pistonlu pompalar_2
TRANSCRIPT
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
1/42
1.BLM
GR
Genel olarak pompalar svlarn belirli bir noktadan baka bir noktaya geiini
salayan makinalar olarak tanmlanabilir. Bu durumda svlarn tanmas deiik
ekillerde yaplabilmektedir: leri geri hareket eden bir piston vastasyla ( pistonlu
pompalar ), hzla dnen krekli bir ark ile ( santrefj pompa ), basnl su pskrterek
(su pskrtme pompalar, hidrolik basn pompalar ), basnl buhar veya hava
pskrterek ( enjektr )
Pistonlu pompalarda suyun tanmas bir silindir ierisinde ileri geri giden bir
piston yardmyla yapldndan su ancak kesik kesik tanmaktadr. Bunun iin emme
ve basma donanmlarn zaman zaman ap kapayan ventillere ihtiya duyulmaktadr.
Suyun borular iindeki kesintili hareketlerin nne gemek zere ,su donanm
borularna verilmeden nce bir basma vastasyla hava kazanna verilir; ve buradaki az
ok deimeyen basn ile srekli olarak donanm borularna gnderilir. Santrefj
pompalarda ise olay daha farkllk gstermektedir. zerinde krekler bulunan bir ark
vastasyla su, frlatlarak tandndan burada ventillere ve hava kazanna ihtiya
yoktur. Hidrolik basn pompalarnda ise yine ventiller ve bir basma hava kazan
kullanlmaktadr. Ayn ekilde basnl hava pompalar kesintisiz ve ventilsiz altklar
gibi basnl buhar pompalar kesik kesik ve ventillerle alr.
Bu pompalarn en ok kullanlan tipleri pistonlu ve santrefj pompalardr.
Gnmzde santrefj pompalarn kullanm alanlar pistonlu pompalara gre daha
genitir. Bunun yannda pistonlu pompalarn devirleri santrefj pompalara gre daha
yksek olsada ,santrefj pompalar yksek devirlerde altklarndan ,hareket almak iin
yksek devirli makinalara ihtiya duymaktadrlar.
Pistonlu pompalar bir baka ifadeyle yle tanmlayabiliriz: Statik halde
bulunan svy harekete geiren, sisteme belirli basnta ve debide basan elemanlar
olarak ta tanmlamak mmkndr. Pompalar, kavramalarla dairesel hareketlerini istenen
gce gre bir elektrik motorundan alrlar, bu ekilde elektrik enerjisi mekaniksel
1
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
2/42
enerjiye, mekaniksel enerjide hidrolik enerjiye dnmektedir. Pompalar kullanm
amalarna, yapldklar malzemelere, bastklar svlara ve ekillerine gre
snflandrlabilirler.
1.1 Pistonlu Pompalarn Kullanm Alanlar :
Petrol retim tesislerinde,
Gbre tesislerinde,
Makinecilikte,
LPG tesislerinde,
Su tahliye ilerinde,
Yalarn basnl iletiminde,
amurumsu madde boru hatlarnda,
gibi eitli alanlarda pistonlu pompalar kullanlmaktadrlar.
Genelde pompalar iki ana kategoride toplamak mmkndr:
1) DNAMK: Bu snftaki (kategorideki ) pompalarda makine ierisindeki
akkann hzlarn, boalmann olumasn kolaylatracak derecede
arttrmak iin akkan zerine srekli olarak enerji eklenir. Bunun sonucunda
pompann tesinde bir basn art salanr.
2) YER DETRME: Bu snflandrmada, enerji; istenen sayda ve kapal
akkan ieren blgelere hareket snrlarna bir veya birka kuvvet
uygulamas periyodik olarak eklenir. Bunun sonucunda pompa ierisindeki
akkann boaltma borusundaki, valflerden gemesi iin gerekli basntadorudan bir art olur.
Bu snflandrmann yan sra pistonlu pompalar etki ekillerine gre de
snflandrlmaktadrlar.
1. Bir Etkili Pompalar
2. ki Etkili Pompalar3. Diferansiyel Pompalar
2
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
3/42
1. Bir Etkili Pompalar Ve alma Prensibi:
Bu pompalar kaldrma ve basn pompalar olmak zere iki ksma ayrlmaktadr.Eer
ekil-1 Bir Etkili Yatk Pompa
su silindirden pistonun kaldrlmas ile kyorsa pompa bir kaldrma pompas, su
veya akkan silindirden pistonun yapt basn etkisi ile kyorsa pompa bir basn
pompasdr.
Bir etkili pompalar daima bir dalma pistonla, dik yada yatk yaplmaktadrlar. ekil-1
de grld gibi Z pompa silindirinin iinde, bir dalma piston K ileri geri
hareket etmektedir. Silindirin st tarafnda basma ventilleri ve alt tarafnda ise emmeventilleri vardr. Su veya akkanmz alt hazneden emme borusu tarafndan pompann
silindirine alnr, oradan da piston vastasyla boru donanmna basma borusu ile verilir.
Suda bulunabilecek plerin ve amurlarn boru donanmna ve pompa silindirine
girmemesi iin emme borusunun banda bir szge bulunmaktadr.
Pistonun silindirden geriye doru gitmesiyle silindirin iinde belirli bir hacim bo
olarak kalr; bu boluktan dolay silindirin iindeki basn decek ve suyun alt
tarafndaki yzne gelen atmosfer basncnn etkisiyle emme ventili alr, bylelikle
silindir iinde bo kalm olan hacim dolmu olur. Piston hareketine devam edip
3
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
4/42
l noktaya geldiinde emme ventili kendi arl ile yada bir kuvvet etkisi ile
kapanacaktr. Pistonun silindir iine geri gelmesi ile silindir ierisindeki basn
artacaktr. Bununla birlikte basma ventilleri alacaktr. Piston yoluna devam edereksilindir iindeki akkan basma borusuna doru iter, ve akkan boruya iletir.
Pistonun hareketi bittii zaman basma ventilleri kapanr. Bylece pompamz aklkan
basm olmaktadr.
2. ki Etkili Pompalar Ve alma Prensibi:
ki etkili pistonlu pompalarda dik veya yatk olarak yaplmaktadrlar. Bu pompalarn pistonlar genel olarak dalma piston eklindedir. Dalma pistonlarda iki
etkili bir pompada bir veya iki adet olabilmektedir. ki pistonlu pompalarda her bir
piston dierine demir ubuklar ve kollarla baldrlar. Bu suretle birinin hareketini
dieri de alabilir. ekil-2 de bir pistonla alan iki etkili pistonlu pompa
grlmektedir. Piston silindirden dar karken, saa doru giderken sol tarafa doru
su veya sv dolar. Yine ekil-3 ve ekil-4te iki etkili dik dalma pistonlu pompa
resmi grlmektedir. Bu tip pistonlu pompalarda pistonun silindirden dar giderken
verdii su miktar ve dolaysyla almas iin gerekli olan g, pistonun silindirin
iine doru geldii zaman verdii su miktarndan ve gcnden daha kktr.
4
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
5/42
ekil-2 ki Etkili Yatk Pompa
ekil-3 Dik iki etkili pompa ekil-4 Ventilleri kolay kontrol edilen
Dik iki etkili pompa
3. Diferansiyel Pompalar Ve alma Prensibi :
5
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
6/42
a-) Diferansiyel emme basma pompalar : Bu tip pompalar dalma pistonlu, dik
ya da yatk ekilde yaplmaktadrlar. ekil-5 te diferansiyel pompaya ait bir resim
grlmektedir. Piston silindirden karken yani saa doru giderken sol taraf bo hacimkadar svy emer ve sa tarafn hacminde svy da basar. Piston geri geldii zaman
ise bu olaylarn tam tersi yaanacaktr.
ekil-5 Yatk Diferansiyel Pompa
b-) Diferansiyel kaldrma pompalar: Bu tip pompalarda, karlk piston
konularak yalnz kaldrma pompalarda olan tek tarafl kuvvet blm dzeltilmi
olunmaktadr. Piston yukar doru giderken sv emilir, ayn zamanda pistonun st
tarafnda olan suda basma donanmna gemektedir. Pistonun aa doru hareketinde
ise alan piston ventilinden sv pistonun st tarafna geer.
1.2. Pistonlu Pompalarn Baz Para Resimleri Ve Fotoraflar :
9 elemanl pompa Dili pompa Dili pompas
6
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
7/42
6 elemanl pistonlu pompa Hidrolik yn denetimi G aktarma kutusu
Hidrolik yn denetim valfi Snr kontrol Pistonlu Pompa
Pistonlu Pompa
2.BLM
DEK PSTONLU POMPA TPLER VE KONST. EKLLER
Gnmzde kullanm olduka azalan pistonlu pompalar kullanldklar alanlara
gre deiik tipte ve buna bal olarak ta farkl konstrksiyon ekillerinde imaledilmilerdir. imdi bu pistonlar aadaki gibi snflandrp bakalm:
7
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
8/42
A-) El ile altrlan pistonlu pompalar
B-) Kay ve kasnakla altrlan pistonlu pompalar
C-) Elektromotorlarla altrlan pistonlu pompalar
D-) Patlamal motorlarla altrlan pistonlu pompalar
E-) Buhar makinalar ile altrlan pistonlu pompalar
2.1. EL LE ALITIRILAN PSTONLU POMPALAR
El ile altrlan pistonlu pompalar sadece insan gc kullanlarak
altrlmaktadrlar. Bir pompann el ile altrlabilmesi iin zellikle pompann
srekli olarak ilememesi gerekir. Aksi halde piston kolu ne kadar byk ve giren
kuvvet de ne kadar kk olursa olsun saatlerce srecek bir i el ile yaplamaz.
El ile altrlan pompalarn hepsi bir manivela kolu kullanrlar. Bu kollar
deiik tiplerde olabilir. Bu pompalar altracak olan insann gc grlecek iin
srecei vakitle deiir.
Suyu derin olan kuyularda, piston ve krank mekanizmasnn arlklarnn
denkletirilmesi iin bir ikiz pompa kullanlr; bu pompann iki pistonu 180 derecelik
bir a fark ile iki kere bklm bir krank ile altrlr. Bu eklide bir mekanizmann
nne bir dii tertibat konularak, baslan suyun yksekliini daha arttrmak imkan
vardr.
2.1.1 Emme Kaldrma Kuyu El Pompas
Emme kaldrma kuyu el pompas bir silindir ve dvme demirden bir borudan
ibarettir. Emme ventili olarak kseleden bir klape kullanlmaktadr. Su geirmezlii
flenli ksele ile elde edilen piston ve onun zerindeki ventil pirintendir. Ara borunun
boyu seilirken silindirin alt taraf bir metre kadar topran altna geebilmelidir bu
8
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
9/42
suretle pompa dondan korunmu olur. Bundan manda pompa almad zaman
borunun iindeki suyun akabilmesi iin ara borunun zerine ufak bir delik delinir, bu
ekilde borunun iindeki suyun donarak borular atlatmasnn nne geilir. Suyunkuyu iindeki yznden itibaren, emme ykseklii 7 metreden daha byk olmamaldr.
2.1.2 Emme Kuyu El Pompas
Emme kuyu el pompas bir emme pompasdr. Emme ventili ve piston ventili
kseleden yaplm klape eklindedirler ve kolayca sklp kontrol olunabilir. Bu tip
pompann da maksimum emme ykseklii 7 metredir.
2.1.3 Pis Sular in El Pompas
ekil 6da gsterilen pis su pompasnn pistonu krom ve kseleden yaplmtr.
Piston zerindeki ventilde su gemezlik sert kauuk ile salanr; bu ventilin geit alan
olduka byktr. Uzun bir aft olan emme ventilinde de su gemezlii elde etmek iin
sert kauuk kullanlr. Pompann donlarda atlamamas iin, kol kaldrlp piston aa
tarafa doru bastrlarak, silindirin iindeki su boaltlr; zira piston ventili alt durumda
emme ventilinin pinine dayanr ve (b) ile gsterilen para (a) manivela kolunu kaldrr,
bu da her iki ventili aar.
9
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
10/42
ekil- 6 Pis sular iin el pompas
2.1.4. Maden Oca El Pompas
Bu pompa iki adet bir etkili kaldrma pompasn bir araya getirerek elde edilen
bir ikiz konstrksiyonlu pompadr. Her iki kol iki veya drt ii tarafndan iletilebilir.
Maden ocaklarnda ok sk kullanlan bu pompa bir demirden ereve veya drt
tekerlek zerine konularak altrlabilir. Bu pompa yalnz emme pompas olarak
almayacak olursa bu taktirde basma veya kaldrma etkisini de salamak zere
silindirlerin zerine birer kapak ve bir salmastra kutusu eklemek lazmdr.
2.1.5. Diyaframl El Pompas
ekil 7de gsterilen diyaframl el pompas kesit resmi, bilhassa yap ve inaat
yerlerinde iinde yabanc paralar bulunan veya ar olan svlarn tanmasnda
kullanlr. Bu pompalarda piston yerine bir bilezik eklinde lastik, sert kauuk, kromlu
ksele veya deri kullanlr. Ksele deri veya lastikten bilezik pompann alt ve st
paralar arasnda sktrlr ve ortasna da bir para balanarak hareket etmesi salanr.
Burada emme ventili olarak zerine lastik geirilmi bir demir bilye kullanlr.
Pompann basma ventili olarak diyaframn ortasna konulmu bir tabak ventili vardr.
Bu pompann alma prensibi aynen bir etkili bir kaldrma pompas gibidir. Lastikten,
kseleden veya deriden diyaframn yukar kaldrld zaman pompann i hacmi byk,
dolaysyla basn der ve emme ventili alarak sv ieriye girer. Ayn zamanda
10
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
11/42
diyaframn zerine bulunan sv da yukar kalkar ve borudan taarak akar. Diyafram
aaya doru inerken emme ventili kapanr ve basma ventili kapanr.
ekil-7 Diyaframl El Pompas
2.1.6. ki Etkili El Pompas
ekil 8 ve 9da iki etkili el ile altrlan bir pompa gsterilmektedir. Bu
pompada pistonun su gemezlii flenli ksele ile elde edilmitir ve pistonunun
ortasnda bulunan bir manivela kolu ile hareket salanr. Pistonun her iki tarafnn
ortasnda bulunan silindir ksm basma donanmna bal bulunur ve kseleden flenler
silindire iyice sktrlr. Bu ekilde olduka iyi bir su gemezlik elde edilir. pompa
alrken pistonun silindirin iinde keler zerinde dnerek skmamas iin piston ve
silindire yeter bir uzunluk verilmitir. Pompay altran kol basma su donanm iinde
altnda bu kolun salmastra kutusunun hava karmak ve dolaysyla emme etkisini
drmek tehlikesi de yoktur. Silindir kapaklarnn yar yuvarlak eklide yaplmas daha
iyi bir mukavemet saladndan baka silindir iinde verimi drmek ihtimali olan
yerlerin hacmini de kltr.
11
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
12/42
ekil-8 : ki etkili pistonlu el pompas ekil-9 :Yandan grn
2.1.7. Niagara El Pompas
ekil 10da niagara pompas denilen iki etkili ve iki pistonlu bir el pompas
gsterilmektedir. Pompa aftna bal bir kol ile altrlr; aftn zerine iki kollu bir
para kama ile balanmtr ve bu parann her bir kolu bir dilimli pistonu altrr (F)
piston alan (s) piston stroku ise pompann verdii su miktar bir stok iin (2F.s) eder,
yani bu pompa tek etkili pompann tam iki misli su verir.
Bu pompann alma tarz u ekildedir. Pistonlarn i alanlar suyu aada
sol taraftaki ventilden emerler ve yukarda sa taraftaki ventilden basarlar. Pistonun d
alan ise suyu aada sa taraftaki ventilden emerler ve yukarda sol taraftaki ventilden
basarlar. Pompann anlatlan birinci etkisi ekilden grlmektedir. kinci etkisini
anlamak iin altta sadaki ventilden stndeki blme ile stte soldaki ventilin altndaki
blmeyi ekildeki kesitte gsterilemedii halde, bir kanalla bal olduunu dnmek
lazmdr. Bu pompa kk llerle yaplabildii halde olduka byk su miktar
tayabilir; yalnz pompada bulunan her iki dilimli pistonun ayr ayr su gemezliini
her bir taraf iin salamak lazmdr. Pompann emme ykseklii 7 metredir, basma
ykseklii ise 20 ile 25 metre arasndadr.
12
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
13/42
ekil-10Niagara el pompas
2.1.8. ki Etkili Dey Eksenli El Pompas
Bu tip pompalarda bir birine kar hareket ederler, bunlara bal ventillerde
pirin bilyalar vardr. Her zaman yukar doru giden piston hem emer hem de basar,
aa giden pistonun ise hi bir etkisi yoktur ve ancak su stunu iinde aaya doru
hareket eder. Bu pompa bir kolun yardmyla, el ile altrlabilecei gibi, kasnak ve
kayla bir i makinesine balanarak da altrlr. Bir alt ventil kullanld halde emme
ykseklii 6 metre ve toplam tama ykseklii de 10 metredir.
2.1.9. El Pres Pompas
Pompann ana parasnn malzemesi top eliidir; piston ve btn
ventiller nikel eliinden, kapak vidalar elikten; kroset ve mekanizma donanm
dkmden ve manivela kolu da dvme demirden yaplmtr. Pistonun su gemezlii
ksele ve kzl dkmden bileziklerle salanr. Maksimum basncn almamas
iin arlklarla alan bir emniyet ventili vardr. Manometreye gelen basn
birdenbire dt zaman, manometrenin bozulmamas iin svy veren kanalda
otomatik olarak kapanan bir ventil vardr; Ayn zamanda manometreyi boaltmak
iin bir boalma ventili konur. Pres pompalar bir biri iine geirilmi iki pistonla da
yaplrlar; byk aptaki piston hazneyi doldurmaya ve k de basmaya yarar.
Basn, verilen bir miktar geince byk piston kullanlmaz ve kk pistonla
istenilen basnca kadar baslr.
13
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
14/42
2.2. KAYI VE KASNAKLA ALITIRILAN POMPALAR
Kk ve orta gl pompalar kay ve kasnakla altrlr; genel olarak birpompay kay ile altrabilmek iin yalnz g bir rol oynamaz. Eer pompann
altrlaca yerde bir transmisyon aft varsa tabii olarak ilk akla gelecek ey pompay
bu afttan bir kay ile alnacak hareketle altrmaktr. Bundan baka elde yksek
devirli bir patlamal motor veya elektromotor varsa pompann devir adetleri nispeten
kk olmas gerektiinden yine bir kasnak ve kay tertibat dnlr.
Eer pompay altracak transmisyon aftnn devir adetleri yksek isepompa ile transmisyon aft arasna bir karlk dili tertibat konularak, dili arklar
veya 2 kay vastasyla devir adedi istenildii kadar kltldkten sonra pompa
altrlr.
Krank mekanizmasyla alan pompalarda altran kaya gelen etki hi
durmadan deiir; bir etkili pompalarda da kaya gelen evre kuvveti sfrdan
maksimum bir karla kadar byr ve ayn ekilde klr. Kayn evre kuvvetinin
bymesi ve klmesi bilhassa bir etkili pompalarda geni snrlar arasnda
olduundan bu tip pompalar ancak kk gler iin kayla altrlrlar. Kaide olarak
daima iki adet bir etili pompa kranklar 180 farkl olmak zere bir krank aft zerine
balanr ve bir kay ile altrlr, (ikiz pompalar). Kaya gelen kuvvetin kabil olduu
kadar deimemesi lazm olan yerlerde (elektromotorlar gibi) 3 adet bir etkili pompay
krank alar 120 olmak zere bir afta balarlar ve bir kay ile altrrlar (z
pompalar) Byk su miktarlar iin iki adet iki etkili pompa da 90 lik krank asyla bir
afta balanabilir.
Kayn evirdii kasna volan eklinde yapmak ancak yksek devirli
altrma makinalar (elektromotorlar) kullanld zaman bir fayda vermez. Zira devir
adedi az olduu zaman kinetik enerjinin dar ksmn biriktirip lzumunda kullanmak
prensibi pratik bir netice salamaz.
14
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
15/42
2.2.1. Bir Etkili Kazan Besleme Pompas
ekil 11 ve 12de 6 atmosfer kadar buhar kazanlarn besleyen bir etkili pompa
tipi grlmektedir. Krank yata kzl dkmden yaplmtr ve bilezik eklinde ya
kanaller vard. Pistona gaytlik eden bir bronz gmlek silindirin iine yerletirilmitir.
Yayl, bronzdan bilezik ventillerin su geit alan olduka byk seilmitir.
Basma ventilinin st ksm basma hava kazan ve emme ventilinin altndaki ksmda
ekil-11: Kazan besleme pompas ekil -12: Yan grn
15
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
16/42
emme hava kazan olarak kullanlr. Bu pompay altrmak iin bir transmisyon
aftndan gelen g, bir kayla pompann 500 x 900 lsndeki kasnana verilir.
2.2.2. Emme Ventili Olmayan, Kondansatr Pompas
Eer scak ve su buharyla kark svlar tanacak ise zel bir pompa
konstrksiyonuna ihtiya vardr. Bu gibi durumlara ya rafinelerin de, buhar
donanmlarndaki kondansatrlerde rastlanr. Bu durumlarda gelen sv pompaya doru
akarak gelirse bir emme ventili kullanlmaz ve ekil 13de gsterildii gibi i iin bir
emme ventili olmayan zel bir pompa altrlr. Emme ventili yerine silindirin sttarafnda bilezik eklinde bir boluk braklr. Bu boluk borulardan gelen sv ile
dolar ve piston en yksek noktada iken taar vetanacak olan sv miktar kendi
arl ile silindirin iine doru akar ; Aa
inmekte olan piston bilezik kanal kapatr.
Silindirin iine girmi olan sv miktar
Silindirin dibindeki yayl ventilden dar
baslr. Kroset bal eklinde yaplm
olan dalma piston uzun bir salmastra
kutusu iinde hareket eder. Bu tip bir
pompa yaklak olarak 190 dev/dak ile
alrken 80 litre suyu yaklak 25 mt
basma yksekliine verir.
ekil-13 Kondansatr
Pompas
2.2.3. Dz Akml , Dik Diferansiyel Pompa
Bu konstrksiyon eklinde su akm silindire girerken, silindir iinde karken
ynn ve dorultusunu deitirmediinden pompann kayb olduka az olmaktadr.
Ayn zamanda silindirin etrafnda olan dkm paras olduka byk olduundan
16
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
17/42
emme hava kazan olarak kullanlr. Silindirin zerindeki bo dkm basma hava kazan
yerini tutar. Yalnz yayl bir tabak ventili olarak yaplm olan emme ventiline bakmak
olduka gtr. Bu tip konstrksiyonla ok uygun ve ok kk ll bir pompayaplabilir. Bu pompa 165 dev/dak ile alt zaman dakikada 25 litre su basabilir.
2.2.4. Uzun Stroklu Diferansiyel Pompa
Bu pompann stroku olduka uzundur; ventil kutusu zel bir konstrksiyon
paras olarak yaplmtr ve silindirin yan tarafna cvatalarla balanr.
Emme ventilini kontrol edebilmek iin ventil kutusunun yanndaki kapa
amak gerekir; basma ventiline bakmak iin basma hava kazann karmak zorunda
kalnr. Bu pompa, maksimum devir adedi 130 dev/dak ile alrken dakikada yaklak
olarak 100 litre suyu 150 metrelik bir ykseklie verir.
2.2.5. ki Etkili Yatk Modern Pompalar
ekil 14 ve 15de yayl ventillerle yaplm modern bir pompa grlmektedir.
Bu pompada iki etkili, yatk, dilimli pistonlu bir pompadr. Pompann pistonunda flenli
ksele ile su geirmezlik salanmtr. Pistona hareketi, atall bir ereve iinde ileri
geri hareket eden elik rot vermektedir. Rotun yataklar iki paradan olumaktadr.
Rota hareketi veren biyel, elik dkmden yaplmtr ve krank mekanizmas ile
krosete ayarlanabilen yataklarla baldr. Dik silindir eklinde olan pompann ana
paras simetrik olarak yaplmtr ve olduka geni bir su geidi salar. Ventil
kutusunun her iki tarafndaki boluklar emme hava kazan, ve basma hava kazan iin
ak kanal olarak kullanlrlar. Yayl bilezik ventiller ikier, ikier bir biri zerine
konulmulardr. Bunlarn zerindeki bir vidal pim sklerek her iki ventilde
karlabilir. Pompa 40 m. ykseklie 68 dev/dak ile 290 litre suyu bir dakikada
basabilir.
17
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
18/42
ekil-14 ki Etkili Yatk Pompa ekil-15 Yan Kesiti
2.2.6. ki Etkili Dik Pompalar
ekil 16da pistonlu iki etkili bir pompa grlmektedir. Ortadan bklm olan
krank aft iki yatak iinde bir tarafn emme hava kazan, ventil kutular ve basma hava
kazan vardr. Bu pompann her iki taraf da aynen birer , bir etkili pompa gibi
almaktadr. Her iki tarafn arasnda pompann pistonu ve silindiri vardr. Bask
vidalar ile sktrlm olan ventillere gerektiinde bakabilmek iin her birinin yanna
birer sklp taklabilen yan kapak yaplmtr. Krosetin bo ksmna ya doldurularak
gaytlarn yalanmas salanr. Bu pompa 155 dev/dak ile dnerken 60 mt. ykseklie
dakikada 555 litre su verebilmektedir.
18
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
19/42
ekil-16 ki Etkili Pistonlu Pompa
2.2.7. kiz Pres Pompas
Bu tip pompalar zellikle hidrolik akmlatr tesislerinde kullanlmaktadr. Bu
pompa 50 atmosferlik bir basnca kadar altrlrlar. Pompann silindirleri ve bunlarn
tadklar kroset gaytlar, ii bo bir dkm silindire cvatalarla baldr. Ventil kutusu
da ayr yaplmtr. Pistonun su geirmezlii ise ksele ile salanmaktadr. Krank ve
kroset pompa alr durumdayken bir yadanlk yardmyla yalanmaktadr. Pompa
120 dev/dak ile alrken dakikada 40 litre su basmaktadr. Yksek basnlarda hava su
tarafndan emildiinden, pres pompalarnda basma hava kazan kullanlmas bir fayda
salamaz. Bunun iin su veriminin srekli olmas istenildii yerlerde bir z pompa
kullanlmaktadr.
2.2.8. Bir Etkili Yuvarlak Pompa
ekil 17a ve 17bde bir etkili yuvarlak pompa gsterilmektedir. Bu pompa
kasnak ve kayla altrld gibi, doruca elektromotorla alan tipleri de vardr.250
dev/dak gibi olduka yksek bir devir ile alan bu pompann piston ap 70 mm stroku
100mm ve dakikada verdii su miktar da 90 litredir.
19
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
20/42
ekil-17a Bir Etkili Yuvarlak Pompa ekil-17b Yan Grn
2.2.9. Yksek Basnl Diferansiyel Pompa
Yayl ventillerle yaplan yeni tip pompalardan
rnek olarak bir yksek basnl diferansiyel pompa
grlmektedir. ( ekil- 18 ) Bu pompada pistonun ucu
sivriltilmi olduu gibi ventiller arasndaki btn silindir
boluunu da doldurur. Bu ekilde bir, piston suyun
silindir iindeaz kaypla akmasna yarar.Bu konstrksiyonekli ile su silindirin iinde dey dorultu da hareket
eder yatay dorultuda ileri geri giden pistonu takip etmez .
Pompann silindiri iin suyun ters ynlerde yani ileri geri
Hareket yapmamas hidrolik bakmdan verimi ykseltmek
iin ok faydaldr. ekil 18 Diferansiyel Pompa
2.2.10. Srgl Pompa
Srg ile alan pompalardan bir rnek olmak zere bazen su motoru bazen
de pompa olarak kullanlan konstrksiyon ekli gsterilebilir. ( ekil-19 )
Burada silindirin d ksmnda ve her iki tarafnda olmak zere iki silindir kolu
vardr. Bu piston eksenine dik kollar, eksene paralel ereveler iine konulmu
yataklarn iinde dnebilirler. Piston alrken, silindir de bu kollarla hareket eder
silindiri bu hareketi yaparken, silindirin kanallar deiik olarak sra ile emme ve basma
donanmlarnn kanallaryla karlarlar ve bu ekilde silindirin bir kanal ortada olan
emme donanm kanalyla, dier kanal da yanda olan basma donanm kanalyla
balanm olur. Bu pompann hareketi iki hareket olarak ayrlabilir: birincisi dey
dorultuda aa yukar bir harekettir, ikincisi ise, birinci ile ayn zamanda olan bir
yatay ileri geri harekettir. Birinci hareket, silindiri ekseni etrafnda oynatr ve kanallar
ap kapatr; ikincisi ise pistonun ilemesini salar. Burada pistonun stroku balad
zaman, krankn yukar doru olan hz byk ve yatay hz kktr; yani pistonun hz
az iken kanal abuk alacaktr.
20
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
21/42
ekil 19 Srgl Pompa
Krank 90 derecelik bir a yapt zaman pistonun hz maksimumdur, kanallar
tam aktr, ayn zamanda silindirin hareketi sfrdr. Bu pompann etkisi aynen byk
bir eksantrisitesi olan ve eksantrikleri kranka 90 derecelik bir a ile bal bulunan
pistonlu bir buhar makinesindeki srgnn etkisi gibidir. Bunun iin iinde kanallar
bulunan ve hareket etmeyen paraya da srg denilir. Alttan gelen su basnc silindiri
yukar doru kaldrmaya ve silindir ile srgy birbirinden ayrmaya altndan her
ikisinin ayrlmamasn, fakat aralarndaki srtnmenin de az olmasn salamak iin
ekil 49de gsterilen el tekerlei evrilerek ayarlanr.
Bu pompalarda gelen su hzlarnn ok ykselmemesi iin kanaln ve srgnn
ller olduka byk olacandan, srg ve silindir arasndaki srtnmeyi yenmek
zere nemli bir miktar enerji kaybolur. Bu srtnmeyi azaltmak zere dz srg yerine
pistonlu srg de kullanlr.
2.3. ELEKTROMOTORLA ALITIRILAN POMPALAR
Normal kontrksiyonla yaplm olan kk elektromotorlarn devirleri o kadar
yksektir ki, bunlarla bir pompa altrlaca zaman, mutlaka araya devirini drecek
bir dili tertibat koymak gerekmektedir.
21
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
22/42
Bir elektromotorun gc ne kadar byk ise devri o kadar dk olabilir. Buna
gre pompa iin gerekli olan g bydke bu gc bir elektromotorla salamakimkan artar. Hakikaten 150 beygir ve daha byk gl pompa tesisleri iin motor ve
pompa birbirine uygun olmak artyla direkt kavrama ile balanacak ekilde yaplr.
makinas olarak elektromotorlar kullanabilmek iin bir sra pompalarn devirleri
ykselmitir ve 200-300 devir dakika ile alan ekspres pompalar yapmlarsa da , bu
tip pompalarda ventillerin abuk ypranmas bu ynde ilerlemeye imkan brakmamtr.
Su tesislerinde kullanlan byk pompalar iin 120-180 devir/dakika yksekdevir saylr. Elektromotorla iletilen su tesislerinde salmastra kutular ieri veya dar
doru yaplm, iki etkili pompalar, diferansiyel pompalar ve motora verdii balansl
etki dolaysyla ikiz pompalar da kullanlr.
2.3.1. ki Etkili Su Santrali Pompas
Bu tip iki etkili pistonlu pompalarda kranklar 90 o lik bir a ile alan iki
etkili iki ayr ayr piston mevcuttur. Her iki piston birbirine kollarla yaplm bir
tertibatla balanmtr.
Bu konstrksiyon ekli ile elektromotora gelen etki balansl olur. Her bir
pompann emme donanm da ayr ayrdr; her bir emme borusunun altnda bulunan
klapeli alt ventil kapatldktan sonra pompay iletmek iin basma donanmndan
verilecek su ile emme donanm doldurulur.
2.3.2. Su Tesislerinde Kullanlan Elektrik Motoru le alan kiz Diferansiyel
Pompa
ekil-20 de yer alt su tesislerinde kullanlan ve direkt elektrik motoru ile
altrlan bir diferansiyel pompa grlmektedir. Bir birine 90 olik bir a ile balanm
olan diferansiyel pompa direkt elektrik motorunun aftna balanarak altrlr. Bu
22
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
23/42
pompa 3 ana paradan yaplmtr: En nde olan gayt yataklar ve krank yataklar;
ortada olan birinci silindir ve nihayet arkada olan pompann ikinci silindiri ve emme
hava kazannn stnde bulunan emme ventilleri. Bu para birbirine flenler vecvatalarla balanmtr. Gayt yataklar, orta para ve emme kazan pompann alt
ksmndaki bir blgeye byk cvatalarla balanarak oturtulmutur. Emme hava kazan
dik bir silindir olup; alt ksm kre eklindedir. Emme hava kazannn eper kalnlklar
pompann toplam su basma yksekliine dayanabilecek llerle yaplmtr. Pistonun
ii bo ve hafiftir, piston krosetin her iki bana vida ekilmi bir mil ile balanmtr.
Pompann arka silindir blgesinden n silindir ksmna ve darya su gememesi iin
salmastra kutular konmutur; n silindirin su karmamas ise ham flenli ksele vehem de salmastra kutular ile salanmtr. Her iki salmastra kutusunun ortasnda birer
bo fatura vardr, bu bolua dardan ya baslmaktadr. Ventiller yayl ve bir biri iine
gemi bilezik ventilleridir.
Genel olarak diferansiyel pompalar ok yksek yerlere az miktarda su
tanaca zamanlarda kullanlmaktadrlar. Son zamanlarda yeni yaplmakta olan su
santrallerinde 300 beygir gcne kadar olan makinalar kullanlmaktadr. Bu gten daha
byk gler iin iki etkili iki pistonlu pompalar kullanlr. ( ekil-21 )
2.4. PATLAMALI MOTORLARLA ALITIRILAN POMPALAR
Benzin, gaz, ve diesel motorlar da artk sk sk pompalar altrmak iin
kullanlmaktadrlar. Fakat genel olarak bu motorlardan gelen g, bir kay kasnak
mekanizmas sayesinde pompaya verilir. Patlamal motorlarla pompa altrlrken bir
kay kullanmann deiik faydalar bulunmaktadr; bylelikle motor almaya
balarken yksz olarak harekete geer; ve zellikle devir olduka geni snrlar
arasnda deiebilir.
2.4.1. Gaz Motoru le altrlan ki Pistonlu Santral Pompas
Bu tr pompalar normal olarak 250 ve maksimum olarak ta 275 beygir gc ile
almaktadr; bu pompay altranda bir gaz motorudur. Motorun her iki tarafnda,
23
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
24/42
kavramalar ila dorudan motorun aftna balanabilen iki adet pompa vardr.
Kavramalar zlerek istenildii gibi pompalardan biri veya ikisi durdurulabilir. Ayn
zamanda volan zerine tel halat ile balanarak bir yedek yksek basnl santrefjpompa iletme imkan verebilmektedir. Bu tip bir pompann dakikadaki devri 150
dev/dak olup 7m derinlikteki bir suyu 63 metre ykseklie kadar basabilir. Saatte
bast su miktar ise 600 m3 tr.
ekil-22 te pompann konstrksiyon paralar gsterilmektedir. Pompa iki
etkili ve iki pistonludur. Pistonlar birbirine zel bir mekanizma ile baldr.Emme
borusundan gelen su emme hava kazannn ortasna kadar boru ile verilir.Emme havakazanna dalan emme borularnn etrafnda eklenmi birer para vardr. Bu paralar
gelen suyun dalgalar yaparak emme ventillerine arpmasnn nne geer. Pistonlarn
arl az olmas iin ok hafif ve borudan yaplmlardr. Bu borunun bir ucunda vida
ile geirilmi bir balk vardr.
Salmastra kutusunda ksele flenleri ve kzl madenden bilezikler su
geirmezlii salar. Her iki pistonu birbirine balayan mekanizma pompa eksenine dik
elik dkmnden ve dvme demir ubuklardan yaplmtr. Emme ve basma ventilleri
ayn ventil kutusundadr ve birbiri zerine konulmulardr. Bu konstrksiyon ekli ile su
en ksa yoldan emme ventilinden basma ventiline verilmi olur.
2.5. BUHAR MAKNALARI LE ALITIRILAN POMPALAR
Pompalar vastasz olarak buhar makineleriyle de iletilebilir. Buhar
makinesiyle pompa birbirine iki deiik ekilde balanabilirler:
a) Volanl buhar makineleriyle altrlan pompalar.
b) Volansz buhar makineleriyle altrlan pompalar veya direkt etkili buhar
pompalar.
a) Volanl Buhar Makineleriyle altrlan Pompalar
24
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
25/42
Volanl, buhar makineleriyle altrlan pompalar ufak pompa olarak kazanlara
su basmak ve kk hazneleri doldurmak iin kullanldklar gibi ayn tipte bykpompalar su tesislerinde ve su santrallerinde kullanlr.
Kazanlara su basan pompalar daha ziyade direkt alan volansz buhar
pompalardr. Kazana su baslrken daima kazan istim tuttuktan sonra da bir az daha su
basmak zorunda kalnacandan pompann zorlanaca gz nnde bulundurulmal ve
lleri de buna gre olduka emniyetli seilmelidir. Bir kazana srekli su basacak olan
pompann devir adetleri olduka dktr ve bu dk devir adetlerini elde etmek iin buhar makinesinin buhar miktar ve dolgusu azaltlr Kazana su basan pompalarn
buhar makinelerinin ayarnda az miktarda buhar kullanarak buharn ekspansiyonundan
faydalanmak imkan hemen hemen olmadndan, tam buhar dolgular kullanlr ve yar
bu buhar miktar ile yaplr.
Bunun iin burada volan nemli bir fayda vermez hatta dk devirlerde volan
olsa da krank mekanizmasnn l noktalarnda pompa durabilir ve kitleleri daha ar
olduundan daha g yeniden harekete geer. Direkt etkili buhar pompalar kk devir
adedi ve byk buhar miktaryla alrlar; bunlar srekli olarak kazana su basabilirler.
Yalnz bu makineler tabii bir az daha fazla buhar sarf ederler. Direkt etkili buhar
pompalarnn ayn zamanda kk alanlara sdklarndan ve dnen paralar
olmadklarndan, gemi makine dairesi gibi dar yerlerde daha uygun olarak kullanlabilir.
Orta ve byk gler iin altrlan volanl buhar pompalar genel olarak ikiz
konstrksiyon ekil ile yaplrlar.
Volanl buhar makineleriyle altrlan pompalar buhar makinesiyle pompann
balan ekillerine gre ayrlrlar:
Buhar makinesinin silindiri ile pompann silindiri yan yana olabildikleri gibi
arka arkaya da konulabilir.
25
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
26/42
Buhar makinasnn silindiri, zellikle kk gl dik pompalarda yan yana
yaplrlar. Bu konstrksiyon ekli kk bir ykseklik ve alak bir arlk merkezi
salar.2.5.1. Volanl Buhar Makinas le altrlan Bir Etkili z Pompa
ekil 23a ve 23bde bir etkili z bir pompa gsterilmektedir. Her pompa
silindiri ve bunlarn her birinin silindirik gaytlar bir tek dkm parasndan yaplmtr.
Bu silindir bloklarnn her iki ucunda ve ayn ereveye cvatalarla bal iki buhar
makinasnn silindiri vardr. Kvrlm olan krank aftnn ularnda ar ve eksenel
volanlar bulunduundan pompa dk devirle alt zaman bile su srekli balanslolarak baslr.
ekil 23a- Bir Etkili z Pompa ekil 23b- Yan Kesiti
Bu z pompann ventilleri zel bir ventil kutusu ierisindedir. Her bir
silindirin emme ve basma ventilleri ayn pim zerine geirilmitir. Ve bu pimin st
26
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
27/42
tarafnda bulunan bir mekanizma ile sktrlr. Bu z pompada suyun baslmas iyi
balansl yaplabildiinden ayrca bir basma hava kazan konulmamtr.
Bu tip pompalarda buhar silindiri daima st tarafta bulunur scaklkla uzayp
ksalmada serbest kalr; pompa ise alt tarafa konularak emme ykseklii bir miktar daha
kltlm olur. Krank mekanizmasnn biyeli piston koluna buhar silindiri ve pompa
silindirinin arasna balanr. Krank aft genel olarak pompa silindirinin altnda olan
makine erevesinin zerindeki yataklara oturtulmutur.
ekil 24a- Ventil Kutusu ekil 24b- Yan Kesiti
2.5.2 Worthington Kazan Besleme Dubleks Pompas
Bu pompa maksimum 12 atmosferle alan bir kazan besleme pompasdr. Her
iki buhar silindiri, ara para ve her iki pompa silindiri bir dkm parasndan
yaplmtr. Direkt etkili pompalarda sk kullanlan bir konstrksiyon ekline burada
rastlanyor: pompa silindirleri, ventiller ve kutular hepsi pistonun zerinde bir kutuya
yerletirilmitir. Bu pompa dakikada 125 gidi geli yapt zaman yaklak olarak 65
litre/dak su basar.
27
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
28/42
2.5.3. Yksek Basnlar in 2 Etkili 2 Pistonlu Dubleks Pompa
Her iki pistonda birbirine putreller ve ubuktan yaplma bir mekanizma ilebalanmtr. Ventiller ayr bir ventil kutusu iindedir; bu kutu pompann ana parasna
cvatalarla tutturulmutur. Buhar makinas ksm ile pompa ksm birbirlerine 8 adet
ubukla baldr.
2.5.4. Ekspansiyon Srgl Dubleks Pompa
ekil 25 te bir ekspansiyon srgl dubleks pompa grlmektedir. Bukonstrksiyon eklinde de, aynen Worthington sisteminde olduu gibi iki direkt ve iki
etkili yan yana alan buhar silindirinin pistonlarndan biri dier silindir tertibatn
iletir. Yalnz burada silindirlerin tertibatnn konstrksiyon ekli, Worthington
pompasndan tamamen farkldr.
ekil-25 Ekspansiyon Srgl Dubleks Pompa
Bu pompalar normal buhar makinalarnn konstrksiyonunda sk kullanlan ,
bir ekspansiyon srgl kutusu ile alrlar. Pistonlu buhar makinalarnda rastlanan busrgl kutuda buhar datm iin bir ana datma srgs ve bunun srtnda bulunan
iki spindel ile harekete geirilebilen iki pleytten yaplm bir ekspansiyon srgs
vardr.BU ekspansiyon srgs ile buhar silindirinin dolgusu ayarlanabilir. Volanl
normal buhar makinalarnda datma srgsnn kolu kranka yakn ve 900lik bir a ile
ve ekspansiyon srgsnn kolu yaklak olarak 180 0lik bir a ile kamalamtr.
2.5.5. Mafsalsz Otomatik Tertibatl Dubleks Pompa
28
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
29/42
Piston kolu ile srgl kutu pistonu birbirine mafsalsz olarak balanm bir
pompa trdr. Srgl kutunu pistonu zerinde byk hatveli drt yollu bir vida
vardr. Pistonun ileri geri hareketi ile vidann zerinde bulunan bir klf ileri gerievrilir. Bu klfn zerindeki vida yolu ona geen bir kol vastas ile srgl kutuyu
harekete geirir. Aynen Worthington pompasnda olduu gibi burada da buhar
silindirlerinin ularna kadar giden kanallar vardr.
3.BLMTEK PSTONLU BR POMPANIN KONS. ZELLKLERNN
BELRLENMES
3.1. SLNDR :
Silindir, basncn olutuu gvdedir. Srekli olarak yorulma altndadr. Bir ok
yatay pompadaki silindirler, silindir ile birlikte emme ve boaltma ( egsoz )
manifoldlarna sahiptir. Dey pompalarn genellikle ayr manifoldlar vardr. Silindir
sadece bir piston iin kullanldnda bamsz silindir olarak adlandrlr. Bamsz
silindirler gerilmelerin yksek olduu yerlerde kullanlr. Homojen bir basn elde
etmek iin silindirin her yerinde 1/4 -1/6 arasnda bir basn azalmas olabilir. Silindirin
kesime deliindeki basn ift tarafl basnca veya gerilmelere baldr.
Bazen silindir ierisindeki bir anlk basn tasarlanan basncn 2-3 kat olabilir.
Uygun olmayan emme basncndan dolay sv ierisine gaz skmas olduunda anlk
29
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
30/42
basn tasarm basncnn 4-5 kat olabilir. Dkm silindirler genellikle aada grlen
basnlarla snrldr.
MALZEME : BASIN (bar ) :
Dkme Demir 137
Alminyum-Bronz 172-207
elik 207
Dkme silindirler 3150, 5350, 7430, 7930, ve nikel alminyumbronzundan yaplrlar. delikler genellikle 207 bar ve yukars iin en az 63 m yzey
kalitesine sahip olmaldrlar.
3.2. PSTON :
Piston, basnc oluturan kuvveti iletir. 5 inlik apa kadar olan kk pistonlar
dolu malzemeden yaplrken bu boyutun zerindeki pistonlar arln az olmas iin iksmlar boaltlarak yaplmaktadrlar. 414 bar ve daha yksek basnlarda kullanlan
kk apl pistonlarn muhtemel bir burkulmaya kar kontrol edilmeleri gerekir.
Piston hzlar 46-107 m/s orannda deiir. Yzey kalitesi 16 m, sertlii 58 HRC olur.
Yapm malzemeleri ise 1020 zerine krom kaplama 1050 , 1060, 1020 zerine
seramik kaplama ve dolu seramiktir. Seramik, ham petrol, orta sertlikte asit ve alkalinler
iin kullanlr. Pistonlarn kaplama malzemelerindeki problem, yksek basnlarda
svnn kaplama altndaki gzeneklere girmesidir. Kaplamann altndaki basn, piston
kaplamasnn soyulmasna yol aar.
3. 3. MUHAFAZA KUTUSU
Pistonlu bir pompann muhafaza kutusu; Kutu, alt ve st burlar, paketleme ve
salmastra kutusundan oluur. ( ekil 26 ) Bakm kolayl iin kolay sklebilirdir.
30
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
31/42
ekil-26 Muhafaza kutusu
Muhafaza kutusunun delik ksm szdrmazlk ve uzun mr salamas iin 63 myzey kalitesi ile ilenmektedir. Et kalnl belirlemek iin, tek kasnaktaki bir gerilme
kullanlr. Bu gerilme deeri 690-1380 bar arasnda alnr.
Burlarn yzey kaliteleri 63 m, ap boluu 0.02-0.05 mm arasnda
olmaktadr. Alt bur bazen paketin hareketini nlemek iin eksenel bir pozisyonda
sabitlenir. Burlar yatak bronzu, veya 1040 malzemelerinden yaplr. Muhafaza
kutusu basnca ve pompalanan svya bal olarak 3-5 halka veya paketleme nitesikullanabilir. Szdrmazlk halkas genelde teflondan yaplmaktadr.
Paketleme tertibat alt ksm ile bur arasna veya silindirin alt ksm arasna
bir yay yerletirmek suretiyle kendi kendine ayarlanabilir hale getirilebilir. Bu
dzenleme ar skmay nleyerek paketler ierisinde yumuak bir kuvvet dalm
salar.
ift etkili bir pistonlu pompada ise muhafaza kutusunda alt ve st burlarn
olmasna gerek yoktur, .nk piston silindir gmlei tarafndan ynlendirilmektedir.
Tek pistonlu pompalar muhafaza bal kullanmaktadr. Pistonun sznts, pompa
gvdesinin uzantsna giderek srekli dolaan ya ierisine karr.
3.4. SLNDR GMLE :
31
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
32/42
Silindir gmlei genellikle nikel alaml paslanmaz elikten yaplr. Boyu,
pompann strokundan biraz uzundur. ift etkili pompalarda yksek basntan dk
basnl tarafna szmay nlemek gmlek paketleme tertibatna sahiptir. Gmleinkrlganlndan dolay zerine bask gelmeyecek ekilde dizayn edilmelidir.
ekil -27 Piston yzeyi plastikleri ekil-28 Tek etkili piston gvdesi
3.5. VALFLER :
Piston valfleri ok eitlidir. Hangi tipte bir valf kullanlaca uygulamaya
baldr. Bir valfin ana paralar set ( oturma yeri ) ve plakadr. Plakann hareketi, bir
yay ile kontrol edilir. Set in silindir veya manifold ierisine oturmas iin genellikle
konik olarak yaplr. Koniklik setin kolayca yerlemesini salar.
Baz pompalarda karlkl deitirilebilirlik iin ayn boyutta emme ve
boaltma valfleri kullanlr. Gerekli toplam valf alan kazanmak iin bazen valfler
pistonun her tarafnda paralar halinde kullanlr. Aada baz valf malzemeleri iin set
ve plaka sertlikleri grlmektedir:
Malzeme Plaka Set
3150 30-35 38-43
32
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
33/42
5350 44-48 52-56
7430 35-40 40-45
7930 35-40 40-45
Malzeme sertlik deerleri ( HRC )
Set ve plakalarn yzey kaliteleri 32 m dir. Aada deiik tipteki valflerin
uygulama alanlar gsterlmektedir:
TP EMA BASIN KULLANIMLARI
Plaka 345 Plaka metal veya plastiktir.
Kanat 690 Kimyasal madde
Bilya 2069 Bilya kromla kapldr.
Geme 414 Kimyasal
amur 172 amurumsu madde
NOT: A= Oturma alan B= Boaltma alan
33
2
3
mmkesitiValfin
555.6debigeenh valften/m(m/s)V
=
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
34/42
555.6 byklnn kullanlmasnn sebebi btn akkann valf ierisinden stroun
yars srede gemesidir.
3.6. MANFOLDLAR :
Manifoldlar, akkann silindirden gemesinden nce veya sonra datm iin
yayld veya topland blmelerdir. Yatay pompalarda, emme ve boaltma
manifoldlar, genellikle silindirle yekpare olarak yaplr. (ekil-29) Baz yatay pompalar
ve dikey pompalarda sadece boaltma manifoldu silindir ile bir btndr. (ekil-30)
Dikey pompalarn ounda emme ve boaltma manifoldlar silindirden ayrdr.
Emme manifoldlar, flan ile valf girii arasnda hava skmalarn nlemek
zere dizayn edilirler. Bamsz emme manifoldlar dkm ve elikten yaplrlar. Temiz
bir akkann manifoldlardan gei hz, emmede 0.9-1.5 m/sn ve boaltmada ise 1.8-4.9
m/sn dir. Emme ve boaltma manifold hzlar ar akkanlarda 1.8-3 m/sndir.
34
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
35/42
ekil-29 Birleik Boaltma Manifoldu ekil-30 Ayr Boaltma Manifoldu
Sv ierisindeki paracklarn kelmemesi iin minimum hzn 1.8 m/sn olmas
gerekir. Manifoltdan geen akkan hz aadaki formlle bulunabilir.
3.7. VALF KAPAKLARI :
Valf kapaklar , silindirleri veya manifoldlar rahatsz etmeksizin valflere
ulalabilmesini salar.
3.8. SLNDR KAPAKLARI :
Silindir kapaklar, yatay pompalarda piston ve silindirlere ulalabilmesini
salar. ( ekil-29, ekil-30, ekil-31)
35
)(malankesitManifold
h)/(mdebisiPompaV(m/sn)
2
3
=
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
36/42
ekil-31 Piston Ba Tasarm
3.9. G UCU :
G ucu, krank mili, biyel kolu, piston ba, yataklar ve silindirden
olumaktadr. ( ekil-32, ekil-33)
ekil--32 Yatay Pompa G k
36
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
37/42
ekil-33 Dikey Pompa g k
3.10. GVDE :
Gvde, silindir ykn ve torkunu absorbe eder. Dikey pompalarda, bir d
kutu ile birlikte gvde basma gerilmesi altndadr. (ekil-33) Yatay tek etkili
pompalarda gvde ekme gerilmesi altndadr. (ekil-32) Gvde, genellikle ince taneli
dkme demirden yaplrlar.
erisinde kat maddeler, olan svlar tayan pompalarn gvdesi deiikkonumlarda hareketli paralara gre tasarlanrlar, bu pompalar elikten yaplr ve gvde
atmosfere aktr.
alma alan, gvde ierisindeki alan paralara zararl olduunda ve bronz
yataklara korozyon etkisi durumlarnda, gvde srekli olarak azot ile korunabilir.
3.11. KRANK ML :
Krank millerinin konstrksiyonu pompann g kna ve tasarmna bal
olarak deiiklik gstermektedir. Yatay pompalarda, krank milleri genellikle elik veya
dkme demirdir. Dikey pompalarda ise dvme elik veya ktk halindeki malzemeden
talal retim ile imal edilirler.
Krank milleri olduka dk hzlara ve arlklara sahip olduundan kar
arlk kullanlmaz. Dublex pompalar hari, en iyi vuruntu karakterlerini elde etmek iin
krank milleri genellikle ift sayda eksantrie sahiptirler.
3.12. YATAKLAR :
Genellikle bilyal yataklar kullanlmaktadr. Baz pompalar sadece srtnmeli,
bazlar sadece yuvarlanmal, bazlar ise her ikisini birlikte kulanrlar.
37
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
38/42
Srtnmeli yataklar, uygun ekilde montaj yaplp yalandklarnda, olduka
uzun mre sahip olurlar. Bu yataklar belli bir hz aralnda alrlar. Hzn bu limitinzerinde veya altnda olmas ya limitinin bozulmasna yol aabilir. 40 dev / dak
altndaki hzlarda genelde kullanlmazlar. Bu hzn altnda yalamaya da gerek yoktur.
Yzey ileme kaliteleri 16 mdir.
Rulman yatakl bir pompa by-pass hatt olmakszn tam piston yk altnda
balatlabilir. Bu yataklar pompann srekli olarak tam piston yk altnda dk hzda
altrlabilmesine imkan tanr. En ok kullanlan yatak tipleri ise oynak bilyalyataklardr. Bu yataklar eksenel ve radyal yndeki krank mili hareketlerini karlarlar.
3.13. YALAMA :
Yataklarn yalanmas iin SAE 30-40 yalar kullanlmaktadr. Pskrtme
eklinde yaplan yalamada, ya gvde duvarlarna basn ile pskrtlr.
4.BLM
TEK PSTONLU BR POMPANIN KONST. HESAPLARININ YAPILMASI
Bu hesaplamalar iin ncelikle baz veri girileri yapmalyz. Bunlar aada
gsterelim:
Piston ap (D) = 60mm
Strok (s) = 140mm
Toplam Basma Ykseklii (H) = 50mSS
Debi (V) = 3m3/h = 0.000833 m3/sn
imdi bu seilen deerlere gre pistona ait hesaplamalar yapalm:
4.1. Piston Kesit Alan : (A)
38 2322
1082.24
)06.0(14.3
4
DA m=
=
=
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
39/42
4.2. Pompa Devir Says : (n)
4.3. Pompa Gc : (N)
Pompa gc iin pompa verimini =0,80 alalm.
Y: Pompa zgl i Y=g.H = 9.81.50 = 490.5 Nm/kg
4.4. Emme ve Basma Hava Cebi Hesaplar :
Hava cebinde emme ve basma periyotlarnda sv hacmi bir max. bir minumum
duruma ular. Srekli bir akm iin hava cebi sonsuz byk yaplmaldr. Emme ve
basma periyotlarnda bir ksm nabz hareketi hava cebi iinde olurken dier ksmdaboru iinde gerekleir. Sabit akm hz kabul ile emme hattnda statik hava cebihacmi
hesab yaplr. Hava cebi tasarlanmasnda eitsizlik derecesi kabul edilebilir. Srekli
gzlemlerin sonucu olarak pratik olarak statik hava cebi hesab yeterli olur.
p,st = Statik eitsizlik derecesi
p,st = 0.1- 0.05 emme hava cebi iin;
p,st = 0.05- 0.02 basma hava cebi iin; deerleri arasnda alnabilir.
39
y.V.YN =
watt7,51080,0
5,490.10.33,8.10N
43
==
342
2
m10.187,214,0.4
)3,14.(0,060,553.J
s.4
.D0,553.0,553.A.sJ
==
==
dev/dk12614,0.10.82,2
000833,0
A.s
Vn
3===
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
40/42
4.5.Maksimum Piston Hz : (Cm)
Olmaktadr.Bu deeri 0,5-0,9 m/sn arasnda alnmaktadr.Hesaplanan deer bu
snrlara uymadndan ;
Cm= 2.s.n forml kullanlr.
Olur.
Pompann yksek dnme saylarnda ya da byk zgl basma iinde
Csimax = 1-4 m/sn arasnda alnmaldr.
Csimax = 3 alalm.
4.6. Ventil Hesab :
40
334
stp,
emme m10.483,4)05,0
15,0(10.187,2)
1J.(0,5W =+=+=
34
stp,
basma 0110443,0)02,0
15,0.(10.187,2)
1J.(0,5W m=+=+=
snmns /923,060
126.14,0.14,3..Cm ===
snm /588,060
126.14,0.2Cm ==
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
41/42
Ventil oturma yzey alan:(Asi)
4.7. Bzlme Katsays : ( )
Dz oturan ventil iin = 0,6-0,9
Konik oturan ventil iin = 0,8-1,0 arasndadr.
Ventilin oturduu kesit Asibytme faktr ile geometrik ulalabilir yzey;
Asi= Asi.
= 1,25-1,8 arasnda alnr.
Asi= Asi. = 8,67.10-4. 1,8 = 15,606.10-4m2
4.8. Tabak Ventilde Ventil ap: (d1)
Tabak ventil iin oturma yzeyi ile birlikte kalkma ykseklii ;
v = Aklk oran
Sreklilik denkleminden elde edilir.Bu oran 0,3-1 arasnda deiir ve artan
dnme says ile klr.
KISALTMALAR VE SEMBOLLER:
41
243
simax
msi 10.67,8
3
588,0.57,1.10.82,2
c
1,57.c.AA m
===
msi
0445,010.606,15.4A.4
d4'
1 ===
m10.94,48,1.4
8,0.0445,0
.4
.dh 31max
===
v
-
8/9/2019 Pistonlu Pompalar_2
42/42
Wemme = Emme taraf hava cebi hacmiWbasma = Basma taraf hava cebi hacmi
p,st = Statik eitsizlik derecesi
A = Pompa kesit alan
n = Pompa devir says
N = Pompa gc
Y = Pompa zgl ii
Cm = Maksimum piston hzAsi = Ventil oturma yzey alan
= Bzlme katsays
d1 = Ventil ap
hmax = Kalkma ykseklii
v = Aklk oran