Pejzaż w malarstwie polskim

XIX wieku

autor: Katarzyna Jarkiewicz

Spis treści

założenia programowe główni przedstawiciele: Jan Nepomucen Głowacki, Józef Szermentowski,Wojciech Gerson, Józef Chełmoński,Stanisław Witkiewicz, Władysław Podkowiński, Leon Wyczółkowski,Józef Pankiewicz Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Jan Stanisławski, Ferdynand Ruszczyc

założenia programowe

Pojawienie się pejzażu jako samodzielnego gatunku tematycznego datuje się w sztuce polskiej na ostatnie lata epoki stanisławowskiej XVIII wieku (czerpie inspiracje z wedut Canaletta oraz akwarel Jana Piotra Norblina).

założenia programowe

Utrata niepodległości wpływa na zainteresowanie „pamiątkami przeszłości”, w tym krajobrazem historycznych wydarzeń, elementami przyrody stanowiącymi dowód chluby i wielkości narodowej.Narastanie tendencji romantycznych inspiruje ewolucję malarstwa pejzażowego w kierunku pogłębionej wymowy emocjonalnej, liryki i nastrojowości.

założenia programoweTendencje do idealizacji krajobrazu w połowie XIX wieku ustępują rzetelnej obserwacji natury, studiom plenerowym – artyści dążą do mistrzostwa w różnicowaniu specyfiki kolorystycznej pejzażu zależnie od strefy klimatycznej, odmienności efektów światła i ogólnej aury.Pojawia się zainteresowanie pejzażem górskim, miejskim i nocnym, na co wpływa adaptacja luministyczno – barwnych osiągnięć francuskiego impresjonizmu oraz nastrojowe tendencje polskiego symbolizmu.

Jan Nepomucen Głowacki

Pozostawał pod wpływem poetów romantycznych – Wincentego Pola i Seweryna Goszczyńskiego, w związku z tym odkrył dla sztuki polskiej piękno rodzimych gór. W Krakowie założył pierwszą katedrę pejzażu w Szkole Sztuk Pięknych, gdzie uczył wrażliwego i osobistego stosunku do natury.

Jan Nepomucen Głowacki

Skłonność do pedantycznego opracowania pierwszoplanowych szczegółów łączył ze znakomitym wyczuciem powietrza i światła, pozwalającym różnicować plany przestrzenne krajobrazu.Główne dzieła to: Potok górski, Krajobraz z Ojcowa, Morskie Oko w Tatrach.

Potok górskiJan Nepomucen Głowacki

http://commons.wikimedia.org/wiki/Image:GlowackiJanNepomucen.1840.PotokGorski.jpg

Dolina Kościeliska w TatrachJan Nepomucen Głowacki

http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:GlowackiJanNepomucen.1840.DolinaKoscieliskaWTatrach.jpg

Józef Szermentowski

Wychowywał się na Kielecczyźnie, uczeń Wojciecha Gersona, przyjaciel Cypriana Kamila Norwida, w okresie studiów w Warszawie malował widoki okolic nadwiślańskich i świętokrzyskich (Widok Sandomierza), w latach następnych doszły motywy górskie, parkowe, leśne (Las dębowy) oraz sceny z życia wsi (Oracz, Pogrzeb chłopski).

Józef Szermentowski

Był pierwszym polskim pejzażystą studiującym naturę z uwzględnieniem czynników światła i cienia (Odpoczynek oracza, Kościół wiejski czy akwarela W parku).Inne dzieła to: Bydło schodzące do wodopoju (także Bydło na pastwisku), Studium wioski polskiej, Droga do wsi, W parku.

Odpoczynek oraczaJózef Szermentowski

Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Szermentowski/Images/Odpoczynek_oracza.jpg

Bydło na pastwiskuJózef Szermentowski

Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Szermentowski/Images/Bydlo_na_pastwisku.jpg

Wojciech GersonObok malarstwa historycznego ten czołowy realista polski fascynował się pejzażem górskim, majestatycznymi i groźnymi w swoim pięknie szczytami, skalnymi osypiskami, spienionymi potokami; z ogromną wrażliwością odtwarzał krystaliczną czystość powietrza w Tatrach, nagłą zmienność aury i odpowiadający jej nastrój przyrody.Główne dzieła to: Krajobraz podgórski, Zwał skalisty w Dolinie Białej Wody w Tatrach, Wyschnięty potok w Tatrach, Cmentarz w górach, Droga nad potokiem.

Zwał skalisty w Dolinie Białej Wody w Tatrach

Wojciech GersonPrawa autorskie: Witold Raczunas, za:

http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Gerson/Images/Zwal_skalisty.jpg

Droga nad potokiemWojciech Gerson

Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Gerson/Images/Droga_nad_potokiem.jpg

Józef Chełmoński

Największy poeta liryczny polskiego krajobrazu, uczeń Wojciecha Gersona, w 1875 roku udał się do Paryża, gdzie zyskał sławę dzięki oryginalnej tematyce swoich obrazów (sceny z końmi, rozpędzone Czwórki i Trójki). Malował sceny rodzajowe, ukazując z dużym autentyzmem życie wsi polskiej i ukraińskiej oraz sceny myśliwskie.

Józef Chełmoński

W realistycznych, nastrojowych pejzażach z wielką wrażliwością odtwarzał koloryt przyrody.Główne dzieła to: Babie lato, Owczarek, Żurawie, Podczas deszczu, Kuropatwy na śniegu, Burza, Bociany, Polna droga, Dniestr w nocy, Krzyż w zadymce.

Odlot żurawiJózef Chełmoński

Prawa autorskie: Witold Raczunas, za:http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Chelmonski/Images/Odlot_zurawi.jpg

Krzyż w zadymceJózef Chełmoński

Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Chelmonski/Images/Krzyz_w_zadymce.jpg

Stanisław Witkiewicz

Promotor Zakopanego i stylu zakopiańskiego - za swą działalność na rzecz miasta został mianowany pierwszym honorowym obywatelem Zakopanego i tu też został pochowany na Pęksowym Brzysku, autor książki Na przełęczy nazywanej Ewangelią Tatr.Autor wielu impresjonistycznych obrazów: Czarny Staw – kurniawa, Wiatr halny, Zachód słońca na morzu, Mgła wiosenna, Pejzaż zimowy w Tatrach, Owce we mgle.

Czarny Staw – kurniawaStanisław Witkiewicz

Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Witkiewicz/Images/Czarny_Staw_kurniawa.jpg

Mgła wiosennaStanisław Witkiewicz

http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Mgla_wiosenna.jpg

Władysław Podkowiński

Od czasu pobytu w Paryżu związany z impresjonistami, malował m.in. pejzaże, sceny figuralne, obrazy symboliczne. Jego najbardziej znanym obrazem jest głośny i szokujący mu współczesnych Szał uniesień, przedstawiający nagą kobietę na koniu stającym dęba, wystawiony w warszawskiej Zachęcie.

Władysław Podkowiński

Jego nastrojowe pejzaże (Łubin w słońcu, W ogrodzie, Mokra Wieś, Krajobraz z Sobótki) powstały w trakcie wakacji w Chrzęsnem i Mokrej Wsi, majątkach zaprzyjaźnionych malarzy – obrazują intymny nastrój człowieka urzeczonego bujną urodą letniego pejzażu.

Łubin w słońcuWładysław Podkowiński

Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Podkowinski/Images/Lubin_w_sloncu.jpg

Mokra WieśWładysław Podkowiński

Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Podkowinski/Images/Mokra_wies.jpg

Leon Wyczółkowski

Początkowo malował obrazy historyczno-rodzajowe, później realistyczne portrety i modne sceny salonowe (Ujrzałem raz...), podczas pobytu na Ukrainie tworzył sceny kopania buraków, orki, przedstawienia rybaków i chłopów; podejmując w nich problematykę światła i koloru, zbliżył się do impresjonizmu, by następnie ulec na krótko wpływowi symbolizmu, po czym zwrócił się w kierunku swoistego koloryzmu.

Leon Wyczółkowski

Posługując się głównie pastelem, akwarelą i tuszem, malował m.in. nastrojowe pejzaże (zwłaszcza tatrzańskie), zabytki architektury, pamiątki historyczne (cykl Skarbiec wawelski).

Rybacy brodzącyLeon Wyczółkowski

Prawa autorskie: Witold Raczunas, za:http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Wyczolkowski/Images/Rybacy_brodzacy.jpg

Mnich nad Morskim OkiemLeon Wyczółkowski

Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Wyczolkowski/Images/Mnich_Tatry.jpg

Józef PankiewiczZafascynowany impresjonizmem przeniósł go na grunt Polski, w następnej fazie uległ wpływom symbolizmu. W twórczości swojej inspirował się dziełami Paula Cezanne'a, przejściowo kubistów, a także dawnych malarzy holenderskich i włoskich (zwłaszcza Wenecjan); szczególny wpływ wywarło na Pankiewiczu malarstwo Pierre Bonnarda, z którym łączyła go długoletnia przyjaźń.

Józef PankiewiczMalował liczne pejzaże o motywach francuskich i polskich (Targ na kwiaty, Rynek Starego miasta w nocy), liczne nastrojowe obrazy, o ciemnym, niemal monochromatycznym kolorycie, po 1900 roku stworzył liczne pejzaże ze swoich artystycznych podróży, m.in. z St. Tropez, La Ciôtat, Wenecji, odznaczające się syntetyczną formą i intensywną gamą barwną.

Wóz z sianemJózef Pankiewicz

Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Pankiewicz/Images/Woz_z_sianem.jpg

Park w DubojuJózef Pankiewicz

Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Pankiewicz/Images/Park_w_Duboju.jpg

Maksymilan Gierymski

Malował typowo polskie pejzaże oraz sceny figuralne w tle pejzażowym, sceny wojskowe (m.in. powstańcze), kostiumowe (z polowań w strojach z XVIII wieku) i obyczajowe z życia małych miasteczek polskich.Ważną grupę stanowią obrazy związane z tematyką powstania styczniowego(m.in. Patrol powstańczy), w których Gierymski (uczestnik walk) stworzył inną, niż Artur Grottger, wizję artystyczną, opartą na realnych przeżyciach i obserwacji.

Patrol powstańczyMaksymilan Gierymski

http://commons.wikimedia.org/wiki/Image:GierymskiMaksymilian.PatrolPowstanczy.1872.ws.jpg

Jabłoń nad potokiemMaksymilan Gierymski

http://commons.wikimedia.org/wiki/Image:GierymskiMaksymilian.JablonNadPotokiem.1868.ws.jpg

Aleksander Gierymski

Brat Maksymiliana, za życia niedoceniany, w czasie pobytu w Warszawie podejmował tematy zaczerpnięte z życia biedoty Powiśla i Starówki (Pomarańczarka, Brama na Starym Mieście, Przystań na Solcu, Trąbki, Piaskarze).

Aleksander Gierymski

Po opuszczeniu kraju, podczas pobytu w Niemczech i Francji, zaczął malować obrazy mniej osobiste - ośrodkiem jego zainteresowań stał się pejzaż (widoki zamku Kufstein, Fragment Rotenburga, krajobrazy nadmorskie), wielokrotnie malował tzw. nokturny, czyli nocne widoki miejskie, które dawały mu możność studiowania trudnych zagadnień związanych ze sztucznym oświetleniem (nokturny monachijskie, Opera paryska w nocy, Zmierzch nad Sekwaną).

Aleksander Gierymski

Ważniejsze dzieła to: Święto Trąbek, Żydówka z cytrynami, W altanie, Trumna chłopska, Droga w Bronowicach, Ulica nocą.

Święto TrąbekAleksander Gierymskihttp://commons.wikimedia.org/wiki/Image:Swieto_trabek_I.jpg

PiaskarzeAleksander Gierymski

http://commons.wikimedia.org/wiki/Image:Piaskarze.jpg

Jan Stanisławski

Czołowy przedstawiciel polskiego modernizmu, malował małe, nastrojowe, syntetyczne pejzaże o szerokiej plamie barwnej, np. Bodiaki, Lato, Obłok, Stodoły w Pustowarni, Topole nad wodą, Ule na Ukrainie.

Topole nad wodąJan Stanisławski

Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Stanislawski/Images/Topole.jpg

Ule na UkrainieJan Stanisławski

Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Stanislawski/Images/Ule_na_Ukrainie.jpg

Ferdynand Ruszczyc

Związany z Wileńszczyzną, malował krajobrazy, głównie zimowe i wiosenne o ciemnej gamie barwnej, często o charakterze epickim i symbolicznym, odznaczające się ekspresją, dramatyzmem i monumentalizmem form.Główne dzieła to: Ziemia, Stare jabłonie, Z brzegów Wilejki, Ostatnie śniegi, Strumień, Młyn w zimie.

Z brzegów WilejkiFerdynand Ruszczyc

Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Ruszczyc/Images/Z_brzegow_Wilejki.jpg

Stare jabłonieFerdynand Ruszczyc

Prawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Ruszczyc/Images/Stare_jablonie.jpg

Bibliografia

Prezentację przygotowano w oparciu o prace:E. Micke-Broniarek, Mistrzowie pejzażu XIX wieku, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2005,S. Stopczyk, Realizm. Malarstwo polskie, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1987.