Overheid en geld: een gedragseconomische invalshoek

Henriëtte Prast

Lid WRR

Hoogleraar Universiteit van Tilburg

Gedragseconomie

• Benut inzichten uit psychologie en neurologie om economisch gedrag te verklaren

• Vertrekt vanuit feitelijk waargenomen gedrag

• Probeert systematiek te ontdekken

• Probeert beleidsconclusies te trekken

Slecht nieuws (1)

• Er is een groot verschil tussen weten en voelen – ook als het gaat om geld

• Ons mentale kapitaal is verdeeld over een planner en een doener

• Zelfs als mensen weten wat goed voor ze is, gedragen ze zich er (vaak) niet naar– Betalen om niet te eten

Slecht nieuws (2)

• Mensen zijn niet rationeel te maken

• (Maar dat moeten we ook niet willen)

Slecht nieuws (3)

• Overheid denkt nog altijd dat we wel varen bij

– Transparantie– Informatie– Educatie

Slecht nieuws (4)

• Financiële innovatie gezien als boosdoener

– Terwijl die juist tot minder belasting kan leiden, mits goed ontworpen

• Crisis maakt het er niet eenvoudiger op

• Mede schuld van het beleid dat innovatie niet goed word benut

Goed nieuws (1)

• Mensen laten zich graag sturen– Door zichzelf – Door een ander– Bewust– Onbewust

Het wordt er niet eenvoudiger op

1950 20??

Goed nieuws (2)

• Innovatie kan leiden tot minder complexiteit - mits goed vormgegeven

• Voorbeeld: 4 jaar Harvard voor

(Optie op) vier jaar Harvard

– Wat er ook gebeurt op financiële markten– Wat er ook gebeurt met het collegegeld– Wat er ook gebeurt met de euro/dollar

Hoe?

• Standaarden: wie zwijgt stemt toe

• Commitment mechanismen: Odysseus aan de mast

• Zinvolle keuzes: what you see is what you get (Harvard optie)

• Mentaal boekhouden:– Labeling– Frequentie

Odysseus aan de mast

0

2

4

6

8

10

12

14

smart participants others

pre advice

1st pay rise

2nd pay rise

3rd pay rise

Nog een sturingsmechanisme

• Etiketten – what’s in a name

• Frequenties – vakantiegeld, loon

What’s in a name?

• Etiket = naam van inkomenscomponent

• kinderbijslag

• vakantiegeld

• bonus

• belastingteruggave

• levensloopbijdrage

Vraag

Stel: gezinsinkomen stijgt met bedrag x.

Hoeveel daarvan wordt er uitgegeven aan de kinderen?

• Antwoord (Peter Kooreman, AER, 2000):

Dat hangt er van af….

Crisis intermezzo

• Stel je hebt een meevaller van $ 50. Hoe wordt dat geld besteed?

– Bonus: $22,04 uitgegeven– Teruggave: $ 9,55 uitgegeven

Kopzorgen

• Groep a: heel simpel cognitief klusje (getal onthouden)

• Groep b: moeilijker cognitief klusje (getal met meer cijfers onthouden)– Wie kiest wat?

Boodschap

• Innovatie en complexiteit zijn in beginsel welvaartverhogend

• Betere keuze-architectuur maakt complexiteit mogelijk zonder dat dit leidt tot meer stress en slechte keuzes

• Hier ligt een grote (en nog niet onderkende) uitdaging voor de overheid

Maternalisme

• = libertair paternalisme

Zonder geboden en verboden

Zonder belastingen en subsidies

Zonder dure voorlichtingscampagnes

sturen op basis van belangen van de klant (burger, consument, patient)

Uitdagingen

• Hoe voorkomen we dat maternalisme verwordt tot manipulatie?

• Hoe zorgen we ervoor dat keuze-architectuur ertoe leidt dat mensen die dat nodig hebben erop vooruit gaan zonder dat mensen die dat niet nodig hebben er op achteruit gaan?

• Hoe prikkelen we financiële instituties tot welvaartsverbeterendee innovaties?

WRR project

• De overheid als keuze-architect: hoe kan beleid gedrag sturen

– Zonder verboden en geboden– Zonder financiele prikkels– Met behoud van keuzevrijheid– Rekening houdend met mens van vlees en bloed

• “Libertair paternalisme”

De crisis en de overheid

• Crisis is niet het einde van het systeem

• Crisis bevat vele elementen waarvoor wetenschappers al lang hebben gewaarschuwd – Depositogarantie– Kleine banken– Risico naar individu is onwenselijk– Nominale garantie is geen garantie

De crisis en de overheid (2)

• Schuld geven aan bonuscultuur is veel te makkelijk en populistisch

• Schuld geven aan aandeelhouder idem

Overheid, denk na over

• Futures in de index• Geindexeerde staatsobligaties• Kleine banken• Aandeelhouder is wel nuttig• Pensioenrekening niet doorschuiven naar volgende

generaties• Meer focus op producten die levensstandaard

garanderen