paata papava, lela qistauri - kargiskola.ge · klasi v kitxvis done – 5.2 teqstis tipi –...

18
9 10 rogor gamovicnoT amindi? paata papava, lela qistauri

Upload: others

Post on 13-Sep-2019

2 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

0

1

2

3

4

5

6

7

rogor gamovicnoT amindi?

paata papava, lela qistauri

klasi VkiTxvis done – 5.2teqstis tipi – sainformacio-SemecnebiTi

saqarTvelos dawyebiTi ganaTlebis proeqti (G-PriEd) madlobas uxdis lela qistaurs, rezo gogias, nugzar arCe maSvils da eliso rexviaSvils, romlebmac paata papavas xelmZRvanelobiT mniSvnelovani wvlili Seitanes am wignebis momzadebaSi. gansakuTrebuli madloba qalbaton medea kakaCias (USAID) ga­we uli daxmarebisTvis.

am masalis momzadeba SesaZlebeli gaxda amerikeli xalxis keTili nebiTa da aSS saerTaSoriso ganviTarebis saagentos mxardaWeriT. masalebis Sinaarsze pasuxismgebelia SemdgenelTa jgufi da igi ar warmoadgens aSS saerTaSoriso ganviTarebis saagentosa da aSS mTavrobis azrs. Ees masala momzadda aSS saerTaSoriso ganvi­Tarebis saagentos dawyebiTi ganaTlebis proeqtis farglebSi, romelic xorcieldeba saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministrosTan erTad.

Sesavali

Sen mudmivad raRacas akeTeb: TamaSob, seirnob, mgzavrob, skolaSi dadixar... zogjer winaswar geg­mav, meore dRes riTi dakavdebi: iTamaSeb, iseirneb, imgzavreb, skolaSi waxval... raimes ukeT dasagegmad mosalodneli amindis prognozis codna da gaTva­lis wineba Zalian mniSvnelovania.

dRes uamravi mecnieruli meTodi1 arsebobs amin­dis winaswar gamosacnobad. Tumca, Tu bunebis mov­lenebs yuradRebiT daakvirdebi, amindis progno­zirebas2 damoukidebladac SeZleb. vin icis, iqneb zustadac ki iwinaswarmetyvelo? yuradRebiT gae­cani wignSi aRweril niSnebs, romlebic amindis gamocnobaSi gvexmareba. Seecade, isini garemoSi aRmoaCino. daakvirdi cas, mcenareebs, cxovelebis qcevas. es yvelaferi saSualebas mogcems, winaswar ivaraudo mosalodneli amindi. gaige, rogori sinop­tikosi3 xar!

meTodi ­ movlenis kvlevis xerxi.

prognozi – [berZnuli sityvidan prognosis] – raime movlenis ganviTarebisa da Sedegebis winaswar ganW­vreta, winaswarmetyveleba mecnieruli monacemebis safuZvelze.

sinoptikosi – adamiani, vinc mosalodnel aminds winaswarmetyvelebs mecnieruli monacemebis safuZ­velze.

2

ra iwvevs amindis cvalebadobas?

aminds ZiriTadad sami ram ganapirobebs: atmosferu­li temperatura, tenianoba da wneva. es sami faqtori warmoqmnis qars, Rrublebsa da naleqs. ese igi, tempera­turis, tenianobisa da wnevis cvalebadoba da urTi­erTqmedeba gansazRvravs, rogori iqneba amindi.

Cvens planetas gars akravs haeris sqeli fena – atmosfero. swored iqaa Tavmoyrili dedamiwidan aorTqlebuli wyali. atmosferos qveda fenaSi Cnde­ba Rrublebi. iqidan modis wvima da Tovli. iqve war­moiqmneba Weqa­quxili.

rogorc ici, dedamiwa sakuTari RerZis garSemo brunavs saaTis isris mimarTulebiT, dasavleTidan aRmosavleTisaken. masTan erTad trialebs atmos­feroc. amindis ganmapirobebeli faqtorebic (tem­peratura, tenianoba da wneva) Cveulebriv dasavle­Tidan aRmosavleTisken gadainacvlebs. Tumca, SesaZ­loa, rom konkretul adgilebSi amindze sxva, adgi­lobrivma, pirobebmac imoqmedos.

3

amindis gamocnoba garemoze dakvirvebiT

amindis gamocnobis saukeTeso saSualeba gare samyaroze dakvirvebaa. Sen garSemo arsebuli coc­xali da aracocxali garemo SeiZleba uamrav infor­macias Seicavdes mosalodnel amindze. mTavaria am informaciis `amokiTxva~ SegeZlos.

daakvirdi Rrublebs

Rrublebs bevri ramis Tqma SeuZliaT mosalodneli amindis Sesaxeb. daakvirdi Rrublebis tips da imas, Tu saiT moZrao­ben isini. zogadad, Tu Rrublebi maRlaa da TeTria, es karg aminds moaswavebs. Tu Rrublebi dablaa da muqia, mosalod­nelia wvima an qariSxali.

Tu dRis pirvel naxevarSi caSi muqi nacrisferi Rrublebi Cans da dRis ganmav­lobaSi kidev ufro meti mogrovdeba, es niSnavs, rom male avdaria mosalodneli.

zogjer Rrublebi maRla caSi grZeli lentebi­viTaa gaWimuli. es SeiZleba niSnavdes, rom 36 saaTis ganmavlobaSi gaavdrdeba.

zogjer caSi erTdroulad grovdeba Txeli da sqeli Rrublebi. roca aseTi ram xdeba, momdevno dRe aucileblad wvimiani iqneba.

Tu Rrublebi monacrisfro Txeli fenebisagan Sedgeba, am dros naleqi wvimis wvril wveTebad modis, cris.

4

zogjer Rrublebi Txeli da gawelilia. aseTi Rrublebi yinulis kristalebisagan Sedgeba. isini caSi Zalian maRla dacuraven. maTi gamoCena qariani amindis mauwyebelia.

Tu zamTarSi ca RrublebiT ifareba, ufro Tbili amindia mosalodneli. am dros Rrublebi erTgvari sabnis rols asruleben da dedamiwidan siTbos gafantvas uSlian xels.

daakvirdi cis Seferilobas

kargad daakvirdi cas mzis amosvlis da Casvlis dros. is SeiZleba sxvadasxva feris iyos. cis Sefe­rilobis mixedviT amindis prognozireba SegiZlia.

zogadad, Tu ca Sebindebisas mTlianad wiTelia, meore dRes karg aminds elian.

zogjer mzis Casvlisas ca dasavleTiT wiTldeba, rac atmosferoSi mtvris nawilakebis gabneviTaa gamowveuli. gabnevas, Tavis mxriv, xels uwyobs maRa­li wneva da mSrali haeri. Sesabamisad, am dros mSra­li haeri dasavleTidan Senken moiwevs da mosalod­nelia una leqo amindi.

xolo aisis dros cis aRmosavleT nawilSi wiTeli feri niSnavs, rom mSrali haeri ukve gagcda. amas

mohyveba dabali wneva, romelsac aucileblad wvima mosdevs.

arsebobs aseTi gamoTqma: `daisis dros wiTeli ca mezRvauris sixa­rulia, wiTeli ca aisis dros – mezR vauris safrTxe~.

5

daakvirdi mTvares da varskvlavebs

mTvareze dakvirvebiT SeiZleba gamoicno rogorc moaxloebuli, ise grZelvadiani amindi. saamisod mTvaris Seferilobas da naTebis intensivobas (sikaS­kaSes) unda daakvirde.

axalmTvareobisas zogjer mTvaris rkali TeT­rad kaSkaSebs da gadaxrilia (`gulaRma wevs~). es niS­navs, rom ori kviris ganmavlobaSi kargi amindia mosalodneli. Tu rkali moyviTalo ferisaa da TiTqmis vertikaluradaa caze (` dgas ~), naleqi iqneba.

naTeli rgoli mTvaris garSemo Tbili haeris mase­bis moaxloebasa da tenianobas moaswavebs. savara­udod, momdevno sami dRis ganmavlobaSi wvima iqneba. arsebobs gamoTqma: `rgoli mTvaris garSemo – male wvima an Tovli~.

amindis gamocnoba varskvlavebze dakvirvebiTac SeiZleba. varskvlaviani ca rom daris momaswavebe­lia, yvelam kargad icis. garda amisa, cnobilia: Tu RamiT mowmendil caze varskvlavebi (TiTqmis yvela) Zlierad cimcimebs, qari iqneba.

6

amindis varaudi qarisa da haeris mixedviT

qari aris haeris moZraoba. qari warmoiqmneba atmosferoSi wnevis araTanabari ganawilebis gamo. mas aqvs mimarTuleba da siCqare. mimarTulebas gan­sazRvraven im mxaris mixedviT, saidanac igi qris (mag. aRmosavleTis qari qris aRmosavleTidan, dasav­leTis qari – dasavleTidan). masze dakvirvebiT SeiZ­leba mosalodneli amindi gamoicno.

Seamowme qaris mimarTuleba. erTi gavrcelebu­li xerxia TiTis dasveleba da maRla aweva. Tu ase haeris moZraobas kargad ver SeigrZnob, SegiZlia balaxi an foTlebi, bumbuli an nebismieri msubuqi sagani vertikalurad aisrolo. Sexede, saiT gafrin­deba da sad daecema. amis mixedviT advilad mixvdebi qaris mimarTulebas.

aRmosavleTis qari, rogorc wesi, avdris moaxlo­ebas gvamcnobs. dasavleTis qari, piriqiT, daris niSania.

7

daakvirdi adamianebs

amindis gamocnobis erT­erTi saintereso xerxi adamianebze dakvirvebaa. maTi nawilis ganwyoba Tu janmrTelobis mdgomareoba pirdapiraa damo­kidebuli atmosferul cvlilebebze. am movlenas meteopaTia ewodeba. cnobilia, rom msoflios mosaxleobis 35%­s aReniSneba meteopaTia.

magaliTad, haeris tenianobis gazrdas Znelad itanen saxsrebis daavadebis mqone adamianebi. aris SemTxvevebi, roca TiTebis, idayvebis, muxlebis saxs­rebi ramdenime dRiT adre `grZnoben~ naleqis moax­loebas. isini tkiviliTa da moZraobis SeboWviT `exmaurebian~ am movlenas. magnituri qariSxlebis dros ki bevr adamians Tavis tkivilebi awuxebs.

dRemde veravin gaarkvia dazustebiT, rogor moq­medebs adamianebze amindi. magram erTi ram cxadia: rac ufro meti problema aqvs adamians janmrTelo­bis mxriv, miT ufro adre iwyebs amindis `prognozirebas~ misi sxe­uli. ase rom, Tu sakuTar Tavze dakvirvebiT aminds ver iwinas­warmetyveleb, ar idardo. es imas niSnavs, rom sruliad janmr Teli xar!

meteopaTia [berZn. meteor – ciuri movlena, pathos – avadmyo foba, tanjva] – adamianis organizmis saerTo mdgo mareobis mwvave damokidebuleba klimatur mov­lenebze (temperaturis, atmosferuli wnevis, eleqtro­magnituri velis daZabulobis da sxva cvlilebebze.

8

daakvirdiT balaxs aisis dros

Tu balaxi mSralia, es Rrublianobis an Zlieri qaris niSania. aseT dros wvimaa mosalodneli. Tu

balaxi cvriania, am dRes wvimas ar unda elode. xolo Tu gvian Semodgomaze Ra ­miT TrTvili iyo, diliT ar moTovs. gaiTva liswine, rom Tu RamiT wvimda, es dakvir­veba arc ise sandoa.

daakvirdi kocons da kvamls

Tu qalaqgareT xar da saxlSi gvian apireb dabru­nebas, SegiZlia mosalodneli amindi koconis dax­marebiT Seityo. roca kargi amindia mosalodneli, nakverCxlebi koconSi iolad nacrdeba.

Tu kvamli maRla ver­tika lu rad adis, esec daris momaswavebelia. zog­jer, miuxedavad imisa, rom uqaro amindia, kvamli mainc miwazea garTxmuli. es mosa­lodnel avdarze migvaniS­nebs. Tu zamTarSi kvamli sveti viT adis maRla, yin­vebs daiWers.

9

daakvirdi mcenareebs

mcenaris foTlebze dakvirvebiT SegviZlia gamovicnoT, rogori qari uberavs. Tu farTofoT­lovanma xeebis foTlebma qveda mxare amoabrunes, es niSnavs, rom am adgilisTvis uCveulo qaria movard­nili. Cveuli qarebis dros ki foTlebi bunebriv mdgomareobas inarCuneben.

zogjer grZelvadiani amin­dis gamocnoba mcenaris nayofis raodenobiTac SeiZleba. maga­liTad, amboben, rom Tu cir­cels da wabls nayofi uxvad aqvs, im wels xangrZlivi da xSirnaleqiani zamTari iqneba.

daakvirdi suns

Tu kargi ynosva gaqvs, mosalodneli amindis ga ­moc nobas advilad SeZleb. Rrmad SeisunTqe haeri, da xu We Tvalebi da scade sunis SegrZneba. qariSxlis win, dabali wnevis gamo, Waobebi haerSi sxvadasxva airs uSveben, rac usiamovno sunis gavrcelebas iwvevs.

amboben, rom yvavilebi saukeTeso surnels wvimis win afrqveven. surneli tenian haer­Si ufro mZafria, rac, Tavis mxriv, wvimian aminds ukavSirde­ba.

10

Seamowme tenianoba

bevri adamiani tenianobis momatebas SeigrZnobs sakuTari Tmis mdgomareobis mixedviT. am dros Tma ixveva da maRla iprixeba.

daakvirdi mwerebs

mwerebze dakvirvebiT amindis gamocnoba Zalian advilia. isini xom yvel­gan arian!

kargi amindis win pa ­tara mwerebi gundebad moZra oben. WriWinebi sa ­Ramos xmamaRla WriWine­ben, xoWoebi gvianobamde dafrinaven, WianWvelebi ar xuraven budis Casasv­lels da sarCos aSroben. cicinaTelebi ki kaSkaSa sinaTles gamoscemen.

Tu futkrebi diliT mindorSi ar mifrinaven, ska­Si rCebian da bzuian, wvimaa mosalodneli. am dros xoWoebi nagavSi iqeqebian. yviTeli akaciis garSemo bevri mweri dawri alebs? ese igi uamindobas unda elodo. iwvimebs maSinac, Tu buzi mwa red ikbineba. WianWvelebi ki uSualod wvimis dawyebamde maRal wawvete bul goras aSeneben.

11

daakvirdi cxovelebs da frinvelebs

yuradRebiT daakvir­di frinvelebs. gansa­kuTrebiT gavrcelebu­lia amindis gamocnoba mercxlebis qcevis mi xed­ viT. Tu isini caSi maRla dafrinaven, kargi amindi iqneba. Tu SaSvi mzis Casv­lis Semdeg gvian Ramemde galobs, am SemTxvevaSic karg amindebs daiWers. mtre­debi Tu RuRuneben, esec daris maniSnebelia.

uSualod wvimis dawyebis win patara Citebi swra­fad gayuCdebian xolme. xSirad isini Tavs iyrian didi xeebis centralur msxvil ReroebTan. Toliebi frenas wyveten da napirze rCebian qariSxlis moax­loebis dros. mercxlebi dabla dafrinaven. beRure­bi avdris win xSirad mtverSi `banaoben~, yvavebi ki gamudmebiT Cxavian. Tumca, Tu xangrZlivi uamindo­bisas beRurebi aWikWikdnen, SeiZleba uaxloes moma­valSi gamoidaros.

Tu saTevzaod mogiwia wasvla da veraferi dai­Wire, es SeiZleba mosa lodneli wvimis brali iyos. cnobilia, rom wvimis win Tevzebi ankess ar ekarebi­an. uamindobis win zogjer isini wylidan xtebian da mu m l s iWeren. kalmaxi mTis mdinareebSi binadrobs da misi naxva, albaT, iSviaTad mogiwevs, magram mainc gaxsovdes: Tu kalmaxi wyalSi kargadaa gamosuli, mziani amindi iqneba.

12

Sinauri cxovele bi­dan amindis gamosacno­bad daakvirdi Zroxebis qcevas. qariSxlis win, rogorc wesi, isini er­Tad grovdebian da wvebi­an. xolo Tu saRamos xar­bad Zoven, meore dRes gawvimdeba.

mosalodneli amindis gamocnobaSi ZaRlic dagex­mareba. Tu mokuntuli wevs, acivdeba. xolo Tu gaWi­mulia, fexebi gauSlia, aucileblad daTbeba.

amindis prognozireba qvewarmavlebis daxmare­biTac SegiZlia. Tu gvian Semodgomaze axalgamoCe­kil xvlikebs SeamCnev, ese igi, gvian dazamTrdeba.

seirnobisas ku xom ar SeniSne sadme? amboben, rom kuebi xmeleTis SemaRlebul adgilebs eZeben Zlieri wvimebis win. SeiZleba gzebTan axlosac naxo wvimam­de erTi an ori dRiT adre.

am wignSi bunebaze dakvirvebiT amindis gamocno­bis saSualebaTa mxolod mcire nawilia CamoTvlili. kidev uamravi aseTi xerxi arsebobs. mTavaria, dak­virvebis unari gamoimuSao. Tavad Camoayalibe da Seamowme Seni hipoTezebi. swored ase iqceodnen ada­mianebi saukuneebis ganmavlobaSi. Tu Senc mosinjav, SeiZleba miagno iseT xerxsac, romelsac am wignSi arc SevxebivarT. yuradRebiT daakvirdi Sens sacx­

hipoTeza – raime movlenis asaxsnelad gamoTqmuli varaudi.

13

ovrebel garemos, mis floras da faunas. SeamCnie iseTi kanonzomierebebi, romlebic amindTan dakav­Sirebul movlenebs ukeT gagacnobierebinebs.

daimaxsovre, prognozirebisas arasodes daeyrd­no mxolod erT romelime niSans. rac meti niSani miuTiTebs amindis cvlilebaze, miT ufro maRalia prognozis saimedooba. aiTvise amindis prognozire­bis sakvanZo principebi. daixmare qvemoT mocemuli cxrili, Seagrove monacemebi, daakvirdi maT, gaaana­lize da dawere, rogori amindia mosalodneli. mere ki daakvirdi, ramdenad zustad SeZleb prognozire­bas. gaarkvie, rogori sinoptikosi xar.

14

ami

ndis

pr

og

noz

ireb

is c

xril

i

daa

kvir

di

movl

eneb

s Se

n ga

rSe

mo d

a Ca

wer

e u

jr

ebSi

pl

use

bi.

ro

gor

c

xed

av,

cxr

ilSi

zo

gi u

jr

a c

arie

lia

. is

ini

Sen

Segi

Zlia

Sea

vso

sak

uT

ari

dak

vir

vebi

s Se

deg

ebiT

.

mosa

lo

dne

li

amin

di

dar

iav

dar

iqa

ri

dakvirvebis sagani

met

eopa

Tie

biad

amia

nebi

Tav

s

ener

giu

lad

gr

Zno

ben.

adam

iane

bi T

avis

tki

vil

s u

Civi

an.

adam

iane

bs s

axsr

ebi

stki

vaT

da

moZr

aoba

u

Wir

T

cis

Sef

eril

oba

saR

amo

s d

asav

leT

iT

wiT

eli

an v

ard

isf

eria

.aR

mosa

vleT

iT d

ilas

wiT

ld

eba.

mz

is d

asav

alT

an

wiT

eli

zo

li

Seim

Cnev

a.

Rr

ubl

ebi

maR

la

TeT

ri

fer

isaa

dab

la

muqi

fer

isaa

. c

aze

aria

n ga

wel

ili.

mTva

re

moT

eTr

o f

eris

aa d

a mk

veT

rad

ana

Teb

s.me

wamu

li

elf

eri

dah

krav

s;ga

rSe

mo S

arav

and

edi

aqvs

.

var

skvl

aveb

ic

a mo

Wed

ilia

.ar

Can

s, R

ru

bleb

i f

arav

s.c

imc

imeb

en.

haer

imS

ral

ia.

yvav

ileb

is s

ur

nel

i mZ

afr

ad

igr

Zno

ba.

usi

amo

vno

su

ni

aqvs

.

koc

oni

, kva

mli

nakv

erCx

leb

i ad

vil

ad

ifar

eba

nac

riT

;kv

aml

i ve

rt

ikal

ur

ad

adis

caS

i.

kvam

li

maR

la

ar a

dis

, miw

azea

ga

rT

xmu

li.

xmel

eTis

c

xove

leb

i

ZaR

leb

i ga

Slil

i f

exeb

iT

wveb

ian.

ku S

emaR

leb

ul

ad

gil

ebs

arCe

vs;

saqo

nel

i sa

Ram

os

xar

bad

Zo

vs;

ZaR

leb

i mo

kunt

ul

ebi

wveb

ian.

15

ami

ndis

pr

og

noz

ireb

is c

xril

i

daa

kvir

di

movl

eneb

s Se

n ga

rSe

mo d

a Ca

wer

e u

jr

ebSi

pl

use

bi.

ro

gor

c

xed

av,

cxr

ilSi

zo

gi u

jr

a c

arie

lia

. is

ini

Sen

Segi

Zlia

Sea

vso

sak

uT

ari

dak

vir

vebi

s Se

deg

ebiT

.

mosa

lo

dne

li

amin

di

dar

iav

dar

iqa

ri

dakvirvebis sagani

met

eopa

Tie

biad

amia

nebi

Tav

s

ener

giu

lad

gr

Zno

ben.

adam

iane

bi T

avis

tki

vil

s u

Civi

an.

adam

iane

bs s

axsr

ebi

stki

vaT

da

moZr

aoba

u

Wir

T

cis

Sef

eril

oba

saR

amo

s d

asav

leT

iT

wiT

eli

an v

ard

isf

eria

.aR

mosa

vleT

iT d

ilas

wiT

ld

eba.

mz

is d

asav

alT

an

wiT

eli

zo

li

Seim

Cnev

a.

Rr

ubl

ebi

maR

la

TeT

ri

fer

isaa

dab

la

muqi

fer

isaa

. c

aze

aria

n ga

wel

ili.

mTva

re

moT

eTr

o f

eris

aa d

a mk

veT

rad

ana

Teb

s.me

wamu

li

elf

eri

dah

krav

s;ga

rSe

mo S

arav

and

edi

aqvs

.

var

skvl

aveb

ic

a mo

Wed

ilia

.ar

Can

s, R

ru

bleb

i f

arav

s.c

imc

imeb

en.

haer

imS

ral

ia.

yvav

ileb

is s

ur

nel

i mZ

afr

ad

igr

Zno

ba.

usi

amo

vno

su

ni

aqvs

.

koc

oni

, kva

mli

nakv

erCx

leb

i ad

vil

ad

ifar

eba

nac

riT

;kv

aml

i ve

rt

ikal

ur

ad

adis

caS

i.

kvam

li

maR

la

ar a

dis

, miw

azea

ga

rT

xmu

li.

xmel

eTis

c

xove

leb

i

ZaR

leb

i ga

Slil

i f

exeb

iT

wveb

ian.

ku S

emaR

leb

ul

ad

gil

ebs

arCe

vs;

saqo

nel

i sa

Ram

os

xar

bad

Zo

vs;

ZaR

leb

i mo

kunt

ul

ebi

wveb

ian.

dakvirvebis sagani

Tev

zeb

ika

lma

xebi

sam

alav

ebid

an

gamo

dia

n.

wyl

idan

xt

ebia

n d

a mw

ereb

s iW

eren

;an

kess

ar

eka

reb

ian.

fr

inve

leb

i

mer

cxl

ebi

maR

la

daf

rin

aven

;Sa

Sveb

i gv

iano

bamd

e ga

lo

ben.

ar g

alo

ben,

Wyi

vian

;me

rc

xleb

i d

abl

a d

afr

inav

en,

yvav

ebi

Cxav

ian.

To

lie

bi n

apir

ze

gamo

dia

n;pa

tar

a Ci

teb

i d

id

xeeb

s af

areb

en T

avs.

mwer

ebi

fu

tkr

ebi

skid

an g

amo

dia

n;xo

Wo

ebi

saR

amo

s d

afr

inav

en;

Wia

nWve

leb

i bu

des

Ria

d

to

vebe

n.

fu

tkr

ebi

ska

Si r

Cebi

an;

xoW

oeb

i na

gavS

i iq

eqeb

ian.

mcen

aree

bid

ilas

bal

axz

e be

vri

nami

a.

nami

ar

ar

is.

nami

ar

ar

is.

`+~-

is s

aer

To

r

aod

eno

ba

mosa

lo

dne

li

amin

dis

pr

og

noz

i S

eni

gam

oT

vliT

16

SeniSvnebisa da CanawerebisTvis