perspectieven op de didactiek nederlands stilstand of vernieuwing? deel 1
TRANSCRIPT
![Page 1: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/1.jpg)
PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS
Stilstand of vernieuwing?
DEEL 1
![Page 2: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/2.jpg)
Vertelperspectief:
• Nederlander
• Vakdidacticus Nederlands (NT1)
• Auteur didactiekboek “Nederlands in de onderbouw”
• Betrokken bij Referentiekader Taal
![Page 3: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/3.jpg)
NEDERLANDS IN DE BASISVORMING/ONDERBOUW
• Eerste druk 1992, tweede herziene druk 1995, derde herziene druk 2000, vierde geheel herziene druk 2005, vijfde herziene druk 2010
• Was het boek in 1992 zijn tijd ver vooruit?• Of is er 20 jaar lang weinig of niets veranderd
in de didactiek van het Nederlands?
![Page 4: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/4.jpg)
Didactiekboeken v.o./s.o vanaf 1969
• Zeggenschap (Griffioen/Damsma), 1974 en 1978• Moedertaaldidactiek (Leidse Werkgroep), 1980, 1983
en 1986• Tegenspraak (Griffioen), 1982• Leren leven in taal (Daems e.a.), 1982• Wegwijzer (Vos/Wierdsma), 1983• Instrumentaal (Van Peer/Tielemans), 1984• Vakwerk (Van der Veur e.a.), 1986• Nederlands in de basisvorming/onderbouw (Bonset
e.a.), 1992-heden • Taal verwerven op school (Daems e.a.), 2004-heden
![Page 5: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/5.jpg)
Communicatief taalonderwijs:omschrijving
• Onderwijs waarin leerlingen taal leren gebruiken
• met verschillende functies (transactioneel, conceptualiserend, expressief en esthetisch)
• in verschillende communicatieve situaties (school,vervolgstudie, beroep, burgerschap, persoonlijke ontwikkeling, deelname aan cultuur)
• waarbij ze reflecteren op eigen en andermans taalgebruik, ter verbetering van hun taalvaardigheid
![Page 6: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/6.jpg)
Communicatief taalonderwijs:verschuivingen (1)
• Aandacht voor mondelinge vaardigheden• Taalbeschouwing als reflectie, niet als
ontleedonderwijs• Aandacht voor fictie• Aandacht voor taalvariatie• Aandacht voor media• Aandacht voor informatievaardigheden• Aandacht voor taalvaardigheden die van
belang zijn voor andere schoolvakken
![Page 7: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/7.jpg)
Communicatief taalonderwijs:verschuivingen (2)
• Deelvaardigheden oefenen in dienst van toepassing in taalgebruiksituaties
• Van een productgerichte naar een proces- en productgerichte aanpak (aandacht voor strategisch handelen)
• Via de OVUR-aanpak: Oriënteren-Voorbereiden-Uitvoeren-Reflecteren
![Page 8: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/8.jpg)
Opbouw Communicatief taalonderwijs
• Indeling van de leerstof in basisvaardigheden, deelvaardigheden en totaalvaardigheden
• Aangeven van mogelijkheden tot transfer van de leerstof
• Ordening van de leerstof naar toenemende complexiteit:
-mate van afstand tussen deelnemers aan de communicatie
-mate van afstand tot het onderwerp -aard van de taak: omvang, mate van hulp
![Page 9: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/9.jpg)
Basis-, deel- en totaalvaardigheden• Basisvaardigheden• 1 Technisch lezen
• Deelvaardigheden: het leesproces• 2 Oriënteren op het lezen• 3 De inhoud verkennen• 4 De informatie verwerken• - woorden, uitdrukkingen en afkortingen begrijpen• - leestekens begrijpen• - tekstverbanden herkennen en begrijpen• - subjectief taalgebruik herkennen• - de bedoeling van de schrijver vaststellen• 5 Reflecteren op de tekst• 6 Reflecteren op het lezen
• Totaalvaardigheden: werken met teksten• 7 Instructies• 8 Reclameteksten• 9 Nieuwsberichten• 10 Langere artikelen in de media• 11 School- en studieboeken• 12 Schema’s• 13 Gegevensbestanden• 14 Formele informatie
![Page 10: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/10.jpg)
Herzieningspunten Nederlands in de basisvorming/onderbouw
• Tweede druk (1995): verwerken kritisch commentaar en verbeteren systematiek
• Derde druk (2000): verwerking herziene kerndoelen basisvorming; toevoeging Zelfstandig leren
• Vierde druk (2005): verwerking nieuwe regelgeving en kerndoelen onderbouw; verkaveling hoofdstuk Massamedia
• Vijfde druk (2010): verwerking Referentieniveaus Taal
![Page 11: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/11.jpg)
Moedertaalonderwijs als arena (Van de Ven)
• Het literair-grammaticaal paradigma
• Het individueel-expressief paradigma
• Het communicatief-emancipatoir paradigma
• Het communicatief-utilitair paradigma
![Page 12: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/12.jpg)
Vernieuwende visies op taalonderwijs (Van Gelderen/Hoogeveen/Zijp)
• Thematisch-Cursorisch taalonderwijs (nadruk op inhoudelijke thema’s)
• Taal bij alle vakken (nadruk op inhouden andere vakken)
• Communicatief Taalonderwijs (nadruk op complete communicatieve situaties)
• Strategisch Taalonderwijs (nadruk op strategieën bij complexe communicatieve taken)
• Taakgericht Taalonderwijs (nadruk op boeiende taken)
• Interactief taalonderwijs (nadruk op sociale interacties in het taalleerproces)
![Page 13: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/13.jpg)
Hoe leeft het literair-grammaticale paradigma voort?
• Bij de media en het publiek • Bij ontevreden docenten (BON,
Onderwijskrant)• Bij ontevreden universitaire Neerlandici• In de lespraktijk, ook bij docenten met
vernieuwingsidealen (retoriek vs. praktijk)• In (delen van) de methodes
“Ze kunnen/weten niet eens meer....”(kenniselementen, met nadruk op vorm)
![Page 14: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/14.jpg)
PERSPECTIEVEN VOOR DE DIDACTIEK NEDERLANDS
Valkuilen en uitdagingen
DEEL 2
![Page 15: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/15.jpg)
Referentiekader Taal (1)
• Aanleidingen:
• Tegenvallende prestaties van studenten in hoger onderwijs
• Vermeende terugloop in prestaties in primair en voortgezet onderwijs
![Page 16: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/16.jpg)
Referentiekader Taal (2)
• Doorlopende leerlijnen,met niveau-aanduidingen op schakelpunten tussen onderwijssectoren, en met als doelen:
• bevorderen van doorstroming tussen onderwijssectoren
• garanderen van een bepaald niveau van beroepsmatig en maatschappelijk functioneren (bij uitstroom)
![Page 17: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/17.jpg)
Referentiekader Taal (3)
• Niveaubeschrijvingen voor:• mondelinge taalvaardigheid
(gespreksvaardigheid, luistervaardigheid, spreekvaardigheid)
• leesvaardigheid (zakelijke teksten en fictionele/literaire teksten)
• schrijfvaardigheid (creatieve en zakelijke teksten)
• taalverzorging en taalbeschouwing
![Page 18: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/18.jpg)
Referentiekader Taal (3)
• Toegenomen fixatie op niveaus (literatuur)
• Toegenomen fixatie op kenniselementen (taal)
• Neiging naar “synthetisch” taalonderwijs en restauratie van het literair-grammaticaal paradigma
![Page 19: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/19.jpg)
SYNTHETISCH EN ANALYTISCH TAALONDERWIJS (Jaspaert, 1996)
• Synthetisch: • taal als systeem van elementen en regels;• eerst deze leren kennen, dan oefenen en toepassen
in groter gebruiksgeheel (synthetiseren)
• Analytisch:• taal als vorm van gedrag/informatieuitwisseling• eerst experimenteren met taal in nieuwe situatie, dan
moeilijkheden analyseren en conclusies trekken over gebruik van elementen en regels
![Page 20: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/20.jpg)
Niveaubeschrijvingen Begrippen Taal
- Hoe volledig is de lijst, of hoe is de selectie verantwoord? (selectieprobleem)
- Wie moeten de begrippen kennen en kunnen gebruiken? Docenten of ook leerlingen?
- Wat betekent “kennen” en “kunnen gebruiken” bij leerlingen precies?
- Welk doel is gediend met het “kennen” en “kunnen gebruiken”? (probleem van het onechte middel)
![Page 21: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/21.jpg)
Waartoe dient kennis van talige elementen en regels? Casussen:
• Hulshof: de predicatieve toevoeging en de resultatieve werkwoordsbepaling
• “Zingend zette de bus zich in beweging”• Van de Gein: interpunctie en zinsbegrip• PPON: ontleden en
grammaticaliteitsoordelen• Van Gelderen: de vorming van
verkleinwoorden en de spelling van de werkwoordvormen
• Van Gelderen: functional grammar (Halliday)
![Page 22: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/22.jpg)
Oratie Hulshof
• “We vonden het huis verlaten”.
• Interpretatie 1: “We troffen het huis in verlaten toestand aan”
• Interpretatie 2: “We waren van mening dat het huis desolaat was”.
![Page 23: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/23.jpg)
UITDAGING VOOR DE TAALDIDACTIEK NEDERLANDS:• Een antwoord zoeken op vragen rond
kennis van talige elementen en regels bij voortgezette eerste-taalverwerving:
• Welke elementen en regels? (selectie)• Waarom juist deze elementen en
regels? (verantwoording van de ondersteunende rol)
• Hoe deze elementen en regels aan te bieden? (expliciet-impliciet)
![Page 24: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/24.jpg)
AMBITIES VAN HET LITERATUURONDERWIJS
• Leerlingen leren beter te lezen
• Leerlingen leren betere boeken te lezen
• Leerlingen krijgen meer plezier in lezen
![Page 25: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/25.jpg)
BETER LEZEN:(Witte, Het oog van de meester)
• Belevend: ziet tekst puur als vermaak• Herkennend: herkent
gebeurtenissen,personages,structuur• Reflecterend: gaat dialoog aan met de tekst• Interpreterend: beseft dat de tekst
geconstrueerd is en om interpretatie vraagt• Letterkundig: relateert tekst aan auteur en
context• Academisch: neemt metapositie in als literair
criticus
![Page 26: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/26.jpg)
Betere boeken: (Witte, Het oog van de meester)
• Indeling van 141 teksten door 6 docenten• Op 6 niveaus, corresponderend met literaire
competentie• Globale scoring, zonder geëxpliciteerde
criteria• Overeenstemming van .78 tot .92, afhankelijk
van het niveau• Voorbeelden: Keuls(1), Oberski,
Ruyslinck(2), Elsschot, Giphart(3), Lampo, Wolkers(4), Claus, Vondel (5), Nooteboom(6)
![Page 27: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/27.jpg)
Kritiek op Witte en op niveaubeschrijvingen
-Een te weinig gefundeerde niveau-indeling van teksten
-Een onjuiste koppeling van leesniveaus van de leerling aan vermeende niveaus van teksten
-Van beschrijven naar landelijk voorschrijven van niveaus (in Referentiekader Taal)
![Page 28: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/28.jpg)
UITDAGINGEN VOOR DE LITERATUURDIDACTIEK NEDERLANDS
• Leerlingen verder brengen,maar zonder hen vast te nagelen op een bepaald niveau, en zonder uniforme leerresultaten na te streven
• Hoe leren leerlingen beter lezen vanuit de vragen die ze zelf stellen aan (intrigerende) teksten?
• Wat zijn voor leerlingen intrigerende teksten?
![Page 29: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/29.jpg)
De Referentieniveaus Taal in Nederlands in de Onderbouw
• Mondelinge taalvaardigheid, Schrijfvaardigheid, Leesvaardigheid zakelijke teksten: in de diverse hoofdstukken geplaatst en deze aangepast
• Taalverzorging: in hoofdstuk Schrijven geplaatst en dit aangepast (spelling, interpunctie)
• Leesvaardigheid fictionele teksten: na enige discussie in hoofdstuk Fictie geplaatst
• Begrippenlijst Taal: in een bijlage geplaatst
![Page 30: PERSPECTIEVEN OP DE DIDACTIEK NEDERLANDS Stilstand of vernieuwing? DEEL 1](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022081602/5551a0ed4979591f3c8b553d/html5/thumbnails/30.jpg)
De grootste vraag is misschien: