Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı

Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı

OTONOM SİNİR SİSTEMİOTONOM SİNİR SİSTEMİ

Dr. Sinan CANANscanan@baskent.edu.tr

Dr. Sinan CANANscanan@baskent.edu.tr

Bu Bölümde:Bu Bölümde:

• Eferent sinir sistemi ve görevleri

• Yollar, reseptörler ve kullanılan aracımaddeler

• Zıt kontrol sistemleri – Sempatik ve parasempatik sistemler

• Homeostazis için kalp kası, düz kas ve bez dokularının kontrolü

• Kontrol ettiği bileşenler:

• Düz kas ve kalp kası

• Bezler ve yağ doku

• Zıt çalışan dallar

• Parasempatik

• “Dinlen ve beslen; Kestir ve sindir "

• Vücudu “yenileyen” sistem

• Sempatik

• “Savaş veya kaç!"

• Enerji gerektiren faaliyetler

Otonom Sinir Sistemi: Homeostatik DengelemeOtonom Sinir Sistemi: Homeostatik Dengeleme

Otonom Sinir Sistemi: Homeostatik DengelemeOtonom Sinir Sistemi: Homeostatik Dengeleme

Otonom Kontrol MerkezleriOtonom Kontrol Merkezleri

• Hipotalamus

• Su dengesi

• Sıcaklık

• Açlık

• Pons

• Soluma

• Kalp

• Damar çapı

• Medulla

• Soluma merkezleri

• Homeostatik yanıtların koordinasyonu

• Otonom

• Endokrin

• Davranışsal

• Kan basıncı

• Ozmolarite

• “Tonik” düzenleme

• Zıt kontroller

• Reseptörlerce yönlendirilen yanıtlar

Otonom Yollar: Bedende İletişimOtonom Yollar: Bedende İletişim

Otonom Yollar: Bedende İletişimOtonom Yollar: Bedende İletişim

Otonom Yollar: İki Götürücü HücreOtonom Yollar: İki Götürücü Hücre

• M.S.S. → Preganglionik hücre → ganglion → postganglionik hücre → hedef doku

Sempatik-Parasempatik Yolların KarşılaştırmasıSempatik-Parasempatik Yolların Karşılaştırması

Nörotransmitterler!

Reseptörler!

• Preganglionik nöronlar (uzun)

• Beyin sapı (III, VII, IX, X)

• Alt omurilik (S2-S4) [KRANİOSAKRAL]

• Transmitter: ACh

• Ganglionu:

• Hedef dokuya yakın

• Nikotinik sinapslar

• Postganglionik nöron (kısa) → hedef doku reseptörleri (muskarinik ACh)

Parasempatik Sistem: Genel YapıParasempatik Sistem: Genel Yapı

Parasempatik Sistem: Genel YapıParasempatik Sistem: Genel Yapı

• Daraltma (kasılma) etkisi

• Pupilla (göz bebeği)

• Bronşioller (akciğerdeki hava yolları)

• Kalbi yavaşlatır

• Uyardıkları

• Sindirim sistemi

• İnsülin salgısı

• İdrar yapımı-atımı

• Ereksiyon

Parasempatik Sistemin EtkileriParasempatik Sistemin Etkileri

Parasempatik Sistemin EtkileriParasempatik Sistemin Etkileri

• Kısa sürelidir (ACh yıkımı)

• Paradoksal Korku Tepkisi

• Aşırı korku-endişe durumunda;

• Parasempatik sistemin anormal aktivasyonu

• Vazovagal senkop

• İdrar çıkarma ve dışkılama kontrolünün kaybı

• Preganglionik nöron (kısa)

• Kökeni: T1-L2 (TORAKOLUMBAR)

• Transmitter: ACh (kolinerjik)

• Ganglionlar

• Sempatik zincir, kollateral ganglion, adrenal medulla*

• Postganglionik nöron (uzun)

• Transmitter: Norepinefrin

Sempatik Sistem: “Savaş veya Kaç”Sempatik Sistem: “Savaş veya Kaç”

Sempatik Sistem: “Savaş veya Kaç”Sempatik Sistem: “Savaş veya Kaç”

Sempatik Sistem: Anatomik ÖzelliklerSempatik Sistem: Anatomik Özellikler

• Gözbebeğinde genişleme (pupillar dilatasyon)

• Mukuslu tükrük salgısı (salivasyon) ↑• Kalp atımında ve vurum hacminde ↑• Genişletici etki:

• Kan damarları

• Bronşioller

• Katekolamin salgısı ↑• Yağ yıkımı ↑• Ejekülasyon (boşalma)

Sempatik Sistemin Uyarıcı EtkileriSempatik Sistemin Uyarıcı Etkileri

• Sindirim

• Pankreas salgıları

• İdrar çıkarma

Sempatik Sistemin Duraklatıcı EtkileriSempatik Sistemin Duraklatıcı Etkileri

• Adrenal medulla – salgı artışı

• Kıl kökü kasları (arrector pili) - kasılma

• Ter bezleri – salgı artışı

• Böbrekler – Renin salgısı

• Yağ doku - Yağ asidi salınması

• Bir çok kan damarı - daralma

Sadece Sempatik Uyarım Alanlar:Sadece Sempatik Uyarım Alanlar:

• Göz (pupilla)

• Tükrük bezleri

• Kalp

• Dolaşım sistemi

• Sindirim sistemi• Sfinkterler, faaliyet düzeyi, salgı bezleri,

Karaciğer

• İdrar kesesi• Sfinkterler ve kasılma

Zıt (antagonistik) Uyarımla Kontrol Edilenler:Zıt (antagonistik) Uyarımla Kontrol Edilenler:

O.S.S. RESEPTÖRLERİ – Toplu BakışO.S.S. RESEPTÖRLERİ – Toplu Bakış

Alıcı(reseptör) Yeri Yanıt İşlerge

Adrenerjik

α1 Yaygın Uyarıcı H.İ. Ca2+

α2 Sempatik-parasempatik uçlar Duraklatıcı cAMP

β1 Kalp, böbrek, Karaciğer, yağ doku Uyarıcı Enzim aktivasyonu

β2Kalp, iskelet kası, ince

barsak ve akciğer damarları

Duraklatıcı, gevşetici Enzim aktivasyonu

Kolinerjik

Nikotinik Ganglionlar, s.k.k. Uyarıcı Na+ kanallarınıaçarak

Muskarinik Parasempatik ve kolinerjik sempatik uçlar Değişken Enzim

aktivasyonu [K+]

Otonom Sinirlerin SinapslarıOtonom Sinirlerin Sinapsları

• Varikositler

• Sinaptik aralık yok

• Etki:

• Geniş bir alanda

• Yavaş

• Uzun süreli

Sempatik Sistemin Etkileri – EpinefrinSempatik Sistemin Etkileri – Epinefrin

Sentezi:

Tirozin → DOPA → Dopamin → Norepinefrin →Epinefrin (adrenal medullada)

Yıkımı:

• MAO (monoamin oksidaz)

• COMT (katekol-o-metil transferaz)

• Etkisi birkaç saniye sürer

• ACh’in etkisi: 20 milisaniye!

Norepinefrin Sentezi ve DöngüsüNorepinefrin Sentezi ve Döngüsü

Sempatik Sistemin Etkileri – E ve NESempatik Sistemin Etkileri – E ve NE

• Adrenalin (epinefrin, E)

• Kalp aktivitesini artırma

• Metabolizmayı artırma

• Bronşiollerde genişleme

• Noradrenalin (norepinefrin, NE)

• Damarların daraltılması

• Kan basıncının artırılması

Sempatik Sistemin Etkileri - AdrenoreseptörlerSempatik Sistemin Etkileri - Adrenoreseptörler

Adrenerjik Reseptörlerin Sınıflandırılması

Genel olarak;

• β1: Uyarıcı

• β2: Duraklatıcı-gevşetici En yaygın β reseptörü

• β3: Lipolitik (yağ dokuda)

• α1: UyarıcıEn yaygın α reseptörü

• α2: Duraklatıcı

Sempatik Sistemin Etkileri - AdrenoreseptörlerSempatik Sistemin Etkileri - Adrenoreseptörler

Sempatik Sistemin Etkileri - AdrenoreseptörlerSempatik Sistemin Etkileri - Adrenoreseptörler

Sempatik Sistemin Etkileri - AdrenoreseptörlerSempatik Sistemin Etkileri - Adrenoreseptörler

Sempatik Sistemin Etkileri - AdrenoreseptörlerSempatik Sistemin Etkileri - Adrenoreseptörler

Sempatik Sistemin Etkileri - AdrenoreseptörlerSempatik Sistemin Etkileri - Adrenoreseptörler

HEDEF HÜCRE

Otonom Reseptör Mekanizmaları: β1 Adrenerjik Reseptörler – Uyarıcı EtkiOtonom Reseptör Mekanizmaları: β1 Adrenerjik Reseptörler – Uyarıcı Etki

HEDEF HÜCRE

Otonom Reseptör Mekanizmaları: α2 Adrenerjik Reseptörler - BaskılamaOtonom Reseptör Mekanizmaları: α2 Adrenerjik Reseptörler - Baskılama

HEDEF HÜCRE

Otonom Reseptör Mekanizmaları: Muskarinik ACh ReseptörleriOtonom Reseptör Mekanizmaları: Muskarinik ACh Reseptörleri

Adrenal Medulla: Farklı Bir Sempatik GanglionAdrenal Medulla: Farklı Bir Sempatik Ganglion

• Sempatik uyarım sonucu:

• Kana katekolamin salınması

• Epinefrin (adrenalin) %80

• Norepinefrin (noradrenalin) %20• Dopamin (eser miktarda)

• Hedef:

• Tüm vücutta çok sayıda hedef

• Uzak hedefler; 10 kat daha uzun süreli etki

Adrenal Medulla: Farklı Bir Sempatik GanglionAdrenal Medulla: Farklı Bir Sempatik Ganglion

Adrenerjik Etkili İlaçlarAdrenerjik Etkili İlaçlar

• Sempatomimetik

• Epinefrin ve NE

•Efedrin, Tiramin, Amfetamin: NE salgısında artış

• Trisiklik antidepresanlar

•NE yıkımını geciktirici etki

Adrenerjik Etkiyi Baskılayan İlaçlarAdrenerjik Etkiyi Baskılayan İlaçlar

• Sempatolitik

• Reserpin

• NE sentez ve depolanmasını azaltır

• Sakinleştirici olarak kullanılır

• Beta baskılayıcıları (beta blokörler)

• Propranolol, atenolol

• Kalp hızı ve kasılma gücünü azaltıcı etki

Kolinerjik Etkili İlaçlarKolinerjik Etkili İlaçlar

• Parasempatomimetik

• ACh kullanılamaz (çabuk yıkılır)

• Muskarinik

• Pilokarpin: Schlemm kanalını genişletir.

• Nikotinik

• Nikotin: Hem sempatik hem parasempatik sistemi uyarır; İskelet kaslarını uyarır

• AChE İnhibitörleri: Diizopropil florofosfat (DFP), Fizotigmin, Neostigmin

Kolinerjik Etkiyi Baskılayan (antikolinerjik) İlaçlarKolinerjik Etkiyi Baskılayan (antikolinerjik) İlaçlar

• Parasempatolitik

• Atropin (“atropa belladonna” bitkisinden)

• Muskarinik antagonist

• Kullanıldığı yerler

• Pupilla genişletme

• Mukoza kurutma

• Sinir gazı panzehiri

Eferent Yollara Genel Bakış: Somatik ve Otonom KontrolEferent Yollara Genel Bakış: Somatik ve Otonom Kontrol

Bitti… Sorular ? ? ? Bitti… Sorular ? ? ?

Günün Sözü

Elime biraz para geçer geçmez, yeni kitaplar alırım.Geriye kalan olursa, onunla da yiyecek ve içecek...(Erasmus) ☺

Günün Sözü

Elime biraz para geçer geçmez, yeni kitaplar alırım.Geriye kalan olursa, onunla da yiyecek ve içecek...(Erasmus) ☺