ORSAM Su Araştırmaları Programı

Tuğba Evrim Maden (Dr.)Hidropolitik Uzmanı

E-mail: temaden@gmail.comhttp://www.orsam.org.tr/tr/SuKaynaklari/

ORSAM Su Araştırmaları Programı

Dünyadaki ve Türkiye’nin yakın çevresindeki su gündemine ilişkin güncel gelişmelerin ve su politikalarıyla ilgili eğilimlerin izlenmesi, elde edilen verilerin analiz edilmesiyle ortaya çıkan aydınlatıcı bulguların kamuoyuna ve karar alıcılara sunulması amacıyla ORSAM bünyesinde 1 Ocak 2011’de “ORSAM Su Araştırmaları Programı” kurulmuştur.

Ortadoğu’da, gerek iklimsel şartlar gerek kaynakların verimsiz kullanımı nedeniyle su bütçesindeki sıkıntıların ve buna bağlı olarak da politik, ekonomik ve toplumsal sorunların büyük artış göstermesi nedeniyle, ORSAM Su Araştırmaları Programı çalışmalarında Ortadoğu bağlantılı konulara öncelik verilmiştir.

Neden Su Programı?

Sınıraşan Sular

Su dağılımının dengesizliği yanında nüfusun artması, ülkelerin gelişmişlikleri ile doğru orantılı olarak suyun diğer alanlarda da kullanılmaya başlanması, gelişen teknoloji ve sanayinin su kaynaklarını kirletmesi ve değişen iklim koşullarının su kaynakları varlığını olumsuz bir şekilde etkilemesi ile dünya üzerinde çeşitli bölgelerde su kaynaklarının yetersizliği, su sorunu yaşanmasına neden olmuştur.

Birçok ülkenin su kaynakları, sınıraşan su özelliği taşımaktadır. Yerküre üzerinde yaklaşık 263 adet uluslararası nehir havzası bulunmaktadır ve bu havzalar yerkürenin yarısını kaplarken, toplam su kaynaklarının %60’ını oluşturmaktadır ve dünya nüfusunun % 40’ından fazlasını etkilemektedir.

ÜLKELERE GÖRE KİŞİ BAŞINA DÜŞEN YILLIK YENİLENEBİLİR SU KAYNAĞI

Ortadoğu’da Su Sorunu

• Hızlı Nüfus Artışı• Çatışmaların Yoğun Olması• Gıda Güvenliği Endişesi• Yarı-Kurak İklimin hakim olması• Su Kaynakların Yetersiz Olması• Su Kaynaklarının Eşit Dağılmaması• Su Kalitesinin Bozulması• Su kaynakların çoğunluğunun sınıraşan

özellikte olması (yaklaşık %70)

Orta Doğu’nun Başlıca Nehirleri

Fırat Ve Dicle Havzası (Fırat nehri 32 milyar/m3/yıl Dicle nehri 52 milyar/m3/yıl)

Şeria (Ürdün) Nehri Havzası -1.6 milyar/m3/yıl

Nil Nehri Havzası -84 milyar/m3/yılAsi Nehri Havzası - 2,470 milyar/ m3/yıl

Nil Nehri Havzası

Havzada Yer Alan Kıyıdaş ÜlkelerKongo Demokratik CumhuriyetiUgandaTanzanyaBrundiRuandaKenyaEritreEtiyopyaSudanGüney SudanMısır

Şeria (Ürdün) Nehri Havzası

Havzada Yer Alan Kıyıdaş ÜlkelerLübnanİsrailFilistinÜrdünSuriye

ASİ NEHRİ HAVZASI

Havzada Yer Alan Kıyıdaş Ülkeler

LÜBNANSURİYETÜRKİYE

Fırat-Dicle HavzasıHavzada Yer Alan Kıyıdaş ÜlkelerTürkiyeSuriyeIrakİran ( İran’ın Irak’ta Dicle nehrine yüzde 10’luk bir katkısı vardır o nedenle kıyıdaşlar arasında adı anılmaz)

Fırat-Dicle Havzası

Nehir Yıllık Akım Kıyıdaşların Katkısı

Fırat 35 31,6 (%90) 3,4 (%10) 0

Dicle 52,7 21,3 (%40) 0 31,4 (%60)

Toplam 87,7 52,9 (%60) 3,4 (%4) 31,4 (%36)

Havzada Başlıca Kriz Dönemleri

1975 Krizi Keban ve Tabqa Barajlarının

Doldurulması

1990 Krizi Atatürk Barajının Doldurulması

1996 Krizi Birecik Barajının İnşası

Fırat-Dicle Havzası’nda Mevcut Su Kullanım Anlaşmaları

• Türkiye-Suriye Arasındaki 1987 Protokolü

17 Temmuz 1987 tarihli Türkiye-Suriye Karma Ekonomik Komisyonu toplantısı, su sorunu üzerindeki müzakereler açısından önemli bir sonuç doğurmuştur. Protokol geçici bir anlaşma olarak kaydedilmiştir. Su sorunuyla ilgili pek çok madde içermektedir. Protokol metninin 6. Maddesi şu şekildedir: ‘Atatürk Baraj Gölü’nün doldurulması esnasında ve üç ülke arasında nihai paylaşım anlaşması gerçekleşene dek Türk tarafı yıllık ortalama 500 m³/saniye suyun Türkiye-Suriye sınırından geçmesini ve bir aylık akışın 500 m³/saniye’nin altında kalması halinde ise Türk tarafı farkı bir sonraki ay telafi etmeyi kabul eder’. “Protocol on Matters Pertaining to Economic Cooperation Between the Republic of Turkey and the Syrian Arab Republic, United Nations Treaty Series 87/12171, 17/7/1987.”

• Suriye ve Irak Arasında 1990 ProtokolüSuriye ve Irak, Atatürk Baraj Gölünün doldurulması nedeniyle nehrin akışının geçici bir süre durdurulmasının, GAP kapsamında gerçekleştirilecek projelerin neden olacağı pek çok su kesintisinin başlangıcı olarak değerlendirmiştir. Bu nedenle, 16 Nisan 1990’da Bağdat’ta gerçekleştirilen 13. Ortak Teknik Komite toplantısında, Suriye ve Irak ikili bir mutabakat çerçevesinde, Türkiye’den gelen Fırat suyunun % 58’inin Irak’ın kullanımı için bırakılması kararlaştırılmıştır. “Law No14 of 1990, ratifying the joint minutes concerning the provisional division of the waters of the Euphrates River, see http://ocid.nacse.org/qml/research/tfdd/toTFDDdocs/257ENG.htm. Accessed 30 May 2010.”

ÇÖZÜM MÜMKÜN MÜ?

• Su kaynakları açısından kıt bir bölge olan yerel, ulusal ve uluslararası ölçekte etkilerini yaşamıştır.

• Ortadoğu’nun politik durumu, su kaynakları yönetimi doğrudan etkilemektedir.

• Teknik bir durum siyasi bir durum olarak algılanmaktadır.

• Kıt olan su kaynakları en iyi şekilde yönetilerek verimli bir şekilde kullanılabilir.

• Doğru su yönetimi, doğru veriler ve işbirliği ile sağlanabilir.

• Veri problemi. • İşbirliği zayıf, özellikle kurumsallaşma da zayıf.

•Ülkelerin işbirliği, antlaşmalar, hukuki düzenlemelerin

yanında teknik çözümlerde fikir olarak ortaya sunulmaktadır. 

•Su talebini kontrol etmeyi ve azaltmayı hedefleyen çözümler

yanında su arzını destekleyen çözümler üretilmesi

• Su kaynaklarının en yoğun kullanıldığı tarım alanında

modern sulama tekniklerinin kullanımı ve hasar görmüş

altyapının rehabilitasyonu suyun verimli kullanımını

sağlayabilecek bir yöntem

•Atıksu arıtımı ve tekrar kullanımı

•Sanal Su (Virtual water)

Diğer çözümler;

Düşük Sermaye

• Yağmur birktirme (çatılarda)

• Acı (Brakish) su kullanımı

• Yağmur suyu depolama• Çöl Barajları• Akifer Besleme

Yüksek Sermaye• Deniz suyu arıtma

(Desalinasyon)• Acı Su arıtma • Su ithal etmek (Tanker,

boru hattı, medusa)• Havzalar arası su

transferi (ör.İran/ Türkiye-KKTC)

• Bulut tohumlama (kuru buz)