Dini Ara§Unnalar, Ocak-Haziran 20!7, Cill: 20, Say1: 51, ss. 35-62 DO!: !0.!5745/da.324037

iSLAM BORc;LAR HVKVKUNDABERAET KAVRAMI VE

MEZHEPLERiN BERAET KAVRAMI UZERiNDEKi METODOLOJiK AYRILIKLARI

Muhittin OZDEMiR"'

Oz

• 35

Btitiin kusurlardan bernet §artlyla yapilan saum akcli hakkmda ihtilaf ya­

§ayan f1lah mezhepleri, farkh neticelere ula§rrn§lardir. Hanefiler, bu akdin bti­

ttin yonleriyle sahih olacagi, Hanbe!J'Ier de aksine bu §artla kurulan bir 3kdin

hi~bir §ekilde sahih olarnayacag1 gtirti§tine ula§rrn§lardir. Ma.Jikller akdin sa­

dece kolelerde ge~erli olacagi, ~afiller de koleler ve hayvanlar yani canhlarda

ge~erli olacag1 gorti§tine sahip olmu§Iardu. Hanefiler konu hakkmdaki gtirti§­

le(ini, akit nazariyesi iizerine bina etmi§lerdir. Ma.Jikller, bernet hakkmdaki

rivayetin zah.iri anlarrundan hareket etmi§lerdir. ~atiller ise, rivayetin anlarrun­

da yer alan illetin tespitinden hareketle layas i§lemini kullanrru§lardu. Han­

beiJlerde, ihtilaf halindeki sahabenin kavillerinin artlk deli! te§kil etmeyecegi

anlayi§I belirleyici olmu§tur. Bu makalede, kusurlardan.beraet §artlyla saum

akdi konusu hakkmdaki tartl§malardan hareketle, mezheplerin usfil anlayi§la­

nnm, fer'J' meselelerin ~tiztimlenmesindeki etkisi~ tespit etmeye ~ali§tJk.

Anahtar Kelimeler: Bernet, kusur, bey', ka le, f1lah mezhepleri.

"- Yrd. Do~. Dr., Bingo! Universitesi ilahiyat Faktiltesi, islam Hukuku Anabilim Dah, mozdemir@bingol.edu.tr. ·

36 • ISLAM BOR(:LAR HUKUKUNDA BERAETKAVRAMI VE MEZHEPLERiN BERAETKAVRAMI 0ZER1NDEK.l METODOLOJIKAYRILIKLARI

Abstract

The Term Barae in Islamic Lawvs of Obligation

And

Methodological Variances of Mazhabs on The Term Barae

Fiqh sects who live controversy about sales contract on condition of absolution from all faults have reached different results. Hanafi sect concluded that this contract will be valid entirely, while on the contrary Hanbeli asserted that the contract which was made on this basis will never be valid in any terms. Maliki sect have the ·opinion that the contract will only be valid for the slaves while Shafii sect thinks that it will be valid for the slaves and animal, in other words for the living beings. Hanafi people built their view on the issue on contract theory. Maliki people act through the apparent meaning of narration about absolution. Shafii people used the method of comparison from the detection of illness included in the meaning of narration. For Hanbeli p~ople, it was determined that the words of companion who are in the event of conflict would not provide evidence. In this study, from the point of discussions about sales contract on condition of absolution from faults, we determined-the effect of procedures of sects on solution of accessory issues.

Keywords: Barae, fault, sale, slave, fiqh mazhabs.

GiRi~ F1klh ilminin te§ekktil siirecinde mii9tehid atimler ve mezhep imamlar1,

sahip olduklar1 usiH anlay1~larma gore geli§en olaylar1 ve b~ gosteren prob­lemleri 90ztime kavu~turmu§lardir. Yontemleri farkl1 oldugu i9in ul~tJklari neticeler de buna bagh olarak farkl1 olmu§tur. Mezheplerin usOl anlayi§lari ve ftirO' 96ztirnlemeleri biittiniiyle farkl1 olmasa da, gerek mezhepler aras1 ve gerekse mezhep i9i gorti~ aynbklari, zengin f1klh birimini meydana getirmi§­tir. Mezhepler baz1 fer'l meselelerde ayru gorii§e sahip olmu~lar, bazliannda ayn gorti~e ul~mi§Iar ve baz1larmda da klsnU gorti~ farklihklan y~ami~lar­du. Baz1 meselelerde mezhep i9i gorti~ farklthklar1 y~anmi~ ve boy Ieee diger mezhep ya da mezheplerle ayru gorti~ payla§dmi§tir.

'Biitiin kusurlardan beraet §artzyla satun akdi', sahabl kavli 9er9evesin­deki bir sahabe uygulamas1ru, dortf1klh mezhebinin kendi usOl ve yontemleri­ne gore degerlendirmesi neticesinde dart ayn gorti§e ul~Ilmasi, mezheplerin bir konudaki metodolojik aynhklar1 hakk.mda fikir vermesi baklmindan dik­kat 9ekici bir ornek te~kil etmektedir. Abdullah b. Orner' in beraet §art1yla bir

Muhittin ClZDEMlR • 37

kale satmas1, mii§terinin de §artJ kabul ederek kaleyi satm almasJ, sonra kale­

run kusurlu 91ktJgJ iddias1yla Hz. Osman'a davaJ~malan, Hz. Osman'm ibn Omer'in sathgmda kusurunu bilmedigine dair yemin etmesini istemesi, ibn Omer'in de yeminden ka<;mmasJ tizerine Hz. Osman'm kalenin geri iadesine

hiikmetmesi olaym1 degerlendiren fJI<.th mezhepleri, kullandildan deliller ve b~vurduklan yantemler J§Jgmda birbirlerinden farkll sonus:Jara ul~mJ~lar­dJr.

Bu makaJemizde, mezheplerin muayyen bir olaya hangi perspektiften ba­

karak ve nasll bir usfil ve yantem taldp ederek birbirlerinden farkl1 ~iikti~lere ul~tJklarmJ tespit etmeye <;alt§acagJz. Baylece, mezbeplerin kendi usOIIerini bir meseleye uyarlamaJarmdan ul~tJk.larJ sonucu tespit ederek, fark.l1 garii§­

lere ul~maJarmm arka plaruru kavramaya gayret sarf edecegiz. AmacJmJZ, mezheplerin metodolojik aynhklanru anlamaya matuf oldugu i<;in, mezheple­rin garii~leri arasmda bir tercihte bulunma gayreti i<;inde olmayacagJz. <;ali§­

mamJzda, mezheplerin ilk ve muteber kaynaklar1ru esas ~acag1z. Once b.eraet ~aruyla sat1m akdi hakl<.tnda mezheplerin garii§lerini tespit edecegiz, sonra ul~dan bu garii§lerin usfil ve yantemini tahlil edecegiz.

I.KAVRAM

Beraet, be-ri-e fiilinin mastan olup sazltikte kesmek, atmak, uzakl~mak, · iyile~mek, saglam olmak, armmak, tahmetten kurtulmak, temizlenmek, kurtul­

mak, aklanmak, uyarmak vb. anlamlara gelinektedir (Raz11999: 31; Fey0m1 1316: I, 23-24; ibn ManzOr 1994: I, 31-34; Flr0zabad12005: 34; Mustafa vd. 1992: I, 46).

islam bor<;lar hukukunda bey'u'l-berae, bey' bi'l-berae,·el-bey' bi-~arti'l­berae gibi kallplarla kuiiarulan 'beraet satum' terim olarak; satJc1run mii§te­

riye sattJgJ maJdaki his:bir kusurdan sorumlu olmama ve biitiin kusurlardan muaf olma ~artJyla yapng1 sat1m akdi demektir. Beraet §artJyla sat1m akdi; sat1C1run mii§teriye "Bu malz sana, biitiin kusurlardan muaf olmak iizere sat­tun", "Bu malz sana, herhangi bir kusurla bana iade etmemen ii.zere sattun", "Sm~a beraet ~artzyla satcyorum" vb. ifadelerle icapta bulunrnasJ ve mii~teri­

nin de bu ~artlarla alJ§-veri~i kabul etmesiyle ger~ekle~ir (SahnOn 1994: III, 367; ibn Abdiilber 1993: XIX, 46; Zerke§l 1993: III, 597; ibn Racer 1983: IV, 360-361; ibn Niiceym 2002: ill, 413). icap ve kabul laf1zlarmm bir hu­susiyeti bulunmamakta, mebl'in biitiin kusurlardan uzak oldugu ve satJc1ya

herhangi bir kusurla riicOun kabul edilemeyecegi §artJyla olu~an her lafJZla beraet sat1m1 ger<;ekle§ir (ibn A.bidin 2003: V, 219). Beraet satJm1, satlcmm

38 • iSLAM BORCLAR HUKti"KUNDA BERAET KA VRAMI VE MEZHEPLERIN BERitF:rKAVRAMI 0ZER1NDEK.i METODOLOJIKAYRILIKLARI

bilmedigi eski bir kusurdan dolayt kendisine )lis:bir ~ekilde rUcO etmemesi (KadJ iyaz 2012: IV, 1859), ahcmm maJda gordtigli btittin kusurlar hakkmda gene! anlamda kendisini baglaytct kllmast (ibn Rti~d el-Hafid 2004: III, 200) ve sattemm saulan maldaki aytptan sorumlu tutulmamast (Bardakoglu 1992: V, 471) ~eklinde de tantmlanmi~tlr.

Beraet lafZI, 'kusurlardan sag lam olma' demek olduguna ve beyu 'l-berae

kavrarru 'satzczmn, alzczya satm aldzgmda gordiigii biitiin kusurlarm kendisi .ifill baglayzcz olmasz ~artzm ko~tugu akit (Maser 2007: 34)' ~eklinde tantm­landJ.gma gore, kavrarrun soz!Uk anlamiyla terim anlam1 arasmda anlam bir­liginin bulundugu gortilmektedir. Beraet kavrarrurun, ayru kokten ttiredikleri ve f1klh ilminin fark11 konularmda ozel anlamlar kazanmi~ olan ibra, istibra,

mtibaree ve beraet-i zimme gibi kavramlarla s1kl anlam ili~ki leri mevcuttur (Bardakoglu 1992: V, 471; Apaydm 2000: XXI, 263). Beraetin sozltik ve te­rim anlarruru bu ~ekilde izah ettikten sonra, beraet satlrru hakkmda mezheple­rin gorU~Ierini tespit etmeye ges:ebiliriz.

ll. BERAET ~ARTIYLA SATIM AKDi HAKKINDA MEZHEPLERiN GORU~LERi

Bernet ~arttyla satlm akdi hakkmda mezheplerin gorU~Ierine ges:meden once, bu mezheplerin gorii~lerinin anl~tlmasma yardJmcJ olmas1 ve konu­ya haZirhk olmasJ as:1smdan mezhep imamlarmdan onceki ilim adamlarmm gorti~lerine klsaca temas .edecegiz. Konu hakkJnda tabiin ve sonraki donem mUfessir, muhaddis ve fak1hlerin gorU~leri bulunmaktadJ.r. ibn EbO Leyla (831702), sat1c1 mti~teriye btittin kusurlar1 isimleriyle belirtmedigi stirece, onun mebJ'deki kusurlardan muaf olamayacagtru soylerni~tir. KadJ $lireyh (80/699), Hasan-1 Basri (110/728), TavOs b. Keysan (106/725) ve Ata b. Eb1 Rebab (114/732) da bu gorU§e sahip olmu~lardu. Slifyan es-Sevri (161/778), ticaret mallanrun beraet ile kusurlar1 belirtilerek satiimast durumunda, ku­surlar aliCtya gosterilmese dahi aruk onlarda muafiyetin olaca~ gorU~tinde olmu~tur (ibn Abdtilber 1993: XIX, 47; ibn Ktidame 1995: V, 572). Ibrahim en-Nehru (961714), ei-Hakem b. Uteybe (1151733) ve Hammad b. Eb1 Stil~y­man (120/738), sadece belirtilenlerde muafiyetin olacag1 gorti~ti nti benimse­rni~lerdir (ibn Ktidame 1995: V, 572). Leys b. Sa'd (1751791), satlcmm bilip de gizledigine dair kat! delil olmadJ.gt stirece btittin kusurlardan beraet ~artJyla yapllan sau~ta. sauctrun muaf oldugunu dile getirrni~tir (ibn Abdtilber 1993: XIX, 47). Gortildtigti gibi tabiin donerni ve sonraki donem atirnleri, beraet ~arttyla saum akdi hakkmda farkh gorli§lere sahip olmu§lardir. Bu, mezhep-

Muhittin OZDEMlR • 39

lerin zengin ve kendi i~lerinde de farklt gorti~leri barmdmnas1 hak.landa filar

vermektediro

1. Hanefilerin Gorii~ii

Hanefi mezhebinde beraet ~aruyla. sattm akdi hak.landaki ilk bilgiler,

imam Muhammed (189/805)'in eserlerinde yer almaktadJfo el-/isl adlt eserin­

de konuyu §U ~ekilde anlatmaktadu:

Eger bir ki§i, bir kOle, cariye, ev, elbise veya]lerhangi ·

bir e§ya satar, a1J~-veri~ akdi esnasmda btitiin kusurlardan

bernette bulunursa, bu cruz bir bernet olur, kusurlardan

bir §ey belirtmerni§ olmas1 akde hale! getirmezo 0 0 0 Ayru §ek:ilde eger "Bu, butiin kusurlardan beridir" derse, buna

btittin kusurlar girero Benzer §·ekilde btiti.in hastahklar,

btittin yaralar, btittin y1rtJklar ya da yaruklar ya da diger

kuosurlar girero Btitiin bunlar, EbO Hanife, EbO Yusuf ve Muhammed'in gorti§i.idtir ($eybaru 2012: II, 488)0

Bu gorti§tin ayru zamanda EbO Hanlfe (1501767)'nin ve EbO Yusuf

(182/798)'un gorti§i.i oldugu eldenrni§tiro imam Muhammed el-Hucce ala

Ehli'l-Medine adh eserinde de, Medine muhitinin ,gori.i§lerini kaydettikten

sonra mezheplerinin gori.i~tinti mi.inazara yonterniyle kaydetrni~tir ($eyban1

1403: II, 510-511)0

$emsi.ileimme es-Serahsl (483/1090), el-Mebstit adh eserinin 'btibu'l­

uyilb fi'l -biiyCt" ba§l~g1 altmda, satlcmm ah§-veri§ akdi esnasmda mi.i§teriden

btittin kusurlardaon teberride bulunmas1 durumunda, kusurlar1 beli.rtmese dahi kendilerine gore bunun cruz oldugunu .belirtmi§tir (Serahs1 1993: XIII, 91)0

Burhaneddin ei-Merglnaru (593/1191) Hanefilerin gori.i§tinti; "Kim bir

kale satar ve butiin kusurlardan uzak oldugunu (beraet) §art ko§arsa, kusurla­

n tek tek saymasa dahi mii§terinin bir kusurla onu iade l~akkz yoktur" ifadele­

iiyle vermi§tir (Merginaru 2014: V, 87-88)0 Merginaru, KudOri (428/1037)'ye

ait aktardtgt yukar1daki ibareyle, gerek satlcmm gerekse mti~terinin bildigi

veya bilmedigi bi.ittin kusur)ar1 kastetmi§tir (ibnti'l-Htimam 2012: VI, 397;

Babert12012: VI, 397);

.,.,t Hanefi mezhebinde konu hak.landa gori.i~ .aynhgt bulunmadtgtois:in, mez-

hebin gori.i~tini.i k.Jsaca ~u ~ekilde .kaydedebiliriz: Btitiin kusurlardan bernet

~amyla yaptlan alt~-veri~. kusurlar gerek belirti~sin gere~ belirtilmesin, ister

as:lk ister gizli olsun, satlcmm bildigi kusurlar olsun ya da olmasm s.ahihtir

4o • ISLAM BORCLAR HUKUKUNDA BERAET KA VRAMI VE MEZHEPLERlN BERAETKAVRAMI 0ZER1NDEK1 METODOLOJIKAYRlLIKl.ARI

(Kudfin 1997: 82; Kasaru 2005: V, 17; Merginaru 2014: V, 87-88; Mevsm 1937: II, 21; ibnti'l-Hlimam 2012: VI, 397; ibn Abidin 2003: V, 218-222).

2. Malikilerin Gorii~ii ·

Ma.Iiki mezhebinde bernet ~art:Iyla yapdan satJm hakkmda, imam Ma.Iik

(1791795) 'in ifadelerinin farkhiJk arz etmesinden dolay1 mezhep literattirlin­qe birka~ gorli~ dile getirilmi§tir. imam Ma.Iik'in, yaygm olan gorli§e gore

u~ (Kadi' Abdulvahhab t.y.: II, 1066), .baz1 gorti§lere gore dart (SJkJlll2013: XIV, 215), be§ (ibn Rti~d el-Hafid 2004: Ill, 200) ve nihayet bazJ mezhep a.Iimlerine gore on (Kadi iyaz 2012: IV, 1859; ibn Arefe 2014: V, 432) gorli§ti bulunmaktadu. Ma.Iiki f1khlrun mutemed kaynaklanru kronolojik olarak ince­

leyerek mezhebin gorti§Unti tespit etmeye ~ah§acagiz.

imam Malik el-Muvatta"m kitabu'l-biiyz"i' bOIUmti, el-uhde babuida; 'bii­

tiin kusurlardan teberride bulunarak salt§ yapmanm' c§.iz oldugunu, 'satrcz­mn bilip de gizledigi krisurlar dz§ziida' ve 'koleler haricinde' sorumlulugun bulunmadJgmi belirtmi§tir (Malik 2004: el-Ayb fi'r-rekik, 2269). ~Flklh mez­

heplerinin bernet §artiyla satJ§ konus~nda istinat ettikleri Abdullah b. Orner' in satJ§J haldandaki Hz. Osman (r.a.)'m htikmtinti verdikten sonra, bu rivayet

tizerine birka~ htiktim bina etmi§tir. Bunlardan biri olan beraet §artlyla satJm akdi hakkmda §U ifadeleri kullanrru§tJr:

Bizde, beraet ile miras ehlinden ya da digerlerinden bir kale veya cariye veya hayvan satan bir kimse hakkmda

ittifak edilen duruma gore; bildigi ve gizledigi kusur d!§Jn­da, satt1g1 §eyde btittin kusurlardan muaf olur. Eger kusuru bilip de onu gizlemi§se, teberride bulunmasJ ona bir fayda

saglarnaz. Satt1g1 §ey kendisine ~~de edilir (Ma.Iik 2004: el-Ayb fi.'r-Rekik, 2275):

Gortildtigli gibi i~T~am Ma.Iik, ilk aktanmda 'bilip de gizledigi kusurlar'

ile 'koleler'de sorumlulugun bulunmadJgmi belirtmi~, ikinci aktar1mdaysa • hayvanlar'1 da bernet §artlyla satJ~a eklemi~tir. ibn Abdi.ilber (463/1071), ra­vilerin ~oguna gore Malik'in ifadesinin 'her kim kole, cm·iye ya da hayvan satarsa' ~eklinde oldugunu, bir defa sair hayvanlar hakkmda fetva verdigini,

sonra bu gorti~linden vazge~ip beraetin hayvanlar i~in ge~erli olamayacagJ, sadece koleler i~in ge~erli olacag1 gorli§Unti benimsedigini kaydetmi~tir (ibn Abdtilber 1993: XIX, 45). Ma.Iik'in talebesi ~heb b. Abdtilaziz (204/820)'in

konu haldanda kendisine mtiracaat ettigi, bu meselenin kendisinde hayvan-

Muhittin 0ZDEM1R • 41

!ann 91kanlmasiru emrettigi rivayet edilmi§tir. Konu hakkmda fazla say1da g6rti§tin Matik'e isnat edilmesinde bu rivayetlerin pay1run bulundug~ anla§II­maktadlr. ibn Abdtilber, beraet sati§mda imam Matik'in gorti§lerinin farkhhk arz ettigini dile getiren bir aktar1mla gorti§tinti 'bana gore (indf)' kaydiyla §U

§ekilde belirtmi§tir: "Bana gore en sahih olan gorii§ -Allah a'lem-, 'satzcz mfl§teriye gostermedik~e. onu miittali kzlmadzk~a. mii§teri de dii§iinmedikre ve bakmadzk~a kusurlardan muaf olmaz 'diyenin gorii§iidiir. (:iinka Resulullah (s.a.v.), 'habe1; muayene gibi degildir' buyurmu§lardzr" (ibn Abdtilber 1993: XIX, 46, 49). imam Maiik'in gorti§tintin, beraetin koleler dl§mda ge~erli olma­digi noktasmda temerktiz ettigi gortilmektedir. imam Maiik'in ve dolayisiyla mezhebin gorti§tinden farkh olan bu yakl~Imin, koleler haricindeki bernet ile alakah oldugu anla§Ilmaktadu.

Mezhebin el-Muvatta"dan sonraki en onemli kaynag1 clan el­Miidevvenetu 'l-kiibra' da Sahnun (240/854 ), ibnu' 1-Kas1m (1911806)' dan beraet §artiyla sat!§ hakkinda Malik'in birka~ gorti§tintin bulundugunu nak­letmi§ ve konuyu ibnu'J-Kasim'm gorti§tinti vererek §U §ekilde sonuca bag­lami§tir:

Ben kolelerde beraet sati§Iru, Maiik'in birinci gorti­§tinti ve Hz. Osman'mAbdullah b. Orner hakkmdaki htik­mtinti benimsiyorum. Bu caizdir ve benim gorti§timdtir. Mtiftisin ve miras mallannm satl§I, teberride bulunmasa­lar dahi beraet sati§Idir. Devlet ba§karurun btittin sati§lan, ganimetler ve digerleri bu §ekildedir (Sahniin 1994: III, 367).

Matik'in ilk gorti§tinden maksat, konunun ba§mda verilen ve 'beraet sa­dece koleler i~in satzcmm bilmedigi kusurlarda ge~erlidir' §eklindeki gorti§­ttir (Sahniin 1994: III, 366). ibnu'l-Kas1m'm el-Miidevvene'deki gorti§ti, diger eserlerdeki' gorti§tine ve diger Matiki fakihlerin bu eserdeki gorti§lerine tercih edildigi (Hafnavi 2007: 89) i~in, bu gorti§tin mezhep i9in onemli oldugunu belirtmek gerekir.

ibn Ebu Zeyd el-Kayrevaru (386/996)'nin, kendi donemine kadar ortaya konmu§ Maliklliterattirtintin bir hulasas1 nitelig~nde olan ve IV. (X.) ytizy1l mezhep fikhirun zirvesi kabul edilen (Kaya 2003: XXVII, 530) en-Nevddir ve'z-ziyadat ala mafi'l-Miidevvene min gayrihd ve'l-Ommehdt adh eserinde, ibnu'l-Kas1m'm §art ko§masa dahl devletin ganimet ve iflas mallar~ru sati§I hakkmdaki gorti§tiyle mti§terinin bilmesi §artiyla mirasHl sati§I hakkmdaki

42 • ISLAM BORCLAR HUKUKUNDA BERAETKAVRAMI VE MEZHEPLERiN BERAET KA VRAMI OZERINDEKI METODOLOJIK A YRILJKLARI

gorli§iiniin, beraet sali§I ve ozellikle biitiiniiyle koleler hakkmda oldugunu

vurgularru§t.Ir (Kayrevaru 1999: VI, 238-239). el-Miidevvene'nin §arihlerinden Kad1 iyaz (544/1149), beraet sali§I hakkmda ashabm imam Malik'e on gorii§

isnat ettiklerini, bunlann alt.Is1run el-Miidevvene'de ge9tigini soylemi§, sonra

on g6rti§iin tiimtinii maddeler halinde ~zah etmi§ (Kad1 iyaz 2012: IV, 1859- · 1868) ve ibnu'l-Kas1m'm gorli§ii hakkmda ibn EbO Zeyd el-Kayrevaru'nin tespitini de aynen aktarrru§ttr (Kad1 iyaz 2012: IV, 1859). el-Miidevvene'nin bir diger §arihi EbO'J-Hasan er-Recrnci (633/1236) de ayru taksimat:J benzer

§ekild~ yaprru§tir (Recrac12007: VII, 195-200).

Kad1 Abdulvahhab (422/1031), beraet §art:Jyla sat:Jm hakk.mda imam Malik'ten ii9 rivayetin bulundugunu, muteber ve dikkatleri celp etmi§ cia­

run; beraet §art:Jyla sati§m cruz, sat:Jcmm bilmedigi biitiin kusurlardan muaf

oldugu, bildigi, gizledigi ve bernet §art.Iru ko§tugundan muaf olmad.I~, bunun sadece kolelerde oldugu, hayvanlar ve mallarda olmadigJ §ek.lindeki rivayet

oldugunu dile getinni§tir (Kad1 Abd~lvahhab t.y.: ll, 1066). Kad1 Abdulvah­

hab, et-Talkfn'de de "Beraet ~artzyla alz~-veri~ kolelerde caizdir, onun dz~mda degildil; kolelerde de bilmedigi kusurlardan muafm; bildiklerinden degildir" ifadeleriyle beraet §art:Jyla sati§m sadece kolelerde caiz oldugunu vurgulami§­

tJr (Kad1 Abdulvahhab 2004: II, 156).

ibn Abdiilber, Ommehattaki biittin meseleleri kapsayan, muhtasar; miifta

bih gorii§leri ihtiva amac1yla tel if ettigi (Kaya 2003: XXVII, 530) el-Ktifi fi ftkhi Ehli'l-Medfneti'l-Maliktadh eserinde, bernetin sadece kOlelerde ger9ek­

le§ecegini belirtmi§tir (ibn Abdtilber 1978: 712-713).

ibn Rii§d el-Ced (520/1126)'in, el-Utb1 (255/869)'nin el-Utbiyye diye §Ohret bulan el-Miistahrece mine'l-Esmi'a adh eserinin §erhi mahiyetindeki

(Donmez 1992: VI, 29) el-Beyan ve't-tahstl adh eserinde, bernet sall§I hak­kmdaki birbirlerinden farklJ ve fazla say1daki g6rti§lerden doga'l kapahhg1

gidenneye 9alJ~mi§llr. "Mesele: Hayvanlarda beraet satz~t" b~hg1 alt:Jnda

konu bakkmdaki farkh gorti§leri telif etmi§tir. imam Malik' in, gerek miras mali olsun gerekse diger mallar olsun teberride bulunulsa dabi, hayvanlarda bernetin birfaydas1run olmad1~, eger bir kusur bulunursa iade edilecegi, ken­

dilerine gore beraetin sadece kolelerde oldugu, kolelerdeki bernetin de zayif

oldugu kavlini, ibnu'I-Kas1m'm da beraetin Hz. Osman'm hiikmti vb. durum­larda caiz oldugu gorti§linli aktarrru§t:Jr. ibn Rti§d g6rti§leri aktard.Iktan sonra

bu g6rti§leri degerlendinneye ge9mi§tir. imam Malik'in hayvanlarda berne­tin etkili olamayacag1 gorli~tine sonradan ul~tJgiru, el-Muvatta"da beraetin

kOlelerde ve hayvanlarda caiz oldugu gorii§tine sahip oldugunu, elbiselerde

. Muhiuin OZDEM1R • 43

ve e~yaJarda ise diiz olmadJgi hususunda kavinerinin degi~ildik gostermedi­gini belirtmi~tir. Selef alimlerinden bir grubun buna cevaz verdigif!i, bunun Malik' in asMbmdan ibn Vehb (197/813)'in gorti~ti ve ibn Habib (238/853)'in tercihi oldugunu soylerni~tir. ibn Rti~d, ibnu'l-Kas1m'm el-Miidevvene'de ak­tarJlan gorti~lerine kJsaca yer verdikten sonra onun eserde ilk sJrada yer aJd1gi i9in Maiik'in ilk gorti~ti olarak ifade ettigi 'bertlet ~artz ko~tuklarz ~akdirde insanlarzn kolelerdeki ali~-veri#erini biitiin yonleriyle, miras oldugu belirtil­

digi takdirde bertlet ~artz ko§ulmasa dahi miras mallannzn satz~zm ve devletin

satz§mt ctliz gordiigil' ~eklindeki gorti~tinti belirtmi~tir. ibn Rti~d konuyu ~u ~ekilde sonu~landJrarak gorti~tinti beyan etmi~tir:

I

Bu onun el-Mildevvene'deki kavlinin a91k ifadesi (nas) ve "Hz. Osman'm lziikmii gibi konularda bertleti ctliz goriiyorum" soztintin anlarrudJr. 0 ozellik­le kolelerde btittin yonleriyle beraeti caiz gordtigtinti kastetmi~tir (ibn Rti~d el-Ced 1988: VII, 317-318).

Boylece ibn Rti~d de el-Miidevvene ~anhleri gibi beraet sat1~1 hakkJnda imam Malik'in bir~ok gorti§ti ara­smdan ibnu'l-Kas1m'm tercihini benimsemi~ ve mezhebin gorti~tintin sadece koleler hakkJnda sancmm bilmedigi ku­surlardan ~uaf olacag1 ~eklinde oldugunu belirtmi~tir.

, Malikt mezhebinde beraet satl§I hakkJnda mezhep imarrundan farzla sa­yida kavlin nakledilmesinden dogan mezhep gorti~tintin mtiphemligine kar§m, mezhebin mutemed kaynaklarmda agubkh olarak beraetin sadece koleler hak­kJnda ge~erli oldugu, diger farkl1 rivayetlerin ·buna gore tevil edildigi gorti§ii­ntin benimsendigi gortilmektedir. Ornegin mezhep gorti§lerinin aktardmasmda en onemli rivayet zincirinin temsilcisi kabul edilen (<;avu§oglu 2008: XXXV, 120) ibn Ebu Zeyd ei-Kayrevaru, er-Ristlle adll muhtasar eserinde "Bertlet

kolelerde satzcznzn bilmedigi kusurlarda caizdir" ifadeleriyle veciz bir §ekilde belirtmi§tir (Kayrevaru t.y.: 76). er-Risale §arihleri, buradaki lafzm zahirinden koleler dl§mda beraetin caiz olmadigi, Malikt mezhebinde amelin buna gore, fetvanm bunun tizerine, Malik' in asMbmm 9ogunlugunun bu gorti~te oldugu (ibn Nact et-Tenuhl2007: Ii,.136), Malik' e. isnat edilen on kavilden me~hur olanmm bu oldugu belirtilmi§tir (Zeruk 2006: II, 741; .Abt 1335: 504). . .

Malikt mezhebinde beraetin kolelerde ca.iz.olabilmesi, satJcmm herhangi I

bir kusurunun oldugunu bilmemesi §artJna bagh oldugu haJde, tespit edebil-digimiz kadanyla Haiti b. ishak (776/1374)'m el-Muhtasar'mdan sonra bu §arta, kolenin 'bir silre satzczmn yanmda kalmz~ olmasz' eklenmi§tir (Ctindt

44 • ISLAM BORCLAR HUKUKUNDA BERAET KA VRAMI VE MEZHEPLERlN BERAETKAVRAMI OZERiNDEK.i METODOLOJIKAYRILIKLARI

2005: 155). el-Muhtasar ~arihleri, kolenin bir stire sat:lcmm yarunda kalnu~

olmasm1, kolede bir kusurun oldugunu bilmemesi ~artmm izah1 ve detay1 ola­rak degil, buna ilave iki.nci bir ~art olarak gorrnti~lerdir (Mevatc 1994: VI, 352; Zurkaru2002: V, 243; Hire~! t.y.: V, 135; Derdlr.t.y.: III, 119; Desfild t.y.: III,

119). Mukayeseli f1klh eserlerinde de Malikllerin gorti~ti, kolenin bir slire sa- .

tlCISmm yarunda kalmasmm ~art oldugu ~eklinde kaY.dedilmi~tir (Cezln2003:

II, 178-179; Zuhayl12012: V, 3577).

Yapt1g1rruz bu izahlara gore Malik! mezhebine gore bernet ~art1yla satlm

bey'i sadece, satJcmm herhangi bir kusurunu bilmedigi ve yarunda bir slire kalnu~ olan kale hakkmda sahihtir, bunun d1~mda sahib degildir.

3. ~afiilerin Gorii~ii

imam ~atil 'el-Um'de 'bey'u'l-bertie' b~hg1 altmda, hayvanlarda sat:l­Cirun bilip de gizledigi kusurlardan muaf olamayacagm1 (bertiet), bunun dl­

~mdaki btittin kusurlardan muaf olacag1ru ve bu konuda Hz. Osman (r.a.)'m verdigi hlikme uydugunu belirtmi~tir (~ati12001: VII, 480). .

imam ~afil, 'Kitabu lhtilaf' l-Irakiyyeyn' adh eserin 'babu 'l-ihtilaf fi' l­

ayb' b~hg1 altlnda, Ebu Hanife'nin btittin kusurlardan uzak oldugu belirti­

lerek bir ~eyin satllmasmm cruz oldugu ve mti~terinin herhangi bir kusurdan dolay1 iade edemeyecegi gorii~tinde oldugunu, ibn Eb1 Leyla (1481765)'run ise btittin kusurlann isimleriyle belirtilmedigi stirece kusurlardan muaf ola­

mayacagi gorii~iinde oldugunu belirtmi~tir. ~afil konunun devanunda, eger bir ki~i bir kOleyi ya da hayvanlardan bir ~eyi kusurlardan uzak oldugu iddias1yla

satarsa, bilmedigi btittin kusurlardan muaf olacagi, bildigi halde belirtmedigi ve mii~teriye gostermedigi kusurlardan muaf olamayacag1 ~eklindeki Hz. Os­man (r.a.)'m kararmi benimsedigini ifade etmi~tir (~afil2001 : VIII, 225).

Mtizen! (264/878) , ~afiJ'nin ibaresini daha ozlti ifadelerle ~u ~ekilde ih­

tisar etrni~tir:

Bir ki~i; hayvanlardan bir ~eyi bertietle satarsa; taklit

sonucu olarak ul~tlgim gorti~, sat1c1run bilmedigi btittin kusurlardan muaf oldugu, bildigi, aliciya soylemedigi ve

gostermedigi kusurdan da muaf olmadigi ~eklindeki Hz. Osman (r.a.)'m hiikmtidtir (Mtizen12004: 124).

Maverdl (450/1058), Mtizeru'nin bu ibaresini sistematik bir ~eki lde izah

etmi§, kusurlardan uzak olma ~aruyla yap1lan satl~m li9 ttir oldugunu, her bir

ttirtin ne oldugunu ve htikmiinti izah etmi~tir:

Muhiitin OZDEMtR • 45

Birinci ttir: SatJcmm belirttigi ve mii~terinin de vaktf oldugu kusurlardan bernet etmesi: Bu, cruz olan bir a!J~-veri~te ger~ekle~en sahib bir ~eraettir. Mti~teri, satin aldtg1 maida b~ka kusuriari gortirse iade baklo vardtr, belirtilen kusuriar1 goriirse iade baklo yoktur.

ikinci tiir: Sat1cmm belirttigi fakat mti~terinin vaktf olmadtgi kusurlardan bernet etmesi: Bu tiir de ikiye aynhr. Kusurlar kolede ya alaca!Jhk ve ciizzam gibi ka!JcidJr ya da htrs1zhk ve firar gibi ge~icidir. Ka!JCJ olmayan kusurlarda satlcmm belirtmesiyle bernet sahib olur. <;tinkii bunlar gortinrnez, bunlara va­klf olmak miimkiin degildir, sadece belirtilenlerle yetinilir.

O~iincii tiir: Saucmm belirtmedigi ve mii~terinin vaklf olamadJgi btittin kusurlardan beraet etmesi: Bu tiir; imam ~afil'nin jhtilO.fu Ebf Hanfje ve jbn

Ebf Leyla'da, bayvanlarda Hz. Osman (r.a.)'m biikrniinii kabul ettigini, bilme­digi biittin kusurlardan muaf oldugunu fakat bildigi kusurlardan muaf olmadi­gmi soyledigi mevzudur (Maverdi l 994: V, 271-272).

Maverdi, asbabm imam ~afii'nin nassmm far~hhk arz etmesinden hare- , ketle ti~ gorii~e ul~tlgm1 ~u ~ekilde belirtmi~tir:

Birinci gorti~, Ebfi isbak el-Mervezi' (340/951) ve Ebfi Ali b. Hayran (320/932)'a ait olup bunlara gore konu, tek bir kavil tizerinedir. Bu da; hay­vanlarda bilmedigl ~iittin kusurlardan beraet etmesi1 bildiklerinden de etme­me~i ve bayvan dJ~mdakilerde de gerek bilsin gerekse bilmesin hi~bir ~ekilde beraet etmemesidir.

ikinci gorii~, Ebil Ali b. Ebl Hureyre (345/956)'ye aittir. Buna gore, hay­vanlarda bilmediklerinden beraet eder, bildiklerinden etmez, hayvan dt~m­dakilerdeyse bildiklerinden bernet etmez, bilmedikleri baklonda da iki kavil vard1r.

O~iincti gorti~, ibn Siireyc (306/918), Ebii Said el-istahri (328/940) ve Ebfi Hafs b. el-Vekll (300/912)'e ait olup bunlara gore konu bakkmda ti<; kavil vardu: B.irihci kavle gore, gerek hayvanlarda olsun gerek hayvanlat dJ~mda­kilerde olsun, bilsin ya da bilmesin btittin kusurlardan beraet eder. Bu, Ebfi Hanlfe'nin kavlidir. ikinci kavle gore, ister bayvanlarda ister hayvanlar dJ~m­dakilerde olsun, bilsin ya da .bilmesin, bi<;bir kusurdan hi~bir ~ekilde beraet etmez. O~tincii kavle gore, hayvanlarda bilmediklerinden beraet eder, bildik­lerinden etmez, bayvan d!~mdakilerindeyse ne pildiklerinden ne de bilmedik­lerinden beraet ~der (Maverdi 1994: y, 271-272).

ilk donem ~afi1 faklhlerin ii~ kavle ul~malarmm temelinde, imam ~afil'nin konunun b~mda Hz. Osman (r.a.)'m btikrniine uydugunu beyan et-

46 • lSLAM BORCLAR HUKUKUNDA BERAET KA VRAMI VE MEZHEPLERiN BERAETKAVRAMI OZERlNDEKl METODOLOJiKAYRILIKLARI

mesi, sonunda da bu htikmtin bulunmamas1 durumunda k.lyasm daha sahih olacagm1 ikrar etmesi ifadeleri yer almaktadJr. Ashab, imam ~afil'nin ifade­

lerinin ti<; ihtimalli olmasmdan hareketle konu ~akk.lnda ti<; kavlin bulundugu

sonucuna ula§rru~lardJr (Gazzai12C01: II, 114).

Mehamill (415/1024) konu hakk.lnda iki kavlin, EbO ishak e~-~1n1z1 (476/1083) et-Tenbfh'te ti~ kavlin, el-Miihezzeb'de iki tarfkin ve ii<; kavlin ol­

dugunu kaydetmi~tir (Meharnill2004: 86; ~1raz11997: 276; ~1n1z12003: II, 96-97). Ctiveyru (478/1085) iki tarfkin ve ti<; kavlin, Gazzall (505/1111) j:se

ti<; kavlin oldugunu belirtmi~tir (Ciiveyru 2007: V, 271-272; Gazzal1 2001:

II, 114). Ruyaru (502/1108) de iki tarfk ve ii<; kavlin bulundugunu soylemi§

ancak ba§ka gorii~lere yer verdikten sonra tarfklerin ti<;e ula§tJgm1 dile getir­mi~tir (ROyaru 2002: VI, 271-273). Bu faklhler, tarfkler ve kaviner arasmda

herhangi bir tercihte bulunmamJ§lardJr. Bagav1 (516/1122) konu hakk.lnda ti<;

kavlin oldugunu, imraru (558/1163) iki vechin oldugunu, birinci vechin ti<; ka­

vilden ikinci vechin bir kavilden olu~tugunu belirtmi~tir. Her ikisi de, yukar1da

aktardJgtrruz ti<;lincli gorti§tin li<;lincli kavlini tercih etmi~tir. B~~av1 bu kavli

esah olarak, imraru isesahfh olarak nitelemi~tir (Bagav11997: ill, 474; imraru

2004: V, 303-305).

imam ~afit'nin el-Om adh eserinin 'bey'u'l-berde' ve 'Kitabu jhtil4f'l­

Irakiyyeyn'in 'Mbu'l-ihtilaf fi'l-ayb' ba§hklar1 altJnda dile getirdigi, Mtizeru'nin 'Mbu bey'i'l-berae'de ihtisarettigi, ~afiif116h alimlerinin eserle­

rinde bir kavil olarak dile getirdikleri gibi mezhebin gorti§ti; can!Jlarda satJcJ­

run bilip de gizledigi, mli~teriye soylemedigi ve·ona gostermedigi kusurlardan

muaf olmayacag1 (beraet), bilmedigi kusurlardan muaf olacag1 ve can!Jlar dJ­

~mdaki diger varhklardan gerek bilsin gerek bilmesin hi<;bir kusurdan muaf olmayacag1 ~eklindedir (Nevev12005: 221; Nevev12006: II, 83; ~irb1n11994:

II, 430-432; ibn Racer 1983: IV, 360-361; Reml11984: IV, 36-38).

4. Hanbelilerin Gorii§ii

Han bell mezhebinde kusurlardan beraet ~amyl a satJ§ hakkmda iki rivayet bul unmaktad1r:

Birinci rivayet: SatJc1, mli~teri bilmedigi stirece kusurlardan muaf ol­maz.

ikinci rivayet: SatJCJ bilmedigi blittin kusurlardan muafur, bildikl~rinden degildir (ibnii'l-Ferra 1985: I, 344; ibn Ktidame 1994: II, 51/ibn Ktidame

1995: V, 572/ibn Kiidame 2000: 158; ibn Kiidame el-Cemrull t.y.: IV, 59;

Harraru 1984: I, 326).

Muhlttin 0ZDEMiR • 47

Hanbel1 fllah aJimleri tarafmdan birinci rivayet tercih edilmi~. ashabm ~ogunlugu bu gorti~te olmu~ (ibnii'l-Ferra 1985: I, 344; Zerke~1 ~993: III, 597; Merdav1 1995: XI, 255; Zuhayll 2012: V, 3577-3578) ve bu, mezhebin gorii~ii olarak kabul edilmi~tir (Huak1 1378: 87; Ebfi Ali el-H~imi t.y.: 202; Ten0ru2003: II, 423; Zerke~11993: III, 597; Merdavil995:· XI, 255; Haccav! t.y.: 104; ibn Belban 1996: 165). Buna gore Hanbell mezhebinin gorii§ii; sat1c1

,_, · mii~teriye kusurun ne oldugunu soyleyip gostermedik~e mebi'deki kusurlar­dan beraet etrni~ olmaz.

F1klh mezheplerinin biitiin kusurlardan beraet ~art1yla yapllan saum akdi hakk.mdaki gorii~leri, birbirlerinden farkhhk arz etmi~tir. Hane.filer bu bey' in biittin yonleriyle cruz oldugunu soyleyerek en geni~ gorii~e sahip mezhep ol­mu§ken, Hanbeliler de cruz olmadigmi soyleyerek en smulayici gorii§e sahip olmu§lardJr. MaJikller cevaz hiikmiinii kolelerle, ~atillerse kolelere hayvanlan ekleyerek canhlarla Sirurlandirmi§lardu. Mezheplerin g6rii§lerini bu ~ekilde tespit ettikten sonra, dart mezhebin dart ayn gorii§e ul~m~s1run usfiu kaynak­lanru incelemeye ge~ebiliriz.

ill. BERAET ~ARTIYLA SATIM AKDiNDE MEZHEPLERiN AYRILIKLARININ USULI KAYNAKLARI

Hanefi hukuk~ular, biitiin kusurlard~ beraet §artiyla yapllan ali§"'Veri§ akdinin cruz olduguna ve sat1c1run kusurlardan sorumlu olmayacagma dair bir taklm delillere istinat etmi~lerdir. Hanefi faklhlerin konu haklGndaki en onemli referanslarJrun, Abdullah b. Omer'in .uygulamasi oldugunu belirtme­liyiz. Beraet ~aruyla yapdan saum akdinde satJcJrun kusurlardan sorurnlu ola­mayacagma ibn Omer'in uygulamas~n delil te§kil etmesi, ilk olarak imam Muhammed'in eserlerinde yer almJ§tlr. ~eybaru el-Hucce ala Ehli'l-Medfne adh eserinde, mezheplerinin dayanaklanm ve muhalif gorii~ sahiplerinin bun­lara verdigi cevaplan, mtinaza.ra iislubu i~inde §U §ekild~ kaydetmi§tir:

~eybaru: ibn Omer'den bize nakledildigine. gore o, beraet ile sati~ yaprru~t1r. Eger ibn Orner bunu cruz gorme­seydi, beraet ile sa~~ta bulunmazdJ.

M~dine Ehli: ibn Orner beraet ile satJ~ ya~ti , ~iinkii o herhangi-bir kusur bilmiyordu.

~eybaru: Peki; Hz. Osman, yernin etmesini istedi­gi zaman neden yemin etmekten ka~mdJ? Eger goriineni bil(me)seydi yernin ederdi.

50 • iSLAM BOR<;LAR HUKUKUNDA BERAET KA YRAMI VE MEZHEPLERlN BERJ..ET KA YRAMI OZERlNDEKi METODOLOJIK AYRILIKLARl

Ier hakk.mda Peygamber Efendimiz (s.a.v.)'in "Payla§znzz, hakkz ara§tzrzmz

ve her biriniz arkada§ma hakkuu helal etsin" rivayetidir (Tahav! 1994: II,

230, IV, 154; Beyhakl1989: VI, 194; Beyhakl1~91: XIV, 360; Bagav11983:

X, 113; Serahs! 1993: XX, 143; K2saru 2005: V, 18; ibnii'l-Hiimam 2012:

VI, 398; Gaznev! 1986: 183). ibnii'l-Hiimam, b~nda Miisliimanlann ameli ·

icma'Ianrun oldugunu, criinkti biitiin as1rlarda oltimii yakla§an ki~ilerin, tar­

tJ~masiz bir ~ekilde muamelede bulundugu ki~ilerden helallik isted.igini ve bunun flkhl anlarrurun da izah ettikleri gibi oldugunu acrlklan'u~tlr (ibnii'l­

Htimam 2012: VI, 398).

Serahs!, ~artJn Slhhatinin, mecrhul haklardan ibrada bulunma iizerine te­

mellendirildigini ifade edip, bunun kendilerine gore cruz oldugunu beyan et­

tikten sonra, bunun illetini izah etmi~tir. Buradaki illetin, teslime ihtiyacr ol­

mayan hakkm 1skati oldugunu, buna gore bo~ama ve koleyi azat etme gibi

mevzularda mecrhul haklarda ~artm sahih oldugunu belirtmi~tir (Serahs11993: xm, 92-93).

Serahs!, cehaletin akdin ltizumuna ve temlikin s1hhatine tesir etmeyece­

gini, hakkm saklt olmasma mani olmayacagm1 acr1kladJktan sonra, "Mefhul­

lerde icab, beyan ~artma baglt olma anlamzndadzr, ~arta baglz olma ihtimali bulunmayan bir §ey_in mefhullerde icabz sahih degildir" iddias1ru degerlen­

dirmeye gecrerek, bu iddiarun bir anlarrunm olmadJg1ru sayler. <;tinkti ~aru·n,

sebebin kendisine dahil oldugunu ve onu ba§ka bir tasarrufun hi.ikmtine soka­

cagmi ve bunun da yemin oldugunu belirtir. Cehaletin, sebebin htikmtine dahil

oldugunu, eger anla§mazlJga yol acrarsa cehalette. beraber htikmtin ispat1run

zorla§acagJru, eger anla§mazhga yol acrmazsa zorla§mayacagmi ve dolaylSlyla

akdin Sihhatine engel olmayacag1ru sayler. ·Bu klsa izahtan sonra ctimleyi ~u

~ekilde baglar:

Bu ~artm s1hhati sabit olunca·; ~artla beraber akdin ce­

VazJ da sabit olur. <;tinkti bu ~art, akdin geregini peki~tiri­

yor. Akdin geregi de baglayicihktir. Satin ahnan gerek ku­

surlu olsun gerekse saglam olsun, akit bu ~artla baglaytcl

olur. Sonra satJcJ bu ~artla, teslim etmeye gticti yetmedigi

bir ~eyle sorumlu olmaktan kurtulmu~ olur (Serahs11993: xm, 92-93).

Hanefiler, beraet ile satJ~m cruz olmasma dayanak olarak, bu ~ekilde ya­

ptlan bir sati~m miinaka§aya yol ac;mamas1ru delil olarak kullannu~lardtr. Ha­

nefi faklhler "Bize gore ibra zskattu; hatta kabul olmakszzzn akit gerfekle§ir.

Muhi.ttin OZDEMiR • 51

Bir ki§inin sayzlanm ve kim olduklanm bilmese dahi e§lerini bo§amasz ya da kolelerini azat etmesi bu kabildendi1: lskatta bulunamn cehaleti lSkatm kendi­

sini batzl hale getirmez, 9iinkii miinaka§aya yol a9maz" ifadeleriyle bunu dile getirmi~Ierdir (K§saru 2005: V, 17; ibnti'l-Htimam 2012: VI, 397-398; Baberti

"'r::.~ 2012: VI, 397-398;Ayn1 2000: VIII, 137; ibn Abidin 2003: VII, 220). ibnti'l­Htimam aynca, ki~inin kendi §ehrinde olmayan kolelere miras buakmast ve velinin evlendirdigi ktiytigtin ergenlik yagrna geldiginde e~inin b~ka bir ~e­

hirde olmas.t omeklerini vermi~tir. Bunun i~in ibra laf~yla mallann temliginin sahih olmad1gmi, fakat iskat lafztyla ibrarun sahib oldugunu vurgulanu~tlr. "Sendeki alacagmu lskat ettim" ifadesini buna ornek olarak getirmi~tir. Iskatta bulunarun cehaletinin 1skat1 batt! hale getirmeyecegini, <;tinkti onun cehlale­

tinin -ztmrunda temlik olsa dahi- anl~mazhga yol aymayacagtru belirtmi~tir (ibnti'l-Htimam 2012: VI, 397-398). ibnti'l-Htimam konuyu ~u ~ekilde izaha devam eder:

Akdin geregi, akll ve ergen bir ki~inin haklarmdan tskatta bulunarak tasarrufta bulunmas1dlr. Temlikse boyle degildir. <;tinkti ternlikte bulunulacak olan §ey_in bilinme­

mesi, teslime engel te§kil eder. Bu §ekilde onda tasarr~ta

bulunrria~un faydas1 ger9ekle~mi§ olmaz. lskat ise; 1skatta bulunan sonuysuz buaknu~tlr ve teslim ihtiyacJ buluruna­

mak-tadu. Boylece me9hultin temligini iptal eden ~eyin cehaletin olmadigi, aksine teslimde buJunma gtictintin bulunmamastrun oldugu ortaya 91kml~ bulunuyor (ibnti'l­

Htimam 2012: VI, 398).

Alatiddin el-Kasaru (587/1191), ~~tiilere gore btittin kusurlardan ibrada bulunmanm me9hulden ibdida bulunma oldugunu ve bunun da sahih olmad.t­gmJ gosteren delilin §U oldugunu kaydetmi~tir: "ibra, temlik ai1lamz bulunan

zskattzr. Bunun delili de; ibrada bulwzulan ki§inin onu reddedebilmesidil: Bu, onun temlik oldugumm delilidil: (:iinkii zskatm bOyle bir ihtimali yoktur. Mef­huliin temligi, bey' vb.lerinde sahih degildir (Kasan12005: V, 17)." Kasaru ay­

nca, btittin kusurlardan ifadesinin kusurlarm ttimtinti i9erdigini, kusurlardan bir cinsin zikredilmesi durumunda bunda cehaletin asia olmayacagmi, ancak bununla beraber ibradaki temligin, 1skata tabi olarak ve onun z1mrunda sabit

oldugunu soylemi~tir. <;tinkti lafzm, temligi degil 1skat1 bildirdigini, dolayJ­Siyla ibradaki tasarrufa temlik olarak degil 1skat olarak itibar edilir demi~tir.

Cehaletin JSkatlarm Slhhatini engellemedigini soyleyerek konuyu bitirmi§tir (Kasaru 2oos: v, 17).

52 • ISLAM BORCLAR HUKUKUNDA BERAEr KA VRAMI VE MEZHEPLER1N BERAETKAVRAMl DZER1NDEKl METODOLOJiKAYRILIKLARI

Hanefiftklh atimleri, "Miisliimanlar §artlarzna baglzdzrlar (Buhari 1422:

e§-$untt, 2273; EbU Davud 2009: el-Akdiye, 3594)" hadis-i ~erifine de istinat etmi~lerdir. Serahsi, Hanefifakihlerin kaynak olarak getirdikleri hadis-i §erifi, akdin asli unsurlart itibariyle cruz olmasmda "gori.i~ birliginin bulunrnastyla

beraber §artm sthhatinde ya§anan gorli§ aynhklarma delil olarak kullanrru§tJr. Blittin kusurlardan bernet §arttyla yapllan al1~-veri~ akdinin cruz oldugunda

ittifak ettiklerini, sadece ~artm stbhatinde ihtilaf ettiklerini, al1~-veri~in cruz . olu~unda ittifak etmelerinin ve bu hadis-i §erifin, ~artm sthhatine deli! olarak

getirildigini belirtmi~tir (Serahsi 1993: XIII, 92). Serahsi'nin bu hadis-i §erifi,

asli bir delil olarak degil, asli del ill ere dayanak te§kil eden tali bir delil olarak yer verdigi gori.ilmektedir.

Hanefilerin gorti§lerini nasd temellendirdiklerini gordtikten sonra, ~a­fiJierin gorti~lerinin usfili dayanaklartru verebiliriz. imam ~afil bernet hak­kJnda Hz. Osman'm htikrntine, taklit sebebiyle ula§tJgJru vurgulamt~ttr. Bu

konuda, canhlarm diger varhklardan ayn mlitruaa edilmesini gerektiren bir illetin bulundugunu, bunun da canlt varhk olup da saghkl1 ve hastahklt bir

§ekilde beslenrneleri ve tabiatlan degi§ken olduklar1 ic;in nadireifgizli ve ac;tk bir kusurdan uzak olmalarJ oldugunu kaydetmi§tir. Kusurlar satJctya kapah

olugunda, onun kusurlardan uzak oldugunu soylemesiyle satJctyi muaf tuta­cagtru soylerni~tir. SatJctya kapah olmadtgmda da; artJk kusur isminin o~un

kJymetini azaltan az, c;ok, ktic;tik ve bliytik §eyler ic;in gerc;ekle§ecegini, boyle­ce isirnlendirmenin vuku bulacagtru, mli§teriye gostermedigi slirece satJctrun kusurlardan muaf olamayacagtru belirtmi§tir. Eger Hz. Osman'a uymak ve

canhlarm diger varhklardan ayn telakki edilecegi §eklinde yapt1g1 tasvir ol­masaydt, onda bulunup da sahibinin gormedigi herhangi bir kusurdan muaf olamayacag1 §eklindeki layasm daha sahih olacagiru, fakat taklidin ve yaptJ­

gt tasvirin, belirttigi kJyastan daha evla oldugunu vurgularru§tJr (~afii 2001: VIII, 225).

Mtizeni, imam $afii'nin degerlendirmesini ~u ~ekilde muhtasar hale ge­

tirmi§tir:

Hayvanlar diger varhklardan aynhrlar. Aynca saghk

ve hastahktan uzak degiller, tabiatlarJ degi§ken ve nadi­ren gizli ve ac;tk kusurlardan uzak olurlar. Hayvanlarm ve

diger varhklarm ayn olduklart yontindeki izahuruz olma­saydJ, satJctya gizli olup da gormedigi kusurlardan -isim­

Jeriyle belirtse dahl degi§ik ~lmalarmdan dolayt- muaf

olmayacagt §eklindeki ktyas daha sahib (esah) olacaktJ.

Muhittin 6ZDEMIR • 53

Ya da biitiin kusurlardan muaf olurlar, ancak birincisi daha

sahihtir (esah) (Miizeni2004: 124).

Maverdi, ;lafii' nin ve Miizeni' nin ifadelerini usfil a~tsmdan vuzuha kavu~­turmu~tur: imam ;lafii'nin hem kadfm hem de cedfd mezhebine gore, sahabl

kavli kapsammdaki Hz. Osman'm hiikmii, klyasa tercih edilmi~tir. el-Kadfme gore, sahabJlerden birinin kavli yaygmhk kazarur ve aksine bir kavil olmazsa, hiiccet olur ve klyasa tercih edilir. Ozellikle bu sahabi halife ise, evleviyetle onun kavli hiiccet olur. Kavl-i cedfde goreyse; layasu't-takrfb sahabi kavli­ne eklenince layasu't-tahkfkten daha evla olur. Bu .ornekte de Hz. Osman'm hiikmiine kzyasu't-takrfb ·eklenmi~, boylece hiiccet olm_u~ ve klyasu's-tahkfke takdim edilmi~tir. Ktyasu's-takrfb de ;lafii'nin ifade ettigi, hayvanlarm b~ka­larmdan aylrt edilmelerini gerektiren 'saglzklz ve hastalzklz olarak beslenmele­ri ve tabiatlanmn degi§ken olmasz' ozelliklerinden dolayt nadiren .kusurlardan uzak olmalart vasftdJr. Kusurlar1 gizli oldugunda, bu gizli kusurlarmdan gos­tererek ya da muttali kllarak ka~mJlamaz. Hayvan dt~mdakiler ise bu ~ekilde degildir. <;Unkti kusurlardan sag! am olabilirler, kusurlart goriintir olduklart i9in gostermekle onlardan ka9milabilir. Bu da, Hz. Osman'm hiikmiiyle beraber,

...,: illet a9tsmdan canhlann diger varhklardan ay1rt edilmelerini gerektirmektedir (Maverdi 1994: V, 273). ·

;iati.iler, beraetin sadece canhlar~a ge9erli olacagt gorti~iinii, Hz. Osman' m hiikmiine uyarak ve canh alma illetinden bareketle bayvanlar1 kolelere klyas­layarak temellendirmi§lerdir. Eger Hz. Osman'm hiikmii ve canhlarda gizli kusurlarm bilinememesi illeti olmasayd1, klyas baklmmdan beraetin ge9erli olamayacagi gorii~iiniin daha kuvvetli olacagmt da belirtmi§lerdir.

Ma!ikllerin gorii~lerinin tahliline gelince; Ma!ikl mezhebinde imam Malik'e olduk9a fazla say1da gorti~ isnat edildigi i~in, mezhep literatiirtinde mezbebin yerle~ik gorii~iiniin temellendirilmesinden ziyade, beraetin sadece kolelerde cruz OIU§U kavlinin diger kavifiere tercib edilmesi iizerinde durul­

ffiU§tur. Mezhebin ansiklopedik fiirfi' eserlerinde dahi, konunuri tahlili iiz~rin­de ya hi~ durulmarru§· ya da 90k klsa durulmu~tur. Bu da bizim konuyu klsaca

degerlendirmemizi gerektirmektedir.

Ka.di Abdulvahhab, beraet §artmm cruz olu~unu "Akitleri(n geregini) ye­rine getiriniz (Mrude 5/1)" ayet-i kerimesine dayandumi§tlr. Hz. Osman'm beraet ile satJ§ · yapan ibn Orner uygulamast_ru ' reddetmemesini de, bernet bey'inin sthhatine delil olarak getirf!ti~tir (Ka.di Abdulvahhab t.y.: II, 1067).

Ma!ikllere gore, Ebfi Hanife'nin aksine, kusurlan bilinende beraet, Hz. Peygamber (s.a. v.)'in "Satz§ yaptzgznda de ki; aldatma yoktur' hadis-i §erifine

• I

54. iSLAM BOR<;LAR HUKUKUNDA BERAETKAVRAMJ VE MEZHEPLERiN BERAET KA VRAMI 0ZERlNDEK1 METODOLOJ!K AYRJLIKLARJ

gore ge9erli degildir. Kendilerine gore bu durum, soz konusu mevzuda mev­cuttur. Aynca satin almanda nza gosterilemeyecek bir kusurun oldugu ve bil­digi balde satJcuim ibra hakk.uun olmad!gi gorii~iine sahip olmu~lardir (Kad1 Abdulvahbab t.y.: II, 1067). ·

Malik! mezhebinde beraet, belirttigimiz gibi sadece kolelerde cruz olup kOleler ozellikle hayvanlardan tefrik edilm.i~tir. <;i.inki.i kolelerin 9ogunlukla konu§tuklarmJ, kusurlarmdan ~ikayet ettiklerini, kusurun belirgin olmasmm ka91ruJmaz oldugunu ve bOylece beraet satJ~Irun gerc;ekle~ebilecegini ileri siirmi.i~l~rdir. Bunun yaru ma kolelerdeki kusurun kii9i.ik olmas1 durumunda, buna onlarm ~ikayetleriyle muttali olunabilecegini, eger kO!e beraet ile satJ­Jusa, bunun onda berhangi bir kusurunun bilinmedigine barnledildigini belirt­mi~lerdir. Malikllere gore eger bir kusuru olsayd1, efendisine mutlaka bildirir­di (SikJII12013: XIV, 215). Malik! fakihler aynca, rivayet.in koleler hakkmda varit oldugunu belirtmi~lerdir. ibn bmer'in beraet satJ~Jru, Hz. Osman'm da ona ka~I c;Ikmamasiru, sadece onun yemin etmesine hiikmetmesini delil ola­rak getirmi§lerdir. Boylece Hz. Ostn~ ile ibn Orner' in kolelerde bernet §ar­tJyla satJ~m cevazmda ittifak ettiklerini beyan etmi§lerdir (Siklllt2013: XIV,

215-216).

Malikller, kolelerin kendilerinde bulunan kusuru gizlemeyi ve kapatmay1 ba§ard1gmdan, sahibinin bunun bilgisine ula§amayacagiru, dolayJsiyla satJ­c1run muhtemel kusuru bilemeyecegini gosteren emarelerden dolay1, kolede bernet ile sati§ma cevaz verilmesi gerektigi sonucuna ula§mi§IardJr. Hayvan­Jann ise bunlarm tersine olduklarJ, zira kusurlarJ gizleme gii9lerinin bulunma­ct1g1, satJcmm da mii§terinin de onda e§it oldugu, dolayiSJyla bernet satJ§mm sadece belirttiklerinde cruz olacagt kanaatine sahip olmu§lardu (Kadl Abdul­

vahhab t.y.: II, 1067).

Zurkan1 (1099/1688), beraetin sadece kolelerde gec;erli olmasmm tahlili­

ni §U §ekilde yaprru~tJr:

Koleler baz1 efendilerini sever bazJ!armJ da sevmez­

ler. Miilkiyetin intikalini di.i~iinerek olmayan kusurlarJru var gosterip, olan kusurlanru yokmu§ gibi gosterebilirler. Bundan dolay1 efendisi bernette mazurdur. Diger mallar ise boyle degildir, sahibi onlarm durumlanndan haberdar olabilir ve dolayJsJyla bernette mazur gori.ilmez (Zurkaru 2002: V, 244).

Malik! faklhler, mezhep imarrurun .ve dolayisiyla mezhebin yerle~ik go­

rii§i.inii tespit konusuna yogunla§tJklarmdan olacak ki, g6rii§lerinin usfil! da-

Muhittin OZDEMIR • 55

yanaklan tizerinde ~ok durmarru§lard1r. Malikllerin, rivayetteki zabir1 anlarn

i.izerinde yogunl~tJklan, beraetin sadece kolelerde ge~erli olacag1 gori.i§i.ini.i

benimsedikleri ve diger canhlan kolelerden ayn kabul ettikleri anla§dmakta­dlr.

Malikllerin gorti§lerinin dayanaklanru bu §ekilde lasa~a verdikten sonra,

Hanbel11erin gori.i§lerinin tahliline ge~ebiliriz. Hanbell f1lah alimi Ebfi Ya'la

(458/1066), akdin mevzuunda mi.i§terinin bilmedigi bir kusurun olu§tugunu,

boylece onu reddetrne haklana s$ip oldugunu, §art ko§marnas1 halinde ayru

§ekilde reddetme haklarun olacag1ru soyleyerek Hanbelilerin gorti§i.ini.i te­

mellendirmi§tir. Ebfi Ya'la, bunun gerekli olmayan bir .ibrn oldugunu, §uf'a

sahibinin satl§tan onceki ibras1, sat1c1run akitten once "Bunu sana beraet ~ar­

tzyla satlyorum" diyerek akitten once ibrada bulunmas1 ve mi.i§teri bilmedigi

halde satJctrun onu teberri etmesi durumlan gibi sahih olmad1gmi soylemi§tir

(ibnti'l-Ferra 1985: I, 344-345).

Han bell fak1hleri, imam Ahmed (2411855)' in mezhepte tercih edilmeyen

'satzcznzn bilmedigi kusurlardan muaf oldugu' §eklindeki ikinci kavli i~in tev­

cihte bulun~rken ibn Orner, Zeyd b. Sabit veHz. Osman'm uygulamalarma is­

tinat etmi~lerdir. Ebfi Ya'la, sahabenin icma'mm bulundugunu ileri siihni.i§ttir

(ibnti' l-Ferra 1985: I, 344). Hanbeltlerin sahabe uygulamasma ragmen berne­

tin sahih olmadigl gcirti§tini.i benimsemeleri, muhtemelen sahabenin aynbkla­

rmdan kaynaklanmaktad1r (ibn Klidame 1995: V, 572).

ibn Ktidame (620/1223), stirelerin tespitinde oldugu gibi beraetin cehalet­

le ger~ekle§emeyecegini soylerili§tir (ibn Ktidame 1994, II, 54).

Hanbeli fakih Ebfi' l-Ferec ibn Ktidame (682/1283), ibn b mer'in Hz.

Osman'a bernet haklanda davala§tJklari olaym me§hur olup kimse tarafmdan

reddedilmedigini, bir nevi icma' olu§tugunu, buna gore btitlin kusurlardan te­

berride bulunulamayacagmi belirtmi§tir (ibn Ktidame el-Cemrullt.y.: IV, 59-

60). ibn Klidame, hangi mezhebe kar§1 bu tespitte bulundugunu ·belirtilmemi§

olsa da, 'biitiin kusurlardan teben·ide bulunmamn caiz· oldugu' gorti§U Ha­

nefilere ait oldugundan, bu tespitin onlara kar§t soylendigi anl~Ilmaktad1r.

~afiilerin Hanefilere kar§I ileri stirdtigti 'me9hul haklarda1~ teberride bu-

lunulamayacagz' §eklindeki argtimanlanna Hanbelilerin kar§I ~1ktlgi , onlarm

·Hz. Peygamber {s.a.v.)'in "Payla~mzz, hakkz araitmmz ve her biriniz arka­

da§zna hakkzm helal etsin" hadis-i §erifine istinat ederek me~hulden teberride

bulunmarun cruz oldugu gorti§tine sahip olduklar1ru, ibn Klidame'nin diliyle

§U §ekilde kaydedebiliriz:

56 . iSLAM BOR<;LAR HUKUKUNDABERAETKAVRAMI VEMEZHEPLERlN BERAET KA VRAMI OZERiNDEKi METODOLOJIK AYRILIKLARJ

Bu, mec;hulden beraette bulunmarun cruz oldugunu

gosterrnektedir. Ayqca mec;hulden bernet, teslimin ol­madigi bir hakkm Iskatidir. Boylece kole azat etmede ve

bo~amada oldugu gibi mec;hulden beraet sahih olmakta­c!Jr. Hayvanlar ile digerleri arasmda bir fark yoktur. Bun­

lardan birinde gerc;ekle~en, digerinde de gerc;ekle~ir. Hz.

Osman'm gorii~tiyse, ibn Orner ona k~1 ylkml~ur. Zira muha.Jifi bulunan sahabi kavlinin hticcet degeri kalmaz

(ibn Ktidame 1995: V, 572).

ibn Ktidame, ibn Hanbel'e nisbet edilen bir rivayet ekseninde, mec;hulden

teberride bulunmarun cevaz1 hakkmda bunlar1 dile getirmi~tir. ibn Ktidame, konu hakkmda imam Ahmed'e nisbet edilen gorti~ler hakkmda bir tercihte

bulunmami~ olsa da, mezhebin ·gorii~tintin 'mii~teri bilmedigi siirece, satzct kusurlardan muaf olmaz' ~eklinde oldugunu vurgulamak gerekir.

Zerke§i (772/1370) mezhebin gorti§tinti; akdin mutlak olu§undan huku­ken muhayyerligin sabit oldugunu, Jskat ~aruyla dti~emeyecegini ileri stirerek

delillendirmeye c;a!J~mi§tlr. Bunuri delilinin gorrne muhayyerligi oldugunu

soylemi§tir. Aynca bir Mtisltimarun akit mahallinde fesih hakkmm oldugunu da belirtrni~tir. Bir de bunda riskin ve aldatmarun oldugunu ve bunlarm islam

hukukunda reddedildigini vurgularru~t1r (Zerke~11993: III, 597).

Ebu'l-Hattab ve bir grup Hanbellfakih saucmm bernet hakkmm olmama­

sJru, saucmm muhayyerlik hakkmm olmasma, ~uf'ada oldugu gibi vazgec;me hakkmm sak.It olmamasma baglami~tir (Merdav11995: XI, 255).

HanbelJlere gore bernet §artl, taraflarm faydalandJg1 bir §art oldugu ic;in, mec;hul stire ve mec;h~l rehinde oldugu gibi sahib degildir (Tenuru 2003: II,

423).

H1ikeza baz1 Hanbeli fakJhlere gore, hentiz akit gerc;ekle§medigi ic;in ku­

surdan beraet §artJ ileri stirtilemez. Boyle bir §art ancak akit gerc;ekle~tikten,

mebl' mti~terinin mtilkiyetine gec;tikten ve mti~terinin reddetme hakki dog­duktan sonra ileri stirtilebilir (Buhut1 1993: II, 34/Buhuu1994: II, 193/Buhfiu

2000: VII, 406-407; Ruhaybani 1994: III, 80; Useyrnin 14~8: VIII, 255).

Hanbeliler beraet §artJyla yaplian saum akdinin sahih olmamasmi;

muha.Jifi bulunan sahabi kavlinin hticcet olmamasmdan ottirti Hz. Osman'm htikmtintin delil te§kil etmemesi, ibrarun akdin meydana gelmesinden once

gerc;ekle§mesi ve mti§terinin oraruru bilmedigi kusurun garar olu§u telakkisi

tizetinde temellendirmi§lerdir.

Muhittin OZDEMIR • 57

SONU<;

FI!Gh mezhepleri, btiti.in kusurlardan beraette bulunma §a.rtlyla yap1lan sa­

tim akdi hakkmda, birbirlerinden farklJ gorii~iere ul~mJ§Iardu. Her bir mez­hebin digerinden farklJ bir gorti~e ul~masmda, usOI anlayJ§IarJ etkili almu§­

tur. Btittin kusurlardan beraet ~art1yla yapJ!an sat.Im akdinin btittin yonleriyle ge~erli alacagJ ~eklinde en geni~ gorti§e sahip alan Hanefiier, akit tearisinden

hareket etmi~lerdir. Akit serbestiyetini ve taraftarm irade beyanlarmm bagla­YJCJhgmJ esas almakla beraber, sahab! kavlinden yararlanrru~lar ve gorti~lerini

nas ile desteklemi~lerdir. Mruikllerde mezhep imarruna alduk~a fazla say1da gorti~ nisbet edilmekle beraber, mezhebin nihru gorti~ti beraetin sadece kole­

lerde ge~erli alacag1 ~eklinde ~ekillenmi~tir. Mruikller, sahab! kavlinin zahiri anlam1 tizerinde yagunl~arak, beraeti rivayette ge~tigi gibi kolelerle smJrlan­

durru~larrur. ~atiller, artak illetten hareketle kolelere hayvanlarJ kJyaslayarak gorti~lerini , beraetin canhlarda sahih alacag1 ~eklinde belirlerni~lerdir. Bernet

~art.Iyla sat.Im akdinin sahih almadJgt ~eklinde en dar gorti~e sahip alan Han­hellier, muhruifi bulunan sahabi kavlinin hticcet a.lmayacag1 ~eklindeki usOI

anlayi~Iarmdan hareketle, mezheplerin, gorti~leri ic;in temel aldJklan rivayete istinat etmerni~lerdir. Btitiin kusurlardan beraet ~art1yla yap1Ian bir s~t1m akdi

hak!Gndaki bir rivayetin, mezheplerin kendi ust11 perspektifierinden degerlen­dirmeleri sanucunda, mezheplerin sayiSJ kadar farkb sanu~]arm elde ediJmesi

ve.bir kanu etrafmda y~anan usOI ve ftirO' tam~malarJ, islam hukukunun zen­ginligini gostermesi balGrrundan kayda deger bir kanuyu te~kil etmektedir.

Kaynaklar • Abi, SaJih b. Abdussemi' ei-Ezheri (1335). es-Semerft'd-danf ~erlm Risaleti flJ11 Ebi Zeyd

el-Kayrevanf. Beyrut: ei-Mektebetu's-sekafe.

• Apaydm, Yunus (2000). /bra, DiA, XXI, 263-266.

• Ayni, Bedriiddin (2000). el-Binaye, thk. Eymen Salih ~ablin, I-XIII. Beyrut: Daru'l­kutubi' 1-ilmi yye.

• Baberti, Muhammed b. Muhammed Ekmeludd1n(2012). el-lnaye (Fethu'l-kadfr ile), I-X. Beyrut: Daru'I-Fikr.

• Bagavi, EbO Muhammed ei-Hiiseyin b. MesOd (1983). $erhu's-siinne, thk. ~uayb ei-Ama­vut/Muhammed ZUheyr e~-~avi~. I-XV. Bey rut: ei-Mektebu'l-lslami.

_ _ _ _ 0 .997). et-Tehzfb, thk. A. A. Abdulmevcud/A. M. Muavvad, I-Vqi. Beyrut: Daru'l-kutubi' Hlmiyye.

• Bardakoglu, Ali (1992). Beraet, DiA, V, 470-471.

• Beyhaki, EbO Bekir Ahmed b. el-HUseyin (1989). es-Szmenu's-sagfr, (thk. Abdulmu'ti E.

Kalaci). I-IV. Kara~i: ed-Diriisiitu'l-lslamiyye.

58 . iSLAM BORCLARHUKUKUNDABERAETKAVRAMI VE MEZHEPLERiN BERAETKAVRAMI OZERiNDEKi METODOLOJiKAYRILIKLARI

----(1991). Marifetu's-swren ve'l-dstir (thk. Abdulmu'tl E. Kalacl). I-XV. Kara~i:

ed-Dirasatu'l-lslamiyye.

_ ___ (2003). es-Srmenu'l-kilbra (thk. Muhammed Abdulkadir Ata), I-X. Beyrut:

Diiru' 1-kutubi' 1-ilmiyye.

Buhari, Muhammed b. lsmail (1422). Sahfhu'I-Buhtirf, thk. Muhammed Zehlr b. Nastr, I­IX. Y.y: Diiru Tavki'n-Necat. ·

BuhOti, MansOr b. YOnus (1993). Dekaiku 0/i'n-nuhti, I-III. Beyrut: Alemu'J-kutub.

____ (1994). er-Ravdu'l-murbi' bi-§erhi Z:Odi'l-miistakni', {-11. Beyrut: Daru'J­

kutu bi' 1-il miyye.

_ ___ (2000). Ke§§tifit'l-kin/1' ani'l-ilmii', thk. komisyon, I-XV. Suudi Arabistan:

Vezaretu'J-Adl.

Ceziri, Abdurrahman b. Muhammed (2004). el-F1kh a/a'l-mezahibi'l-erba'a, I-V. Beyrut: Daru'l-kutubi'l-ilmiyye. ·

Ctindi, Halil b. ishak (2005). Muhtasaru'l-allame Halil, thk. Ahmed (:ad. Kahire: Diiru'J­

hadls.

CUveynl, imamu' 1-Harameyn Abdulmelik b. Abdullah (2007). Nihtiyetu'l-matleb, thk. Ab­dulazim MahmOd ed-Dib, I-XXIII. Beyrut: Daru'l-minhk

c;avu~oglu, Ali Hakan (2008): er-Risale, DlA, XXXV, 119-122.

DesOki, Muhammed b. Ahmed b. Arefe (t.y.). Hti§iyetu'd-Desiikf alti'§·$erhi'l-kebir, I-IV. Beyrut: Daru'l-fikr.

Donmez, ibrahim Kafi (1992). el-Beyan ve't-tahsfl, DIA, VI, 29-30.

EbO Ali el-H~~irnl, Muhammed b. Ahmed (t.y.). el-ir§tld i//1 sebfli'r-re§tid, thk. Abdullah

et-TUrki. Beyrut: MUessesetu'r-risale.

EbO Davud, Stileyman b. el-~as es-Sicistanl (2009). S1menu Ebf Davud, thk. $uayb el­

Amavut/Kamil Karabelli, I-VII. Beyrut: Diiru'r-Risaleti'I-Alemiyye.

EbO Ya'Ja,lbnU'l-Ferra ( 1985). el-Mesailu'l-fikl!iyye min kittlbi'n-Rivayeteyn ve'l-vecheyn, thk. Abdulkerim el-Uhim, 1-Ill. Riyad: Mektebetu'l -meiirif.

EbO'l-Ferec Ibn KUdame; Abdurrahman b. Ebi Orner el-Makdisl (t.y.). e§·$erlw'l-Kebtr, I-XII. Beyrut: Daru'l-kitabi'l-Arabi.

FeyOrnl, EbO'l-Abbas Ahmed b. Muhammed·· (1316). el-Misbtilw'l-miinir. BOliik: el­

Matbaatu'l-kUbra.

FirOzabiidi, EbO Tahir Muhammed b. YakOb (2005). ei-Kamlisu'l-Muhit. Beyrut:

MUessesetu' r-risile. ·

Gaznevi, EbO Hafs Orner b. Ishak ( 1986). el-Gurrew'l-miinfje. Bey rut: el-Kutubi's-sekafiy­

ye.

Gazzali, EbO Hamid Muhammed b. Muhammed (2001). el-Vasit, thk. EbO Amr el-HUseynl b. O~er, I-IV. Beyrut: Daru'l-kutubi'l-ilmiyye.

Haccavi, EbO'n-Necii MOsa b. Ahmed (t.y.). Z:Odu 'l-mustakni', thk. Abdurrahman b. Ali el-Asker. Riyad: Daru'J-vatan.

Hafnavi, Muhammed Ibrahim (2007). Mustalahtitu'l-fukahti ve'/-usfiliyyfn. Kahire: Dar~'s­selam.

Muhi.ttin 0ZDEM1R • 59

Harrani, MecdUddin Ibn Teymiyye (1984). el-Muharrer, I-ll. Riyad: Mektebetu'l-mearif.

Huaki, EbO'l-Kastm Orner b. el-Hiiseyin (1378). Muhrasaru'l-H1rakf, lhk. ZUheyr e~-$3-vi~. D1ma~k: Daru'l-Ailam.

Hire~i. Muahmmed b. Abdullah (t.y.). $erhu M11hrasari Hall/. Beyrut: Daru'l-fikr.

ibn AbdUlber, Yusuf b. Abdillah el-Kurtubi (1978). el-Kaji ftfikltfEhli'l-Medfneri'l-Mdlikf, thk. Ahyed el-MOritani, I-II. Riyad: el-Mektebetu'r-Riyad.

____ (1993). el-isrizkar, thk. Abdulmu'ti Emin Kal'aci, I-XXX. Beyrut: Daru Ku­teybe.

ibn Abidin, Muhammed Emin (2003). Reddfil'l-muhrar ala'r-diirrl'l-multtar, thk. A. A. AbdulmevcOci/A. M. Muavvad, I-XIII. Riyad: Daru alemi'l-kutub.

ibn Arefe, Muhammed b. Muhammed et-TOnusi (2014). el-Multtasam'l-fikhf, thk. Abdur­rahman Hayr, I-X. Y.y.: Miiessesetu Halef.

• . ibn Belb§n, Muhammed b. Bedreddin (1996). Ahsaru'l-muhtasardt. Beyrut: D3ru'l­be~airi '1-lslamiyye.

Ibn Hacer, Ahmed b. Muhammed ei-Heytemi (1983). Tultfetu'l-multtiic, I-X. Kahire: ei­Mektebetu't-tic11riyye.

ibn Hanbel, EbO Abdillah Ahmed (1995). Mlisnedu 'l-lmam Ahmed b. Hanbel, thk. Ahmed Muhammed $akir, I-VIII. Kahire: Daru'l-hadis.

ibn Kesir, EbO'I-Fida Ismail b. Orner (1988). el-Bidaye ve'n-niluiye, thk. Ali $iri, I-XIV. Beyrut: Daru ihylii't-turasi'l-Arabl.

Ibn KUdame, Mu~affikuddin EbO Muhammed Abdullah b. Ahmed el-Makdisi (1994). el­Kaft, I-IV. Beyrut: Daru'l-kutubi'l-ilmiyye.

----(1995). el-Mrignl, thk. $erefuddin Hattab/Seyyid Muhammed, I-XVI. Kahire: Da.ru'l-hadis.

____ (2000). el-Muknf', thk. Mahmud el-ArnavOliYasin Mahmud el-Hatib. Cidde: Mektebetu' s-sevadi.

ibn ManzOr, Ebu'I-Fadl Cema.Jeddin Muhammed b. Mukrim (1994). Lisanu'l-Arab, I-XV. Beyrut: Daru sad1r.

ibn Naci et-TenOhi, Kastm b. isa el-Kayrevani (2007). $erhu ibn Naci et-Tenfilti aid memi'r­Risille,lhk. Ahmed Ferid ei-Mezidi, 1-11. Beyrut: Daru'l-kurubi'l-ilmiyye.

lbn NUceym, SiracUddin Orner b. Ibrahim (2002). en-Neltru'l-faik, thk. Orner lzv lnaye, ....,! I-III. Beyrut: Daru'l-kutubi'l-ilmiyye.

lbn RU~d ei-Ced, EbO'I-Velid Muhammed b. Ahmed ei-Kurtubi (1988). el-Beyan ve't-tah­sil, thk. Muhammed Hacci vd., I-XX. Beyrul: Dliru'l-garbi'l-lslami.

ibn RU§d ei-Hafid, EbO'l-Velld Muhammed b. Ahmed el-Kurtubi (2004). Bidtiyew'l-mllc­tehid ve nilttiyem'l-muktesid, I-iV. Kahire: D~ru'l-hadis.

ibnU'I-HUmam\ Kemaluddin Muhammed b. Abdulvlihid es-Sivasi (2012). Fetlw'l-kadlr, 1-X. Beyrut: Dliru'l-fikr.

imraru, EbO'I-HUseyn Yahya b. Ebi'I-Hayr ei-Yemeni (2004). el-Beyan, thk. Abdusselam Muhammed, I-XIII. Beyrut: Daru'l-.kutubi'l-ilm.iyye.

Kadi Abdulvahhab, EbO Muhammed es-Sa'lebi (t.y.). el-Marine ala mezhebi dlimi'l-Medi-

60 • iSLAM BOR<;LAR HUKUKUNDA BERAET KA VRAMI VE MEZHEPLERiN BERAETKAVRAMl 0ZERINDEK1 METODOLOJ1KAYRILlKLARI

ne, thk. Hami§ Abdulhak, I-III. Mekke: el-Mektebetu't-ticariyye.

____ (2004). et-Talkfn,lhk. Muhammed et-Tatvaru/Bedreddin et-Tanci,l-11. Beyrut:

Daru'l-kutubi'l-ilmiyye.

Kadi lyaz, EbO'l-Fazl lyaz b. MOsa (2012). et-Tenbfhtifll'l-miistenbata, lhk. Ahmed Abdul­kerim Necib, I-V. Kahire: el-Mektebetu't-tevfikiyye.

Karafi, EbO'l-Abbas ~ihabuddln Ahmed b. ldris (1994) .. ez-Zeltfre, thk. Muhammed Hacci vd., I-XIV. Beyrut: Daru'l-garbi'l-lslarru.

Kasani, AlaUddln EbO Bekr b. Mes'Od (2005). Bedaiu's-saniii', thk. Muhammed Tamir,

1-X. Kahire: Daru'l-hadis.

Kaya, Eyyiip Said (2003). Mt!iliki Mezhebi, DlA, XXVII, 519-535.

Kayrevaru, Ibn EbO Zeyd (1999): en-Nevadir ve'z-ziyadat, thk. komisyon, I-XV. Beyrut:

Daru'l-garbi'l-lslami.

_ ___ (t.y.): er-Risale, lhk. Abdulvaris Muhammed Ali. Beyrut: Daru'l-kutubi'l-il­

miyye.

KudOri,Ahmed b. Muhammed (1997). Multtasaru'l-Kudtirf, thk. Kamil Muhammed Uvey­da. Beyrut: Daru'l-kutubi'l-ilmiyye. .

Malik, Ma.lik b. Enes (t.y.). Muvatta' Miilik (bi-Rivtlyeti Muhammed b. Hasan ei·Seybtlnf), thk. Abdulvahhab b. Abdullatlf. Beyrut: el-Mektebetu'l-ilmiyye.

_ ___ (2004). e/-Muvatta' (thk. M. M. el-A'zami), I-VIII. AbO Dabi: Mtiessesetu

zayid b. Sultan.

Maser, Abdullah (2007). Takrfbu mu'cemi mustalahtlti'/-ftklzi'l-Mtllikf. Beyrut: Daru'l­

kutubi'l-ilmiyye.

Maverdl, Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed el-Basri (1994). ei-Havf'l-kebfr, thk. A.M. Mu­avvad/A. A. AbdulmevcOd, I-XVIII. Beyrut: Daru'l-kutubi'l-ilmiyye.

Mehamili, EbO'I-Hasan Ahmed b. Muhammed ed-Dabi (2004). el-Lubtib, thk. Ahmed Ferid el-Mezldi. Beyrut: Daru'l-kutubi'l-ilmiyye.

Merdavi, Alaeddin EbO'l-Hasan Ali b. Siileyman ( 1995). el-lnsaf fi ma'rifeti'r-racih mine '1-hi/tlf, thk. Abdullah et-:rurki'/Abdulfettlih el-Hulv, I-XXX. Kahire: Hicr.

Merginani, Burhaneddin EbO'I-Hasan Ali b. E~i Bekr (2014). el-Hid/iye, 1-VUI. Kara~i: Mektebetu '1-bti§rn.

Mevak, EbO Abdillah Muhammed b. YOsuf ei-Abderi (1994). et-Ttlc ve'l-iklflli-Muhtasari Halfl,l-VIll. Beyrut: Daru' l-kutubi'l-ilmiyye.

Mevsili, Mecdiiddin Abdullah b. Muhammed (1937). el-lhtiyiir, 1-V. Kahire: Matbaatu'l­

halebi.

Mustafa vd., Ibrahim (1992). el-Mu'cemu'l-vasft. Istanbul: <;agn yaymlan.

Milzeili, EbO Ibrahim lsmail b. Yahya (2004). Muhtasaru kittlbi'l-Om·. Beyrut: Daru'l-ma­

rife.

Nevevi, EbO Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. ~eref (2005). Minltlicu't-talibfn, lhk. Muham­med Tahir ~a ban. Beyrut: Daru'l-minhac.

---~(2006). Ravdatu't-talibfn, thk. HaUl ~iha,l-IV. Beyrut: Daru'l-marife.

Muhittin 0ZDEMiR • 61

Razr, Muhammed b. Ebi Bekir (1999). Muhtdru's-silu1h, thk. YOsuf e~-~eyh. Beyrut: el­Mektebetu '1-asri yye.

Recraci, Ebu'l-Hasan Ali b. Said (2007). Mendhicu't-tahs/1, thk. Ebu'l-Fadl ea-Dimyat1/ Ahmed b. Ali, I-X: Beyrut: Daru ibn Hazm.

Remll, ~emseddin Muhammed b. Ahmed (1984). Nihfiyetu'l-muhtac, I-VIII. Beyrut: Daru' l-fikr.

Ruhaybaru, Mustafa es-SuyOtl (1994). Metalibu lilf'n-nuhd, I-VI. Beyrut: el-Mektebu'l­lslaml.

Ruyani, EbO'l-Mehasin Abdulvahid b. Ismail (2002). Bahru'l-mezheb, thk. Ahmed izzllna­ye ed-D1m~ki, 1-XIIl. Beyrut: Daru ihyai't-turasi'l-arabi.

Sahnfin, Abdtisselam b. Said et-TenOhi (1994). el-Miidewenetii'l-kiibra, I-V. Beyrut: Daru'l-kutubi'l -ilmiyye.

Serahsl, ~emstileimme Muhammed b. Ahmed (1993). el-Mebslit, I-XXX. Beyrut: Daru'l­marife.

Slkllli, EbO Bekir Muhammed b. Abdullah (2013): el-Cami' li-mesliili'l-Miidevvene, thk. komisyon, XXIV. Beyrut: Daru'l-fikr.

~afil, Muhammed b. ldrls (2001). el-Om, thk. Rlfat Fevzi Abdulmuttalib, I-XI. MansOra: Daru'l-vefa.

____ (2004). Miisnedu'l-imlimi'§-$1ijif, thk. Mahir Yasin Fahl,I-IV. Kuveyt: ~irketu garras. .

~eybaru, Muhammed b. el-Hasan (1403?). el-Hucce ala Eltli'l-Medine, thk. Mehdi Hasan el-Kilaru, I-IV. Bey11Jt: A1emu'l-kutub .

• ---- (2012). el-Asl, thk. Muhammed Boynukahn, I-XII. Beyrut: Daru ibn Hazm.

~lrazi, EbO Ishak Ibrahim b. All ei-FirOzabadi (1997). et-Tenbfh, thk. A.M. Muavvad/A. A. AbdulmevcOd. Beyrut: Daru'J-erkam.

____ (2003). el-Miihezzeb, thk. A. A. Abdulmevcfid/A. M. Muavvad), I-VI. Beyrut: Daru'l-marife,

~irbini, el-Hatib (1994): Mugnf'l-muhtdc, I-VI. Beyrut: Daru'l-kutubi'l-ilmiyye.

Taheri, Muhammed b. Cerlr (1387). Tlirilw't-Taberf, I-XI. Beyrut: Daru't-turas.

Tahavl, EbO Ca'fer Ahmed b. Muhammed (1994). $erhumii§kili'f-lisiir, thk. ~uayb el-Ar­navut, I-XVI. Beyrut: Mtiessesetu'r-risale.

____ (1994). $erlw maiini'l-list1r, thk. Muhammed Ztihri en-Neccar vd., I-VI. Bey­rut: Aiemu'l-kutub.

TenOhi, Zeyneddin lbnu'I-Mtinecci (2003). el-Mmnti'fi §erhi'l-Mulmi', thk. Abdulmelik b. Abdullah b. Dehi~. I-IV. Mekke: Mektebetu')-esedi.

Useymln, Muhammed b. Salih (1428). e§·$erhu'l-mumti' ala Ztidi'l-miistaknf', I-XV. Oam­mam: Daru ibni'·I-Cevzi.

Zehebl, ~emseddin Muhammed b. Ahmed (1993). Tarilm'L-isf{im, thk. Orner Abdusselam et-Tedmiri, I-LU. Beyrut: Daru'l-kutubi'I-Arabt.

Zerk~i. ~emseddin Muhammed b. Abdullah (1993). $erlw 'z-Zerke§i, 1-VII. Riyad: Daru'l­ubeykan.

' .

62 • ISLAM BOR~LAR HUKUKUNDA B£RAET KAVRAMI VE MEZHEPLERlN BERAETKAVRAMl OZERfNDEKi METODOLOJIKAYRILIKLARI

ZerOk, ~ih§buddin EbO'l-Abb§s Ahmed b. Ahmed el-Hsi (2006). $erlm Zerfik alii memi'r­Risdle, lhk. Ahmed Ferid el-Mezidi, 1-11. Beyrut: Ofuu'l-kutubi'l-ilmiyye.

Zuhayli, Vehbe (2012). el-Fikhu'l-lsldmfve edilletuh,l-X. D1ma~k: O§ru'J-fikr.

Zurk§ni, Abdulbaki b. YO.suf (2002). Serhu'z•Zurka1il alii Muhrasari Half/, thk. Abdus­sel§m Muhammed Emin, 1-VIll. Beyrut: O§ru'l-kutubi'l-ilmiy.ye.