5 0 1

Partij voorde Dieren

UitgangspuntenDieren zijn -evenals mensen- levende wezensmet bewustzijn en gevoel en hebben daaromevenals mensen het morele recht op eenrespectvolle behandeling door de mens. Dithoudt in dat dieren, zowel in het wild levendeals gehouden dieren, naar hun eigen aardmoeten kunnen leven en niet zonder een nood-zakelijk/redelijk doel door de mens in hunwelzijn mogen worden aangetast. De meestemensen in onze samenleving zijn het hiermeeeens.In de wetgeving met betrekking tot dieren zijnin de afgelopen decennia in Nederland en an-dere Europese landen aanzetten gegeven omhet morele recht van dieren op een respect-volle behandeling te waarborgen. In de dage-lijkse praktijk heeft dit voor de dieren tot nutoe echter nauwelijks enig positief effect ge-had. Dieren worden nog steeds als ding be-handeld zonder enig recht op een dierwaardigbestaan als levend wezen met bewustzijn engevoel.In de Nederlandse politiek van de afgelopen

tijd zijn zelfs allerlei maatregelen ter verbete-ring van het dierenwelzijn teruggedraaid. Ditbetekent een breuk met de opgaande lijn vande afgelopen 20 jaar waarin de intrinsiekewaarde van het dier werd erkend en een be-langrijke wegingsfactor werd in het politiekedebat. Dit is een slecht teken voor de ontwik-keling van onze beschaving. Beschaving uitzich immers ook in de wijze waarop mensenmet andere levende wezens op deze aarde enmet de natuurlijke omgeving in het algemeenomgaan.Het opkomen voor de kwetsbaren in onze sa-menleving -waaronder dieren- vormt een we-zenlijk uitgangspunt van onze beschaving. Hetis een ethisch thema dat leeft onder brede la-gen van de bevolking. De ethiek ten aanzienvan dieren is een thema dat ieder mens per-soonlijk aangaat en niet aan bepaalde stromin-gen is gebonden. Mensen die een betere be-handeling van dieren voorstaan dan thans hetgeval is, treft men in alle geledingen aan.De Partij voor de Dieren zet zich in voor deverbetering van de positie van dieren.

5 0 2

DoelstellingenHet doel van de Partij voor de Dieren is dieren-welzijn in het politieke debat de plaats te ge-ven die nodig is om de positie van dieren inonze samenleving te verbeteren. De Partij voorde Dieren komt op voor de zwaksten, de stem-lozen in onze maatschappij: mensen, dierenen milieu.Het belang van de miljarden dieren die jaar-lijks door de Nederlandse samenleving wor-den gebruikt rechtvaardigt de opname van eenartikel in de grondwet, dat een fundamentvormt voor een betere bescherming van die-ren.

Programmapunten op het gebied van dieren-welzijnDe Partij voor de Dieren komt op voor destemlozen, de zwaksten in onze samenleving.Dieren behoren in het bijzonder tot deze ca-tegorie. Omdat de Partij voor de Dieren eeninhaalslag wil realiseren om dierenwelzijn te-rug te krijgen op de maatschappelijke en poli-tieke agenda, bestaan haar hoofdactiviteitenuit het ontwikkelen van nieuwe politieke ini-tiatieven. Dit doen we via het indienen vanwetsontwerpen en moties en het stellen vanschriftelijke en mondelinge vragen die betrek-king hebben op de knelpunten in het dieren-welzijn. Daarbij baseren we ons onder andereop de informatie en formulering door de di-verse verenigingen en vakorganisaties die ge-specialiseerd zijn in dierenwelzijn.Omdat de eerste prioriteiten liggen bij hetthema dierenwelzijn, en er veel achterstalligonderhoud is op dit gebied zullen onze initia-tieven zich a-priori op dit thema richten.Bij de behandeling van andere onderwerpen,die niet op het gebied van dierenwelzijn lig-gen, zullen wij weliswaar een actieve bijdrageleveren aan het debat en aan de stemmingen,maar zullen wij een minder initiërende rolvervullen. Om die reden is dit programmagesplitst in de fundamentele punten die wijgerealiseerd willen zien op het gebied vandierenwelzijn en dierenrechten en een anderhoofdstuk dat gewijd is aan de overige the-ma’s.

Waar mogelijk zullen wij te allen tijde samen-werken met andere politieke partijen diedierenwelzijn een warm hart toedragen. Feitis echter dat dierenwelzijn in die andere par-tijen als hoofdthema gedurende de afgelopenjaren verdrongen is door thema’s als veiligheid,integratie en wachtlijsten, waardoor natuur,milieu en dierenwelzijn in veel gevallen gede-gradeerd is tot bijzaak, waaraan de meeste lijst-trekkers slechts weinig aandacht besteden.

Eisen Partij voor de Dieren op een rijBij afwefging van de rededlijkheid van het doelwaarvoor het dier benut wordt, zal niet alleenhet belang van de mens centraal mogen staan,maar zal tevens het belang van het dier ernstigmeegewogen moeten worden. Wij streven er-naar om mensen en dierenbelangen minderstrijdig te maken. De Partij voor de Dierenrealiseert zich dat de bestaande praktijk nietin zeer korte tijd drastisch gewijzigd zal kun-nen worden. Wij gaan uit van een gefaseerdeverbetering van de levensomstandigheden vandieren. Om dit veranderingsproces mogelijkte maken, dient er een mentaliteitsvernaderingop korte termijn te worden nagestreefd en teworden gerealiseerd. De lijst met eisen is eenneerslag van een redelijke afweging van doelen middelen binnen de huidige ethische ka-ders.

Algemeen1. In de grondwet dient een artikel opgeno-

men te worden dat het recht op een respect-volle behandeling van dieren waarborgt. Ditgrondwetsartikel vormt het fundament voorde behartiging van de belangen van dieren.

2. Ter behartiging van rechten van dieren dientde civiele rechtsgang mogelijk gemaakt teworden.

3. Er dient een beoordelingskader ontwikkeldte worden, waarbinnen alle diergebruikwordt getoetst, inclusief dierproeven. Bin-nen dit kader wordt beoordeeld of moge-lijk resultaat het dierenleed nog rechtvaar-digt. Dit kader moet uitgroeien tot een le-vend instrument van dierenbescherming ensteeds opnieuw het maatschappelijk debat

Partij voor de Dieren - 2003

5 0 3

over diergebruik stimuleren en voeden.4. Het overtreden van (welzijns-)regels voor

dieren dient harder bestraft te worden (bij-voorbeeld bij dierenmishandeling). In ge-val van recidive kan een verbod tot het hou-den van dieren worden opgelegd.

5. Er moet een voorlichtingsbureau Plantaar-dige Voeding komen.

6. Nederland dient zich hard te maken om‘De universele verklaring van de Rechtenvoor het Dier’ hoger op de agenda van deVN te krijgen.

7. Nederland moet een actief beleid voerenom de consumptie en het gebruik van die-ren tegen te gaan die niet minimaal vol-gens de Nederlandse regels zijn gevangen,gedood of gehouden.

8. Er dient een verbod te komen op het fok-ken van dieren die door selectieve fok geenvolwaardig zelfstandig leven kunnen leiden.Dit kan zijn doordat ze niet zelfstandig kun-nen baren, veel te zwaar worden voor hunbouw, ademhalingsmoeilijkheden hebben,vroeg blind worden, ernstige afwijkingenin hun skelet vertonen en andere ernstigeafwijkingen. Dit geldt onder meer voorkoeien, pluimvee, honden en katten.

Productiedieren1. De biologische (mens-, dier-, en milieu-

vriendelijke) landbouw dient maatgevendte zijn en verder te worden gestimuleerd.

2. Er moeten stimuleringsmaatregelen/com-pensatieregelingen komen ter bevorderingbiologische landbouw en ontmoediging vande bio-industrie.

3. De overheid dient meer middelen beschik-baar te stellen voor onderzoek naar dier-vriendelijke houderijsystemen.

4. De ‘groenregeling’ dient te blijven bestaanen verder te worden uitgebouwd. Dit bete-kent meer belastingvoordeel voor mensendie groen sparen en beleggen.

5. Dierlijke producten uit de bio-industriemoeten onder het hoge BTW-tarief komenof een accijnsheffing krijgen. De opbrengstuit deze heffing moet direct besteed wor-den aan stimulering van diervriendelijke

veehouderij.6. De afzet van diervriendelijke producten,

zoals biologische zuivel, vlees en eieren dientgestimuleerd te worden door een BTW-ver-laging of een belastingdifferentiatie.

7. Er dient meer onderzoek gedaan te wordennaar alternatieven voor vlees als voedings-middel en de promotie daarvan dient teworden gestimuleerd.

8. Massale vernietiging (ruimen) van dierenbij uitbraak van besmettelijke ziekten zoalsMKZ of varkenspest dient te worden ver-boden. Bij dergelijke rampen dienen ge-zonde dieren beschermd te worden doorvaccinatie.

9. Er dient een einde te komen aan het oor-merken van vee. Chipherkenning vormt eendiervriendelijk alternatief.

10. Er dient een einde te komen aan hetonverdoofd castreren van biggen.

11. Er dient een verplichting tot weidegang tekomen voor melkvee.

12. Er moet een einde komen aan alle kooi-huisvesting voor pluimvee. Dit houdt eenverbod in op de (verrijkte) legbatterij.

13. Er dient een verbod te komen op het fok-ken van nertsen en andere zogeheten pels-dieren.

14. Voor dieren die nu vogelvrij zijn, zoalskonijnen, kalkoenen en ganzen dient ade-quate welzijnswetgeving te worden ge-maakt.

15. Het transport van levende dieren dient toteen absoluut minimum beperkt te worden.Export van levende dieren wordt verboden.

16. Het op grote schaal kweken van vissen iseen nieuwe vorm van bio-industrie. Totdatfundamenteel onderzoek heeft geleid totwelzijnsvriendelijke vormen van viskweekdient uitbreiding verboden te zijn.

17. Er dient een einde te komen aan de hui-dige barbaarse dodingmethode van palingin zout.

18. Er dient op ethische gronden een import-verbod te komen op artikelen als apenvlees,kikkerbillen en foie gras.

19. Het houden van exotische dieren zoalsstruisvogels ten behoeve van vleesconsump-

5 0 4

tie dient van overheidswege ontmoedigd teworden.

In het wild levende dieren1. Naast soortenbescherming dient ook de

bescherming van individuele dieren eenbeter wettelijk kader te krijgen.

2. Er dient een einde te komen aan de plezier-jacht. Populatiebeheer, trofeeënjacht enbejagen van bijgevoerde populaties dientverboden te worden. Alleen in geval vanernstige gevaren voor de volksgezondheidof in geval van grote landbouwschade dieniet op diervriendelijke wijze bestredenkunnen worden, kan jacht in overweginggenomen worden, waarbij de uitoefeningdoor professionals in overheidsdienst ofonder direct overheidstoezicht dient plaatste vinden.

3. Toezicht op de uitoefening van de jachtdient niet langer te worden overgelaten aanjachtopzichters in dienst van jagers enterreinbeheerders, maar aan overheids-dienaren.

4. Het Kroondomein dient het gehele jaaropengesteld te worden voor het publiek enniet langer drie maanden gesloten te wor-den ten behoeve van de Hofjacht.

5. Het afschieten van dieren in de draag-, rui-of zoogtijd dient in algemene zin verbodente worden.

6. Het landelijk of provinciaal tot onbeschermdverklaren van vossen en andere zogenaamde“schadelijke” diersoorten dient beëindigd teworden en van geval tot geval bezien te wor-den.

7. Er dient een einde te komen aan het af-schieten van knobbelzwanen.

8. Er dient een onafhankelijk wetenschappe-lijk onderzoek geïnitieerd te worden naarde oorzaken van het teruglopen van deweidevogelstand. Een multidisciplinairecommissie doet aanbevelingen.

9. Trekvogels komen te vallen onder een spe-ciaal beschermingsregime, zodat ze niet lan-ger verjaagd en bejaagd kunnen worden.Voor boeren komt een compensatieregelingin geval van substantiële schade.

10. Er dient een verbod te komen op het ra-pen van kievitseieren.

11. Er dient een onderzoek te komen naar demassale slachting van zeevis in bijvoorbeeldde Noordzee en de gevolgen daarvan voorhet ecosysteem.

12. Binnen enkele jaren dienen in de beroeps-visserij dodingmethoden te worden inge-voerd waarbij vissen niet of nauwelijks lij-den. Ook moeten vangstmethoden wordenontwikkeld die aan deze eisen voldoen.

13. Een verantwoorde ‘groene’ visserijsectorzorgt voor minimale bijvangst, een onbe-schadigde waterbodem en voorkomtoverbevissing. De overheid dient een der-gelijke vangst te stimuleren.

14. De kokkelvisserij in de Waddenzee dientper direct verboden te worden.

15. Proefboringen naar olie of gas onder deWaddenzee of in de Biesbosch dienen ver-boden te worden.

16. Bij olierampen op de Noordzeestrandenstelt de overheid zich garant voor de kos-ten die gemoeid zijn met het redden vande olieslachtoffers.

17. Uitzetting van in ons land uitgestorvendiersoorten zoals zeearenden, wolven,lynxen, otters, korhoenders etc. dient tothet uiterste beperkt te worden, ervan uit-gaande dat de biotoop bepalend is voor hunaanwezigheid. Slechts wanneer spontaneterugkeer uitgesloten is door onnatuurlijkebarrières en wanneer de biotoop voldoenderuimte, rust en voedsel biedt, is uitzettingbespreekbaar.

18. Verwilderde katten dienen niet langer vo-gelvrij te zijn, maar dienen te worden ge-vangen, gesteriliseerd en opnieuw te wor-den uitgezet op de plaats waar ze gevangenzijn.

Gezelschapsdieren1. Het importeren en verkopen van exotische

‘huis’-dieren dient verboden te worden.

Vermaak1. Het gebruik van dieren in circussen dient

verboden te worden.

Partij voor de Dieren - 2003

5 0 5

2. Er dient meer overheidstoezicht te komenop fok- en dodingprogramma’s in dieren-tuinen en op kinderboerderijen.

3. De sportvisserij dient verboden te worden.4. De military en andere zeer blessuregevoelige

paarden-evenementen dienen in hun hui-dige vorm verboden te worden.

5. Het gebruik van dieren in folkloristischeevenementen dient aan strenge regels ge-bonden te worden.

6. De Nederlandse regering dient zich actiefin te zetten om folkloristisch geweld tegendieren in andere lidstaten, zoals stieren-vechten, de jacht op zangvogels en kievi-ten, ganstrekken etc. verboden te krijgen.

Biotechnologie en proefdieren1. Er moet een verbod komen op genetische

manipulatie van dieren.2. Er dient meer geld te worden geïnvesteerd

in onderzoek naar alternatieven voor dier-proeven. Ook in Europees verband dientNederland zich hiervoor sterk te maken.

3. Het aantal dierproeven dient sterk beperktte worden. De verplichting tot testen opdieren van alle nieuw ontwikkelde etens-waren met gezondheidsclaims dient te wor-den ingetrokken. Het testen op dieren vannieuwe medicijnen die nauwelijks van reedsbestaande medicijnen afwijken dient teworden verboden.

4. Er moet op ethische gronden een verbodkomen op het patenteren van leven.

5. In het huidige onderwijs en praktijk-onderwijs (dierenmanagement, dier-verzorging en diergeneeskunde) dient hetonderwerp dierenwelzijn en omgaan metdieren (meer) aandacht te krijgen. Dit geldtook voor ontwikkelingssamenwerking opeducatief gebied.

6. Studenten diergeneeskunde dienen niet lan-ger verplicht te worden te oefenen op le-vende dieren.

7. Het onderzoekscentrum BPRC te Rijswijkkrijgt niet langer overheidssteun en dientzo spoedig mogelijk gesloten te worden. Deapen die als proefdier gebruikt zijn dienenondergebracht te worden in een deugde-

lijke opvang.

Programma Partij voor de Dieren, overige on-derwerpenDe Partij voor de Dieren beoogt met nadrukgeen one-issue partij te zijn. Opkomen voorde zwaksten en de stemlozen betekent con-creet opkomen voor dieren, milieu maar ze-ker ook voor de mens, waarbij de nadruk even-eens zal liggen bij het opkomen voor groepenin de samenleving die tot de zwaksten gere-kend moeten worden.Omdat echter een enorme scheefgroei ontstaanis in de behartiging van mensen- vs. dieren-belangen, waarbij de mensenbelangen bij debestaande politieke partijen veel beter behar-tigd zijn dan die van dieren, stelt de Partij voorde Dieren zich op het standpunt dat binnende “overige onderwerpen” voor haar geen ini-tiërende rol is weggelegd, zeker niet in de ko-mende kamerperiode van 2002-2006 in welkeperiode het niet waarschijnlijk is dat de Partijvoor de Dieren regeringsverantwoordelijkheidzal dragen en een oppositierol waarschijnlij-ker moet worden geacht. Om die reden is ernog geen sprake van een uitgewerkt en finan-cieel doorgerekend partijprogramma, maar vaneen opsomming van stellingnames waarop kie-zers op de Partij voor de Dieren mogen reke-nen.Financiële doorrekening door het CPB wordtpas actueel wanneer de Partij voor de Dierengroter wordt en een bestuurlijke taak zal moe-ten dragen.Op dit moment is de richting van stellingna-mes en stemgedrag het belangrijkste waar onzekiezers recht op hebben. In alle gevallen zalblijken dat ook deze “overige stellingnames”het opkomen voor de kwetsbaren als vertrek-punt hebben.

Top 40 van overige aandachtspunten Partijvoor de Dieren1. Milieu: Afschaffing van kernenergie en be-

vorderen van alternatieve, dier- en milieu-vriendelijke energiebronnen.

2. Ruimtelijke Ordening en Milieu: Recrea-tieve ruilverkaveling om recreatiebedrijven

5 0 6

in de Ecologische Hoofdstructuur te ver-plaatsen naar de randen van deze gebieden.Stimuleringsmaatregelen / compensatie-regelingen moeten de biologische landbouwbevorderen en bio-industrie ontmoedigen.

3. Natuur en Milieu: In kwetsbare natuurge-bieden ‘s nachts de maximum snelheid be-perken tot 50 km per uur.

4. Ruimtelijke Ordening en Milieu: meer prio-riteit geven aan natuurontwikkeling, uit-koopregeling boerengrond gebruiken voorbiologisch landbouw of nieuwe wijken/dor-pen buiten de Ecologische hoofdstructuurof anderszins waardevolle gebieden.

5. Economie en Milieu: Invoering eco-tax opvervuilende bedrijfstakken zoals vlieg-verkeer, industrie en kassenbouw. Het isonjuist om alleen particulieren onder eendergelijke heffing te laten vallen.

6. Financiën en Milieu: Verdergaande stimu-lering van Groene spaar- en beleggings-regelingen.

7. Verkeer en Milieu: Er moet een stimule-ringsregeling komen om mensen ervoor telaten kiezen dichter bij hun werk te gaanwonen.

8. Milieu: Statiegeld op blikjes en andere mi-lieu-onvriendelijke verpakkingen.

9. Onderwijs: Op scholen dient meer aandachtte komen voor natuur- en milieu en dieren-welzijnseducatie.

10. Meer aandacht voor onderwijs in de Ne-derlandse taal onder nieuwkomers en al-lochtonen (oudkomers).

11. Onderwijs en Cultuur: Meer aandachtvoor cultuuronderwijs op scholen.

12. Economie: Verdere economische machts-vorming als gevolg van globalisering moetworden tegengaan, waar mens, dier en mi-lieu daar onder lijden.

13. Economie en Welzijn: Betaalbare kinder-opvang die voor iedereen bereikbaar en toe-gankelijk is.

14. Economie en Werkgelegenheid: Stimule-ringsregeling om vrijwilligerswerk vanuithet bedrijfsleven aantrekkelijker te makenvoor werkgevers.

15. Welzijn en Volksgezondheid, Milieu: Een

stimuleringscampagne voor het gebruik vanmeer plantaardige voeding.

16. Welzijn en Volksgezondheid, Justitie: Soft-drugs moeten gelegaliseerd worden, gecon-troleerde verstrekking van harddrugs moetmogelijk worden om harddrugs uit de cri-minele sfeer te halen.

17. Welzijn en Gezondheidszorg: Meer keuze-vrijheid voor consumenten in de gezond-heidszorg m.b.t. de behandelingswijzen.

18. Welzijn en Volksgezondheid: Er moet eenbetere begeleiding komen van mensen diebij ondraaglijk lijden een eind aan het le-ven willen maken.

19. Welzijn en Volksgezondheid: In gezond-heidszorg budgetverantwoordelijkheid ge-ven aan lagere niveaus ter bevordering vanmeer efficiënte organisatie.

20. Welzijn en Volksgezondheid: Stimulerenvan palliatieve zorg (stervensbegeleiding) invorm van kleinschalige hospices. Meer aan-dacht en respect voor de laatste levensfasevan mensen.

21. Welzijn en Volksgezondheid: Etiketterings-plicht voor alle producten die ziekmakersals salmonella en campylobacter bevatten.

22. Werkgelegenheid, Welzijn en Volksgezond-heid: Er moet een multidiscipl inairest imuler ingsregel ing komen voor dereïntegratie van WAO-ers, waarbij hetterugvalrisico niet bij ondernemers wordtneergelegd.

23. Werkgelegenheid en Welzijn: Een levens-loopregeling instellen die mensen naar per-soonlijke voorkeur kunnen vormgeven intermen van VUT, sabbatical, ouderschaps-verlof of verlengd zwangerschapsverlof.

24. Welzijn en Volksgezondheid: Een over-heidscampagne op gebied van opleiding inen stimuleren van borstvoeding die ervoorzorgt (naar Noors voorbeeld) dat de jong-ste consumenten weer in meer gevallen krij-gen waar ze recht op hebben.

25. Welzijn en Economie: Geen sollicitatie-plicht voor alleenstaande moeders die zorgt-aken hebben voor kinderen van 12 jaar ofjonger.

26. Welzijn en Volksgezondheid en Financiën:

Partij voor de Dieren - 2003

5 0 7

Fiscale aanmoediging om de informele zorg(mantelzorg: familieleden en buren die zorgaan huis verlenen; 80% van de zorg in Ne-derland wordt op deze basis georganiseerd)te stimuleren.

27. Werkgelegenheid: Invoering van de mo-gelijkheid van maatschappelijk stage-contracten voor jongeren ten behoeve vanwerkervaring en oplossing van personeelste-korten in zorg en toezicht.

28. Mobiliteit: het openbaar vervoer dient toe-gankelijker en aantrekkelijker te worden intermen van service, comfort en tarief-stelling. Faciliteiten zoals internetverbin-ding en stopcontacten op langere trajectenzijn minimale voorzieningen die van crea-tief openbaar vervoer verwacht mogen wor-den. Inkomsten uit fiscale maatregelen dieals doel hebben het autogebruik terug tedringen, dienen direct besteed te wordenaan de verbetering van het openbaar ver-voer.

29. Vervoer: Strengere inspecties op vracht-vervoer, vervoer van dieren en scheepvaart,om de veiligheid en het welzijn meer tewaarborgen. Stimuleren van vervoer overwater.Inperking vervoer van gevaarlijke stoffen perspoor en over de weg.

30. Buitenland: Nederland moet nadrukkelij-ker een eigen visie op het buitenlandbeleidop het gebied van oorlog en vrede ontwik-kelen en uitdragen.

31. Sport: Subsidiëring van betaalde topsportkan gefaseerd worden afgeschaft en ama-teur-teamsport gestimuleerd.

32. Justitie: Effectievere straffen op geweld-dadig gedrag jegens mens en dier, waardoor

herhaling wordt tegengegaan.33. Financiën: Hogere accijnzen op tabak en

alcohol en die extra inkomsten inzetten voorintensievere ontmoedigingscampagnes on-der jongeren.

34. Financiën: Verruiming fiscale aftrekbaar-heid giften aan charitatieve instellingen.

35. Openbare orde en Veiligheid: Meer effec-tieve handhaving door betere samenwerkingtussen partijen. Bevordering van multidis-ciplinaire handhavingteams.

36. Justitie: Nieuwe situatie asielzoekers moe-ten via snelle, rechtvaardige procedures inkorte tijd duidelijkheid krijgen over hunpositie. Op Europees niveau moet Neder-land zich sterk maken voor betere opvangvan vluchtelingen in eigen regio.

37. Justitie: Wettelijke beschermingsmaatrege-len om de rechtspositie van “klokkenlui-ders” te waarborgen.

38. Binnenlandse Zaken: Invoering van eenraadgevend referendum wanneer 100.000kiesgerechtigden daarom verzoeken.

39. Binnenlandse Zaken: Sterk stimuleren vanspreiding op gebied van huisvesting enscholing, om verdergaande segregatie naarafkomst of herkomst geen kans te geven.

40. Binnenlandse Zaken: Verdergaande beper-kingen van wachtgeldregelingen voor poli-tieke ambtsdragers en afschaffing van Gou-den Handdrukken voor overheidsdienarenbij disfunctioneren.

41. Ethiek: Instelling van een ethische com-missie om crises zoals de MKZ-crisis,varkenspestcrisis, BSE-crisis in een multi-disciplinaire samenstelling te evalueren enopenbaar beleidsadvies te geven.