Panoramik Fotoðrafýn Kökenleri ve Türkiye Örnekleri

Yrd. Doç. Dr. Iþýk Özdal

ÖzetBüyük formatlý fotoðraflar gözümüzün normal görüþ açýsýna daha yakýndýrlar. Bunedenle de güçlü bir gerçeklik algýsýna sahiptirler. Türk fotoðraf sanatýndadönüm noktasý oluþturan üç panoramik fotoðraf sergisinden hareketle kalemealýnan bu yazýda, panorama gösteri sanatlarý, panoramik fotoðraf, panoramikgörüntü üretim yöntemleri , Türkiye örnekleri ve sergiler incelenmiþtir.

THE ORIGINS OF THE PANORAMIC PHOTOGRAPHY AND THE EXAMPLES

OF TURKEY

AbstractLarge format photographs near to normal human eyes view. So, these have avery strong reality perception. The three panoramic photography exhibitionsthat was opened in past two years, are very important to Türkish photographicart. In this paper, based on these exhibitions, argued panoramic photographyand its orijins and samples.

104

Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Fotoðraf Bölümü, Narlýdere/ ÝZMÝR Tel: 0 232 238 90 75 / 186 E-posta: isik.ozdal@deu.edu.tr

AnahtarKelimeler

panorama panoramik görüntüpanoramik fotoðraf

dijital fotoðraf sergisi

Keywordspanorama

panoramic view

panoramic

photography

photography

exhibition

Giriþ

Günümüzün geliþen fotoðraf üretim ve baský teknolojilerisayesinde geniþ formatlý fotoðraflar, sayýsal ortamda düzenlenmiþpanoramik görüntüler, hem ticari bir meta olarak hem de fotoðrafsanatýnda etkin bir görsel biçim olarak dikkat çekmektedirler. Ölçekolarak 40x60cm.'den metrekarelik fotoðraf baskýlarýna teknik hatalarýnazlýðý , güçlü renk ayrýmý ve doygunluðu, görüntü keskinliði ve detayzenginliði, insan gözünün yatayda 150 derecelik algýsýna karþýlýkgelmektedir. Bu nedenle de gerçeklik algýsý daha da güçlenmektedir.Bugün hayranlýkla izlediðimiz büyük boy görüntülerin temeli 1789yýlýnda sergilenmeye baþlanan panorama gösteri sanatýnadayanmaktadýr. 1821'de Daguerre'nin geliþtirdiði Diaroma gösterileri,sahne sanatý olmasýnýn ötesinde ilk defa büyük formatlý fotoðrafbaskýlarýný gösterilerde kullanmasý bakýmýndan da önemlidir. Büyükformatlý görüntü ihtiyacý -kültürü- fotoðrafýn geliþimi ve yaygýnlaþmasýile paralel olarak geliþmiþtir.

Türk fotoðrafýnda ilk panoramik görüntüler, Osmanlýimparatorluðunun son dönemlerinde, gezgin fotoðrafçýlar ve daha sonrasaraya baðlý çalýþan bazý fotoðrafçýlar tarafýndan gerçekleþtirilmiþtir.1860-90 arasýndaki bu süreçte Ýstanbul boðazý görüntüleri aðýrlýktadýr.Sonrasýnda özellikle 2004 yýlýndan bugüne, Arif Aþçý, Tamer Hartevioðluve Nuri Bilge Ceylan tarafýndan açýlan panoramik fotoðraf sergilerifarklý temalarý ve zengin görsel içerikleri ile dikkat çekmektedir.

Ýnternet kullanýmýnýn geniþlemesi, bu að içerisinde yer alan pek çokbelediye ve beldenin tanýtým sitelerinde dijital düzenlemelerleoluþturulmuþ panoramik görüntü kullanýmýný da arttýrmýþtýr.

Panorama Gösteri Sanatý

18.yy. yapýlan keþiflerle makineleþme çaðýnýn baþlamasýuygarlýðýmýzý ve buna baðlý olarak sosyal yaþantýmýzý köklü ve geridönülmez deðiþimlere uðratmýþtýr.Daha önceki yüzyýllarýn insan, hayvanve rüzgar gücüne baðlý yaþamlarý ilk olarak 1712'de ThomasNewcomen'in ilk buhar makinesini tasarlamasý, 1779'da SamuelCrampton tarafýndan iplik eðirme makinesinin buhar gücü ilebirleþtirilmesine ve 1787'de buhar gücü ile çalýþan dokuma tezgahlarýnýn

105

geliþmesini olanaklý kýlmýþtýr. (Bender,1997:34). 1789'da Ýngiltere'dekurulan ilk dokuma fabrikasý da sanayi devriminin baþlangýcýsayýlmaktadýr. Ýlk fabrikalarýn kurulmasý ile öncelikle Ýngiltere'de kýsa birsürede de tüm Avrupa'da yeni bir yaþam þekillenmektedir. Fabrikalardaçalýþmak için kýrsal kesimlerden gelenler, saðlýksýz ve zorlu çalýþmakoþullarýnýn yaný sýra mekan problemleri ile de uðraþmaktadýrlar.Kentlerin yetersiz alt yapýlarý nedeniyle salgýn hastalýklar ve nüfusyoðunluðundan doðan sosyal sorunlarla beraber yeni bir kentli profili deortaya çýkmýþtýr.Çaðýn koþullarý çerçevesinde kentlileþen geniþ kitleler,kendilerini eðlendirecek yeni arayýþlar içindedirler. Bu koþullarda ortayaçýkan panorama gösteri sanatý, resim sanatýnýn tüm incelikleri ile kent -manzara - tarihi sahnelerinin 360 derecelik dev panolara aktarýlýp, özelbir mekanda, doðal ýþýk ve gaz lambalarýyla farklý aydýnlatmalaryapýlarak boyut kazandýrýlan bu resimlerin, para karþýlýðýnda seyredilmesiesasýna dayanmaktaydý. Panorama gösteri sanatýna baðlý olarak geliþenCosmorama ve Diorama gösterileri, resim sanatýnýn geniþ halk kitleleritarafýndan bir meta olarak algýlanmasýna ve görsel tüketim kültürünündoðmasýna neden olmuþtur. Walter Benjamin, Pasajlarý'ndapanoramalarý; "yorulmak bilmez bir çabayla teknik ve el becerisiyledoðanýn eksiksiz bir kopyasýnýn yaratýlma çabasý" olarak tanýmlar. Sanatve teknik arasýndaki iliþkiyi köklü bir deðiþime uðratan panoramalar, aynýzamanda yeni bir yaþam duygusunun da ifadesidir. "Taþra karþýsýndakendini üstün hisseden kent insaný, taþrayý kente getirmeye çalýþýr"(Benjamin, 1992:81).

Geçmiþ yüzyýllardan bugüne büyük duvar resimlerini vb. tanýmlayanPanorama sözcüðü; Yunanca bütün anlamýna gelen PAN ve görünümanlamýna gelen HOROMA sözcüklerinden oluþmuþtur.Sözlük anlamýolarak da "Doða ve kente ait ufka kadar uzanan çok geniþ bir bakýþaçýsýna sahip resim" ve "büyük boyutlu panoramik resimleri sergilemekamacýyla yapýlmýþ bina" anlamýna gelmektedir (Sözen, Tanyeli; 1994:185).

Ýrlandalý bir tüccar olan Robert Barker , 14-Mart-1789'da"Mr.Barker's Interesting An Novel View Of The City And The Castle OfEdinburg" (Mr.Barker'in Edinburg Kale Ve Þehrinin Ýlginç ÞiirliManzaralarý) adýyla Londra'da ilginç bir gösteri baþlattý. Bu gösteri özelinþa edilmiþ silindirik bir binada gerçekleþtiriliyordu. Binanýn merkezindemerdivenle çýkýlan ve seyir balkonlarý bulunan bir kule yer almaktaydý. Bukuleye yaklaþýk 40 feet (yaklaþýk 12m.) uzaklýkta yer alan dýþ dairede ise

106

360 dereceyi tamamlayacak þekilde, ince kumaþlara veya kanvaslarabüyük ölçekli olarak çizilmiþ kent veya manzara resmi yer almaktaydý.Büyük ölçeðine raðmen en ince detaylarýna dek çizilen resimler incelikliolarak renklendiriliyor ve arka duvarda yer alan pencereler ve suniaydýnlatma sayesinde derinlik izlenimi yaratýlýyordu. Müþterilermerkezdeki kulenin balkonlarýnda dolaþarak bu resmi seyrediyordu.Panoramalarýn 360 derecelik görüntüleri oldukça etkiliydi ancakboyutlarýndan dolayý sergileme, depolama ve nakliye ciddi sorunlardý(Hyde,1988:13).

Cosmorama

Cosmaromalar; tek giriþli iyi dekore edilmiþ yarý karanlýk iki bölmelibir oda da, göz hizasýnda birbirine paralel sýralanmýþ deliklerden arkadakikonveks ekrana bakýlarak, gaz lambasýyla aydýnlatýlmýþ resimlerinseyredilmesi ilkesine dayanýyordu.

Ýlk Cosmaromalar 1808'de Societe Des Voyagerus Et d'Artistestarafýndan Paris'te açýldý.Þirketin optik buluþlarý ve seçilmiþ resimlerindenbazýlarý 1815'de New-York'a götürüldü. Londra'da ilk Cosmaroma odasý1821'de açýldý. Genellikle Panorama gösterisi beklenirken gezilenCosmorama odalarý daha sonralarý seyyar hale getirildi ve kalabalýkalýþveriþ merkezlerinde pazar yerlerinde 1 þilling karþýlýðýndagezilebiliyordu.

Cosmorama ressamlýðý ve iþletmeciliði alanýnda Avrupa veAmerika'da en iyi bilinen isim Hubert Sattler (1807- 1904) dýr. Sahip

107

Robert Barker'ýn Panorama binasýndan kesit.

olduðu 15 tonluk araç gereçle bütün Avrupa'yý dolaþarak gösteriyapýyor, ayrýca yeni görüntüler saðlayabilmek için dünyanýn çeþitliyerlerine giderek resimler çiziyordu.Gayretlerinden dolayý Sattler'e1845'de Hannover'de Profesör ünvaný verildi, cosmaromalarýnýn veresimlerinin pek çoðu bugün Salzburg müzesinde korunmaktadýr (Hyde,1988: 125-27).

Diaroma Gösteri Sanatý

Sahne tasarýmcýlýðý ve büyük boy perde ressamlýðý yapan LouisMande Daguerre (1787-1851) ve ressam Charles Bouton (1781- 1853)ortak çalýþarak 1821'de Diaroma gösteri sanatýný geliþtirdiler.

Diaroma; yarý þeffaf perdeler üzerine resmedilen konunun, çeþitliaydýnlatma etkileri ile üç boyutlu izlenimi uyandýrmasýna dayanan birilizyondur. Üç boyutlu izleniminin saðlanabilmesi için, öndeki perdeyeresmedilen konuya ait detaylar, renk ve komposizyon dikkate alýnarakarkadaki 2.perde üzerine yapýlan çizim ve boyamalarla tamamlanýyordu.Arka fondan yansýtýlan ýþýklar ile de günün ve atmosferin farklý zamanetkileri perde - sahnede canlandýrýlýyordu.Gösteri esnasýnda harphiskonçalýnarak, fon müziði oluþturuluyordu.. Diaroma perdeleri yaklaþýk 21,5x 13,5 m boyutlarýndaydý. Ýzleyiciler sahneden yaklaþýk 15m. uzaktaoturarak gösteriyi seyredebiliyorlardý Perdelerin asýlabileceði bir saðýrduvar ve tam karþýsýnda büyük bir boþluk ihtiyacýnýn yaný sýra mekanýnbüyük pencerelerinin de olmasý önemliydi. Bu mesafelerden deanlaþýlacaðý üzere Diaromalar anfi tiyatro veya hangar benzeri büyükmekanlarda sergilenebiliyordu. Perdelerin üzerine resim çizimlerininyaný sýra çok sayýda aydýnlatma araç gereci ve diðer ekipmanlarý

108

Cosmorama kabini

kullanabilmek için ortalama 350 kiþiye ihtiyaç duyuluyordu. Tüm buzorluklarýndan dolayý Diaromalar Fransa ve Ýngiltere dýþýnda pekyayýlamadýlar (Hyde, 1988 : 284-93).

Ýlk Panoramik Fotoðraflar

Diaroma gösterilerinin beraberinde görüntü saptama konusundakiaraþtýrmalarýna devam eden L.M.Daguerre, 1839 yýlýnda Fransýz Bilimlerakademisinde, fotoðraf makinesini ve fotoðraf kaydýný keþfettiðini tümdünyaya ilan ederek, tescilletti. Daguerreotype'ýn olanca aðýrlýðýna,uzun süren kimyasal hazýrlýklar ve uzun poz süresine raðmen görüntüyücam levhalarda saptayabilme yetisi, tüm Avrupa'da ve Amerika'dabüyük bir heyecanla karþýlandý. Çeþitli araþtýrma kuruluþlarý ve ticariamaçlý giriþimciler tarafýnda oluþturulan ekipler, 1840 yýlýndan itibarendünyanýn ilgi duyulan yerlerine giderek görüntü kaydetmeye baþladýlar.Manzarayý tüm görkemi ile saptayabilmek amacýyla, görüntüye paralelbir çizgi üzerinde eþit aralýklarla çekilen fotoðraflarýn yan yanagetirilmesi ile oluþturulan ilk panoramik fotoðraflar bu dönemde ortayaçýkmýþtýr. Bu fotoðraflara örnek olarak William Soutgate Porter'ýn 1848yýlýna ait 8 dagurreotype'dan oluþan Fair Mount panoramasýnýgösterebiliriz.(Frizot, 1998:47) Bu süreç içerisinde OsmanlýÝmparotorluðu topraklarýný ziyaret eden pek çok gezgin fotoðrafçýÝstanbul Boðazýnýn panoramik görüntülerini çekmiþtir. Daguerreotypeicadýndan iki yýl sonra yaygýnlaþmaya baþlayan talbotype yönteminde;görüntü negatif olarak kaðýt yüzeye aktarýlýyor sabitlendikten sonratekrar fotoðrafý çekilerek pozitif görüntü elde ediliyordu ve görüntüyü

109

Diaroma gösterisi

istenildiði kadar çoðaltmak mümkündü. Talbotype'ýn kullanýmkolaylýðýna baðlý olarak özellikle Avrupa'da çok sayýda ticari amaçlýpanoramik görüntü üreten firmalar kurulmuþtur. Ticari , turistik ve arþivamaçlarýnýn ötesinde savaþ alanlarýnda da panoramik fotoðraflarýnüretildiði bilinmektedir. Bunlarýn ilk örnekleri 1855-56 yýllarý arasýndaKýrým savaþý sýrasýnda Roger Fenton, sonrasýnda Felice Beato ve JamesRobertson tarafýndan üretilmiþtir (Hayde, 1988:182).

Ýlk Panoramik Fotoðraf Makineleri

35mm. olarak tanýmladýðýmýz fotoðraf makineleri tek gözün görmeaçýsýndan hareketle tasarlanmýþtýr. Deðiþik objektif açýklýklarýna baðlýolarak 5-180 derece arasýnda görüntü saptamak mümkündür. Oysainsan yatayda iki gözün dýþ uçlarý arasýnda 180 derece, düþeyde 135derecelik görüþ açýsýna sahiptir. (Larousse, 1972 : 104) Tek bir kadrajda, biçimsel ve gerçeklik kaydý olarak , bu geniþ görüntüyü saptayabilenmakinelere Panoramik fotoðraf makineleri denir. Panoramik fotoðrafmakinelerinin iþleyiþ esasý; belirli bir örtücü hýzýnda ve objektifmerkezine koþut olan bir düzlemde, objektifin ve filmin eþzamanlýdönüþü sýrasýnda görüntünün kaydedilmesine dayanýr.. Kýsýk diyaframtercih edilir. Objektifin ve filmin eþ zamanlý dönmesini saðlayan motordüzeneði karmaþýk bir sistemdir, bu nedenle panoramik fotoðrafmakineleri pahalýdýr. Rus yapýmý Horizon ilk ve en tanýnmýþ panoramikfotoðraf makinesidir, Kodak ve Leica firmalarý tarafýndan üretilmiþ çeþitli panoramik makineler de mevcuttur.(http://www.photoshot.com/articles/collector_corner /ft2.htm)

Panoramik Fotoðraf Üretim Yöntemleri

Panoramik fotoðraf makinesi kullanmadan da panoramik görüntüüretmek mümkündür.

110

Porter, Fairmount, 1848

1- Ýlk daguerreotypistlerin uyguladýðý gibi; manzaraya paralel düzbir hat üzerinde belli noktalardan çekilen fotoðraflarýn birleþtirilmesiyöntemi temeldir. Fotoðraflarýn düzgün birleþtirilebilmesi için çekilen heryeni fotoðraf ile bir önceki fotoðraf arasýnda çakýþma görüntülerininbulunmasý gerekir. Ayný görüntülerin üst üste getirilmesi ile deformasyonve kayma olmadan görüntü geniþletilebilir.

2- Günümüzde çoðu otomatik yada dijital fotoðraf makinelerindeolduðu gibi, 14 - 28 derece geniþ açý ile saptanan görüntü alt ve üsttarafýndan kesilerek, panoramik görüntü izlenimi oluþturulmaktadýr.

3- Dijital kamera ve bilgisayar destekli programlarla panoramikfotoðraf oluþturmak mümkündür. Ýnter-net ortamýndan indirilebilenPixmaker vb. programlar yada dijital fotoðraf makineleri ile birlikteverilen fotoðraf birleþtirme programlar iþimizi oldukçakolaylaþtýrmaktadýr.

Türk Fotoðrafýnda Panoramalar

Fotoðraf tarihimize baktýðýmýzda panoramik görüntülerin 1850'lýyýllarda ve sonrasýnda Ýstanbul manzaralarýný saptamak amacýylaüretildiðini görmekteyiz. Pascal Sebah, Felice Beato, Abdullah Biraderlervb. saray fotoðrafçýlarýnýn elinden çýkma muhteþem panoramalaralbümler halinde hazýrlanmakta ve saklanmaktadýr. (Öztuncay, 2003:699)

Yukarýdaki tarihler sonrasýnda Türk fotoðrafýnda tekrar Panoramikgörüntülerin ortaya çýkmasý 2000'li yýllara denk gelir. Bu kadar uzunsüre, araya giren savaþlar ve Türkiye'nin geçirdiði sosyo-ekonomik,kültürel geliþim ve deðiþim ile yakýndan baðlantýlýdýr.

111

James Robertson, Felice Beato, 1857, Beyazýt Kulesinden Ýstanbul, 5 daguerreotype levhadan yapýlmýþtýr.

Nuri Bilge Ceylan ve Türkiye Sinemaskop'larý

1959 Ýstanbul doðumlu olan Ceylan, Boðaziçi ün. Elektrikmühendisliðini bitirdi ve bir süre ayný üniversitede çalýþtý. 1975 yýlýndafotoðrafa baþlayan Ceylan 1980'li yýllarda siyah beyaz kurgusalfotoðraflarý ile Türk fotoðrafýnýn önemli bir temsilcisi haline geldi. 1989yýlýnda sinemayla ilgilenmeye baþlayan Ceylan Koza (1995) , Kasaba(19997), Mayýs (1999), Uzak (2002), Ýklimler (2002) filmleri ile ulusal veuluslar arasý pek çok ödüle layýk görüldü.(www.nuribilgeceylan .com)

Ceylan'ýn "Sinemaskop Türkiye" fotoðraflarý 2003-06 sürecinde,çeþitli Anadolu kentlerine yaptýðý yolculuklar sürecinde oluþmuþtur.Sinemaskop; geniþ ekran sinema filmi formatýdýr ve 1953-67 arasýndayoðun olarak kullanýlmýþtýr. 21,95 x 18,8 mm. negatif kullanýlarak, geniþaçýlý objektifler sayesinde üretilen görüntüler, normalden iki kat dahageniþtir. (http:en.wikipedia.org/wiki/cinemascope) Ceylan'ýn kumaþtabanlý fotoðraf kaðýdýna, püskürtmeli sistemle basýlan 44x117 cm.boyutlarýndaki fotoðraflarý, ilk defa 47. Selanik Film Festivali kapsamýndasergilenmiþtir. Sergi 2007 Mart-Nisan aylarýnda 26. Uluslararasý ÝstanbulFilm Festivali kapsamýnda Milli Reasürans Sanat Galerisindetekrarlanmýþtýr. Anadolu'nun farklý kentlerine, yaþamýna, doðasýna aitrenkli panoramik görüntülerden oluþan sergi, her bir fotoðrafta ayrý biröykünün ipuçlarýný taþýmaktadýr. Varolan gerçekliðin olduðu gibiaktarýldýðý sinemaskopik görüntülerde görsel verilerin çokluðuna karþýndingin, içe kapanýk bir ruh hali izleyiciye ulaþmaktadýr. Bu etkiyi artýranen önemli unsur ise fotoðraflarýn çoðunda hakim olan atmosferin donukýþýðýdýr.Fotoðraflar bu yönleriyle Ceylan'ýn siyah-beyaz kurgusalfotoðraflarý ile içerik olarak örtüþmektedir.

112

Nuri Bilge Ceylan, Sard, 2003

Panoramik fotoðraflarýnda siyah - beyaz yerine neden renkligörüntüyü tercih ettiðini Nuri Bilge Ceylan "artýk renkli fotoðrafýndakontrol edebileceðim bir halde oluþu belki. Çünkü artýk kendimbasabiliyorum renkliyi geliþen teknolojiler sayesinde, renkler müdahaleedebiliyorum. Bir de gerçekliðe daha düþkünüm eskiye göre. Bugünrenklinin bu kadar kolay olduðu bir çaðda siyah - beyaz fotoðrafyapmak fazla elitist geliyor bana" diyerek açýklamaktadýr (MilliyetGazetesi, Kültür Sanat Eki, 8-Nisan-2007).

Arif Aþçý ve Ýstanbul Panoramalarý

1958 Adana doðumlu olan Aþçý, 1982 yýlýnda Devlet Güzel SanatlarAkademisini bitirmiþ, 1984-86 yýllarý arasýnda Mimar Sinan Ün. Asistanolarak çalýþmýþtýr. Resim eðitimi ile birlikte geliþtirdiði fotoðraf aðýrbasýnca görevinden istifa ederek, üç yýllýk Asya ülkeleri gezisine çýkmýþtýr.Dalai Lama ile röportaj yapan ilk Türk gazeteci olmasýnýn yaný sýra pekçok foto-röportajlar gerçekleþtirmiþtir. Turkuaz (1990-91), Ýpekyolu(1996-97) projelerinin yaratýcýsý olarak belgesel ve fotoðraf albümleriniyayýnlamýþtýr.

En büyük ve sürekli projesi ise Ýstanbul þehridir. 30 yýldan fazlafotoðrafladýðý Ýstanbul yaþantýsý aðýrlýklý olmak üzere çalýþmalarýnýBahtabakan albümünde toplamýþtýr. (www.arifascý.com) Projenin ikinciadýmý ise 2004 yýlýnda baþladýðý "Ýstanbul Panorama" dýr. Sanatçýnýn 6x17cm. formatýnda panoramik fotoðraf makinesi ile ürettiði siyah-beyazfotoðraflar "Bugün Ýstanbul Surlarý: Parça Parça Bir Bellek" adýyla, 19-Þubat/ 19-Ocak 2005 tarihleri arasýnda Ýstanbul Fransýz KültürMerkezinde açýlmýþtýr. (www.ntvmsnbc.com/news/305879.asp) ÝstanbulPanorama projesinin ikinci sergisi "Ýstanbul'un Kedileri, Köpekleri veKuþlarý..." adýyla 3-Þubat / 2-Mart 2007 tarihleri arasýnda The MarmaraCafe Taksim'de açýlmýþtýr. Aþçý, 2007 yýlýnda yayýmlamayý düþündüðü 150panoramik fotoðraftan oluþan albümle projeyi tamamlamayýhedeflemektedir (www.istanbulsehir.com).

Aþçý'nýn fotoðraflarý, görsel veri yoðunluðuna raðmen yalýnkomposizyonlarý ve siyah- beyaz ton zenginliði ile dikkat çekmektedir.Ýstanbul'un kozmopolit yapýsýndan sentezlenen günlük yaþama aitfotoðraflar Türk fotoðrafýnda önemli bir yere sahiptir.

113

Tamer Hartevioðlu'nun Paris'i

1972 doðumlu Hartevioðlu,Yýldýz Teknik ve Mimar SinanÜniversitelerinde Fotoðraf eðitimi görmüþ bir süre özel televizyonkanallarýnda çalýþtýktan sonra 1995 yýlýnda serbest reklamfotoðrafçýlýðýna baþlamýþtýr.(www.thartevi.com) Bugüne kadar pek çokkarma sergide yer alan sanatçýnýn ulusal ve uluslar arasý ödülü vardýr.2002 yýlýnda kurduðu kendi þirketi ile çalýþmalarýný sürdürmektedir. Ýkiyýllýk bir çalýþmanýn sonucu olan "Panoramik Bir Rüya : Paris" fotoðrafsergisi 5-aralýk -2006 / 13-Ocak-2007 tarihleri arasýnda Ýstanbul FransýzKültür Merkezi'de açýldý ve 16-Ocak / 24-Þubat 2007 Ýzmir FransýzKültür Merkezi'de tekrarlandý. Özel ekipman ve tekniklerle çekilen 360derecelik Paris görüntülerinin boyutlarý bazý fotoðraflarda 3 m.ulaþmaktadýr. Fotoðraf kaðýdý yerine kanvas kumaþa basýlanfotoðraflarda, kumaþ dokusu görüntülere 3. boyut izlenimi katmýþtýr.Özellikle su unsurunun bulunduðu fotoðraflarda, suda yansýyan ýþýklarýnkýpýrtýsý hissedilir hale gelmiþtir. Renk doygunluðu ve ton zenginliðininyaný sýra çok sayýda fotoðrafýn ayný düzlemde hiçbir perspektifbozuluma ve ýþýk daðýlýmýnda hataya düþmeden bir arada kurgulanmasý,üstün bir teknik donaným ve maharet gerektirmektedir.

114

Arif Aþçý, Ýstanbul Panorama

Arif Aþçý, Ýstanbul Panorama

Hartevioðlu panoramik fotoðrafa yaklaþýmýný "Benim tekniðimlegerçekleþtirilen panoramik fotoðrafçýlýk adeta beyin jimnastiði yapmakgibi, kimi zaman saatlerce ayný noktada durarak yalnýzca tek bir kareyidüþünüyorum.Ýnsanlara içinde olduklarý halde asla göremeyecekleri birdünya sunmaya çalýþýyorum" diyerek özetlemektedir(www.ntvmsnbc.com/news/391273.asp).

Sonuç

2005-2007 yýllarýnda Ýstanbul ve Ýzmir'de açýlan 3 panoramikfotoðraf sergisinden yola çýkarak hazýrladýðýmýz yazýmýzda, panoramagösteri sanatý, panoramik fotoðrafýn temelleri ve tarihsel geliþim süreciincelenmiþtir. Gezgin fotoðrafçýlar sayesinde fotoðrafla tanýþan OsmanlýÝmparatorluðunda, saraya baðlý fotoðrafçýlar tarafýndan 1850-90döneminde sýklýkla gerçekleþtirilen Ýstanbul'un panoramik fotoðraflarý,günümüze dek bir daha tekrar edilmemiþtir. Bunun sebepleri, yýkýlan birimparatorluk yeni kurulan bir cumhuriyet, yaþanan savaþlar sonrasýortaya çýkan toplumsal, ekonomik, kültürel deðiþim süreci ileaçýklanabilir. Türk toplumunun dini nedenlerden dolayý resim sanatý veona baðlý geliþen görsel sanatlara uzak oluþu, bir diðer önemlinedendir. Türk fotoðraf tarihini gözden geçirdiðimizde, Kurtuluþ savaþýdöneminde savaþ fotoðrafçýlýðý ile doðan ve basýn fotoðrafçýlýðý eliyledevam eden geliþim süreci 1970'li yýllara dek etken olmuþtur. 1970sonrasý fotoðrafýn yaygýnlaþmasý, fotoðraf derneklerindeki artýþ, yurt dýþýile kurulan baðlantýlarýn çoðalmasý, yeni teknik ve stillerin denenmesiTürk fotoðrafýnda görsel ifadenin zenginleþmesini saðlamýþtýr. Son yirmibeþ yýllýk süreçte, teknolojik geliþimlere daha kolay ulaþmamýz vefotoðrafla ilgilenen kiþilerin bilinç düzeyinin yükselmesi dünya vizyonunuyakalamamýzý saðlamýþtýr. Bu ön bilgiler ýþýðýnda deðerlendirdiðimizpanoramik fotoðraf sergilerinde 3 ayrý panorama üretim tekniðikullanýlarak farklý içerikler yorumlanmýþtýr. Nuri Bilge Ceylan'ýnsinemaskop görüntü üretim yöntemini kullanarak saptadýðý Anadoluyaþantýsýna ait fotoðraflar, dingin komposizyonlarý ile belgesel fotoðrafayakýn görünse de, her bir fotoðraf ayrý bir söyleme sahip kurgu izlenimiyaratmaktadýr. Arif Aþçý'nýn orijinal panoramik fotoðraf makinesikullanarak saptadýðý kent yaþamýna ait görüntüler, tüm görselyoðunluðuna raðmen, siyah- beyaz baskýlarýn yalýnlýðý sayesinde, rahatçaalgýlanabilmekte ve dikkat çekmektedir. Tamer Hartevioðlu, dijital

115

fotoðraf makinesi ve bilgisayar donanýmý ile oluþturduðu Parisfotoðraflarýnda, klasik kent fotoðrafýna ait bakýþ açýsý, komposizyon veestetik deðerleri günümüze taþýmýþtýr.

Üç sanatçýnýn farklý fotoðraf makineleri, özgün bakýþ açýlarý ve farklýbaský teknikleri ile ürettikleri panoramik fotoðraflar, Türk fotoðraf sanatýaçýsýndan bir dönüm noktasý, farklý bir ifadeyle referans noktasýoluþturmaktadýrlar.

Kaynaklar

BENDER, Lionel; Ýcatlar Ansiklopedisi, 1997, Londra Bilim MüzesiKitaplarý, sabah Yay., Ýstanbul

BENJAMIN; Walter, Pasajlar, 1992, Çev. Ahmet Cemal, Y.K.Y.Ýstanbul

SÖZEN, M.- TANYELÝ, U.; Sanat ve Sanat Terimleri Sözlüðü, 1994,Remzi K., Ýstanbul

HYDE, Ralph; Panoramania!, 1988, The MIT Pres, London

ÖZTUNCAY, Bahattin; Dersaadet'in Fotoðrafçýlarý, 2003, KoçKültür sanat ve tanýtým Hiz., Aygaz A.Þ., Ýstanbul

Meydan Larousse, 1972, Meydan Gazetecilik ve Neþriyat Ltd.,Ýstanbul

www.photoshot.com/articles/collector-corner/ft2.htm

en.wikipedia.org/wiki/cinemascope

www.nuribilgeceylan.com

www.arifasci.com

www.thartevi.com

www.ntvmsnbc.com/news/305879.asp

www.istanbulsehir.com

www.ntvmsnbc.com/news/391273.asp

www.panoramikbirruya.com

116