasında kararsız kalmasıdır.
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
AMAÇ
ARAŞTIRMA
7
A+B+A-B- veya A+B+C+A-B-C- ise sinyal çakışması olmaz. HATIRLATMA:
A+ : A silindirinin dışa hareketini A- : A silindirinin içe hareketini B+ : B silindirinin dışa hareketini B- : B silindirinin içe hareketini temsil etmektedir.
2.1. Sistemin Başlangıç Şartlarının Belirlenmesi PLC kumandalı Elektropnomatik sistemlerin tasarım aşamasına geçilmeden önce
çalışma çevriminin sürekli döngü hâlinde olabilmesi için başlangıç şartları oluşturulmalıdır. Yani en son adımın tamamlanması ile çalışma tekrar başa dönmelidir. Bunun için çalışmayı başlatacak kumanda elemanının buton değil, kalıcı tip anahtar olması gerekir. Aksi taktirde sistem, tek çevrim çalışır ve durur. Sistemin başlangıç şartı için anahtara basılmış olmalı ve en son adım tamamlanarak bu adıma ait sinyal verici eleman uyarılmış (A silindiri geri son konumda) olmalıdır.
Startelemanı
uyarılmışsa
İlgili sinyal verici
uyarılmışsa
Bir önceki adımgerçekleşmişse
İlk adım SET
Bir önceki adım RESET
S1
R1
Şekil 2.1
2.2. Temassız Algılama Elemanlarının Konumlandırılması
Ø Temassız Algılama: Dış ortamdan mekanik tetikleme olmaksızın fiziksel
büyüklükleri algılayarak elektrik sinyallerine dönüştürme işidir. Temassız algılayıcılar veya sınır anahtarlarının konumları, sinyal vermeleri istenen
duruma göre yapılmalıdır. Bu yüzden silindir piston kolunun hareket mesafesi (strok boyu) dikkate alınarak konumlandırılırlar ( Şekil 2.2). Bu tip elemanlar, sisteme uygun seçilmeli; darbe ve titreşimden etkilenmemesi için iyi monte edilmelidir.
8
Şekil 2.2
2.3. PLC Giriş Çıkış Ünitelerinin Bağlanması
Elektropnomatik sistemlerde giriş elemanı olarak genellikle temassız algılayıcılar veya
sınır anahtarları kullanılır. Temassız algılayıcıların genelde üç bağlantı ucu vardır. Bunlardan ikisine, pozitif ve negatif uçlar bağlanır. Diğer uç ise algılama anında pozitif gerilim üreten sinyal ucudur (kahverengi:+, mavi:-, siyah: sinyal ucu). Sinyal ucu, PLC cihazının giriş adreslerinden herhangi birisine bağlanır. Sınır anahtarlarının ise kapalı ya da açık kontakları PLC cihazının giriş adreslerinden herhangi birisine bağlanır (Şekil 2.3).
Elektropnomatik sistemlerde çıkış elemanı olarak selenoid valf(ler) ve sinyal
lambaları kullanılır. Selenoid valfler ve sinyal lambaları, PLC cihazının çıkış adreslerinden herhangi birisine bağlanır (Şekil 2.3).
9
2M.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7
.0 .1 .2 .3 .4 .5 PE
GİRİŞLER ÇIKIŞLAR PLC
R Mp
Endüktif Temassız Algılayıcılar
Y1 Y2
a0 a1 b0 b1
L+ 1M
L1 N
24V.DC
Start
2M.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7
.0 .1 .2 .3 .4 .5 PE
GİRİŞLER ÇIKIŞLAR PLC
R Mp
L+ 1M
L1 N
24V.DC
K1
+ -
Y1
K1
Şekil 2.3
10
UYGULAMA FAALİYETİ A+B+B-A- şeklindeki ardışık kumanda zincirinin PLC programı yapılacaktır.A ve B
silindirleri çift etkili, valfler ise 5/2 çift bobin uyarılı hafızalı impuls yönlendirme valfleridir. İstenen çalışmayı sağlayan PLC programını adımlayıcı (sıralayıcı) yöntemiyle yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler Ø Sistemin çalışma şekline göre ihtiyaç
duyulan giriş-çıkış sayısını tespit ediniz. Ø Eğer varsa sayıcı ve zamanlayıcı sayısını
tespit ediniz.
Ø Sistemde kullanılacak giriş elemanları ve çıkış elemanlarının neler olduğunu hatırlayınız. Bu elemanların özelliklerini kataloglardan araştırınız.
Ø Çalışma şeklinin gerektirdiği veri işleme hızını tespit ediniz..
Ø Öğrenme faaliyeti-1’de gösterilen mini anahtar konumlarına bakınız.
Ø Sistemin gerektirdiği PLC ve diğer donanımları seçiniz.
Ø
Ø PLC cihazının seçiminde, giriş ve çıkış sayıları ile sayıcı ve zamanlayıcı sayılarının önemini unutmayınız.
Ø Sistemde kullanılacak Elektropnomatik devre elemanlarını seçiniz.
Ø Seçtiğiniz silindirler, selenoid valfler ve temassız algılayıcıların sisteminize uygun olduğundan emin olunuz. Verilen malzeme listesi ile karşılaştırınız.
Ø Verilen kontrol probleminin çalışma şeklini tanımlayınız.
Ø Sisteme ait taslağın çizimini yaparak, iş elemanlarının yerlerini gösteriniz.
Ø Sistemin çalışması için gerekli programı belirleyiniz.
Ø Sistemin pnomatik ve elektrik şemasını çiziniz. “Elektropnomatik Sistemler” modülü kitabından yararlanabilirsiniz.
Ø Akış şeması( yol-adım diyagramı) ile sistemin çalışırlığını kontrol ediniz.
Ø Akış şemasının iyi okunması, çalışma sistemine en uygun çözümü getireceğini unutmayınız.
Ø Elektrik şemasını ladder diyagrama aktarınız.
Ø “PLC Programlama Teknikleri” modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız.
Ø Programı yazınız. Ø PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız.
Ø Sistem elemanlarının bağlantı şemalarını inceleyiniz.
Ø Kataloglara veya eleman üzerindeki şekil ve yazılara bakınız.
Ø Sistem elemanlarının PLC cihazı ve birbirleri ile bağlantı şekillerini tespit ediniz.
Ø Kullandığınız Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçları ile PLC cihazı giriş çıkış terminallerini inceleyiniz.
UYGULAMA FAALİYETİ
11
Ø Sistem elemanlarının aralarındaki bağlantıları kurunuz.
Ø Ø Ø
Ø Enerji kontrolünü yaptıktan sonra Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçlarını, PLC cihazı giriş çıkış terminallerinin uygun bölümlerine bağlayınız.
Ø Devrenize enerji vermeden önce bağlantıların doğru olduğundan emin olunuz.
Ø İletkenleriniz, ilgili terminallere doğru ve sağlam bağlanmış mı? Kontrolünü yapınız. Simülasyonunu yaparak devrenizi test ediniz.
Malzeme Listesi Malzemenin adı Adedi Malzemenin özellikleri 1 PLC cihazı 1 S7 200 2 Silindir 2 Çift etkili 3 5/2 çift bobinli valf 2 Hafızalı impuls 4 Temassız algılayıcı 4 Kapasitif 5 Start butonu 2 Ani temaslı 6 AC güç kaynağı 1 AC 220 V 7 DC güç kaynağı 1 DC 24 V, 1A 8 Kompresör 1 Uygun kapasitede 9 Bağlantı kabloları Değişik uzunlukta
Tablo 2.1: Devrede kullanılacak malzeme listesi
Y2
35 35
B A
Y3 Y4
b0a0 a1
0.1
1.1 2.1
1.0 2.0
b1
1 1
4 2 4 2 Y1
Şekil 2.4: Pnomatik devre şeması
12
a0 a1 b0 b1
K1 K3 K2 K4
+24 V
0 V
Şekil 2.5: Kumanda sisteminin temassız algılayıcılarla gerçekleştirilmesi
Şekil 2.6: Elektrik devre şeması
Ø SET(Kurma) Butonunun Görevi: Elektrik enerjisinin kesilmesi durumunda, sistemi başlangıç şartlarına getirmektir. Dikkat edilirse 1.adımdaki K1 rölesinin aktif olabilmesi, son adım olan K4 rölesinin enerjili olmasına bağlıdır. Elektrik kesilmesinde K4 rölesinin 1.adımdaki kontağı açılır. SET butonuna basılırsa K4 rölesi enerjilenir ve 1.adımdaki kontağını kapatır. Start butonuna basıldığında sistem tekrar çalışmaya başlar.
13
tdsfvxer Şekil 2.1: Pnomatik devre şeması e şeması
1 2 3 4 5:1 a1
b1
b0
A+ B+ B- A-
A=1.0
B=2.0
a0
l Şekil 2.7: Sistem akış ( yol-adım ) diyagramıghıghu9tgf
2M.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7
.0 .1 .2 .3 .4 .5 PE
GİRİŞLER ÇIKIŞLAR PLC
R Mp
Start
Kapasitif Temassız Algılayıcılar
Y1 Y2 Y3 Y4
a0 a1 b0 b1
L+ 1M
L1 N
24V.DC
Set
Şekil 2.8: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC cihazına bağlantıları
14
GİRİŞLER ÇIKIŞLAR
Adı Adresi Açıklama Adı Adresi Açıklama
St. I0.0 Start (başlatma) butonu Y1 Q0.0 Y1 valf bobini (A+)
a0 I0.1 A silindiri geri son konum algılayıcı
Y2 Q0.1 Y2 valf bobini (A-)
a1 I0.2 A silindiri ileri son konum algılayıcı
Y3 Q0.2 Y3 valf bobini (B+)
b0 I0.3 B silindiri geri son konum algılayıcı
Y4 Q0.3 Y4 valf bobini (B-)
b1 I0.4 B silindiri ileri son konum algılayıcı
Set I0.5 Kurma butonu
Tablo 2.2: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC’de bağlandıkları adres tablosu
Sistemin başlangıç şartları;
Ø Start elemanı uyarılmış olmalı (I0.0)
Ø İlgili sinyal verici eleman, uyarılmış olmalı (I0.1)
Ø Bir önceki adım, gerçekleşmiş olmalı (Q0.1)
Ø Bir önceki adım, reset edilmiş olmalı (Q0.1) olduğuna göre;
Sistemin PLC programı ladder (kontak) ve STL (deyim, komut) yöntemiyle aşağıdaki
gibi yapılır: NETWORK 1: Çalışmayı başlatma ve A+ hareketi
j
I0.0 I0.1 Q0.1 Q0.0
S1
Q0.1
R1
LD I0.0 A I0.1
A Q0.1 S Q0.0, 1 R Q0.1, 1
15
NETWORK 2: B+ hareketinin başlatılması ve bir önceki adımın reset edilmesi
Q0.0 I0.2 Q0.2
S1
Q0.0
R1
LD Q0.0 A I0.2
S Q0.2, 1 R Q0.0, 1
NETWORK 3: B- hareketinin başlatılması ve bir önceki adımın reset edilmesi
Q0.2 I0.4 Q0.3
S1
Q0.2
R1
LD Q0.2 A I0.4
S Q0.3, 1 R Q0.2, 1
NETWORK 4: A- hareketinin başlatılması ve bir önceki adımın reset edilmesi
Q0.3 I0.3 Q0.1
S1
Q0.3
R1
LD Q0.3 A I0.3 O I0.5
S Q0.1, 1 R Q0.3, 1
I0.5
NETWORK 5:Programın bitirilmesi (bu komut MicroWIN 32 programında kullanılmaz)
MEND END
Programın bitirilmesi (son adım), bütün örneklerde aynı olduğu için sonraki örneklerde kullanılmamıştır. e
16
Hatırlatma: Programı PLC’ye yüklemek için;
1. PLC’deki konum anahtarı(switch) TERM durumunda iken bu simgeyi
kullanarak STOP konumuna alınız.
2. Ekranda yer alan bu simgeyi kullanarak programı PLC’ye yükleyiniz.
3. PLC’deki konum anahtarı(switch) TERM durumunda iken bu simgeyi
kullanarak RUN konumuna alınız.
Programı PLC’ye yükledikten sonra simülasyon yapıp programınızın doğruluğunu test
etmeyi unutmayınız.
17
UYGULAMA FAALİYETİ
A+B+B-C+C-A- şeklindeki ardışık kumanda zincirinin PLC programı yapılacaktır. A, B ve C silindirleri çift etkili, valfler ise 5/2 çift bobin uyarılı, hafızalı impuls yönlendirme valfleridir. İstenen çalışmayı sağlayan PLC programını, adımlayıcı (sıralayıcı) yöntemiyle yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler
Ø Sistemin çalışma şekline göre ihtiyaç duyulan giriş çıkış sayısını tespit ediniz.
Ø Eğer varsa sayıcı ve zamanlayıcı sayısını tespit ediniz.
Ø Sistemde kullanılacak giriş elemanları ve çıkış elemanlarının neler olduğunu hatırlayınız. Bu elemanların özelliklerini kataloglardan araştırınız.
Ø Sistemin gerektirdiği PLC ve diğer donanımları seçiniz.
Ø
Ø PLC cihazının seçiminde, giriş ve çıkış sayıları ile sayıcı ve zamanlayıcı sayılarının önemini unutmayınız.
Ø Sistemde kullanılacak Elektropnomatik devre elemanlarını seçiniz.
Ø Seçtiğiniz silindirler, selenoid valfler ve temassız algılayıcıların sisteminize uygun olduğundan emin olunuz. Verilen malzeme listesi ile karşılaştırınız.
Ø Verilen kontrol probleminin çalışma şeklini tanımlayınız.
Ø Sisteme ait taslağın çizimini yaparak iş elemanlarının yerlerini gösteriniz.
Ø Sistemin çalışması için gerekli programı belirleyiniz.
Ø Sistemin pnomatik ve elektrik şemasını çiziniz. Elektropnomatik Sistemler modülü kitabından yararlanabilirsiniz.
Ø Akış şeması( yol-adım diyagramı) ile sistemin çalışırlığını kontrol ediniz.
Ø Akış şemasının iyi okunmasının, çalışma sistemine en uygun çözümü getireceğini unutmayınız.
Ø Elektrik şemasını ladder diyagrama aktarınız.
Ø PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız.
Ø Programı yazınız. Ø PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız.
Ø Sistem elemanlarının bağlantı şemalarını inceleyiniz.
Ø Kataloglara veya eleman üzerindeki şekil ve yazılara bakınız.
Ø Sistem elemanlarının PLC cihazı ve birbirleri ile bağlantı şekillerini tespit ediniz.
Ø Kullandığınız Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçları ile PLC cihazı giriş çıkış terminallerini inceleyiniz.
UYGULAMA FAALİYETİ
18
Ø Sistem elemanlarının aralarındaki bağlantıları kurunuz.
Ø Ø Ø
Ø Enerji kontrolünü yaptıktan sonra, Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçlarını,PLC cihazı giriş çıkış terminallerinin uygun bölümlerine bağlayınız.Sistem besleme gerilimini ilgili yerlere dikkatli olarak bağlayınız.
Ø Devrenize enerji vermeden önce bağlantıların doğru olduğundan emin olunuz.
Ø İletkenleriniz, ilgili terminallere doğru ve sağlam bağlanmış mı? Kontrolünü yapınız. Simülasyonunu yaparak devrenizi test ediniz.
Malzeme Listesi
Malzemenin adı Adedi Malzemenin özellikleri 1 PLC cihazı 1 S7 200 2 Silindir 3 Çift etkili 3 5/2 çift bobinli valf 3 Hafızalı impuls 4 Temassız algılayıcı 6 İndüktif 5 Start butonu 2 Ani temaslı 6 AC güç kaynağı 1 AC 220 V 7 DC güç kaynağı 1 DC 24 V, 1A 8 Kompresör 1 Uygun kapasitede 9 Bağlantı kabloları - Değişik uzunlukta
Tablo 2.3: Devrede kullanılacak malzeme listesi
Y1 Y2
3535 35
2
B A C
Y3 Y4 Y5 Y6
b0 b1 c0a0 a1
1 11
4 4 2 2 4
0.1
1.1 2.1
1.0 2.0
3.1
3.0
c1
Şekil 2.9: Pnomatik devre şeması
19
a0 a1 b0 b1 c0 c1
K1 K3 K2 K4 K5 K6
+24 V
0 V
Şekil 2.10: Kumanda sisteminin temassız algılayıcılarla gerçekleştirilmesi
Şekil 2.11: Elektrik devre şeması
20
1 2 3 4 5 6 7:1
a1
c0
c1
b0
b1
A+ B+ B- C+ C- A-
A=1.0
B=2.0
C=3.0
a0
Şekil 2.12: Sistem akış ( yol-adım ) diyagramı
2M.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7
.0 .1 .2 .3 .4 .5 PE
GİRİŞLER ÇIKIŞLAR PLC
R Mp
Start
Endüktif Temassız Algılayıcılar
a0 a1 b0 b1
L+ 1M
L1 N
24V.DC Y1 Y2 Y3 Y4 Y5 Y6
Set c0 c1
Şekil 2.13: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC cihazına bağlantıları
21
GİRİŞLER ÇIKIŞLAR
Adı Adresi Açıklama Adı Adresi Açıklama
St. I0.0 Start (başlatma) butonu Y1 Q0.0 Y1 valf bobini (A+)
a0 I0.1 A silindiri geri son konum algılayıcı
Y2 Q0.1 Y2 valf bobini (A-)
a1 I0.2 A silindiri ileri son konum algılayıcı
Y3 Q0.2 Y3 valf bobini (B+)
b0 I0.3 B silindiri geri son konum algılayıcı
Y4 Q0.3 Y4 valf bobini (B-)
b1 I0.4 B silindiri ileri son konum algılayıcı
Y5 Q0.4 Y5 valf bobini (C+)
c0 I0.5 C silindiri geri son konum algılayıcı
Y6 Q0.5 Y6 valf bobini (C-)
c1 I0.6 C silindiri ileri son konum algılayıcı
Set I0.7 Kurma butonu
Tablo 2.4: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC’de bağlandıkları adres tablosu
Sistemin başlangıç şartları:
Ø Start elemanı, uyarılmış olmalı (I0.0).
Ø Bir önceki adım, gerçekleşmiş olmalı (Q0.1).
Ø İlgili sinyal verici eleman, uyarılmış olmalı (I0.1).
Ø Bir önceki adım reset edilmiş olmalı (Q0.1) olduğuna göre:
Sistemin PLC programı ladder (kontak) ve STL (deyim,komut) yöntemiyle aşağıdaki gibi yapılır:
22
NETWORK 1: Çalışmayı başlatma ve A+ hareketi
Q0.1 I0.1 Q0.0
S1
Q0.1
R1
LD I0.0 A Q0.1
A I0.1 S Q0.0, 1 R Q0.1, 1
I0.0
NETWORK 2: B+ hareketinin başlatılması ve bir önceki adımın reset edilmesi
Q0.0 I0.2 Q0.2
S1
Q0.0
R1
LD Q0.0 A I0.2
S Q0.2, 1 R Q0.0, 1
NETWORK 3: B- hareketinin başlatılması ve bir önceki adımın reset edilmesi
Q0.2 I0.4 Q0.3
S1
Q0.2
R1
LD Q0.2 A I0.4
S Q0.3, 1 R Q0.2, 1
NETWORK 4: C+ hareketinin başlatılması ve bir önceki adımın reset edilmesi
Q0.3 I0.3 Q0.4
S1
Q0.3
R1
LD Q0.3 A I0.3
S Q0.4, 1 R Q0.3, 1
23
NETWORK 5: C- hareketinin başlatılması ve bir önceki adımın reset edilmesi
Q0.4 I0.6 Q0.5
S1
Q0.4
R1
LD Q0.4 A I0.6
S Q0.5, 1 R Q0.4, 1
NETWORK 6: A- hareketinin başlatılması ve bir önceki adımın reset edilmesi
Q0.5 I0.5 Q0.1
S1
Q0.5
R1
LD Q0.5 A I0.5 O I0.7
S Q0.1, 1 R Q0.5, 1
I0.7
Programı PLC’ye yükledikten sonra simülasyon yapıp programınızın doğruluğunu test etmeyi unutmayınız.
24
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
Aşağıdaki soruları, doğru ve yanlış (D/Y) olarak değerlendiriniz.
1-(........) PLC cihazlarının seçiminde, giriş ve çıkış sayıları dikkate alınmalıdır.
2-(........) Aynı silindire kumanda eden iki temassız algılayıcı arasındaki mesafe, silindir strok boyundan fazla olmalıdır.
3-(........) Yol-adım diyagramları, valflerin konumlarını gösteren şemalardır.
4-(........) Adımlayıcı yönteminde bir çalışma adımı set edilirken ondan bir önceki adım reset edilmelidir.
5-(........) Programı PLC cihazına yüklemek için PLC’nin RUN konumunda olması gerekir.
Cevalarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
25
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki ölçütlere göre değerlendiriniz. Tabloda listelenen davranışları gözlemlediyseniz EVET, gözlemlemediyseniz HAYIR
sütununda bulunan kutucuğa işareti koyunuz.
DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayır
1 Elemanların seçimini doğru yapabildiniz mi?
2 Programı editörde hatasız yazabildiniz mi?
3 Program aktarımını yapabildiniz mi?
4 Simülasyonu gerçekleştirebildiniz mi?
5 Giriş-çıkış elemanlarını hatasız bağlayabildiniz mi?
6 İş güvenliği kurallarına ve çalışma disiplinine uydunuz mu?
7 Verilen sürede çalışmayı gerçekleştirebildiniz mi?
DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız soruları, öğrenme faaliyetinin ilgili bölümlerine dönerek tekrar inceleyiniz. Yapılan değerlendirme sonunda, HAYIR şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız uygulamaları tekrar ediniz. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer faaliyete geçiniz.
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
26
ÖĞRENME FAALİYETİ–3
Sistemdeki Elektropnomatik devre elemanlarına, kaskad (gruplara ayırma) yöntemine göre istenen çalışmayı yaptıran, PLC programını yazabileceksiniz. Sistemin çalışmasını sağlayan devre elemanları ile PLC bağlantılarını hatasız yapabileceksiniz.
3. PLC İLE GRUPLARA AYIRMA (KASKAD) YÖNTEMİ
Herhangi bir anda sadece tek bir çıkış hattında enerji olup, diğer hatların enerjisiz
kalması istenilen Elektropnomatik sistemlerde kullanılan yöntemdir. Böylece sinyal çakışması ihtimali ortadan kalkar.
3.1. Gruplara Ayırma (Kaskad) Yönteminin Özellikleri
Silindirler hareket sıralarına göre gruplara ayrılırlar. Gruplara ayırırken bir grup
içerisinde aynı silindirin iki hareketinin olmamasına dikkat edilmelidir. Kumanda zincirinde sürekli olarak sadece bir grup aktiftir. Bir çalışma grubu ‘set’ yapıldığında, ondan önceki grup ‘reset’ yapılmalıdır. Her grup, bir yardımcı (ayırıcı) röle ile kumanda edilir. Sistemdeki hat sayısı, grup sayısına eşittir. Çalışma denkleminden yardımcı röle sayısı tespit edilir.
Yardımcı (ayırıcı) röle sayısı = Grup sayısı
A+B+B-A- şeklindeki çalışma,gruplara ayrılırsa: I.Grup II.Grup A+B+ / B-A-
(2 adet yardımcı röle)
A+B+B-C+C-A- şeklindeki çalışma,gruplara ayrılırsa: I.Grup II.Grup III.Grup A+B+ / B-C+ / C-A-
(3 adet yardımcı röle)
3.2. Kaskad Çözüm Planı Çözüm planları, oluşturulan gruplar dikkate alınarak çıkartılır. Planda sistemin
başlangıç şartları, bir grubun çalışmasından, diğer bir gruba ait çalışmaya geçişi sağlayan temassız algılayıcılar( ilgili grubun çalışmasını sona erdiren ve bir sonraki grubu çalıştıran sinyal verici elemanlar) ,kullanılacak yardımcı röleler ve selenoid valflerin durumları gösterilir. Bu planın oluşturulması programın yazımında kolaylık sağlayacaktır.
Kaskad çözüm plan örneği, uygulamalarda gösterilmiştir.
ÖĞRENME FAALİYETİ–3
AMAÇ
27
UYGULAMA FAALİYETİ A+B+B-A- şeklindeki ardışık kumanda zincirinin PLC programı yapılacaktır. A ve B
silindirleri çift etkili, valfler ise 5/2 çift bobin uyarılı, hafızalı impuls yönlendirme valfleridir. İstenen çalışmayı sağlayan PLC programını, gruplara ayırma (kaskad) yöntemiyle yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler
Ø Sistemin çalışma şekline göre ihtiyaç duyulan giriş çıkış sayısını tespit ediniz.
Ø Eğer varsa sayıcı ve zamanlayıcı sayısını tespit ediniz.
Ø Sistemde kullanılacak giriş elemanları ve çıkış elemanlarının neler olduğunu hatırlayınız. Bu elemanların özelliklerini kataloglardan araştırınız.
Ø Sistemin gerektirdiği PLC ve diğer donanımları seçiniz.
Ø
Ø PLC cihazının seçiminde, giriş ve çıkış sayıları ile sayıcı ve zamanlayıcı sayılarının önemini unutmayınız.
Ø Sistemde kullanılacak Elektropnomatik devre elemanlarını seçiniz.
Ø Seçtiğiniz silindirler, selenoid valfler ve temassız algılayıcıların sisteminize uygun olduğundan emin olunuz. Verilen malzeme listesi ile karşılaştırınız.
Ø Verilen kontrol probleminin çalışma şeklini tanımlayınız.
Ø Sisteme ait taslağın çizimini yaparak, iş elemanlarının yerlerini gösteriniz.
Ø Sistemin çalışması için gerekli programı belirleyiniz.
Ø Sistemin pnomatik ve elektrik şemasını çiziniz. Elektropnomatik Sistemler modülü kitabından yararlanabilirsiniz.
Ø Akış şeması( yol-adım diyagramı) ile sistemin çalışırlığını kontrol ediniz.
Ø Akış şemasının iyi okunmasının, çalışma sistemine en uygun çözümü getireceğini unutmayınız.
Ø Elektrik şemasını ladder diyagrama aktarınız.
Ø PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız.
Ø Programı yazınız. Ø PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız.
Ø Sistem elemanlarının bağlantı şemalarını inceleyiniz.
Ø Kataloglara veya eleman üzerindeki şekil ve yazılara bakınız.
Ø Sistem elemanlarının PLC cihazı ve birbirleri ile bağlantı şekillerini tespit ediniz.
Ø Kullandığınız Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçları ile PLC cihazı giriş-çıkış terminallerini inceleyiniz.
Ø Sistem elemanlarının aralarındaki bağlantıları kurunuz.
Ø Ø
Ø Enerji kontrolünü yaptıktan sonra Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçlarını, PLC cihazı giriş çıkış terminallerinin uygun bölümlerine bağlayınız. Sistem besleme gerilimini ilgili yerlere dikkatli olarak bağlayınız.
UYGULAMA FAALİYETİ
28
Ø Devrenize enerji vermeden önce bağlantıların doğru olduğundan emin olunuz.
Ø İletkenleriniz, ilgili terminallere doğru ve sağlam bağlanmış mı? Kontrolünü yapınız. Simülasyonunu yaparak devrenizi test ediniz.
Malzeme Listesi
Malzemenin adı Adedi Malzemenin özellikleri 1 PLC cihazı 1 S7 200 2 Silindir 2 Çift etkili 3 5/2 çift bobinli valf 2 Hafızalı impuls 4 Temassız algılayıcı 4 Manyetik(reed kontak) 5 Start butonu 1 Ani temaslı 6 AC güç kaynağı 1 AC 220 V 7 DC güç kaynağı 1 DC 24 V, 1A 8 Kompresör 1 Uygun kapasitede 9 Bağlantı kabloları - Değişik uzunlukta
Tablo 3.1: Devrede kullanılacak malzeme listesi
Y 2
35 35
B A
Y 3 Y 4
b0a 0 a 1
0 . 1
1 . 1 2 . 1
1 . 0 2 .0
Y 1
b1
1 1
4 2 4 2
Şekil 3.1: Pnomatik devre şeması
a0 a1 b0 b1
K1 K3 K2 K4
+24 V
0 V
Şekil 3.2: Kumanda sisteminin temassız algılayıcılarla gerçekleştirilmesi
29
Şekil 3.3: Elektrik devre şeması
1 2 3 4 5:1 a1
b1
b0
A+ B+ B- A-
A=1.0
B=2.0
a0
Şekil 3.4: Sistem akış ( yol-adım ) diyagramı
30
2M.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7
.0 .1 .2 .3 .4 .5 PE
GİRİŞLER ÇIKIŞLAR PLC
R Mp
Manyetik Temassız Algılayıcılar
Y1 Y2 Y3 Y4
a0 a1 b0 b1
L+ 1M
L1 N
24V.DC
Start
Şekil 3.5: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC cihazına bağlantıları
GİRİŞLER ÇIKIŞLAR
Adı Adresi Açıklama Adı Adresi Açıklama
St. I0.0 Start (başlatma) butonu Y1 Q0.0 Y1 valf bobini (A+)
a0 I0.1 A silindiri geri son konum algılayıcı
Y2 Q0.1 Y2 valf bobini (A-)
a1 I0.2 A silindiri ileri son konum algılayıcı
Y3 Q0.2 Y3 valf bobini (B+)
b0 I0.3 B silindiri geri son konum algılayıcı
Y4 Q0.3 Y4 valf bobini (B-)
b1 I0.4 B silindiri ileri son konum algılayıcı
Tablo 3.2: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC’de bağlandıkları adres tablosu
31
A+B+B-A- şeklindeki çalışma,gruplara ayrılırsa: I.Grup II.Grup A+B+ / B-A-
(2 adet yardımcı röle)
Çalışma için gerekli kaskad çözüm planı şöyledir:
A+ B+
a1 b1
B- A-
b0 a0
Start M0.2
a0
Y1 Y3 Y4 Y2
M0.2M0.1
M0.1 = A+B+ çalışma grubuna kumanda eder. M0.2 = B-A- çalışma grubuna kumanda eder. Çözüm planından da görüldüğü gibi 2 çalışma grubu vardır.Bir grup
çalışmasından,diğer bir gruba ait çalışmaya geçişi sağlayan temassız algılayıcılar,çözüm planında kalın ve altı çizili olarak yazılmıştır.Bunlar ilgili grubun çalışmasını sona erdiren ve bir sonraki grubu çalıştıran sinyal verici elemanlardır.
Sistemin başlangıç şartı için start butonu uyarılmış,bir önceki (B-A-)adım sinyali
mevcut (M0.2) ve en son adımı bitiren sinyal verici eleman uyarılmışsa (a0) başlangıç şartları sağlanmış olacaktır.
Sistemin PLC programı ladder (kontak) ve STL (deyim, komut) yöntemiyle aşağıdaki
gibi yapılır:
NETWORK 1: Birinci grup ayırıcı yardımcı rölenin SET,bir önceki grubun RESET edilmesi.
LD I0.0 A M0.2
A I0.1 S M0.1, 1 R M0.2, 1
I0.0 I0.1M0.2 M0.1
S1
M0.2
R1
32
NETWORK 2: Birinci grup içindeki A+ hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M0.1 = Q0.0
M0.1 Q0.0
NETWORK 3: Birinci grup içindeki B+ hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M0.1A I0.2
= Q0.2
M0.1 Q0.2I0.2
NETWORK 4: İkinci grubun SET, birinci grubun RESET edilmesi
LD M 0.1 A I0.4
S M 0.2, 1 R M 0.1, 1
M 0.1 I0.4 M 0.2
S1
M 0.1
R1
NETWORK 5: İkinci grup içindeki B- hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M0.2 = Q0.3
M0.2 Q0.3
NETWORK 6: İkinci grup içindeki A- hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M0.2A I0.3 = Q0.1
M0.2 Q0.1 I0.3
Programı PLC’ye yükledikten sonra simülasyon yapıp, programınızın doğruluğunu test etmeyi unutmayınız.
33
UYGULAMA FAALİYETİ A+B+B-C+C-A- şeklindeki ardışık kumanda zincirinin PLC programı yapılacaktır.A
ve B silindirleri çift etkili , valfler ise 5/2 çift bobin uyarılı, hafızalı impuls yönlendirme valfleridir.İstenen çalışmayı sağlayan PLC programını,gruplara ayırma (kaskad) yöntemiyle yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler Ø Sistemin çalışma şekline göre ihtiyaç
duyulan giriş çıkış sayısını tespit ediniz. Ø Eğer varsa sayıcı ve zamanlayıcı sayısını
tespit ediniz.
Ø Sistemde kullanılacak giriş elemanları ve çıkış elemanlarının neler olduğunu hatırlayınız.Bu elemanların özelliklerini kataloglardan araştırınız.
Ø Sistemin gerektirdiği PLC ve diğer donanımları seçiniz.
Ø
Ø PLC cihazının seçiminde, giriş ve çıkış sayıları ile sayıcı ve zamanlayıcı sayılarının önemini unutmayınız.
Ø Sistemde kullanılacak Elektropnomatik devre elemanlarını seçiniz.
Ø Seçtiğiniz silindirler,selenoid valfler ve temassız algılayıcıların sisteminize uygun olduğundan emin olunuz.Verilen malzeme listesi ile karşılaştırınız.
Ø Verilen kontrol probleminin çalışma şeklini tanımlayınız.
Ø Sisteme ait taslağın çizimini yaparak, iş elemanlarının yerlerini gösteriniz.
Ø Sistemin çalışması için gerekli programı belirleyiniz.
Ø Sistemin pnomatik ve elektrik şemasını çiziniz. Elektropnomatik Sistemler modülü kitabından yararlanabilirsiniz.
Ø Akış şeması( yol-adım diyagramı) ile sistemin çalışırlığını kontrol ediniz.
Ø Akış şemasının iyi okunması, çalışma sistemine en uygun çözümü getireceğini unutmayınız.
Ø Elektrik şemasını ladder diyagrama aktarınız.
Ø PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız.
Ø Programı yazınız. Ø PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız.
Ø Sistem elemanlarının bağlantı şemalarını inceleyiniz.
Ø Kataloglara veya eleman üzerindeki şekil ve yazılara bakınız.
Ø Sistem elemanlarının PLC cihazı ve birbirleri ile bağlantı şekillerini tespit ediniz.
Ø Kullandığınız Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçları ile PLC cihazı giriş çıkış terminallerini inceleyiniz.
Ø Sistem elemanlarının aralarındaki bağlantıları kurunuz.
Ø Ø Ø
Ø Enerji kontrolünü yaptıktan sonra, Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçlarını, PLC cihazı giriş çıkış terminallerinin uygun bölümlerine bağlayınız. Sistem besleme gerilimini ilgili yerlere dikkatli olarak bağlayınız.
UYGULAMA FAALİYETİ
34
Ø Devrenize enerji vermeden önce bağlantıların doğru olduğundan emin olunuz.
Ø İletkenleriniz ilgili terminallere doğru ve sağlam bağlanmış mı? Kontrolünü yapınız. Simülasyonunu yaparak devrenizi test ediniz.
Malzeme Listesi
Malzemenin adı Adedi Malzemenin özellikleri 1 PLC cihazı 1 S7 200 2 Silindir 3 Çift etkili 3 5/2 çift bobinli valf 3 Hafızalı impuls 4 Temassız algılayıcı 6 İndüktif 5 Start butonu 2 Ani temaslı 6 AC güç kaynağı 1 AC 220 V 7 DC güç kaynağı 1 DC 24 V, 1A 8 Kompresör 1 Uygun kapasitede 9 Bağlantı kabloları - Değişik uzunlukta
Tablo 3. 3: Devrede kullanılacak malzeme listesi
Y1 Y2
3535 35
2
B A C
Y3 Y4 Y5 Y6
b0 b1 c0a0 a1
1 11
4 4 2 2 4
0.1
1.1 2.1
1.0 2.0
3.1
3.0
c1
Şekil 3.6: Pnomatik devre şeması
35
a0 a1 b0 b1 c0 c1
K1 K3 K2 K4 K5 K6
+24 V
0 V
Şekil 3.7: Kumanda sisteminin temassız algılayıcılarla gerçekleştirilmesi
Şekil 3.8: Elektrik devre şeması
36
1 2 3 4 5 6 7:1
a1
c0
c1
b0
b1
A+ B+ B- C+ C- A-
a0 A=1.0
B=2.0
C=3.0
Şekil 3.9: Sistem akış ( yol-adım ) diyagramı
2M.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7
.0 .1 .2 .3 .4 .5 PE
GİRİŞLER ÇIKIŞLAR PLC
R Mp
Start
Endüktif Temassız Algılayıcılar
a0 a1 b0 b1
L+ 1M
L1 N
24V.DC Y1 Y2 Y3 Y4 Y5 Y6
Set c0 c1
Şekil 3.10: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC cihazına bağlantıları
37
GİRİŞLER ÇIKIŞLAR
Adı Adresi Açıklama Adı Adresi Açıklama
St. I0.0 Start (başlatma) butonu Y1 Q0.0 Y1 valf bobini (A+)
a0 I0.1 A silindiri geri son konum algılayıcı
Y2 Q0.1 Y2 valf bobini (A-)
a1 I0.2 A silindiri ileri son konum algılayıcı
Y3 Q0.2 Y3 valf bobini (B+)
b0 I0.3 B silindiri geri son konum algılayıcı
Y4 Q0.3 Y4 valf bobini (B-)
b1 I0.4 B silindiri ileri son konum algılayıcı
Y5 Q0.4 Y5 valf bobini (C+)
c0 I0.5 C silindiri geri son konum algılayıcı
Y6 Q0.5 Y6 valf bobini (C-)
c1 I0.6 C silindiri ileri son konum algılayıcı
Set I0.7 Kurma butonu
Tablo 3.4: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC’de bağlandıkları adres tablosu
A+B+B-C+C-A- şeklindeki çalışma, gruplara ayrılırsa; I.Grup II.Grup III.Grup A+B+ / B-C+ / C-A- (3 adet yardımcı röle)
Çalışma için gerekli kaskad çözüm planını:
A+ B+
a1 b1
B- C+
b0 c1
C- A-
c0 a0
Start M0.3
a0
Y1 Y3 Y4 Y5 Y6 Y2
M0.3M0.2M0.1
M0.1 = A+B+ çalışma grubuna kumanda eder. M0.2 = B-C+ çalışma grubuna kumanda eder.
38
M0.3 = C-A- çalışma grubuna kumanda eder. Çözüm planından da görüldüğü gibi 3 çalışma grubu vardır.Bir grup
çalışmasından,diğer bir gruba ait çalışmaya geçişi sağlayan temassız algılayıcılar,çözüm planında kalın ve altı çizili olarak yazılmıştır. Bunlar, ilgili grubun çalışmasını sona erdiren ve bir sonraki grubu çalıştıran sinyal verici elemanlardır.
Sistemin başlangıç şartı için start butonu uyarılmış,bir önceki (C-A-)adım sinyali
mevcut (M0.3) ve en son adımı bitiren sinyal verici eleman uyarılmışsa (a0) başlangıç şartları sağlanmış olacaktır.
Sistemin PLC programı ladder (kontak) ve STL (deyim, komut) yöntemiyle aşağıdaki
gibi yapılır: NETWORK 1: Birinci grup ayırıcı yardımcı rölenin SET,bir önceki grubun RESET
edilmesi.
LD I0.0 A M 0.3
A I0.1 S M 0.1, 1 R M 0.3, 1
I0.0 I0.1M0.3 M 0.1
S1
M 0.3
R1
NETWORK 2: Birinci grup içindeki A+ hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M0.1 = Q0.0
M0.1 Q0.0
NETWORK 3: Birinci grup içindeki B+ hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M0.1A I0.2
= Q0.2
M0.1 Q0.2I0.2
NETWORK 4: İkinci grubun SET, birinci grubun RESET edilmesi
LD M 0.1 A I0.4
S M 0.2, 1 R M 0.1, 1
M 0.1 I0.4 M 0.2
S1
M 0.1
R1
39
NETWORK 5: İkinci grup içindeki B- hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M0.2 = Q0.3
M0.2 Q0.3
NETWORK 6: İkinci grup içindeki C+ hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M0.2A I0.3
= Q0.3
M0.2 Q0.4 I0.3
NETWORK 7: Üçüncü grubun SET, ikinci grubun RESET edilmesi
LD M 0.2 A I0.6 O I0.7
S M 0.3, 1 R M 0.2, 1
M 0.2 I0.6 M 0.3
S1
M 0.2
R1
I0.7
NETWORK 8: Üçüncü grup içindeki C- hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M0.3 = Q0.5
M0.3 Q0.5
NETWORK 9: Üçüncü grup içindeki A- hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M0.3A I0.5
= Q0.1
M0.3 Q0.1I0.5
Programı PLC’ye yükledikten sonra simülasyon yapıp, programınızın doğruluğunu test etmeyi unutmayınız.
40
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları, doğru ve yanlış (D/Y) olarak değerlendiriniz.
1-(........) Bir devrede sinyal çakışması olmaması için silindirler mutlaka çıktıkları sıra ile
içeri girmelidirler.
2-(........) Kaskad yöntemine göre gruplandırma yapılırken, bir grup içersinde bir silindire
ait iki farklı hareket bulunabilir.
3-(........) Kaskad yöntemi, herhangi bir anda tek bir çıkış hattında enerji olup, diğer
hatların enerjisiz kalması istenilen Elektropnomatik sistemlerde kullanılan
yöntemdir.
4-(........) Kaskad yönteminde yardımcı röle sayısı, grup sayısından bir fazladır.
5-(........) A+A-B+C+C-B- şeklindeki çalışmanın grupları, A+ / A- / B+,C+ / C-,B- dir.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
41
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki ölçütlere göre değerlendiriniz. Tabloda listelenen davranışları gözlemlediyseniz EVET, gözlemlemediyseniz HAYIR
sütununda bulunan kutucuğa işareti koyunuz.
DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayir
1 Elemanların seçimini doğru yapabildiniz mi? 2 Programı editörde hatasız yazabildiniz mi? 3 Program aktarımını yapabildiniz mi? 4 Simülasyonu gerçekleştirebildiniz mi? 5 Giriş-çıkış elemanlarını hatasız bağlayabildiniz mi? 6 İş güvenliği kurallarına ve çalışma disiplinine uydunuz mu? 7 Verilen sürede çalışmayı gerçekleştirebildiniz mi?
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız soruları, öğrenme faaliyetinin ilgili bölümlerine dönerek tekrar inceleyiniz. Yapılan değerlendirme sonunda, HAYIR şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız uygulamaları tekrar ediniz. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer faaliyete geçiniz.
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
42
ÖĞRENME FAALİYETİ–4
Sistemdeki Elektropnomatik devre elemanlarına, hafızalı sıralayıcı yöntemine göre istenen çalışmayı yaptıran PLC programını yazabileceksiniz. Sistemin çalışmasını sağlayan devre elemanları ile PLC bağlantılarını hatasız yapabileceksiniz.
Ø PLC ile hafıza işlemleri hakkında internet ortamından bilg toplayınız. Ø Edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla tartışnız.
4. PLC İLE HAFIZALI SIRALAYICI (SET-RESET) YÖNTEMİ
İşlem devam ettiği sürece her kademe devrede kalır ve işlem bittiğinde
resetlenir(sıfırlanır).Start (başlangıç) sinyalinin hafızaya alınması gereken Elektropnomatik devrelerde kullanılır. Örneğin ilk çıkan silindir en son olarak geri gelecekse, son adıma kadar ilgili valf bobinin aktif kalması gereklidir. Sinyal çakışmasının önlendiği yöntemlerden biridir.
4.1. Hafızalı Sıralayıcı Yönteminin Özellikleri
Bu yöntemde, her bir silindir hareketine karşılık bir yardımcı röle kullanılmalıdır.
Yardımcı röle sayısı, adım sayısına eşittir. Örneğin (A+ B+ B- A-) şeklindeki ardışık kumanda zincirinde 4 adım olduğundan, kumanda devresinde 4 adet röle kullanılır. Bir adımdan diğer bir adıma geçişte bir önceki adımın gerçekleştirilip gerçekleşmediği sorgulanmalıdır. Tüm röleler, en son adımla birlikte reset edilir. Röle sayısı, adım sayısına eşittir.
Yardımcı röle sayısı = Adım sayısı
ÖĞRENME FAALİYETİ–4
AMAÇ
ARAŞTIRMA
43
UYGULAMA FAALİYETİ A+B+B-A- şeklindeki ardışık kumanda zincirinin PLC programı yapılacaktır.A ve B
silindirleri çift etkili , valfler ise 5/2 tek bobin uyarılı, yay geri dönüşlü yönlendirme valfleridir.İstenen çalışmayı sağlayan PLC programını, hafızalı sıralayıcı (set-reset) yöntemiyle yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler
Ø Sistemin çalışma şekline göre ihtiyaç duyulan giriş çıkış sayısını tespit ediniz.
Ø Eğer varsa sayıcı ve zamanlayıcı sayısını tespit ediniz.
Ø Sistemde kullanılacak giriş elemanları ve çıkış elemanlarının neler olduğunu hatırlayınız. Bu elemanların özelliklerini kataloglardan araştırınız.
Ø Sistemin gerektirdiği PLC ve diğer donanımları seçiniz.
Ø
Ø PLC cihazının seçiminde, giriş ve çıkış sayıları ile sayıcı ve zamanlayıcı sayılarının önemini unutmayınız.
Ø Sistemde kullanılacak Elektropnomatik devre elemanlarını seçiniz.
Ø Seçtiğiniz silindirler, selenoid valfler ve temassız algılayıcıların sisteminize uygun olduğundan emin olunuz. Verilen malzeme listesi ile karşılaştırınız.
Ø Verilen kontrol probleminin çalışma şeklini tanımlayınız.
Ø Sisteme ait taslağın çizimini yaparak, iş elemanlarının yerlerini gösteriniz.
Ø Sistemin çalışması için gerekli programı belirleyiniz.
Ø Sistemin pnomatik ve elektrik şemasını çiziniz. Elektropnomatik Sistemler modülü kitabından yararlanabilirsiniz.
Ø Akış şeması( yol-adım diyagramı) ile sistemin çalışırlığını kontrol ediniz.
Ø Akış şemasının, silindirlerin ne zaman ve hangi algılayıcılar tarafından uyarılarak, durumlarını belirlediğini unutmayınız.
Ø Elektrik şemasını ladder diyagrama aktarınız.
Ø PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız.
Ø Programı yazınız. Ø PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız.
Ø Sistem elemanlarının bağlantı şemalarını inceleyiniz.
Ø Kataloglara veya eleman üzerindeki şekil ve yazılara bakınız.
Ø Sistem elemanlarının PLC cihazı ve birbirleri ile bağlantı şekillerini tespit ediniz.
Ø Kullandığınız Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçları ile PLC cihazı giriş çıkış terminallerini inceleyiniz.
UYGULAMA FAALİYETİ
44
Ø Sistem elemanlarının aralarındaki bağlantıları kurunuz.
Ø Ø Ø
Ø Enerji kontrolünü yaptıktan sonra, Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçlarını, PLC cihazı giriş çıkış terminallerinin uygun bölümlerine bağlayınız. Sistem besleme gerilimini ilgili yerlere dikkatli olarak bağlayınız.
Ø Devrenize enerji vermeden önce bağlantıların doğru olduğundan emin olunuz.
Ø İletkenleriniz, ilgili terminallere doğru ve sağlam bağlanmış mı? Kontrolünü yapınız. Simülasyonunu yaparak devrenizi test ediniz.
Malzeme Listesi
Malzemenin adı Adedi Malzemenin özellikleri 1 PLC cihazı 1 S7 200 2 Silindir 2 Çift etkili 3 5/2 tek bobinli valf 2 Yay geri dönüşlü 4 Temassız algılayıcı 4 İndüktif 5 Start butonu 1 Ani temaslı 6 AC güç kaynağı 1 AC 220 V 7 DC güç kaynağı 1 DC 24 V, 1A 8 Kompresör 1 Uygun kapasitede 9 Bağlantı kabloları - Değişik uzunlukta
Tablo 4.1: Devrede kullanılacak malzeme listesi
Y1
35 35
2
B A
Y2
b0a0 a1
1
4 4 2
0.1
1.1 2.1
1.0 2.0
1
b1
Şekil 4.1: Pnomatik devre şeması
45
a0 a1 b0 b1
K1 K3 K2 K4
+24 V
0 V
Şekil 4.2: Kumanda sisteminin temassız algılayıcılarla gerçekleştirilmesi
Şekil 4.3: Elektrik devre şeması
1 2 3 4 5:1 a1
b1
b0
A+ B+ B- A-
A=1.0
B=2.0
a0
Şekil 4.4: Sistem akış ( yol-adım ) diyagramı
46
2M.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7
.0 .1 .2 .3 .4 .5 PE
GİRİŞLER ÇIKIŞLAR PLC
R Mp
Start
Endüktif Temassız Algılayıcılar
Y1 Y2
a0 a1 b0 b1
L+ 1M
L1 N
24V.DC
Şekil 4.5: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC cihazına bağlantıları
GİRİŞLER ÇIKIŞLAR
Adı Adresi Açıklama Adı Adresi Açıklama
St. I0.0 Start (başlatma) butonu Y1 Q0.0 Y1 valf bobini
a0 I0.1 A silindiri geri son konum algılayıcı
Y2 Q0.1 Y2 valf bobini
a1 I0.2 A silindiri ileri son konum algılayıcı
b0 I0.3 B silindiri geri son konum algılayıcı
b1 I0.4 B silindiri ileri son konum algılayıcı
Tablo 4.2: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC’de bağlandıkları adres tablosu
47
Sistemin PLC programı, ladder (kontak) ve STL (deyim, komut) yöntemiyle aşağıdaki gibi yapılır:
NETWORK 1: A+ hareketinin gerçekleştirilmesi
LD I0.0 A I0.1
AN M 0.4 S M 0.1, 1
I0.0 M 0.4I0.1 M 0.1
S1
NETWORK 2: B+ hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M0.1
A I0.2 S M0.2, 1
M0.1 I0.2 M0.2
S1
NETWORK 3: B- hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M 0.2
A I0.4 S M 0.3, 1
M0.2 I0.4 M0.3
S1
NETWORK 4: A- hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M 0.3 A I0.3
S M 0.4, 1 R M 0.4, 4
M 0.3 I0.3 M 0.4
S1
M 0.1
R4
Dikkat edilirse yardımcı röleler ayrı ayrı reset edilmemiştir.4.adımda “R“ komutunun altına yazılan 4 rakamı ile M0.1’den M0.4’e kadar olan bütün yardımcı röleler, aynı anda reset edilmiştir. Bu pratik çözüm, S7-200 PLC cihazları için geçerlidir.Diğer marka PLC cihazlarında ayrı ayrı resetleme yapılmalıdır.
NETWORK 5: A+ A- hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M 0.1 A N M 0.4 = Q 0.0
M 0.1 M 0.4 Q 0.0
48
NETWORK 6: B+ B- hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M 0.2 A N M 0.3 = Q 0.1
M 0.2 M 0.3 Q 0.1
Programı PLC’ye yükledikten sonra simülasyon yapıp, programınızın doğruluğunu test etmeyi unutmayınız.
49
UYGULAMA FAALİYETİ A+B+A-C+B-C- şeklindeki ardışık kumanda zincirinin PLC programı yapılacaktır.A
ve B silindirleri çift etkili , valfler ise 5/2 tek bobin uyarılı, yay geri dönüşlü yönlendirme valfleridir.İstenen çalışmayı sağlayan PLC programını, hafızalı sıralayıcı(set-reset) yöntemiyle yapınız.
İşlem Basamakları Öneriler
Ø Sistemin çalışma şekline göre ihtiyaç duyulan giriş çıkış sayısını tespit ediniz.
Ø Eğer varsa sayıcı ve zamanlayıcı sayısını tespit ediniz.
Ø Sistemde kullanılacak giriş elemanları ve çıkış elemanlarının neler olduğunu hatırlayınız. Bu elemanların özelliklerini kataloglardan araştırınız.
Ø Sistemin gerektirdiği PLC ve diğer donanımları seçiniz.
Ø
Ø PLC cihazının seçiminde, giriş ve çıkış sayıları ile sayıcı ve zamanlayıcı sayılarının önemini unutmayınız.
Ø Sistemde kullanılacak Elektropnomatik devre elemanlarını seçiniz.
Ø Seçtiğiniz silindirler, selenoid valfler ve temassız algılayıcıların sisteminize uygun olduğundan emin olunuz. Verilen malzeme listesi ile karşılaştırınız.
Ø Verilen kontrol probleminin çalışma şeklini tanımlayınız.
Ø Sisteme ait taslağın çizimini yaparak, iş elemanlarının yerlerini gösteriniz.
Ø Sistemin çalışması için gerekli programı belirleyiniz.
Ø Sistemin pnomatik ve elektrik şemasını çiziniz. Elektropnomatik Sistemler modülü kitabından yararlanabilirsiniz.
Ø Akış şeması( yol-adım diyagramı) ile sistemin çalışırlığını kontrol ediniz.
Ø Akış şemasının, silindirlerin ne zaman ve hangi algılayıcılar tarafından uyarılarak, durumlarını belirlediğini unutmayınız.
Ø Elektrik şemasını ladder diyagrama aktarınız.
Ø PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız.
Ø Programı yazınız. Ø PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız.
Ø Sistem elemanlarının bağlantı şemalarını inceleyiniz.
Ø Kataloglara veya eleman üzerindeki şekil ve yazılara bakınız.
Ø Sistem elemanlarının PLC cihazı ve birbirleri ile bağlantı şekillerini tespit ediniz.
Ø Kullandığınız Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçları ile PLC cihazı giriş-çıkış terminallerini inceleyiniz.
Ø Sistem elemanlarının aralarındaki bağlantıları kurunuz.
Ø Ø
Ø Enerji kontrolünü yaptıktan sonra, Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçlarını, PLC cihazı giriş-çıkış terminallerinin uygun bölümlerine bağlayınız. Sistem besleme gerilimini
UYGULAMA FAALİYETİ
50
ilgili yerlere dikkatli olarak bağlayınız.
Ø Devrenize enerji vermeden önce bağlantıların doğru olduğundan emin olunuz.
Ø İletkenleriniz, ilgili terminallere doğru ve sağlam bağlanmış mı? Kontrolünü yapınız. Simülasyonunu yaparak devrenizi test ediniz.
Malzeme Listesi Malzemenin adı Adedi Malzemenin özellikleri
1 PLC cihazı 1 S7 200 2 Silindir 3 Çift etkili 3 5/2 tek bobinli valf 3 Yay geri dönüşlü 4 Temassız algılayıcı 6 Kapasitif 5 Start butonu 1 Ani temaslı 6 AC güç kaynağı 1 AC 220 V 7 DC güç kaynağı 1 DC 24 V, 1A 8 Kompresör 1 Uygun kapasitede 9 Bağlantı kabloları - Değişik uzunlukta
Tablo 4.3: Devrede kullanılacak malzeme listesi
Y1
3535 35
2
B A C
Y2 Y3
b0 b1 c0a0 a1
11
4 4 2 2 4
0.1
1.1 2.1
1.0 2.0
3.1
3.0
1
c1
Şekil 4.6: Pnomatik devre şeması
51
a0 a1 b0 b1 c0 c1
K1 K3 K2 K4 K5 K6
+24 V
0 V
Şekil 4.7: Kumanda sisteminin temassız algılayıcılarla gerçekleştirilmesi
Şekil 4.8: Elektrik devre şeması
52
1 2 3 4 5
A=1.0
B=2.0
a1 a0
b1 b0
c1
c0
6 7:1
C=3.0
A+ C+ B- C-A-B+
Şekil 4.9: Sistem akış ( yol-adım ) diyagramı
2M.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7
.0 .1 .2 .3 .4 .5 PE
GİRİŞLER ÇIKIŞLAR PLC
R Mp
Start
Kapasitif Temassız Algılayıcılar
a0 a1 b0 b1
L+ 1M
L1 N
24V.DC Y1 Y2 Y3
c0 c1
Şekil 4.10: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC cihazına bağlantıları
53
GİRİŞLER ÇIKIŞLAR
Adı Adresi Açıklama Adı Adresi Açıklama
St. I0.0 Start (başlatma) butonu Y1 Q0.0 Y1 valf bobini
a0 I0.1 A silindiri geri son konum algılayıcı Y2 Q0.1 Y2 valf bobini
a1 I0.2 A silindiri ileri son konum algılayıcı Y3 Q0.2 Y3 valf bobini
b0 I0.3 B silindiri geri son konum algılayıcı
b1 I0.4 B silindiri ileri son konum algılayıcı
c0 I0.5 C silindiri geri son konum algılayıcı
c1 I0.6 C silindiri ileri son konumalgılayıcı
Tablo 4.4: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC’de bağlandıkları adres tablosu
Sistemin PLC programı Ladder (kontak) ve STL (deyim, komut) yöntemiyle,
aşağıdaki gibi yapılır: NETWORK 1: A+ hareketinin gerçekleştirilmesi
LD I0.0 A I0.5 AN M0.6
S M0.1, 1
I0.0 I0.5 M0.1M0.6
S1
NETWORK 2: B+ hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M0.1 A I0.2
S M0.2, 1
M0.1 I0.2 M0.2
S1
NETWORK 3: A- hareketinin gerçekleştirilmesi
54
LD M0.2 A I0.4
S M0.3, 1
M0.2 I0.4 M0.3
S1
NETWORK 4: C+ hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M 0.3 A I0.1
S M 0.4, 1
M 0.3 I0.1 M 0.4
S1
NETWORK 5: B- hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M0.4 A I0.6
S M0.5, 1
M0.4 I0.6 M0.5
S1
NETWORK 6: C- hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M 0.5 A I0.3
S M 0.6, 1 R M 0.1, 6
M 0.5 I0.3 M 0.6
S1
M 0.1
R6
NETWORK 7: A+ A- hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M0.1 AN M0.3 = Q0.0
M 0.1 M 0.3 Q0.0
NETWORK 8: B+ B- hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M0.2 AN M0.5 = Q0.1
M0.2 M0.5 Q0.1
NETWORK 8: C+ C- hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M0.4 AN M0.6 = Q0.2
M0.4 M0.6 Q0.2
55
Programı PLC’ye yükledikten sonra simülasyon yapıp, programınızın doğruluğunu test etmeyi unutmayınız.
56
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
Aşağıdaki soruları, doğru veya yanlış (D/Y) olarak değerlendiriniz.
1-(........) Hafızalı sıralayıcı yönteminde, yardımcı röle sayısı adım sayısına eşittir.
2-(........) Hafızalı sıralayıcı yöntemi sadece sinyal çakışmasının olmadığı devrelerde
kullanılır.
3-(........) Simülasyon, devreye enerji vermeden devreyi kontrol etmemize yarar.
4-(........) Başlangıç sinyalinin hafızaya alındığı yöntem, hafızalı sıralayıcı yöntemidir.
5-(........) S7–200 PLC cihazında giriş adresi I0.0,çıkış adresi Q0.0 şeklindedir.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
57
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
Modül ile kazandığınız yeterliği, aşağıdaki ölçütlere göre değerlendiriniz. Tabloda listelenen davranışları gözlemlediyseniz EVET, gözlemlemediyseniz HAYIR
sütununda bulunan kutucuğa işareti koyunuz.
DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayır
1 Elemanların seçimini doğru yapabildiniz mi? 2 Programı editörde hatasız yazabildiniz mi? 3 Program aktarımını yapabildiniz mi? 4 Simülasyonu gerçekleştirebildiniz mi? 5 Giriş-çıkış elemanlarını hatasız bağlayabildiniz mi?
6 İş güvenliği kurallarına ve çalışma disiplinine uydunuz mu? 7 Verilen sürede çalışmayı gerçekleştirebildiniz mi?
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız soruları, öğrenme faaliyetinin ilgili bölümlerine dönerek tekrar inceleyiniz. Yapılan değerlendirme sonunda, HAYIR şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız uygulamaları tekrar ediniz. Kendinizi yeterli görüyorsanız diğer faaliyete geçiniz.
PERFORMANS DEĞERLENDİRME
58
ÖĞRENMEME FAALİYETİ–5 Teknolojik şeması verilen bir Elektropnomatik sisteme, istenen çalışmayı yaptıran
PLC programını yazabileceksiniz. Sistemin çalışmasını sağlayan devre elemanları ile PLC bağlantılarını hatasız yapabileceksiniz.
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Ø Teknolojik şemaların çiziminde dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir?
Araştırınız.
Ø PLC kontrollü Elektropnomatik sistemle çalışan bir makinenin çalışmasını gözlemleyerek teknolojik şemasını çiziniz.
Ø Uygulamada en çok kullanılan yöntemi araştırınız. Nedenlerinin raporunu hazırlayınız.
Ø Otomasyon sistemlerinin kullanıldığı işletmelere giderek gözlemler yapınız. İlgili kişilerden bilgi alınız. Gözlem ve edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız.
5. PLC PROGRAMINI YAZMAK
UYGULAMA FAALİYETİ Eşit çapta iki delik bir iş parçası üzerine az bir mesafe ile delinecektir. A silindiri,
magazinde bulunan parçayı delme alanına dayama hareketini, B silindiri delme motorunun yukarı ve aşağı hareketlerini yapmaktadır. C silindirinin görevi ise iş parçasını ikinci delik merkezine kadar itme hareketidir. Sistemin çalışması şu şekildedir:
Start butonuna basıldığında, A silindiri magazinde bulunan iş parçasını delme alanına
dayayacak, A silindirinin ileri son konuma ulaşması ile B silindiri ileri çıkarak iş parçasını delecektir. Delme, B silindirinin ileri son konuma ulaşması ile bitecek ve B silindiri geri gelecektir. C silindiri ileri çıkarak, iş parçasını ikinci delik merkezine kadar itecektir. Bundan sonra B silindiri tekrar ikinci bir delik delmeli ve geri gelmelidir. B silindirinin geri gelmesi ile önce C silindiri, ardından A silindiri geri gelmelidir. Silindirlerin ileri ve geri hızları yavaş olmalıdır.
ÖĞRENME FAALİYETİ–5
AMAÇ
ARAŞTIRMA
59
Şekil 5.1: Sistemin teknolojik şeması
İşlem Basamakları Öneriler Ø Sistemin çalışma şekline göre ihtiyaç
duyulan giriş-çıkış sayısını tespit ediniz. Ø Eğer varsa sayıcı ve zamanlayıcı sayısını
tespit ediniz.
Ø Sistemde kullanılacak giriş elemanları ve çıkış elemanlarının neler olduğunu hatırlayınız. Bu elemanların özelliklerini kataloglardan araştırınız.
Ø Sistemin gerektirdiği PLC ve diğer donanımları seçiniz.
Ø
Ø PLC cihazının seçiminde, giriş ve çıkış sayıları ile sayıcı ve zamanlayıcı sayılarının önemini unutmayınız.
Ø Sistemde kullanılacak Elektropnomatik devre elemanlarını seçiniz.
Ø Seçtiğiniz silindirler, selenoid valfler ve temassız algılayıcıların sisteminize uygun olduğundan emin olunuz. Verilen malzeme listesi ile karşılaştırınız.
Ø Verilen kontrol probleminin çalışma şeklini tanımlayınız.
Ø Sisteme ait teknolojik şemayı iyi analiz ederek, çalışma şartlarını belirleyiniz.
Ø Sistemin çalışması için gerekli programı belirleyiniz.
Ø Sistemin pnomatik şemasını çiziniz. Elektropnomatik Sistemler modülü kitabından yararlanabilirsiniz.
Ø Akış şeması( yol-adım diyagramı) ile sistemin çalışırlığını kontrol ediniz.
Ø Akış şemasının, silindirlerin ne zaman ve hangi algılayıcılar tarafından uyarılarak, durumlarını belirlediğini unutmayınız.
Ø Ladder programı çiziniz. Ø PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız.
Ø Liste programı yazınız. Ø PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız.
Ø Sistem elemanlarının bağlantı şemalarını inceleyiniz.
Ø Kataloglara veya eleman üzerindeki şekil ve yazılara bakınız.
60
Ø Sistem elemanlarının PLC cihazı ve birbirleri ile bağlantı şekillerini tespit ediniz.
Ø Kullandığınız Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçları ile PLC cihazı giriş-çıkış terminallerini inceleyiniz.
Ø Sistem elemanlarının aralarındaki bağlantıları kurunuz.
Ø Enerji kontrolünü yaptıktan sonra, Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçlarını, PLC cihazı giriş çıkış terminallerinin uygun bölümlerine bağlayınız. Sistem besleme gerilimini ilgili yerlere dikkatli olarak bağlayınız.
Ø Devrenize enerji vermeden önce bağlantıların doğru olduğundan emin olunuz.
Ø İletkenleriniz, ilgili terminallere doğru ve sağlam bağlanmış mı? Kontrolünü yapınız. Simülasyonunu yaparak devrenizi test ediniz.
61
Malzeme Listesi
Malzemenin adı Adedi Malzemenin özellikleri 1 PLC cihazı 1 S7 200 2 Silindir 3 Çift etkili 3 5/2 çift bobinli valf 3 Yay geri dönüşlü 4 Akış kontrol valfi 6 Ayarlanabilir 5 Temassız algılayıcı 6 Manyetik(reed kontak) 6 Start butonu 1 Ani temaslı 7 AC güç kaynağı 1 AC 220 V 8 DC güç kaynağı 1 DC 24V, 1A 9 Kompresör 1 Uygun kapasitede 10 Bağlantı kabloları - Değişik uzunlukta
Tablo 5.1: Devrede kullanılacak malzeme listesi
Y1
3535 35
2
B A C
Y2 Y3
b0a0 a1
11
4 4 2 2 4
0.1
1.1 2.1
1.0 2.0
3.1
3.0
1
b1 c0 c1
1.01 1.02 2.01 2.02 3.01 3.02
Şekil 5.2: Pnomatik devre şeması
1 2 3 4 5
A=1.0
B=2.0
a1 a0
b1
b0
c1 c0
6 7
C=3.0
A+ C+ B+ B-B-B+
b1
b0
8 9:1
C- A- Şekil 5.3: Sistem akış ( yol-adım ) diyagramı
62
Sistemdeki gruplandırma; I.Grup II.Grup III.Grup IV.Grup A+B+ / B-C+ / B+ / B-C-A- şeklinde
olur. Grup sayısı 4 olduğundan yardımcı (ayırıcı) röle sayısı da 4’tür. Çalışma için gerekli kaskad çözüm planı ise;
A+ B+
a1 b1
B- C+
b0 c1
B+
b1
B- C- A-
b0 c0 a0
Start M0.4
a0
Y1 Y3 Y4 Y5 Y3 Y4 Y6 Y2
M0.3M0.2M0.1 M0.4 şeklindedir.
M0.1 = A+B+ çalışma grubuna kumanda eder. M0.2 = B-C+ çalışma grubuna kumanda eder. M0.3 = B+ hareketine kumanda eder. M0.4 = B-C-A- çalışma grubuna kumanda eder.
Çözüm planından da görüldüğü gibi 4 çalışma grubu vardır.Bir grup çalışmasından,
diğer bir gruba ait çalışmaya geçişi sağlayan temassız algılayıcılar,çözüm planında kalın ve altı çizili olarak yazılmıştır.Bunlar ilgili grubun çalışmasını sona erdiren ve bir sonraki grubu çalıştıran sinyal verici elemanlardır.
Sistemin başlangıç şartı için ,start butonu uyarılmış,bir önceki (B-C-A-)adım sinyali
mevcut (M0.4) ve en son adımı bitiren sinyal verici eleman uyarılmışsa (a0) başlangıç şartları sağlanmış olacaktır.
63
2M.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7
.0 .1 .2 .3 .4 .5 PE
GİRİŞLER ÇIKIŞLAR PLC
R Mp
Start
Manyetik Temassız Algılayıcılar
a0 a1 b0 b1
L+ 1M
L1 N
24V.DC Y1 Y2 Y3
Set c0 c1
Şekil 5.4: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC cihazına bağlantıları
GİRİŞLER ÇIKIŞLAR
Adı Adresi Açıklama Adı Adresi Açıklama
St. I0.0 Start (başlatma) butonu Y1 Q0.0 Y1 valf bobini
a0 I0.1 A silindiri geri son konum algılayıcı Y2 Q0.1 Y2 valf bobini
a1 I0.2 A silindiri ileri son konum algılayıcı Y3 Q0.2 Y3 valf bobini
b0 I0.3 B silindiri geri son konum algılayıcı
b1 I0.4 B silindiri ileri son konum algılayıcı
c0 I0.5 C silindiri geri son konum algılayıcı
c1 I0.6 C silindiri ileri son konumalgılayıcı
Set I0.7 Kurma butonu
Tablo 5.2: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC’de bağlandıkları adres tablosu
Sistemin PLC programı, ladder (kontak) ve STL (deyim, komut) yöntemiyle aşağıdaki
gibi yapılır:
64
NETWORK 1: Birinci grup ayırıcı yardımcı rölenin SET, bir önceki grubun RESET edilmesi.
L D M 0 .4
A I 0 .0 A I 0 .1
S M 0 .1 , 1 R M 0 .4 , 1
M 0 .4 I 0 .0 M 0 .1I 0 .1
M 0 .4
S1
R1
NETWORK 2: İkinci grubun SET, birinci grubun RESET edilmesi
L D M 0 .1
A I 0 .4 S M 0 .2 , 1 R M 0 .1 , 1
M 0 .1 I 0 .4 M 0 .2
M 0 .1
S1
R1
NETWORK 3: Üçüncü grubun SET, ikinci grubun RESET edilmesi
L D M 0.2
A I0 .6 S M 0.3, 1 R M 0.2, 1
M 0.2 I0.6 M 0.3
M 0.2
S1
R1
NETWORK 4: Dördüncü grubun SET, üçüncü grubun RESET edilmesi
L D M 0 .3
A I 0 .4 O I 0 .7
S M 0 .4 , 1 R M 0 .3 , 1
M 0 .3 I 0 .4 M 0 .4
M 0 .3
S1
R1
I 0 .7
NETWORK 5: Birinci grup içindeki A+B+ hareketlerinin gerçekleştirilmesi
65
L D M 0 .1
S Q 0 .0 , 1 A I 0 .2
S Q 0 .1 , 1
M 0 .1 Q 0 .0
Q 0 .1
S1
S1
I 0 .2
NETWORK 6: İkinci grup içindeki B-C+ hareketlerinin gerçekleştirilmesi
L D M 0 .2
R Q 0 .1 , 1 A I 0 .3
S Q 0 .2 , 1
M 0 .2 Q 0 .1
Q 0 .2
R1
S1
I 0 .3
NETWORK 7: Üçüncü grup içindeki B+ hareketinin gerçekleştirilmesi
LD M 0.3 S Q0.1, 1
M 0.3 Q0.1
S1
NETWORK 8: Dördüncü grup içindeki B-C-A- hareketlerinin gerçekleştirilmesi(B-)
LD M 0.4 R Q0.1, 1
M 0.4 Q0.1
R1
NETWORK 9: Dördüncü grup içindeki B-C-A- hareketlerinin gerçekleştirilmesi(C-)
L D M 0.4 A I0.3
R Q 0.2, 1
M 0.4 Q 0.2
R1
I0.3
NETWORK 10: Dördüncü grup içindeki B-C-A- hareketlerinin gerçekleştirilmesi(A-)
LD M 0.4 A I0.5
R Q0.0, 1
M 0.4 Q0.0
R1
I0.5
Programı PLC’ye yükledikten sonra simülasyon yapıp, programınızın doğruluğunu test etmeyi unutmayınız.
66
UYGULAMA FAALİYETİ
Şekil 5.5: Sistemin teknolojik şeması
Bir sepet içerisine konulan iş parçaları, temizleme sıvısının içine 3 defa batırılacaktır.
Sistemin çalışması şu şekildedir: Start butonuna basıldığında, sepet sıvı içerisine 3 defa batırılıp çıkarılacak, işlem
bittiğinde silindir geri son konuma gelip duracaktır. Acil bir durumda silindirin geri son konuma gelip durması için stop butonu kullanılacaktır. Yeni bir çevrimi başlatmak için, silindirin geri konuma gelerek daha önceki işlemi tamamlaması gerekir.
Silindirin sadece ileri hareket hızı yavaş olacaktır.
67
İşlem Basamakları Öneriler Ø Sistemin çalışma şekline göre ihtiyaç
duyulan giriş-çıkış sayısını tespit ediniz. Ø Eğer varsa sayıcı ve zamanlayıcı sayısını
tespit ediniz.
Ø Sistemde kullanılacak giriş elemanları ve çıkış elemanlarının neler olduğunu hatırlayınız. Bu elemanların özelliklerini kataloglardan araştırınız.
Ø Sistemin gerektirdiği PLC ve diğer donanımları seçiniz.
Ø
Ø PLC cihazının seçiminde, giriş ve çıkış sayıları ile sayıcı ve zamanlayıcı sayılarının önemini unutmayınız.
Ø Sistemde kullanılacak Elektropnomatik devre elemanlarını seçiniz.
Ø Seçtiğiniz silindirler, selenoid valfler ve temassız algılayıcıların sisteminize uygun olduğundan emin olunuz. Verilen malzeme listesi ile karşılaştırınız.
Ø Verilen kontrol probleminin çalışma şeklini tanımlayınız.
Ø Sisteme ait teknolojik şemayı iyi analiz ederek, çalışma şartlarını belirleyiniz.
Ø Sistemin çalışması için gerekli programı belirleyiniz.
Ø Sistemin pnomatik şemasını çiziniz. Elektropnomatik Sistemler modülü kitabından yararlanabilirsiniz.
Ø Akış şeması( yol-adım diyagramı) ile sistemin çalışırlığını kontrol ediniz.
Ø Akış şemasının, silindirlerin ne zaman ve hangi algılayıcılar tarafından uyarılarak, durumlarını belirlediğini unutmayınız.
Ø Ladder programı çiziniz. Ø PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız.
Ø Liste programı yazınız. Ø PLC Programlama Teknikleri modül kitabındaki ilgili bölüme bakınız.
Ø Sistem elemanlarının bağlantı şemalarını inceleyiniz.
Ø Kataloglara veya eleman üzerindeki şekil ve yazılara bakınız.
Ø Sistem elemanlarının PLC cihazı ve birbirleri ile bağlantı şekillerini tespit ediniz.
Ø Kullandığınız Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçları ile PLC cihazı giriş-çıkış terminallerini inceleyiniz.
Ø Sistem elemanlarının aralarındaki bağlantıları kurunuz.
Ø Enerji kontrolünü yaptıktan sonra Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantı uçlarını, PLC cihazı giriş çıkış terminallerinin uygun bölümlerine bağlayınız. Sistem besleme gerilimini, ilgili yerlere dikkatli olarak bağlayınız.
Ø Devrenize enerji vermeden önce bağlantıların doğru olduğundan emin olunuz.
Ø İletkenleriniz, ilgili terminallere doğru ve sağlam bağlanmış mı? Kontrolünü yapınız. Simülasyonunu yaparak devrenizi test ediniz.
68
Malzeme Listesi
Malzemenin adı Adedi Malzemenin özellikleri 1 PLC cihazı 1 S7 200 2 Silindir 1 Çift etkili 3 5/2 çift bobinli valf 1 Hafızalı impuls 4 Akış kontrol valfi 1 Ayarlanabilir 5 Temassız algılayıcı 2 Manyetik(reed kontak) 6 Start butonu 2 Ani temaslı 7 AC güç kaynağı 1 AC 220 V 8 DC güç kaynağı 1 DC 24 V, 1A 9 Kompresör 1 Uygun kapasitede
10 Bağlantı kabloları - Değişik uzunlukta
Tablo 5.3: Devrede kullanılacak malzeme listesi
Y 1 Y 2
a 0 a 1
135
2 4
1 .0
1 .1
0 .1
1 .0 1
A
Şekil 5.6: Pnomatik devre şeması
Şekil 5.7: Sistem akış ( yol-adım ) diyagramı
69
+ 2 4 V
0 V
S tar t S to p K 1
C
a0
K 2 K 3 K 4
a1
K 1 K 2
K 3 K 4 K 2
Y 1 Y 2
+ 2 4 V
0 V
4 S ay ıc ı
3
4
13
14
41
4 2
3 1 3
14
2 3
24
13
14
13
14
1 3
1 4
1 2 3 4 5 6
7 8 9
K 1
Şekil 5.8: Elektrik devre şeması
2M.0 .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7
.0 .1 .2 .3 .4 .5 PE
GİRİŞLER ÇIKIŞLAR PLC
R Mp
Start
Manyetik Temassız Algılayıcılar
a0 a1
L+ 1M
L1 N
24V.DC Y1 Y2
Stop
Şekil 5.9: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC cihazına bağlantıları
70
GİRİŞLER ÇIKIŞLAR
Adı Adresi Açıklama Adı Adresi Açıklama
St. I0.0 Start (başlatma) butonu Y1 Q0.0 Y1 valf bobini
a0 I0.1 A silindiri geri son konum algılayıcı
Y2 Q0.1 Y2 valf bobini
a1 I0.2 A silindiri ileri son konum algılayıcı
Sto I0.3 Stop (durdurma) butonu
Tablo 5.4: Giriş ve çıkış elemanlarının PLC’de bağlandıkları adres tablosu
Sistemin PLC programı, ladder (kontak) ve STL (deyim, komut) yöntemiyle aşağıdaki
gibi yapılır:
NETWORK 1
LD I0.0
O M 0.0 AN M 0.1
AN C0 = M 0.0
I0.0 M 0.1 M 0.0C 0
M 0.0
NETWORK 2
LD I0.3 = Q0.0
I0.3 M0.1
NETWORK 3
LD I0.2 A M0.0 AN M0.3 = Q0.0
I0.2 M0.0 Q0.0M0.3
71
NETWORK 4
LD I0.2
= M0.2
I0.2 M0.2
NETWORK 5
LD M 0.2 0 M 0.1 = Q0.1
M 0.2 Q0.1
M 0.1
NETWORK 6
LD M0.2 LD M0.1
CTU C0, +3
M0.2
M0.3
C0
CU
R PV +3
CTU
NETWORK 7
LD I0.0
= M0.3
I0.0 M0.3
Programı PLC’ye yükledikten sonra simülasyon yapıp, programınızın doğruluğunu test etmeyi unutmayınız.
72
PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME)
Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki ölçütlere göre değerlendiriniz. Tabloda listelenen davranışları gözlemlediyseniz EVET, gözlemlemediyseniz HAYIR
sütununda bulunan kutucuğa işareti koyunuz.
DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayır
1 Elemanların seçimini doğru yapabildiniz mi? 2 Sisteme ait teknolojik şemayı iyi analiz edebildiniz mi? 3 Programı editörde hatasız yazabildiniz mi? 4 Program aktarımını yapabildiniz mi?
5 Simülasyonu gerçekleştirebildiniz mi? 6 Giriş-çıkış elemanlarını hatasız bağlayabildiniz mi? 7 İş güvenliği kurallarına ve çalışma disiplinine uydunuz mu? 8 Verilen sürede çalışmayı gerçekleştirebildiniz mi?
Yapılan değerlendirme sonunda, HAYIR şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden
geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız uygulamaları tekrar ediniz. Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz, size çeşitli ölçme araçları
uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
73
MODÜL DEĞERLENDİRME Aşağıda teknolojik şeması verilen sistemin kurulması ve PLC programının
yapılmasını, işlem basamaklarını takip ederek ve önerileri dikkate alarak yapınız.
a0
b0 c1
b1
a11 2 3 4 5 6 7:1
c0
A=1.0
B=2.0
C=3.0
A+ B+ B- A- C+ C-"
Sistemin teknolojik şeması Sistem akış ( yol-adım ) diyagramı Parçaların etiketlenmesi işi için:
• A silindiri, magazindeki parçayı alıp mekanik durdurucuya kadar itecek ve
sıkıştıracaktır.
• B silindiri etiketi basacak,
• C silindiri ise parçayı sepete atacaktır.
• Magazinde parça olmaması durumunda sistem çalışmamalıdır.
• Acil durdurmaya basılırsa tüm silindirler, başlangıç konumlarına
döneceklerdir.
• Silindirler çift etkili, yönlendirme valfleri ise 5/2 tek bobinli, yay geri
dönüşlüdür.
• Silindirlerin ileri ve geri hızları yavaş olacaktır.
MODÜL DEĞERLENDİRME
74
İşlem Basamakları Öneriler
Ø Sistemin pnomatik devre şemasını çiziniz. Ø Silindir ve valf çeşitleri ile silindir hızlarını dikkate alınız.
Ø Kaskad yöntemine göre gruplandırmayı yapınız.
Ø Bir grup içerisinde aynı silindirin iki hareketinin olmamasına dikkat ediniz.
Ø Çalışma için gerekli kaskad çözüm planını çıkartınız.
Ø Çalışma grupları ve temassız algılayıcıların işlevlerini analiz ediniz.
Ø Sistemin başlangıç (set-reset) şartlarını belirleyiniz.
Ø Sürekli çevrim için tüm şartların sağlanmış olması gerekir.
Ø Giriş ve çıkış elemanlarının PLC’de bağlandıkları adres tablosunu oluşturunuz.
Ø Adres tablolarının doğruluğu, giriş ve çıkış elemanlarının bağlantılarını hatasız yapmanızı sağlayacaktır.
Ø PLC programını yapınız. Ø Komut ve sembollerde hata yapmayınız.
Ø Programı, PLC cihazına yükleyiniz. Ø PLC üzerindeki konum anahtarını (switch) TERM konumuna almayı unutmayınız.
Ø Simülasyon yaparak programınızı test ediniz.
Ø Simülasyonun sizi, yaralanma ve maddi hasardan koruyacağını unutmayınız.
Ø PLC giriş ve çıkış ünitelerini bağlayarak sistemi çalıştırınız.
Ø Sistemde enerji olmadığından emin olunuz. Devre elemanlarını ilgili yerlere dikkatli ve hatasız bağladıktan sonra sitemi çalıştırınız.
75
DERECELENDİRME ÖLÇEĞİ
Modülün Adı
PLC İLE ELEKTROPNOMATİK SİSTEMLERİN KONTROLÜ
Öğrencinin Adı Soyadı Sınıfı Nu
AÇIKLAMA: Aşağıda listelenen davranışların her birini, öğrencide gözleyemedi iseniz (0), zayıf nitelikte gözlemlediyseniz (1), orta düzeyde gözlemlediyseniz (2), iyi nitelikte gözlemlediyseniz (3), çok iyi seviyede gözlemlediyseniz (4) nulu kutucuğa işareti koyunuz.
Değer Düzeyi İŞLEM BASAMAKLARI
0 1 2 3 4
1.Yapılacak işe uygun devre elemanlarını temin etmek
a. Giriş çıkış sayılarına göre PLC cihazını seçmek
b. Sistem için gerekli Elektropnomatik elemanları seçmek 2. İstenen çalışmayı yaptıran PLC programını yazmak
a. PLC programlama yazılımını kullanmak
b. PC ve PLC arasındaki iletişimi yapmak c. PLC programını PLC cihazına aktarmak
d.Programlama tekniklerinin tamamını kullanmak
e.Simülasyonu gerçekleştirerek,parametre kontrolünü yapmak
3. Devre elamanlarının bağlantısını yapmak
a. PLC cihazındaki giriş,çıkış ve besleme bağlantılarını yapmak
b. Elektropnomatik devre elemanlarının bağlantılarını yapmak
4. Bağlantı kontrolü ve düzen
a. Kontrolleri, tekniğine uygun yapmak
b. Gerekli uzunlukta kablo kullanmak
c. Devre bağlantısının genel tertip ve düzeni
5. İş güvenliği a. Gerekli kontrolleri yaparak devreye enerji vermek
b. Çalışmayı tamamladıktan sonra enerjiyi keserek bağlantıyı sökmek
6. Süre
a. Devreyi, öğretmen tarafından verilen sürede kurmak ve çalıştırmak
7.Tavır ve davranış
a. Çalışma süresince gerekli tutum ve davranışları sergilemek
PUAN TOPLAMI
76
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI
1 Y 2 D 3 D 4 D 5 B 6 C
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI
1 D 2 Y 3 Y 4 D 5 Y
ÖĞRENME FAALİYETİ-3 CEVAP ANAHTARI
1 D 2 Y 3 D 4 Y 5 D
ÖĞRENME FAALİYETİ-4 CEVAP ANAHTARI
1 D 2 Y 3 D 4 D 5 D
CEVAP ANAHTARLARI
77
ÖNERİLEN KAYNAKLAR
Ø Elektropnomatik Devre Elemanları Katalogları.
Ø Çeşitli Marka ve Model PLC Cihazı Katalogları.
Ø Elektropnomatik Devre Elemanları ve PLC Cihazları Satan veya Üreten
Firmaların İnternet Siteleri.
Ø Elektropnomatik Sistemler Modül Kitabı
Ø PLC Programlama Teknikleri Modül Kitabı
ÖNERİLEN KAYNAKLAR
78
KAYNAKÇA
Ø KARTAL Faruk, Elektropnomatik ve Otomasyon Sistemleri, Manisa 1999.
Ø ÜSTÜN Behçet, İleri Kumanda Teknikleri-2, Bursa 2001.
Ø Sıemens Simatic, PLC S7-200 Öğretim Kitabı, İstanbul 2000.
Ø Festo Didactic, Elektropnomatik Temel Seviye Öğretim Kitabı, İstanbul
1993.
Ø Uygulamalı Elektropnomatik Sistemler, Hizmet İçi Eğitim Notları, Bursa
1997.
Ø Uygulamalı Otomasyon Sistemleri, Hizmet İçi Eğitim Notları, Ankara 1999.
Ø Otomasyon Sistemlerinde Sensörler ve Uygulamaları, Hizmet İçi Eğitim
Notları, İstanbul 2005.
Ø ZEREN Macit, PLC ve Elektropnomatik Ders Notları, Bursa 2004.
KAYNAKÇA