PET ve PET/BT PET ve PET/BT Uygulamalarında Uygulamalarında Radyasyondan Radyasyondan

KorunmaKorunmaFiz.Uzm Bağnu UYSALFiz.Uzm Bağnu UYSAL

DEÜ Tıp Fakültesi Nükleer tıp ADDEÜ Tıp Fakültesi Nükleer tıp AD

Klinik yararı olan Pozitron yayan Klinik yararı olan Pozitron yayan radyonüklidlerradyonüklidler

NüklidNüklid Yarı ömürYarı ömürMax Max

pozitron pozitron enerjisi enerjisi (MeV) (MeV)

Max Max erişme erişme uzak.uzak.

Su için Su için (mm) (mm)

TVLTVL

Kurşun Kurşun içiniçin

(mm) (mm)

C-11C-11 20.3 dak20.3 dak 0.9590.959 4.14.1 1717

N-13N-13 9.97 dak9.97 dak 1.1971.197 5.15.1 1717

0-150-15 122 sn122 sn 1.7381.738 7.37.3 1717

F-18F-18 109.8 dak109.8 dak 0.6330.633 0.6330.633 1717

PET radyonüklidlerinden kaynaklanan PET radyonüklidlerinden kaynaklanan radyasyon pozitron ve anhilasyon fotonlarıdırradyasyon pozitron ve anhilasyon fotonlarıdır

Pozitron,elekton ile aynı kütleye Pozitron,elekton ile aynı kütleye sahip, elektrondan farklı olarak sahip, elektrondan farklı olarak pozitif yüklü partiküler pozitif yüklü partiküler radyasyondur.radyasyondur.

Proton sayısı fazla olan kararsız Proton sayısı fazla olan kararsız atomların çekirdeklerinden atomların çekirdeklerinden yayılırlar.yayılırlar.

Proton nötrona dönüşür ve Proton nötrona dönüşür ve çekirdek kararlı hale gelir.Bu çekirdek kararlı hale gelir.Bu sırada çekirdek dışına pozitron ve sırada çekirdek dışına pozitron ve nötrino yayınlanır.nötrino yayınlanır.

p p n + n + ++++

Pozitron Bozunumu

F (109.8dk)

O

e+

AAnnhilahilasysyonon ReaksiyonuReaksiyonu

~1-3mm

Pozitron yok olmadan önce madde içinde (enerjisine bağlı olarak) 1-3mm kadar yol alır.

Ortamda elektronla etkileşerek yok olur.

Annihilasyon olayından sonra birbirine eşit enerjide (511keV) ve 180 derecelik açıyla zıt yönde iki tane foton oluşur.

511 KeV

511 KeV

PET FARKIPET FARKI

PET radyonüklidlerinin ışınlama hızı PET radyonüklidlerinin ışınlama hızı nükleer tıp tekniklerinde kullanılan nükleer tıp tekniklerinde kullanılan radyonüklidlere göre daha radyonüklidlere göre daha yüksek.yüksek.

Foton enerjileri Foton enerjileri yüksek.yüksek. Yarı ömürleri Yarı ömürleri kısa.kısa.

Yüksek ışınlamaYüksek ışınlama

RadyonüklidRadyonüklid Işınlama hız sabitiIşınlama hız sabiti (R/h/mCi nokta kaynağın 1cm (R/h/mCi nokta kaynağın 1cm

uzağındauzağında))F-18F-18 7.967.96

Tc-99mTc-99m 1.411.41

I-131I-131 3.24 3.24

Kısa yarı ömürKısa yarı ömür

RadyonüklidRadyonüklid Yarı ömürYarı ömür

Ga-67Ga-67 3.26 gün3.26 gün

Tl-201Tl-201 3.04 gün3.04 gün

In-111In-111 2.83 gün2.83 gün

Tc-99mTc-99m 6.02 saat6.02 saat

F-18F-18 109.8 dakika109.8 dakika

RadyonüklidRadyonüklidFoton EnerjisiFoton Enerjisi

keVkeVHVL HVL

(mm)(mm)

Tc-99mTc-99m 140140 0.26 kurşun0.26 kurşun

0.17 tungsten0.17 tungsten

F-18F-18 511511 4 kurşun4 kurşun

2.8 tungsten2.8 tungsten

PET ünitelerinde 511keV’lik fotonlardan korunmak için kullanılacak kurşun zırhlama materyallerinin , 140 keV’lik gama fotonlarında kullanılan kurşun kalınlığından 16 kat fazla olması gerekir.

Yüksek foton enerjisiYüksek foton enerjisi

PET/BT FARKIPET/BT FARKI

+

= DAHA FAZLA KORUNMA

PET

BT

PET/BTPET/BT İki modalitenin birlikte kullanılmasıyla elde edilen en İki modalitenin birlikte kullanılmasıyla elde edilen en

büyük kazanç;büyük kazanç;Hastanın tek bir uygulamada anatomik (BT) ve Hastanın tek bir uygulamada anatomik (BT) ve fonksiyonel (PET) bilgilerinin eş zamanlı elde fonksiyonel (PET) bilgilerinin eş zamanlı elde edilmesidir.edilmesidir.

Hibrid görüntülemede amaç atenüasyon düzeltmesini Hibrid görüntülemede amaç atenüasyon düzeltmesini

ve anatomik lokalizasyonu yapmaktır ve anatomik lokalizasyonu yapmaktır

Pozitron görüntülemede kullanılan 511keV yüksek Pozitron görüntülemede kullanılan 511keV yüksek enerjili izotopların uygulamaları ve BTden kaynaklanan enerjili izotopların uygulamaları ve BTden kaynaklanan X-ışınları,radyasyonla çalışanların, hastaların, çevrenin X-ışınları,radyasyonla çalışanların, hastaların, çevrenin maruziyet dozunun daha da artmasına sebep olmuştur.maruziyet dozunun daha da artmasına sebep olmuştur.

Radyasyon güvenliği açısından önlemlerin ve Radyasyon güvenliği açısından önlemlerin ve bilimsel çalışmaların arttırılması gerekliliği bilimsel çalışmaların arttırılması gerekliliği

ortaya çıkmıştır.ortaya çıkmıştır.

ICRP-60ICRP-60

Uluslararası Radyasyondanda korunmaUluslararası Radyasyondanda korunmakomisyonunun 1991 yılında yayınladığı rapordakomisyonunun 1991 yılında yayınladığı raporda

radyasyondan korunmanın 3 temel prensibi ;radyasyondan korunmanın 3 temel prensibi ;

Uygulamaların gerekliliğiUygulamaların gerekliliği Radyasyon korunmasını optimizasyonuRadyasyon korunmasını optimizasyonu Doz limitleriDoz limitleri

Radyasyondan korunmada temel Radyasyondan korunmada temel prensiplerprensipler

Uygulamaların gerekliliği:Net bir fayda Uygulamaların gerekliliği:Net bir fayda sağlamayan hiçbir radyasyon uygulamasına izin sağlamayan hiçbir radyasyon uygulamasına izin verilemez.verilemez.

Radyasyon korunmasının optimizasyonu: Ekonomik Radyasyon korunmasının optimizasyonu: Ekonomik ve sosyal faktörler göz önünde ve sosyal faktörler göz önünde bulundurularak ,yapılan bütün çalışmalarda maruz bulundurularak ,yapılan bütün çalışmalarda maruz kalınacak radyasyonun mümkün olduğunca en düşük kalınacak radyasyonun mümkün olduğunca en düşük düzeyde tutulması sağlanmalıdır.düzeyde tutulması sağlanmalıdır.

Doz limitleri:Görevi gereği radyasyonla çalışanlar ve Doz limitleri:Görevi gereği radyasyonla çalışanlar ve halk için yıllık alınması izin verilen doz aşılmamalıdır. halk için yıllık alınması izin verilen doz aşılmamalıdır.

Doz SınırlarıDoz SınırlarıICRP 60ICRP 60

Radyasyonla Radyasyonla çalışanlarçalışanlar

mSv/yılmSv/yıl HalkHalk mSv/yılmSv/yıl

Tüm vücutTüm vücut(ardışık 5 yıl)(ardışık 5 yıl)

2020 Tüm vücutTüm vücut(ardışık 5 yıl)(ardışık 5 yıl)

11

Tüm vücutTüm vücut(tek 1 yıl)(tek 1 yıl)

5050 Tüm vücutTüm vücut(tek 1 yıl)(tek 1 yıl)

55

GözGöz 150150 GözGöz 1515

El,ayak,ciltEl,ayak,cilt 500500 El,ayak,ciltEl,ayak,cilt 5050

•16-18 yaş arasındaki stajyer ve öğrenciler için etkin doz 1 yılda 6 mSv’ ı geçemez.•Hamileliği belirlenmiş radyasyon görevlileri gözetimli alanda çalışırlar.(Batın yüzeyi eşdeğer doz sınırı 1 mSv dır.)

Radyasyondan korunmanın temeliRadyasyondan korunmanın temeli

Eşik değerler altındaki doz sınırlarını Eşik değerler altındaki doz sınırlarını kullanarakkullanarak

Deterministik etkileri önlemekDeterministik etkileri önlemek Stokastik etkileri azaltmaktırStokastik etkileri azaltmaktır

Doz limitlerinin varlığına rağmen bütün radyasyon çalışmalarında gereksiz ışınlamalardan sakınmak.

Uygulamalarda ALARA olarak bilinen kuralın sürekli olarak uygulanmasına dikkat edilmelidir.

Radyasyon maruziyeti açısından kritik Radyasyon maruziyeti açısından kritik gruplargruplar

Radyasyon çalışanlarıRadyasyon çalışanları Hastalar Hastalar Hasta çevresindeki kişilerHasta çevresindeki kişiler

PET/BTPET/BTRadyasyon maruziyet kaynaklarıRadyasyon maruziyet kaynakları

Radyofarmasötik üretimiRadyofarmasötik üretimi FDG dağıtımı FDG dağıtımı Hasta dozu hazırlamaHasta dozu hazırlama Hasta dozu uygulanmasıHasta dozu uygulanması HastalarHastalar Enjeksiyondan sonra hasta pozisyonlama Enjeksiyondan sonra hasta pozisyonlama

Pet ünitesinden dışarı çıkarma ve kamera altından Pet ünitesinden dışarı çıkarma ve kamera altından kaldırmakaldırma

DekontaminasyonDekontaminasyon AtıklarAtıklar BT den kaynaklanan X-ışınlarıBT den kaynaklanan X-ışınları

PET/BTPET/BTÇalışanların radyasyon dozunu azaltma Çalışanların radyasyon dozunu azaltma

yöntemleriyöntemleri

Zaman Zaman Uzaklık Uzaklık ZırhlamaZırhlama Uygun laboratuvar Uygun laboratuvar

teknikleriteknikleri Rutin kontroller ve takiplerRutin kontroller ve takipler

Zaman - UzaklıkZaman - Uzaklık

Kaynağa yaklaştıkça

radyasyon şiddeti artar.

Radyasyon dozu kaynağa

olan mesafenin karesiyle

ters orantılı olarak değişir.

Radyasyonla çalışmalar sırasında

maruz kalınan ışınlama dozları

çalışma süresi ile doğru orantılıdır.

G.S.Pant ve ark.IJNM,21(4):100-103,2006G.S.Pant ve ark.IJNM,21(4):100-103,2006

UzaklıkUzaklık

(m)(m)Doz Doz

hızı(mikroSv/saat)hızı(mikroSv/saat)

(370MBq enj. sonra) (370MBq enj. sonra)

Doz (mikroSv)Doz (mikroSv)

PET/CT gör.sonrasıPET/CT gör.sonrası

00 832.7832.7 325.2325.2

0.50.5 123.4123.4 54.154.1

1.01.0 39.839.8 18.518.5

2.02.0 17.317.3 6.36.3

370MBq F-18 FDG enjeksiyon sonrası ve görüntüleme sonrası doz hızları

Zaman ve uzaklık radyasyondan korunmadaZaman ve uzaklık radyasyondan korunmadauygulanması kolay ve etkili bir yöntem olmaklauygulanması kolay ve etkili bir yöntem olmakla

birlikte etkin bir korunma için radyoaktivitebirlikte etkin bir korunma için radyoaktivitekaynağının zırhlanması şarttırkaynağının zırhlanması şarttır

Kaynakların zırhlanmasıKaynakların zırhlanması

PET merkezlerine radyoaktif maddelerin taşınmasıPET merkezlerine radyoaktif maddelerin taşınması Doz kalibratörü önündeDoz kalibratörü önünde Doz hazırlığı süresindeDoz hazırlığı süresinde Enjeksiyon yapılması sırasındaEnjeksiyon yapılması sırasında Enjektör taşınmasındaEnjektör taşınmasında Atıkların saklanmasıAtıkların saklanması

Lokal kaynaklarLokal kaynaklar

Zaman Zaman Uzaklık Uzaklık ZIRHLAMA

Zırhlama

ZAMANZAMAN UZAKLIK UZAKLIK

HastalarHastalar

Lokal kaynaklarda vial,enjektör,atıklar korunmanın daha etkili olabilmesinde kaynakların zırhlanması öncelikli olmaktadır.

Radyoaktif kaynak haline gelen hastalarda etkin korunmanın yolu hastalarla maksimum uzaklıkta az zaman geçirmekle sağlanabilir.

Radyoaktif madde ile çalışırken eldiven giyilmeli. Radyoaktif madde ile çalışırken eldiven giyilmeli. Laboratuvar kıyafetleri, tek kullanımlık olmalı galoş Laboratuvar kıyafetleri, tek kullanımlık olmalı galoş

ve koruyucu gözlük kullanılmalıdır. ve koruyucu gözlük kullanılmalıdır. Radyoizotoplarla çalışırken yemek, içmek yasaktır.Radyoizotoplarla çalışırken yemek, içmek yasaktır. Radyoaktif atıklar uygun ortamda saklanmalıdır.Radyoaktif atıklar uygun ortamda saklanmalıdır. Çalışma tamamlandıktan sonra çalışan personelin ve Çalışma tamamlandıktan sonra çalışan personelin ve

çalışma ortamının radyasyon ölçümleri alınmalı ve çalışma ortamının radyasyon ölçümleri alınmalı ve gerekirse dekontaminasyon işlemi yapılmalıdır.gerekirse dekontaminasyon işlemi yapılmalıdır.

Radyasyon uyarı işaretleri bulunmalıdır.Radyasyon uyarı işaretleri bulunmalıdır.

Laboratuvar kuralları

Kontrol ve kayıtlarKontrol ve kayıtlar

Radyoaktif madde kayıtlarıRadyoaktif madde kayıtları Alan ölçümleri ve atık kayıtlarıAlan ölçümleri ve atık kayıtları Dozimetri sonuçlarıDozimetri sonuçları Sağlık kontrol kayıtlarıSağlık kontrol kayıtları

PET/BTPET/BT

Pratik uygulamalarda çalışanların Pratik uygulamalarda çalışanların maruz kaldığı dozlarmaruz kaldığı dozlar

Radyasyon dozlarıRadyasyon dozları

Uygulanan radyofarmasötiğin cinsiUygulanan radyofarmasötiğin cinsi Uygulama dozuUygulama dozu Çalışmanın türüÇalışmanın türü Hastadan uzaklıkHastadan uzaklık Görüntüleme süresiGörüntüleme süresi

Üretim-doz hazırlanması - enjektöre doz Üretim-doz hazırlanması - enjektöre doz çekimiçekimi

Düşük enerjili radyofarmasötikler için kullanılan Düşük enerjili radyofarmasötikler için kullanılan doz kalibratörlerinin iyonizasyon odalarının doz kalibratörlerinin iyonizasyon odalarının çevresinde yaklaşık 0.3-0.6cm lik kurşun zırhlama çevresinde yaklaşık 0.3-0.6cm lik kurşun zırhlama bulunmaktadır.bulunmaktadır.

Pozitron yayan radyonüklidler için ilave zırhlama Pozitron yayan radyonüklidler için ilave zırhlama yapılmalıdır.Doz kalibratörünün mevcut kurşun yapılmalıdır.Doz kalibratörünün mevcut kurşun kalınlığı en az 5 cm olmalıdır.kalınlığı en az 5 cm olmalıdır.

Diğer bir alternatif önlem doz kalibratörünün Diğer bir alternatif önlem doz kalibratörünün önüne kurşun tuğla konulmasıdır.önüne kurşun tuğla konulmasıdır.

Üretim-doz hazırlanması - enjektöre doz Üretim-doz hazırlanması - enjektöre doz çekimiçekimi

Üretim

Yükleme

Radyofarmasötik içeren vial

Yükleme standı-60 mm kurşun

Çalışan,özellikle üretilmiş radyofarmasötiği alırken ve enjektöreÇalışan,özellikle üretilmiş radyofarmasötiği alırken ve enjektöredoz çekimi, doz çekimi, kalitekalite kontrol sırasında radyasyona maruz kalmaktadır. kontrol sırasında radyasyona maruz kalmaktadır.

Radyofarmasötik enjektörlere otomatik doz yükleyici ile aktarılmalıdır.

İki personel dönüşümlü olarak çalışmalıdır

Radyofarmasötik sentezi bilgisayar kontrolü altında tam otomatik yapılmalıdır.

Radyofarmasötik içeren vial ve enjektör kabı Radyofarmasötik içeren vial ve enjektör kabı 60mm kalınlıkta kurşun ile çevrili çalışma 60mm kalınlıkta kurşun ile çevrili çalışma modülü içinde en az 10mm kalınlıkta kılıf içinde modülü içinde en az 10mm kalınlıkta kılıf içinde saklanmalıdır.saklanmalıdır.

Çalışan kişi, zırhlı vialden enjektöre doz Çalışan kişi, zırhlı vialden enjektöre doz çekerken vial ve enjektörden 55 mm kurşun çekerken vial ve enjektörden 55 mm kurşun eşdeğeri kalınlıkta cam ile ayrılmalıdır.eşdeğeri kalınlıkta cam ile ayrılmalıdır.

Enjektöre,vialden doz çekerken forceps veya Enjektöre,vialden doz çekerken forceps veya pensler kullanılmalı doğrudan elle temas pensler kullanılmalı doğrudan elle temas edilmemelidiredilmemelidir

PET Radyofarmasötiklerinden Kaynaklanan PET Radyofarmasötiklerinden Kaynaklanan RadyasyonRadyasyon

Tüm vücutTüm vücut

El bileğiEl bileği

ParmaklarParmaklar

Gonzalez L ve ark. EJNM 1999; 26: 894

0.002- 0.014 mSv/ işlem0.002- 0.014 mSv/ işlem0.03 -0.28 mSv /ay0.03 -0.28 mSv /ay2.4 mSv /yıl2.4 mSv /yıl

0.42 – 2.67 mSv/ay 0.42 – 2.67 mSv/ay 26 - 49 mSv /yıl 26 - 49 mSv /yıl

sol el 1.4-7.7 mSv /günsol el 1.4-7.7 mSv /günsağ el 0.8-2.4 mSv /günsağ el 0.8-2.4 mSv /gün

Yapılan farklı çalışmalarda F-18 FDG dozun hazırlanması sırasındaYapılan farklı çalışmalarda F-18 FDG dozun hazırlanması sırasındamaruz kalınan radyasyon dozu;maruz kalınan radyasyon dozu;

0.3 -5.3 mikroSv arasında farklılık gösterir

Enjektöre doz hazırlığı sırasında ellerin maruz kaldığı doz her biri için;

700 mikroSv

Lineman ve ark.Nuklearmedizine,January,2000.39(3):77-81

Doz hazırlanması sırasında farklılıkDoz hazırlanması sırasında farklılık

Kullanılan teknikKullanılan teknik ZırhlamaZırhlama Radyasyon çalışanının deneyimi ve pratiği Radyasyon çalışanının deneyimi ve pratiği

Doz hazırlanması - enjektöre doz çekimiDoz hazırlanması - enjektöre doz çekimi

Gerekli korunma önlemleri alındığında doz Gerekli korunma önlemleri alındığında doz hazırlanması aşamasında maruz kalınan doz ICRP-60 hazırlanması aşamasında maruz kalınan doz ICRP-60 yıllık MPD limitinin altında olacaktır.yıllık MPD limitinin altında olacaktır.

Tecrübe ile maruziyet azalacaktır.Tecrübe ile maruziyet azalacaktır. Günlük çalışma kurallarına uyulmazsa parmak dozları Günlük çalışma kurallarına uyulmazsa parmak dozları

yıllık kabul edilen dozun üstüne çıkabilir.yıllık kabul edilen dozun üstüne çıkabilir. Ellerin maruziyetini azaltmak için personelin Ellerin maruziyetini azaltmak için personelin

dönüşümlü çalışması önerilir.dönüşümlü çalışması önerilir.

Enjektör TaşımaEnjektör Taşıma

Hazırlanan aktivite enjektör Hazırlanan aktivite enjektör zırhı içine yerleştirilmelizırhı içine yerleştirilmeli

Duvar kalınlığı Duvar kalınlığı

20-40mm olan taşıma kabı 20-40mm olan taşıma kabı içine yerleştirilmeliiçine yerleştirilmeli

Enjektörlerin Enjektörlerin taşınmasında taşınmasında hareketli masalar hareketli masalar kullanılmalıdırkullanılmalıdır..

Enjeksiyon İşlemiEnjeksiyon İşlemi

Enjeksiyon işleminin hızlı tamamlanabilmesi için hastanın damar yolu önceden açılmalıdır.

Hastanın damar yolunun bulunması sırasında ortaya çıkacak sorunlar enjeksiyonu yapan kişinin dozunu arttıracaktır.

Hasta hazırlandıktan sonra kurşun enjektör enjeksiyon öncesinde kanüle yerleştirilmeli ve işlem tamamlanmalıdır.

Enjeksiyon sırasında eldiven kullanılmalıdır.

Enjeksiyon yapan çalışan için tüm vücut radyasyon Enjeksiyon yapan çalışan için tüm vücut radyasyon dozu;dozu;

Zırhsız enjektör ; 0.0138 mSv/işlemZırhsız enjektör ; 0.0138 mSv/işlem (McCormick VA ve ark, 1993)(McCormick VA ve ark, 1993)

Zırhlı enjektör ; 0.0028 Zırhlı enjektör ; 0.0028 mSv / işlemmSv / işlem (Chiesa C ve ark, 1997)(Chiesa C ve ark, 1997)

0.0020 mSv/ işlem0.0020 mSv/ işlem (Gonzalez L ve ark, 1999)(Gonzalez L ve ark, 1999)

Enjeksiyon İşlemiEnjeksiyon İşlemi

Enjeksiyon işlemi sırasında alınan radyasyon Enjeksiyon işlemi sırasında alınan radyasyon dozu yaklaşık işlem başına 2-3 mikroSv dir.dozu yaklaşık işlem başına 2-3 mikroSv dir.

Zırh kullanılmadan yapılan enjeksiyonlarda Zırh kullanılmadan yapılan enjeksiyonlarda doz 5-6 kat artar.doz 5-6 kat artar.

Uygulanan doza göre maruziyet dozu Uygulanan doza göre maruziyet dozu değişecektir. değişecektir.

Görüntüleme hazırlığı ve hasta pozisyonlamaGörüntüleme hazırlığı ve hasta pozisyonlama

Hasta bekleme odasında, hastanın yanında bulunulması radyasyon güvenliği açısından sakıncalıdır.

Çok gerekmedikçe hasta bekleme odasında yalnız olmalıdır.

370MBq FDG enjeksiyonundan sonra 1saat uptake periyodunda hastanın yanında kalan bir kişi0.1 m 0.59mSV

1 m 0.07 mSv Benatar NA JNM 2000

Hastanın çekim öncesi pozisyonlanmasında Hastanın çekim öncesi pozisyonlanmasında hastanın ayak ucunda bulunulmasına dikkat hastanın ayak ucunda bulunulmasına dikkat edilmelidir.edilmelidir.

UzaklıUzaklıkk

Doz hızı Doz hızı ±± SD (mikroSv/ saat) SD (mikroSv/ saat)

KafaKafa AbdomenAbdomen AyakAyak

VerteksVerteks Sağ yanSağ yan Sol yanSol yan ÖnÖn ArkaArka Plantar Plantar yüzyüz

0 cm0 cm 336336 223223 214214 293293 300300 4747

30 cm30 cm 7878 7878 7575 103103 9696 1414

100 cm100 cm 1414 1313 1313 2020 1818 22

Chiesa C ve ark. EJNM 1997; 24: 1380-1389

500 MBq F-18 FDG enjeksiyonundan 50 dk sonra maruz kalınan ortalama doz

Efektif dozlarEfektif dozlar

Konvansiyonel NT uygulamalarında radyasyon uygulama başına Konvansiyonel NT uygulamalarında radyasyon uygulama başına radyasyon çalışanının aldığı ortalama radyasyon dozu; radyasyon çalışanının aldığı ortalama radyasyon dozu;

1.5 mikroSv (0.3-5.3)mikroSv1.5 mikroSv (0.3-5.3)mikroSv ClarkeE.A.Nuc.Med.Commun 13:795-798,1992

PET çalışmalarında radyasyon çalışanının hasta başına aldıkları PET çalışmalarında radyasyon çalışanının hasta başına aldıkları doz;doz;.

5.5mikroSv /370 MBq (Benatar NA JNM 2000)

11 mikroSv/500MBq (Chiesa C ve ark. EJNM 1997)

5 mikroSv/ 370 MBq (Dignum ve ark.1998)

Farklı çalışmalarda radyasyon çalışanlarının efektif Farklı çalışmalarda radyasyon çalışanlarının efektif dozlarıdozları

AraştırmaAraştırma Günlük doz Günlük aktivite Günlük doz Günlük aktivite (mikroSv) (mikroSv)

(MBq)(MBq)

Robinson ve ark.Robinson ve ark. 32 32 1260 1260

E.Stranden ve arkE.Stranden ve ark 36 36 1440 1440

PET Tüm vücut efektif doz değeri; ~7,5 mSv/ yıldır < 20-50 mSv

Konvansiyonel NT Tüm vücut efektif doz değeri mSv/ yıl< 20-50 mSv Clarke E.A. Nuc.Med.Commun 13:795-798,1992

Görüntüleme sonrasıGörüntüleme sonrası

Hasta F-18 FDG enjeksiyonundan en az 2 saat Hasta F-18 FDG enjeksiyonundan en az 2 saat sonra bölümden ayrılır. sonra bölümden ayrılır.

NRC radyasyon güvenlik kuralları, radyofarmasötik NRC radyasyon güvenlik kuralları, radyofarmasötik uygulanmış hastanın 1 m uzaklıkta ölçülen doz hızı uygulanmış hastanın 1 m uzaklıkta ölçülen doz hızı değeri (< 50 mikroSv/saat ) ise evine değeri (< 50 mikroSv/saat ) ise evine gönderilmesine izin vermektedir. gönderilmesine izin vermektedir.

500 MBq F-18 FDG uygulana olguların enjeksiyondan 500 MBq F-18 FDG uygulana olguların enjeksiyondan 50 dakika sonra vücut ön ve arkasında 1 m uzaklıkta 50 dakika sonra vücut ön ve arkasında 1 m uzaklıkta doz hızıdoz hızı 20 mikroSv /saat 20 mikroSv /saat ((Chiesa C ve ark. EJNM 1997; 24: 1380-1389Chiesa C ve ark. EJNM 1997; 24: 1380-1389))

Hasta enjeksiyondan en erken 1 saat sonra evine Hasta enjeksiyondan en erken 1 saat sonra evine gönderilebilir.gönderilebilir.

F-18 FDG uygulanan hastalar özel güvenlik F-18 FDG uygulanan hastalar özel güvenlik önlemlerine gerek duyulmadan evlerine önlemlerine gerek duyulmadan evlerine gönderilebilir.gönderilebilir.

Hamileler ve çocuklar için de özel kısıtlama Hamileler ve çocuklar için de özel kısıtlama gerekmez.gerekmez.

Bölümü terk ettikten sonra evde çocuk ile yakın Bölümü terk ettikten sonra evde çocuk ile yakın temasta bulunulması durumunda çocuğun maruz temasta bulunulması durumunda çocuğun maruz kalacağı doz 0.5 mSv dan az olacaktır. kalacağı doz 0.5 mSv dan az olacaktır.

Hastalar PET merkezine çocuklarını getirmeleri Hastalar PET merkezine çocuklarını getirmeleri radyasyon güvenliği açısından sakıncalıdır.radyasyon güvenliği açısından sakıncalıdır.

Cronin B ve ark. EJNM 1999; 26: 121-128

Gebeler ve çocuklar için yıllık kabul edilebilir maksimum efektif doz sınırı 1 mSv

Halk için yıllık kabul edilebilir maksimum efektif doz sınırı 1 mSv.

Hamile HastaHamile Hasta F-18 FDG fetus dozu 3ay öncesi-3 ay 0.022 mGy/MBq

6-9 ay 0.017 mGy/MBq

200 MBq için 4mSv Stabin ve ark.JNM 2001

Fetusun aldığı 5 mGy'lik bir radyasyon dozu 2 yıllık doğal radyasyon Fetusun aldığı 5 mGy'lik bir radyasyon dozu 2 yıllık doğal radyasyon dozuna eşdeğerdir (2.5 mSv/yıl)dozuna eşdeğerdir (2.5 mSv/yıl)

F-18 FDG sütteki sekresyonu düşüktür.

F-18 FDG enjeksiyonundan hemen önce emzirme önerilir.

Emzirme yasağı YOKTUR. Hicks ve ark.JNM 2001

EmzirmeEmzirme

AtıklarAtıklar

İğne, şırınga, vial, eldiven gibi radyoaktif madde ile bulaşmış İğne, şırınga, vial, eldiven gibi radyoaktif madde ile bulaşmış materyel plastik torba ile kaplı çöp toplama kabında izole materyel plastik torba ile kaplı çöp toplama kabında izole edilmeli ve diğer çöplerden ayrı imha edilmelidir. edilmeli ve diğer çöplerden ayrı imha edilmelidir.

Radyoaktif atıklar aktivite düzeyi bacground düzeyine indiği Radyoaktif atıklar aktivite düzeyi bacground düzeyine indiği zaman standart atık olarak yok edilebilir. zaman standart atık olarak yok edilebilir. FDG doz enjeksiyonundan sonra çıkan atıklar 1 günlük FDG doz enjeksiyonundan sonra çıkan atıklar 1 günlük yarılanmaya yarılanmaya (10 yarı ömür= 18 saat) bırakılması yeterlidir.(10 yarı ömür= 18 saat) bırakılması yeterlidir.

Radyoaktif atık deposunun kapısı kilitli olmalı, kapıda uyarı Radyoaktif atık deposunun kapısı kilitli olmalı, kapıda uyarı işareti bulunmalı ve uygun zırhlama yapılmalıdır. işareti bulunmalı ve uygun zırhlama yapılmalıdır.

Radyoaktif atıkların kayıtları düzenli tutulmalıdır.Radyoaktif atıkların kayıtları düzenli tutulmalıdır.

PET/CT ünitelerinin planlanmasıPET/CT ünitelerinin planlanması

PET ünitesi içinde soğuk ve sıcak alanlar PET ünitesi içinde soğuk ve sıcak alanlar belirlenmelidir.belirlenmelidir.

Çalışan kişilerden hastaya ve hastalar Çalışan kişilerden hastaya ve hastalar arasındaki ışınlama en az olacak şekilde arasındaki ışınlama en az olacak şekilde planlama yapılmalıdır.planlama yapılmalıdır.

Hastalar ayrı odalarda yatırılmalıdır.Hastalar ayrı odalarda yatırılmalıdır. Uygun zırhlama yapılmalıdır.Uygun zırhlama yapılmalıdır.

PET/CT ünitelerinde alanlarPET/CT ünitelerinde alanlar

F-18 FDGLaboratuvar Hasta tuvaleti

PET/CT

PET/CT görüntüleme

Hasta görüşme

Kontrolodası

Çalışan Tuvaleti

Hasta bekleme

Radyoaktif olmayan Hasta bekleme

F-18 FDG İşakışıF-18 FDG İşakışı

FDG Laboratuvar

Görüntü kontrol odası

PET/CT Görüntüleme

Radyoktif Hasta bekleme odası

Hasta tuvaleti

SekreterlikFDG

enjeksiyon odası

Tuvalet

Radyoktif olmayanHasta bekleme odası

Hasta

Çalışan

Zırhlama karakteristikleri belirlemeZırhlama karakteristikleri belirleme

Çalışma alanları,Çalışma alanları, PET dozları ve x-ışını ekipmanlarının özellikleriPET dozları ve x-ışını ekipmanlarının özellikleri Meşguliyet faktörlerine göre bitişik alanların iş yükü,Meşguliyet faktörlerine göre bitişik alanların iş yükü, Radyoaktif maddenin bulunduğu yerin etrafındaki alanların Radyoaktif maddenin bulunduğu yerin etrafındaki alanların

insanlar tarafından ne oranda işgal edilidiği,insanlar tarafından ne oranda işgal edilidiği, Radyoaktif madde ile zırhlanması gereken yer arası uzaklık,Radyoaktif madde ile zırhlanması gereken yer arası uzaklık,

İzin verilen doz sınırları,İzin verilen doz sınırları, Lokalizasyona göre zırhlama kalınlıkları ve yerlerinin Lokalizasyona göre zırhlama kalınlıkları ve yerlerinin

belirlenmesi.belirlenmesi. Zırhlama materyalinin seçimi. Zırhlama materyalinin seçimi.

Zırhlama gerektiren her oda için duvarların kurşun, beton, delikli tuğla gibi değişik duvar Zırhlama gerektiren her oda için duvarların kurşun, beton, delikli tuğla gibi değişik duvar malzemeleri içinmalzemeleri için

gereken minimum kalınlıklar; gereken minimum kalınlıklar; Tavan, taban ve kapı için ayrı ayrı olmak üzere,odaların alanı,bitişik yerlerin kullanım şekli,duvar Tavan, taban ve kapı için ayrı ayrı olmak üzere,odaların alanı,bitişik yerlerin kullanım şekli,duvar

yapıyapımalzemesi ve kalınlığı gibi özellikler göz önünde bulundurularak hesaplanmalıdırmalzemesi ve kalınlığı gibi özellikler göz önünde bulundurularak hesaplanmalıdır . .

Teknisyen-raporKoridoru3 metre

genişlikte

plk

plk

plk

Pet lab

Hasta bekleme

AktifYarım Duvar

kurşunludeneyselGama kam

Hasta hazırlık

Kamera 1rapor

Oda 1

oda2

oda3 Hasta wcUPS

Ru

tin la

b

Koridor2.5 metre genişlikte

Kamera 2

Kamera 3

Kamera 4

Korid2 metre

Petacq

PET/CT

D2

D1CB2

B1

A

Zırhlama Zırhlama özellikleriözellikleri

Radyoizotop= F-18Radyoizotop= F-18Aktivitesi= 555MBqAktivitesi= 555MBqF-18 Hasta doz sbt= 0.092F-18 Hasta doz sbt= 0.092W(iş yükü)= 5838 MBq.sa/haftaW(iş yükü)= 5838 MBq.sa/haftaTVL = 17.6 cm beton, 1.66cm kurşunTVL = 17.6 cm beton, 1.66cm kurşun

ZIRHLANAN ALANZIRHLANAN ALAN İzin verilen doz(P)İzin verilen doz(P)

mikroSv/haftamikroSv/haftaUzaklık(d)Uzaklık(d)

mmMeşguliyet Meşguliyet faktörü(T)faktörü(T)

A duvarı/ koridorA duvarı/ koridor 2020 3,503,50 1/51/5

B1 duvarı/iç koridorB1 duvarı/iç koridor 2020 5,05,0 1/51/5

B2 duvarı/hastawcB2 duvarı/hastawc 2020 0,900,90 1/21/2

C duvarı/dış alanC duvarı/dış alan 2020 5,305,30 1/401/40

D1 duvarı/UPS odasıD1 duvarı/UPS odası 2020 4,104,10 1/201/20

D2 duvarı/kumandaD2 duvarı/kumanda 400400 2,502,50 11

Kum.ünit.camKum.ünit.cam 400400 2,302,30 11

Kapı(K1)/hasta girişKapı(K1)/hasta giriş 2020 5,305,30 1/81/8

Kapı(K2) Tekn.girişKapı(K2) Tekn.giriş 2020 3,803,80 1/81/8

Tavan /çatıTavan /çatı -- -- --

Taban/Rad.Onk.Dr.odaTaban/Rad.Onk.Dr.oda 400400 2,02,0 11

PET/BT görüntüleme odası

PET/CT görüntüleme odası zırhlama PET/CT görüntüleme odası zırhlama

ZIRHLANAN ALANZIRHLANAN ALAN Kurşun(cm)Kurşun(cm) Beton(cm)Beton(cm) Mevcut duvar(cm)Mevcut duvar(cm)

A duvarı/ koridorA duvarı/ koridor 0.320.32 27.9427.94 2020

B1 duvarı/iç koridorB1 duvarı/iç koridor 0.290.29 25.8625.86 2020

B2 duvarı/hastawcB2 duvarı/hastawc 1.601.60 19.0019.00 1010

C duvarı/dış alanC duvarı/dış alan 0.210.21 19.4019.40 3030

D1 duvarı/UPS odasıD1 duvarı/UPS odası 0.250.25 23.0023.00 3030

D2 duvarı/kumanda D2 duvarı/kumanda ünitesiünitesi

0.290.29 25.8625.86 3030

Kum.ünit.camKum.ünit.cam 0.300.30 -- --

Kapı(K1)/hasta girişKapı(K1)/hasta giriş 0.270.27 -- --

Kapı(K2) Tekn.girişKapı(K2) Tekn.giriş 0.290.29 -- --

Tavan /çatıTavan /çatı -- -- --

Taban/Rad.Onk.Dr.odaTaban/Rad.Onk.Dr.oda 0.310.31 27.1627.16 --

PET/BT uygulamalarında hasta PET/BT uygulamalarında hasta dozlarıdozları

PET efektif dozlarıPET efektif dozları

RadyofarmasötikRadyofarmasötik Efektif dozEfektif doz

mSv/MBqmSv/MBq

N-13 amonyumN-13 amonyum 0.0020.002

F-18 FDGF-18 FDG 0.0190.019

F-18 FDOPAF-18 FDOPA 0.0180.018

C-11 methionineC-11 methionine 0.0520.052

NT tetkikleri hasta dozlarıNT tetkikleri hasta dozları

TetkikTetkik Etkin doz(mSv)Etkin doz(mSv)

BeyinBeyin 7 7

KemikKemik 44

KalpKalp 88

FDG ile yapılan tüm vücut PET görüntülemede en yaygın kullanılan 10 mCi F-18 FDG nin hastaya verdiği radyasyon dozu diğer nükleer tıp uygulamalrıyla kıyaslandığında myokard perfüzyon sintigrafisi gibi bazı tetkiklerden düşük ve onlara yakındır.

UNSCEAR 2000 ReportUNSCEAR 2000 Report

PET FDG görüntülemesi sırasında hastaların maruzPET FDG görüntülemesi sırasında hastaların maruzkaldığı radyasyon dozu radyolojik tetkiklerlekaldığı radyasyon dozu radyolojik tetkiklerle

karşıştırılırsa;karşıştırılırsa;

Akciğer grafisi 0.14mSvAkciğer grafisi 0.14mSv

Abdomen BT 10 mSvAbdomen BT 10 mSv

Beyin BTBeyin BT 2 mSv 2 mSv

Akciğer BT 4-6 mSvAkciğer BT 4-6 mSv

F-18 FDG görüntüleme sırasında hastaların maruz kaldığı radyasyon dozu akciğer ve batın tomografisi sırasında alınan doza yakındır.

F-18 FDG organ dozlarıF-18 FDG organ dozları

Hedef organHedef organ mGy/MBqmGy/MBq

BeyinBeyin 0.046 0.046 KalpKalp 0.068 0.068 MesaneMesane 0.160 0.160 Mide 0.013Mide 0.013 Karaciğer 0.011Karaciğer 0.011

Akciğer 0.010Akciğer 0.010

F-18 FDG aktivite başına en fazla doza maruz kalan organlar;

mesane,kalp,beyin

Brix ve ark. J.Nuc.Med .Vol.46,No.4.April(2005)

BT uygulamalarında hasta dozlarını etkileyen BT uygulamalarında hasta dozlarını etkileyen faktörlerfaktörler

Tüp akımıTüp akımı

Tüp voltajıTüp voltajı

Çekim süresiÇekim süresi

Kesit kalınlığı Kesit kalınlığı

Alan boyutuAlan boyutu

Pitch değeriPitch değeri

BT uygulamalarında radyasyon dozu;

Düşük (LD-BT) ve yüksek doz (D-BT) uygulamalarda efektif Düşük (LD-BT) ve yüksek doz (D-BT) uygulamalarda efektif

dozlardozlar

BT tipiBT tipi kVpkVp mAsmAs pp Efektif Efektif doz(mSv)doz(mSv)

LD-BTLD-BT 120120 6060 1.51.5 4.5 4.5LD-BTLD-BT 110110 3030 2 1.3 2 1.3D-BTD-BT 120120 195195 1.51.5 14.1 14.1

p: pitch değeri, kVp:Tüp voltajı, mAs: tüp akımı

Brix ve ark. J.Nuc.Med .Vol.46,No.4.April(2005)

BT sistemlerinin teknik özellikleri PET/BT deBT sistemlerinin teknik özellikleri PET/BT dehasta radyasyon dozunu belirleyen önemlihasta radyasyon dozunu belirleyen önemli

faktördür.faktördür.

Düşük doz BT çalışmalarında efektif doz

1 - 4 mSv

Yüksek doz BT uygulamalarında tüm vücut efektif doz

14 - 19 mSv arasında

Brix ve ark. J.Nuc.Med .Vol.46,No.4.April(2005)

Bugünkü tahminler 5mSv (500mrem) efektif dozun her 10000 kişide 2.5 fetal kanser riskine sebep olduğu şeklindedir.

PET / BT transmisyon görüntüsü elde PET / BT transmisyon görüntüsü elde edildiğinde maruz kalınan radyasyon dozu edildiğinde maruz kalınan radyasyon dozu

belirgin şekilde artar.belirgin şekilde artar.

Standart PET ve PET/BT uygulamalarında hasta Standart PET ve PET/BT uygulamalarında hasta

dozlarıdozları UygulamaUygulama Hasta mSv/işlem Hasta mSv/işlem

Standart PETStandart PET

7 (370MBq F-18 FDG)7 (370MBq F-18 FDG)

PET/BTPET/BT 8.5 p2, mAs30 (LD-BT)8.5 p2, mAs30 (LD-BT)

24.8 p1, mAs111 (D-BT) 24.8 p1, mAs111 (D-BT)

Brix ve ark. J.Nuc.Med .Vol.46,No.4.April(2005)

PET/BT uygulamalarında, diagnostik amaçlı çalışmalarda BT PET/BT uygulamalarında, diagnostik amaçlı çalışmalarda BT kullanılarak yapılan yüksek doz uygulamalar tüm vücut efektif kullanılarak yapılan yüksek doz uygulamalar tüm vücut efektif dozunu (24.8mSv) belirgin şekilde arttırır.dozunu (24.8mSv) belirgin şekilde arttırır.

Düşük doz uygulamalarda hasta dozları düşmektedir(8.5mSv)Düşük doz uygulamalarda hasta dozları düşmektedir(8.5mSv)

PET / BT Görüntüleme Efektif Doz DeğerleriPET / BT Görüntüleme Efektif Doz Değerleri

ProtokolProtokol AlanAlan kVpkVp mASmAS DozDoz

mSvmSv

StandartStandart Tüm vücutTüm vücut 130130 111111 2424

AbdomenAbdomen 130130 147147 2525

Düşük dozDüşük doz Tüm vücutTüm vücut 130130 1515 88

Bayer.T,Mueller.SP,Brix.G ve ark.2004

PET / BT Görüntüleme Efektif Doz Değerleri (mSv)PET / BT Görüntüleme Efektif Doz Değerleri (mSv)

PET/ BT (mSv)PET/ BT (mSv)

p3; 80; 0.8p3; 80; 0.8 p6; 80; 0.8p6; 80; 0.8

0.450.45 0.220.22

5.665.66 3.453.45

18.9718.97 8.818.81

BeyinBeyin

KalpKalp

Tüm vücutTüm vücut

Wu TH ve ark. Nucl Med Commun. 2005; 26: 323-330

(p6:pitchdeğeri; 80 mA tube akımı, 0.8 sn tüp rotasyon zamanı)

Eksternal pozitron emisyon kaynağı yoluyla transmisyon Eksternal pozitron emisyon kaynağı yoluyla transmisyon verilerini kullanmak yerine BT bazlı atenüasyon verilerini kullanmak yerine BT bazlı atenüasyon düzeltmesinin kullanımı tetkik zamanında belirgin bir düzeltmesinin kullanımı tetkik zamanında belirgin bir azalmaya neden olur. Düzeltilmiş PET görüntülerinin azalmaya neden olur. Düzeltilmiş PET görüntülerinin kalitesini arttırır.kalitesini arttırır.

Hibrid görüntülemede amaç atenüasyon düzeltmesini ve Hibrid görüntülemede amaç atenüasyon düzeltmesini ve anatomikanatomik

lokalizasyonu yapmaktır.lokalizasyonu yapmaktır.

Düşük hızlı BT ile transmisyon görüntüsü eldesi yeterli bilgiyi sağlayacak ve hastanın radyasyon maruziyeti azalacaktır.

PET/BT hasta dozlarını azaltma PET/BT hasta dozlarını azaltma yöntemleriyöntemleri

Standart doz uygulamalarıStandart doz uygulamaları Kullanılan alanlarda uygun zırhlama yapılmasıKullanılan alanlarda uygun zırhlama yapılması BT kullanımında pratik ve teorik eğitimBT kullanımında pratik ve teorik eğitim Endikasyon,hasta yaşı ve büyüklüğüne göre BT’de Endikasyon,hasta yaşı ve büyüklüğüne göre BT’de

doz optimizasyon kriterlerinin belirlenmesidoz optimizasyon kriterlerinin belirlenmesi BT dozimetre değerlendirmeleri ve farklı çalışma BT dozimetre değerlendirmeleri ve farklı çalışma

protokollerinin etkilerinin değerlendirilmesiprotokollerinin etkilerinin değerlendirilmesi

PET/BT çalışmalarında hastaların, radyasyonla PET/BT çalışmalarında hastaların, radyasyonla çalışan kişilerin ve çevrenin güvenliği için çalışan kişilerin ve çevrenin güvenliği için optimum koşullarda düzenlenmiş alanlarda optimum koşullarda düzenlenmiş alanlarda çalışılmalıdır. çalışılmalıdır.

ALARA prensibine göre maruz kalınacak ALARA prensibine göre maruz kalınacak radyasyonun mümkün olduğunca en düşük radyasyonun mümkün olduğunca en düşük düzeyde tutulması için gerekli koruyucu düzeyde tutulması için gerekli koruyucu çalışmalar yapılmalı ve radyoaktif maddelerin çalışmalar yapılmalı ve radyoaktif maddelerin hazırlanmasından hasta merkezden ayrılana dek hazırlanmasından hasta merkezden ayrılana dek radyasyondan korunma kurallarına uyulmalıdır. radyasyondan korunma kurallarına uyulmalıdır.