TEHNOLOŠKI MENADŽMENT Doc. Dr. Vladimir Stojanović

I dio

1.Defininisanje pojma "tehnika" ,"tehnologija" i "tehnološki progres"

Pod "tehnikom" se podrazumeva skup sredstava za rad u najširem smislu reči pod "tehničkim progresom" treba podrazumevati pronalaženje novih i usavršavanje postojećih sredstava za rad"Tehnološki progres" predstavlja sastavni deo proizvodnog procesa u kome se određenim mehaničko-tehničkim postupcima i hemijsko - tehnološkim procesima sirovine pretvaraju u gotov proizvod Galbrajt, pod tehnologijom tretira "sistematsku primenu organizovanog znanja za praktične aktivnosti“Galbrajt iznosi svoja razmišljanja o velikim preduzećima uz konstataciju da je prevlast velikih preduzeća posledica komplikovane prirode moderne tehnologije Robert Solow je na osnovu istraživanja kretanja produktivnosti rada u nepoljoprivrednom sektoru SAD, u periodu od 1909. do 1949. godine, naveo da je tehnički progres doprineo povećanju produktivnosti rada za oko 88%.

2.Pojam i osobenosti tehnološkog razvoja Evolucija shvatanja pojma tehnologije Shvatanje pojma tehnologije je evoluiralo od ranijeg isključivog posmatranja kroz procese u materijalnoj proizvodnji do današnjeg daleko šireg smisla i to zahvaljujući:

a) prisustvu i delovanju tehnologije u svim oblicima čovekove aktivnosti kako u materijalnoj proizvodnji tako i van nje, i

b) evidentnim i značajnim uticajima tehnologije u svim oblastima čovekovog delovanja.

3.Odnos tehnologija, čovek i društvo kroz tri ciklusa 1. Ciklus povećanja dohotka koji dovodi do rasta

tehnoloških dostignuća2. Uvećan dohodak daje osnov novim

tehnološkim inovacijama u obliku novih i poboljšanja postojećih proizvoda

3. Visoki rast dohotka omogućava rast životnog standarda

4.Razlikovanje tehnologije na osnovu korišćenja tipa resursa Tehnologije se razlikuju na osnovu tipa resursa koje koriste:

1) IT (informacione tehnologije) – resursi su informacije;

2) Tradicionalne proizvodne tehnologije – fizički resursi i fizička oprema u proizvodnji

3) Savremene proizvodne tehnologije (hibridne tehnologije) koje obrađuju fizičke resurse pod kontrolom automatizovanih informacionih sistema, obuhvatajući fleksibilne proizvodne sisteme, robote, automatizaciju.

5.Industrijska revolucijaIntezivan tehnološki razvoj čovečanstva beleži se u periodu od 1820 do 1900. godine To je doba “industrijskog razvoja” doba koga karakterišu značajna otkrića među kojima važno mesto zauzima otkriće parne mašineTaj istorijski period razvoja nazvan je industrijska revolucija, koja u današnje vreme prelazi u informatičku revoluciju Buduće "revolucije" verovatno pripadaju bio-tehnologijama i bio-inženjeringuU okviru industrijske revolucije najčešće se navode tri ključna razdoblja:Razdoblje do kraja 18-og veka predstavlja period energetskog inženjerstva, kada se ljudska energija menja radom mašina,Period od kraja 19-og veka, je doba mehanizacije kada je korišćenje električne energije uslovilo mahanizaciju, iRazdoblje od 1950-te godine, se navodi kao doba automatizacije, koje je zasnovano na razvoju informatičke i tehnologije mikročipa. 6.Razvoj kroz promene u oblasti organizacije i upravljanja

Doba pred-tejlorizma koje se karakteriše uvođenjem novih radnih navika, novih disciplina …

Doba masovne proizvodnje – Frederik V. Tejlor i njegovi sledbenici (Henry Gantt, Frenk i Lilian Gilbreth – Škola naučnog menadžmenta),

Doba fleksibilne proizvodnje – u kome se najveći značaj u upravljanju daje tehnologijama

"Ako tehnologiju shvatimo kao veliki motor, silni akcelerator, onda znanje možemo shvatiti kao njegovo gorivo. Došli smo na raskršće procesa ubrzanja u društvu, jer se motor svakim danom sve obilnije i obilnije napaja." Alvin Toffler 7.Savremeni tehnološki sistem (SAVREMENA TEHNOLOGIJA)

Sa razvojem novih tehnologija, pa i intenzivnom potrošnjom prirodnih resursa, ljudska civilizacija ostvaruje viziju stalnog ekonomskog rasta i materijalnog uspona. Evidentan materijalni rast, kao vekovna paradigma,podstiče nekontrolisano trošenje prirodnih resursa sa nesagledivim posledicama uništavanja prirodne sredine.

Rešenje se traži u razvoju novih tehnologija koje su usmerene ne samo ka povećanju produktivnosti i efikasnosti, već i uštedama prirodnih resursa 8.Pristupi u razmatranju upravljanja tehnološkim razvojem

Postoje dva pristupa u razmatranju upravljanja tehnološkim razvojem:

Globalni pristup je teško ostvariv jer čovek još nije u stanju da tačno predvidi i da utiče na događaje izazvane tehnološkim razvojem

Lokalni pristup upravljanja tehnološkim razvojem ogleda se u tome da se u određenoj firmi može upravljati putem savremene opreme i većih ulaganja u sektor za istraživanje i razvoj, putem novih tehnologija proizvodnje ili modernizacije postojećih pogona

9.Tehnološki razvoj kao proces Tehnološki razvoj je veoma složen proces Uzajamno povezane i koordinirane aktivnosti su usmerene na stvaranje novih i usavršavanje postojećih tehnologijaPrioritetni ciljevi tehnološkog razvoja su dostizanje sledećih performansi:

1. efikasnost, 2. efektivnost, 3. kvalitet, 4. produktivnost, 5. fleksibilnost, 6. automatizacija i softizacija proizvodnje, 7. zaštita životne sredine, 8. nanotehnologija.

10.Novi naučni principi Zahvaljujući pre svega naučnim otkrićima u

prvoj polovini dvadesetog veka, došlo je do uspostavljanja novih naučnih principa:

umesto determinizma ustanovljen je princip neodređenosti,

umesto kontinuiteta princip diskontinuiteta i

umesto naučnika posmatrača prirodnih zbivanja, usvojen je princip naučnika - stvaraoca

H. Kahn uvodi pojam razvoja sa mogućim iznenađenjima.

To se pre svega odnosi na dopunu trendova koji su prepoznatljivi pomoću odgovarajućih indikatora.

Pažljiva analiza indikatora, koji se mogu interpretirati kao spoljašnji pokazatelji iznenađenja, može dati informacije o postojanju iznenađujućeg razvoja, ali ne i o sadržaju samog iznenađenja.

11.Faze ekonomskog razvoja zemlje po Valter Rostovunaglašava tehničke inovacije i identifikuje pet faza ekonomskog razvoja zemalja:1. Faza – tradicionalno društvo, dominacija poljoprivrede i neznatna iskorišćenost potencijalnih resursa.2. Faza – znatni rast trgovine, rast eksternih uticaja i modernizacija proizvodnje.3. Faza – evidentan prelaz u industrijsko društvo. 4. Faza – sazrevanje novog industrijskog društva. 5. Faza – fordizam - masovna serijska proizvodnja. Rast kvartarnih delatnosti, materijalnih dobara i alokacija resursa u socijalno blagostanje (Evropa u XX veku). 12.Tehnološke revolucije

Polazeći sa aspekta pojava svih tehničkih inovacija, većina istraživača zaključuje da je svet preživeo tri tehnološke revolucije:

1. Tehnološka revolucija bazirana isključivo na energiji uglja i pare;

2. Revolucija električne energije i nafte i3. Postindustrijska revolucija, koja se povezuje sa

mikroelektronikom, biotehnologijom i atomskom energetikom.

Tehnološke revolucije su bile praćene određenim promenama oblika organizacije rada i kapitala – prelazom od maufakture na fabrička postrojenja, zatim na fordovsko-tejlorovski metod monopola, a od njih ka elastičnim, malim firmama, podčinjenim transnacionalnim kompanijama.

13.Tehnologija i ekonomske ere 1. Agrarna era do 1760. 2. Industrijska era 1760 – 1950.3. Informaciona era 1950 – 2000.4. Era biomaterijala od 2000.14.Uslovljenost naučno-tehničkog progresa

Naučno-tehnički progres je uslovljen interaktivnim razvojem nauke, tehnike i tehnologije, a izvori naučno-tehnickog progresa nalaze se u manufakturnoj proizvodnji 16-18. veka, kada dolazi do postepenog približavanja naučno-teorijske i tehničke delatnosti.

Materijalna proizvodnja u ranijem periodu je postepeno evoluirala na osnovu sakupljenog empirijskog iskustva. Uporedo se odvijao progres u naučno-teorijskim znanjima o prirodi.

Dotadašnja znanja su se nalazila pod uticajem teologije i skolastike, pa samim tim nisu imala značajniji uticaj na proizvodnju.

15.Značaj 16-og veka za tehnološki progres Pokušaji da se snaga vode koja je pokretala

mlinove iskoriste za potrebe širenja manufakturne proizvodnje zahtevali su određeno teorijsko izučavanje procesa mehanike; nastaju određene teorije: teorija točka-zamajca, žIjeba, teorija vodenog pritiska, otpora i trenja.

Manufakturni period razvija prve naučne i tehničke elemente krupne industrije.

Naučnici, poput Galileja, Njutna, Toričelija daju ogroman doprinos stvaranju naučne reputacije.

16.Značaj 18-og veka za tehnološki progres Kraj 18. veka obeležen je nastankom mašinske

proizvodnje zahvaljujući rezultatima naučno-tehničkog rada velikog broja istraživača

Pojava parne mašine Džona Vata bila je pre svega "plod nauke", a ne samo konstruktorsko-tehničke delatnosti. Mašinska proizvodnja otvorila je nove mogućnosti tehnološke primene nauke, a njen progres je sve više uslovljen progresom nauke.

Sve to predstavlja novu etapu naučno-tehničkog progresa, u kojoj se nauka i tehnika uzajamno podstiču pa se samim tim i njihov razvoj sve više ubrzava.

Javljaju se usko specijalizovani oblici naučnih istraživanja koji imaju zadatak da stvore uslove za što bržu implementaciju teorijskih otkrića.

17.Treća etapa naučno-tehničkog progresa Za treću etapa naučno-tehničkog progresa

može se reći da se pod njenim uticajem širi front naučnih disciplina orijentisanih na razvoj tehnike, zahvaljujući njenoj povezanosti sa savremenom naučno-tehničkom revolucijom. Taj širi front podrazumeva uključivanje biologa, genetičara, filozofa, psihologa u rešavanju tehničkih i tehnoloških zadataka.

Razvoj tehničkog progresa direktno ili indirektno je u zavisnosti od ogromnog broja discipline društvenih nauka pa se sa puno prava može istaći očiglednost vodeće uloge nauke u odnosu na tehniku.

Otkrića radioelektronike, atomske energija, fotonike, holografije, hemije polimernih materijala, laseri, genetika i dr. uslovljavaju nicanje sasvim novih grana proizvodnje.

Naučno-tehnički progres prožima ne samo industrijsku, već i ostale sfere: poljoprivredu, saobraćaj, medicinu, obrazovanje, usluge.

Pojavom visokih tehnologija, gde posebno ističemo mikroelektroniku, dolazi do stvaranja sasvim nove terminologije, koje istraživači često koriste i nije sporna njihova komparativna prednost.

U vremenu industrijske civilizacije komparativne prednosti su bile prepoznatljive u sledećem:

raspoloživost prirodnih resursa - velikih količina ruda i sirovina,

raspoloživost energetskih potencijala i izvora, raspoloživost jeftine manuelne radne snage. Od navedenih komparativnih prednosti

direktno je zavisila snaga zemlje u industrijskom dobu. Veoma je jednostavno bilo meriti snagu jedne zemlje jer su bila potrebna samo dva pojma: tona i megavat. Treći pojam koji se odnosio na radnu snagu je bio kao "pozitivna konstanta"

18.Komparativne prednosti informacione ere Četiri najznačajnije komparativne prednosti informacione ere su:

1. znanje, 2. masovna i jeftina manuelna i mentalna radna

snaga, 3. stvaranje novih inovativnih struktura

(tehnoparkova, tehnopolisa, inkubatora malog biznisa),i

4. neophodnost kapitala za dinamičku tehnološku modernizaciju.

19.Klasifikacija naučnih istraživanja Klasifikacija UNESCO-a

Prema klasifikaciji UNESCO-a, naučnoistraživačke i razvojne radove možemo podeliti u četiri grupe:

1) grupa koju čine fundamentalna, 2) bazna ili osnovna istraživanja, 3) grupa za primenjena istraživanja, i 4) grupa razvojnih istraživanja.

20.Cilj fundamentalnih istraživanja Određena fundamentalna istraživanja mogu

imati za cilj proširivanje naučnih znanja ili saznanja o nekoj oblasti ili problemu ne ulazeći u mogućnost njene praktične primene, te se zato nazivaju usmerena fundamentalna istraživanja.

Usmerena istraživanja mogu biti; deskriptivna i tematska.

21.Primenjena istraživanja Primenjena istraživanja imaju presudan značaj

koji se ogleda u tome što imaju za cilj da savladaju probleme njihove praktične primene radi zadovoljenja neke ljudske potrebe, polazeći od poznatih zakonitosti razvoja prirode i društva kao i od krajnjeg rezultata fundamentalnih istraživanja.

Ova istraživanja, pružajući metodološku osnovu, zahtevaju dalje usmeravanje i koncentrisanje na određeni problem, integrišući sve uključene subjekte u okviru jedne ili više naučno istraživačkih institucija.

22.Razvojna naučna istraživanja Razvojna naučna istraživanja sačinjavaju treću

etapu u procesu savremenog tehnološkog razvoja i zasnivaju se na brojnim pokazateljima fundamentalnih i primenjenih istraživanja.

Svrha im je da sve rezultate dovedu u stadijum u kome se mogu praktično primeniti u proizvodnji, kako bi se i na taj način ostvarila određena ekonomska iIi socijalna korist.

Kao rezultat razvojnih istraživanja najčešće se ne dobijaju nova naučna saznanja, jer se ona uglavnom temelje na brojnim empirijskim, tehničkim i naučnim saznanjima iz raznih oblasti.

Međutim ima slučajeva da razvojnim istraživanjima budu otkrivena nova, neočekivana saznanja koja su u rangu novih naučnih otkrića

23.Vrste istraživanja i njihove funkcije

24.Naučnoistraživački kadar Kadar angažovan u procesu istraživanja i

razvoja deli se na tri osnovne kategorije: a) naučnici i inženjeri, b) tehničari i c) ostalo pomocćno osoblje.

U kategoriji "naučni radnici i inženjeri" su: 1) Lica sa završenim univerzitetskim obrazovanjem zaposlena u oblasti prirodnih, tehničkih i društvenih nauka, 2) Lica sa obrazovanjem ekvivalentnim univerzitetskom, i 3) Lica sa nižim obrazovanjem od univerzitetskog pod uslovom da to priznaje nacionalno zakonodavstvo.

Lica sa završenom srednjom školom uz bar jednogodišnju obuku za poslove koje obavljaju, svrstana su u kategoriju "tehničara"

25.Tehnološki razvoj i njegova kompleksnost Kompleksnost tehnološkog razvoja iziskuje

njegovo svestranije sagledavanje. Suština tehnološkog napretka kao procesa koji

omogućuje: a) stvaranje novih i poboljšanje postojećih sredstava i metoda kreiranja nove vrednosti koje obezbeđuju uštedu u radu; b) nastanak novog proizvoda/usluge ili poboljšanje postojećeg, i c) unapređenje organizacije i upravljanja tehnološkim procesima u cilju stvaranja novih vrednosti.

Tehnološki razvoj obuhvata:1. Inovativne procese koji obuhvataju generisanje

novih tehnologija2. Razvoj nauke i intenzitet naučno-istraživačkih

aktivnosti 3. Postojeće institucije i aktere u nacionalnom

sistemu inovacija4. Rast produktivnosti 5. Proces obrazovanja i razvoja kadrova6. Razvoj procesa za stvaranje nove vrednosti,

uslovljenih promenama tehnologije7. Informacione i komunikacione tehnologije 8. Povećanje kvaliteta života ljudi i9. Ekološku dimenziju tehnološkog razvoja.

26.Povezanost tehnologije, ekonomije i društva Cilj svih akcija i promena koje čovek

preduzima i uvodi na polju materijalne proizvodnje i van nje je stvaranje društvenog napretka u kome je uvek čovek na centralnom mestu.

Preduslov ekonomskog napretka je permanentni tehnološki i ekonomski napredak, ali to ne znači da svaki tehnološki i ekonomski napredak predstavlja i društveni razvoj.

Naprotiv, može biti i obrnuto. Očigledan primer su uvedene štetne tehnologije kako po prirodno okruženje tako i za okolinu i zdravlje ljudi.

27.Povezanost tehnologije, ekonomije i društva Promene koje savremeni tehnološki razvoj

prouzrokuje u privredi i društvu, sadašnja etapa je sa pravom okvalifikovala kao treću naučno-tehnološku revoluciju, "...kao najdinamičniji faktor privrednog i društvenog razvoja"

Na osnovu dosadašnjih istraživanja, uticaj tehnološkog razvoja na privredni razvoj u osnovi je trojak, i ogleda se u sledećem:

1. poboljšanju produktivnosti, 2. promeni materijalne strukture proizvodnje, i3. uticaju na povećanje tempa rasta privrede. 28.Uticaj tehnološkog razvoja na kvalitet faktora proizvodnje

Dejstvo tehnološkog razvoja na kvalitet faktora proizvodnje se ostvaruje kroz: usvaršavanje sredstava za rad, iznalaženje novih metoda i postupaka, iznalaženje novih vidova energije, i razvoj subjektivnog (ljudskog) faktora.

29.Tehnički nivo proizvodnje Tehnički nivo proizvodnje uslovljava stepen

korišćenja nauke i određuje stepen spremnosti tehničke baze proizvodnje za realizaciju novih naučnih ideja.

Na osnovu naučnih dostignuća i otkrića dolazi do kvalitativnih promena u svim granama savremene tehnike; menjaju se tehnička sredstva, ali i tehnološke metode proizvodnje.

Sprovodi se automatizacija u proizvodnji, kompletna elektrifikacija privrede i prelazak na nove izvore energije: atomsku i solarnu energiju, energiju vetra, biogasa.

30.Karakteristike naučnih saznanja Sva naučna saznanja su karakteristična po time

što su internacionalna pa samim tim nemaju nacionalno obeležje.

Eventualna ograničenja u njhovom važenju i primeni nastaju u međunarodnim tokovima naučnih informacija ako su takvog karaktera poverljivosti pa ih matična država svrsta u kategoriju državnih tajni.

Između razvijenih zemlja uspostavljaju brojni ekonomski, pravne i finansijski kontakti u oblasti nauke i tehnologije. Ta saradnja se odvija kroz različite forme kao što su:

(1) zajednička ulaganja u istrazivanja i razvoj, (2) transfer tehnologija, patenata i licenci, uključujuci i inženjering, (3) osnivanje specijalizovanih organizacija za međusobnu saradnju, (4) utvrđen model razmene naučno-tehnoloških informacija.

Između razvijenih zemalja međunarodna razmena naučno-tehnoloških dostignuća može se podeliti na:

(1) komercijalnu razmenu u vidu patenata i licenci i (2) nekomercijalnu razmenu.

Naučno-istraživačke institucije su obično nosioci te saradnje, a mogu da budu i kompanije, država preko svojih organa, itd.

31.Tehno-fiziološka evolucija Sredinom dvadesetog veka, počinje naučno-

tehnička revolucija i označava kvalitativnu transformaciju proizvodnih snaga na osnovu transformisanja nauke u vodeći faktor proizvodnog razvoja i u direktnu proizvodnu silu

Menja se karakter društvene proizvodnje, kao i struktura proizvodnih snaga, društvena podela rada i struktura društva

Na taj način ona vodi ka naglom porastu produktivnosti rada, utiče na kulturu, odnos društva i prirode, te doprinosi progresiji naučno-tehničkog progresa

U drugom delu pedesetih godina dvadesetog veka, pod uticajem naučnih uspeha, u mnogim zemljama se formiraju nacionalni državni organi za upravljanje naučnom delatnošću.

Javljaju se direktne spone između naučnih i tehničkih istraživanja, elektronski računari nalaze široku primenu u naučnim istraživanjima, proizvodnji, a nešto kasnije i u upravljanju.

Pojava računara označava nastanak laganog prenošenja logičke funkcije sa ljudi na stroj, a u budućnosti i prelazak na kompleksnu automatizaciju proizvodnog procesa, gde je naročiti značaj imala pojava kibernetike.

Pod uticajem značajnih naučnotehničkih otkrića pedesetih godina, dolazi do rasta uzajamne interakcije nauke, tehnike i proizvodnog procesa i pojave perioda naučno-tehničke revolucije.

Savremenu etapu naučno-tehničke revolucije karakteriše sledeće :

Prerastanje nauke u direktnu proizvodnu silu, zbog uzajamnog delovanja nauke, tehnike i proizvodnje, te jačanja interakcije između njih i smanjivanja vremena potrebnog da nova naučna ideja nađe adekvatnu praktičnu primenu. Savremena etapa društvene podele rada, povezana je sa preobraženjem nauke u vodilju ekonomske i socijalne delatnosti, masovnog karaktera. Kvalitativni preobražaj faktora proizvodnih snaga dovodi do naučne organizacije i racionalizacije, te do novog znanja koje menja troškove sirovina, opreme i radne snage (softizacija tehnologije). Promena sadržaja rada i dominantnost stvaralačkih elemenata u radu. Nalaženje veštačkih materijala i novih, potencijalno obilnih izvora energije, sa definisanim svojstvima. Rast obrazovanja, slobodnog vremena i opšte kulture ljudi; povećanje socijalnog i ekonomskog značaja informacione delatnosti; nagli razvoj sredstava telekomunikacije i masovne komunikacije. Porast uzajamnog uticaja i kompleksnog istraživanja složenih problema različitih nauka. Ubrzanje ukupnog društvenog progresa, internacionalizacija čitave ljudske delatnosti, potreba regulacije ekoloških problema.

II dio

32.Način upravljanja tehnološkim razvojem Globalni način upravljanja tehnološkim

razvojem je teško ostvariv zbog globalnosti, stihije i gigantskih okvira tehnološkog razvoja, čiji svaki dalji stepen otpočinje revolucijom (industrijska, naučno-tehnička, informaciona).

Svaki period tehnološkog razvoja naziva se obično novom erom (agrarna, industrijska, informaciona, biotehnološka).

Sigurno da se ne može upravljati nastankom era, jer humani resursi ipak nisu u stanju da tačno predvide sled događaja izazvanog tehnološkim razvojem, dobrim delom zbog nedovoljnog nivoa usaglašenosti oko najznačajnijih svetskih problema.

Lokalni način upravljanja tehnološkim razvojem, koji se odnosi na konkretnu kompaniju

sprovodi se uglavnom putem nabavke nove opreme ili većih ulaganja u sektor za istraživanje i razvoj

to omogućava razvoj nove tehnologije proizvodnje ili osavremenjavanje postojeće proizvodnje.

33.Merenje nivoa i dinamike tehnološkog razvoja Postoje različite podele pokazatelja i metoda

merenja nivoa i dinamike tehnološkog razvoja, a jedna od uobičajenih je podela na:

(1) parcijalne, i (2) sintetičke pokazatelje.

Parcijalni pokazatelji su mnogobrojniji i mogu se razložiti, integrirati i dezintegrirati na raznovrsne nivoe, sektore i jedinice proučavanja.

Najviše su u upotrebisledeći parcijalni pokazatelji:

1. stope i brzine difuziranja inovativnih tehnologija

2. proizvodnje i potrošnje električne energije,3. hemizacije procesa proizvodnje, 4. intenzivnosti investiranja u osnovna sredstva, 5. putanje kretanja produktivnosti rada, 6. tehničke opremljenosti rada, 7. izmene strukture industrijske proizvodnje,

kvalifikacije i kvalifikacione struktura zaposlenih, 8. intenziteta istraživačko-razvojne i inovativne

aktivnosti, 9. bilansa međunarodne razmene tehnoloških

dostignuća. Sintetički pokazatelji tehnološkog razvoja su malobrojniji

najznačajniji je globalna produktivnost. To je produktivnost koja izražava zbirni efekat tehnoloških usavršavanja i inovacija na uštede u živom i opredmećenom radu.

34.Uticaj tehnološkog progresa na produktivnost Tehnološki progres predstavlja jedan od

faktora koji značajno utiče na produktivnost rada a samim tim i na stopu rasta.

Neki od pokazatelja za merenje tehnolosškog progresa: razni aspekti produktivnosti;tehnološki nivo opreme;nivo kvalifikacija i kvalifikaciona struktura;brzina i stepen širenja novih tehnologija;unapređenje razvojnih istraživanja i inovativnosti;proizvodnja i potrošnja električne energije; iunapređenje istraživanje razvoja i inovativne aktivnosti.

35.Vidovi tehnološkog progresa Razlikujemo dva vida tehnološkog progresa i

to:1. Opredmećeni tehnoloski progres koji

podrazumeva takavu promenu koja povećava nivo autputa kao direktna posledica povećanja neto-akumulacije kapitala ili zamene dotrajale opreme savremenom.

2. Neopredmećeni tehnoloski progres ima kao rezultat pozitivno pomeranje funkcije proizvodnje, ali bez dodatih investicija.

Osnovni izvor neopredmećenog tehnološkog progresa su poslovne i organizacione promene, veće znanje zaposlenih uz povećanju efikasnosti korišćenja faktora prozivodnje, bez neto-akumulacije kapitala. 36.Savremena tehnologija, produktivnost i kvalitet

Praktično se produktivnost i kvalitet proučava kroz analizu:

efikasnosti (vrednost realizovanog outputa i uloženog inputa) – produktivnost se izučava analizom efikasnosti kao odnos uloženih resursa i realizovane proizvodnje (manji troškovi po jedinici proizvoda uz veći profit),

efektivnosti (vrednost realizovanog outputa za kupce proizvoda) – produktivnost se izučava analizom efektivnosti kao ukupna proizvodnost sa aspekta krajnjeg konzumenta, kupca proizvoda na tržištu (rastuća fleksibilnost i više različitih proizvoda).

37.Osobine modernog tehnološkog razvoja Moderni tehnološki razvoj je stalan, na nauci

zasnovan proces usavršavanja materijalnih elemenata proizvodnje (sredstva, predmeti rada i izvori energije), proizvodnih metoda, organizacije i upravljanja proizvodnjom, kroz usavršavanje postojećih i stvaranje novih proizvoda, što dovodi do širenja kruga društvenih potreba i njihovog potpunijeg zadovoljenja.

U osnovne činioce razvoja u savremenim uslovima možemo smatrati:

1. esencijalna, primenjena i razvojna istraživanja, 2. naučno-istraživački potencijal zaposlenih, 3. potrebna sredstva za finansiranje njihovog naučno-istraživačkog i razvojnog rada, 4. optimalan stepen koncentracije i centralizacije proizvodnje, 5. moderna naučno-tehnološka politika zemlje, i 6. razvoj međunarodne naučno-tehnološke saradnje.

38.Naučno-tehnološki razvoj i proizvodni faktori Naučno-tehnološki razvoj deluje na

poboljšanje proizvodnih faktora putem unapređenja sredstava i predmeta rada, kao i tekućeg rada kroz razvijanje njegovih proizvodnih mogućnosti. Sveukupan tehnološki razvoj pojedinačne firme, privredne grane ili privrede u celini, izučava se promatranjem stepena globalne produktvnosti:

a1 = P /R+Sa1 = globalna produktivnost; P = bruto proizvodnja;S = troškovi osnovnih i obrtnih sredstava (kapitala);R = izdaci za radnu snagu (rad)39.Tri osnovne etape nastanka tehnologija

Na osnovu dosadašnjih znanja u oblasti nastanka pojedinih tehnologija moguće je izdvojiti tri osnovne etape:

1. pronalazak, 2. inovacija, i 3. difuzija. Svaka etapa poseduje niz osobenosti za

pojedine tehnologije, a to govori o poteškoćama pri predviđanju razvoja nove tehnologije, pogotovo jer se ne radi samo o čisto tehničko-tehnološkim dimenzijama nove tehnologije, već o vrlo širokim društvenim uticajima.

Pronalazak predstavlja prvi koncept o novom materijalu, mašini i radnom procesu; nastaje kao produkt potreba znanja u odgovarajućoj oblasti i napora pojedinaca ili grupe, prema problemu koji je ovim pronalaskom obuhvaćen.

Na primer: parna mašina je pronalazak pojedinca, dok je internet pronalazak raznovrsnih istraživačkih timova.

Inovacija je čitav postupak uvodjenja pronalazaka kojom se preuzima rizik koji je u direktnoj vezi sa novinom u procesu ili tehnologiji. Da bi se realizovala inovacija potrebno je da se investira u novu tehnologiju i stručnjake, a profit dolazi tek kasnije.

Difuzija inovacije predstavlja neophodan proces za valorizaciju inovacije U širem tehnološkom smislu, difuzija inovacije je neizostavan proces njene potvrde, odnosno svojevrsne valorizacije.

40.Difuzije moderne tehnologije Model prostorne difuzije koji pojašnjava

fenomen difuzije moderne tehnologije kroz regione je zasnovan na jednačini difuzije i ima tri parametra: apsorpcionu moć; difuziju inovacije; i vremenski period potreban za adopciju inovacije.

Na proces difuzije moderne tehnologije proizvodnje utiču brojni činioci koji su inkorporirani u navedene parametre; analizira se osetljivost modela da bi se sagledalo kako svi parametri zajedno utiču na mehanizam prostome difuzije.

Brži stepen difuzije novih tehnologija ima ogromno značenje, jer je u vezi sa većom industrijskom produktivnošću i kvalitetom proizvoda.

Moderne tehnologije proizvodnje: projektovanje i proizvodnja kompjuterima

(CAD/CAM), kompjuterski inženjering (CAE), robotika, fleksibilni sistemi proizvodnje (FMS) i kompjuterski integrisana proizvodnja (ClM)

41.Faktori procesa prostorne difuzije Proces prostome difuzije kroz nekoliko

faktora: 1. Izvor inovacija i adopter inovacija.

Izvor inovacija je region koji ima veću gustinu inovacija; to je centar ekonomske aktivnosti u kome se realizuje nezavistan rast koji se proširuje i u manje razvijene regione. Adopter inovacija predstavlja region koji ima manju gustinu inovacija; on prihvata inovacije pod direktnim ili indirektnim uticajem regiona sa većom gustinom inovacija.

2. Prostorna difuzija se tretira kao difuzija kroz urbanu hijerarhijsku strukturu, a parametar koji izaziva hijerarhijsku difuziju je protok informacija ili interakcije oko inovacija.

3. Difuzija inovacije kontroliše stepen difuzije pre nego li inovacija dođe do adoptera što se može objasniti Braunovim gledištem tržišta i infrastrukture u kojem navodi da je "očigledno da ako inovacija nije dostupna u, ili blizu lokacije potencijalnog adoptera, on uopšte neće imati mogućnost da vrši adopciju".

4. Apsorpcija adoptera - faktor koji pokazuje sposobnosti adoptera da prihvataju inovacije.

4. Period usvajanja inovacija je vreme za koje inovacije dopiru do adoptera i predstavlja jedan od najsuptilnijih parametara u procesu difuzije inovacija.

42.Analiza osetljivosti procesa difuzije inovacije Analiza osetljivosti teži da ispita uticaj

pojedinačnog parametra jednačine modela na proces difuzije inovacije. Promene pojedinih parametara dovode do niza konsekvenci:

1. Rast koeficijenta apsorpcione mogućnosti (α) dok su drugi parametri konstantni, izražen je povećanim brojem adoptera.

2. Rast difuzivnosti inovacija (D) dok su drugi parametri konstantni, takođe je izražen većim brojem adoptera.

3. Rast perioda adopcije inovacija (t) dok su drugi parametri konstantni, isto tako, je iskazan povećanim brojem adoptera.

43.Opcije ubrzanja difuzije proizvodnih tehnologija Kako bi se ubrzale difuzije proizvodnih

tehnologija, predložene su brojne političke opcije:

1. Odabir centara rasta u regionu, izvoru difuzije.

Na primer, jedan grad koji poseduje visoku tehnologiju može da bude fokusiran kao potencijalni izvor difuzije za susedne gradove koji poseduju nižu tehnologiju.

2. Povećanje apsorpcione moći regiona poboljšavanjem kontrolnih promenljivih u oblastima:

a. Edukacija i osposobljavanje postojećeg fonda zaposlenih za adaptaciju novim proizvodnim tehnologijama;

b. obuka nove radne snage da bi se povećao broj tehničara angažovanih u srodnim tehnologijama;

c. razmatranje dostignuća istraživača i/ili profesora u srodnim tehnologijama.

44.Način poboljšanja difuzivnost inovacija Poboljšana difuzivnost inovacija dobija se putem:finansiranja obrazovanja i efektivnog iskorišćenja fondova; revidiranja državnih propisa kako bi se olakšala modernizacija proizvodnih tehnologija; državnih finansijskih programa, koji imaju zadatak da prikupljaju, obrađuju i daju pravovremene i precizne informacije preduzećima moderne tehnologije proizvodnje, što može biti vredan izvor za modernizovanje tehnologije cele privrede.

45.Formula prosečnog kapitalnog koeficijenta Kada osnovne proizvodne fondove razdelimo

na dva osnovna dela, obzirom na različitu ulogu u procesu proizvodnje, dobijamo formulu prosečnog kapitalnog koeficijenta, koji svaki od delova komparira sa ostvarenom proizvodnjom.

Kt Kgk=— + — Y YKt – kapitalna opremaKg – građevinska komponentaY – ostvarena proizvodnja46.Koeficijenti firme

Razlkuju se opšteprivredni - granski i kapitalni koeficijent firme, u zavisnosti od toga da li posmatramo privredu kao celinu, grane ili pojedinačne firme.

Opšteprivedni kapitalni koeficijent predstavlja zbirni rezultat kapitalnih koeficijenata u pojedinim granama.

Kapitalni koeficijent ima, gledano na dugi rok, tendenciju pada pod težinom stalnog tehničkog progresa.

Kapitalni koeficijent nalazi upotrebu u ekonomskoj analizi, a najvažnija uloga mu je u:

merenju makroekonomskih efekata investicija, ispitivanju efektivnosti supstitucije rada

kapitalom i merenju ekonomskih rezultata tehničkog

progresa posmatrane privrede .47.Novi pristup integralnih poboljšanja

U organizacijama koje nisu osposobljene za učenje i koje zaostaju po svom tehnološkom nivou, stilu menadžmenta, inovativnosti i kvalitetu proizvoda, kao i poslovnosti i kulturi zaposlenih, za razliku od poznatog pristupa kontinualnih (priraštajnih) poboljšanja primenjenog kod japanskog, američkog i evropskog modela izvrsnosti, mora se primeniti novi pristup integralnih poboljšanja. On se sastoji od:

- poboljšanja prema novim performansama, - primene procesa osposobljavanja za učenje, - priraštajnih poboljšanja i - inovativnih skokova.48.Istraživačko – razvojni plan aktivnosti preduzeća

Pri utvrđivanju plana istraživačko – razvojnih aktivnosti, menadžment jedne organizacije treba da ima u obzir konkretne faktore:

a) imena projekata istraživanja po određenim oblastima, nosioce i izvršioce;

b) planirano vreme realizacije projekta;c) naučno-istraživačke i druge organizacije koje

će učestvovati u realizaciji projekata;d) finansijska sredstva za realizacija projekata;e) načini za uspostavljanje saradnje sa naučno

istraživačkim organizacijama koje učestvuju u realizaciji projkata; i

f) mere za realizaciju plana istraživačkog rada.

49.Kvantitativne metode merenja tehnološkog razvoja Najpraktičnije kvantitativne metode merenja

tehnološkog razvoja su: 1. Aritmetički indeks Abramovitz-a, 2. Geometrijski indeks, 3. Metod J. Tinbergen-a, 4. Metod L. Johansen-a, 5. Metod H.F. Lydall-a, 6. Dinamički input-output V. Leontiev-a, 7. Funkcija proizvodnje tipa Cobb-Douglas, 8. CES proizvodna funkcija, 9. HIPF - proizvodna funkcija, 10. VES proizvodna funkcija, 11. Ostali tipovi agregatnih proizvodnih funkcija.

50.Proizvodne funkcije Proizvodne funkcije su prvi put, kao oruđe

ekonomske analize, definisane na mikro nivou, u vidu relacije između utroška pojedinih faktora proizvodnje (različitih vrsta rada, energije, materijala) i odgovarajućeg obima proizvodnje. Na taj način, proizvodna funkcija poprima oblik:

Q = G (x1, x2......xn )gde je: Q obim proizvodnje, G faktori proizvodnje i (x1, x2.....xn) utrošci proizvodnje izraženi u naturalnim veličinama.

Promena tehnologije izaziva promene na relaciji utrošci - obim proizvodnje, kao i u samoj kompoziciji utrošaka.

Pošto se ovakve promene mogu izraziti proizvodnom funkcijom, došlo se na ideju da se njome meri tehnološki napredak. Pri tome su utrošci agregirani u dve grupe: rad (L) i kapital (K), pa je proizvodna funkcija oblika:

Q = F (K, L)

Obično su merenja izvršena na nivou ukupne privrede, a relacija između agregata (Q, K i L) pokazuje tehnologiju te privrede, baš kao što određena relacija na mikro nivou ukazuje na tehnologiju tog proizvodnog procesa.

51.Osobenosti tehničkog progresa proizvodne funkcije1) efikasna tehnologija, 2) tehnološki pozicinirana ekonomija obima (returns to scale), 3) kapitalno intenzivna tehnologija, kao i, 4) elastičnost supstitucije proizvodnih činilaca , rada i kapitala.

Nabrojane osobenosti proizvodnih funkcija omogućavaju merenje tehničkog progresa, a ako se progres izražava preko efikasnosti proizvodnje i ekonomije obima naziva se neutralni, jer ne izaziva izmene u relacijama činioca, u graničnoj stopi i elastičnosti supstitucije.

\

52.Definisanje tehničkog progresaa) Permanentan proces usavršavanja sredstava i predmeta rada i izvora energije, uz lansiranje novih proizvodnih metoda i načina organizacije, kao i upravljanja proizvodnjom, u čijem se produktu postiže povećanje društvene produktivnosti rada; b) Kreiranje novih proizvoda ili novih vrsta već prisutnih proizvoda i c) Promena proizvodne tehnike, kroz supstituciju osnovnih sredstava tehnički usavršenijim sredstava, uvođenjem modernije tehnike preko novih investicija u već postojeće grane, ili izgradnjom potpuno novih grana.53.Tehnološko prognoziranje

Tehnološko prognoziranje predstavlja "aktivnost koja obuhvata metode probablističke procene budućeg razvoja ili širenja neke, tehnike i tehnologije", koja treba da pruži odgovor na pitanja koja se mogu grupisati:

1. koliki je vremenski period je dovoljan za neku inovaciju ili širenje postojeće tehnologije,

2. koji su materijalni resursi i stručnjaci neophodnini za inovaciju,

3. kakvi su krajnji rezultati inovacije ili širenja postojeće tehnologije i

4. početni uslovi potrebni da bi se realizovala inovacija i njena difuzija.

54.Značaj informacija za ocenu tehnoloških promena Od naročitog znаčаја za ocenu tehnoloških

promena su sledeće informacije: 1. stopa difuzije tehnologije (prodor nove tehnologije u konkretnoj delatnosti), 2. stopa supstitucije tehnologije (zamena jedne tehnologije odgovarajućom), 3. kvantifikacija tehnološke inovacije (broj novih događaja јеdnе godine), kao i 4. vremenski interval inovacije (vreme koje protekne između invencije i njene komercijalizacije). 55.Podele metoda tehnološkog predviđanja

Razlikuju se višestruke podele brojnih metoda tehnološkog predviđanja, uzimajući u obzir elemente: vremena, širine i osobenosti samog procesa predviđanja; najpodesnija je podela koja sve metode tehnološkog prognoziranja grupiše na:

1) metode intuicionog predviđanja, 2) metode eksploratornog tehnološkog predviđanja, i 3) metode normativnog tehnološkog predvidanja.56.Metode intuicionog predviđanja

Metode intuicionog predviđanja su doprle u oblast tehnološkog prognoziranja uz značajne rezultate. Posebno se to odnosi na"Delfi" metod. Posmatrana grupa metoda tehnološkog prognoziranja se dalje deli na tri podgrupe:

1) brojne opcije "Brainstorming" metode 2) "delfi" metod, i 3) metoda individualne prognoze.

57.Metode eksploratornog tehnološkog predviđanja Metode eksploratornog tehnološkog

predviđanja polaze od prošlosti preko sadašnjosti ka budućnosti, analizirajući sve moguće šanse koje se mogu iskoristiti.

One teže da projektuju tehnološke mogućnosti narednog perioda, oslanjajući se na postojeći nivo naučnog saznanja kao i praktičnog iskustva u posmatranoj oblasti.

Eksploratorne metode tehnološkog predviđanja koriste više tehnika istovremeno, sa ciljem da se stvore nove tehnološke informacije i otkriju osobenosti novih tehnoloških rešenja.

Analizirana grupa metoda tehnološkog predviđanja se deli na sedam podgrupa koje koriste specifične tehnike i metode:

1. Metodi ekstrapolacije vremenskih serija, 2. Ekstrapolacija krivim obvojnicama, 3. Metod supstitucije, 4. Metod korelacije trendova, 5. Metodi analogije, 6. Metod morfološke analize, i7. Probabilističko eksploratorno predvidanje.

58.Metode normativnog tehnološkog predviđanja Metode normativnog tehnološkog predviđanja

posmatraju buduće vreme, tako što se prvo postave ciljevi i zadaci narednog perioda, a potom se radi analiza krećući ka sadašnjosti kako bi se uvidelo da li se dati ciljevi mogu realizovati, koji su im limiti, odnosno kavim se inputima i tehnologijom može raspolagati.

Metode normativnog tehnološkog predviđanja su:

1. pattern меtоdа,2. metoda sistemske analize, i3. matrice odlučivanja.

59.Parametri za komparaciju i odabir metoda predviđanja

Za komparaciju i odabir metoda predviđanja uzimaju se u obzir sledeći parametri:

precizan metod; primenjivi podaci; precizan vremenski period, kao i precizno određeni troškovi.

Precizno određeni troškovi zavise od: upotrebljene metode predviđanja; sveobuhvatnosti metode, raspolaganja bitnim podacima, i vremenskog perioda i regiona predviđanja.

Troškovi se sastoje iz troškova prikupljanja i prezentiranja podataka, stručne i finansijske podrške, educiranja zaposlenih za korišćenje odgovarajuće metodologije, primena same metodologije i trajanje, te laka i brza primenjivost metoda predviđanja.

60.Problemi u realizovanju procesa tehnološkog predviđanja u organizaciji

Pri realizovanju procesa tehnološkog predviđanja u organizaciji nastaju izvesni problemi, koji su u vezi sa:

samim prikupljanjem podataka; vremenskim usaglašavanjem predviđanja i

rezultata predviđanja sa potrebama organizacije;

nedovoljnim uvidom u stvarne potrebe za tehnološkim predviđanjima u organizaciji,

neadekvatnim odabirom stručnjaka pri sprovođenju metoda tehnoloških predviđanja;

nedovoljnu spoznaju vrha najviših menadžera za potrebe primene tehnoloških predviđanja u preduzeću;

lošim odabirom metoda predviđanja prema konkretnoj situaciji.

61.Delfi metoda Delfi metod se sprovodi ispitivanjem grupe

eksperta serijom upitnika, a postoji veći broj modaliteta njegovog pristupa.

On može da se realizuje ispitivanjem od strane ekspertskog tima korišćenjem serije upitnika, na sledeći način:

Definiše se prvo tim za koordinaciju (5-10 stručnjaka), koja ima za cilj da: organizuje, sprovodi, obradi i analizira rezultate predviđanja.

Tim čine stručnjaci izabrani na osnovu:1. znanja za sprovodjenje Delfi metoda,2. poznavanja statističke obrade rezultata

predviđanja, kao i3. poznavanja konkretne oblasti predviđanja.

Uslov za izbor anketiranih stručnjaka je neophodan prag naučno-tehničkih i primenjivih, praktičnih saznanja iz konkretne oblasti predviđanja.62.PATTERN metoda

Obično se Pattern metoda objašnjava kao pružanje pomoći planiranju putem tehničke procene brojeva važnosti i zasniva se na:

1. definisanju ciljeva narednog perioda koje treba ostvariti;

2. prioritetu značaja postavljenih ciljeva prema datim kriterijumima;

3. utvrđivanju tehnoloških alternativa koje su važne za realizaciju proverenih ciljeva.

4. Osnovni cilj Pattern metode je da pruži pomoć planerima u profiliranju dugoročnog razvoja, a suštinske metodološke komponente sačinjavaju:

5. struktura stabla važnosti;6. kriterijumi važnosti;7. brojevi važnosti (ponderacioni koeficijenti);8. određivanje numere najveće važnosti;9. obrada podataka i izlazni outputi. Prema tome, osnovne faze primene PATTERN

metoda su :1. izgradnja stabla važnosti;2. diferenciranje kriterijuma;3. utvrđivanje brojeva važnosti;4. obrada podataka i izlazni outputi – određivanje

broja najveće važnosti

63.Brainstormig metoda Prevod ove kreativne i vrlo praktične metode,

koja nastaje pedesetih godina, glasio bi moždana oluja, ili "oluja mozgova".

Brainstorming metoda se svrstava u grupu intuitivnih metoda koji primenjuju:

1. uvažavanje svih mogućih razmišljanja i ideja ne uzimajući u obzir njihov značaj,

2. apsolutnu slobodu mišljenja, i3. maksimalni kvantitet izražavanja neobičnih

misli, koje rađaju ideje. Metoda se sastoji iz sledećih etapa:1. Uvodna etapa zadatog problema,2. Iznošenje osnovnog problema,3. Ponovna definicija osnovnog problema,4. Sakupljanje ideja,5. Procenjivanje ideja, i6. Sastavljanje liste predloga.

64.Scenario metoda Scenario označava projektovanu sliku

okruženja i znači moguću, ali ne i sigurno utvrđenu budućnost.

Deskripcijom etapnog razvoja hipotetičke situacije, tendencija je da se fokus usmeri na one akcije kojima se izbegavaju opasnosti i koriste šanse.

Oba pristupa, normativni i eksploratorni, se kod ove metode primenjuju, uz računarsku simulaciju. Profiliraju se indikatori i prate promene kao i razlozi promena ovih indikatora. utvrđuju se naredni događaji koji mogu uticati na ove indikatore, kako bi se utvrdio: najbolji, najlošiji i najverovatniji scenario budućnosti.

Utvrđuju se naredni događaji koji mogu uticati na ove indikatore, kako bi se utvrdio: najbolji, najlošiji i najverovatniji scenario budućnosti.

Bilo koji od ovih scenarija mora imati neke opšte osobine:upečatljivost, konzistentnost,razmatranje važnih faktora, sličnost sa ostalim scenarijima, korisnost i primenjiivost.

65.Metode i tehnike kreativnog razmišljanja Kreativnost označava razvoj nove, originalne

ideje koja je od važnosti za pojedinca, preduzeće ili društvo u celini. Proces kreativnog razmišljanja se sastoji iz:

divergentnog i konvergentnog razmišljanja. Osobenom idejom, koju dalje proširuje bez

limita njenih mogućnosti, karakteriše se divergentno razmišljanje, koga prati konvergentno razmišljanje i svež protok novih varijanti mogućih, zadovoljavajućih rešenja problema.

Kreativnom rešenju podležu:1. Inoviranja tekućih proizvoda i usluga, prema

zahtevima kupaca,2. Sniženje troškova, i inovacije proizvodnog

procesa,3. Radikalno inoviranje proizvoda, usluga i

procesa,4. Definisanje strategije i5. Označavanje novih mogućnosti tržišta.

66.Metoda kompariranja troškova Metoda kompariranja troškova predstavlja

način definisanja ranga tehnologija, gde se za kompariranje uzima bruto profit i odnos bruto profita i fiksnih investicija. U zemljama u razvoju se moraju koristiti i drugi pokazatelji, obzirom da troškovi nemaju presudnu ulogu kod rangiranje već to može da bude i minimalna upotreba limitiranih resursa, na primer.

Metode ranga ocene se koriste za ocenu efikasnosti tegnologije uzimajući u obzir limitiranja u posmatranoj privredi vezana za investicije, energiju, uvozne sirovine, zaposlene radnike.

Prva metoda, kod koje se odabira tehnologija sa najviše uštede, ne odgovara realnom stanju jer se ne uzimaju u obzir ostali faktori koji daju realniji pogled na težinu određenog limitirajućeg faktora. Zato se koristi druga metoda u kojoj se svakom ograničavajućem faktoru dodeljuje težinski faktor, a računica za određeni parametar se izvodi na sledeći način:

Težina = rang parametra za određenu tehnologiju X težinski faktor parametra

67.Metod AHP Tomas L. Saaty je razvio metod AHP

(Analytical Hierarchy Process) u cilju rešavanja problema odlučivanja sa većim brojem donosioca odluka, kriterijuma i u višestrukim vremenskim periodima

Ova metoda ima određene prednosti i veoma je česta u upotrebi; ogleda se u prilagođenju mogućnostima donosioca odluke u slučajevima većeg broja faktora i alternativa o kojima se istovremeno odlučuje.

Izvodi se prirodnim, hijerarhijskim raščlanjavanjem (dekompozicijom) generalnog problema i određenim već primenjivanim skalama poređenja.

Koncept ove metode višekriterijumskog odlučivanja zasniva se na određivanju celokupne značajnosti skupa relevantnih faktora - atributa (kriterijuma, alternativa) koji se odnose na konkretan, analizirani problem odlučivanja.

Postojeći kompleksan problem sa više kriterijuma, perioda odlučivanja i donosioca odluka, dekomponuje se u odgovarajući broj hijerarhijskih nivoa dodeljivanje težina, u obliku niza matrica poređenja parova nad kojima se izvodi dalji postupak (normalizacija težina).

Težine se koriste za evaluaciju atributa na svakom nivou celokupne hijerarhije.

68.NEWTECH Expert Choice i njene prednosti NEWTECH Expert Choice predstavlja

ekspertski sistem za podršku odlučivanju o savremenim tehnologijama i primenjen je uz pomoć Expert Choice softverskog paketa.

Svaka odluka ovog ekspertskog sistema o odabiru savremenih tehnologija, analizira na stotine promenjivih, pri čemu stručnjak koji direktno odlučuje mora da rangira relativni značaj svake od promenjivih (značajnih za odlučivanje) prema konkretnim uslovima, u njegovom preduzeću.

Prednosti NEWTECH sistema za podršku su:1. ustupa određenu diferenciranu strukturu kao

osnovu razumevanja kompleksnosti problema usvajanja nove tehnologije u preduzeću;

2. poseduje sposobnost za prepoznavanje potrebnih profila stručnjaka iz različtih organizacionih nivoa;

3. daje mogućnost da se iskoriste prednosti timskog odlučivanja, uz puno uvažavanje znanja i iskustva svakog zaposlenog u organizaciji.

4. NEWTECH koristi AHP – metod analitičkog hijerarhijskog procesa, što pretpostavlja da se u tom modelu svaki faktor vrednuje u komparaciji sa drugim faktorima istog nivoa i u vezi je sa faktorom na višem nivou hijerarhije, prema: značaju, preferenciji i verovatnoći.

5. Expert Choice i AHP metod su inkorporirani u softverski paket NEWTECH koji je adaptibilan za donošenje složene odluke o tome da li usvojiti novu tehnologiju u poslovnom subjektu.

69.„S“ kriva U tehnološkom predviđanju najčešće se koristi

trend i kriva oblika latiničnog slova S ; Ona predstavlja način koji sledi životni ciklus

proizvoda ili tehnologija. Po njoj је tehnološki progres usporen u fazi

uvоđеnja, ubrzan pri prihvatanju (difuziji) i ponovo usporen u fazi zrelosti proizvoda ili tehnologije, što pokazuje dа je vreme dа se supstituiše postojeća, novom tehnologijom.

Ekstrapolacija u tehnološkom predviđanju ukazuje na verovatne pravce kretanja tehnologije u budućem periodu.

70.Stablo relevantnosti Stablo relevantnosti je metoda koja treba dа

ukaže na ciljeve i alternativne načine njihovog ostvarenja. Ono upućuje na potencijalnе tehnologije i opsežan program istraživačko razvojne aktivnosti; za preduzeće је važno dа napravi razliku između većeg broja tehnologija i da se opredeli koje tehnologije da podrže jer poseduju neophodan potencijal.

Stаblо relevantnosti pomaže dа se odabere specifičan projekat istraživanja iz seta projekata, a na hijerarhijski način na stаblu se aranžiraju ciljevi, podciljevi i zadaci, kаko bi se sagledali svi alternativni načini ostvarenja cilja.

Potom se ocenjuje verodostojnost određenih zadataka i podciljeva u odnosu na opšti cilj.

Jedna od varijanti ovoga metoda је i Pattern tehnika, zasnovana nа teoriji odlučivanja i pomaže dа se sagleda poželjnost ciljeva i izvrši izbor oblasti tehnologije čiji razvoj је neophodan dа se ciljevi ostvare.

Prema scenariju panel eksperata treba napraviti stаblо relevantnosti koje stavlja u odnos fazne sa konačnim cilјеm i predstavlja oblik analize kritičnog рutа

71.Analiza parametara Ova analiza je proizvodni ekvivalent procene

tražnje. Oslanja se na pretpostavku da tehnološka

otkrića zavise od tempa po kome se dešavaju tehnološke promene, i brzine kojom novi metodi zamenjuju stare.

Izvesni pronalasci su zasnovani na drugima, i svi zajedno su, u izvesnom smislu, pod uticajem spremnosti i sposobnosti industrije da zameni stare metode novim.

72.Analiza sistema Proučavanje postojećih sistema kao što su

transport, komunikacije, građevinarstvo, može dovesti do identifikovanja slabosti u njima što, za uzvrat, može ukazati na mogućnosti za tehnološka unapređenja.

Postojeći sistemi mogu se takođe projektovati na buduća okruženja da bi se otkrile hipotetične ili potencijalne problematične oblasti.

Na primer, planeri auto–puteva često dramatizuju potrebu za novim metodama efikasnog masovnog transporta, ukazujući na beznadežnu neadekvatnost postojećih železničkih i putnih sistema, da zadovolje buduću populaciju glavnih metropola.

73.Akcije konkurenata Ova vrsta istraživanja je vrlo bliska sa

istraživanjem marketinga. Njegova svrha je da upozna analitičara sa načinima na koje će tehničke akcije konkurencije uticati na budućnost njegove kompanije.

Prognozi se može pristupiti sa stanovišta direktne proizvodne konkurencije, ili u uslovima relativnih tehnoloških mogućnosti.

Previše uski koncept „konkurencije“ date kompanije može dovesti do toga da analitičar previdi potencijalne pretnje od strane firmi koje pre toga nisu napadale njegovu poziciju.

III deo

ANALIZA TEHNOLOŠKOG RAZVOJA I TRANSFER TEHNOLOGIJA

74.Povelja OUN i transfer tehnologije • Svaka država ima pravo da izvlači koristi od napretka i razvoja nauke i tehnologije radi ubrzanja svog ekonomskog i socijalnog razvoja.• Sve države treba da da unapređuju naučnu i tehnološku saradnju i transfer tehnologije, uz dužnu pažnju prema svim zakonitim interesima, uključujući, između ostalog, prava idužnosti imalaca,snabdevača i primalaca tehnologije.

• Sve države posebno treba da olakšaju: pristup zemljama u razvoju dostignućima savremene nauke i tehnologije, transfer tehnologije i stvaranje domaće tehnologije u korist zemalja u razvoju, a u oblicima i u skladu s postupcima koji pogoduju njihovim privredama i njihovim potrebama.

• Sledstveno tome, razvijene zemlje treba da sarađuju sa zemljama u razvoju u uspostavljanju, jačanju i razvijanju njihovih naučnih i tehnoloških infrastruktura i u njihovom naučnom istraživanju i tehnološkim aktivnostima, kako bi pomogle da se prošire i transformišu privrede zemalja u razvoju.

75.Podela transfer tehnologije Transfer tehnologije se prema osnovnim osobenostima i karakteru deli na:

1. Vertikalni transfer koji sadrži aktivnosti povezane za naučno-istraživački rad; počev od fundamentalnih naučnih istraživanja, preko primenjenih i razvojnih istraživanja do inovacija, novog proizvoda ili procesa; i 2. Horizontalni transfer koji predstavlja prenos tehnološkog znanja - opredmećenog i neopredmećenog, u bilo kojoj od etapa vertikalnog transfera tehnologije na nova područja ljudske aktivnosti.

76.Horizontalni transfer tehnologije na mikro nivou Na mikro nivou jedne poslovne jedinice,

horizontalni transfer tehnologije čine procesi: 1. prenošenja strane razvijene tehnologije u domaće preduzeće; 2.difuzije tehnoloških pronalazaka između domaćih preduzeća u okvirima nacionalne ekonomije; 3.transfera tehnologije iz domaćih u strana preduzeća, van državnih granica; i 4. obrnutog transfera tehnologije koji se odnosi na odlazak eminentnih stručnjaka iz manje razvijenih u razvijenije zemlje.

77.Analiza procesa transfera tehnologije Analiza procesa transfera tehnologije obuhvata aktivnosti koje su povezane za: istraživanje, razvoj, inovacione aktivnosti u simbiozi sa modifikacijom, adaptacijom i razvojem tehnologije; kupovinu nove tehnologije; primenjivanje tehnologije; prihvatanje tehnologije; tržišni plasman proizvoda/usluga.

78.Tri osnovna tipa tehnološkog transfera 1. direktan transfer, pri kome se tehnologija

koristi u istu svrhu; 2. indirektan transfer, gde je korišćenje

tehnologije vezano za novu i drugačiju svrhu; 3. nova primena, kada se tehnologija primenjuje

u promenjenom obliku i u potpuno novoj oblasti .

79.Načini odvijanja transfera tehnologija 1. Kupovinom opreme za specifične tehnološke

postupke po sistemu "ključ u ruke"; 2. Kupovina licenci industrijske svojine, patenata,

žigova; 3. Kupovina licenci know-how; 4. Kooperacija; 5. Zajednička ulaganja (joint ventures).

80.Definicija i elementi obuhvatanje Know-how-aOMPI (Organization mondiale de la proprieté intelectuelle) definicija know-how-a:"Pod terminom know-how se podrazumevaju znanja, iskustva i tehničke veštine koje se pretežno mogu primeniti u industriji."

Know-how koji u sebi sadrži elemente novine i tajnosti, tretira se u prometu tehnologija slično kao industrijska svojina.

Kupovinu licenci industrijske svojine često prati i pružanje svih potrebnih know-how znanja i iskustava za osvajanje proizvodnje licenciranog proizvoda.

Može se izvršiti pribavljanje ili ustupanje licence know-how, s tim da je u tom slučaju prenošenje prava korišćenja vezano sa dosta velikim rizikom usled nenamernog odavanja tajnosti od strane davalaca ili primalaca know-how usluga.

Tehnički know-how obuhvata: specifikaciju sirovina, tehnički standard, mašine, uređaje i funkcionisanje, radne norme, specifikaciju kvaliteta i performansi proizvoda.

81.Nauka u funkciji tehnološkog razvoja Nauka predstavlja specifičan oblik delatnosti,

koji se značajno razlikuje kako od delatnosti u domenu materijalne proizvodnje, tako i od preostalih oblika duhovne delatnosti.

U materijalnoj proizvodnji znanja se koriste isključivo u obliku zadatih sredstava, u nauci je njihovo dobijanje glavni cilj, nezavisno od načina na koji se taj cilj realizuje (u obliku teorijskog opisa, sheme, eksperimentalnih podataka ili hemijske formule nekog preparata).

Tehnologija kao nauka ima zadatak da utvrdi i izabere one hemijske fizičkohemijske, fizičke, mehaničke ili druge zakonomernosti u okviru prirodnih procesa, koje se mogu i praktično koristiti u cilju efikasnijeg i ekonomičnijeg vođenja proizvodnih procesa, sa najmanjim utroškom resursa, a uz stalno uvećanje produktivnosti i efikasnosti.

2007. godine, Nobelovu nagradu za ekonomiju podelila tri američka naučnika: Leonid Hurvic, Rodžer Majerson i Erik Maskin za utemeljenje teorije koja se bavi „oblikovanjem mehanizma” (mechanism design theory).

82.Klasifikacija tehnologije kompanije "Artur D. Little"

1. Bazne tehnologije, koje se u najvećoj meri nalaze u osnovi određene delatnosti;

2. Ključne tehnologije, u kojima je konkurentski uticaj najjači;.

3. Generičke (dolazeće ili nastajuće) tehnologije, se tek stvaraju, prolaze kroz fazu ispitivanja u pilot projektima i prvu primenu.

83.Klasične tehnologijeOsnovne osobine klasičnih tehnologija predstavljaju:

izražena radna intenzivnost potrošnja sirovina iz neobnovljivih resursa visoka potrošnja energije za preradu

ekstrakciju i transport sirovina preosetljivost na uticaj ekonomskih i političkih

kriza opadanje akumulativnosti tokom životnog

ciklusa visok nivo zagađenja i degradacije ekološke

sredine Predstavnici industrija zasnovanih na klasičnim tehnologijama su:

brodogradnja i drvna industrija, metalurgija i tekstilna industrija, petrohemija.

Klasične tehnologije su bile dominantne u razvijenim zemljama pedesetih godina XX-og veka, a potom dolazi do duboke krize klasičnih industrija koja traje i danas.

84.Visoke tehnologije Usled dejstva visokih tehnologija nastaje novi

sektor industrijske proizvodnje i privređivanja, a to je sektor informacionih tehnologija, koji obuhvata proizvodnju poluprovodnika, komjuterske opreme, telekomunikacionih i telematskih uređaja, lasera i elekonske opreme, senzora i mernih sistema, te proizvodnju svih uređaja i sistema automatizovanog projektovanja, kao i informatizovane kancelarijske opreme.

Sektor informacionih tehnologija je toliko dominantan da u razvijenim zemljama zapošljava najveći broj radnika uz tendenciju daljeg rasta.

Stepen razvoja informacionog sektora sve više postaje mera opšte razvijenosti određenih zemalja, te su proizvodne grane informacionog sektora najvitalnije proizvodne grane u razvijenim zemljama.

85.Informatizovane klasične tehnologije Informatizacija klasične industrijske

proizvodnje predstavlja rezultat nastanka informacije kao primarnog resursa visokih tehnologija razvijenih zemalja, u industrijskom dobu, zaključno sa petom decenijom XX-og veka.

Sirovinska i energetska osnova dotadašnjih industrija postala je glavni teret njihovog razvoja, te je neophodno pronaći nove resurse koji će, bez povećavanja utroška sirovina i energije, uvećati rentabilnost i profit industrije klasičnog tipa.

86.Najvažniji tipovi eksterne sredine 1. Modifikovana sredina, podložna brzim

promenama. Na primer to su: tehnološke inovacije, ekonomske promene, promene zakonodavstva, promene kursa konkurencije.

2. Bespoštedno okruženje, koje stvara oštra konkurencija, stalna borba za tržište i potrošače.

Na primer, okruženje autoindustrije Amerike i Zapadne Evrope, ili Japana i Amerike.

3. Nehomogenost okružja je tipično za firme koje posluju u uslovima globalnog biznisa,

3. Tehnološki kompleksan poslovni ambijent, u kome se razvijaju elektronika, računska tehnika i telekomunikacije, odnosno grane koje iziskuju kompleksne informacije i visokokvalifikovane stručnjake.

87.Metode reakcija na promene faktora spoljne sredine "Igranje vatrom", koja podrazumeva donošenje

upravljačkih odluka nakon promene pojedinih faktora je reaktivni menadžerski stil, još uvek primenjiv u mnogim zemljama tranzicije.

Diversifikovanje kapitala i proizvodnje, kao model mogućeg smanjenja rizika pri promeni faktora spoljne sredine.

Poboljšanje organizacione strukture i elastičnosti upravljanja, pa firma može da osniva fleksibilne strukture, profitne centre, strateške biznis-jedinice, radi uvećanja konačnih rezultata.

Strateško upravljanje.

88.Kupovina licenci industrijske svojine i know-how-a Dolaženje do tehnologije putem horizontalnog

komercijalnog transfera obavlja se: 1. Kupovinom i prodajom prava intelektualne svojine koja sadržava industrijsku svoljinu i autorsko pravo; 2. Ostalim, višim oblicima saradnje kroz: dugoročne proizvodne kooperacije, poslovno-tehničku saradnju i kroz različite vidove zajedničkih ulaganja. 89.Zaštita inovacija – osnovne metode

Državna zaštita inovacija postoji u mnogim zemljama i omogućava inovatorima značajne prednosti. To je posredan način stimuliranja inovativne delatnosti firme i pojedinaca od strane države. Osnovne metode zaštite inovacija su:

1. patenti, 2. autorska prava i 3. komercijalna tajna.

90.Patent Patent je dokument kojim država jedno

tehničko rešenje priznaje za pronalazak, a licu kome je on izdat daje isključivo pravo na taj pronalazak, što znači zabranu ostalim licima izuzev pronalazača da taj pronalazak razvijaju, upotrebljavaju ili prodaju.

Ugovor između pronalazača i države kojim se država obavezuje da će tokom definisanog perioda štititi isključivo pravo pronalazača, je zapravo patent.

Isticanjem ugovorenog roka, država ima pravo da publikuje dato otkriće koje svima postaje raspoloživo.

Patent je svojevrsna isprava nadležnog organa koja se izdaje na zahtev pronalazača, sa ciljem zaštite prava pronalazača na registrovani pronalazak.

U materijalnom pogledu, patent predstavlja pravo korišćenja zaštićenog pronalaska na određenoj teritoriji i za određeno vreme.

Patentna dokumentacija nema kompletne podatke za proizvodnju, a uz patent se mogu davati samo informacije potrebne za registraciju, dok se ostale čuvaju kao tajna i prodaju se naknadno kupcu licence.

Kupcu patentne licence se može obezbediti kupovina "know-how"-a (eng. znati kako), koji je često skuplji od same licence, a definiše se ugovorom.

Kupac ne zna unapred njegov sadržaj, pa prihvata plaćanje naknade za nešto što mu po obimu i sadržaju nije poznato.

Know-how je svojevrsna tajna vlasnika, i ne može se zaštititi zakonom .

91.Prodaja Know-how-a Kupac delimično treba da se upozna sa

prirodom know-how-a, zbog njegovog ocenjivanja; postoji rizik, da vlasnik izgubi monopol na know-how, a da ga nije prodao.

Onda vlasnik potencijalnom kupcu pruža informacije koje nisu zaštićene patentom, izostavljajući ključne momente koji bi mu omogućili samostalno korišćenje know-how-a.

Ukoliko to nije moguće realizovati, tada se stranama preporučuje da zaključe preliminarni ugovor o upoznavanju sa know-how-om, pre izvršene prodaje.

92.Oblici plaćanja Know-how-a1) Rojalti, ili postepene, procentualne isplate za know-how prema proporcionalno utvrđenim pokazateljima prilikom njegovog korišćenja, prema rastu profita ili gotovih proizvoda. 2) Paušalna, unapred ugovorena, jednokratna isplata. Ovakav način plaćanja se koristi kada je izvodljiva prognoza efekata delovanja know-how-a ili kada je cena licence mala. Paušalno plaćanje se najčešće primenjuje u uslužnoj oblasti ( finansije, pravna pitanja). 3) "Cost plus" označava paušalnu isplatu ili plaćanje dopunskih usluga po uzajamno utvrđenim cenama iznad dogovorene cene.

Mešoviti oblici plaćanja se takođe mogu koristiti.

93.Transfer tehnologije Prenos tehnologije uključuje obavezno sledeće: a. suštinsko tehnološko znanje: o proizvodima,

proizvodnim procesima i inženjeringu, b. tehničke i ekonomske usluge za:

• projektni menadžment (priprema novih projekata),

• projektovanje, izgradnja, montaža i nadzor nad izgradnjom novih proizvodnih kapaciteta (projektni i građevinski inženjering),

• novu proizvodnju, održavanje i kontrolu kvaliteta proizvoda (proizvodni inženjering),

• planiranje, testiranje i modifikovanje proizvoda, procesa i proizvodne opreme (IR).

c. poslovodne i usluge upravljanja u organizaciji i implementaciji novih investicionih projekata; vođenje, upravljanje i kontrola funkcionisanja proizvodnih kapaciteta uz nabavnu, proizvodnu i prodajnu funkciju,

d. druge aktivnosti vezane za izgradnju proizvodnih kapaciteta i montažu opreme.

e. Izraz "transfer tehnologije" uveden je u Americi 1940. godine, kada je federalna vlada postala odgovorna za istraživanja i razvoj na nacionalnom nivou.

f. Glavni ciljevi su bili: vojna, nuklearna, a vremenom i, kosmička istraživanja.

g. SAD su po završetku drugog svetskog rata transferom tehnologije znatno doprinele obnovi ratom razorene zapadne Evrope.

h. Transfer tehnologije datira od postanka tehnološkog progresa u društvu i smatra se da će dobijati rastući značaj i u budućnosti.

94.Prenos informacija o novim tehnologijama putem Interneta

Prenos informacija o novim tehnologijama putem Interneta ili putem specijalizovanih kompanija koje se bave traženjem tehnoloških i naučnih informacija i povezivanjem potencijalnih partnera: davalaca i primalaca modernih tehnologija (LINK sistemi), je savremeni metod tehnološkog transfera.

Internet, uz ravijenu informacionu bazu, omogućavaju kompletan pristup svetskim tehnologijama. Transfer tehnologije sačinjava:

elektronsku pretragu izvora tehnologije, analizu informacija, ukidanje nevažnih informacija, organizovanje korisnih informacija, isticanje najzvažnijeg materijala, pripremanje suštinskih tekstualnih

dokumenata, lični kontakt sa ekspertima, procenu i primenu dobijenih rezultata, pripremu tehničkih izveštaja.

95.U usluge transfera tehnologije se ubrajaju podrška kompanijama da usavrše osobine

proizvoda, lansiraju nove proizvode ili usavrše postojeći proizvodni proces,

utvrđivanje potrebne ekspertize, lociranje izvora poboljšane tehnologije, uz uspostavljanje veze,

podrška kompanijama putem uvođenja savremenih tehnologija radi zadovoljavanja rastućih potreba kupaca,

kooperativno istraživanje, edukaciju za usvajanje nove tehnologije, pristup specijalizovanoj ekspertizi, smanjenje troškova modifikovanjem postojećih

procesa, kraćim vremenskim trajanjem perioda između

istraživačke i razvojne faze i same proizvodne komercijalizacije,

leveridž vlastitog istraživanja i razvoja. 96.Oblasti kao izvori znanja

Znanje se, zahvaljujući tehnološkoj mreži, može dobijati iz brojnih oblasti:

automatika, medicina, ekologija, građevinarstvo, obrazovanje, avijacija.

97.Mogući mehanizmi transfera tehnologije i komereijalizacije

Fakultetska razmena, konferencije, publikovanje

Konsultovanje sa laboratorijom Konsultacija sa stručnjacima zaposlenim u

laboratoriji Program razmene informacija i ekspertiza Ugovor kao instrument akvizacije Ugovor o podeli troškova (in-cash i in-kind

sporazumi) Dogovor o kompenzaciji (sporazumni

instrumenti) Ugovor o kooperativnom istraživanju i razvoju Dozvola vlade privatnom sektoru; transfer

manjinskih prava Dozvola privatnog sektora vladi radi transfera

manjinskih prava intelektualne svojine Inovaciono istraživanje malog biznisa Upotreba povoljnosti od strane vladinih

agencija (povoljnosti korišćenja na univerzitetima, industriji, laboratorijama).

98.Procesa difuzije tehnologije Difuzija tehnoloških inovacija nije zatvoren

proces, već karakteriše proces objektivne zamene stare tehnike novom.

Zato se nova tehnika ne može uvesti "odmah", već postepeno, "korak po korak".

Najpre se koristi za postizanje limitiranih ciljeva, a uporedo sa sticanjem iskustva u korišćenju tehnološke inovacije, vidokrug njene primena se širi; može se očekivati da će se posle završetka početne faze, difuzija tehnologije odvijati u bržem tempu.

Kad se modaliteti primene istroše, korišćenje tehnike dostiže nivo zasićenja.

Mehanizam transferaEfektivnost transfera

Izgradnja po principu "ključ u ruke" Licence sa ekstenzivnim obučavanjem Zajednička ulaganja Dugoročna tehnička razmena i pomoć Obučavanje u visokorazvijenim ambijentima Proizvodna oprema sa know-how-om

Visokoefektivno

Inženjerska dokumentacija s tehničkim podacima Konsalting Licence sa know-how-om

Efektivno

Ponude (dokumentovane) Proizvodna oprema bez know-how-a Komercijalne posete

Umerenoefektivno

Licence bez know-how-a Prodaja proizvoda bez dokumentacije o održavanju Ponude (nedokumentovane) Komercijalna literatura Trgovačke izložbe i sajmovi

Niskoefektivno

IV deo

99.Savremene tendencije u strategiji proizvodnje Kada je reč o savremenim tendencijama u strategiji proizvodnje, njen razvoj uključuje:

pitanje proizvodnih kapaciteta, broja porudžbina, izbor opcije u proizvodnji, kvalitet proizvoda, troškove proizvodnje, primenu razvijenih tehnologija, pouzdanost planiranja isporuke, smanjivanje zaliha, rezervne delove i servisiranje, povećanje konkurentske prednosti.

100.Eksploatisanje odabrane tehnologijeOd posebne važnosti za organizaciju je izbor tehnologija i načina njihove nabavke.

Eksploatisanje odabrane tehnologije moguće je sprovesti na dva načina:

1. Internom eksploatacijom, se smatra korišćenje tehnologije za projektovanje, razvoj, proizvodnju i prodaju proizvoda. U internoj eksploataciji tehnologije, firme rade i učestvuju u biznisu gde se takve tehnologije koriste, pri čemu neke od njih mogu biti ključ uspeha za određeni biznis.

2. Eksternom eksploatacijom, koja podrazumeva transfer svojih tehnoloskih mogućnosti na druge firme koje će ih primenjivati u svom sopstvenom biznisu.

101.Pogodnost primene eksterne eksploatacije tehnologije

kada se tehnologija firme može zaštititi preko patenata ili autorskog prava; kada firma želi da uđe na tržište na koje ne može direktno da prodre zbog privrednih barijera, lokalnog značenja, itdkada oskudeva u resursima za direktan ulazak na tržište; kada želi da razmeni tehnologije sa drugom firmom; kada firma želi da kontroliše potencijalnu konkurenciju putem ugovora o licenci, usmeravajući ih što dalje od istraživačkih namera kojima bi one mogle stvoriti svoju tehnologiju, ili čak favorizacijom određenih konkurenata.

102.Inovativna strategija Inovativna strategija podrazumeva

angažovanje ključnih pojedinaca, neophodne konsultantske aranžmane, ugovorno

istraživanje, dobre informacione sisteme, personalne veze ili njihovu optimalnu kombinaciju.

I pored toga, za jednu inovaciju se ne mogu dobiti sve relevantne naučno-tehnološke informacije isključivo iz jednog izvora, pa se zato ofanzivna strategija ne može zamisliti bez jake sopstvene istraživačko razvojne baze unutar preduzeća. Sopstvena istraživačko razvojna jedinica ima važnu ulogu u ofanzivnoj strategiji, jer mora da generiše nedostupne naučno-tehničke informacije i preuzme predloženu inovaciju do momenta otpočinjanja redovne proizvodnje. Razlikujemo ofanzivnu i defanzivnu inovativnu strategiju.Ofanzivne i defanzivne strategije uglavnom slede velike korporacije u hemijskoj i elektroindustriji, prilagođavajući ih pojedinim linijama ili grupama proizvoda, za razliku od preduzeća u manje razvijenim zemljama gde je karakteristična primena defanzivne strategije, pre svega da bi se izbegli rizici zbog nedostatka naučno istraživačkog razvoja.

103.Ofanzivna inovativna strategija Ofanzivna strategija tehnološkog razvoja

zahteva od preduzeća intenzivna razvojna istraživanja i da od toga ne odstupa, ako za nekoliko godina ne uvede nijednu inovaciju u redovnu proizvodnju.

Dolaskom do svoje tehnološke inovacije, preduzeće po pravilu štiti tehnološke inovacije, ne bi li ostvarilo dobit, koji će pokriti visoka, dugogodišnja ulaganja u razvojna istraživanja.

Primena ofanzivne inovativne strategije nosi određen stepen rizika na koji preduzeće mora da računa; ima dosta slučajeva kada pojedina preduzeća više godina ne ostvaruju prihod na osnovu sopstvenih istraživanja, a u nekim slučajevima i nikada.

Istraživanja su pokazala da kod takvih preduzeća nisu bila zastupljena fundamentalna istraživanja, koja predstavlja osnovnu naučno-tehnološku funkciju.

104.Defanzivna inovativna strategija Defanzivna strategija podrazumeva da

preduzeće raspolaže sopstvenim razvojnim istraživanjima, pa samim tim ova strategija može da bude istraživački intenzivna podjednako kao i ofanzivna;

Preduzeća koja se opredeljuju za defanzivnu inovativnu strategiju očigledno nemaju ambiciju da po svaku cenu budu lideri na tržištu, ali i ne žele da budu na začelju tehnoloških promena.

Razlozi za prihvatanje defanzivne strategije su izbegavanje velikog rizika sa kojim se suočava prvi inovator.

Defanzivnoj inovativnoj strategiji uglavnom nedostaju aktualna saznanja nastala iz fundamentalnih istraživanja kao i neki istraživačko razvojni kapaciteti.

Defanzivnoj strategiji pripada i opcija kupovine patenata, koja može da bude vrlo korisna.

105.Imitativne i satelitske strategije tehnološkog razvoja Ova strategija odgovara pre svega onim

preduzećima koja imaju skromnije ambicije, te nisu u mogućnosti da održe korak sa ofanzivnim inovatorima.

Ta preduzeća se opredeljuju da što bolje prate lidera na tržištu koji lansira novu tehnologiju u njihovoj grani, a nalazi se na velikoj geografskoj udaljenosti.

Zavisno od te udaljenosti, preduzeća imitatori se odlučuju za kupovinu licenci ili know-how, ali centralni deo njihove strategije zasniva se na što većem širenju tehnologije, razvijanju neophodnih istraživačko razvojnih aktivnosti kao i nezaobilaznom obrazovanju radnika.

Ulazak na tržište zahteva od preduzeća koje sledi imitatorsku strategiju tehnološkog razvoja, da ima određene, najčešće troškovne prednosti rada, nižih investicionih troškova, nižih cena energije ili sirovina u odnosu na inovativno intenzivne konkurente.

Osim toga, imitatori imaju uštede u izdacima za razvojna istraživanja.

U zavisnosti od kontinuiteta tehnoloških promena, zavisi u kojoj meri imitatori mogu da iskoriste svoje prednosti i oslabe uticaj ranih inovatora.

106.Satelitske strategije tehnološkog razvoja Zavisna strategija u osnovi znači prihvatanje

esencijalne satelitske ili subordinatorske uloge u odnosu na tehnološki snažna ili vodeća preduzeća.

Preduzeća koja slede ovu strategiju često i ne pokušavaju da imitiraju tehnološke promene.

Ona to čine samo u slučaju eventualnih zahteva svojih potrošača.

Uglavnom, sva velika preduzeća imaju brojne satelite oko sebe koji ih snabdevaju raznim proizvodima ili uslugama, posebno u elektronskoj, automobilskoj industriji i mašinogradnji.

Satelitska preduzeća nisu angažovana u razvojna istraživanja i obično su podugovarači podugovarača.

U takvoj ulozi nalaze se mala preduzeća u kapitalno-intenzivnim industrijama.

Zavisna preduzeća su u velikom broju slučajeva odeljenja ili filijale velikih firmi, kojima u određenim slučajevima podugovarači odgovaraju za ublažavanje fluktuacija na tržištu.

Mnogobrojna istraživanja ukazuju na postojanje satelitskih preduzeća, koja ostvaruju značajnu dobit, zahvaljujući niskim troškovima, specijalizovanim znanjima i iskustvima, efikasnom upravljanju, itd.

107.Tradicionalna strategija tehnološkog razvoja Kod tradicionalnih preduzeća izmena

proizvoda je najčešće inicirana zahtevom tržišta.

To je u određenoj meri i prednost tradicionalnog preduzeća, jer njihov proizvod ne zavisi od ponašanja konkurencije, nego zavisi isključivo od potrošača.

Što se tiče istraživačko-razvojnih kapaciteta, tradicionalna i zavisna preduzeća ih nemaju, s tim što tradicionalna preduzeća mogu da putem novih kreativnih rešenja poboljšaju svoj proizvod, ali su te kreacije uglavnom estetske prirode.

Tehnološkim zahvatom, tradicionalni proizvod gubi od svoje tradicionalne prepoznatljivosti, a svako estetsko-modno redizajniranje proizvoda može da donese određene povoljne efekte na tržištu.

108.Oportuna strategija tehnološkog razvoja Dosta zastupljena "oportuna" ili strategija

"utočišta", ogleda se u tome, što preduzeća koja je sprovode, bez obzira na promene na tržištu, uspevaju da nađu proizvode i usluge koje traže potrošači, a niko drugi ne nudi u količinama koje traži tržište.

Takvo tržišno utočište zahteva da se uporno brani i čuva, bez obzira na prisutne, prolazne teškoće, a proizvodi i usluge nisu uslovljeni istraživanjem i razvojem, čak i kada se odnose na tehnološki intenzivne grane industrije.

109.Novi menadžment pristup upravljanju tehnologijom

Novi pristup upravljanju tehnologijom predstavlja vezu između menadžmenta tehnologije, inžinjeringa, nauke i discipline upravljanja u cilju planiranja, razvoja i sprovođenja tehnoloških mogućnosti - da bi se oblikovali i ostvarili strateški ciljevi organizacije.

Menadžment tehnologija ima za zadatak da omogući to objedinjavanje, povezujući inženjering i nauku.

Kada se govori o menadžment tehnologiji, naglašava se da je to jedna integrisana praksa, koja je nastala kao odraz globalnog procesa interakcije poslovnih i tehničkih disciplina, i koje treba planirati, razvijati, primenjivati, ili ugraditi tehnološke mogućnosti za proizvode i usluge

Funkcije menadžment istraživanja i razvoja, tehnološke inovacije, analize konkurentnosti, organizovanje, strateško planiranje, komunikacije, projektovanja, proizvodnje, marketinga podrška, su svaka na svoj način nezaobilazne komponente za ugrađivanje tehnologije u proces, proizvod ili uslugu

110.Osnovni cilj funkcionalnih strategija tehnološkog menadžmenta

Osnovni cilj funkcionalnih strategija tehnološkog menadžmenta je produktivnost i iskorišćenje novonastalih inovacija ili novih tehnološko-proizvodnih modifikacija.

Rezultat njihove angažovanosti je merljiv jedino kroz sudbinu proizvoda, u programima ili uslugama.

Razvoj i proizvodnja razlikuju se u pogledu kompleksnosti karakteristika proizvoda.

Proizvod nastaje ili kao produkt masovne proizvodnje ili kao maloserijski fleksibilni proizvod.

Masovna proizvodnja podrazumeva proizvodnju velikih serija (izražen kvantitet) proizvoda, uz korišćenje određene standardizacije, sa odgovarajućim korišćenjem dodatnih inovacija i modela.

Takvi proizvodi mogu da budu tehnološki kompleksni, ali imaju i određene mogućnosti pojednostavljivanja.

111.Faktori ekonomičnosti za povećanje efikasnosti preduzeća

1. Blagovremeno odobreni projekti i tehnička rešenja, koji smanjuju rizik ponovnog projektovanja i implementiranja nepotvrđene tehnologije,

2. Akcenat na sprečavanju defekata, 3. Kapitalizovanje potencijala prodavaca, 4. Upotrebljivost tehnologije za diverzijikaciju -

mogućnost da se jedna tehnologija prenese sa jednog proizvoda na drugi,

5. Test metoda, kojom se skraćuje vreme testiranja proizvoda i povećava stopa produktivnosti rada zaposlenih u razvoju i proizvodnji

112.Četiri osnovna izbora u procesu inkorporacije tehnoloških strategija

1. identifikacija i izbor nove tehnologije, 2. način ovladavanja tehnologijom - određivanje

metode upravljanja datom tehnologijom, 3. način korišćenja – inplementacije nove

tehnologije, 4. način proširenja asortimana proizvoda i

tehnološki portfolio na bazi dobro odabrane generičke tehnologije (klasteri diverzifikacije proizvoda).

113.Strateško planiranje u okviru tehnološke strategije Strateško planiranje u okviru tehnološke

strategije zahteva ugradnju tehnološkog znanja u ciljeve i potencijale uspeha, uključujući i komercijalizaciju znanja kao dela tehnološke strategije.

Strateško opredeljenje, u određivanju smerova kojima firma želi da razvija svoje tehnološke mogućnosti je značajno, iz tog razloga, što podrazumeva velike investicije.

Strategija tehnološkog razvoja može se planirati i u posebnim sektorima, ne samo za posebne oblasti, već i za celokupno preduzeće. Sektor na taj način postaje veoma važan izvor tehnološkog znanja za istraživanje i razvoj u preduzeću, a tu su i tehnološke kooperacije sa preduzećima i akademskim ustanovama, kao i kupovina licenci i know-howa.

114.Važnost istraživanja i izbora strategije velikih kompanija

Proces izbora strategije se sastoji u sledećem: definisanje specifičnosti takmičarske strategije, definisanje određenih tehnologija, formulisanje eksplicitnih tehnoloških strategija

u skladu sa internim odlukama, tehnološki nivo odgovornosti, inventivnost i uvođenje inovacija, tehnološki izvori, i način i nivo iskorišćavanja tehnologije.

115.Izvori informacija koji snabdevaju funkciju tehnološkog ispitivanja

lični kontakti sa kupcima, dobavljačima i konkurentima;

veze sa istraživačkim centrima, univerzitetskim laboratorijama;

naučni simpozijumi, kongresi i konferencije; sajmovi, izložbe, prezentacije; specijalizovani časopisi i publikacije; baze podataka; organizacije za istraživanje tržišta,

propagandne agencije; privredna i poslovna udruženja, komore,

ministarstva i druge državne institucije; zavodi za patente.

116.Interna i eksterna eksploatacija tehnologije 1. Interna eksploatacija podrazumeva

korišćenje tehnologije za projektovanje, razvoj, proizvodnju i prodaju proizvoda. U internoj eksploataciji tehnologije, firme rade i učestvuju u biznisu gde se takve tehnologije koriste, pri čemu neke od njih mogu biti ključ uspeha za određeni biznis

2. Ekstema eksploatacija podrazumeva transfer svojih tehnoloških mogućnosti na druge firme koje ih mogu primenjivati. Firma ne učestvuje direktno u nekom biznisu, ali umesto toga ustupa svoju tehnologiju drugim firmama koji mogu da je koriste. To podrazumeva i određen transfer znanja i uzimanje licence u slučaju patentirane tehnologije uključujući i izradu probnih serija.

117.Tehnološki klaster KLASTER (engl. Cluster) označava grozd ili

hrpu, skupinu istovrsnih stvari. Klaster je rezultat kvalitativno i kvantitativnog

poboljšanja pozicioniranosti kako na domaćem tako i na ino tržištu, predstavlja prostorno funkcionalna i strategijski povezana preduzeća i odgovarajućih institucija u istoj grani i u određenom području.

Preduzeća su povezana zajedničkim interesima, uz međusobno delovanje po principu povratne sprege.

Zbog toga se klaster sastoji od pripadajućeg industrijskog, naučnog, financijskog i državno-upravnog središta.

Zbir navedenih elemenata klastera, predstavlja sveukupno veću vrednost, nego pojedinačno preduzeće ili institucija, pa samim tim klaster simbolizira sinergiju više istovrsnih elemenata.

118.Formiranje klastera u praksi Formiranje klastera u praksi se sprovodi

grupisanjem pojedinih delova (poslovnih funkcija) društva, proizvodnje, marketinga, istraživanja i razvoja, ili, celih društava unutar jedne grane ili grupacije, u svrhu ostvarivanja proizvoda i usluga takvih obelježja koja će biti konkurentna na tržištu što je posebno važno u izvozu proizvoda i usluga.

Danas se klasteri primjenjuju u gotovo svim delatnostima, u autoindustriji, informacijskoj, drvoprerađivačkoj i metaloprerađivačkoj, prehrambenskoj industriji.

Klasteri su zasnovani na strategijom utvrđenim, sistemskim vezama među preduzećima, koje mogu biti građene na zajedničkim ili komplementarnim proizvodima, procesima proizvodnje, suštinskim tehnologijama, potrebama za prirodnim resursima, zahtevima za određenim kvalifikacijama i/ili distributivnim kanalima.