orman ve su İŞlerİ bakanliĞi - …...3 bakanlik proje ekİbİ orman ve su İşleri bakanlığı...

ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI

DOĞA KORUMA VE MİLLİ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

DİPSİZ LAGÜNÜ SULAK ALAN YÖNETİM PLANI PROJESİ

DİPSİZ LAGÜNÜ SULAK ALAN ALT HAVZASI BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK

ARAŞTIRMA ALT PROJESİ

NİHAİ RAPOR

VII. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ

MERSİN İL ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ

ARALIK-2012

ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI

DOĞA KORUMA VE MİLLİ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü

DİPSİZ LAGÜNÜ SULAK ALAN YÖNETİM PLANI PROJESİ

DİPSİZ LAGÜNÜ SULAK ALAN ALT HAVZASI BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK

ARAŞTIRMA ALT PROJESİ

Doğa Araştırmaları Derneği

İktisadi İşletmesi

ARALIK-2012

3

BAKANLIK PROJE EKİBİ

Orman ve Su İşleri Bakanlığı VII. Bölge Müdürlüğü

Etem BOZ Bölge Müdürü

Halil KORKMAZ Mersin Şube Müdürü

Nursel TURAN Doğa Koruma ve Sulak Alanlar Şube Müdürü

Dr. Ayşe DÜRGEN Veteriner Hekim

Orhan KARAKAYA Biyolog

Özlem RENKSOY Kimyager

Özlem KÖKCÜ Çevre Mühendisi

Murat BEŞER Memur

Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü

Ramazan DİKYAR Hassas Alanlar Dairesi Başkanı

Dr. B. Teoman MERİÇ Sulak Alanlar Şube Müdürü

Serhan ÇAĞIRANKAYA Ziraat Mühendisi

Şerif HIZLI Orman ve Su İşleri Uzmanı

Burcu ÜNAL Orman ve Su İşleri Uzman Yardımcısı

Fatih KÖYLÜOĞLU Orman ve Su İşleri Uzman Yardımcısı

4

PROJE EKİBİ

PROJE KOORDİNATÖRÜ

Itri Levent ERKOL

PROJE EKİBİ

Yrd. Doç. Harun AYDIN Hidrojeoloji Mühendisi

İlker ÖZBAHAR Biyolog (Zoolog +Ornitolog)

Yrd. Doç. Hüseyin KARAKUŞ CBS ve Uzaktan Algılama Uzmanı

Itri Levent ERKOL Su Ürünleri Mühendisi

Dr. Ayşegül DEMİR Çevre Mühendisi

Esra ERGİN Biyolog ( Botanik Uzmanı)

Ayşe İdil ÇAKIROĞLU Biyolog+Ekolog

5

Proje Sahibi

T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı

VII. Bölge Müdürlüğü

Mersin İl Şube Müdürlüğü

Projenin Adı

Dipsiz Sulak Alan Yönetim Planı Projesi

Dipsiz Sulak Alan Alt Havzası Biyolojik

Çeşitlilik Araştırma Alt Projesi

Projenin Yeri Tarsus, Mersin

Raporu Hazırlayan Kuruluş

Doğa Araştırmaları Derneği İktisadi İşletmesi

Adresi

Dr. Mediha Eldem Sok.No: 64/3

Kızılay/Ankara

Telefon ve Faks Numarası Telefon : 0 (312) 4321879

Faks : 0 (312) 4324394

Rapor Sunum Tarihi 17/12/2012

6

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ .................................................................................................................................................... 11

1 TANIMLAMA ............................................................................................................................. 14

1.1 Alan Konumu, Tanımı ve Sınırları ........................................................................................ 14

1.2 Mülkiyet Durumu .................................................................................................................. 15

1.3 Yönetim Yapısı (Koruma Statüleri ve Yönetim Çerçevesi) .................................................. 16

2 DOĞAL ve ÇEVRESEL VERİLER ............................................................................................ 17

2.1 Fiziksel Veriler ...................................................................................................................... 17

2.1.1 Jeolojik ve Topografik Özellikler .................................................................................. 17

2.1.2 Stratigrafi ....................................................................................................................... 17

2.2 Biyolojik Veriler .................................................................................................................... 54

2.2.1 Bitkisel ve Hayvansal Planktonlar ve Bentik Canlılar .................................................. 54

2.2.2 Sucul Omurgasızlar ....................................................................................................... 62

2.2.3 Sucul Omurgalılar ......................................................................................................... 63

2.2.4 Karasal Omurgalılar ...................................................................................................... 67

2.2.1 Sucul ve Karasal Bitkiler ............................................................................................... 85

2.3 Su Kalitesi ........................................................................................................................... 102

2.3.1 Giriş ............................................................................................................................. 102

2.3.2 Önceki Çalışmalar ....................................................................................................... 102

2.3.3 Materyal ve Çalışma Yöntemi ..................................................................................... 103

2.3.4 Bulgular ve Tartışma ................................................................................................... 105

2.3.5 Sorunlar ve Çözüm Önerileri ....................................................................................... 122

3 SOSYOEKONOMİK DEMOGRAFİK YAPI............................................................................ 123

4 GENEL DEĞERLENDİRME .................................................................................................... 132

4.1 Sulak Alanlar ....................................................................................................................... 132

4.2 Ekolojik Değerlendirme ...................................................................................................... 133

4.2.1 Dipsiz Lagünü’nün Biyolojik Çeşitliliği ..................................................................... 134

4.2.1.1. Dipsiz Lagünü’nün Ekosistem Çeşitliliği ............................................................................... 134

4.2.1.2. Dipsiz Lagünü’nün Tür Çeşitliliği .......................................................................................... 134

4.3 Niteliksel Değerlendirme..................................................................................................... 135

4.4 Sosyoekonomik Değerlendirme .......................................................................................... 136

4.5 Sulak Alan Koruma Bölgeleri ............................................................................................. 137

5 BAŞLICA SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ................................................................. 139

5.1 Mevcut Sorunlar .................................................................................................................. 139

5.2 Gelecekte Ortaya Çıkması Muhtemel Sorunlar ................................................................... 143

5.3. Çözüm Önerileri ...................................................................................................................... 145

6 ALANDA EKOTURİZM OLANAKLARININ GELİŞTİRİLMESİ ......................................... 147

7 KAYNAKÇA ............................................................................................................................. 148

7

ŞEKİLLER TABLOSU

Şekil 1: Adana Kuvaterner havzasının gelişimi (Şenol, 1989, Şenol vd., 1998) ........................... 19

Şekil 2: Değerlendirmeye alınan 3 MGİ’de kaydedilen yağışların mevsimsel oranları................. 28

Şekil 3: Adana MGİ yıllık toplam yağış grafiği ............................................................................. 29

Şekil 4: Adana MGİ yıllık toplam yağıştan birikimli sapma grafiği .............................................. 30

Şekil 5: Adana MGİ’de kaydedilen yağışların aylık ortalamaları .................................................. 30

Şekil 6: Adana MGİ’de kaydedilen yağışların mevsimsel oranları ................................................ 31

Şekil 7: Karataş MGİ yıllık toplam yağış grafiği ........................................................................... 31

Şekil 8: Karataş MGİ yıllık toplam yağıştan birikimli sapma grafiği ............................................ 32

Şekil 9: Karataş MGİ’de kaydedilen yağışların aylık ortalamaları ................................................ 33

Şekil 10: Karataş MGİ’de kaydedilen yağışların mevsimsel oranları ............................................ 34

Şekil 11: Mersin MGİ yıllık toplam yağış grafiği .......................................................................... 34

Şekil 12: Mersin MGİ yıllık toplam yağıştan birikimli sapma grafiği ........................................... 35

Şekil 13: Mersin MGİ da kaydedilen yağışların aylık ortalamaları ............................................... 36

Şekil 14: Mersin MGİ’de kaydedilen yağışların mevsimsel oranları ............................................. 36

Şekil 15: Adana MGİ aylık ortalama sıcaklık grafiği .................................................................... 38

Şekil 16: Adana MGİ mevsimlere göre aylık ortalama sıcaklık grafiği ......................................... 38

Şekil 17: Karataş MGİ aylık ortalama sıcaklık grafiği ................................................................... 39

Şekil 18: Karataş MGİ mevsimlere göre aylık ortalama sıcaklık grafiği ....................................... 39

Şekil 19: Mersin MGİ aylık ortalama sıcaklık grafiği.................................................................... 40

Şekil 20: Mersin MGİ mevsimlere göre aylık ortalama sıcaklık grafiği ........................................ 40

Şekil 21: Adana MGİ yıllık toplam buharlaşma grafiği ................................................................. 42

Şekil 22: Karataş MGİ yıllık toplam buharlaşma grafiği ............................................................... 43

Şekil 23: Mersin MGİ yıllık toplam buharlaşma grafiği ................................................................ 44

Şekil 24: Dipsiz Dalyanı Sulak Alan Alt Havzası ve Yakın Dolayında Yer Alan 3 MGİ için

Penman Yöntemi Kullanılarak Hesaplanan Hidrolojik Su Bütçesi Bileşenlerinin Aylık Değişimi50

Şekil 25: Aşağı Seyhan Havzası’ndaki kuyu loglarından elde edilen 3 boyutlu litoloji dağılımı

(Ekmekçi vd., 2007; Gürkan, 2005; Yalçınkaya, 2005) ................................................................. 53

Şekil 26: Aşağı Seyhan Havzası’ndaki yer altı litoloji dağılımı (Ekmekçi vd., 2007; Gürkan, 2005;

Yalçınkaya, 2005). ......................................................................................................................... 53

Şekil 27: Aşağıdan-yukarı ve yukarıdan-aşağı kontrol mekanizmalarının farklı besin tuzu

konsantrasyonlarındaki değişen etkileri (Shapiro & Wright 1984; Carpenter ve ark., 1985;

McQueen ve ark., 1989). ................................................................................................................ 56

Şekil 28: Tarsus Çayı Deltası’nın kurutulmadan önceki tahmini durumu ..................................... 71

Şekil 29: EUNIS habitat sınıflandırma anahtarından bir örnek ...................................................... 86

Şekil 30: Davis grid harita sistemi ................................................................................................. 87

Şekil 35 Dipsiz Lagünü’nde yüzey suyu kalite parametrelerinin yaz ve güz dönemlerinde

istasyonlara göre değişim grafikleri ............................................................................................. 117

Şekil 38: Köyde yaşayanların cinsiyetlere göre dağılımı ............................................................. 123

Şekil 39: Köyde yaşayanların okuryazarlık durumu .................................................................... 124

Şekil 40: Kulak yerleşiminde yaşayanların öğrenim durumu ...................................................... 124

Şekil 41: Çayboyu yerleşiminde yaşayanların öğrenim durumu .................................................. 125

Şekil 42: Baharlı yerleşiminde yaşayanların öğrenim durumu .................................................... 125

Şekil 43: Ağzıdelik yerleşiminde yaşayanların öğrenim durumu ............................................... 126

8

HARİTALAR TABLOSU

Harita 1: Dipsiz Lagünü sulak alan alt havzası ........................................................................ 14

Harita 2: Alanın mülkiyet durumu ........................................................................................... 16

Harita 3: İnceleme alanı ve yakın dolayının jeoloji haritası (Şenol vd.,1998’den

değiştirilmiştir) ......................................................................................................................... 18

Harita 4: İçel ili depremsellik haritası ...................................................................................... 20

Harita 5: İnceleme alanı yükselti haritası ................................................................................. 21

Harita 6: İnceleme alanı bakı haritası ....................................................................................... 22

Harita 7: İnceleme alanı eğim haritası ...................................................................................... 22

Harita 8: İnceleme alanının hidroloji haritası ........................................................................... 23

Harita 9: Meteoroloji gözlem ağı haritası ................................................................................ 26

Harita 10: İnceleme alanı ve çevresinde eşyağış dağılım haritası ............................................ 27

Harita 11 Dipsiz Dalyanı Sulak Alan Alt Havzası ve Yakın Dolayındaki Mevcut MGİ’na Ait

Eş Potansiyel Buharlaşma-Terleme Haritası (Thornthwaite Yöntemi) .................................... 46

Harita 12 Dipsiz Lagünü'nü besleyen Seyhan akımları ve Akdeniz sularını getiren kanallar.

Görüntüde Akdeniz'e bağlanan kanallar kapalı vaziyettedir. ................................................... 51

Harita 13: Dipsiz Lagünü sulak alan alt havzasında bulunan kuşlar için önemli habitat tipleri

haritası ...................................................................................................................................... 81

Harita 14: Dipsiz Lagünü sulak alan alt havzasında bulunan korumada öncelikli bitki türleri

için önemli habitat tipleri haritası ............................................................................................. 91

Harita 15 Dipsiz Lagünü sulak alan alt havzası habitat tipleri haritası (EUNIS, 2004 ............ 99

Harita 16 Dipsiz Lagünü yüzey suyu numunesi alınan örnekleme noktalarının konumu ..... 104

Harita 17 Alan çevresindeki yerleşim yerleri ......................................................................... 123

Harita 18 Dipsiz Lagünü Koruma Bölgeleri Öneri Haritası .................................................. 138

Harita 19 Seyhan Nehir Ağzı'nda Kıyı Erozyonunun Zamansal Etkisi ................................. 142

Harita 20 Berdan Çayı projelendirilmiş yatak değişimi ......................................................... 144

Harita 21 Kapatılan tatlı su girişi ve açılan dalyan boğazı ..................................................... 145

Harita 22 Otlatmaya kapatılması gereken kum tepesi ............................................................ 146

9

FOTOĞRAFLAR TABLOSU

Fotoğraf 1: Dipsiz sulak alanına ait bir görüntü ....................................................................... 15

Fotoğraf 2: Seyhan nehrinde tespit edilen yuvalardan çıkan Trionyx yavruları nehre doğru ilk

adımlarını atarken (Fotoğraf: Süleyman Ceylan) ..................................................................... 67

Fotoğraf 3: Saz kedisi (Felis chaus) ......................................................................................... 69

Fotoğraf 4: Sığır balıkçılı ......................................................................................................... 73

Fotoğraf 5: Gri balıkçıl ............................................................................................................. 73

Fotoğraf 6: Bataklık kırlangıcı ................................................................................................. 74

Fotoğraf 7: Yalıçapkını ............................................................................................................ 75

Fotoğraf 8: Alaca yalıçapkını ................................................................................................... 76

Fotoğraf 9: İzmir yalıçapkını .................................................................................................... 76

Fotoğraf 10: Arap bülbülü ........................................................................................................ 78

Fotoğraf 11: Tahrip edilmiş sazlıklar ....................................................................................... 82

Fotoğraf 12: Alanda tarım alanına dönüştürülmüş kumullar ................................................... 82

Fotoğraf 13: Otlatma baskısı .................................................................................................... 83

Fotoğraf 14: Kıyıda yazlıkçıların yaptığı yapılar ..................................................................... 84

Fotoğraf 15: Bromus psammophilus P.M.Sm .......................................................................... 88

Fotoğraf 16: Echinops dumanii C.Vural .................................................................................. 89

Fotoğraf 17: Hareketli kumul vejetasyonu ............................................................................... 92

Fotoğraf 18: Ipomoea stolonifera ............................................................................................. 93

Fotoğraf 19 : Sabit/yarı sabit kumul kuşağı vejetasyonu ......................................................... 94

Fotoğraf 20 Pancratium maritimum ......................................................................................... 94

Fotoğraf 21 Nemli tuzcul düzlükler ......................................................................................... 96

Fotoğraf 22 Centaurea calcitrapa subsp. cilicica ...................................................................... 96

Fotoğraf 23 Tuzcul bataklıklar ................................................................................................. 97

Fotoğraf 24 Phragmites australis toplukları ............................................................................. 98

Fotoğraf 25 : Dipsiz Lagünü’nde yaz dönemi örnekleme çalışmalarına ait görüntüler (Ayşegül

DEMİR) .................................................................................................................................. 109

Fotoğraf 26 Dipsiz Lagünü kuzeyinde lagüne bağlantılı küçük irili ufaklı kanallar (Ayşegül

DEMİR) .................................................................................................................................. 113

Fotoğraf 27 Dipsiz Lagünü’nde güz dönemi örnekleme çalışmalarına ait görüntüler (Ayşegül

DEMİR) .................................................................................................................................. 114

Fotoğraf 28 Echinops dumanii ve yeni açılan dalyan boğazı ................................................. 143

10

TABLOLAR

Tablo 1: İnceleme alanı civarındaki istasyonlarda kaydedilmiş yağış verileri ........................ 26

Tablo 2: İnceleme alanı civarındaki istasyonlarda kaydedilmiş sıcaklık verileri .................... 37

Tablo 3: İnceleme alanı civarındaki istasyonlarda kaydedilmiş buharlaşma verileri .............. 41

Tablo 4: Meteoroloji İstasyonları için Aylara Göre Düzeltme Katsayıları (F ()) .................. 45

Tablo 5: Thornthwaite Yöntemi ile MGİ için Hesaplanan Aylık Potansiyel Buharlaşma-

Terleme (ETp) Değerleri .......................................................................................................... 45

Tablo 6: Turc Yöntemi ile MGİ için Hesaplanan Gerçek Buharlaşma-Terleme (ETa) Değerleri

.................................................................................................................................................. 47

Tablo 7: Dipsiz Dalyanı Sulak Alan Alt Havzası ve Yakın Dolayında Yer Alan 3 MGİ için

Penman Yöntemi Kullanılarak Hesaplanan Hidrolojik Su Bütçesi ile İlgili Bilgiler. ............. 48

Tablo 8: Alanda bulunan zooplankton türleri .......................................................................... 59

Tablo 9: Alanda bulunan fitoplankton taksonları ..................................................................... 61

Tablo 10: Lagünde tespit edilen makro-omurgasızlar. ............................................................. 63

Tablo 11: 3/1 Numaralı Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğ uyarınca su

ürünlerine yönelik boy ve ağırlık yasakları .............................................................................. 65

Tablo 12: Çalışma kapsamında tespit edilen türler ve türlere ait IUCN koruma kriterleri ...... 66

Tablo 13: Çukurova Deltası’nda Gözlenen Herpetofauna Türleri (Hoffmann, 2003; Altan ve

ark., 2004) ................................................................................................................................ 69

Tablo 14: Alanda bulunan memeli türlerinin IUCN kriterlerine göre değerlendirme tablosu . 70

Tablo 15: Alandaki Kuş Türleri ve Koruma Durumları ........................................................... 80

Tablo 16: Alanda görülmesi muhtemel ve gözlemlenen endemik ve nadir türlerin tehlike

kategorileri ............................................................................................................................... 91

Tablo 17 Dipsiz Lagünü örnekleme noktalarına ait koordinatlar ve temsili lokasyonlar ...... 105

Tablo 18: Dipsiz Lagünü’nde yaz döneminde (25.06.2012) yapılan örnekleme çalışmalarına

ait sonuçlar ............................................................................................................................. 106

Tablo 19: Dipsiz Lagünü’nde güz döneminde ( 21.09.2012) yapılan örnekleme çalışmalarına

ait sonuçlar ............................................................................................................................. 110

Tablo 20: Dipsiz Lagünü yaz ve güz dönemlerinde ölçülen su kalitesi parametrelerinin

istatistiksel hesaplamaları ve kalite sınıflandırılması ............................................................. 118

Tablo 21 Sorun Ağacı ............................................................................................................ 139

11

GİRİŞ

Sulak alanlar, ekolojik ve ekonomik yönden büyük bir öneme sahip olup, doğal

işlevleri ve ekonomik değerleriyle yer yüzünün en önemli ekosistemleridir. Ayrıca tropik

ormanlardan sonra biyolojik çeşitliliğin ve organik madde üretiminin en yüksek olduğu

ekosistemlerdir. Sahip olduğu biyolojik çeşitlilik nedeniyle dünyanın doğal zenginlik

müzeleri olarak kabul edilirler (Beklioğlu ve ark., 2007). Sulak alanlar insan yaşamı için

ekonomik, kültürel, bilimsel ve rekreasyonel değerlerin önemli kaynağını teşkil eder (Pakalne,

2004). Sulak alanlar, koruma altında ve yaşamı tehlikede olan sayısız bitki ve hayvan türleri

için temel yaşam alanıdır. Ayrıca doğal dengenin sürdürülmesinde de önemli bir rol

oynamaktadır (Pakalne, 2004; Çevre Atlası, 2004).

Sulak alanlar, birinci derece bir faktör olarak suyun, çevreyi ve buna eşlik eden doğal

bitki ve hayvan hayatını kontrol ettiği alanlardır. Sulak alanlarla ilgili dünyada 50’den fazla

tanım yapılmıştır. Ancak uluslararası alanda yapılan en geniş ve en fazla kabul gören tanım

Ramsar Sözleşmesi’nde yer alan tanımdır (Pakalne, 2004). RAMSAR Sözleşmesi’nde

(Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar

Hakkında Sözleşme) (Madde 1) sulak alanlar; “doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suları

durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gel-git hareketinin çekilme devresinde altı

metreyi geçmeyen derinlikleri de kapsayan bütün sular, bataklıklar, sazlıklar ve turbalıklar”

olarak tanımlanmıştır. Bu tanım 17 Mayıs 2005 tarih ve 25818 sayılı Resmi Gazete’de

yayımlanan Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği’nde, 01/07/2003 kabul tarihli 4915 sayılı

Kara Avcılığı Kanunu’nda ve 26/04/2006 tarihinde yürürlüğe giren değişiklikle 2872 sayılı

Çevre Kanunu’nda yer alarak ulusal mevzuatımıza girmiştir. Bu tanıma ek olarak ABD

Mühendisler Gücü (U.S. Corps of Engineers) tarafından kabul edilen sulak alan tanımı ise

şöyledir. “ Suya doygun toprak koşullarına uyum sağlamış bitkilerin bolca bulunması için

yeterli süre ve aralıklarla yer altı ve yer üstü suyu ile doygun veya örtülü alanlardır. (Açıkgöz,

2001)

Ramsar Sözleşmesi’nin amacı; sulak alanların bulunduğu bölgenin su rejimini

düzenlemesi, karakteristik bitki ve hayvan topluluklarının, özellikle su kuşlarının barınmasına

olanak sağlaması ekonomik, bilimsel ve rekreasyonel olarak büyük bir kaynak teşkil etmesi,

kaybedilmesi halinde bir daha kazanılması mümkün olmaması nedeniyle sulak alan kaybına

neden olacak hareketlerin önlenmesidir (Altan ve ark., 2004; Demir, 2008).

12

Bütün sulak alanlar toprak, su, bitki, hayvan türleri ve besinler gibi fiziksel, biyolojik

veya kimyasal elemanlardan oluşur. Bu elemanların kendi içlerinde ve aralarında gerçekleşen

işlemler sulak alanların, yaban hayatı, dalyanlar ve ormanlar gibi kaynakların oluşumu, taşkın

kontrolü ve fırtınadan koruma gibi işlevlerin gerçekleşmesini sağlar. Bunun yanında biyolojik

çeşitlilik ve kültürel kalıtım gibi ya kendinden değerli ya da çeşitli yararların ortaya çıkmasına

neden olan ekosistem niteliklerinde bulunmaktadır. Sulak alanları önemli kılan bu işlev, ürün

ve ekosistem nitelikleridir. (Dugan, 1990).

Sulak alanların gereksinilen hidrolojik şartları sağlanamadığında, ekosistemleri

olumsuz yönde etkilenir. Bu tip ekosistemlerin korunması ve sürdürülebilmesi ancak su ve

toprak kaynaklarının geliştirilmesi hizmetleri ile lagünlerin yönetim planlarının birlikte

yürütülmesi ve uygulanması ile mümkündür. Çukurova lagünlerinin tamamı henüz bir

yönetim planına sahip değildir. Dolayısıyla yönetim planlarının bir an önce hazırlanması ve

bu yönetim planlarına göre işletilmelerinin sağlanması aciliyet arz etmektedir.

Deltalar, sulak alan ekosistemleri içerisinde, biyolojik çeşitlilik ve bulundukları

bölgede ekolojik dengenin korunması bakımından özel öneme sahiptirler. Akarsuların denize

döküldüğü bölgelerde oluştuklarından hem karasal hem de denizel faktörlerin etkisi altında

olup, deniz suyu ve tatlı su ortamları arasındaki geçiş bölgeleridir. Haliçler ve lagüner

ortamların ekolojisi fiziksel, kimyasal ve çevresel koşullara bağlı olarak oldukça değişken

özellikler gösterip, yapıları tatlı su ortamından aşırı tuzlu su ortamına kadar değişebilmektedir

(Gilabert, 2001). Bu değişkenlikler enlem ve iklime bağımlı olarak ortamdaki canlıların

dağılım ve yoğunluğunu da etkilemektedir.

Lagün gölleri coğrafik konum, hava, karasal havza, akarsu ve denizin etkisi altında

kalan sığ sulak alanlar olarak tanımlanabilir. Deniz ile olan bağlantısının kuvvetliliği ve

karasal havzanın toprak yapısı ile yüzey akısı ve biyotik aktiviteler lagün gölünün sediment

yapısının oluşumu ve dağılımında belirleyici etkenlerdendir. Bununla beraber lagünde etkisi

olan akarsuların ve denizel akıntılar ile dalgaların da lagün ve körfezlere doğru sediment

materyalinin taşınmasında etkili olmaktadır (Kırkgöz, 1998).

Lagünler; biyolojik zenginlikleri, balıkların beslenme-barınma-üreme ortamı olması,

balık stokları ekonomik zenginliği, kuş göç yolları ve kuşlar için beslenme-barınma-üreme

ortamı olması, doğal su arıtma özelliği, su çevrimindeki yeri, atmosfer ile buharlaşma-yağış

ilişkileri, havzasındaki ve beslenme alanındaki yer üstü ve yer altı sularıyla ilişkileri, yer altı

13

sularını besleme özelliği, taşkın öteleme fonksiyonları, iklimsel etkileri, kıyı yer altı sularında

tuzlu su - tatlı su girişimlerindeki dengeyi tesis etmesi, ekoturizm potansiyeli vb. özellikleri

dikkate alındığında korunması ve akılcı kullanım çerçevesinde değerlendirilmesi gereken

jeomorfolojik oluşumlardır.

Lagün gölleriyle ilgili olarak önceki yıllarda yapılmış çalışmalarda derinlik 1–1,5m ve

zemin sedimentinin çoğunlukla kumluk olduğu belirtilmektedir. (Alpbaz, 1990)

Lagünler, aynı zamanda tatlı su girdileri ve sığ olmalarından kaynaklanan etkin dip

karışımı nedeniyle besince zengin ortamlardır. Bu koşullar, lagünlerde üretim düzeylerinin de

yüksek olmasına neden olmaktadır. Lagüner sistemler dünyanın doğal biyolojik zenginlik

kaynakları olmalarının yanında, bilimsel çalışmalar için laboratuvar konumunda olup,

biyolojik çeşitliliğin korunması ve devamlılığının sağlanmasında büyük öneme sahip hassas

ve kırılgan ekosistemlerdir. (Balkaya ve Çelikoba, 2005; Anonim, 2007; Erdem, 2004).

Akdeniz Bölgesi’nin ve Çukurova’nın en önemli akarsuları Ceyhan-Seyhan- Berdan

Nehirleri, Çukurova Deltası’nı ve Çukurova lagün zincirini oluşturmuştur. Deltadaki göl ve

lagünler, Akdeniz’in su düzeylerinin değişmeye başladığı 4.dönemin sonunda (10.000 yıl

önce) oluşmaya başlamıştır.

Dipsiz sulak alanının da içinde yer aldığı Çukurova Deltası, Bern Sözleşmesi’nde

listelenen türlerin ve habitatların birçoğunu içermektedir. Barcelona Sözleşmesi’ne göre de

deltanın korunması Türkiye’nin uluslararası yükümlülüğündedir. Ancak deltada son yıllardaki

gelişmelere bakıldığında, doğal kaynakların giderek artan oranda tahrip edildiği

görülmektedir. Tarım alanlarının neredeyse lagün ve deniz kıyısına kadar genişlemesi, önemli

sulak alanlarının tarımsal amaçlı kurutulması, tarımsal kimyasalların yaşam ortamlarını

olumsuz etkilemesi, hatta kentleşme ve ikincil konutlar ile kıyıya olan talebin artması gibi

gelişmeler, tüm ekosistemi tehdit etmektedir (Artar, 2002).

14

1 TANIMLAMA

1.1 Alan Konumu, Tanımı ve Sınırları

Araştırma alanı Doğu Akdeniz Bölgesi’nde, Mersin-Tarsus ilçesi Baharlı köyü

sınırları içerisinde yer almaktadır. Doğuda Seyhan Nehri kanalı ile Tarsus Çayı arasında yer

alır, güneyde Akdeniz ile çevrilidir. Toplam alanı 1000 dekar olup bir birine bağlantısı olan

kanal ve göletleri içermektedir. Seyhan Nehri ile olan bağlantı kanallarından lagüne tatlı su

girişi sağlanmaktadır.

Dipsiz Lagünü sulak alan alt havzası UTM-ED50 izdüşüm sistemine göre 668997m-

673873m Doğu X değerleri ile 4070676m – 4065991m Kuzey Y değerleri arasında yer

almaktadır. Yaklaşık 3,2 kilometrelik kıyı şeridine sahiptir.

Harita 1: Dipsiz Lagünü sulak alan alt havzası

Alana en yakın yerleşim yeri Baharlı köyüdür. Çayboyu, Ağzıdelik ve Çatalca alana

yakın diğer köylerdir. Baharlı köyü 108’i erkek, 104’ü kadın olmak üzere 212 kişilik genel

nüfusa sahiptir.

15

Fotoğraf 1: Dipsiz sulak alanına ait bir görüntü

Çalışma alanı Çukurova Deltası Biyosfer Rezerv alanı içerisinde olup, aynı zamanda

Seyhan Deltası ÖBA’sı (Önemli Bitki Alanı) ve ÖDA’sı (Önemli Doğa Alanı) içerinde yer

alır. Dipsiz sulak alanı irili ufaklı birçok lagün ve bunların çevresinde yer alan sazlık, tuzcul

habitatlar, tarım alanları ile kumullardan oluşmaktadır. 0–5 m arasında yükseltilere sahip olan

alanın güney-batı kesimlerinde kıyıya paralel uzanan kum tepeleri yer almaktadır. Bitki örtüsü

Çukurova Deltası genel özellikleri ile benzerlik taşır.

1.2 Mülkiyet Durumu

Dipsiz Lagünü sulak alan alt havzasının da içerisinde bulunduğu alan, 1999 yılında 1.

Derece Doğal Sit ilan edilmiştir. Ayrıca bir kıyı alanı olduğu için 3621 sayılı Kıyı Kanunu

kapsamında ele alınmaktadır. Alanın tamamı kamu mülkiyetinde olmasına karşın alan sınırları

içerisinde yaklaşık 13 hektarlık tarım arazisi bulunmaktadır. Bu araziler, civardaki Baharlı ve

Çayboyu köylüleri tarafından ecri misil karşılığı ekilmektedir.

Ayrıca Dipsiz Lagünü dalyan işletmeciliği ve balık avlağı amacıyla İl Özel İdaresi

tarafından kiralanmaktadır.

16

Harita 2: Alanın mülkiyet durumu

1.3 Yönetim Yapısı (Koruma Statüleri ve Yönetim Çerçevesi)

Alan, Caretta caretta türü deniz kaplumbağalarının korunması amacıyla Mersin-

Kazanlı kumsalı ile birlikte 01.10.1999 tarihinde 3520 nolu Adana Kültür Tabiat Varlıklarını

Koruma Bölge Kurulu kararı ile 1.Derece Doğal Sit İlan edilmiştir. Alanın korunmasından

Mersin İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü ile Orman ve Su İşleri Bakanlığı VII. Bölge

Müdürlüğü Mersin Şube Müdürlüğü sorumludur. Ayrıca dalyan balıkçılığına ilişkin

uygulamaların izlenmesi Tarım Hayvancılık ve Gıda Güvenliği Bakanlığı Mersin İl

Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır.

17

2 DOĞAL ve ÇEVRESEL VERİLER

2.1 Fiziksel Veriler

2.1.1 Jeolojik ve Topografik Özellikler

İnceleme alanı ve yakın dolayında Kuvaterner yaşlı çökeller yüzlek vermektedir.

Bunlar Seyhan Deltası'nın oluşumu sırasında akarsu tarafından getirilen malzemenin

birikmesinden oluşmuş olan delta çökelleri ile kumullardır. İnceleme alanı ve yakın dolayının

jeoloji haritası Harita 3'te verilmektedir.

2.1.2 Stratigrafi

Dipsiz Gölü ve çevresinde yüzeylenen birimlerin litolojik özellikleri Şenol vd., 1998

tarafından yapılan jeoloji haritası temel alınarak aşağıda özetlemiştir.

2.1.2.1 Delta ve Kıyı Çökelleri

Siciliyen sonlarında Adana bölgesinde meydana gelen çöküntü alanlarının daha sonra

oluşan akarsu ve kolları tarafından getirilen materyallerle dolması sonucu delta çökelleri (Dç)

birikmiştir.

Bölgede büyük olasılıkla Tirreniyen’den günümüze kadar süregelen delta çökelimine

bağlı olarak gelişen delta loblarının denize ulaştığı yerlerde kıyı çökelleri (Kç) oluşmuştur. 2

metre kıyı sekisi olarak bilinen ve kıyı kumları içinde irili ufaklı kirli beyaz renkli pomzataşı

(Kefe taşı) kırıntıları içeren kıyı çökellerinin Ege Denizi’nde M.Ö. 4000-5000 yıllarında

patlayan volkanizma ile eş zamanlı olduğu düşünülmektedir. Daha sonra deniz seviyesindeki

alçalma ile güncel kıyı çökelleri oluşmuştur.

2.1.2.2 Kumullar

Yakın tarihte ve kıyıda günümüzde kıyıda esen şiddetli rüzgarların etkisi ile kıyıdaki

kumların onlarca metre içerilere kadar taşınması sonucu bölgede kıyı kumları oluşmuştur.

Bunlar kıyı boyunca yayılım gösteren 1-10 metre yükseklikteki tepecikler veya şeritler

halindedirler. Bitki örtüsünden yoksun olanlar, rüzgarın etkisi ile hareket ederler ve sık sık yer

değiştirirler. Bu kumullar, Yumurtalık ve Karataş dolaylarında, kıyıya yakın bölgelerde

18

kurulan Venedik, Bizans, Roma dönemine ait bazı antik yerleşim yerlerinin üstünü kısmen

veya tamamen örtmüştür.

Kumullardan alınan örneklerin ağır mineral analizlerinde içlerinde bulunan

minerallere göre kumulların kaynak kayasının Miyosen öncesi metamorfikler, magmatikler,

ofiyolitler, Neojen ve daha genç birimlerden türediği söylenebilir. Genellikle ofiyolitlerden

türeyen mineraller egemendir.

Harita 3: İnceleme alanı ve yakın dolayının jeoloji haritası (Şenol vd.,1998’den

değiştirilmiştir)

2.1.2.3 Tektonizma ve Jeolojik Evrim

Çalışma alanı ve yakın dolayı ülkemizin en önemli tektonik ilişkilerinden birinin

bulunduğu bölgede yer almaktadır. Çukurova Havzası’nda bulunan Toros istifi ile Amanos

Dağları istifi arasında çökelen Tersiyer yaşlı formasyonlar, daha sonraki sıkışma tektoniğinin

etkisiyle günümüzdeki konumlarını almışlardır. İnceleme alanının güneydoğusunda yer alan

Karataş dolaylarında güneydoğu-kuzeydoğu doğrultulu olan gidişler, Amanos Dağları’nın

kuzeybatı ucundan hafifçe dönerek, yaklaşık doğu-batı doğrultusu boyunca Kahramanmaraş

yöresinden doğuya doğru devam etmektedir (Bilgin vd., 1981). Üst Pliyosen sonlarında

19

bölgede meydana gelen çöküntü alanlarının, daha sonra oluşan akarsu ve kolları tarafından

getirilen malzemelerle Kuvaterner’de dolması sonucu Seyhan Deltası oluşmuştur (Şenol,

1989). Şenol (1989) tarafından yapılan çalışmada Adana Kuvaterner Havzası’nın gelişimi

blok diyagram şeklinde oluşturulmuştur (Şekil 1).

Şekil 1: Adana Kuvaterner havzasının gelişimi (Şenol, 1989, Şenol vd., 1998)

2.1.2.4 Depremsellik

İçel il sınırları içinde kalan yerleşim birimleri I., II., III. ve IV. Derece deprem

bölgeleri içinde kalmaktadır. İnceleme alanı ve yakın dolayı ise II. Derece deprem bölgesi

içinde yer almaktadır. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Afet İşleri Genel Müdürlüğü, Deprem

Araştırma Dairesi tarafından hazırlanan İçel ili depremsellik haritası Harita 4’te verilmektedir.

20

Harita 4: İçel ili depremsellik haritası

2.1.2.5 Hidrolojik ve Hidrojeolojik Veriler

2.1.2.5.1 Drenaj Sınırı

Pliyosen sonlarında Adana Bölgesi’nde meydana gelen çöküntü alanlarının, daha

sonra oluşan akarsu ve kolları tarafından getirilen malzemelerle Kuvaterner’de dolması

sonucu Seyhan Deltası oluşmuştur (Şenol, 1989). Bu süreçte ise Seyhan Deltası’nda çok

sayıda sulak alan özelliği taşıyan göl, lagün, menderes, sazlık ve bataklık alan oluşmuştur.

İnceleme alanı, Seyhan Nehri ile Berdan (Tarsus Çayı) Nehri’nin Akdeniz’e

döküldüğü bölgede Dipsiz Gölü ve yakın dolayını kapsamaktadır. Seyhan Nehir Havzası’nın

yükseltisi 0 m ile 3687 m arasında değişmekte olup ortalama yükseltisi 1296,2 m’dir. Seyhan

Nehir Havzası yaklaşık 22139 km2’lik yüzeysel drenaj alanına sahip olup nehrin uzunluğu ise

485 km’dir. Seyhan Nehri, Pınarbaşı ve Tomarza arasında kalan Tahtalı Dağları’nda

doğmakta ve Torosları aşarak Seyhan Deltası’ndan Akdeniz’e ulaşmaktadır.

21

İnceleme alanı içinde Seyhan delta sisteminin önemli parçalarından biri Dipsiz Lagünü

yer almaktadır. Bölgede morfolojik olarak düz-yayvan bir özellik göstermektedir (Harita 5).

Düzlük alanların kotu çoğunlukla 0.5 m -1 m arasında bulunmakta olup yükseltisi en fazla 10

m'ye ulaşan kumul tepeleri, inceleme alanı içindeki yüksek noktaları oluşturmaktadır.

İnceleme alanı yayvan bir özellik taşıdığı için bakı kumul alanlarda oldukça değişken; delta

kısmında güneye doğrudur (Harita 6). Alan eğimi düşük olup çoğunlukla 0-0.2 arasında

değişmektedir (Harita 7).

Harita 5: İnceleme alanı yükselti haritası

22

Harita 6: İnceleme alanı bakı haritası

Harita 7: İnceleme alanı eğim haritası

23

Dipsiz Gölü, Seyhan'dan açılmış bir kanal ile birlikte Akdeniz bağlantısının zaman

zaman açılması ile beslenimini sağlamaktadır. Yüzey drenaj alanı yaklaşık olarak 10.65

km2’dir.

2.1.2.5.2 Su Noktaları

2.1.2.5.2.1 Akarsular

İnceleme alanının doğu ve batı sınırında sırasıyla Seyhan ve Berdan Nehirleri

bulunmakta olup güney sınırını ise Akdeniz oluşturmaktadır (Harita 8). Bunun yanı sıra

inceleme alanı sınırları içinde olmamakla birlikte yakın civarında sulama ve drenaj kanalları

yer almaktadır. Söz konusu kanallar tarımsal sulama yanında tarımsal sulama sonucu açığa

çıkan suların tarım arazilerinden uzaklaştırılması amacı ile açılmıştır.

Harita 8: İnceleme alanının hidroloji haritası

24

2.1.2.5.2.2 Drenaj Kanalları

İnceleme alanı içinde Seyhan sularını Dipsiz Gölü’ne aktarmak için açılmış, Kaypak

ve Yuvalık mevkilerinde bulunan kanal dışında herhangi bir sulama-drenaj kanalı

bulunmaktadır. Seyhan bağlantısı kapalı olan kanal olasılıkla taşkın dönemlerinde faaliyete

geçip sularını Dipsiz Gölü’ne aktarmaktadır. Bu dönemler dışında kanaldan göle su taşınımı

olmamaktadır.

Dipsiz Gölü’nün batısında Seyhan Nehri ile bağlantı sağlamak için açılmış yaklaşık

210 m uzunluktaki kanal, gölün Akdeniz ile bağlantısının kesildiği dönemlerde faaliyete

geçmektedir. Sulak alan sistemine tatlı su taşınımı bu kanal vasıtasıyla yapılmaktadır.

Balıkçılık faaliyetinin yapıldığı dönemlerde Seyhan kanalı kapatılarak Akdeniz bağlantısı

açılmaktadır. Bu dönemlerde dalgaların getirdiği deniz suları nedeniyle göl sularının

tuzluluğu değişkenlik göstermektedir.

2.1.2.5.2.3 Sondaj Kuyuları

İnceleme alanında, sulama ve kullanma suyu temin etmek amacıyla açılmış derinlikleri

5-10 m geçmeyen kuyular bulunmaktadır. Söz konusu kuyular kayıt altına alınmamış olup

sayıları bilinmemektedir. Arazi çalışmalarında bir kaç noktada tespit edilen kuyulardan

yapılan çekimlerin sulak alanı etkileyecek boyutta olmadığı sanılmaktadır.

2.1.2.5.2.4 Göller

İnceleme alanı içindeki Dipsiz Gölü, Çukurova Deltası lagün sistemindeki en küçük

lagünlerden biridir. Dipsiz Lagünü'nün yüzey alanı yaklaşık 1.3 km2, çevresi ise 21.5 km’dir.

Söz konusu lagün, su kuşları için önemli bir yaşam, yumurtlama, kuluçka ve göç ortamı

oluşturmaktadır. Günümüzde bu lagün, dalyan balıkçılığı amacı doğrultusunda

değerlendirilmektedir.

Dipsiz Lagünü’nün kuzey kesiminde tuzlu bataklık ve çayırlık alanlar ile yer yer sazlık

alanlar yer almaktadır. Derinliği 30-50 cm arasında değişmekte olup morfolojik yapısı

yaklaşık D-B uzanımına sahip kumullar ile denetlenmektedir. Seyhan ve Berdan Nehirleri’nin

memba kesimlerinde inşa edilen su tutma yapıları (Berdan Barajı, Seyhan Barajı vb.)

nedeniyle sediman getiriminin azalması kıyı çizgisinin kuzeye (karaya) doğru sürekli

ilerlemesine neden olmaktadır. Dipsiz Lagünü'nü tehdit eden en önemli unsur olan kıyı

25

erozyonunu önlemek amacıyla lagün ile Akdeniz arasında kıyı çizgisi boyunca kumul

seddeler oluşturulmuştur.

Akdeniz bağlantısı zaman zaman kontrollü olarak açılan göl, deniz suyu yanı sıra yaz

aylarındaki buharlaşma nedeniyle zaman zaman tuzlu bir özellik sunmaktadır. Proje süresince

yapılan fiziksel ölçümlerde göl sularının Elektriksel İletkenlik (EC) değeri 13000 ile 19000

S/cm arasında değişmektedir. Dalyan balıkçılığı için önemli bir alan olan Dipsiz

Lagünü’nün beslenimi Seyhan'dan kanal ile gelen akımlar ve deniz suyu ile

gerçekleşmektedir.

2.1.2.5.3 Yağış, Sıcaklık ve Buharlaşma Analizleri

Bu bölüm kapsamında Dipsiz Dalyanı sulak alan alt havzası ve çevresinde bulunan,

sulak alan ekosistemini etkileyecek ve meteorolojik özelliklerini yansıtabilecek istasyonlarda

yağış, sıcaklık ve buharlaşma parametreleri değerlendirilmiştir.

Bu kapsamda söz konusu istasyonlardaki yağış, sıcaklık ve buharlaşma verileri her

istasyon bazında, ayrı ve birbirleri ile karşılaştırılarak değerlendirimiş ve genel olarak tüm

çalışma alanı ve çevresi için analizler gerçekleştirilmiştir.

Çalışma kapsamında kullanılan verilerin sağlandığı Devlet Meteoroloji İşleri Genel

Müdürlüğü istasyonlarının yer aldığı meteoroloji gözlem ağı haritası Harita 9'da verilmiştir.

26

Harita 9: Meteoroloji gözlem ağı haritası

2.1.2.5.3.1 Yağış Analizleri

Dipsiz Dalyanı sulak alanı ve çevresindeki ekosisteminin meteorolojik özelliklerini

yansıtması amacıyla, DMİ Genel Müdürlüğü tarafından işletilen ve işletilmiş uzun yıllar yağış

ölçümü bulunan aşağıdaki 3 istasyon seçilmiştir (Tablo 1).

İstasyon Adı ve No

Gözlem

Süresi

Yıllık Ortalama

Toplam Yağış

(mm)

Yıllık Maksimum

Toplam Yağış

(mm)

Yıllık Minimum

Toplam Yağış

(mm)

Adana DMİ-17351 1975-2008 656.76 1176.20(1981

yılı)

316.80 (2008 yılı)

Karataş DMİ-17981 1975-2008 771.88 1269.60 (1997

yılı)

366.30 (1993 yılı)

Mersin DMİ-17340 1975-2005 595.61 994.00 (2001 yılı) 301.60 (1982 yılı)

Tablo 1: İnceleme alanı civarındaki istasyonlarda kaydedilmiş yağış verileri

27

Dipsiz Dalyanı sulak alanı ekosistemi çevresinde değerlendirmeye alınan yukarıdaki 3

yağış istasyonundaki gözlem süresi içerisinde yıllık ortalama toplam yağış değerlerinin

yaklaşık olarak 600-770 mm arasında değiştiği; aritmetik ortalama yöntemine göre yıllık

ortalama toplam yağış miktarının ise 674,75 mm olduğu hesaplanmıştır.

Söz konusu 3 istasyondaki yıllık maksimum toplam yağışlar incelendiğinde ise genel

olarak 1976, 1981 ve 1994 yıllarında maksimum yağışlar görülmektedir. 3 istasyon için yıllık

maksimum toplam yağışın gözlenen yıllardaki ortalaması ise 1146.6 mm olarak

hesaplanmıştır. Yıllık minimum yağışlar gözlenen yıllardaki ortalaması ise 328.23 mm olarak

hesaplanmıştır.

Harita 10: İnceleme alanı ve çevresinde eşyağış dağılım haritası

3 yağış gözlem istasyonu için yapılan genel değerlendirme göz önüne alındığında

genel anlamda yağışlı ve kurak dönemlerin tüm istasyonlarda bir paralellik içinde olduğu

görülmektedir ki, bu değerlendirme tüm alanın genel anlamda aynı yağış karakterinde

olduğunu ortaya koymaktadır. 1995 yılından başlayan ve özellikle 2000 yılından sonra

belirgin olarak alanda bir kurak dönem yaşandığı ve yağış eğilimin ortalamanın altında

olduğu görülmektedir.

28

3 yağış istasyonundaki yağış verileri aylara göre değerlendirildiğinde tüm alan

genelinde en fazla yağış alan ayların kasım, aralık, ocak ve şubat ayları olduğu en az yağış

alan ayların ise haziran, temmuz, ağustos ve eylül ayları olduğu belirlenmiştir.

Dipsiz Lagünü çevresinde değerlendirmeye alınan 3 yağış istasyonu için gözlenen

yağışların; ilkbahar, yaz, sonbahar ve kış mevsimlerindeki dağılımı Şekil 2'de verilmektedir.

İnceleme alanı ve yakın çevresinde yer alan istasyonlarında gözlenen yağış değerlerine göre

etkin olan yağışlar, kış aylarında gözlenmektedir. Kış yağışları, yıllık toplam yağışın yaklaşık

% 50’sini oluşturmaktadır. Etkin olan kış yağışlarını sırası ile % 24 ile sonbahar yağışları, %

22 ile ilkbahar yağışları ve % 4 ile de yaz aylarında oluşan yağışlar izlemektedir.

Şekil 2: Değerlendirmeye alınan 3 MGİ’de kaydedilen yağışların mevsimsel oranları

Dipsiz Lagünü çevresinde değerlendirmeye alınan 3 yağış gözlem istasyonu için yağış

ölçümlerinin değerlendirmeleri ayrı ayrı aşağıdaki bölümde gerçekleştirilmiştir:

17351 numaralı Adana Meteoroloji İstasyonu:

17351 numaralı Adana Meteoroloji İstasyonu’nun 1975–2008 tarihleri arasındaki 34

yıllık toplam yağış değerleri Şekil 3’te değerlendirilmiştir. Adana Meteoroloji İstasyonu yağış

değerlerinin 34 yıllık ortalaması 656.75 mm’dir. Yağış grafiğinin genel eğilimine

bakıldığında 1976, 1981 ve 1994 yıllarında görülen 1000 mm’nin üzerindeki çok yüksek

yağışlar, ortalamanın genel seri içerisinde yükselmesine sebep olmaktadır. 1995 yılından

sonra da genel eğilimin ortalama değerin altında kaldığı gözlenmiştir.

47,75%

24,52%

5,30%

22,43%

Sonbahar

Kış

İlkbahar

Yaz

Adana Meteoroloji İstasyonu (DMİ 17351)

51,60%

17,63%

2,57%

28,20%

Sonbahar

Kış

İlkbahar

Yaz

Karataş Meteoroloji İstasyonu (DMİ 17981)

54,02%

19,49%

4,65%

21,84%

Sonbahar

Kış

İlkbahar

Yaz

Mersin Meteoroloji İstasyonu (DMİ 17340)

29

Şekil 3: Adana MGİ yıllık toplam yağış grafiği

17351 numaralı Adana Meteoroloji İstasyonu yağış değerleri için çizilen “Birikimli

Eklenik Sapma Grafiğinde” (Şekil 4) ise söz konusu 34 yıllık dönem içindeki kurak ve yağışlı

dönemler belirlenmiştir. Adana Meteoroloji İstasyonu için 1975 ve 1981 yılları arasındaki 6

yıllık dönemde genel eğilim açısından bir yağışlı dönem izlenmiş sonra birbirlerini izleyen 3-

4 senelik kurak ve yağışlı dönemler izlenmiştir. 1990 ve 1996 yılları arasındaki 6 yıllık bir

dönem içinde genel bir yağışlı dönem yaşayan bölgenin, bu tarihi izleyen ve gözlem sonu olan

2005 yılı sonuna kadar ulaşan 12 yıllık bir sürede bölgenin devamlı azalan bir eğilimle kurak

bir dönem içinde olduğu gözlenmektedir.

17351 numaralı Adana Meteoroloji İstasyonu’nun 1975–2008 yılları arasındaki 34

yıllık yağış değerleri aylara göre incelendiğinde ise (Şekil 5); en fazla kış aylarında özellikle

aralık ve ocak aylarında düştüğü, en az yağış alan ayların ise yaz döneminde haziran, temmuz,

ağustos ve eylül ayları olduğu grafikten belirlenmiştir. Meteorolojik açıdan mayıs-ekim ayları

arasında kalan aylar kurak dönem ile karakterize edilirken, kasım-nisan arasında kalan aylar

ise yağışlı dönem ile karakterize edilmektedir.

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

1200

19

75

19

76

19

77

19

78

19

79

19

80

19

81

19

82

19

83

19

84

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

Yıllık

To

pla

m Y

ağ

ış (

mm

)

Yıllar

Adana Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17351)Yıllık Toplam Yağış 1975-2008

Ortalama 656,75 mm

30

Şekil 4: Adana MGİ yıllık toplam yağıştan birikimli sapma grafiği

Şekil 5: Adana MGİ’de kaydedilen yağışların aylık ortalamaları

17351 numaralı Adana Meteoroloji İstasyonu’nda 1975–2008 yılları arasındaki 34

yıllık kaydedilen yağışların; ilkbahar, yaz, sonbahar ve kış mevsimlerindeki dağılımı Şekil

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

1200

19

75

19

76

19

77

19

78

19

79

19

80

19

81

19

82

19

83

19

84

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

Bir

ikim

li S

ap

ma (

mm

)

Yıllar

Adana Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17351) Toplam Yağış Birikimli Sapma Grafiği (1975-2008)

Birikimli sapma

YağışlıDönem

KurakDönem Yağışlı

Dönem

YağışlıDönem

KurakDönem

KurakDönem

109,32

84,72

59,84 56,84

44,33

19,129,46 6,23

14,20

49,75

83,38

119,56

0,00

20,00

40,00

60,00

80,00

100,00

120,00

140,00

160,00

Oca

k

Şubat

Ma

rt

Nis

an

Mayıs

Ha

zir

an

Te

mm

uz

Ağustos

Eylül

Ekim

Kasım

Aralık

Aylık

Ort

ala

ma

Ya

ğış

(m

m)

Aylar

Adana Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17351) Aylık Ortalama Yağış 1975-2008

Ortalama 54,73 mm

31

6’da verilmektedir. Adana Meteoroloji İstasyonu’nda gözlenen yağış değerlerine göre etkin

olan yağışlar % 47.75 oranı ile kış aylarında gözlenmektedir. Yağışların, % 24.52’si ilkbahar,

% 22.43’ü sonbahar ve % 5.30’u ise yaz aylarında gerçekleşmektedir.

Şekil 6: Adana MGİ’de kaydedilen yağışların mevsimsel oranları

17981 numaralı Karataş Meteoroloji İstasyonu:

Şekil 7: Karataş MGİ yıllık toplam yağış grafiği

17981 numaralı Karataş Meteoroloji İstasyonu’nun 1975-2008 tarihleri arasındaki 34

yıllık toplam yağış değerleri Şekil 7'de değerlendirilmiştir. Karataş Meteoroloji İstasyonu

yağış değerlerinin 34 yıllık ortalaması 771,88 mm’dir. Yağış grafiğinin genel eğilimine

bakıldığında 1976, 1981, 1994 ve 1997 yıllarında görülen 1000 mm’nin civarındaki yüksek

47,75%

24,52%

5,30%

22,43%

Sonbahar

Kış

İlkbahar

Yaz

Adana Meteoroloji İstasyonu (DMİ 17351)

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

1200

1300

1400

19

75

19

76

19

77

19

78

19

79

19

80

19

81

19

82

19

83

19

84

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

Yıllık

To

pla

m Y

ağ

ış (

mm

)

Yıllar

Karataş Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17981) Yıllık Toplam Yağış 1975-2008

Ortalama 771,88 mm

32

yağışlar bu istasyonda da görülmektedir. Aynı zamanda ortalamanın çok altında olan yıllar da

grafikten gözlenmektedir. Bu yıl içinde birçok değerde yağış ölçülememiş olması serinin en

yüksek ve en düşük değerler arasında kaldığını göstermektedir. Ayrıca 1999 yılından sonra

serinin devamlı ortalamanın altında değiştiği de grafikten görülmektedir.

Şekil 8: Karataş MGİ yıllık toplam yağıştan birikimli sapma grafiği

17981 numaralı Karataş Meteoroloji İstasyonu yağış değerleri için çizilen “Birikimli

Eklenik Sapma Grafiğinde” (Şekil 8) ise söz konusu 34 yıllık dönem içindeki kurak ve yağışlı

dönemler belirlenmiştir. Karataş Meteoroloji İstasyonu için 1975 ve 1981 yılları arasındaki 6

yıllık dönemde genel eğilim açısından bir yağışlı dönem izlenmiş sonra birbirlerini izleyen 3-

4 senelik kurak ve yağışlı dönemler izlenmiştir. 1993 ve 1998 yılları arasındaki 5 yıllık bir

dönem içinde genel bir yağışlı dönem yaşayan bölgenin, 1998 yılını izleyen ve gözlem sonu

olan 2005 yıl sonuna, ulaşan 10 yıllık bir sürede bölgenin azalan bir eğilimle kurak bir dönem

içinde olduğu gözlenmektedir.

17981 numaralı Karataş Meteoroloji İstasyonu 1975–2008 yılları arasındaki 34 yıllık

yağış değerleri aylara göre incelendiğinde ise (Şekil 9); en fazla kış aylarında özellikle aralık,

ocak ve şubat aylarında düştüğü, en az yağış alan ayların ise yaz döneminde haziran, temmuz

ve ağustos ayları olduğu grafikten belirlenmiştir. Meteorolojik açıdan nisan-eylül ayları

-400

-300

-200

-100

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Bir

ikim

li S

ap

ma

(m

m)

Yıllar

Karataş Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17981)Toplam Yağış Birikimli Sapma Grafiği (1975-2008)

Birikimli sapma

Yağışlı

Dönem

Kurak

Dönem

Yağışlı

Dönem Yağışlı

Dönem

Kurak

DönemKurak

Dönem

33

arasında kalan aylar kurak dönem ile karakterize edilirken, ekim-mart arasında kalan aylar ise

yağışlı dönem ile karakterize edilmektedir.

Şekil 9: Karataş MGİ’de kaydedilen yağışların aylık ortalamaları

17981 numaralı Karataş Meteoroloji İstasyonu 1975–2008 yılları arasındaki 34 yıllık

kaydedilen yağışların; ilkbahar, yaz, sonbahar ve kış mevsimlerindeki dağılımı Şekil 10' da

verilmektedir. Karataş Meteoroloji İstasyonu’nda gözlenen yağış değerlerine göre etkin olan

yağışlar % 51,60 oranı ile kış aylarında gözlenmektedir. Yağışların, % 28,20’si sonbahar, %

17,63’ü ilkbahar ve % 2,57’si ise yaz aylarında gerçekleşmektedir.

125,82

105,45

66,92

40,9128,60

11,524,13 4,22

21,34

73,79

123,13

168,10

0,00

20,00

40,00

60,00

80,00

100,00

120,00

140,00

160,00

180,00

200,00

Oca

k

Şubat

Ma

rt

Nis

an

Mayıs

Ha

zir

an

Te

mm

uz

Ağustos

Eylül

Ekim

Kasım

Aralık

Aylık

Ort

ala

ma

Ya

ğış

(m

m)

Aylar

Karataş Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17981) Aylık Ortalama Yağış 1975-2008

Ortalama 64,49 mm

34

Şekil 10: Karataş MGİ’de kaydedilen yağışların mevsimsel oranları

17340 numaralı Mersin Meteoroloji İstasyonu

17340 numaralı Mersin Meteoroloji İstasyonu’nun 1975–2005 tarihleri arasındaki 31

yıllık toplam yağış değerleri Şekil 11’de değerlendirilmiştir. Mersin Meteoroloji İstasyonu

yağış değerlerinin 31 yıllık ortalaması 595,61 mm’dir. Yağış grafiğinin genel eğilimine

bakıldığında 1981, 1985 ve 2001 yıllarında görülen yüksek yağışlar ortalamanın genel seri

içerisinde yükselmesine sebep olmaktadır.

Şekil 11: Mersin MGİ yıllık toplam yağış grafiği

51,60%

17,63%

2,57%

28,20%

Sonbahar

Kış

İlkbahar

Yaz

Karataş Meteoroloji İstasyonu (DMİ 17981)

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

19

75

19

76

19

77

19

78

19

79

19

80

19

81

19

82

19

83

19

84

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

Yıllık

To

pla

m Y

ağ

ış (

mm

)

Yıllar

Mersin Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17340)Yıllık Toplam Yağış 1975-2005

Ortalama 595,61 mm

35

17340 numaralı Mersin Meteoroloji İstasyonu yağış değerleri için çizilen “Birikimli

Eklenik Sapma Grafiğinde” (Şekil 12) ise söz konusu 31 yıllık dönem içindeki kurak ve

yağışlı dönemler belirlenmiştir. Mersin Meteoroloji İstasyonu için 1975 ve 1981 yılları

arasındaki 6 yılık dönemde genel eğilim açısından bir yağışlı dönem izlenmiş, sonra

birbirlerini izleyen 3-4 senelik kurak ve yağışlı dönemler izlenmiştir. 1988 ve 1993 yılları

arasındaki 5 yıllık bir dönem içinde genel bir kurak dönem yaşayan bölge, 1993 ile 2001

yılları arasındaki 8 yıllık dönemde genel eğilim açısından yağışlı bir dönem izlemiştir. Bölge

için gözlem süresi sonu olan 2005 yılı sonuna kadar da azalan bir eğilim ile kurak bir dönem

içinde olduğu gözlenmektedir.

Şekil 12: Mersin MGİ yıllık toplam yağıştan birikimli sapma grafiği

17340 numaralı Mersin Meteoroloji İstasyonu 1975–2005 yılları arasındaki 31 yıllık yağış

değerleri aylara göre incelendiğinde ise (Şekil 13); en fazla yağışın kış aylarında özellikle

aralık ve ocak aylarında düştüğü, en az yağış alan ayların ise yaz döneminde haziran, temmuz,

ağustos ve eylül ayları olduğu grafikten belirlenmiştir. Meteorolojik açıdan nisan-ekim ayları

arasında kalan aylar kurak dönem ile karakterize edilirken, kasım-mart arasında kalan aylar

ise yağışlı dönem ile karakterize edilmektedir.

-400

-300

-200

-100

0

100

200

300

400

500

600

19

75

19

76

19

77

19

78

19

79

19

80

19

81

19

82

19

83

19

84

19

85

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

Bir

ikim

li S

ap

ma (

mm

)

Yıllar

Mersin Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17340) Toplam Yağış Birikimli Sapma Grafiği (1975-2005)

Birikimli sapma

YağışlıDönem

KurakDönem

YağışlıDönem

YağışlıDönem

KurakDönem

KurakDönem

36

Şekil 13: Mersin MGİ da kaydedilen yağışların aylık ortalamaları

17340 numaralı Mersin Meteoroloji İstasyonu’nda 1975–2005 yılları arasındaki 31

yıllık kaydedilen yağışların; ilkbahar, yaz, sonbahar ve kış mevsimlerindeki dağılımı Şekil

14'te verilmektedir. Mersin Meteoroloji İstasyonu’nda gözlenen yağış değerlerine göre etkin

olan yağışlar % 54.02 oranı ile kış aylarında gözlenmektedir. Yağışların, % 21.84’ü sonbahar,

% 19.49’u ilkbahar ve % 4.65’i ise yaz aylarında gerçekleşmektedir.

Şekil 14: Mersin MGİ’de kaydedilen yağışların mevsimsel oranları

111,50

79,06

52,7242,75

22,99

9,79 10,63 7,85 9,11

41,44

82,20

137,80

0,00

20,00

40,00

60,00

80,00

100,00

120,00

140,00

160,00

Oca

k

Şubat

Ma

rt

Nis

an

Mayıs

Ha

zira

n

Te

mm

uz

Ağustos

Eylül

Eki

m

Kasım

Aralık

Ayl

ık O

rta

lam

a Y

ağ

ış (

mm

)

Aylar

Mersin Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17340) Aylık Ortalama Yağış 1975-2005

Ortalama 50,65 mm

54,02%

19,49%

4,65%

21,84%

Sonbahar

Kış

İlkbahar

Yaz

Mersin Meteoroloji İstasyonu (DMİ 17340)

37

2.1.2.5.4 Sıcaklık Analizi

Dipsiz Dalyanı sulak alan alt havzası ve çevresindeki ekosisteminin meteorolojik

özelliklerini yansıtması amacıyla, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü tarafından

işletilen ve işletilmiş uzun yıllar sıcaklık ölçümü bulunan aşağıdaki 3 istasyon seçilmiştir

(Tablo 2).

İstasyon Adı ve No Gözlem

Süresi

Yıllık Ortalama

Sıcaklık (oC)

Aylık Ortalama

Maksimum

Sıcaklık (oC)

Aylık Ortalama

Minimum

Sıcaklık (oC)

Adana DMİ-17351 1975-2008 19.1 28.5 (Ağustos) 9.5 (Ocak)

Karataş DMİ-17981 1975-2008 18.9 27.8 (Ağustos) 10.1 (Ocak)

Mersin DMİ-17340 1975-2005 19.2 28.3 (Ağustos) 10.4 (Ocak)

Tablo 2: İnceleme alanı civarındaki istasyonlarda kaydedilmiş sıcaklık verileri

Dipsiz Dalyanı sulak alan alt havzası ve çevresinde değerlendirmeye alınan yukarıdaki

3 sıcaklık gözlem istasyonundaki gözlem süresi içerisinde yıllık ortalama sıcaklık değerlerinin

18,9 oC – 19,2 oC arasında değiştiği; aritmetik ortalama yöntemine göre yıllık ortalama

sıcaklık değerinin ise 19.07 oC olduğu hesaplanmıştır.

Söz konusu 3 istasyondaki aylık ortalama maksimum sıcaklıklar incelendiğinde ise

ağustos ayının en sıcak ay olduğu belirlenmiştir. 3 istasyon için aylık ortalama maksimum

sıcaklığın gözlendiği Ağustos aylarındaki ortalama ise 28,2 oC olarak hesaplanmıştır. Aylık

ortalama minimum sıcaklıklarda ise en soğuk ay ocak olarak belirlenmiştir. 3 istasyon için

aylık ortalama minimum sıcaklığın gözlendiği ocak aylarındaki ortalaması ise 10,0 oC olarak

hesaplanmıştır.

Dipsiz Dalyanı sulak alan alt havzası ve çevresinde değerlendirmeye alınan 3 sıcaklık

gözlem istasyonu için sıcaklık ölçümlerinin değerlendirmeleri aşağıdaki bölümde ayrı ayrı

gerçekleştirilmiştir.


38

17351 numaralı Adana Meteoroloji İstasyonu’nun 1975-2008 tarihleri arasındaki 34

yıllık aylık ortalama sıcaklık değerleri Şekil 15'te, mevsimlere göre değişikliği ise Şekil 16’da

değerlendirilmiştir. Ölçüm yapılan 34 yılın ortalamalarına göre en soğuk ay 9.5 oC ortalama

ile ocak ayı, en sıcak ay ise 28.5 oC ortalama ile ağustos ayıdır. Bölge yaz aylarında 27.5 oC

ortalama sıcaklığa sahip iken kış aylarında ortalama sıcaklık 10.2 oC’dir.

Şekil 15: Adana MGİ aylık ortalama sıcaklık grafiği

Şekil 16: Adana MGİ mevsimlere göre aylık ortalama sıcaklık grafiği


9,5 10,4

13,4

17,5

21,8

25,7

28,3 28,526,1

21,6

15,2

10,9

-10,0

-5,0

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

Oca

k

Şu

ba

t

Ma

rt

Nis

an

Ma

yıs

Ha

zir

an

Tem

mu

z

Ağ

ust

os

Ey

lül

Ek

im

Ka

sım

Ara

lık

Ort

ala

ma

Sıc

ak

lık

(OC

)

Aylar

Adana Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17351)Aylık Ortalama Sıcaklık 1975-2008

Ortalama 19,1 0C

10,2

17,6

27,5

21,0

-5,0 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0

Ortalama Sıcaklık (OC)

Mevsim

Adana Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17351)

Mevsimlere Göre Ortalama Sıcaklık 1975-2008

39

17981 numaralı Karataş Meteoroloji İstasyonu’nun 1975-2008 tarihleri arasındaki 34

yıllık aylık ortalama sıcaklık değerleri Şekil 17'de, mevsimlere göre değişikliği ise Şekil

18’de değerlendirilmiştir. Ölçüm yapılan 34 yılın ortalamalarına göre en soğuk ay 10.1 oC

ortalama ile ocak ayı, en sıcak ay ise 27.8 oC ortalama ile ağustos ayıdır. Bölge yaz aylarında

26.5 oC ortalama sıcaklığa sahip iken kış aylarında ise ortalama sıcaklık 10.8 oC’dir.

Şekil 17: Karataş MGİ aylık ortalama sıcaklık grafiği

Şekil 18: Karataş MGİ mevsimlere göre aylık ortalama sıcaklık grafiği

17340 numaralı Mersin Meteoroloji İstasyonu:

10,1 10,8

13,6

17,1

21,0

24,6

27,2 27,825,8

21,6

15,8

11,5

-10,0

-5,0

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

Oca

k

Şu

ba

t

Ma

rt

Nis

an

Ma

yıs

Ha

zir

an

Tem

mu

z

Ağ

ust

os

Ey

lül

Ek

im

Ka

sım

Ara

lık

Ort

ala

ma

Sıc

ak

lık

(OC

)

Aylar

Karataş Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17981)Aylık Ortalama Sıcaklık 1975-2008

Ortalama 18,9 0C

10,8

17,2

26,5

21,1

-5,0 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0


Mevsim

Karataş Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17981)Mevsimlere Göre Ortalama Sıcaklık 1975-2008

40

17340 numaralı Mersin Meteoroloji İstasyonu’nun 1975-2005 tarihleri arasındaki 31

yıllık aylık ortalama sıcaklık değerleri Şekil 19’da, mevsimlere göre değişikliği ise Şekil

20'de değerlendirilmiştir. Ölçüm yapılan 31 yılın ortalamalarına göre en soğuk ay 10.4 oC

ortalama ile ocak ayı, en sıcak ay ise 28.3 oC ortalama ile ağustos ayıdır. Bölge yaz aylarında

27.1 oC ortalama sıcaklığa sahip iken kış aylarında ise ortalama sıcaklık 11.1 oC’dir.

Şekil 19: Mersin MGİ aylık ortalama sıcaklık grafiği

Şekil 20: Mersin MGİ mevsimlere göre aylık ortalama sıcaklık grafiği

10,4 11,1

13,8

17,7

21,5

25,2

27,9 28,3

25,8

21,4

15,9

11,9

-10,0

-5,0

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

Oca

k

Şu

ba

t

Ma

rt

Nis

an

Ma

yıs

Ha

zir

an

Tem

mu

z

Ağ

ust

os

Ey

lül

Ek

im

Ka

sım

Ara

lık

Ort

ala

ma

Sıc

ak

lık

(OC

)

Aylar

Mersin Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17340)Aylık Ortalama Sıcaklık 1975-2005

Ortalama 19,2 0C

11,1

17,6

27,1

21,0

-5,0 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0


Mevsim

Mersin Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17340)Mevsimlere Göre Ortalama Sıcaklık 1975-2005

41

2.1.2.5.5 Buharlaşma Analizleri

Dipsiz Dalyanı sulak alan alt havzası ve çevresindeki ekosisteminin meteorolojik

özelliklerini yansıtması amacıyla, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü tarafından

işletilen ve işletilmiş uzun yıllar buharlaşma ölçümüne ulaşılabilen aşağıdaki 3 istasyon

seçilmiştir (Tablo 3).

İstasyon Adı ve

No

Gözlem

Süresi

Yıllık Ortalama

Toplam

Buharlaşma(mm)

Yıllık Maksimum

Toplam

Buharlaşma(mm)

Yıllık Minimum

Toplam

Buharlaşma(mm)

Adana DMİ-

17351

1975-

2008

1531.14 1835 (1990 yılı) 1060.60 (1996

yılı)

Karataş DMİ-

17981

1986-

2008

1602.24 1908.3 (1994 yılı) 1308.20

(1998yılı)

Mersin DMİ-

17340

1975-

2003

1435.09 1680. (2000 yılı) 1126.40 (1979

yılı)

Tablo 3: İnceleme alanı civarındaki istasyonlarda kaydedilmiş buharlaşma verileri

Dipsiz Dalyanı sulak alan alt havzası ekosistemi çevresinde değerlendirmeye alınan

yukarıdaki 3 buharlaşma gözlem istasyonundaki gözlem süreleri içerisinde serbest su

yüzeyinden yıllık ortalama toplam buharlaşma değerlerinin yaklaşık olarak 1430-1600 mm

arasında değiştiği; aritmetik ortalama yöntemine göre serbest su yüzeyinden yıllık ortalama

toplam buharlaşma miktarının ise 1807,77 mm olduğu belirlenmiştir.

Söz konusu 3 istasyondaki yıllık serbest su yüzeyinden gerçekleşen toplam

buharlaşma gözlemleri incelendiğinde tüm yılların değerlerin genel anlamda ortalamaya yakın

olduğu gözlenmiştir. 3 istasyon için yıllık maksimum toplam buharlaşmanın gözlenen

yıllardaki ortalaması ise 1694,80 mm olarak hesaplanmıştır. Yıllık minimum serbest su

yüzeyinden gerçekleşen buharlaşma gözlemlerinde incelendiğinde, yıllık minimum toplam

buharlaşmanın gözlenen yıllardaki ortalaması ise 831,73 mm olarak hesaplanmıştır.

42

Tüm bu buharlaşma değerleri serbest su yüzeyinden buharlaşma değerleri olup havza

içerisindeki tüm alanlardan olan gerçek buharlaşma değerlerini karakterize etmemekle birlikte

açık su yüzeyi hesaplamalarında aktif olarak kullanılan değerlerdir.

Dipsiz Dalyanı sulak alan alt havzası ekosistemi çevresinde değerlendirmeye alınan 3

buharlaşma gözlem istasyonu için serbest su yüzeyinden buharlaşma ölçümlerinin

değerlendirmeleri ayrı ayrı aşağıdaki bölümde gerçekleştirilmiştir:


17351 numaralı Adana Meteoroloji İstasyonu’nda 1975–2008 yılları arasında ölçüm

yapılan 34 yıllık Class A pan ölçümlerine göre yıllık toplam buharlaşma ortalaması 1531.14

mm’dir (Şekil 21). Adana Meteoroloji İstasyonu’nda 1996 ve 1997 yıllarında buharlaşma

ölçümleri sağlıklı gerçekleştirilememiştir. Genel buharlaşma serisi içerisinde 1975–1987

yılına kadar serbest su yüzeyinden ölçülen buharlaşmanın 34 yıllık serinin altında kaldığı

belirgin olarak görülmektedir. 1989–1994 yılları arasında ise ortalamanın üzerinde yüksek

buharlaşma gerçekleşmiştir.

Şekil 21: Adana MGİ yıllık toplam buharlaşma grafiği

Adana Meteoroloji İstasyonu (DMİ)

Yıllık Toplam Buharlaşma 1975-2008

1000

1100

1200

1300

1400

1500

1600

1700

1800

1900

2000

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Yıllar

To

pla

m B

uh

arl

aşm

a (

mm

)

Ortalama 1531,14 mm

43


17981 numaralı Karataş Meteoroloji İstasyonu’nda 1986–2008 yılları arasında 1998

Nisan ve 2001 Haziran dönemi haricinde ölçüm yapılan Class A pan ölçümlerine göre yıllık

toplam buharlaşma ortalaması 1602,24 mm’dir (Şekil 22). Karataş Meteoroloji İstasyonu’nda

söz konusu zaman serisi içerisindeki serbest su yüzeyinden toplam buharlaşma değerleri genel

anlamda ortalama değere çok yakın değerler olarak gözlenmektedir.

Şekil 22: Karataş MGİ yıllık toplam buharlaşma grafiği

17340 numaralı Mersin Meteoroloji İstasyonu:

17340 numaralı Mersin Meteoroloji İstasyonu’nda 1975–2003 yılları arasında ölçüm

yapılan 29 yıllık Class A pan ölçümlerine göre yıllık toplam buharlaşma ortalaması 1465.09

mm’dir (Şekil 23). Mersin Meteoroloji İstasyonu’nda genel buharlaşma serisi içerisinde 1987

yılı sonrası seri ortalamasının üzerinde olduğu bazı yıllarda buharlaşmanın ortalamaya göre

%10 oranında artış içinde olduğu görülmektedir.

Karataş Meteoroloji İstasyonu (DMİ)

Yıllık Toplam Buharlaşma (1986-1998Nisan, 2001Haziran- 2008)

250

500

750

1000

1250

1500

1750

2000

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Yıllar

To

pla

m B

uh

arl

aşm

a (

mm

)

Ortalama 1602,24 mm

44

Şekil 23: Mersin MGİ yıllık toplam buharlaşma grafiği

2.1.2.5.6 Buharlaşma Verilerinin Değerlendirilmesi

Bu bölüm kapsamında; Dipsiz Dalyanı sulak alan alt havzası ve çevresinde yer alan

uzun yıllar gözlem yapan 3 adet MGİ’de gözlenen yıllık toplam serbest su yüzeyi

buharlaşması Thornthwaite, Penman ve Turc Yöntemleri ile hesaplanan buharlaşma-terleme

değerleri kıyaslanmıştır.

Potansiyel buharlaşma-terleme (ETp) - Thornthwaite yöntemi:

Bu yöntemde ETp sadece meteorolojik koşullar göz önüne alınır ve terlemenin

kaynağı olan bitki örtüsü etkisi göz ardı edilir. Yöntemde en önemli girdi faktörleri ortalama

aylık hava sıcaklığı ve alanın enlem derecesidir. Ülkemizde çok yaygın olarak kullanılan,

potansiyel buharlaşma-terleme değerlerinin hesaplanması yöntemidir.

Thornthwaite eşitliği:

ETp = 16 x 10xT/Ia x F()

a = (6.75*10-7 x I3) - (7.71*10-5 x I2) + (1.79*10-2 x I) + 0.49239

i = (T/5)1.514

şeklinde ifade edilir (Marsily,1986).

Burada:

ETp aylık potansiyel buharlaşma-terleme değeri (mm/ay),

800

900

1000

1100

1200

1300

1400

1500

1600

1700

1975

1976

1977

1978

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

To

pla

m B

uh

arl

aşm

a (m

m)

Yıllar

Mersin Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17340)

Yıllık Toplam Buharlaşma (1975-2003)

Ortalama 1465,09 mm

45

I yıllık sıcaklık indeksi (12 aya ait sıcaklık indeksleri (i)’nin toplamı),

i aylık sıcaklık indeksi,

T aylık ortalama hava sıcaklığı (C)

F () Düzeltme katsayısıdır ve bu katsayı alanın enlem derecesine göre Marsily

(1986) referansındaki ilgili tablolardan belirlenir.

Dipsiz Lagünü çevresinde bulunan 3 adet Meteoroloji İstasyonu için düzeltme

katsayıları (F()) değerleri Tablo 4'te verilmektedir.

Tablo 4: Meteoroloji İstasyonları için Aylara Göre Düzeltme Katsayıları (F ())

Yukarıdaki eşitlikler kullanılarak Dipsiz Dalyanı sulak alan alt havzası ve çevresinde

bulunan 3 adet meteoroloji istasyonu aylık ortalama potansiyel buharlaşma-terleme (ETp)

miktarları hesaplanmıştır (Tablo 5).

Tablo 5: Thornthwaite Yöntemi ile MGİ için Hesaplanan Aylık Potansiyel

Buharlaşma-Terleme (ETp) Değerleri

Thornthwaite yöntemi ile elde edilen potansiyel buharlaşma-terleme değerleri

kullanılarak Dipsiz Dalyanı sulak alan alt havzası ve yakın dolayı için eş potansiyel

buharlaşma-terleme eğrisi haritası oluşturulmuştur (Harita 11). Hesaplamalar sonucu elde

edilen veriler kullanılarak oluşturulan Harita 11’in değerlendirilmesi sonucunda Dipsiz

Dalyanı sulak alan alt havzası için potansiyel buharlaşma-terleme miktarı 1020,80 mm/yıl

olarak hesaplanmıştır.

Enlem Düzeltmesi Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

Adana - 37000' 0,860 0,840 1,030 1,100 1,220 1,230 1,250 1,170 1,030 0,970 0,850 0,830

Karataş- 36033' 0,866 0,846 1,030 1,100 1,215 1,226 1,246 1,166 1,030 0,970 0,856 0,836

Mersin- 36048' 0,862 0,842 1,030 1,100 1,218 1,228 1,248 1,168 1,030 0,970 0,852 0,832

Etp Ortalama Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam

Adana 13,53 15,85 33,48 62,34 108,73 154,69 192,41 182,93 134,08 84,87 36,01 17,43 1036,33

Karataş 16,02 18,09 35,08 60,49 100,91 141,11 176,76 173,27 131,51 85,59 39,76 20,24 998,84

Mersin 16,42 18,04 34,99 63,04 105,16 148,34 187,14 179,77 130,70 83,62 39,15 20,87 1027,23

Tüm alan 15,32 17,33 34,52 61,96 104,93 148,04 185,44 178,66 132,09 84,69 38,31 19,52 1020,80

46

Harita 11 Dipsiz Dalyanı Sulak Alan Alt Havzası ve Yakın Dolayındaki Mevcut MGİ’na Ait Eş

Potansiyel Buharlaşma-Terleme Haritası (Thornthwaite Yöntemi)

Gerçek buharlaşma-terleme (ETa) - Turc yöntemi:

Turc (1954), gerçek buharlaşma-terleme (ETa)’nin sıcaklık ve yağışın bir fonksiyonu

olduğunu şu şekilde ifade etmiştir:

ETa = P /[{0.9*(P2/L2)}0.5]

L = 300 + 25 T + 0.05 T3

Burada:

Eta yıllık gerçek buharlaşma-terleme değeri (mm),

P yıllık ortalama alansal yağış değeri (mm),

T yıllık ortalama hava sıcaklığıdır (C).

Dipsiz Dalyanı sulak alan alt havzası ve çevresinde bulunan 3 adet meteoroloji

istasyonu için gerçek buharlaşma-terleme (ETa) miktarı aşağıda kapsamlı olarak verilen Turc

Yöntemi ile hesaplanmıştır (Tablo 6).

47

Tablo 6: Turc Yöntemi ile MGİ için Hesaplanan Gerçek Buharlaşma-Terleme (ETa)

Değerleri

Turc Yöntemi ile elde edilen gerçek buharlaşma-terleme değerleri kullanılarak Dipsiz

Dalyanı sulak alan alt havzası için gerçek buharlaşma-terleme miktarı ortalama 598.40

mm/yıl olarak hesaplanmıştır.

2.1.2.6 Hidrolojik Bütçe

Dipsiz Dalyanı sulak alan alt havzası ve yakın dolayı ile ilgili su bütçesi

değerlendirmeleri Penman Yöntemi dikkate alınarak yapılmıştır.

2.1.2.6.1 Penman Yöntemi ile bütçe değerlendirmeleri

Dipsiz Dalyanı sulak alan alt havzası içerisinde bulunan, ekosistemi etkileyecek ve

meteorolojik özelliklerini yansıtabilecek 3 adet meteoroloji istasyonunda ölçülmüş uzun

yılların aylık ortalama yağış verileri ve Thornthwaite Yöntemi ile ilgili istasyonlar için

hesaplanan potansiyel buharlaşma-terleme değerleri kullanılarak her istasyon için hidrolojik

bütçe bileşenleri hesaplanmıştır. Hidrolojik bütçe, yıl içinde yağış ve buharlaşmada gözlenen

değişimlerin değerlendirmesi amacıyla yapılmaktadır. Su bütçesinin yapılmasıyla beraber,

hidrolojik bütçenin gerçek buharlaşma-terleme, eksik su, fazla su ve yer altı suyu beslenimi

gibi bileşenleri de belirlenebilmektedir.

ETa(mm) - TurcYıllık Ortalama

Yağış (mm)

Yıllık

Ortalama

Sıcaklık (oC)

Yıllık Gerçek

Buharlaşma-

Terleme ETa

(mm)

Adana 656,75 19,1 589,72

Karataş 771,88 18,9 656,23

Mersin 595,61 19,2 549,25

Tüm alan 674,75 19,07 598,40

48

Dipsiz Dalyanı sulak alan alt havzası ve yakın dolayında yer alan 3 MGİ için Penman

Yöntemi kullanılarak hesaplanan hidrolojik su bütçesi ile ilgili bilgiler Tablo 7'de

verilmektedir.

Tablo 7: Dipsiz Dalyanı Sulak Alan Alt Havzası ve Yakın Dolayında Yer Alan 3 MGİ

için Penman Yöntemi Kullanılarak Hesaplanan Hidrolojik Su Bütçesi ile İlgili Bilgiler.

Dipsiz Dalyanı sulak alan alt havzası ve yakın dolayında yer alan 3 MGİ için Penman

Yöntemi kullanılarak hesaplanan hidrolojik su bütçesinin aylara göre dağılımı ise Şekil 24'te

verilmektedir.

Adana Meteoroloji İstasyonu Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

Yağış (P) 109,32 84,72 59,84 56,84 44,33 19,12 9,46 6,23 14,20 49,75 83,38 119,56

Potansiyel Buharlaşma Terleme (ETp) 13,53 15,85 33,48 62,34 108,73 154,69 192,41 182,93 134,08 84,87 36,01 17,43

P – ETp 95,80 68,87 26,36 -5,50 -64,39 -135,57 -182,95 -176,70 -119,87 -35,12 47,38 102,13

Rezerv Su* 100,00 100,00 100,00 94,50 30,11 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 47,38 100,00

Gerçek Buharlaşma-Terleme (ETa) 13,53 15,85 33,48 62,34 74,44 19,12 9,46 6,23 14,20 49,75 36,01 17,43

Eksik Su (ETp – ETa) 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 135,57 182,95 176,70 119,87 35,12 0,00 0,00

Fazla Su (P – ETp) 95,80 68,87 26,36 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 49,51

Yeraltısuyuna İçakış 60,27 64,57 45,47 22,73 11,37 5,68 2,84 1,42 0,71 0,36 0,18 24,75

Yağış-Yeraltısuyuna İçakış 49,05 20,15 14,37 34,11 32,97 13,44 6,62 4,81 13,49 49,39 83,20 94,81

Aylık Nemlilik Katsayısı 7,08 4,34 0,79 -0,09 -0,59 -0,88 -0,95 -0,97 -0,89 -0,41 1,32 5,86

*Rezerv su 100 mm kabul edilmiştir

Karataş Meteoroloji İstasyonu Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

Yağış (P) 125,82 105,45 66,92 40,91 28,60 11,52 4,13 4,22 21,34 73,79 123,13 168,10


P – ETp 109,80 87,36 31,84 -19,58 -72,31 -129,58 -172,63 -169,05 -110,17 -11,80 83,37 147,86

Rezerv Su* 100,00 100,00 100,00 80,42 8,10 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 83,37 100,00


Eksik Su (ETp – ETa) 0,00 0,00 0,00 0,00 64,21 129,58 172,63 169,05 110,17 11,80 0,00 0,00

Fazla Su (P – ETp) 109,80 87,36 31,84 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 131,22





Mersin Meteoroloji İstasyonu Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

Yağış (P) 111,50 79,06 52,72 42,75 22,99 9,79 10,63 7,85 9,11 41,44 82,20 137,80


P – ETp 95,08 61,02 17,74 -20,29 -82,17 -138,55 -176,52 -171,92 -121,58 -42,18 43,05 116,93

Rezerv Su* 100,00 100,00 100,00 79,71 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 43,05 100,00


Eksik Su (ETp – ETa) 0,00 0,00 0,00 0,00 82,17 138,55 176,52 171,92 121,58 42,18 0,00 0,00

Fazla Su (P – ETp) 95,08 61,02 17,74 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 59,98





49

0

20

40

60

80

100

120

140

Ocak

Şub

at

Mart

Nis

an

Mayıs

Hazi

ran

Tem

muz

Ağ

usto

s

Eylü

l

Ekim

Kasım

Ara

lık

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

Yağ

ış (m

m)

AYLAR

Adana DMİ- Su Bütçesi Bileşenlerinin Aylara Göre Dağılımı

Potansiyel Buharlaşma-Terleme Yağış

Po

tan

siy

el B

uh

arla

şm

a-T

erle

me

(Etp

-mm

)

Fazla Su

Toprak NemindenFaydalanma

Eksik Su

Toprak NemininTamamlanması

Fazla Su

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

Ocak

Şub

at

Mart

Nis

an

Mayıs

Hazi

ran

Tem

muz

Ağ

usto

s

Eylü

l

Ekim

Kasım

Ara

lık

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

Yağ

ış (m

m)

AYLAR

Karataş DMİ- Su Bütçesi Bileşenlerinin Aylara Göre Dağılımı


Po

tan

siy

el B

uh

arla

şm

a-T

erle

me

(Etp

-mm

)

Fazla Su


Eksik Su Toprak NemininTamamlanması

Fazla Su

50

Şekil 24: Dipsiz Dalyanı Sulak Alan Alt Havzası ve Yakın Dolayında Yer Alan

3 MGİ için Penman Yöntemi Kullanılarak Hesaplanan Hidrolojik Su Bütçesi

Bileşenlerinin Aylık Değişimi

Dipsiz Dalyanı sulak alan alt havzası ve yakın dolayında bulunan 3 MGİ için

hesaplanan su bütçe bileşenlerinde yaklaşık olarak aynı eğilim gözlenmektedir. Tüm

istasyonlarda aralık-ocak-şubat-mart aylarında etkili yağış neticesinde su fazlalığı varken,

nisan ayında yağışın azalması ve yüksek sıcaklığa bağlı yüksek ısı girdisi ile artan buharlaşma

miktarı kısmen yağışlardan kısmen de birimlerin uygun olması durumunda toprak neminden

karşılandığı; bölgede oldukça kurak geçen mayıs-haziran-temmuz-ağustos-eylül-ekim

aylarında ise su bütçesi açısından su eksikliği yaşandığı, kasım ayında ise toprak neminin

tamamlanması yapılan hesaplamalar sonucu görülmektedir.

2.1.2.7 Dipsiz Lagünü Su Bütçesi

Dipsiz Lagünü esas olarak iki ayrı su kütlesinden beslenmektedir (Harita 12). Bunlar;

- Seyhan'a bağlanan kanaldan gelen akımlar

- Akdeniz'den dalgalar yoluyla kumullar arasında açılan kanaldan gelen deniz suyudur.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

Ocak

Şub

at

Mart

Nis

an

Mayıs

Hazi

ran

Tem

muz

Ağ

usto

s

Eylü

l

Ekim

Kasım

Ara

lık

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

Yağ

ış (m

m)

AYLAR

Mersin DMİ- Su Bütçesi Bileşenlerinin Aylara Göre Dağılımı


Po

tan

siy

el B

uh

arla

şm

a-T

erle

me

(Etp

-mm

)

Fazla Su


Eksik SuToprak NemininTamamlanması

Fazla Su

51

Bu iki kanal, bölgede dalyancılık faaliyeti gösterenler tarafından balıkçılık

faaliyetlerine göre düzensiz aralıklarda açılmakta olup gelen su akımı ölçülmemektedir. Bu

nedenle Dipsiz Gölü’nün su bütçesini oluşturmak mümkün olmamıştır.

Lagünün alt drenaj havzasından yağışların yoğun olduğu dönemlerde sellenme ile

birlikte gelen akımlar olmasına karşın, havza alanının oldukça küçük (~10.65 km2) olması

nedeniyle bu tatlı su girdisi Seyhan ve Akdeniz katkılarına göre ihmal edilebilecek boyuttadır.

Harita 12 Dipsiz Lagünü'nü besleyen Seyhan akımları ve Akdeniz sularını getiren kanallar.

Görüntüde Akdeniz'e bağlanan kanallar kapalı vaziyettedir.

2.1.2.7.1 Hidrojeoloji

Aşağı Seyhan Havzası’ndaki yer altı suyu ile ilgili olarak, DSİ Genel Müdürlüğü

tarafından "Sakarya-Seyhan Havzalarında Kirlenme Durumlarının İncelenmesi ve Bu

Havzalarda Kalite Sınıflarının Tespiti Projesi" kapsamında çalışmalar yapılmıştır. Söz konusu

projenin Haziran 1992 tarihli raporuna göre, Aşağı Seyhan Havzası’ndaki yıllık yer altı suyu

rezervinin 500 hm3 civarında olduğu ve bu rezervin yılda yaklaşık 139,5 hm3’lük kısmı

52

kullanıldığı belirtilmektedir (DSİ, 1992). İnceleme alanı ve yakın dolayındaki yerleşim

birimlerinin içme ve kullanma suyu ihtiyacı yer altı suyundan karşılanmaktadır (ASO, 1992).

2.1.2.7.1.1 Hidrojeolojik Yapı

Dipsiz Lagünü'nün hidrojeolojik yapısı hakkında bilgiler oldukça sınırlıdır. Aşağı

Seyhan Havza'sında yoğun yer altı suyu kullanımı olmakladır. Bununla birlikte Dipsiz

Lagünü alt havzası içinde bir-iki sığ kuyu var ise de log bilgilerine ulaşılabilen kuyu

bulunamamıştır. Bu nedenle inceleme alanı içinde muhtemel akifer, akiklüd vb. sınırları,

hidrolik özellikleri ve yer altı suyu seviye gözlemleri bilgileri bulunmamaktadır.

Ekmekçi vd., (2007), Gürkan (2005) ve Yalçınkaya (2005) tarafından Aşağı Seyhan

Havzası’nda yapılan çalışmalarda, kuyu loglarından litoloji tanımlamasının az killi kum, killi

siltli kumlu çakıl, siltli çakıl, az çakıllı kil, vb. şekilde yapıldığı belirtilmekle birlikte Aşağı

Seyhan Havzası’ndaki birimler kil, kum ve çakıl olarak gruplandırılmıştır. Ova kesiminde

açılmış ve litoloji bilgilerine ulaşılmış kuyularda gözlenmiş litolojik birimler ile oluşturulan

blok diyagram ve litoloji dağılım grafikleri Şekil 27 ve Şekil 28’de verilmektedir. Şenol vd.,

(1989) tarafından yapılan çalışmada, Adana ve Tarsus kıyı bölgelerindeki Ceyhan ve Seyhan

Deltaları’nın akarsular tarafından getirilen malzemelerin Kuvaterner’de biriktirilmesi ile

oluştuğu belirtilmektedir. Dipsiz Lagünü sulak alan sisteminin Seyhan Nehri'nin boşalım

noktasına yakın taşkın ovasında bulunmasından dolayı, bu alandaki litolojik yapı (kil, silt,

kum, çakıl, vb.) heterojen bir yapı kazanmıştır..

53

Şekil 25: Aşağı Seyhan Havzası’ndaki kuyu loglarından elde edilen 3 boyutlu litoloji

dağılımı (Ekmekçi vd., 2007; Gürkan, 2005; Yalçınkaya, 2005)

Şekil 26: Aşağı Seyhan Havzası’ndaki yer altı litoloji dağılımı (Ekmekçi vd., 2007;

Gürkan, 2005; Yalçınkaya, 2005).

Şekil 25 ve Şekil 26’da verilen yer altı litoloji dağılımı incelendiğinde, birimlerin

düşey yönde birbirinden ayrı katmanlara ayrılamadığı ve iri-ince taneli malzemelerin

heterojen bir karışım sergilemekte ve yanal ve düşey yönde geçişler olduğu görülmektedir.

İnceleme alanındaki yer altı suyu içeren kum ve çakıl seviyeleri, killi tabakalar tarafından

sıkıştırılmış olup bazı bölgelerde basınçlı akifer konumunda bulunmaktadır. Bu bölgelerde

şahıslar tarafından açılmış kuyularda akar artezyen koşulları oluşmuştur.

54

2.1.2.7.1.2 Yer Altı Suyu Seviyesi

Dipsiz Lagünü sulak alanı içerisinde yer altı suyu seviyesi ölçümü yapılabilecek

nitelikte keson kuyu veya sondaj kuyusu bulunmamaktadır. Bununla birlikte yer altı suyunun

doğal olarak boşaldığı kaynak ve kaptaj yapıları da bulunmamaktadır. Bu nedenle yer altıs

uyu seviye dağılım haritası oluşturulamamıştır. Sulak alanın denizden yüksekliği yaklaşık 0.5

m civarındaki düz ovalık olması nedeniyle inceleme alanındaki yer altı suyu seviyesi

çoğunlukla birkaç dm derinlerde yer almaktadır.

2.2 Biyolojik Veriler

2.2.1 Bitkisel ve Hayvansal Planktonlar ve Bentik Canlılar

Su, tüm yaşayan organizmaların en önemli bileşeni olması sebebiyle canlı yaşamın

devamlılığı için vazgeçilmez bir ortamdır. İnsanlar başta içme suyu olmak üzere endüstriyel

kullanım, tarımsal sulama, taşımacılık ve rekreasyonel faaliyetler gibi daha birçok farklı

alanda suya ve beraberinde sulak alanlara bağımlıdır. Biyosferin sınırları, suyun bulunması ile

tanımlanır. Dünyanın hidrosfer tabakası yaklaşık 1386×106 km3 su içermektedir. Bunun

yaklaşık % 97,5’ini tuzlu sular oluştururken sadece %2,5’i tatlı sudur. %2,5 oranındaki tatlı

suların önemli bir kısmı ise (%68,3) kutuplarda ve dağlarda buzul olarak bulunmakta; geri

kalan % 31,4’lük kısmını ise yer altı suları oluşturmaktadır. Dünyadaki tatlı suyun yalnız

%0,26’sı göller, nehirler ve rezervuar kaynaklarından oluşmaktadır. Yalnız bu veriler bile

bize sulak alanların insanlık için önemini vurgulamaktadır. Geçmişten günümüze kadar tüm

medeniyetler büyük nehirlerin taşkın alanlarında veya büyük göllerin bulunduğu tatlı su

kaynaklarının kenarına kurulmuştur. Bu sayede bu çok verimli tatlı su kaynaklarından ek

ürünler ve hizmetler sağlamışlardır (Moss, 1998; 2005).

Kara ve deniz arasında yer alan kıyısal lagünler hem karasal hem de denizel faktörlerin

etkisi altında olup, deniz suyu ve tatlı su ortamları arasındaki geçiş bölgeleridir (Çevik, 2008).

Lagünler, ekolojik ve ekonomik olarak çok önemli alanlardır. Bulunduğu bölgenin su

rejimini düzenleme, karakteristik bitki ve hayvan topluluklarına barınma imkanı sağlama,

ekonomik, kültürel, bilimsel ve rekreasyon amaçlı büyük bir kaynak oluşturma gibi birçok

işlevsel görev üstlenmektedirler (Sümer ve Balık, 2007; Deniz, 2004). Lagüner ortamların

ekolojisi fizikokimyasal koşullara bağlı olarak oldukça değişken özellikler gösterip, yapıları

55

tatlı su ortamından aşırı tuzlu su ortamına kadar değişebilmektedir (Gilabert, 2001). Özellikle

balıkçılık amacıyla çoğunlukla insan denetimi altında olan lagünler, beslenmek için lagünlere

giren balıkların lagün ağzının kapatılması suretiyle avlanmasını kolaylaştırır. Birçok balık

türünün yaşamlarının en az bir devresini lagünlerde geçirmesi hem biyolojik hem de

ekonomik olarak önemlidir. Ekonomik olarak değeri olan balıkların dışında memeli

hayvanlar, kuşlar gibi pek çok canlı için yaşam alanıdır. Örneğin Orta Anadolu’daki sulak

alanların donması sonucu pek çok su kuşu güneydeki sulak alanlarımızda kışı geçirmektedir.

Göç yolu üzerinde bulunmasından dolayı göç sırasında değişik türden çok kalabalık kuş

gruplarına beslenme ve konaklama imkânı sağlamaktadır (Anonim, 2000).

Son yıllarda sığ göl sulak alanlarındaki besin ağı yapısı ve etkileşimleri ile ilgili ciddi

araştırmalar yapılmıştır. Geçtiğimiz yüz yılın son çeyreğine kadar en geçerli görüş; besin

ağının, en alt basamağındaki besin kaynakları ile kontrol edildiği ve besin zinciri boyunca en

alttan yönlendirildiği şeklindeydi. Örneğin “fitoplanktonun (bitkisel plankton) populasyon

yoğunluğu, besin tuzları ve ışık tarafından kontrol edilirken, zooplankton (hayvansal

plankton) ise fitoplankton tarafından kontrol edilir” görüşü gibi. Plankton suda bulunan,

hareket yeteneği akıntıya bağımlı olan canlılara verilen genel isimdir. Bu durum ‘aşağıdan-

yukarı’ kontrol ya da ‘kaynak kontrolü’ olarak adlandırılmaktadır (McQueen ve ark., 1986).

1965-76 yılları arasında yapılan araştırmaların temelini bu görüş oluşturmaktaydı (Golterman,

1990). Daha sonraki yıllarda besin ağlarının avcı kontrolü ya da ‘yukarıdan-aşağı’ kontrol

edildiği görüşü ortaya atılmıştır. Bu görüşe göre, balık populasyonu zooplanktonu,

zooplankton populasyonu ise fitoplanktonu kontrol etmektedir (Gulati ve ark. 1990; Shapiro

ve Wright 1984; Carpenter ve ark. 1985; McQueen ve ark. 1989; Jeppesen ve ark. 2006,

2007a; Jeppesen ve ark., 2007b; Merhoff ve ark. 2007; Kosten ve ark. 2009). Yukardan-aşağı

kontrol nedeniyle besin zincirinin üst halkalarında (özellikle balıklarda) meydana gelen bir

değişim daha aşağıdaki seviyeleri etkilemektedir. Göllerdeki bu değişimler besin tuzu

miktarlarını da etkilemektedir. Bu etkileşim trofik kademeli dizi (trophic cascade) olarak

adlandırılmaktadır (Carpenter ve ark.,1993, Jeppesen ve ark.,2005). Bununla birlikte değişen

besin tuzu seviyelerinde kaynak ve avcı kontrolünün ‘birlikte etkisi’ önemlidir (Jeppesen ve

ark., 1994; Jeppesen, 1998; Jeppesen ve ark., 2006, 2007a; Jeppesen ve ark., 2007b).

56

Sığ göl trofik yapısını belirlemede su bitkilerinin, besin tuzunu doğrudan tüketerek

fitoplankton ve perifitonla rekabete girmesi; denitrifikasyonu arttırarak özellikle azotu

azaltması (Stephen ve ark., 1998); çökel bulanıklığını azaltması (Madsen ve ark., 2001); avcı

(karnivor) balık yavruları ve herbivorlara (zooplankton) avlanma baskısına karşı barınak

sağlaması (Timms and Moss 1984, Burk ve ark., 2002; Meerhoff ve ark., 2003; Winder ve

ark., 2003; Castro ve ark., 2007; Iglesias ve ark., 2007); alleopatrik maddelerle alg gelişimini

engellemesi (Wium-Andersen ve ark., 1982, Gross ve ark., 2003, Burks ve ark., 2006) gibi

çok önemli düzenleyici rolü vardır. Su bitkilerinin gelişiminde de “aşağıdan-yukarı” kontrol

(örg: fitoplankton populasyon yoğunluğu (besin tuzları ve ışık tarafından kontrol edilirken)

(McQueen ve ark. 1986) ile “yukarıdan-aşağı” kontrol (örg: balık populasyonu zooplanktonu,

zooplankton populasyonu ise fitoplanktonları kontrol eder) (Shapiro ve Wright 1984;

Carpenter ve ark. 1985; Gulati ve ark. 1990) mekanizmalarının değişen rolleri önemlidir.

Besin zincirinin üst halkalarında (özellikle balıklarda) meydana gelen bir değişim daha

Shapiro & Wright 1984; Carpenter et al. 1985; McQueen et al. 1989

Besin Tuzu

Besin Tuzu

Berrak Su Durumu

Bulanık Su Durumu

Yukarıdan Aşağıya-Aşağıdan Yukarıya kontrol

Shapiro & Wright 1984; Carpenter et al. 1985; McQueen et al. 1989

Besin Tuzu

Besin Tuzu

Berrak Su Durumu

Bulanık Su Durumu

Yukarıdan Aşağıya-Aşağıdan Yukarıya kontrol

Şekil 27: Aşağıdan-yukarı ve yukarıdan-aşağı kontrol mekanizmalarının farklı besin

tuzu konsantrasyonlarındaki değişen etkileri (Shapiro & Wright 1984; Carpenter ve ark.,

1985; McQueen ve ark., 1989).

57

aşağıdaki seviyeleri etkilemektedir. Özellikle kuzey ılıman iklim kuşağındaki sığ göllerde

yapılan araştırmalar bu göllerin ekolojik yapılarının su bitkilerinin (yüzen yapraklı ve suiçi)

baskın olduğu berrak su durumundan fitoplanktonun ve askıdaki katı maddenin yoğun olduğu

bulanık su durumunun olduğu iki “alternatif kararlı durum (alternative stable state)”

olduğunu göstermiştir (Scheffer ve ark., 1993). Artan besin tuzları özellikle de fosfor,

fitoplankton biyokütlesini arttırıp suyun aşırı bulanıklaşmasına neden olur ve yeterli güneş

ışığının göl dip çamuruna ulaşmaması sonucu su içi bitkilerinin büyümesini engeller. Artan

fitoplankton biyokütlesinin mikroorganizmal parçalanma işleminde aşırı oksijen

kullanıldığından dolayı, sudaki çözünmüş oksijen yoğunluğu azalır. Oksijen gereksinimi

yüksek olan etçil balık biyokütlesini azaltır. Bu durumda planktivor ve bentik balık stokuna

ve zooplanktonun fitoplanktona olan oranlarının düşmesine neden olur. Tüm bu değişimler

sazan, kadife gibi planktivor balıkların ve fitoplanktonun baskın olduğu bulanık su durumuna

geçişle veya ötrofikasyonla sonuçlanmaktadır (Scheffer ve ark., 1993; Moss ve ark., 1996;

Jeppesen ve ark., 1997; Hannson ve ark., 1998; Jeppesen, 1998; Moss, 1998; Jones ve Sayer,

2003; Meerhoff ve ark., 2003; Jeppesen ve ark., 2007; Beklioglu ve Tan, 2008). Su içi

bitkileri sığ göllerde önemli fonksiyonları dışında su içi bitkilerinin yok olması, ticari öneme

sahip balıkları ve kuşlar gibi diğer organizmaların habitatlarını kaybetmelerine neden olur ve

bu durumda da ekolojik ve koruma değerlerinin kaybolmasında önemlidir (Moss, 2004).

Lagünler hassas sistemler olduklarından fiziksel, kimyasal ve biyolojik değişimlerden çabuk

etkilenirler (Crivelli ve ark., 1995).

2.2.1.1 Fitoplankton

Dipsiz Lagünü’nde tek istasyondan yaz (temmuz) ve sonbahar (eylül) aylarında

yapılan arazi çalışmalarında su örnekleri alınmıştır. İstasyonlardaki su derinliği en fazla 50 cm

olmasından ötürü boru örnekleyicisi ile toplamda 20 litre olacak şekilde su alınmıştır. Alınan

su iyice karıştırılmak suretiyle fitoplankton örneği doğrudan % 2’lik lugol içeren 50 ml’lik

kahverengi cam şişelere konularak örnekler muhafaza edilmiştir. 50 ml’lik örnek şişeleri 2

dakika boyunca ortalama 100 kezden fazla el ile karıştırılarak örnek şişesinin tabanının tekrar

karışması ve örneğin homojen olarak şişede dağılması sağlanmıştır. Karıştırma işleminden

sonra 5 ve 10 ml’lik Hydro-Bios çöktürme çemberlerine alınıp 6-12 saat çökmesi için

bekletilerek alt örnekler hazırlandı (Utermöhl,1931). Çöktürme işleminden sonra bu örnekler

Orta Doğu Teknik Üniversitesi Biyoloji Bölümü limnoloji laboratuvarında Leica DMI4000B

ters mikroskop ve 630X büyütme kullanılarak çeşitli tayin anahtarları (Presscott, 1978 ve

58

1982; Barber ve Haworth, 1981; Round ve ark., 1990; Lund ve Lund, 1998; John ve ark.,

2002; Wehr ve Sheath, 2003) kullanılarak teşhisleri gerçekleştirilmiştir.

2.2.1.2 Bulgular ve Tartışma

Göl ekosisteminde besin zincirinin ilk halkasını fitoplanktonik organizmalar, ikinci

halkasını ise, zooplanktonik organizmalar oluşturmaktadır. Zooplanktonik organizmalar, göl

ekosisteminde, omurgasızların, balıkların ve zaman zaman kuşların besinlerini teşkil

etmektedir (Bozkurt ve ark., 2009). Ekonomik olarak zooplanktonik organizmalar, sucul

ortamlarda balık üretimi ve balıkçılık açısından oldukça önemlidir.

Lagündeki litredeki birey sayısını hesaplamak için her tür için bulunan toplam birey

sayısı süzülen suyun hacmine bölünerek hesaplanmıştır. Lagünde daha çok küçük vücutlu

zooplankton türleri görülmektedir. Ancak göreceli olarak tür çeşitliliğinde bahar mevsimine

göre bir düşüş olduğu görülmektedir. Lagünde özellikle bu dönemde Copepod nauplilerinin

(I-IV evre) en baskın grup olduğu saptanmıştır. Özellikle Rotifera grubuna ait türlerin çok

çeşitlilik gösterdiği lagünlerde toplamda 17 takson tespit edilmiştir.

Lagünde görülen bu tür kompozisyonunun daha çok küçük vücutluların baskınlığı

yönünde olması bu dönemdeki balık tür kompozisyonuyla ilişkili olabilir. Çünkü bu mevsim

döneminde yapılan balık örneklemeleri sonucunda Mugillidae familyasına ait türlerin

bollukları en yüksektir. Bu familyaya ait türlerin yavruları planktivor, erginleri ise omnivor

olarak beslenmektedir. Dolayısıyla bu mevsim içerisindeki yavru balık artışı lagünlerdeki

zooplankton türlerini ve bolluklarını azaltmaya neden olmuş olabilir. Mevsimlere göre

zooplankton gruplarının bollukları verilmiştir.

Genel olarak avlanma baskısının yüksek olduğu sıcak iklimlerde zooplanktonlar,

gündüz çökele doğru hareket ederken gece besin bulmak amacıyla yüzeye çıkma yönünde bir

davranış stratejisi uygulamaktadır. Bu da ‘Günlük Dikey Göç’ olarak ifade edilir (Dodson,

1990; Winder ve ark., 2003; Muluk ve Beklioğlu, 2005; Meerhoff ve ark., 2003; Iglesias ve

ark., 2007). Lagünlerde istasyonların örneklemeleri sabah erken saatlerde başlayıp yaklaşık 6

saat sürmektedir, dolayısıyla bu zaman dilimi içerisinde zooplankton çökelde avcılarından

korunmak için dikey göç davranışı yapmış olabileceğinden dolayı tür bolluğu/çeşitliliği az

olabilir.

59

Tür Kompozisyonu yaz güz

Bra

nch

iop

od

a Daphnia magna Straus, 1820 + +

Daphnia culvirostris Eylmann, 1878

+

Cop

epod

a

Cyclops sp. +

Cyclopoid Copepodite +

Calanoid Copepodite + +

Arctodiaptomus sp. + +

Harpacticus sp. + +

Naupli + +

Roti

fera

Anuraeopsis fissa Gosse, 1851 +

Ascomorpha ecaudis Perty, 1850 + +

Brachionus calyciflorus Pallas, 1766 +

Brachionus diversicornis Daday, 1883 +

Brachionus plicatilis O. F. Müller, 1786 +

Brachionus quadridentatus Hermann, 1783 +

Cephalodella ventripes Dixon-Nuttall, 1901 +

Colurella sp. +

Filinia longiseta Ehrenberg, 1834 +

Hexarthra mira Hudson, 1871 +

Keratella quadrata O. F. Muller, 1786 + +

Keratella tropica (Apstein, 1907) +

Lecane sp. +

Synchaeta oblonga Ehrenberg, 1834 + +

Trichocerca sp. +

Trichocerca longiseta (Schrank,1802) + +

Tablo 8: Alanda bulunan zooplankton türleri

60

Çoğu ılıman göllerde biyotik ve abiyotik faktörlerin mevsimsel değişimi ile

fitoplankton kommunitesinde tür kompozisyonu, oranı ve bolluğu değişime uğramaktadır

(Wetzel, 2001). Lagünün fitoplanktonunda, Bacillariophyta’ya ait 27, Chlorophyta’ya ait 9,

Cyanophyta’ya ait 4, Cryptophyta’ya ait 2, Dinophyta’ya ait 13, Cyanobacteria ‘ya ait 3 ve

Heterokontophyta’ya ait 1 olmak üzere toplam 60 takson tespit edilmiştir. Fitoplanktonda

teşhis edilen türlerin dağılım olarak kozmopolit özellikte olduğu ve saptanan türler içinde de

denizel türlerin sayısının tatlı su türlerinden daha fazla olduğu dikkat çekmektedir.

CHROMİSTA

Achnanthales Achnanthes sp.

Achnanthales Cocconeis placentula Ehrenberg

Achnanthales Cymbella sp.

Naviculales Gyrosigma balticum (Ehrenberg) Rabenhorst

Naviculales Gyrosigma tenuissimum (W. Smith) Griffith & Henfrey

Naviculales Navicula plicata Donkin

Naviculales Pleurosigma normanii Ralfs

Naviculales Pleurosigma elongatum W.Smith

Naviculales Diploneis chersonensis (Grunov) Cleve

Bacillariales Nitzschia closterium (Ehrenberg) W. Smith

Bacillariales Nitzschia sp.

Bacillariales Bacillaria paxillifera (O.F.Müller) Hendey

Surirellales Surirella fastuosa (Ehrenberg) Kützing

Mastogloiales Mastogloia smithii Thwaites ex W.Smith

Mastogloiales Mastogloia smithii Thwaites ex W. Smith

Mastogloiales Mastogloia angulata Lewis

Thalassionematales Thalassionema frauenfeldii (Grunow) Tempère & Peragallo

Thalassiophysales Amphora sp.

Surirellales Surirella elegans Ehrenberg

Surirellales Surirella sp.

Surirellales Campylodiscus decorus de Brébisson

Fragilariales Synedra (formosa)

Fragilariales Podocystis (perrinesis)

Fragilariales Synedra ulna (Nitzsch) Ehrenberg

Chaetocerotales Chaetoceros sp.

Rhopalodiales Rhopalodia musculus (Kützing) O.F. Müller

Synurales Mallomonas sp.

Cryptomonadales Cryptomonas sp.

Pyrenomonadales Rhodomonas sp.

61

Chattonellales Gonyostomum semen (C.G. Ehrenberg) Diesing

PLANTAE

Chlorophyta Cladophora sp.

Chlorophyta Prasiola sp.

Chlorophyta Scenedesmus quadricauda (Turpin) Brébisson

Chlorophyta Scenedesmus sp.

Chlorophyta Pediastrum

Chlorophyta Chlamydomonas spp.

Chlorophyta Actinastrum spp.

Chlorophyta Tetraedron sp.

BACTERİA

Cyanobacteria Choorococcus sp.

Cyanobacteria Lyngbya spp.

Cyanobacteria Microcystis sp.

Cyanobacteria Nostoc sp.

Cyanobacteria Anabena sp.

Cyanobacteria Cylindrospermum sp.

Cyanobacteria Merismopedia sp.

Cyanobacteria Gomphosphaeria aponina Kützing

PROTOZOA

Dinophyceae Prorocentrum micans Ehrenberg

Dinophyceae Ceratium furca (Ehrenberg) Claparéde & Lachmann

Dinophyceae Ceratium horridum (Cleve) Gran

Dinophyceae Diplopsalopsis sp.

Dinophyceae Diplopsalopsis lenticu Bergh

Dinophyceae Gonyaulax grindleyi

Dinophyceae Gymnodinium sanguineum Hirasaka

Dinophyceae Lingulodinium (polyedra)

Dinophyceae Prorocentrum compressum (Bailey) Abé ex Dodge

Dinophyceae Prorocentrum minimum (Pavillard) J. Schiller

Dinophyceae Protoperidium sp.

Dinophyceae Protoperidinium conicum (Gran) Balech

Dinophyceae Protoperidinium globulus (Stein) Balech

Dinophyceae Scrippsiella trochoidea (Stein)

Tablo 9: Alanda bulunan fitoplankton taksonları

62

2.2.2 Sucul Omurgasızlar

Bentik örneklemelerde 15x15x15 cm'lik grab (Ekman) kullanılmış ve her istasyondan

yaklaşık 3 lt dip çökeli alınmıştır. Bentik organizmaları çamurdan ayırmak için 5 mm göz

açıklığına sahip elekten geçirilmiş ve % 96'lık etil alkolde korunmuştur. Önce sistematik

gruplar, daha sonra da türler tanımlanarak istasyonların mevsimlik tür kompozisyonları ve

birey sayıları saptanmıştır.

Makro-omurgasızlar olarak isimlendirilen ve akarsularda yaygın bulunan organizmalar

farklı stres koşullarında farklı duyarlılıklar göstererek çabuk tepki verirler. Hareketleri sınırlı

olduğu için lokal bölgelerde indikatör organizmalardır. Uzun yaşam döngüleri çevresel

etkilerin neden olduğu mevsimsel ve yıllık değişikliklerin izlenmesine olanak sağlar. Makro-

omurgasız toplulukları kolay toplanabilecek ve arazi koşullarında çıplak gözle veya basit bir

büyüteçle incelenebilecek büyüklüktedir. Ayrıca uygulamada maliyetin de düşük olması,

özellikle gelişmekte olan ülkeler için bu yöntemin kullanımını cazip hale getirmektedir

(Hawkes, 1979, Cummins, 1994, Osmond et al, 1995).

Makro-omurgasız tür çeşitliliği belirlenmiş ve lagünler için makro-omurgasızların su

kalitesinin bir göstergesi olarak kullanılabilirliğine bakılmıştır. Lagünde 14 takson tespit

edilmiştir. Dokuz sistematik gruba ait olan taksonlar verilmiştir.

Tür Kompozisyonu Yaz Güz

Bivalvia

Cerastoderma glaucum (Poiret, 1789) + +

Abra alba (Wood, 1802) + +

Brachidontes pharaonis (Fischer, P.,

1870) + +

Gastropoda

Cerithium sp. + +

Rissoa sp. + +

Omalogyra atomus (Philippi, 1841) + +

Haminoea hydatis (Linne, 1758) + +

Cirripedia Semibalanus balanoides (Linnaeus,

1767) + +

Diptera Chironomus sp. + +

Oligochaeta Tubifex sp. +

63

Amphipoda Gammarus sp. +

Nemertea Nemertinea sp. +

Polychaeta Hediste diversicolor (O.F. Müller,

1776) +

Isopoda Nerocila bivittata (Risso, 1816) +

Tablo 10: Lagünde tespit edilen makro-omurgasızlar.

2.2.3 Sucul Omurgalılar

2.2.3.1 Balıklar

Ülkemizde dalyan balıkçılığı faaliyetleri Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

tarafından yürütülmektedir. Dalyanlarda balıkçılık faaliyetleri 15 Haziran ile 15 Ocak tarihleri

arasında yapılmaktadır. 18.08.2012 tarih ve 28388 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak

yürürlüğe giren 3/1 Numaralı Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğ

uyarınca su ürünlerine yönelik boy ve ağırlık yasakları aşağıda verilmiştir.

Tür Latince Adı Asgarî Boy

(cm)

Ahtapot Octopus vulgaris -

Akivides Tapes decussatus,

Tapes philippinarum 2.4

Akya Lichia amia 30

Bakalyaro (Berlam) Merluccius merluccius 25

Barbunya Mullus barbatus 13

Çipura Sparus auratus 20

Deniz böceği Palinurus vulgaris 25

Dil Balığı Solea solea 20

Eşkina Sciana umbra 25

64

Hamsi Engraulis encrasicolus 9

İstakoz Homarus gammarus 25

İstavrit

İstavrit (Karagöz İstavrit)

Trachurus trachurus

Trachurus mediterraneus 13

İstiridye Ostrea edulis 6

Kalkan Psetta maxima 45

Karagöz Diplodus vulgaris 18

Kefal (Amuderya kefali) Mugil soiuy 35

Kefal (Diğer kefaller)

Mugil (Oedalechius) labeo

Chelon labrosus

Liza ramada

Liza saliens

20

Kefal (Has kefal) Mugil cephalus 30

Kefal (Sarıkulak kefal) Liza aurata 30

Kılıç Xiphias gladius 125

Kırlangıç Chelidonichthys lucerna 18

Kırma (Kırmızı) mercan Pagellus erythrinus 15

Kidonya Venus verrucosa 3

Kolyoz Scomber japonicus 18

Kum şirlanı (Tellina) Donax trunculus 2.5

Lagos Epinephelus aeneus 45

Levrek Dicentrarchus labrax 25

Lipsöz Scorpaena scrofa 15

Lüfer Pomatomus saltatrix 20

Mavi yengeç Callinectes sapidus 13

Mezgit Merlangius merlangus 13

Midye (Beyaz kum

midyesi) Chamelea gallina 1.7

Minekop (Kötek,

Karakulak) Umbrina cirrosa 25

Nil barbunyası Upeneus moluccensis 10

65

Orfoz Epinephelus guaza 45

Palamut Sarda sarda 25

Pisi Pleuronectes spp. 20

Sardalya Sardina pilchardus, Sardinellaaurita 11

Sargos Diplodus sargos 21

Sarıağız

(Halili,Muskar,Grenyüz) Argyrosomus regius 25

Sarıkuyruk Seriola dumerili 30

Sinagrit Dentex dentex 35

Tekir Mullus surmuletus 11

Ton (Orkinos) Thunnus thynnus -

Uskumru Scomber scombrus 20

Yazılı orkinos Euthynus alletteratus 45

Tablo 11: 3/1 Numaralı Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğ

uyarınca su ürünlerine yönelik boy ve ağırlık yasakları

Bu çalışma kapsamında dalyan kuzulukları henüz faaliyete girmediği için farklı göz

açıklığında fanyalı uzatma ağları kullanılarak örneklemeler yapılmıştır. Lagünün denizle

bağlantısı olmadığı için Çukurova Deltası’nda bulunan diğer lagünlerle karşılaştırıldığında

Dipsiz Lagünü’nde daha az tür bulunduğu saptanmıştır. Tespit edilen balıkların da ya alanın

yerlisi olduğu ya da Seyhan Nehri ile lagünü bağlayan kanalı kullanarak lagüne girdikleri

tahmin edilmektedir. Çalışma kapsamında tespit edilen türler ve türlere ait IUCN koruma

kriterleri aşağıda verilmiştir.

66

Latince ismi Türkçe ismi IUCN

Mugil carinata Bıldırcın Kefali NT

Anguilla anguilla Yılan Balığı CR

Dicentrarchus

labrax Levrek LC

Gobius sp. Kaya Balığı -

Melicertus

kerathurus Karabiga Karides -

Mugil auratus Sarı Kulak Kefal LC

Mugil cephalus Topan Kefal LC

Mugil saliens Sivri Kefal LC

Oedalechius labeo Dudaklı Kefal NT

Panaeus

semisulcatus Jumbo Karides -

Solea solea Dil Balığı NT

Sparus aurata Çipura NT

Tilapia nilotica Tilapia NT

Tilapia aureus Tilapia NT

Tablo 12: Çalışma kapsamında tespit edilen türler ve türlere ait IUCN koruma

kriterleri

Tespit edilen türlerden özellikle yılan balığı Kritik Seviyede Yok Olma Tehlikesi ile

karşı karşıya olan bir türdür. Bu yüzden alandaki stokunun ve alanı hangi dönemlerde

kullandığının saptanması ve uygun kaynak bulunduğu takdirde ergin bireylerin, verici

takılarak izlenmesi gerekmektedir.

Lagün 28.11.2011 – 28.11.2016 tarihleri arasında 5 yıllığına kiraya verilmiştir. Kira

sözleşmesi Avlak Sahası olarak yapılmış olsa da müstecil geleneksel dalyan balıkçılığı

yapacağını yapılan görüşmelerde dile getirmiştir. Lagünün deniz bağlantısı kum taşınımı,

rüzgar ve dalga hareketleri sonucunda tamamen kapanmıştır. Dalyan boğazının yeniden

açılması için alanın oşinografik ve meteorolojik unsurları göz önüne alınarak uygun bir karar

verilmesi gerekmektedir. Çünkü alanda kıyıyı değiştirecek herhangi bir müdahale zaten var

olan kıyı erozyonunun daha da hızlanmasına sebep olacaktır.

67

Dipsiz Lagünü dalyan olarak uzun yıllardır kiraya verilmediği için alan hakkında

balıkçılık istatistiklerine ulaşılamamıştır.

2.2.3.2 Deniz Kaplumbağaları

Alanda yaz ve sonbahar mevsiminde yapılan saha çalışmalarında deniz kaplumbağası

yuvası tespiti amacıyla tüm sahilde yürüyüşler yapılmıştır ancak gerek kaplumbağa yuvası

gerekse herhangi bir çıkış izine rastlanmamıştır. Ancak yapılan gözlemlerde toplam 8 ölü

deniz kaplumbağasına rastlanılmıştır. Dalyan müstecili ile yapılan görüşmede ölü

kaplumbağaların açık denizdeki balıkçılar tarafından öldürüldüğü belirtilmiştir.

Derneğimiz tarafından yürütülen Akyatan ve Tuzla Lagünleri Yönetim Planı

kapsamında yapılan kaplumbağa çalışmasında alanın kuzeydoğusunda Baharlı köyünün

doğusunda Seyhan Nehir kıyılarında yumuşak kabuklu Nil kaplumbağası (Trionyx triunguis)

yuvaları tespit edilmiştir.

Fotoğraf 2: Seyhan nehrinde tespit edilen yuvalardan çıkan Trionyx yavruları nehre

doğru ilk adımlarını atarken (Fotoğraf: Süleyman Ceylan)

2.2.4 Karasal Omurgalılar

2.2.4.1 Herpetofauna

68

Türkiye herpetofauna bakımından çok zengindir. Yaklaşık 90 türle anılan grup içinde,

Çukurova Deltası karasal ve sucul ekosistemlerini tercih eden farklı türler de bulunmaktadır.

Çukurova Deltası sahil kumulları kertenkeleler, yılanlar, kara kaplumbağaları, deniz

kaplumbağaları, sapankuyruk ve ağaç kurbağaları için çok önemli yaşam alanlarıdır. Dipsiz

Lagünü civarındaki tatlı su birikintileri ve kanallarda çizgili kaplumbağa ile bataklık

kaplumbağasına, kumullarda ise kara kaplumbağasına sıkça rastlanır. Ayrıca çukurbaşlı yılan,

ok yılanı, yılangöz kertenkele, tıknaz kertenkele, Chamaeleon chamaelon (bukalemun),

Crytodactylus kotschyii ile Agama stellio kumullarda görülen diğer sürüngen türleridir

(Güngör ve ark., 1995; Anonim, 2007). Alanda daha önce yürütülen Biyosfer Rezervi

çalışmasında aşağıdaki türler tespit edilmiştir.

Familya Daha Önce Bulunmuş

Türler

IUCN Kategorisi

-Caretta caretta EN

-Chelonia mydas EN

Trionychidae -Trionyx triunguis -

Emydidae -Emys orbicularis LC

Bataguridae -Mauremys caspica -

Testudinidae -Testudo graeca VU

Agamidae -Laudakia stellio (Agama

stellio; Stellio stellio)

-Agama agama

LC

LC

Chamaeleontidae -Chameleo chameleo

Boidae -Eryx jaculus

Viperidae -Vipera lebetina NT

Colubridae -Natrix tessellata

-Malpolon monspessulanus

-Coluber jugularis

-Coluber viridiflavus

-Coluber rubiceps

-Coluber najadum

-Telescopus fallax

-Eirenis modestus

LC

LC

LC

LC

LC

69

Gekkonidae

-Tarentola mauritanica

-Cyrtopodion

(Cyrtodactylus) kotschyi

-Hemidactylus turcicus

LC

LC

LC

Scincidae -Chalcides ocellatus

-Mabuya vittata

-Mabuya aurata

-Ablepharus kitaibellii

-Eumeces schneideri

LC

LC

LC

Lacertidae -Ophisops elegans

-Lacerta danfordi

-Lacerta pamphylica

LC

Typhlopidae -Typhlops vermicularis

Anguidae -Anguis fragilis

Tablo 13: Çukurova Deltası’nda Gözlenen Herpetofauna Türleri (Hoffmann, 2003;

Altan ve ark., 2004)

2.2.4.2 Memeliler

Çukurova Deltası sağladığı habitat ve ekosistem çeşitliliği bakımından birçok memeli

türüne ev sahipliği yapmaktadır. Çalışma alanında bulunan tatlı su birikintileri ve geniş

sazlıklar özellikle saz kedisi (Felis chaus) için uygun habitatlardır. Ayrıca alanın kuzey-

batısında bulunan okaliptüs ormanı birçok memeli türünün barınması için uygun yaşam alanı

sağlamaktadır. Çalışma bölgesi fotokapan çalışmasına

uygun olmadığı için yalnızca iz ve dışkı çalışması

yapılmıştır. Alanda daha önce yapılan çalışmalar

sonucunda yabandomuzu (Sus scrofa), tilki (Vulpes

vulpes), çakal (Canis aureus), oklu kirpi (Hystrix indica),

sansar (Martes foina), yaban tavşanı (Lepus europeaus)

türleri tespit edilmiştir. Ayrıca alana yapılan ziyaretler

sırasında kuyruksüren (Herpestes inchneumon) türüne de

rastlanmıştır.

Fotoğraf 3: Saz kedisi (Felis chaus)

70

Özellikle 20.yy’de sulak alanların kurutulmasıyla birlikte Türkiye nüfusunun büyük

bir kısmını kaybetmiş olan saz kedisi için Dipsiz Lagünü ve çevresi önemli bir konumdadır.

Yapılan çalışmalar saz kedisinin dünya üzerindeki en sağlıklı popülasyonunun Çukurova

Deltası sınırları içerisinde bulunduğunu göstermektedir. Bu popülasyon gelecekte

yapılabilecek tür aşılama çalışmaları düşünüldüğünde alanın önemini vurgulamaktadır.

Kuyruksüren için de Türkiye popülasyonunun önemli bir kısmını barındıran Dipsiz

Lagünü ve Çukurova Deltası, türün gelecekte de soyunu sürdürebileceği nadir yerlerden

olacaktır. Saz kedisi için belirtildiği gibi deltada bulunan kuyruksüren popülasyonu da tüm

Avrupa’nın en sağlıklı popülasyonlarındandır.

Türkçe adı Latince adı IUCN

Yabandomuzu Sus scrofa LC

Tilki Vulpes vulpes LC

Çakal Canis aureus LC

Sansar Martes foina LC

Oklu kirpi Hystrix indica LC

Yaban tavşanı Lepus europeaus LC

Kuyruksüren Herpestes

inchneumon

LC

Saz kedisi Felis chaus LC

Tablo 14: Alanda bulunan memeli türlerinin IUCN kriterlerine göre değerlendirme

tablosu

2.2.4.3 Kuşlar

2.2.4.3.1 Çukurova Deltası ve Dipsiz Lagünü'nün Kuşlar Açısından Önemi

Çukurova Deltası Türkiye'deki en önemli kuş varlığını barındıran lagünlerden beş

tanesine sahiptir. Kuşlar deltayı, göç dönemlerinde beslenmek, kış aylarında kışlamak ve yaz

aylarında üremek amacıyla kullanırlar. Deltada donma olayının yaşanmaması kışın kuzey

bölgelerin aşırı soğuduğu zamanlarda kuşların yoğun sayılarda deltayı ziyaret etmesine neden

olur. Su seviyesinde büyük değişiklikler yaşanmaması deltayı hemen hemen her göç

71

döneminde binlerce göçmen kuşun uzun göç yolculuğunda konakladıkları cazip bir beslenme

alanı haline getirir. Barındırdığı farklı yaşam tipleri yaz aylarında pek çok kuş türü için uygun

üreme yerleridir. Delta, Türkiye'de küçük sumru, akça cılıbıt, turaç, bataklık kırlangıcı, dik

kuyruklu ötleğen gibi türlerin en büyük popülasyonlarda ürediği alandır. Delta, bulunduğu

coğrafi konum nedeniyle de ülkemizde az sayıda görülen ve rastlantısal tür olarak adlandırılan

kuşların pek çoğunun kaydedildiği bir yerdir.

Tarsus Çayı Deltası

Dipsiz Lagünü’nü de içerisine alan

Tarsus Çayı Deltası’nın Regma Bataklığı ve

Aynaz Bataklığı olarak bilinen çok büyük bir

kısmı kurutulmuştur. Tarsus ilçesinin hemen

güneyinde bir iç göl olarak yer alan Regma

Bataklığı Türkiye’de kurutma çalışmalarının

başladığı alanlardan biridir. Alanın

kurutulmasına yönelik ilk müdahaleler 1863

yılında yapılmıştır. Tamamı kurutulmuş

olup, günümüzde yerinde okaliptüs ormanı

bulunmaktadır. 1950 yılında müdahale

edilmiş olmasına rağmen kayıtlarda sadece

Regma Bataklığı’nda 50.000 su kuşunun

sayıldığı belirtilmektedir. Tarsus Çayı

Deltası’ndaki kurutulan diğer önemli sulak

alan ekosistemi Dipsiz Lagünü’nün hemen

batısında yer alan Aynaz Bataklığı’dır.

Kurutma işlemi 1973 yılında tamamlanan Aynaz Bataklığı da kuş varlığı yönünden

Türkiye’nin en önemli sulak alanlarından biri idi. Örneğin 1968 yılında alanda 1200 yaz

ördeği kaydedilmiştir. Bu sayı Türkiye’de bir alanda kaydedilmiş en yüksek yaz ördeği

sayısıdır. Bu bilgiler kurutulan Regma Bataklığı ve Aynaz Bataklığı’nın her birinin ayrı ayrı

önemli kuş alanı ve uluslararası öneme sahip sulak alan kriterlerine sahip olduğunu

göstermektedir.

Dipsiz Lagünü Tarsus Çayı Deltası’ndan geriye kalan küçük bir bölümü

oluşturmaktadır. Açık su yüzeyleri, sazlıklar, tatlı ve tuzlu su bataklıkları, Seyhan Nehri,

Şekil 28: Tarsus Çayı Deltası’nın

kurutulmadan önceki tahmini durumu

72

Tarsus Çayı ve insan yapısı kanalları çevreleyen sazlık ve söğütlükler, çalılıklar, çayırlıklar,

kumul ekosistemleri gibi farklı yaşam alanları değişik türden kuşların alanda kuluçkaya

yatmasına, barınmasına ve beslenmesine imkân sağlamaktadır. Özellikle göç dönemlerinde ve

kışın alanda önemli sayılarda su kuşu barınmaktadır.

2.2.4.3.2 Çalışma Yöntemi

Göç çalışmalarında alanın tamamı hakkında fikir sahibi olunabilecek noktalarda

yapılan gözlemler sonucunda toplam kuş sayısı belirlenmiştir. Unutulmaması gereken nokta

göç döneminde kuş sayılarının çok hızlı değişebileceğidir. Bir gün öncesinde alanda binlerce

göçmen kuş varken ertesi gün alanı terk edebileceği veya çok azının alanda kalabileceğidir.

Üreme çalışmalarında tekrarlanabilir standart bir yöntem kullanılmaktadır.

Tekrarlanabilir standart bir yöntem kullanılmasının sebebi alanlarda daha sonraki yıllarda

yapılacak gözlemlerde aynı yöntemi kullanarak geçmiş yıllarla daha sağlıklı bir

değerlendirme yapma olanağı sağlamasıdır. Yöntem hat boyu yürüyüş esasına göre

yapılmaktadır. Yürüyüşlerin alanlardaki her türlü yaşam alanını örnekleyecek şekilde

yapılmasına özen gösterilmektedir. Kumul, kıyı (göl, deniz, nehir), tatlı su bataklığı, tarım

alanları, tuzlu çayırlar gibi farklı yaşam alanlarından örnek yürüyüş rotaları yapılmaktadır. Bir

kilometre uzunluğunda hat boyu yapılan gözlemlerde görülen ve duyulan tüm kuşlar üreme

kodu verilerek kayıt edilmektedir. Her rotanın başlangıç ve bitiş noktaları GPS kullanılarak

kaydedilmekte, ayrıca rota 200 metrelik beş parçaya bölünerek her 200 metrede bir yeniden

koordinat alınmaktadır. Bu sırada yürüyüş hattının 25 metre sağ ve 25 metre sol olmak üzere

toplamda 50 metrelik hat içerisinde gözlenen kuşlar not edilmektedir. Bu hattın dışında kalan

türler de not alınarak kayıt edilmektedir. Üreme çalışmaları kuşların en aktif oldukları sabah

saatleri ve öğleden sonra (gün batımından 3-4 saat önceki zaman dilimlerinde) yapılmaktadır.

Bu standart yöntem dışında alanda bulunulan zamanlarda görülen ve duyulan tüm kuşlar

ayrıca belirlenmekte ve yazılmaktadır. Bazı alanlarda bir kilometre boyunca habitat bütünlüğü

sağlanamadığından standart yürüyüş sayımı yapılamamakta; bu nedenle nokta sayımları

yapılmaktadır. Bunların dışında, alanlarda gerek yürüyerek gerek araçla seyahat edilirken

göze çarpan önemli gözlemler yer belirtilerek not edilmektedir.

73

2.2.4.3.3 Alanda Üreyen ve Beslenen Kuş Türlerinin Taksonomik Listesi

Küçük karabatak (Phalacrocorax pygmeus): Tüm yıl boyunca bölgede görülme

ihtimali olan tür, çalışma alanı içerisinde sonbahar dönemi çalışmaları sırasında görülmüştür.

Gece balıkçılı (Nycticorax nycticorax): Göç dönemleri ve yaz aylarında alanda

görülebilecek olan tür üreme çalışmaları sırasında kaydedilmiştir. Çalışma alanı içerisinde

ürediğine dair bir bilgi edinilememiştir.

Sığır balıkçılı (Bulbulcus ibis):

Bölgede tüm yıl boyunca görülebilecek olan

bir kuş türüdür. Çalışma alanında her dönem

kaydedilmiştir. Çalışma alanı içerisinde kesin

olarak ürediği bir bölge tespit edilememiştir.

Çalışma alanına yakın bölgelerde kesin olarak

ürediği bilinmektedir.

Alaca balıkçıl (Ardeola ralloides):

Alanda göç dönemleri ve yaz aylarında

görülebilecek bir türdür. Çalışma alanına yakın Seyhan Nehri kenarında kesin ürediği alanlar

bilinmektedir. Çalışma alanı içerindeki sazlıklarda yüksek ihtimal üreyen bir kuş türüdür.

Küçük ak balıkçıl (Egretta garzetta): Çalışma alanı içerisinde tüm yıl boyunca

görülebilecek bir türdür. Bütün dönemlerdeki çalışmalarda kaydedilmiş olmakla birlikte kesin

olarak ürediğine dair bir bilgi edinilememiştir.

Seyhan Nehri kıyılarında oluşturduğu

kolonilerde ürediği bilinmektedir.

Gri balıkçıl (Ardea cinerea): Çalışma

alanı içerisinde tüm yıl boyunca görülebilecek

bir türdür. Bütün dönemlerdeki çalışmalarda

kaydedilmiş olmakla birlikte kesin olarak

ürediğine dair bir bilgi edinilememiştir.

Fotoğraf 4: Sığır balıkçılı

Fotoğraf 5: Gri balıkçıl

74

Erguvani balıkçıl (Ardea purpurea): Bölgede göç dönemleri ve yaz aylarında

görülebilecek olan tür, üreme çalışmaları sırasında kaydedilmiştir. Çalışma alanında yüksek

ihtimal üreyen bir türdür.

Saz delicesi (Circus aeruginosus): Tüm yıl boyunca çalışma alanında görülebilen bir

yırtıcı kuş türüdür. Sazlık alanlarda üremektedir.

Çayır delicesi (Circus pygargus): Çalışma alanında göç mevsimlerinde görülebilecek

olan tür, sonbahar göç çalışmaları sırasında alanda kaydedilmiştir.

Kerkenez (Falco tinnunculus): Tüm yıl boyunca bölgede görülebilecek olan tür

çalışma alanı içerisinde yüksek ihtimal olarak üreyen bir türdür.

Sutavuğu/saztavuğu (Gallinula chloropus): Tüm yıl boyunca çalışma alanında

görülebilecek tür sazlık alanlarda üremektedir.

Uzunbacak (Himantopus himantopus): Çalışma alanı içerisindeki bataklık alanlarda

az sayıda üreyen bir türdür.

Bataklıkkırlangıcı (Glareola pratincola):

Tür, göç dönemleri ve yaz aylarında alanda

görülebilir. Çalışma alanındaki kuru bataklık,

çayır yerlerde üremektedir.

Halkalı cılıbıt (Charadrius hiaticula):

Göç dönemleri ve kış aylarında bölgede

görülebilecek olan tür, sonbahar göç dönemi

çalışmaları sırasında kaydedilmiştir.

Akça cılıbıt (Charadrius alexandrinus):

Çalışma alanında tüm yıl boyunca görülebilen bir türdür. Alandaki çamur düzlükleri, kıyılar

ve kumullarda üremektedir.

Mahmuzlu kızkuşu (Vanellus spinosus): Bölgede göç dönemleri ve yaz aylarında

görülebilir. Çalışma alanında üreme döneminde kaydedilmiştir ve yüksek ihtimal ile üreyen

bir kuş türüdür.

Fotoğraf 6: Bataklık kırlangıcı

75

Sürmeli kumkuşu (Limicola falcinellus): Sadece göç dönemlerinde çalışma alanında

görülebilecek olan tür, sonbahar göç dönemi çalışmaları sırasında kaydedilmiştir.

Orman düdükçünü (Tringa glareola): Göç dönemlerinde bölgede görülebilecek olan

tür sonbahar göçü çalışmaları sırasında çalışma alanında kaydedilmiştir.

Yeşil düdükçün (Tringa ochropus): Tür, göç ve kış mevsimlerinde bölgede

görülebilir. Çalışma alanında sonbahar göçü içerinde kaydedilmiştir.

Dere düdükçünü (Actitis hypoleucos): Bölgede göç döneminde görülebilecek olan tür

ilkbahar çalışmaları sırasında kaydedilmiştir.

Kızılbacak (Tringa totanus): Tüm yıl boyunca alanda görülebilecek olan tür sadece

sonbahar göç dönemi çalışmaları sırasında çalışma alanı içerisinde kaydedilmiştir.

Yeşilbacak (Tringa nebularia): Bölgede göçmen ve kış konuğu olarak görülen tür

çalışma alanında sonbahar döneminde kaydedilmiştir.

Gümüş martı (Larus cachinnans): Tür; çalışma alanı içerisinde özellikle kış ve göç

aylarında yoğun sayıda bulunmaktadır.

Küçük sumru (Sterna albifrons): Bölgede göç dönemleri ve yaz aylarında

görülebilecek bir türdür. Çalışma alanı içerisinde üreme döneminde kaydedilmiş olmakla

birlikte kesin olarak ürediği tespit edilememiştir. Çalışma alanı içerisinde yüksek ihtimal

üreyen bir kuş türüdür.

Gülen sumru (Gelochelidon

nilotica): Üreme dönemi çalışmaları

sırasında alanda kaydedilen bir türdür.

Çalışma alanına yakın Yumurtalık

Tabiatı Koruma Alanı’nda ürediği

bilinmektedir. Çalışma alanı içerisinde

kesin ürediğine dair bir bilgi

edinilememiştir.

Fotoğraf 7: Yalıçapkını

76

Yalıçapkını (Alcedo atthis): Bölgede kış konuğu olan tür çalışma alanında sonbahar

sayımları sırasında göl kıyıları ve kanal boylarında kaydedilmiştir.

İzmir yalıçapkını (Halcyon smyrnensis): Bölgede tüm yıl boyunca görülebilecek olan

tür, çalışma alanında yüksek ihtimal olarak

üremektedir.

Alaca yalıçapkını (Ceryle rudis):

Tür; tüm yıl boyunca alanda görülebilir.

Alanda yüksek ihtimal üreyen bir kuş

türüdür.

Arıkuşu (Merops apiaster): Tür,

çalışma alanında göç dönemlerinde

görülmüştür.

Gökkuzgun (Coracias garrulus):

Tür, sonbahar göç dönemi araştırmaları

sırasında çalışma alan içerisinde

kaydedilmiştir.

Tepeli toygar (Galerida cristata):

Çalışma alanlarında en fazla sayıda

kaydedilen ötücü kuş türlerinden biridir.

Hemen her türlü açık alanda yaygın olarak

üremektedir. Tüm yıl boyunca

görülebilir.

Kum kırlangıcı (Riparia riparia):

Bölgede göç mevsimleri ve yaz aylarında görülebilecek olan tür, çalışma alanında yüksek

ihtimal ile üreyen bir türdür.

Fotoğraf 8: Alaca yalıçapkını

Fotoğraf 9: İzmir yalıçapkını

77

Kırlangıç (Hirundo rustica): Göç mevsimleri ve yaz döneminde bölgede görülen tür

çalışma alanı içerisinde kesin olarak ürediğine dair bilgi edinilememiş olunup yüksek ihtimal

ile üreyen bir kuş türüdür.

Kızıl kırlangıç (Hirundo daurica): Çalışma alanları içerisinde sonbahar çalışmaları

sırasında kaydedilmiş olan türün alan içerisinde ürediği herhangi bir yer tespit edilmemiştir.

Çalışma alanına en yakın Tabaklar köyü içerisinde ürediği bilinmektedir.

Çayır incirkuşu (Anthus pratensis): Kış aylarında bölgede yaygın olarak

görülebilecek tür, sonbahar çalışmalarında alanda kaydedilmiştir.

Sarı kuyruksallayan (Motacilla flava): Çalışma alanında göç dönemleri ve üreme

döneminde görülebilir. Islak çayırlarlar ve sazlı kanallarda üremektedir.

Çalıbülbülü (Cercotrichas galactotes): Bölgede göç mevsimlerinde ve yaz aylarında

görülebilecek olan tür, çalışma alanındaki çalılık ve dikenlik bölgelerde üremektedir.

Boz kuyrukkakan (Oenanthe isabellina): Tür, çalışma alanında sadece göç aylarında

kaydedilmiştir.

Kuyrukkakan (Oenanthe oenanthe): Bölgede göç dönenlerinde görülmesi muhtemel

olan tür, çalışma alanında sonbahar göç çalışmaları sırasında kaydedilmiştir.

Saz kamışçını/sazbülbülü (Acrocephalus scirpaceus): Göç dönemi ve yaz aylarında

çalışma alanında görülebilecek olan tür sazlıklarda yaygın olarak üremektedir

Büyük kamışçın (Acrocephalus arundinaceus): Bölgede göç dönemleri ve yaz

aylarında görülebilecek olan kuş türü, çalışma alanındaki güçlü ve uzun boylu sazlık alanlarda

üremektedir.

Dik kuyruklu ötleğen (Prinia gracilis): Tüm yıl boyunca çalışma alanında

görülebilecek olan tür yaygın olarak çalışma alanında üremektedir.

Yelpazekuyruk (Cisticola juncidis): Çalışma alanında tüm yıl boyunca görülebilecek

olan tür bataklık-sazlık alanlarda üremektedir.

78

Ak mukallit (Iduna pallida): Göç dönemleri ve yaz aylarında alanda görülebilecek bir

türdür. Çalışma alanı içerisindeki ağaçlık, çalılık alanlarda üremektedir.

Benekli sinekkapan (Muscicapa striata): Alanda sadece göç dönemlerinde

görülebilecek tür, çalışma alanında da göç zamanlarında kaydedilmiştir.

Arapbülbülü (Pycnonotus xanthopygos): Tüm yıl boyunca çalışma alanında

görülebilen tür, çalılık ve ağaççık olan alanlarda üremektedir.

Fotoğraf 10: Arap bülbülü

Kızıl sırtlı örümcekkuşu (Lanius collurio): Göç ve üreme dönemlerinde bölgede

görülebilecek olan tür, çalışma alanında sadece sonbahar çalışmaları sırasında kaydedilmiştir.

Maskeli örümcekkuşu (Lanius nubicus): Üreme dönemi çalışması sırasında

kaydedilmiş olan tür çalışma alanı içerisinde yüksek ihtimal ile üremektedir.

Florya (Carduelis chloris): Tüm yıl boyunca alanda görülebilecek olan tür yüksek

ihtimal çalışma alanında üremektedir.

Tarla kirazkuşu (Miliaria calandra): Tüm yıl boyunca çalışma alanında görülebilecek

ve alanda üreyen bir kuş türüdür.

79

Tür Adı Latince Tür Adı IUCN Bern SPEC

Küçük karabatak Phalacrocorax pygmeus LC Ek II SPEC 1

Gece balıkçılı Nycticorax nycticorax LC Ek II SPEC 3

Sığır balıkçılı Bubulcus ibis LC Ek II Non-SPEC

Alaca balıkçıl Ardeola ralloides LC Ek II SPEC 3

Küçük ak balıkçıl Egretta garzetta LC Ek II Non-SPEC

Gri balıkçıl Ardea cinerea LC Ek III Non-SPEC

Erguvani balıkçıl Ardea purpurea LC Ek II SPEC 3

Saz delicesi Circus aeruginosus LC Ek II Non-SPEC

Çayır delicesi Circus pygargus LC Ek II Non-SPECE

Kerkenez Falco tinnunculus LC Ek II SPEC 3

Sutavuğu (Saztavuğu) Gallinula chloropus LC Ek III Non-SPEC

Uzunbacak Himantopus himantopus LC Ek II Non-SPEC

Bataklıkkırlangıcı Glareola pratincola LC Ek II SPEC 3

Halkalı cılıbıt Charadrius hiaticula LC Ek II Non-SPECE

Akça cılıbıt Charadrius alexandrinus LC Ek II SPEC 3

Mahmuzlu kızkuşu Vanellus spinosus LC Ek II SPEC 3

Sürmeli kumkuşu Limicola falcinellus LC Ek II SPEC 3

Orman düdükçünü Tringa glareola LC Ek II SPEC 3

Yeşil düdükçün Tringa ochropus LC Ek II Non-SPEC

Dere düdükçünü Actitis hypoleucos LC Ek III SPEC 3

Kızılbacak Tringa totanus LC Ek III SPEC 2

Yeşilbacak Tringa nebularia LC Ek III Non-SPEC

Gümüş martı Larus cachinnans LC Ek III Non-SPECE

Küçük sumru Sterna albifrons LC Ek II SPEC 3

Gülen sumru Sterna nilotica LC Ek II SPEC 3

Yalıçapkını Alcedo atthis LC Ek II SPEC 3

İzmir yalıçapkını Halcyon smyrnensis LC Ek II SPEC 3

Alaca yalıçapkını Ceryle rudis LC Ek II SPEC 3

Arıkuşu Merops apiaster LC Ek II SPEC 3

Gökkuzgun Coracias garrulus NT Ek II SPEC 2

80

Tepeli toygar Galerida cristata LC Ek III SPEC 3

Kum kırlangıcı Riparia riparia LC Ek II SPEC 3

Kırlangıç (Kır kırlangıcı) Hirundo rustica LC Ek II SPEC 3

Kızıl kırlangıç Hirundo daurica LC Ek II Non-SPEC

Çayır incirkuşu Anthus pratensis LC Ek II Non-SPECE

Sarı kuyruksallayan Motacilla flava LC Ek II Non-SPEC

Çalı bülbülü Cercotrichas galactotes LC Ek II SPEC 3

Boz kuyrukkakan Oenanthe isabellina LC Ek II Non-SPEC

Kuyrukkakan Northern Wheatear LC Ek II Non-SPEC

Saz kamışçını

(Sazbülbülü) Acrocephalus scirpaceus LC Ek II Non-SPECE

Büyük kamışçın

Acrocephalus

arundinaceus LC Ek II Non-SPEC

Dik kuyruklu ötleğen Prinia gracilis LC Ek II SPEC 3

Yelpazekuyruk Cisticola juncidis LC Ek II Non-SPEC

Ak mukallit Hippolais pallida LC Ek II SPEC 3

Benekli sinekkapan Muscicapa striata LC Ek II SPEC 3

Arapbülbülü Pycnonotus xanthopygos LC Ek III Non-SPEC

Kızıl sırtlı örümcekkuşu Lanius collurio LC Ek II SPEC 3

Maskeli örümcekkuşu Lanius nubicus LC Ek II SPEC 2

Florya Carduelis chloris LC Ek II Non-SPECE

Tarla çintesi (Tarla

kirazkuşu) Miliaria calandra LC Ek III SPEC 2

Tablo 15: Alandaki Kuş Türleri ve Koruma Durumları

81

Harita 13: Dipsiz Lagünü sulak alan alt havzasında bulunan kuşlar için önemli habitat

tipleri haritası

2.2.4.3.4 Tehditler

2.2.4.3.4.1 Yaşam Alanı Kaybı

Çukurova Deltası’ndaki diğer lagün sistemleri için de önemli bir tehdit olan bu durum,

Dipsiz Lagünü için de büyük önem taşır. Dünyada kuşlar üzerindeki en büyük tehditler

arasında yer alan yaşam alanlarının kaybı sonucu özellikle yerli ve üreyen türler üzerinde

ciddi derecede olumsuz etkisi vardır. Göçmen türler için değerlendirildiğinde ise uzun bir

yolculuk sırasında beslenme alanlarının yok olması sonucu ciddi zorluklar ve kayıplar

yaşanmasına sebep olur. Kışlayan türler için de yaşam alanı kaybı ciddi bir sorundur. Alanda

yaşam alanı kaybı doğal alanların tarım alanlarına dönüştürülmesidir.

82

Fotoğraf 11: Tahrip edilmiş sazlıklar

Fotoğraf 12: Alanda tarım alanına dönüştürülmüş kumullar

83

2.2.4.3.4.2 Hayvancılık

Alandaki temel sorunlardan biri de tüm Çukurova Deltası’nda yaşandığı üzere yoğun

bir otlatma baskısıdır. Mera alanlarının tamamına yakını sürülerek işlemeli tarıma açıldığı için

otlatma değeri düşük olsa da korunan alanlar üzerindeki baskı artmıştır. Bu alanlar adeta çayır

ve mera olarak kullanılmaktadır. Bu alanlarda otlatılan hayvanlar yerde kuluçkaya yatan

türlerin yumurta ve yavrularını çiğneyerek ezdikleri için büyük zarar vermektedirler. Ayrıca

hayvanların çok yoğun olarak zaman geçirdiği alanlarda da ciddi şekilde yaşam alanı

kalitesinde bozulma vardır.

Fotoğraf 13: Otlatma baskısı

2.2.4.3.4.3 Avcılık

Bölgede avcılık yaygın bir gelenektir. Yasadışı av özellikle kış aylarında çok yoğun

bir baskı oluşturmaktadır. Lagünlere kışın ulaşımın sıkıntılı olması kontrol makamlarının

denetimleri yeterince yapmamasına neden olmaktadır. Alanın farklı yerlerinde boş fişeklere

ve avcı sığınaklarına rastlamak mümkündür. 19 Eylül 2012 tarihinde yapılan göç çalışması

sırasında üç kaçak avcı, araştırmacılar tarafından yakalanmış ve gerekli cezai işlemlerin

yapılması sağlanmıştır.

84

2.2.4.3.4.4 Diğer Baskılar

Özellikle deniz kıyısında yazlık amaçlı olarak inşa edilen yapılar alanın doğal dengesi

üzerinde baskı oluşturmaktadır. Hem yapısal olarak hem de burada yaşayan insanların vermiş

olduğu rahatsızlık olarak (ses, ışık, kirlilik) kuşlar üzerinde olumsuz etkiye sahiptir.

Fotoğraf 14: Kıyıda yazlıkçıların yaptığı yapılar

85

2.2.1 Sucul ve Karasal Bitkiler

2.2.1.1 Alanın Tanımı

Araştırma alanı Doğu Akdeniz Bölgesi’nde, Mersin-Tarsus ilçesi Baharlı köyü

sınırları içerisinde yer almaktadır. Doğuda Seyhan Nehri Kanalı ile Tarsus Çayı arasında yer

alır, güneyde Akdeniz ile çevrilidir.

2.2.1.2 Çalışma Yöntemi

Araştırma alanında 25 Haziran 2012, 31 Temmuz 2012 ve 29 Ağustos 2012

tarihlerinde arazi çalışması gerçekleştirilmiştir. Arazi çalışmalarının içeriği; çalışma alanının

floristik ve habitat özellikleri yönüyle gözlemlenmesi, bitki türlerinden teşhis edilmesi

amacıyla laboratuvar örneklerinin toplanması, toplanan örneklerin ve habitat tiplerinin

fotoğraflarının çekilmesi ve çalışma noktalarının koordinat kayıtlarının alınması şeklinde

gerçekleştirilmiştir. Araziden elde edilen verilere ek olarak daha önce bu bölge için yapılan

floristik ve genel çalışmaların bulunduğu kaynaklardan yararlanılarak eldeki veriler

değerlendirilmiştir. Günlük olarak planlanan hat boyunca yapılan çalışmalarda; bitki

örtüsünde oluşan farklılığı tespit amacıyla akarsu kenarı, kumsal ve kumul habitatlar, tuzcul

alanlar, mera sahası gibi habitat değişimlerinin olduğu noktalardan toplamalar yapılırken; bir

habitat içerisindeki tür değişimlerini görmek için de belirli mesafeler yürünerek habitat içinde

toplama ve gözlem yapılmasıyla; ve yine araçla hareket esnasında çevre gözlemi yapılmasıyla

farklı olduğu görülen türlerin bulunduğu noktalarda park edilerek toplama ve gözlem

yapılması ve fotoğrafların çekilmesişeklinde bir yöntem izlenmiştir.. Bu şekilde yapılan

çalışmalar esnasında alandan 120 kadar bitki örneği toplanmıştır ve gözlem yapılmıştır.

Toplanan numuneler ile ilgili bilgiler toplama numarası ile birlikte arazi defterlerine

kaydedilmiştir. Alanın florasını temsil edecek olan bu örnekler sağlıklı şekilde kurutulması

amacıyla 3. hamur kağıtlar arasına konularak numaralandırılmış, numaralı kağıtlar yine

kurutma kartonlarının arasına dizilerek pres tahtaları ile bağlanarak sıkıştırılmıştır. Presler bir

hafta boyunca her gün kartonları değiştirilerek bitkilerin kurutulması sağlanmıştır. Toplanan

bu örnekler GAZI Herbaryumu’nda saklanmaktadır. Kurutma işlemi sona eren bitkilerin tür

tayinleri yapılmıştır. Teşhiste öncelikle, P.H. Davis' in Flora of Turkey and the East Aegean

Islands adlı eseri kaynak kullanılırken, çeşitli raporlar ve makaleler de teşhiste kullanılmıştır (

Davis, P. H. (1965-82), Davis, P. H. Mill, R. R. & Tan, K. ). Örneklerin teşhisinde GAZI

Herbaryumu’ndaki örnekler de karşılaştırma materyali olarak kullanılmış ve teşhisler

86

sonlandırılmıştır. Takson isimleri TÜBİTAK web sayfasında yer alan Türkiye Bitkileri Veri

Servisi “TÜBİVES” sitesinden tör isimleri de International Plant Name Index sayfasından

kontrol edilmiştir. Lokalite bilgilerinde yükseklik, toplama tarihi, habitatı, koordinatı,

toplayıcı numarası, endemik olup olmadığı, şayet biliniyorsa fitocoğrafik bölge elementi ve

tehlike sınıfları sırasıyla yazılmıştır. Endemik taksonların tehlike kategorileri, Türkiye

Bitkileri Kırmızı Kitabı’ndan ve diğer kaynaklardan kontrol edilmiştir. (Ekim, T. ve ark.

2000)

Habitat sınıflandırılması, önemli habitatların tanımlanmasında Avrupa Çevre Ajansı

(EEA- European Environment Agency) tarafından desteklenen Avrupa ölçeğinde habitat

tipleri üzerine ortak olarak belirlenen EUNIS (European Nature Information System) habitat

sınıflandırma kodları kullanılmıştır (Natura 2000, JNCC). Fakat Türkiye‘deki habitatları bu

sınıflandırmalara dahil etmekte bazı sıkıntılarla karşılaşılmaktadır. Korunması Gerekli Habitat

Tipleri sınıflanmasında kullanılan indikatör türler Türkiye‘de doğal yayılışı olmayan veya

cins seviyesinde benzer ancak tür seviyesinde farklı türlerle temsil edilebilmektedir. Bu

kapsamda habitat sınıflandırılmasında alanda yayılış gösteren türler yerel olarak verilmiştir.

Şekil 29: EUNIS habitat sınıflandırma anahtarından bir örnek

87

2.2.1.3 Bulgular

2.2.1.3.1 Flora

Dipsiz sulak alanı bitki coğrafyası bakımından Akdeniz Bölgesinin Doğu Akdeniz alt

grubu içerisinde yer almaktadır. Türkiye Florası’ndaki Davis grid (kare) sistemine göre

araştırma alanının tümü C5 karesi içerinde yer almaktadır.

Şekil 30: Davis grid harita sistemi

Çalışma alanı Seyhan Deltası ÖBA’sı (Önemli Bitki Alanı) ve ÖDA’sı (Önemli Doğa

Alanı) içerinde yer alır (Eken, G. ve ark. 2006, Ozhatay, N. 2003). Ayrıca Bern Sözleşmesi

Ek Liste 1’de yer alan beş türe Silene pompeiopolitana, Anthemis halophila, Alkanna pinardii,

Bromus psammophilus, Trigonella halophila, Beta trojana var. trojana ev sahipliği yapar.

Çalışma alanı ülkemizin güneyinde bulunmaktadır. Arazi çalışmalarının geç dönemde

başlaması ve kısıtlı zaman aralıkları olması nedeniyle, yapılan gözlemlere dayalı olarak diğer

çalışmalarda bahsedilen görülmesi olası çoğu tür görülememiştir. Fakat yapılan gözlem ve

habitat özelliklerine göre birçok türün yayılışı Çukuorva Deltası’nda yapılan çalışmaya

paralellik göstermektedir. Vejetasyonun floristik kompozisyonu hakkındaki bilgiler örnek

alınan parsellere dayalı olarak verilmiştir. Endemik türler ve tehlike kategorileri ayrı bir tablo

ile gösterilmiştir.

Daha önce alanın tamamını kapsayan floristik bir çalışmaya rastlanılmamış fakat 2003

yılında Çakan ve arkadaşları tarafından yürütülen bir TUBITAK projesi ile kısmen Dipsiz

88

Lagünü sulak alanının da içinde yer aldığı Çukurova Deltası’nın florası ve vejetasyonu ile

ilgili kapsamlı bir çalışma yürütülmüştür. Bu çalışma sonucunda yaklaşık 600 bitki taksonuna

ait kayıtlar ve 30’un üzerinde yeni bitki birliği ve habitat sınıflandırması gerçekleştirilmiştir.

600 taksondan 25’i endemik, 29’u ise nadir olup bu 54 taksonun IUCN kriterlerine göre tehdit

kategorileri belirlenmiştir ( Çakan, H. ve ark. 2003).

Elimizdeki bu verileri göz önünde bulundurarak yapılan arazi çalışmalarında mevsime

ve habitata göre rastlanılması muhtemel türlerin bir kısmı görülmüştür. Çoğu nadir türün

çiçeklenme dönemi geçtiği için gözlemlemek mümkün olmamıştır. Çalışmada havzanın

bütünü incelenmiş ve habitat bilgileri not edilmiştir.

Fotoğraf 15: Bromus psammophilus P.M.Sm

89

Fotoğraf 16: Echinops dumanii C.Vural

2.2.1.3.2 Endemizm

Yapılan arazi çalışmaları sırasında alanda görülmesi planlanan nadir türlerin büyük bir

kısmı arazi döneminin geç olması sebebiyle görülmemiştir fakat benzer habitatlara sahip diğer

alanlarda yapılan çalışmalara bakılarak görülmesi muhtemel ve gözlemlenen endemik ve

nadir türlerin tehlike kategorileri Tablo 16’da verilmektedir.

90

Bitki Adı Familya

Çiçekle

nme

dönemi

(Ay)

Habitat

Ulusal

ölçekte

tehlike

katego

risi

IUCN

Tehlik

e

katego

risi

Bern

Sözleş

mesi

Ende

mizm

Pancratium

maritimum Amaryllidaceae 6-10 Kumullar VU

Zygophyllum album Zygophyllaceae 4-5 Kumullar EN

Convolvulus lanatus Convolvulaceae 5 Kumullar NT

Silene

pompeiopolitana Caryopyllaceae 4 Kumullar CR CR Var End.

Alkanna pinardii Boraginaceae 2-5 Kumullar EN EN Var End.

Heliotropeum

ovalifolium Boraginaceae 8-9 Nemli kumullar CR

Anthemis halophila Asteraceae 4-5 Tuzlu bataklık EN VU Var End.

Centaurea calcitrapa

subsp. Cilicica Asteraceae 6-10

Nemli

açıklıklar, yol

kenarı

NT NT End.

Citrullus colocynthis Cucurbitaceae 5 Kumul VU

Euphorbia arguta Euphorbiacea 4-5 Nemli açıklıklar

Ammochloa

palaestina Poaceae 3 Kumul

Bromus

psammophilus Poaceae 6

Kumul, Nemli

alanlar CR CR Var End.

Dactyloctenium

aegyptium Poaceae 9 Su kanalı kenarı VU

Triplachne nitens Poaceae 5 Kumul VU

91

CR: Kritik tehlikede VU: Hassas EN: Tehlikede CD: Korumaya bağımlı NT: Tehlike

altına girebilir.

Tablo 16: Alanda görülmesi muhtemel ve gözlemlenen endemik ve nadir türlerin

tehlike kategorileri

Harita 14: Dipsiz Lagünü sulak alan alt havzasında bulunan korumada öncelikli bitki

türleri için önemli habitat tipleri haritası

Hypericum

polyphyllum subsp.

polyphyllum

Guttiferae 5-6 Kumul NT CD End.

Trigonella halophila Fabaceae 4-6 Tuzcul habitat,

Kumul CR CR Var

End.

Astragalus suberosus

subsp. mersinensis Fabaceae 4-6

Çorak yerler,

Kumul VU VU

End.

Beta trojana var.

trojana

Chenopodiacea

e 6-8 Deniz kıyıları EN VU Var

End.

Echinops dumanii Asteraceae 7-9 Kumullar CR CR End.

92

2.2.1.3.3 Vejetasyon

Çakan ve ark., (2003) tarafından yapılan çalışmada araştırma alanında tarım alanları

dışında üç önemli vejetasyon tipi hakimdir. Bu değerlendirmeye göre temelde ; (1) Kumul, (2)

tuzcul, (3) tatlı sulak alan vejetasyonu olmak üzere üç tip vejetasyon görülmektedir. Bunlar da

kendi içlerinde farklı tipte alt habitat tiplerine ayrılmaktadır. Kumul Habitatlar; “hareketli kıyı

kumul alanları”, “ sabit kumul alanları olarak ikiye ayrılır. Tuzcul habitatlar “Tuzcul Bataklık

Habitatı” ve “Tuzcul Habitatı” olarak ayrılmaktadır.

Tür çeşitliliği bakımından araştırma alanındaki en zengin ve özgün yapıya sahip

vejetasyon tiplerinden birisi kumul alanlardır. Kumullarda gelişen farklı bitki birlikleri kumul

süksesyonu açısından 1-Hareketli embriyonik (ön kumul) tepeleri, 2- Sabit ve yan sabit kumul

tepeleri olmak üzere 2 farklı kategoride değerlendirilmişlerdir.

2.2.1.3.3.1 Kumul Kuşağı Vejetasyonu

2.2.1.3.3.1.1 Embriyonik ön kumul vejetasyonu

Fotoğraf 17: Hareketli kumul vejetasyonu

93

EUNIS:

B1 Coastal dunes and sandy shores – Kumullar, kumlu sahiller.

B1.24 Sandy beach ridges with no or low vegetation – Sıfır veya düşük bitki

çeşitliliği barındıran sahil sırtları

Sık rastlanan karakteristik türler; Sporobolus virginicus, Phyla nodiflora, Cyperus

capitatus

B1.3 Shifting coastal dunes – Hareketli kıyı kumulları

B1.31 Embryonic shifting dunes –

Genç hareketli kumullar

Bu zonda gelişen bitki birlikleri,

kumul tepeleri ve sahil arasında süregelen

oldukça hareketli bir sistem içerisinde

varlıklarını sürdürebilen ve floristik açıdan

zengin olmayan bitki birliklerine sahiptir.

Bu birliklerin floristik yapısı içerisinde kum

tarafından gömülmeye karşı dirençli türler

yer almaktadır.

Euphorbia paralias

Ipomoea stolonifera

Cakile maritima

Limonium sieberi

Poligonum equisetiforme

Echium angustifolium

Pancratium maritimum

Trachomitum venetum

Alhagi pseudoalhagi

Salsola kali

Echinops dumanii

Sporobolus virginicus

Phyla nodiflora

Echinops dumanii taksonu 2010 yılında bilim dünyasına Çukurova Deltası Yumurtalık

Lagünleri’nden tanıtılmıştır (Vural, C. 2010). Türün yayılış alanı makalelerden ve herbaryum

Fotoğraf 18: Ipomoea stolonifera

94

örneklerinden edinilen bilgilere göre Yumurtalık Lagünleri deniz kenarı kumul bölgesi, yine

habitat koşulları uygunluğu nedeniyle Tuzla lagünü, Hatay Burnaz Kumulları ve Dipsiz

Lagünü sulak alanıdır. (Vural, C., Cakan, H. ve ark. 2011)

Alanda karpuz tarımı için kumulları tahrip edici şekilde sürekli tesviye yapılıyor

olması, kumullardaki çeşitliliği negatif yönde etkilemektedir. Su baskını nedeniyle

tarımcıların dokunmadıkları tek bölgede sıkışmış ve oldukça az bir popülasyonla yaşamını

sürdüren bu türün Dipsiz Lagünü sulak alanındaki yaşamsal durumu kritik seviyededir.

2.2.1.3.3.1.2 Sabit ve Yarı Sabit Kumul kuşağı

Eunis :

B1.4 Coastal stable dune grassland- Sabit kıyı kumul merası

B1.44 East Mediterranean fixed grey dunes - Doğu Akdeniz sabit gri tepeleri

B1.6 Coastal dune scrub – Kıyı kumul makiliği

B1.61 Coastal dune thickets- Kıyı kumul çalılıkları

Fotoğraf 19 : Sabit/yarı sabit kumul kuşağı vejetasyonu

Genellikle ön kumul kuşağı gerisinde yer

alan ikincil kumul tepeleri kuşağı ön kumul

kuşağına nazaran daha durağan ve kumul

hareketlerinin az olduğu alanlardır. Kıyıya

paralel ön kumul kuşağından sonra gelen 2'incil

veya 3'üncül kumul tepesi serileri genellikle yarı

sabit olup kumul hareketlerinin yüksek olmadığı

alanları oluşturur. Karaya doğru gidildikçe Fotoğraf 20 Pancratium maritimum

95

sabitleşmiş yaşlı kumul tepeleri ortaya çıkmaktadır. Bu kumul serilerindeki birliklerin floristik

yapısı zenginleşmekte ve otsu türlerin yanı sıra Polygonum equisetiforme, Echium

angustifolium Mill., Helianthemum stipulatum (Forssk.) Christ,. Pistacia terebinthus,

Rubus sanctus Schreber, Myrtus communis L., Prasium majus L., Cionura erecta Griseb.

gibi odunsu türlerin de yoğun olarak ortaya çıktığı görülmektedir.

Verbascum sinuatum var.

adenocephalum

Poligonum equisetiforme

Silene kotschyi var. maritima

Allium atroviolaceum

Dianthus strictus var. strictus

Pancratium maritimum

Echium angustifolium

Cionura erecta

Heliotropium supinum

Echinops viscosus subsp. bithynicus

Echinops dumanii

Chrozophora tinctoria

2.2.1.3.3.2 Tuzcul sulak alanların vejetasyonu

EUNIS:

A2.5 Coastal saltmarshes and saline reedbeds – Kıyısal tuzlu bataklıklar ve tuzlu

yataklar.

A2.51 Saltmarsh driftlines - Tuzcul bataklık hatları

Araştırma alanında, geniş sahaları kaplayan ve kendine özgü halofitik vejetasyonun

gelişme gösterdiği tuzcul sahalar bulunmaktadır. Hidromorfik topraklar üzerinde yüksek

taban suyuna sahip alanlarda farklı tuz içerikleri nedeniyle değişik tuzcul bitki türlerine ait

birlikler gelişmektedir. Bu tür alanlarda vejetasyonun oluşumunda temel faktörün tuz olması

nedeniyle, bu tür alanlardaki tür çeşitliliği oldukça zayıftır. Tuzcul alanlar oluşum ve tür

kompozisyonu bakımından 2 ana gruba ayrılmaktadır. Bunlar; kıyısal alanlardaki kumul

tepeleri arasında oluşan ıslak tuzlu çöküntüler ve kıyıdan ziyade kumulların bittiği yerden

itibaren iç kesimlerdeki geçici tuzlu sığ göller ile lagünlerdeki su seviyesinin yükselme ve

alçalma sınırlarında yaygın olarak bulunan tuzcul düzlüklerdir.

96

2.2.1.3.3.2.1 Islak Tuzcul Düzlükler

EUNIS:

A2.5 Coastal saltmarshes and saline reedbeds – Kıyısal tuzlu bataklıklar ve tuzlu

yataklar.

A2.51 Saltmarsh driftlines - Tuzcul bataklık hatları

Kumul alanlarda, bulunan kıyıya paralel kumul serileri arasında bulunan çöküntülerde

gelişen bir vejetasyon tipidir. Bu tür alanlar tuzluluk bakımından diğer alanlara göre daha az

tuzlu olup zengin bir bitki örtüsüne sahiptir. Topraklar genellikle kum içeriği bakımından

zengin, kumlu veya kumlu-siltli yapıya sahiptir. Çoğunlukla

tarım alanları ve yerleşim alanları ile denizsel kıyı kumul

ekosisteminin etkisi altında kalan bu tür alanlar, otsu türler

bakımından zengin olması nedeniyle, aşın otlatmaya maruz

kalan vejetasyon tiplerinden birisine sahiptir.

Bu birlik, kumullar, tuzcul ve tatlı sulak alanlar

arasında bir geçiş formu olup kendine özgü bir floristik

yapıya sahiptir. Genellikle, kıyıya paralel kumullar arasında

oluşan, taban suyu yüzeye yakın ve tuz içeriği yüksek

olmayan nemli alanlarda gelişmektedir. Ekolojik açıdan faklı

ortamlara ait vejetasyon tiplerine ait üyelerin de bu birlik

içerisinde temsil edilmesiyle oldukça zengin bir tür

Fotoğraf 21 Nemli tuzcul düzlükler

Fotoğraf 22 Centaurea

calcitrapa subsp. cilicica

97

çeşitliliğine sahiptir.

Juncus littoralis

Elymus elongatus subsp. elongatus

Bromus psammophilus

Dianthus strictus var. axilliftorus

Lotus corniculatus var. tenuifolius

Cuscuta campestris

Briza minor

Phyla nodiflora

Verbascum sinuatum var.

adenosephalum

Tamarix smyrnensis

Vitex angus-castus

Cichorium intybus

Eryngium creticum

Centaurea calcitrapa subsp. cilicica

Ipomea sagittata

Trifolium fragiferum

Trifolium argutum

Heliotropium suaveolens

Allium atroviolaceum

Convolvulus arvensis

Daucus carota

Centaurium spicatum

Galium verum subsp. verum

Linum nodiflorum

Ononis spinosa subsp. leiosperma

2.2.1.3.3.2.2 Tuzcul Düzlükler

A2.55 Pioner saltmarshes – Öncü tuzcul bataklıklar

Bu tür alanlar yüksek tuz içeriğine sahip olup tür çeşitliliği oldukça düşüktür. Yıl

içerisinde periyodik olarak suyun yükselmesi ve alçalmasına bağlı olarak farklı zonlarda

değişik bitki birlikleri gelişmektedir.

Fotoğraf 23 Tuzcul bataklıklar

98

Arthrocnemum fruticosum

Arthrocnemum glaucum

Halopeplis amplexicaulis

Atriplex patula

Atriplex tornabeni

Halocnemum strobilaceum

Halimione portulacoides

Sueada prostrata var. prostrata

Salicornia europea

Limonium angustifolium

Limonium virgatum

Limonium gmelinii

gibi halofit türlerden oluşan bitki toplulukları görülmektedir.

2.2.1.3.3.3 Nehir yatağı kenarı vejetasyonu

EUNIS:

X01 Estuaries - Nehir ağızları

C3.21 [Phragmites australis] beds – Phragmites australis toplukları

X02 Saline coastal lagoons – Tuzlu kıyısal lagünler

Alanda yer alan tatlı sulak alanlar, nehir yatakları ve

taşkın alanları, sulama ve drenaj kanalları kenarı,

lagünlerin özellikle tatlı su girişi olan kıyısal bölgeleri,

kıyıdan daha iç kesimlerdeki küçük göletleri içine

almaktadır. Araştırma alanındaki tatlı sulak alanlar,

rastlanan yaygın vejetasyon tipini oluşturmaktadır. Delta

içerisinde Seyhan Nehri’nin menderesler oluşturarak

deltayı boydan boya kat etmeleri ve eski nehir kalıntıları

tatlı su vejetasyonu için geniş yaşam ortamları

sunmaktadır. Ayrıca, delta içerisindeki tatlı su girişi olan

lagün kenarları da tatlı sulak alanların oluşumunu

sağlamaktadır.

Phragmites australis

Bolboschoenus maritimus var.

maritimus

Rumex palustris

Rumex pulcher

Ipomea sagittata

Juncus littoralis

Glycyrrhiza echinata

Fotoğraf 24 Phragmites australis

toplukları

99

Atriplex hastata

Polypogon monspeliensis

Potamogeton pectinatus

Juncus subulatus

Typha domingensis

Plantago crassifolia

Arundo donax

Ceratophyllum demersum

Lythrum salicaria

Linum nodiflorum

Aeluropus littoralis

Cressa cretica

Dactyloctenium aegyptium

Cladium mariscus

2.2.1.3.3.4 Tarlalar

EUNIS:

I1 Criteria for arable land and market garden - Ekilebilir arazi ve bahçeler

2.2.1.3.3.5 Yapay Sulama Kanalları

EUNIS:

J5.4 Highly artificial nonsaline running waters – Son derece yapay tuzsuz akarsular.

Harita 15 Dipsiz Lagünü sulak alan alt havzası habitat tipleri haritası (EUNIS, 2004

100

2.2.1.4 Proje Alanının Floristik Açıdan Önemi

Doğu Akdeniz Bölgesi’nde Seyhan ve Berdan Nehirleri’nin taşkınlar ve getirmiş

olduğu alüvyonlarla oluşmuş olan bu bölgede farklı ekolojik ortamların bulunması zengin bir

floranın oluşmasını sağlamıştır. Buna rağmen ülkemizdeki sulak alanların özellikle tarım ve

turizm amaçlı kullanımlarının artması, bu tür alanlarda yaşamaya adapte olmuş türlerin

nesillerinin tehlike altına girmesine ve yok olmasına neden olmaktadır.

2.2.1.5 Proje Alanındaki Nadir Bitki Türlerini Tehdit Eden Faktörler

Bölgedeki yapılan arazi gözlem ve örnekleme çalışmaları çevre sorunun kumullar

üzerinde tehdit oluşturduğu belirlenmiştir. Çok sayıdaki bu tehditler ana başlıklar halinde

toplandığında kumullar üzerinde bulunan nadir ve endemik türlerin karşı karşıya olduğu

olumsuz faktörlerin başında kumulların tarıma açılması olduğu tespit edilmiştir. Alanda

karpuz tarımı için kumulları tahrip edici şekilde sürekli tesviye yapılıyor olması kumullardaki

çeşitliliği negatif yönde etkilemektedir. Su baskını nedeniyle tarımcıların dokunmadıkları tek

bölgede sıkışmış ve oldukça az bir popülasyonla yaşamını sürdüren IUCN kriterlerine göre

CR kategorisinde yer alan Echinops dumanii türünün Dipsiz Lagünü sulak alanındaki

yaşamsal durumu kritik seviyededir. Ortaya konulan diğer sorunların da birlikte

değerlendirilmesi sonucu kumullar ve sulak alanlarda bulunan türlerin habitat ve olumsuz

faktör analizi yapıldığında nadir ve endemik bitki türlerinin yok olmasına neden olan etkilerin

başında tarımsal faaliyetler gelmektedir.

2.2.1.6 Koruma Çalışmaları İçin Öneriler

Araştırma alanının kıyı zonundaki ve iç kesimdeki kumullar, nehrin denize karıştığı

alanlar ve tuzcul kesimler alanın biyolojik zenginliğini artırmaktadır. Özellikle kumul

bölgelerde yapılan karpuz tarımı alanı tahrip ederek belirli türlerin sıkışmasına sebep

olmuştur. İlerde bu alan üzerinde yapılacak planlamalar bilimsel olarak kontrolden

geçirildikten sonra uygulanmalıdır.

Sahilde deniz kaynaklı çok çeşitli kirletici malzemelerin (plastik, cam, kağıt, deri,

tekstil vb.) bulunduğu katı atık birikimleri gözlenmiştir. Bu çöp malzemelerin çok büyük bir

kısmının bölgeye giren insanlardan ziyade denizden geçiş yapan gemiler tarafından bırakıldığı

düşünülmektedir. Bu nedenle ilgili kurumlar bilgilendirilmeli ve önlemler alınmalıdır.

101

Sahili belli bir dönemliğine kullanan, büyük çadırlar kurarak konaklayan ziyaretçiler

de hem çevreye çöp bırakılmaması konusunda hem de bitki gruplarının bulunduğu kumullara

zarar verilmemesi konusunda uyarılmalı, bilgilendirilmelidirler.

2.2.1.7 Diğer Bilgiler

Alanda tıbbi, farmakolojik, biyoteknolojik, tarımsal değeri olan bitki türleri tesbit

edilmemiştir. Deniz börülcesi (Salicornia ssp.) ve topuk otu (Juncus ssp.) türlerinin zirai ve

ticari değeri olan bitki türleridir. Doğadan toplama yoluyla elde edilebilirler. Saz kesimi ve

torf çıkarılması görülmemiştir. Araziler daha çok tarıma ve otlatmaya açıktır.

102

2.3 Su Kalitesi

2.3.1 Giriş

Dünya nüfusunun hızla artması, kentleşme ve sanayileşmenin beraberinde getirdiği

çevre kirliliği, su kaynaklarının niteliğini bozmuş ve su kaynakları bir bakıma atıkların

boşaltıldığı alıcı ortamlar durumuna gelmiştir. Gereksinim duyulan içme ve kullanma

suyunun sağlanması, arıtılması, istem sahiplerine dağıtılması da oldukça pahalı ve zor bir hale

gelmiştir. Bu noktada su kaynaklarının korunması, planlanması ve yönetimi de kaçınılmaz

olmuştur. Su havzalarında yönetim planı hazırlanması; havzalarda yapılacak öncelikli

yatırımları belirlemek, çevre ve su kaynaklarının geliştirilmesini ve su kullanımında

modernizasyonu sağlamak ve su kaynaklarını koruma politikaları geliştirerek tüketici

açısından halk sağlığını tehdit eden risklerin en aza indirilmesi açısından önemlidir. Su

havzalarında yönetim; havzada istenen (hedeflenen) duruma ulaşmak ya da mevcut durumu

korumak için etkileşim içindeki mevcut ekosistem ilişkilerini ve insan kullanımlarını

düzenleme çalışmaları şeklindedir.

Su kalitesi kavramına bakıldığında her geçen gün daha da önem kazandığı

görülmektedir. Su kalitesi yönetimi, zaman öğesinin varlığını zorunlu kılmaktadır. Su kalitesi

ile ilgili yeterli veri olması ve mevcut verilerden maksimum bilginin eldesi gibi koşulların

sağlanması, ölçümün nasıl yapılabileceği, ne tür kalite değişkenlerinin gözleneceği,

istasyonların konumu ve sıklığı gibi araştırmaları güçlendirmektedir. İzleme çalışmalarının

problem veya proje orijinli değil, daha geniş ihtiyaçlara cevap verecek, sistematik bir ölçüm

ağının (network) kurulması ile sağlanacağı birçok araştırıcı tarafından kabul edilmiştir

(Alpaslan ve Harmancıoğlu 1991).

2.3.2 Önceki Çalışmalar

Seyhan Nehri’nin Adana Merkez İlçe sınırları içindeki kirlilik düzeyi belirlenmiştir.

Bu çalışmada Seyhan Baraj Gölü, çeşitli endüstriyel kuruluşların ve evsel atıkların ve tüm pis

su kolektörlerinin deşarj edildiği Seyhan Nehri ve Sarıçam Deresi sularında kirlilik

parametreleri saptanmıştır. Su kirliliğinin tanımlanmasında en önemli parametreler olan

biyokimyasal oksijen ihtiyacı, kimyasal oksijen ihtiyacı, çözünmüş oksijen, toplam azot,

toplam posfat, pH, elektriksel iletkenlik, sıcaklık, toplam aerobik bakteri, askıda katı madde,

çözünmüş katı madde analizleri gerçekleştirilmiştir (Eminoğlu, 1991).

103

Geçmişte Akyatan ve Tuzla Lagünü’nde su ve sediment kalitesi üzerine yapılan

çalışmalar mevcuttur. Bu çalışmalar içerisinde alanın fiziki coğrafik karakteristiklerini ve

hidrobiyolojik göstergelerini ortaya koyan en yeni çalışmalar 2008 tarihinde yayınlanmış,

yine bölgede yapılan yeni Akyatan ve Tuzla Lagünleri yönetim planı çalışması 2010 tarihli en

yeni çalışmalar arasındadır (Mingazova ve ark., 2008; Demir, 2008; Akyatan Tuzla Lagüleri

YP, 2010).

Mingazova ve ark., (2008) bu çalışmalarda kirlilik kaynaklarından en önemlisini,

tarımsal alanlardan gelen gübre ve pestisit yükü olan yüzey sularının ve sulama kanalları

yoluyla bulaşan diğer kirleticilerin oluşturduğu ortaya konmuştur. Ayrıca lagünlerin

hidrolojik rejiminin, kanallar aracılığı ile deniz suyu ile bağlantısının olması ve tarımsal

etkinliklerin yoğunluğunun da önemli bir etken olduğu belirtilmiştir. Lagünlerin sürdürülebilir

korunması için önlemler ortaya koymuşlardır.

Aşağı Seyhan Ovası’nda su kaynakları projelerinin geliştirilmesi ile lagünlerin ilişkisi

konusunda Selek ve Dinçer bir araştırma yürütmüşlerdir (Dinçer, 2007). Bu çalışmada,

Çukurova Lagün Zinciri’nin su bütçesine dayalı olarak, Ceyhan-Seyhan-Berdan

Havzaları’nda, baraj, sedde, sulama şebekeleri, drenaj sistemleri vasıtasıyla büyük ölçüde

geliştirildiği göz önüne alınarak, lagüner sistemin projesiz ve projeli koşullarda havzalarının

hidrolojisi incelenmiştir. Lagün havzalarına ve su bütçesine dönük çalışmaların önemi ortaya

konularak, Çukurova Lagün Zinciri’nde bundan sonra yapılacak çalışmalara yön vermek

amaçlanmıştır. Çalışma ile lagünlerin projesiz ve projeli havza büyüklükleri, havzalardaki

sulu tarım ve kuru tarım veya tarım yapılmama durumları esas alınarak, lagün aylık akımları

hesaplanmış ve karşılaştırılmıştır.

Dural ve ark., (2007) yaptıkları çalışmada Tuzla Lagünü’nde yakalanan önemli balık

çeşitlerinde ağır metal analizi yaparak düzeyleri belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmada bahar

ve kış aylarında metal birikiminin diğer mevsimlere göre daha yüksek olduğu ortaya

konmuştur.

2.3.3 Materyal ve Çalışma Yöntemi

Dipsiz Lagünü, Tarsus ilçesi sınırları içerisindedir. Toplam alanı 1000 dekar olup bir

birine bağlantısı olan kanal ve göletleri içermektedir. Lagüne sadece Seyhan Nehri bağlantı

104

kanalı vasıtasıyla tatlı su girişi sağlanmakta olup denizle herhangi bir bağlantı kanalı mevcut

değildir. (Dinçer, 2007, Altan ve ark., 2004 ).

Dipsiz Lagünü’nde su kalitesi açısından geçmiş yıllarda yapılmış herhangi bir

çalışmaya rastlanmamıştır. Dolayısıyla alanın ve alanı besleyen akarsuların kaliteleri, kirletici

kaynakları ve kirlilik yükleri ile sulak alanın besin maddesi açısından mevcut durumu bu

çalışma kapsamında değerlendirilecek olup lagün içerisindeki durum, bu kapsamda elde

edilen sonuçlara göre yorumlanacaktır.

Dipsiz Lagünü’nden yüzey suyu örnekleri teknik şartnamede istendiği üzere; eski

ırmak kanalı (1 nolu numune alma noktası), lagün gölünün orta noktası (2 nolu numune alma

noktası), eski boğaz olarak bilinen ve şuan kapalı olan deniz bağlantı kanalı (3 nolu numune

alma noktası) ve son olarak Seyhan Nehri bağlantı kanalı (4 nolu numune alma noktası)

olmak üzere toplamda 4 noktadan yaz ve güz dönemlerinde (2 dönem) alınmıştır (Harita 16).

Harita 16 Dipsiz Lagünü yüzey suyu numunesi alınan örnekleme noktalarının konumu

Su kalitesi ölçümlerinde; hava ve su sıcaklığı, pH, elektriksel iletkenlik (EC),

bulanıklık, renk, secchi disk derinliği, çözünmüş oksijen (ÇO), nitrat azotu (NH 3), toplam

azot (TN), toplam fosfat (TPO4), sülfat (SO4), biyolojik oksijen ihtiyacı (BOİ), kimyasal

oksijen ihtiyacı (KOİ), alkalinite, askıda katı madde (AKM), tuzluluk, klorofil-a gibi teknik

şartnamede istenen parametrelere bakılmış olup bunların haricinde ilave olarak bikarbonat

105

(HCO3), klorür (Cl), nitrat (NO3), florür (F) gibi major anyonlara ve kalsiyum, magnezyum,

sodyum, potasyum gibi major katyonlara ve bazı ağır metal parametrelerine (Al, Cd, Co, Cr,

Fe, Mn, Ni, Pb, Si, Zn gibi) de bakılmıştır. Elde edilen sonuçlar “Su kirliliği Kontrolü

Yönetmeliği”ndeki sınıflamalara tabi tutulacaktır.

2.3.4 Bulgular ve Tartışma

Dipsiz Lagünü’nde toplam 4 örnekleme istasyonundan 25 Haziran 2012 (Yaz Dönemi)

ve 21 Eylül 2012 (Güz Dönemi) tarihlerinde alınan su numunelerinin analiz sonuçları tablolar

halinde Tablo 18 ve Tablo 19’da sunulmuştur. Bu örnekleme istasyonlarının konumları ve

koordinatları Tablo 17’de görülmektedir. Ayrıca Dipsiz Lagünü’nde 2 dönem boyunca yüzey

suyunda ölçümü yapılan parametrelere ait istasyonlara göre dönemsel değişim grafikleri Şekil

35’te verilmiştir. Tarsus Orman İşletme ve Mersin Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube

Müdürlüğü’nden yetkililerin de katılımıyla gerçekleşen arazi çalışmasına ait görüntüler de

Fotograf 25, 26 ve 27’de yer almaktadır.

Tablo 17 Dipsiz Lagünü örnekleme noktalarına ait koordinatlar ve temsili lokasyonlar

İstasyon

No:

Koordinat

Lokasyon X Y

1 670721 4068021 Eski ırmak kanalı batı

2 670738 4067672 Ortadaki adanın kuzeydoğusu

3 670492 4067663

Dalyandan büyük göle giriş kanalı (eski

boğaz kanalı)

4 670679 4067086 Seyhan Nehri bağlantı kanalı doğu

106

Tablo 18: Dipsiz Lagünü’nde yaz döneminde (25.06.2012) yapılan örnekleme çalışmalarına

ait sonuçlar

DİPSİZ YAZ Dönemi (25.06.2012)

Parametre 1 nolu

istasyon

2 nolu

istasyon

3 nolu

istasyon

4 nolu

istasyon

1 Hava sıcaklığı (oC) 34 33 32 30

2 Su sıcaklığı (oC) 29,5 29.5 29.5 28.8

3 pH 7.41 7.45 7.45 7.45

4 Elektriksel iletkenlik (ms/cm) 13.07 15.78 17.15 18.79

5 Bulanıklık (NTU) 35.1 19.8 36.4 19.5

6 Renk (Pt-Co) 16 15 13 12

7 Secchi disk derinliği (cm) 20 30 27 30

8 Toplam derinlik (cm) 30 50 47 40

9 Çözünmüş oksijen (mg/L) 6.3 6.4 5.3 4.4

10 NO3-N (Nitrat azotu) 0 0.323 0.315 0

11 Toplam azot (mg/L) 0.41 0.71 0.91 1.16

12 Toplam PO4 (Orto Fosfat) (mg/L) 0.2 0.13 0.33 0.2

13

Majo

r

an

yon

Klorür (mg/L) 2048.21 2288.22 2354.31 2473.04

14 Sülfat (mg/L) 249.06 286.22 292.11 324.97

15 Florür (mg/L) 0.184 0.197 0.196 0.203

16 Karbonat (mg/L) 0 0 0 0

17 Bikarbonat (meq/L) 269.6 250.7 248.3 235.5

18

Majo

r k

aty

on

Ca (mg/L) 153.4 173.1 171.7 182.9

19 Mg (mg/L) 316.7 390.6 394.9 442.1

20 Na (mg/L) 2369 2247 3035 1851

21 K (mg/L) 130.1 168 172.2 198.3

22 BOİ 42.7 57.4 64.7 63.8

23 KOİ 124.8 172.8 192 172.8

24 Alkalinite (mgCaCO3/L) 221 205 203.5 195

107

25 Askıda katı madde (mg/L) 41 30 27 30

26 Tuzluluk (ppt) 7.5 9.2 10.0 11.2

27

Ağır

Met

all

er

Klorofil-a (mg/L) 0.88 0.88 0.88 1.03

28 Al (mg/L) <0.05 0.102 0.289 0.108

29 Cd (mg/L) <0.05 <0.05 <0.05 <0.05

30 Co (mg/L) <0.05 <0.05 <0.05 <0.05

31 Cr (mg/L) <0.05 <0.05 <0.05 <0.05

32 Fe (mg/L) <0.05 <0.05 0.435 0.032

33 Mn (mg/L) <0.05 <0.05 <0.05 <0.05

34 Ni (mg/L) <0.05 <0.05 <0.05 <0.05

35 Pb (mg/L) <0.05 <0.05 <0.05 <0.05

36 Si (mg/L) 4.721 3.654 3.775 2.977

37 Zn (mg/L) <0.05 <0.05 <0.05 <0.05

Dipsiz Lagünü yaz dönemi (Tablo 18) yüzey suyu analiz sonuçlarına bakıldığı zaman;

3 ve 4 nolu istasyonların elektriksel iletkenlik ve tuzluluk değerlerinin diğer istasyonlara göre

daha yüksek olduğu görülmektedir. 4 nolu istasyonun Seyhan Nehri bağlantı kanalına çok

yakın olması nedeniyle tuzluluk ve EC değerlerinin her ne kadar düşük olması bekleniyor olsa

da bağlantı kanalının hem denize yakın olması hem de yüzey suyu numunelerinin alındığı

saatin, gelgit etkisiyle lagün içindeki suyun yükseldiği zamana denk gelmesi, ayrıca yaz

döneminde buharlaşmanın da etkisiyle diğer istasyonlardan daha yüksek değerler ölçülmüştür.

EC ve tuzluluk değerlerinin yüksek olması bu istasyonlarda klorür, sülfat, Ca, Mg, Na, K

değerlerinin de yüksek olmasına sebep olmuştur. Lagünün kuzey kesimlerdeki tarımsal

aktiviteler ve buna bağlı olarak yapılan sulamanın da etkisiyle 1 ve 2 nolu istasyonlarda ise,

EC ve tuzluluk değerleri düşük ölçülmüştür. pH değeri ise sucul canlılar için en ideal değerler

olan 6.5-8.5 arasındadır.

Renk 1 ve 2 nolu istasyonda sırasıyla 16-15 mg Pt-Co/L, bulanıklık ise 1 ve 3 nolu

istasyonlarda (35.1 - 36.4 NTU) diğerlerine nazaran yüksek değerlerdedir. Renk ve bulanıklık

değerlerinin yüksek olmasının sebebi, lagünün kuzeyindeki tarımsal arazilerden azot ve fosfor

gibi nutrientlerin bu bölgeye sızması ve alg üremesinin meydana gelmesi olduğu

düşünülmektedir. Çünkü suya renk veren maddeler bitkilerin ayrışmasıyla oluşur. Renk ve

108

bulanıklığın 1 nolu istasyonda yüksek olmasına paralel olarak AKM değerinin de 1 nolu

istasyonda (41 mg/L) yüksek olabileceğini gösterir. Lagünün toplam derinliğine baktığımızda

en yüksek 50 cm, en düşük ise 30 cm’dir. Seki derinlikleri toplam derinlik göz önüne alarak

incelendiğinde 1 ve 4 nolu istasyonda 20 ve 30 cm değerlerindedir. Seki disk derinliği

fotosentez için yeterli ışığın bulunduğu öfotik bölge derinliğini ve suyun berraklığını ölçmede

kullanılır. Renk, bulanıklık, AKM alg veya dip sedimentlerinin havalanması sonucu meydana

gelebilir. Ayrıca organik içerikli sedimentlerden de kaynaklandığı söylenebilir. Klorofil-a

değerinin de 4 nolu istasyonda nutrientin bol bulunmasından dolayı yüksek tespit ettiği

söylenebilir.

Çözünmüş oksijen açısından bakıldığında 1 ve 2 nolu istasyonda ölçülen değer (6.3-

6.4 mg/L) sucul ortamdaki canlılar için elverişlidir. 3 ve 4 nolu istasyonlarda ölçülmüş

değerlerin (5.3-4.4 mg/L) ise literatürde özellikle tuzlu sularda yaşayan canlılar için önerilen

kriterlerin altında olduğu görülmüş olup bu değerlerin kriterlere göre risk oluşturacak

seviyelerde olmadığı düşünülmektedir. KOİ ve BOİ ölçüm sonuçlarına bakıldığında genel

itibariyle tüm istasyonlarda literatürde ve standartlarda geçen değerlerden yüksek olduğu

tespit edilmiştir. 3 ve 4 nolu istasyonlarda ÇO değerinin düşük olmasıyla BOİ ve KOİ

değerinin yüksek olması ortamda organik maddenin mikroorganizmalarca ayrıştığının bir

göstergesidir.

Toplam azot, 4 nolu istasyonda (1.16 mg/L) diğer istasyonlara nazaran yüksektir.

Toplam azotun bir formu olan nitrat da 2 ve 3 nolu istasyonlarda (0.323-0.315 mg/L

konsantrasyonlarda) bulunmasına rağmen nitrat değerleri literatürde ve standartlarda

değinilen değerlerden oldukça düşük seviyelerde saptanmıştır. Toplam fosfat 3 nolu

istasyonda 0.33 mg/L olarak diğer istasyonlara nazaran biraz daha yüksek değerdedir.

Saptanan nitrat ve toplam fosfatın kaynağı olarak, lagünün kuzeyindeki tarımsal aktiviteler

neticesinde topraktan yıkanan gübre kalıntılarının lagüne taşınarak ulaşıyor olması

düşünülebilir

Lagün içerisinde tüm istasyonlarda Al, Cd, Co, Cr, Fe, Mn, Ni, Pb, F, Si ve Zn gibi

ağır metal sonuçlarına bakıldığı zaman elde edilen konsantrasyonların ölçülebilen alt limit

değerin (<0.05 mg/L) altında olduğu görülmüştür. Ancak Al elementi 2, 3 ve 4 nolu

istasyonda mevcut olup sınır değerin altında; F elementi tüm istasyonlarda mevcut olup, sınır

değerin çok altında saptanmıştır. Fe elementi 3 ve 4 nolu istasyonda mevcut olup 4 nolu

istasyon sınır değerin içerisinde saptanmıştır. Si elementi ise tüm istasyonlarda ölçülmüş olup

109

sucul ortamdaki canlılar için herhangi bir risk oluşturmayacak seviyededir. Al, Fe, F ve Si

gibi ağır metallerin varlığı doğal süreçlerle veya dip sedimentine ait formasyondan

kaynaklanabileceği gibi Seyhan Nehri bağlantı kanalından gelebilecek kirlilikten kaynaklı

olarak da düşünülmektedir.

Fotoğraf 25 : Dipsiz Lagünü’nde yaz dönemi örnekleme çalışmalarına ait görüntüler

(Ayşegül DEMİR)

110

Tablo 19: Dipsiz Lagünü’nde güz döneminde ( 21.09.2012) yapılan örnekleme çalışmalarına

ait sonuçlar

DİPSİZ GÜZ Dönemi (21.09.2012)

Parametre

1 nolu

istasyon

2 nolu

istasyon

3 nolu

istasyon

4 nolu

istasyon

1 Hava sıcaklığı (oC) 28 27 29 29

2 Su sıcaklığı (oC) 28 28 28.6 28.8

3 pH 7.96 8.02 7.98 7.91

4 Elektriksel iletkenlik (ms/cm) 24.8 22.8 25 24

5 Bulanıklık (NTU) 6.06 2.48 7.72 6.25

6 Renk (Pt-Co) 27 18 31 23

7 Secchi disk derinliği (cm) 10 20 20 40

8 Toplam derinlik (cm) 20 50 50 50

9 Çözünmüş oksijen (mg/L) 5.3 3.5 4.3 4.7

10 NO3-N (Nitrat azotu) 0 0 0 0

11 Toplam azot (mg/L) 1.83 1.5 1.26 1.17

12 Toplam PO4 (Orto Fosfat) (mg/L) 1.9 1.4 1.14 1.92

13

Majo

r

an

yon

Klorür (mg/L) 2579.37 2308.45 2378.54 2284.52

14 Sülfat (mg/L) 530.99 456.54 612.27 517.69

15 Florür (mg/L) 0.578 0.54 0.579 0.574

16 Karbonat (mg/L) 0 0 0 0

17 Bikarbonat (meq HCO3/L) 245.22 241.56 236.68 240.34

18

Majo

r

katy

on

Ca (mg/L) 242.1 224.8 237.8 231.3

19 Mg (mg/L) 656.5 608.3 647.2 621.8

20 Na (mg/L) 5003 4574 4796 4500

111

21 K (mg/L) 293.1 265.6 288.8 273.1

22 BOİ 78.8 86.8 82.8 84.8

23 KOİ 240 228.5 288 268.8

24 Alkalinite (mgCaCO3/L) 201 198 194 197

25 Askıda katı madde (mg/L) 85 88 92 90

26 Tuzluluk (ppt) 15.4 13.8 14.9 14.7

27

Ağır

Met

all

er

Klorofil-a (mg/L) 0.3 0.3 0.44 0.59

28 Al (mg/L) 0.067 <0.05 <0.05 <0.05

29 Cd (mg/L) <0.05 <0.05 <0.05 <0.05

30 Co (mg/L) <0.05 <0.05 <0.05 <0.05

31 Cr (mg/L) <0.05 <0.05 <0.05 <0.05

32 Fe (mg/L) 0.037 <0.05 <0.05 <0.05

33 Mn (mg/L) <0.05 <0.05 <0.05 <0.05

34 Ni (mg/L) <0.05 <0.05 <0.05 <0.05

35 Pb (mg/L) <0.05 <0.05 <0.05 <0.05

36 Si (mg/L) 1.749 1.666 1.403 1.389

37 Zn (mg/L) <0.05 <0.05 <0.05 <0.05

Dipsiz Lagünü güz dönemi (Tablo 19) yüzey suyu analiz sonuçlarına bakıldığı zaman;

tüm istasyonların elektriksel iletkenlik ve tuzluluk değerleri yaklaşık olarak birbirine yakın

seviyelerde olduğu görülmüştür. 4 nolu istasyonda diğer istasyonlara nazaran düşük değerin

gözlenmemesinin sebepleri önce de açıklandığı gibi nehir bağlantı kanalının denize çok yakın

olması, gelgitten etkileniyor olması ve aşırı buharlaşmanın etkisi olarak ifade edilebilir. EC ve

tuzluluğa bağlı olarak klorür, sülfat, Ca, Mg, Na, K değerleri de yüksek seviyelerdedir.

Ölçülen pH konsantrasyonu ise sucul canlılar için en ideal değerler olan 6.5-8.5 arasındadır.

Renk 1 ve 3 nolu istasyonda sırasıyla 27-31 mg Pt-Co/L, bulanıklık ise 3 ve 4 nolu

istasyonlarda (7.72 - 6.64 NTU) diğerlerine nazaran yüksek değerlerdedir. Renk ve bulanıklık

değerlerinin diğerlerine nazaran yüksek olmasının sebebi, lagünün kuzeyindeki tarımsal

arazilerden azot ve fosfor gibi nutrientlerin bu bölgeye sızması ve Seyhan Nehri bağlantı

kanalı vasıtasıyla taşınan kirlilikle beraber alg üremesinin meydana gelmesi düşünülmektedir.

Çünkü suya renk veren maddeler bitkilerin ayrışmasıyla oluşur. Renk ve bulanıklığın 3 nolu

istasyonda yüksek olmasına paralel olarak AKM değerinin de 3 ve 4 nolu istasyonda (sırasıyla

112

92-90 mg/L) yüksek olabileceğini gösterir. Lagünün toplam derinliğine baktığımızda en

yüksek 50 cm, en düşük ise 20 cm’dir. Seki derinlikleri ise 1 nolu istasyonda en düşük 10 ve 4

nolu istasyonda en yüksek 40 cm değerlerindedir. Seki disk derinliği fotosentez için yeterli

ışığın bulunduğu öfotik bölge derinliğini ve suyun berraklığını ölçmede kullanılır. Renk,

bulanıklık ve AKM alg veya dip sedimentlerinin havalanması sonucu meydana gelebilir.

Ayrıca organik içerikli sedimentlerden de kaynaklandığı söylenebilir. Klorofil-a değerinin de

4 nolu istasyonda nutrientin bol bulunmasından dolayı diğerlerine nispeten biraz daha yüksek

seviyede (0.59 mg/L) ölçüldüğü söylenebilir.

Çözünmüş oksijen açısından bakıldığında 1 nolu istasyon hariç diğer istasyonlarda

özellikle de 2 nolu istasyonda ölçülen değer (3.5 mg/L) sucul ortamdaki canlılar için ihtiyaç

duyulan değerin çok altında olup literatürde özellikle tuzlu sularda yaşayan canlılar için

önerilen kriterlerin altında olduğu görülmüş olup bu değerlerin de, kriterlere göre risk

oluşturabilecek seviyelere yakın olduğu söylenebilir.

Toplam azot tüm istasyonlarda 1 mg/L’nin üzerinde olup en yüksek değer 1 nolu

istasyonda 1.83 mg/L olarak ölçülmüştür. Toplam fosfor 1 ve 4 nolu istasyonlarda 1.9 mg/L

olarak çok yüksek seviyelerde bulunmuştur. Saptanan toplam azot ve toplam fosfatın kaynağı

olarak, lagünün çevresi ve özellikle de kuzeyinde yer alan tarlaların sulanması ve çevredeki

küçük kanallar (Şekil 74) yoluyla topraktan yıkanan gübrenin lagüne yoğun bir şekilde

nutrient taşıması olarak düşünülebilir, bununla birlikte Seyhan Nehri bağlantı kanalı

vasıtasıyla da nutrientin taşınması muhtemeldir.

Lagün içerisinde tüm istasyonlarda Al, Cd, Co, Cr, Fe, Mn, Ni, Pb, F, Si ve Zn gibi

ağır metal sonuçlarına bakıldığı zaman tüm istasyonlarda elde edilen konsantrasyonların

ölçülebilen alt limit değerin (<0.05 mg/L) altında olduğu görülmüştür. Ancak Si, tüm

istasyonlarda ölçülmüş olup sucul ortamdaki canlılar için herhangi bir risk oluşturmayacak

seviyede olup Si gibi bazı metallerin varlığı doğal süreçlerle veya dip sedimentine ait

formasyondan kaynaklanabileceği düşünülmektedir.

113

Fotoğraf 26 Dipsiz Lagünü kuzeyinde lagüne bağlantılı küçük irili ufaklı kanallar (Ayşegül

DEMİR)

114

Fotoğraf 27 Dipsiz Lagünü’nde güz dönemi örnekleme çalışmalarına ait görüntüler (Ayşegül

DEMİR)

115

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1 2 3 4

Hav

a sı

cakl

ığı

(oC

)

İstasyonlar

Hava Sıcaklığının Değişimi

yaz

güz

0

5

10

15

20

25

30

35

1 2 3 4

Yü

sey

Suyu

Sıc

aklığ

ı (o

C)

İstasyonlar

Yüzey Suyu Sıcaklığının Değişimi

yaz

güz

0

1

2

3

4

5

6

7

1 2 3 4

ÇO

(mg/

L)

İstasyonlar

ÇO Değerinin Değişimi

yaz

güz

7

7.2

7.4

7.6

7.8

8

8.2

1 2 3 4

pH

İstasyonlar

pH Değerinin Değişimi

yaz

güz

180

190

200

210

220

230

1 2 3 4

Alk

alin

ite

(m

g/L)

İstasyonlar

Alkalinite Değerinin Değişimi

yaz

güz

0

0.2

0.4

0.6

0.8

1

1.2

1 2 3 4

Klo

rofi

l-a(

mg/

L)

İstasyonlar

Klorofil-a Değerinin Değişimi

yaz

güz

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1 2 3 4

Bu

lan

ıklık

(N

TU)

İstasyonlar

Bulanıklık Değerinin Değişimi

yaz

güz

0

5

10

15

20

25

30

35

1 2 3 4

Re

nk

(Pt-

Co

)

istasyonlar

Renk Değerinin Değişimi

yaz

güz

0

10

20

30

40

50

1 2 3 4

Secc

hi

Dis

ki (

cm)

İstasyonlar

Secchi Disk Derinliğinin Değişimi

yaz

güz

0

10

20

30

40

50

60

1 2 3 4

Top

lam

De

rin

lik (

cm)

İstasyonlar

Toplam Derinliğin Değişimi

yaz

güz

116

0

20

40

60

80

100

1 2 3 4

AK

M (

mg/

L)

İstasyonlar

AKM Değerinin Değişimi

yaz

güz

0

10

20

30

1 2 3 4

EC

(m

s/m

)

İstasyonlar

EC Değerinin Değişimi

Yaz

Güz

0

5

10

15

20

1 2 3 4

Tuzl

ulu

k ‰

İstasyonlar

Tuzluluk Değerinin Değişimi

yaz

güz

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

1 2 3 4

Klo

rür

(mg/

L)

İstasyonlar

Klorür Değerinin Değişimi

yaz

güz

0

100

200

300

400

500

600

700

1 2 3 4

Sülf

at (

mg/

L)

İstasyonlar

Sülfat Değerinin Değişimi

yaz

güz

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

1 2 3 4

Flo

rür

(mg/

L)

İstasyonlar

Florür Değerinin Değişimi

yaz

güz

0

0.5

1

1.5

2

2.5

1 2 3 4

TP (

mg/

L)

İstasyonlar

Toplam Fosfat Değerinin Değişimi

yaz

güz

0

0.2

0.4

0.6

0.8

1

1.2

1.4

1.6

1.8

2

1 2 3 4

TN (m

g/L)

İstasyonlar

Toplam Azot Değerinin Değişimi

yaz

güz

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1 2 3 4

BO

İ (m

g/L)

İstasyonlar

BOİ Değerinin Değişimi

yaz

güz

0

50

100

150

200

250

300

350

1 2 3 4

KO

İ (m

g/L)

İstasyonlar

KOİ Değerinin Değişimi

yaz

güz

117

0

50

100

150

200

250

300

1 2 3 4

Ca

(mg/

L)

İstasyonlar

Ca Değerinin Değişimi

yaz

güz

0

100

200

300

400

500

600

700

1 2 3 4

Mg

(mg/

L)

İstasyonlar

Mg Değerinin Değişimi

yaz

güz

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1 2 3 4

Na

(mg/

L)

İstasyonlar

Na Değerinin Değişimi

yaz

güz

0

50

100

150

200

250

300

350

1 2 3 4K

(mg/

L)

İstasyonlar

K Değerinin Değişimi

yaz

güz

0

0.05

0.1

0.15

0.2

0.25

0.3

0.35

1 2 3 4

Al (

mg/

L)

İstasyonlar

Al Değerinin Değişimi

yaz

güz

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

1 2 3 4

Fe (m

g/L)

İstasyonlar

Fe Değerinin Değişimi

yaz

güz

00.5

11.5

22.5

33.5

44.5

5

1 2 3 4

Si (

mg/

L)

İstasyonlar

Si Değerinin Değişimi

yaz

güz

Şekil 31 Dipsiz Lagünü’nde yüzey suyu kalite parametrelerinin yaz ve güz

dönemlerinde istasyonlara göre değişim grafikleri

Şekil 35’deki grafiklerde istasyonlara göre su kalite parametrelerinin dönemsel

değişimi değerlendirilecek olursa; güz döneminde pH, renk, AKM, tuzluluk, EC, sülfat,

florür, toplam fosfat, toplam azot, BOİ, KOİ, Ca, Mg, Na ve K gibi parametrelerin

değerlerinde yaz dönemine göre artış olmuştur. Diğer parametrelerde ise tam tersi düşüşler

olmuştur.

118

Tablo 20: Dipsiz Lagünü yaz ve güz dönemlerinde ölçülen su kalitesi parametrelerinin

istatistiksel hesaplamaları ve kalite sınıflandırılması

DİPSİZ LAGÜNÜ YAZ

(I. Dönem)

KALİT

E

SINIF

I

GÜZ

(II. Dönem)

KALİ

TE

SINIF

I Parametre min max ort min max ort

1

Hava sıcaklığı

(oC) 30.00 34.00 32.25 - 27 29 28.25 -

2 Su sıcaklığı (oC) 28.80 29.50 29.27 IV 28 28.8 28.35 III

3 pH 7.41 8.02 7.44 I 7.41 8.02

7.967

5 I

4

Elektriksel

iletkenlik (ms/cm) 13.07 25.00 16.20 - 13.07 25 24.15 -

5 Bulanıklık (NTU) 19.50 36.40 27.70 - 2.48 7.72

5.627

5 -

6 Renk (Pt-Co) 12.00 31.00 14.00 II 12 31 24.75 II

7

Secchi disk

derinliği (cm) 20.00 40.00 26.75 - 10 40 22.5 -

8

Toplam derinlik

(cm) 30.00 50.00 41.75 - 20 50 42.5 -

9

Çözünmüş oksijen

(mg/L) 4.40 6.40 5.60 III 3.5 5.3 4.45 III

1

0

NO3-N (Nitrat

azotu) 0.00 0.32 0.16 I 0 0 0 I

1

1

Toplam azot

(mg/L) 0.41 1.83 0.80 - 0.41 1.83 1.44 -

1

2

Toplam PO4

(Orto Fosfat)

(mg/L) 0.13 1.92 0.22 III 0.13 1.92 1.59 IV

1

3

Majo

r

an

yon

Klorür (mg/L)

2048.

21

2579.

37

2290.

94 IV

2048.

20

2579.

36

2387.

72 IV

1 Sülfat (mg/L) 249.0 612.2 288.0 III 249.0 612.2 529.3 IV

119

4 6 7 9 6 6 7

1

5 Florür (mg/L) 0.18 0.58 0.20 III 0.184 0.579 0.567 IV

1

6 Karbonat (mg/L) 0.00 0.00 0.00 - 0 0 0 -

1

7

Bikarbonat (mg

HCO3/L)

235.5

0

248.3

0

241.9

0 - 235.5

245.2

2

240.9

5 -

1

8

Majo

r k

aty

on

Ca (mg/L)

153.4

0

242.1

0

170.2

8 - 153.4 242.1 234 -

1

9 Mg (mg/L)

316.7

0

656.5

0

386.0

8 - 316.7 656.5

633.4

5 -

2

0 Na (mg/L)

1851.

00

5003.

00

2375.

50 IV 1851 5003

4718.

25 IV

2

1 K (mg/L)

130.1

0

293.1

0

167.1

5 - 130.1 293.1

280.1

5 -

2

2 BOİ 42.70 86.80 57.15 IV 42.7 86.8 83.3 IV

2

3 KOİ

124.8

0

288.0

0

165.6

0 IV 124.8 288

256.3

2 IV

2

4

Alkalinite

(mgCaCO3/L)

195.0

0

221.0

0

206.1

3 - 194 201 197.5 -

2

5

Askıda katı madde

(mg/L) 27.00 92.00 32.00 - 27 92 88.75 -

2

6 Tuzluluk (ppt) 7.50 15.40 9.48 - 7.5 15.4 14.7 -

2

7

Klorofil-a (mg/L) 0.88 1.03 0.92 - 0.3 0.59 0.407 -

2

8

Ağır

Met

all

er

Al (mg/L) 0.00 0.29 0.12 I 0 0.067 0.016 I

2

9 Cd (mg/L) 0.00 0.00 0.00 I 0 0 0 I

3

0 Co (mg/L) 0.00 0.00 0.00 I 0 0 0 I

120

3

1 Cr (mg/L) 0.00 0.00 0.00 I 0 0 0 I

3

2 Fe (mg/L) 0.00 0.44 0.12 III 0 0.037

0.009

25 I

3

3 Mn (mg/L) 0.00 0.00 0.00 I 0 0 0 I

3

4 Ni (mg/L) 0.00 0.00 0.00 I 0 0 0 I

3

5 Pb (mg/L) 0.00 0.00 0.00 I 0 0 0 I

3

6 Si (mg/L) 2.98 4.72 3.78 - 1.389 1.749

1.551

75 -

3

7 Zn (mg/L) 0.00 0.00 0.00 I 0 0 0 I

Dipsiz Lagünü yaz ve güz dönemi ölçümleri için her parametreye ait ortalama değerler

(Tablo 20) göz önüne alınarak “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği” Tablo 1. Kıta içi su

kaynaklarının sınıflarına göre kalite kriterleri sınıflaması yapıldığında;

- pH, nitrat azotu ve ağır metaller açısından değerlendirildiğinde her iki dönemde de I.

sınıf kalitede (Fe 1. Dönem ölçümü III. Sınıf kalitede ),

- Renk parametresinin II. Sınıf kalitede,

- Yüzey suyu çok sığ olduğu için her iki döneme ait yüzey suyu sıcaklığı meteorolojik

durumlardan etkilendiğinden IV. sınıf kalitede.

- Organik maddenin kuzeydeki tarımsal alanlara yakın irili ufaklı kanallar ve nehir

bağlantı kanalı vasıtasıyla taşınarak ÇO açısından her iki dönem de III. Sınıf kalitede,

toplam fosfat, sülfat florür ve Fe açısından yaz döneminde III. Sınıf kalitede olduğu,

- Klorür ve Na açısından her iki dönemde de tuzluluğun yüksek olmasına bağlı olarak

IV. Sınıf kalitede,

- BOİ ve KOİ açısından IV. Sınıf kalitede olduğu tespit edilmiştir.

121

Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği”: Tablo 2. Göller, Göletler, Bataklıklar Ve Baraj

Haznelerinin Ötrofikasyon Kontrolü Sınır Değerleri sınıflamasına göre

ÇO ve toplam azot değerlerinin sadece çeşitli kullanımlar için uygun olduğunu

göstermektedir.

Toplam fosfor ve AKM, KOİ, Klorofil-a ortaalaması hem doğal koruma alanı

ve rekreasyon hem de çeşitli kullanımlar açısından uygun değildir.

pH ortalaması hem doğal koruma alanı ve rekreasyon ve hem de çeşitli

kullanımlar açısından uygundur.

Sonuç olarak;

Dipsiz Lagünü yüzey suyu BOİ ve KOİ açısından lagün suyu kirli olup ÇO değerleri

lagünün doğu ve güney kesimindeki istasyonlarda düşük olarak saptanmıştır.

Renk, bulanıklık, AKM gibi değerler de güz döneminde yaz dönemine göre daha

uygundur.

pH açısından herhangi bir tehlike söz konusu değildir.

Ağır metal açısından risk oluşturacak herhangi bir durum söz konusu değildir.

Tuzluluk çok yüksek olmayıp en düşük değeri deniz suyu tuzluluğunun 1/6’sı, en

yüksek tuzluluk deniz suyu tuzluluk değerinin yaklaşık yarısı kadardır. Bu arada

bölgedeki diğer lagünlere göre Dipsiz Lagünü’nün tuzluluk değerleri daha düşük

değerlere sahiptir.

122

2.3.5 Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Yönetim açısından bir bölgeye ait bir plan hazırlamanın amacı; korunan alanda istenen

duruma ulaşmak ya da mevcut durumu korumak için, etkileşim içindeki mevcut ekosistem

ilişkilerini ve insan kullanımlarını düzenleme çabasıdır. Bu kapsamda sorunlar ve çözüm önerileri

değerlendirilecek olursa;

- Uygun kalitede tatlı su bağlantısıyla lagünün tatlı su ihtiyacının sağlanması,

- Deniz suyu bağlantı kanalının uygun şekilde ve uygun yerden açılarak tuzlu su ihtiyacının

sağlanması,

- Açılacak olan tatlı su ve tuzlu su bağlantılarının lagün içi sirkülasyonu sağlayacak şekilde

olması,

- Lagünün doğusundaki tarım yapılan alanlarda lagüne taşınan gübre ve pestisitin

önlenmesi için ilaçsız veya gübresiz organik tarıma geçilmesi veya tarım yapılacak

alanlarla ilgili koruma mesafesinin koyulması,

- Seyhan Nehri bağlantı kanalı vasıtasıyla lagüne tatlı su beslenmesinin devam etmesi

halinde bu bağlantı kanalı ve Seyhan Nehri mansabında su kalitesi ölçümlerinin belirli

aralıklarla yapılması,

- Lagün derinliğinin çok az olmasından dolayı sığlaşmanın önlenmesi için uygun bağlantı

kanallarının yapılarak lagünün iyi kalitede su ihtiyacının karşılanması ve derinleştirme

çalışmalarının yapılması,

- Dipsiz Lagünü’nün bölgedeki diğer lagünlere nazaran daha temiz olması ve bu doğal

halinin korunması açısından sadece doğa turizmi gibi faaliyetlere izin verilmesi,

- Ayrıca bölge denizi, sahili, doğası ve tüm canlılarıyla turizm potansiyeli yüksek bir alan

ve turizmin teşvik edildiği bölgelerden biridir. Şu an bu noktada çalışmalara başlanmıştır.

Dolayısıyla bölge sayısız yerli ve yabancı turist için cazibe merkezi olacak ve bölgedeki

turizm yatırımları artacaktır. Bunun bir sonucu olarak lagünün su kalitesini etkileyici

faaliyetler (atıksu üretimi, atık üretimi, vs.) de artacaktır. Bu nedenle oluşacak kirlilikten

lagünün etkilenmemesi için gerekli alternatiflerin çok iyi düşünülmüş olması,

- İlerleyen süreçte yapılması düşünülen Dipsiz Lagünü Yönetim Planı kapsamında yukarıda

değinilen ve ilave edilebilecek sorunlara ve çözüm önerilerine daha geniş bir şekilde yer

vererek geliştirilmesi ve bu noktada su kalitesi açısından bilimsel metodolojiye uygun ve

periyodik olarak en az 2 yıllık havzanın ve lagünün izlenerek nihai raporun yazılması

şeklinde ifade edilebilir.

123

3 SOSYOEKONOMİK DEMOGRAFİK YAPI

Alt havza sınırları içerisinde herhangi bir yerleşim bulunmamaktır. Alt havzanın yakın

civarında bulunan yerleşim yerleri haritada gösterilmiştir.

Harita 17 Alan çevresindeki yerleşim yerleri

Alanda batıdan doğuya Kulak, Çayboyu, Baharlı ve Ağzıdelik yerleşimleri

bulunmaktadır. Yerleşimlerde 1026 erkek, 960 kadın olmak üzere toplam 1986 kişi

yaşamaktadır. Nüfusun yerleşim ve cinsiyetlere göre dağılımı grafikte verilmiştir.

Şekil 32: Köyde yaşayanların cinsiyetlere göre dağılımı

0

100

200

300

400

500

Ağzıdelik Baharlı Çayboyu Kulak

Erkek 110 97 339 480

Kadın 100 73 349 438

Erkek Kadın

124

Yerleşimlerin eğitim yapısına bakıldığında nüfusun yaklaşık %10’unun okuma yazma

bilmediği anlaşılmaktadır.

Şekil 33: Köyde yaşayanların okuryazarlık durumu

Kulak yerleşimine bakıldığında ilköğretim mezunlarının çoğunlukta olduğu

görülmektedir.

Şekil 34: Kulak yerleşiminde yaşayanların öğrenim durumu

0

50

100

150

200

250

300

350

400

Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın

Ağzıdelik Baharlı Çayboyu Kulak

Okuma yazma bilmeyen 2 11 2 5 4 29 11 42

Okuma yazma bilen 99 78 83 59 284 268 389 331

Bilinmeyen 3 5 4 2 16 8 15 7

Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen Bilinmeyen

020406080

100120140160180

Okumayazma

bilmeyen

Okumayazmabilenfakat

bir okulbitirme

yen

İlkokulmezunu

İlköğretim

mezunu

Ortaokul veyadengiokul

mezunu

Liseveyadengiokul

mezunu

Yüksekokul veüzeri

Bilinmeyen

Kulak

Erkek 11 84 167 92 21 19 6 15

Kadın 42 83 150 58 7 29 4 7

Erkek Kadın

125

Çayboyu yerleşiminde de benzer şekilde ilköğretim mezunları başattır.

Şekil 35: Çayboyu yerleşiminde yaşayanların öğrenim durumu

Baharlı yerleşiminde ilköğretim mezunlarını lise veya dengi okul mezunları takip

etmektedir.

Şekil 36: Baharlı yerleşiminde yaşayanların öğrenim durumu

020406080

100120140

Okumayazma

bilmeyen

Okumayazmabilen

fakat birokul

bitirmeyen

İlkokulmezunu

İlköğretim

mezunu


mezunu

Liseveyadengiokul

mezunu


Bilinmeyen

Çayboyu

Erkek 4 65 126 66 4 19 4 16

Kadın 29 70 122 55 0 16 5 8

Erkek Kadın

05

1015202530

Okumayazma

bilmeyen

Okumayazmabilen

fakat birokul

bitirmeyen

İlkokulmezunu

İlköğretim

mezunu


mezunu

Liseveyadengiokul

mezunu


Bilinmeyen

Baharlı

Erkek 2 21 30 17 3 9 3 4

Kadın 5 11 27 13 3 5 0 2

Erkek Kadın

126

Ağzıdelik yerleşiminde lise mezunu oranı diğer 3 yerleşime göre daha yüksektir.

Şekil 37: Ağzıdelik yerleşiminde yaşayanların öğrenim durumu

Yerleşim birimlerinin alan ile etkileşimlerinin belirlenmesi amacıyla yerleşim

birimleri ziyaret edilmiş, halkla anket çalışmaları ve derinlemesine görüşmeler yapılmıştır.

Derinlemesine görüşmeler özellikle köyün yaşlıları, muhtarlar, ihtiyar heyeti üyeleri, avcılar

ve çiftçiler ile yapılmıştır.

Alanın kuzeybatısında bulunan Kulak köyü 1950’li yıllarda Aydın ve çevresindeki

illerden göç ederek yerleşenlerden oluşan bir yörük köyüdür. Kulak köyü dışındaki

yerleşimlerin tamamı – Çayboyu, Baharlı, Ağzıdelik – Tarsus’un yerlisi olan Arap köyleridir.

Yerleşimlerde genel olarak eğitim ilk ve orta eğitim ile sınırlıdır. Okuma yazma oranı

yüksektir.

Alandaki önemli güç odakları;

Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü:

Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki 645 sayılı

KHK’nin 8. Maddesi’nin (c) bendi “Yaban hayatı ve kara av kaynakları ile orman içi su

kaynakları, dere, göl, gölet ve sulak alanların ve hassas bölgelerin korunması, geliştirilmesi,

kara avcılığının düzenlenmesi, av kaynaklarının işletilmesi ve kontrolü ile ilgili her türlü etüt,

05

101520253035

Okumayazma

bilmeyen

Okumayazmabilen

fakat birokul

bitirmeyen

İlkokulmezunu

İlköğretim

mezunu


mezunu

Liseveyadengiokul

mezunu


Bilinmeyen

Ağzıdelik

Erkek 2 15 28 28 5 20 3 3

Kadın 11 21 34 13 2 4 4 5

Erkek Kadın

127

envanter, planlama, projelendirme, uygulama ve izlemeye ilişkin iş ve işlemleri yapmak veya

yaptırmak, bu hizmetlerle ilgili tesisleri kurmak veya kurdurmak” görevi Doğa Koruma ve

Milli Parklar Genel Müdürlüğü’ne verilmiştir.

Yine, 645 sayılı KHK’ye dayanılarak tanımlanan Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel

Müdürlüğü, Hassas Ekosistemler ve Korunan Alanlar Daire Başkanlığı’nın görevleri arasında

aşağıdaki hükümler yer almaktadır.

d) Sulak Alan Koruma Bölgeleri’ni belirlemek, sulak alan yönetim planlarını yapmak

veya yaptırmak, ilgili işlemlerle alakalı koordinasyonu sağlamak,

e) Uluslararası, ulusal ve yerel öneme sahip sulak alanların izlenerek sulak alan

envanteri ve sulak alan listelerinin güncellenmesini sağlamak, proje yapmak, yaptırmak ve

desteklemek.

Yukarıda belirtilen yetkileri gereği Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa Koruma ve

Milli Parklar Genel Müdürlüğü alandaki bir başka anahtar kuruluştur.

Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu,

Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği ile Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler

(Sulak Alanların Korunması (RAMSAR) Sözleşmesi, Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama

Alanlarının Korunması (Bern) Sözleşmesi gibi) gereği alandaki uygulamalardan sorumlu

kuruluştur.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı aşağıdaki mevzuat

gereği birçok yönüyle anahtar kuruluştur.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde

Kararname İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına

Dair 648 sayılı KHK’nin Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü’nün görevlerini

düzenleyen 13. Maddesi’nin (b) ve (c) bentleri ile aşağıdaki yetkiler verilmiştir.

f) Tabiat varlıkları ve doğal sit alanları ile özel çevre koruma bölgelerinin tespit,

tescil, onay, değişiklik ve ilanına dair usul ve esasları belirlemek ve bu alanların sınırlarını

tespit ve tescil etmek, yönetmek ve yönetilmesini sağlamak.

128

c) Milli parklar, tabiat parkları, tabiat anıtları, tabiatı koruma alanları, doğal sit

alanları, sulak alanlar, özel çevre koruma bölgeleri ve benzeri koruma statüsü bulunan diğer

alanların kullanma ve yapılaşmaya yönelik ilke kararlarını belirlemek ve her tür ve ölçekte

çevre düzeni, nazım ve uygulama imar planlarını yapmak, yaptırmak, değiştirmek, uygulamak

veya uygulanmasını sağlamak.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında 644 sayılı KHK’nin

8. Maddesi’nin (ğ) bendi ile “Yer altı ve yer üstü sularının, denizlerin ve toprağın korunması,

kirliliğin önlenmesi veya bertaraf edilmesi maksadıyla hedefleri, ilkeleri ve kirletici unsurları

belirlemek, kirliliğin giderilmesi ve kontrolüne ilişkin usul ve esasları tespit etmek, acil

müdahale planları yapmak ve yaptırmak” görevi Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü’ne

verilmiştir.

Yine 644 sayılı KHK’nin 7. Maddesi’nin (ı) bendi ile “Bütünleşik kıyı alanları

yönetimi ve planlaması çalışmaları, kıyı alanlarının düzenlenmesine dair iş ve işlemler ile bu

alanlara ilişkin jeolojik ve jeoteknik etütleri yapmak, yaptırmak ve onaylamak, kıyı kenar

çizgisini tespit etmek, onaylamak ve tescilini sağlamak” görevi Mekânsal Planlama Genel

Müdürlüğü’ne verilmiştir.

Kültür ve Turizm Bakanlığı: Lagünün çevresinde üç noktada arkeolojik sit alanları

bulunmaktadır.

4848 sayılı Kültür ve Turizm Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’un 9.

Maddesi’nin (a) bendi ile “Yurdumuzdaki korunması gerekli taşınır ve taşınmaz kültür

varlıklarının arkeolojik araştırma ve kazılarla açığa çıkarılmasını, korunmasını,

değerlendirilmesini ve tanıtılmasını sağlamak, tahribini ve kaçırılmasını önleyici tedbirleri

almak” görevini, Kültür ve Turizm Bakanlığı: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü

ile yetkili kılınmıştır.

2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu gereği alanın bağlı

bulunduğu izni ve onayı olmadan hiçbir faaliyet yapılamayacağı için anahtar kuruluşlardan

biri de Adana Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’dur.

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel

Müdürlüğü; Dipsiz Lagünü aynı zamanda su ürünleri istihsal sahası olduğu için Gıda, Tarım

129

ve Hayvancılık Bakanlığı, Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü su ürünleri yönüyle

alandan sorumlu kurumlar arasında yer almaktadır.

Mersin Valiliği ve Tarsus Kaymakamlığı; Mülki amirler olarak en önemli iki

anahtar kuruluştur.

Baharlı ve Çayboyu köyünde yaşayanlar: Köylerde yaşayanlar lagün ve

çevresindeki düzenlemelerden etkileneceği için ilgi grupları içinde değerlendirilebilir. Ancak

güç odağı olarak belirleyici konumda değillerdir. Yapılan görüşmelerde de alanla ilgilerinin

olmadığını belirtmişlerdir. Ancak, alanda özellikle günübirlik kullanımların ve ekoturizm

imkânlarının geliştirilmesinin yararlı olacağınını ifade etmişlerdir. Ancak herhangi bir destek

ve katkı konusunda istekli değillerdir.

Alan ile etkileşim halinde bulunan yerleşimlerde temel ekonomik faaliyet tarım ve

hayvancılıktır. Kulak ve Ağzıdelik köyleri tapulu arazilerinde karpuz, kabak ve fıstık başta

olmak üzere tarım faaliyetleri ile ilgilenmektedir. Ancak, çalışma alanının kuzeyinde yer alan

Çayboyu ve Baharlı köyleri alan sınırları içerisinde bulunan kıyı kumullarını ecri misil

karşılığında tarım amaçlı kullanmaktadırlar. Her iki köyde de büyük baş hayvancılık yaygın

olup özellikle alanın kuzey sınırını oluşturan mera ve kumul tepesinde otlatma yapılmaktadır.

Baharlı köyünde ayrıca kıyı balıkçılığı da yapılmaktadır.

Alan kullanıcıları tarım ve hayvancılık ile uğraşan çiftçiler, avcılar ve dalyan

müstecilidir. Çayboyu ve Baharlı köylerinde bulunan çiftçiler alanı en yoğun kullanan

kullanıcılardır. En yoğun kullanılan bölge ise alanın güneybatı ucunda deniz ile lagün

arasında bulunan kıyı kumullarıdır. Tarım ile uğraşan ilgi grupları mevcut durumun bu şekilde

kalmasını ve faaliyetlerine devam etmek istemektedirler. Alanın bir diğer önemli kullanıcısı

hayvancılıkla uğraşan çiftçilerdir. Bölgede özellikle büyükbaş hayvancılık yaygındır. Alan

sınırları içerisinden kuzeybatıda tescilli bir mera bulunmasına rağmen otlatma daha çok

kuzeydeki kumul tepesi ve civarında yapılmaktadır. Ayrıca kış aylarını geçirmek için gelen

yörükler de alanda hem konaklamakda hem de hayvancılık yapmaktadırlar. Alan 1. Derece

Doğal Sit olmasına rağmen avcılık serbesttir. Tarsus Avcılar Derneği başkanı ve yönetim

kurulu üyeleri ile yapılan görüşmede alanın gerek Tarsus’tan gerekse gerekse diğer illerden

gelen avcılar tarafından özellikle ördek avı için kullanıldığı öğrenilmiştir. Alanda geçmişte

balıkçılık yaygın olarak yapılıyorsa da dalyan işletmeciliğinin Çiçekli köyünden bir müstecile

verilmesinden sonra balık avcılığı artık lagünde yapılmamaktadır. Özellikle Baharlı köyü

130

muhtarı ve azaları ile yapılan görüşmede köylülerin işletmeciliğin kendilerine verilmemesi

konusunda tepkili olduğu anlaşılmıştır.

Alanda yürütülen tarım faaliyetleri için en temel sınırlayıcı faktör faaliyetin alan

içerisindeki en önemli habitatlardan biri olan kıyı kumulları üzerinde yapılıyor olmasıdır. Bu

durum alanda bulunan kırmızı liste türleri ve endemik türler başta olmak üzere biyolojik

çeşitliliği üzerinde olumsuz etkileri de yanında getirmektedir. Hayvancılık faaliyetinin

geliştirilebilmesi için bölgede zaten bulunan ıslah edilmesi ve mera kullanım planlaması

yapılması gerekmektedir. Dalyan balıkçılığı için çıkması beklenen Su Ürünleri Kanunu

beklenmektedir.

Alan kullanıcıları alanı ekonomik fayda sağladığı için sahiplenmektedirler. Ancak bu

sahiplenme yalnızca ekonomik fayda amaçlı olup ekosistem hizmetleri ve biyolojik çeşitlilik

amacı taşımamaktadır.

Alan kullanıcıları mevcut durumdan –plansız denetimsiz faaliyetlerin

sürdürülmesinden- memnundurlar ve alanda yapılacak planlama faaliyetlerine ancak

ekonomik gelirlerinin tehlikeye düşeceği korkusu ile katılabileceklerdir. Yalnız dalyan

müstecili alanda ekoturizm yatırımları yapmayı planlamaktadır.

Alan kullanıcılarında çevre bilinci gelişmemiştir. Tarım alanlarının çevrelerinde zirai

ilaç kutuları ve sera naylonları olduğu gibi bırakılmaktadır. Dalyan işletme binasının çevresi

tamamen kirletilmiştir. Alan genelinde bir katı atık sorunu yaşanmaktadır. Alanda DKMP

personeli ile yapılan çeşitli arazi çalışmalarında bilinçsiz ve kaçak avcılar yakalanmıştır.

Özellikle Baharlı ve Çayboyu köylerinde alanın koruma bölgesi olduğu ve avcılık konularında

eğitimler yapılmalıdır ve ayrıca tarımla uğraşan köylüler ve dalyan müstecili katı atık

konusunda bilinçlendirilmelidir.

Alan herhangi bir belediyenin mücavir alan sınırları içerisine girmemektedir. Köyler,

muhtarlıklar ile yönetilmektedirler. Muhtarlar da çiftçi oldukları için neredeyse yılın tüm

zamanını kendi tarlaları ile uğraşarak geçirmektedirler. Alan kullanıcıları arasında dalyan

müstecili ecri misil ile işlenmekte olan tarım arazilerini istememekte şu an tarım arazisi olan

bölgeye ekoturizm yatırımı yapmaktadır. Alanın girişine ‘avcılık yasaktır’ tabelası

yerleştirmiştir ve gelecekte alana giriş çıkışları kontrol altına almak istemektedir. Ancak

dalyan kira sözleşmesi ile yalnızca su alanını kiraladığı için bu durum yasalara aykırıdır.

131

Ayrıca müstecil dalyan su rejimini düzenlemek için tatlı su kanallarında çeşitli düzemlemeler

yapmış fakat aynı kanalları sulama amaçlı kullanan çiftçiler ile küçük çatışmalar yaşanmıştır.

Ayrıca dalyan müstecilinin farklı bir köyden olması da yerel ilişkilerini zorlaştırmaktadır.

Alanın geliştirilmesi ve korunması için Tarsus İlçe Jandarma Komutanlığı ortaklığında

denetimler sıklaştırılmalıdır. Alanda ekoturizm yatırımlarının artırılması amacıyla Çukurova

Kalkınma Ajansı ile görüşülerek yerel proejelerin desteklenmesi sağlanabilir. Ayrıca doğa

koruma konusunda yetkin sivil toplum kuruluşu ile alanda kuş gözlem kuleleri vb. altyapılar

tasarlanabilir.

Yöre halkı ile yapılan görüşmelerde alanın statüsü, avcılık, planlama vb. konularda

herhangi bir bilgilendirme yapılmadığı görülmüştür.

Geçmişte alan Kazanlı’nın güneyinde bulunan Acıgöl Mevkii’nden başlayıp doğuya

doğru uzanan ve Türkiye’nin en önemli sulak alanlarından olan Aynaz Bataklıkları’nın bir

parçasıdır. Alanda geçmişin en büyük yaz ördeği üreme popülasyonunun bulunduğu

düşünülmektedir. 1925 yılında TBMM üyesi Ali Sururi Bey’in alan ziyareti sırasında

Tarsusluların bölgedeki sivrisinek sorununu dile getirmesi sonrasında 1927 yılında mecliste

görüşülen konu; 1930 – 1940 yılları arasında tamamen kurutulmuştur. Kurutulmanın ardından

çevredeki yerleşim birimleri kurulmaya başlanmış ve alan okaliptüs ormanı ve tarım arazisi

olarak işletilmeye başlamıştır. Ayrıca Dipsiz Lagünü 1990’lı yıllarda çeşitli müsteciller

tarafından dalyan olarak işletilmiştir.

132

4 GENEL DEĞERLENDİRME

4.1 Sulak Alanlar

Sulak alanlar, ekolojik ve ekonomik yönden büyük bir öneme sahip olup, doğal

işlevleri ve ekonomik değerleriyle yeryüzünün en önemli ekosistemleridir. Ayrıca tropik

ormanlardan sonra biyolojik çeşitliliğin ve organik madde üretiminin en yüksek olduğu

ekosistemlerdir. Sahip olduğu biyolojik çeşitlilik nedeniyle dünyanın doğal zenginlik

müzeleri olarak kabul edilirler (Beklioğlu ve ark., 2007). Bu alanlar yöre insanlarına ve

ülkenin geneline geniş yelpazede hizmet veren oldukça karmaşık doğal sistemlerdir (Anonim,

2008).

Sulak alanlar insan yaşamı için ekonomik, kültürel, bilimsel ve rekreasyonel

değerlerin önemli kaynağını teşkil eder (Pakalne, 2004). Başta balıklar ve su kuşları olmak

üzere gerek ekolojik değeri, gerekse ticari değeri yüksek, zengin bitki ve hayvan çeşitliliği ile

birçok türün yaşamasına olanak sağlarlar. Balıkçılık, kuş gözlemciliği, su kayağı, kayıkla

gezinti, kampçılık, avcılık, fotoğrafçılık, konaklama vb. aktiviteler sulak alanlarda sıkça

yapılan rekreasyonel faaliyetler arasında olup yakın çevresinde yaşayan halkın yaşamında

önemli yer, ülke ekonomisine önemli katkı sağlamaktadır (Yaşar-Korkanç, 2004; Erdem,

2004; Çevre Atlası, 2004). Sulak alanlar, koruma altında ve yaşamı tehlikede olan sayısız

bitki ve hayvan türleri için temel yaşam alanıdır. Ayrıca doğal dengenin sürdürülmesinde de

önemli bir rol oynamaktadır (Pakalne, 2004).

Sulak alanlar aynı zamanda aşırı yağışlarda fazla suyu sünger gibi çekerek yağışın

depolanmasını sağlar, tarımsal faaliyetler için gerekli su seviyesini muhafaza eder, su

taşkınlarını ve erozyonu önlerler. Ayrıca, yüksek biyolojik etkinlikleri nedeniyle nitrat ve

fosfat kirlenmesini azaltırlar.

Sulak alanlar, geçmişten beri yiyecek ve hammadde kaynağı, dinsel ve manevi amaçlı

ve estetik amaçlı yerler olarak kullanılmaktadır. Nüfusun artmasıyla su sağlama, sel kontrolü,

su kirliliği kontrolü ve diğer su kaynaklarını planlama ihtiyacı yoğunluk kazanmıştır. Benzer

şekilde eğitim, balıkçılık, araştırma, kuş gözlem, tekne gezintisi, yürüyüş gibi sudan kültürel

amaçlı faydalanma isteklerinde de bir artış söz konusu olmuştur. Bütün bunlar sağlıklı sulak

alan, kıyı ekosistemleri, taşkın düzlükleri ve sucul ekosistemlere bağlıdır (Yaşar-Korkanç,

2004).

133

Türkiye, sahip olduğu biyolojik zenginliği ile dünyanın önemli bir ülkesidir.

Ülkemizdeki sulak alanların uluslararası düzeyde önem taşımasının nedeni, Türkiye’nin

coğrafi konumundan kaynaklanmaktadır. Kuş göç yollarının en önemlileri Türkiye üzerinden,

özellikle sulak alanların bulundukları yerlerden geçmektedir.

4.2 Ekolojik Değerlendirme

Deltalar, sulak alan ekosistemleri içerisinde, biyolojik çeçitlilik ve bulundukları

bölgede ekolojik dengenin korunması bakımından özel öneme sahiptirler. Akarsuların denize

döküldüğü bölgelerde oluştuklarından hem karasal hem de denizel faktörlerin etkisi altında

olup, deniz suyu ve tatlı su ortamları arasındaki geçiş bölgeleridirler. Haliçler ve lagüner

ortamların ekolojisi fiziksel, kimyasal ve çevresel koşullara bağlı olarak oldukça değişken

özellikler gösterip, yapıları tatlı su ortamından aşırı tuzlu su ortamına kadar değişebilmektedir

(Gilabert, 2001). Bu değişkenlikler ortamdaki canlıların dağılım ve yoğunluğunu da

etkilemektedir.

Lagünler, aynı zamanda tatlı su girdileri ve sığ olmalarından kaynaklanan etkin dip

karışımı nedeniyle besince zengin ortamlardır. Bu koşullar, lagünlerde üretim düzeylerinin de

yüksek olmasına neden olmaktadır. Lagüner sistemler dünyanın doğal biyolojik zenginlik

kaynakları olmalarının yanında, bilimsel çalışmalar için laboratuar konumunda olup, biyolojik

çeşitliliğin korunması ve devamlılığının sağlanmasında büyük öneme sahip hassas ve kırılgan

ekosistemlerdir. (Balkaya ve Çelikoba, 2005; Anonim, 2007; Erdem, 2004).

Dipsiz Lagünü’nün de dâhil olduğu Çukurova Deltası Doğu Akdeniz Bölgesi’nde,

Adana ve Mersin il sınırları içerisinde yer almaktadır. Delta; Seyhan, Ceyhan ve Berdan

Nehirleri’nin taşıdığı çökeller sonucunda oluşmuş olup Türkiye’nin en büyük kıyı ovasıdır.

Delta, 110 km’lik kıyı uzunluğu ile uluslararası düzeyde önemi olan bir kıyı ekosistemini

içermektedir. Ayrıca biyolojik çeşitlilik açısından Akdeniz Havzası’nın en önemli sulak

alanıdır. (Altan ve ark., 2004).

Çukurova Deltası lagünler, sazlıklar ve bunları çevreleyen tatlı ve tuzlu su bataklıkları,

çayırlar, meralar, tarım alanları, denizle lagünler arasında yer alan ve genişlikleri yer yer 5-6

km’yi bulan kumullar, ağaçlandırma alanları, nehirler, menderesler gibi ekolojik karakterleri

farklı habitatların oluşturduğu sulakalan ekosistemidir. Deltada batıdan doğuya doğru

sırasıyla Dipsiz, Tuzla, Akyatan, Ağyatan ve Yumurtalık Lagünleri yer almaktadır.

134

Çukurova Deltası, Bern Sözleşmesi’nde listelenen türlerin ve habitatların birçoğunu

içermektedir. Barcelona Sözleşmesi’ne göre de deltanın korunması Türkiye’nin uluslararası

yükümlülüğündedir. Ancak deltada son yıllardaki gelişmelere bakıldığında, doğal kaynakların

giderek artan oranda tahrip edildiği görülmektedir. Tarım alanlarının neredeyse lagün ve

deniz kıyısına değin genişlemesi, önemli sulak alanlarının tarımsal amaçlı kurutulması,

tarımsal kimyasalların yaşam ortamlarını olumsuz etkilemesi, hatta kentleşme ve ikincil

konutlar ile kıyıya olan talebin artması gibi gelişmeler, tüm ekosistemi tehdit etmektedir

(Artar, 2002)

Tüm Çukurova Deltası gibi Dipsiz Lagünü de sunduğu farklı ekosistem hizmetleri ve

yaşam ortamları ile eşsiz bir ekosistemdir.

4.2.1 Dipsiz Lagünü’nün Biyolojik Çeşitliliği

Günümüzde biyolojik çeşitlilik; ekosistem çeşitliliği, tür çeşitliliği ve genetik çeşitlilik

olmak üzere 3 farklı şekilde incelenmektedir.

4.2.1.1. Dipsiz Lagünü’nün Ekosistem Çeşitliliği

Çalışma alanının ekosistem çeşitliliğinin belirlenmesi amacıyla önemli habitatların

tanımlanmasında Avrupa Çevre Ajansı (EEA- European Environment Agency) tarafından

desteklenen Avrupa ölçeğinde habitat tipleri üzerine ortak olarak belirlenen EUNIS

(European Nature Information System) habitat sınıflandırma kodları kullanılmıştır (Natura

2000, JNCC). Yapılan çalışma sonucunda alanda 10 farklı habitat tipi tespit edilmiştir. Bu

kadar küçük bir alanda 10 farklı habitat tipinin belirlenmiş olması alanın biyolojik çeşitlilik

değerini de ortaya koymaktadır. Habitatlar arasında özellikle Salicornia europea ile kaplı

tuzcul bataklıklar ile deniz kıyısı ile lagün arasında ve ayrıca alt havza sınırının kuzeyinde

bulunan kumul habitatlar gerek ekosistem hizmetleri gerekse tür çeşitliliği bakımından

önemlidir.

4.2.1.2. Dipsiz Lagünü’nün Tür Çeşitliliği

Alanın tür çeşitliliğinin belirlenmesi amacıyla saha çalışmaları öncesinde literatür

taramaları yapılmış, yapılan literatür çalışmaları da saha gözlemleri ile desteklenmiştir. Ancak

projenin başlangıç tarihi ve süresi göz önüne alındığında tam bir yılı bile kapsamadığı için

tüm canlı türleri tespit edilememiştir.

135

Alanda yapılan çalışmada 44 bitki taksonu tespit edilmiştir. Bu bitkilerden 10’u

endemik, 5’inin nesli uluslararası ölçekte kritik olarak tehdit altında (CR), 2’sinin nesli

uluslararası ölçekte tehdit altında, 7’si ise hassastır (VU). Bu durum, tespit edilen bitkilerin

yaklaşık %43’ünün uluslararası düzeyde koruma altında olduğunu göstermektedir. Ayrıca

türlerin yaklaşık ¼’ü endemiktir. Eğer çalışma tüm yıla yayılmış olsaydı; daha çok türe

ulaşılabileceği düşünülmektedir.

Alanda yapılan çalışmada 50 kuş türüne rastlanılmıştır. Bu türlerin 41 tanesi Bern

Sözleşmesi Ek 2 listesinde, 9u ise Ek 3 listesinde yer almaktadır. Çukurova Deltası’nın

geneline bakıldığında deltanın üremeden çok bir kışlama alanı olduğu ve çalışmanın kış

aylarını kapsamadığı düşünülecek olursa kuş türleri ve sayılarının bu çalışma ile iyi

yansıtılamamış olduğu anlaşılacaktır.

Yapılan çalışmalar, delta ve civarını kullanan 37 memeli türünden 18’inin, 6 kaplumbağa

türünün tamamının, 23 kertenkele türünden 7’sinin, 14 yılan türünden 6’sının, 7 kurbağa

türünden 2’snini Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının Korunması Sözleşmesi

“mutlak korunması gereken türler listesi”nde yer aldığını göstermektedir.

Canlı grupları tek tek ele alındığında bile alanın tür zenginliği bakımından önemi

ortaya konulmaktadır.

4.3 Niteliksel Değerlendirme

Hassaslık: Dipsiz Lagünü’nde birçok habitat ve özellik hassastır.

Kumullar: Kumullardaki bitki örtüsü aşırı otlatma ve yoğun kullanıma karşı

duyarlıdır.

Lagünler: Berdan Çayı’ndan ve kumullardan gelen sedimente; tarım, evsel ve

sanayiden kaynaklanan kirlenmeye karşı hassastır. Tatlı – tuzlu su dengesinin

bozulmasına karşı hassastır.

Sazlıklarda üreyen kuşlar: Sazlıklarda üreyen kuşlar üreme döneminde insan

faaliyetlerine karşı çok hassastır.

Nadirlik: Alan Echinops dumanii türünün bulunduğu nadir habitatlardandır.

136

Turaç, Türkiye’de sadece Göksu ve Çukurova Deltaları’nda görülmektedir. Saz kedisi,

kuyruksüren, yumuşak kabuklu Nil kaplumbağası alanda görülen nadir hayvan

türleridir. Alanda bir alana özgü, 10 endemik bitki türü bulunmaktadır.

Doğallık: Dipsiz Lagünü’nde, Türkiye’de doğal karakteri büyük ölçüde

korunmuş hala sağlıklı durumda kumul ekosistemleri ve tuzlu bataklıklar,

bulunmaktadır.

Tipiklik: Alan, tipik bir Akdeniz delta ekosistemine iyi bir örnektir

Büyüklük: Dipsiz Lagünü, Türkiye’nin en büyük deltası olan Çukurova

Deltası’nın parçasıdır. Çukurova Deltası, tüm Akdeniz’in en büyük ve en önemli

deltalarından biridir.

Çeşitlilik: Dipsiz Lagünü acı su ekosistemleri, tatlı ve tuzlu su bataklıkları,

sazlıklar, kumullar, drenaj kanalları ve nehir ağızları gibi farklı yaşama ortamları

değişik türden çok zengin canlı topluluklarının yaşamasına olanak sağlamaktadır.

Gelişme / Restorasyon Potansiyeli: Alan restorasyon ve gelişme potansiyeli

taşımaktadır. Özellikle lagün ile deniz arasındaki kıyı kumulları ile alt havzanın kuzey

sınırında bulunan kumul tepesinde restorasyon çalışmaları yapılmalıdır. Ayrıca Seyhan Nehri

ağzı kıyı erozyonundan özellikle geçtiğimiz 30 yıllık dönemde çok etkilenmiş olup

restorasyona ihtiyaç duymaktadır. Alanın ekoturizm bakımından gelişme potansiyeli

yüksektir.

4.4 Sosyoekonomik Değerlendirme

Dipsiz Lagünü, Mersin-Tarsus Kültür ve Turizm Koruma, Gelişim Bölgesi’nin hemen

güneyinde bulunmaktadır. Önümüzdeki dönemde alanın kuzeyine 6000 yatak kapasiteli

otellerin kurulması hedeflenmektedir. Bu durum, toplumda doğa koruma bilincinin

geliştirilmesine yönelik eğitim faaliyetleri, doğa fotoğrafçılığı, kuş gözlemciliği ile günübirlik

rekreaktif faaliyetler için önemli bir avantaj oluşturmaktadır. Bu faaliyetlere yönelik

düzenlemeler yapılması durumunda yöre insanının da alana ilgisi artacaktır.

137

4.5 Sulak Alan Koruma Bölgeleri

Sulak alan koruma bölgeleri, Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği’nin ilgili

hükümlerine uygun olarak belirlenmiştir.

Mutlak Koruma Bögeleri: Mutlak koruma bölgesi yönetmelikte “Koruma Bölgeleri

içerisinde yer alan, su kuşlarının yoğun ve toplu olarak kuluçka yaptığı ve gecelediği alanlar;

nadir ve nesli tehlikedeki kuş türlerinin önemli üreme bölgeleri ile nesli tehlikede veya dar

yayılışlı sulak alana bağımlı doğal bitki türlerinin bulunduğu alanlar,” olarak tanımlanmıştır.

Alan içerisinde iki nokta mutlak koruma bölgesi olarak belirlenmiştir.

Echinops dumanii bitki türünün bulunduğu alanlar: Yeryüzünde sadece

Yumurtalık Lagünleri’nde varlığı bilinen türün ikinci bulunduğu yer Dipsiz Lagünü ile

deniz arasındaki kumullar ve lagünün kuzeyinde bulunan kumul tepesidir. Türün

neslinin küresel ölçekte kritik düzeyde tehlikede olması, bu özelliği nedeniyle alandaki

korumada en öncelikli türlerden biri olması sebebiyle türün alanda tespit edildiği iki

nokta mutlak koruma alanı olarak belirlenmiştir.

Bromus psammophilus bitki türünün bulunduğu alanlar: Bern Sözleşmesi Ek Liste

1’de yer alan Bromus psammophilus türü yalnız Çukurova Deltası’nda bulunan

endemik bir türümüzdür. Türün neslinin küresel ölçekte kritik düzeyde tehlikede

olması, bu özelliği nedeniyle alandaki korumada en öncelikli türlerden biri olması

sebebiyle türün alanda tespit edildiği kumul tepesi ve civarı mutlak koruma alanı

olarak belirlenmiştir.

Sulak Alan Koruma Bölgesi: Yönetmelikte sulak alan koruma bölgesi “Açık su

yüzeyleri, lagünler, nehir ağızları, tuzlalar, geçici ve sürekli tatlı ve tuzlu su bataklıkları, sulak

çayırlar, sazlıklar ve turbalıklar gibi habitatların oluşturduğu bölge” olarak tanımlanmıştır.

Hersek Lagünü’nde bulunan açık su yüzeyi, geçici ve sürekli tatlı ve tuzlu su bataklıkları,

sulak çayırlar ve sazlıklar sulak alan koruma bögesi olarak belirlenmiştir.

Ekolojik Etkilenme Bölgesi: Yönetmelikte ekolojik etkilenme bölgesi “Sulak alan

ekosistemi ile ilişkili ve sistemi destekleyen deniz, kumul, kumsal, çalılık, ağaçlık, orman,

çayır, mera ve çeltik alanları gibi habitatların oluşturduğu bölge” olarak tanımlanmıştır.

Dipsiz Lagünü’nde Marmara Denizi ile lagün arasındaki kıyı şeridinde mutlak koruma alanı

olarak belirlenen alanın dışındaki tüm kıyı şeridi ile lagünü çevreleyen ve sistemle ilişkili tüm

138

doğal alanlar (Salicornia düzlükleri, çayır alanları, çalılıklar vb.) ve mera karakteri taşıyan

alanlar, ekolojik etkilenme bölgesi olarak belirlenmiştir.

Tampon Bölge: Tampon Bölge yönetmelikte, “Sulak alan havzasının coğrafi durumu,

topoğrafik özellikleri ve arazinin mevcut kullanım durumuna göre; sulak alan ekosistemini

korumak maksadı ile ayrılan ve sulak alanın su toplama sınırını geçmemek veya topoğrafik,

coğrafik olarak bir sınır değeri bulunmayan düz alanlarda varsa ekolojik etkilenme

bölgesinden yoksa sulak alan bölgesinden itibaren azami 2500 metreyi geçmemek üzere

ayrılan bölge” olarak tanımlanmıştır.

Tampon bölge sınırları, Orman ve Su İşleri VII. Bölge Müdürlüğü ve Mersin Orman ve

Su İşleri Şube Müdürlüğü proje ekibinin görüşleri de alınarak, mevcut durumda ve yakın

gelecekte alanı etkileyebilecek gelişmeler de dikkate alınarak belirlenmiştir.

Harita 18 Dipsiz Lagünü Koruma Bölgeleri Öneri Haritası

139

5 BAŞLICA SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Alandaki sorunlar mevcut ve yakın gelecekte ortaya çıkması öngörülen sorunlar olmak

üzere iki ana başlık altında toplanmıştır ve çözüm önerileri ile sunulmuştur.

5.1 Mevcut Sorunlar

Alandaki başlıca sorunlar aşağıda verilmiştir:

Tablo 21 Sorun Ağacı

DİPSİZ LAGÜNÜ SORUN AĞACI

KÖK NEDEN NEDEN SORUN ETKİ

Sulama suyu ihtiyacı Seyhan Nehri ve Tarsus

Çayı üzerine yapılan

barajlarla doğal taşkınların

önlenmesi Doğal su

rejiminin

bozulması

Delta oluşumu durdu

- Kıyı erozyonu

başladı

Enerji ihtiyacı

Tarım alanlarının

taşkına maruz kalması

Denizden doğal

taşınım

Deniz bağlantısının

kapanması

Alanın uzun yıllar

boyuca dalyan olarak

işletilmemesi

Denetim yetersizliği

Çiftçi kimyevi gübre

ve tarım ilaçlarının

kullanımı konusunda

bilgili ve bilinçli değil

Lagüne giren (kimyasal

gübre ve pestisit kalıntıları)

atık sular. Dipsiz

Lagünü’nde su

kalitesinin

bozulması

Lagündeki

ekonomik balık

stokları azaldı Denizden doğal

taşınım Deniz bağlantısının

kapanması Alanın uzun yıllar

boyuca dalyan olarak

kiraya verilmemesi

Yöre çiftçisinin yeni

tarım alanı kazanma

isteği

Lagün çevresindeki

kumullardaki bitki

örtüsünün tahribi nedeniyle

meydana gelen şiddetli

rüzgar erozyonu

Lagünlerin

sığlaşması

Lagünlerdeki

ekonomik balık

stokları azaldı. Tarım alanlarına

serilmek üzere kum

alımı

140

Bilgi eksikliği


Yeni tarım alanı elde

etme isteği

Kumul alanlar tarım

alanlarına dönüştürülüyor

Kumul alanların

yok olması

Korumada öncelikli

bitki türleri azalıyor Denetim yetersizliği

Ecri misil

uygulamalarının

teşvik edici özelliği

Çorak alanlarda tarım

yapma isteği Çorak tarlalara serilmek

üzere kumul alanlardan kum

alınıyor.

Şiddetli rüzgar

erozyonu meydana

geliyor ve lagünler

doluyor

Çorak alanlarda tarım

yapabilmek için her

yıl kum serilmesi

gerekiyor

Şiddetli rüzgarla

taşınan kumlar tarım

bitkilere zarar

veriyor

Meranın

kullanılmaması

Lagünün kuzeyinde aşırı

otlatma nedeniyle kumul

bitkileri zarar görüyor.

Kumulların bariyer

işlevi yok oluyor

Tuzlu deniz suyu

rüzgarla taşınarak

tarım bitkilerine

zarar veriyor

Denetim yetersizliği Dalyan boğazı açılırken

görüş alınmamış olması

Taban suyu

tuzlanıyor İşletmecinin

bilgisizliği

Sulama suyu ihtiyacı

Seyhan Nehri üzerine

yapılan barajlar nedeniyle

nehir sediment taşımıyor

Kıyı

erozyonu/kıyı

kaybı

Kumulların bariyer

işlevi yok oluyor

Tuzlu deniz suyu iç

kesimlere ilerliyor

Enerji ihtiyacı

Tarım alanlarının

taşkına maruz kalması

Yeni tarım alanı elde

etme isteği

Kıyı kumulları tarım

alanlarına dönüştürülüyor.


Ecri misil

uygulamalarının

teşvik edici özelliği

Bilgi ve bilinç

yetersizliği

Seyhan Nehri kıyısında

söğütlüklerde kuluçkaya

yatan kuşların üreme

Kuş üreme

alanlarındaki

insan

Üreyen kuş nüfusu

azalıyor

141


döneminde insanlar

tarafından rahatsız edilmesi

(avcılık, tarım, balıkçılık,

piknik vb.

rahatsızlığı

Yeterli mera alanı

olmaması

Büyük ve küçükbaş

hayvanların kumullar ve

çamur düzlüklerinde

otlarken kuş yuvalarını

bozmaları


Yasadışı avcılık Bilinç yetersizliği

Avcılıktan keyif alınması

Halkın avcılık geleneği

Doğal Su Rejiminin Bozulması

Tarsus Çayı üzerinde Berdan ve Kadıncık Barajları, Seyhan Nehri üzerinde Seyhan ve

Çatalan Barajları’nın hizmete girmesi sonrasında her iki nehrin taşkınları kontrol altına

alınmış ve sediment taşınımı durmuştur. Bunun sonucu olarak, delta oluşumu durmuş ve

özellikle Seyhan Nehri ağzında olmak üzere kıyı erozyonu başlamıştır. Harita 19’da

görüleceği üzere 1972 ve 2007 yılları arasında 1737 m kıyı kaybı gerçekleşmiştir.

Kıyı kaybının önlenmesi için restorasyon projesi geliştirilmeli ve uygulanmalıdır.

142

Harita 19 Seyhan Nehir Ağzı'nda Kıyı Erozyonunun Zamansal Etkisi

Su Kalitesinin Bozulması

Alanın özellikle kuzey ve batısında mülkiyeti tamamen devlete ait olan tarım arazileri

bulunmaktadır. Bu arazilerde kullanılan gübre ve pestisitler yüzeysel akışlarla doğrudan

Dipsiz Lagünü’ne taşınmaktadır. Sığ bir lagün olan Dipsiz Lagünü bu kirletici yükleri absorbe

edebilecek niteliğe sahip değildir. Ayrıca dalyan işletmecisi projeli olarak Berdan Çayı’ndan

Dipsiz Lagünü’ne bir tatlı su bağlantı kanalı açmıştır. Ancak Berdan Çayı’nın su kalitesi

kriterleri Dipsiz Lagünü gibi biyolojik çeşitlilik bakımından zengin bir alanı beslemeye uygun

değildir.

Kumul Alanların Yok Olması

Alt havzanın kuzey sınırında önemli bir kumul tepesi bulunmaktadır. Tepenin hemen

batısında sınırları belirlenmiş bir mera olmasına rağmen, kumul tepesinin çevresindeki

mevsimsel tatlı su sulak alanlarını da kullanmak isteyen çobanlar büyükbaş hayvanları kumul

ve çevresinde otlatmaktadırlar. Özellikle sulama amacıyla yoğun kulanılan kumul

bölgelerinde habitat parçalanmaları olmuştur. Bu parçalanmalar hayvan girişinin engellenmesi

ve yerli türlerin dağılımının artırılması yoluyla şimdilik kapatılabilecek boyuttadır. Tedbir

alınmadığı takdirde kumul habitatlar tamamen yok olabilir.

143

Lagün ile deniz arasındaki

kumulların batı kesimi neredeyse

tamamen işgal edilerek tarım arazisine

dönüştürülmüştür. Kıyıda genişliği

sadece 5- 6 metreyi geçmeyen ince bir

bant kalmıştır. Bu bant nesli küresel

ölçekte kritik düzeyde tehlikede olan ve

yeryüzünde sadece Çukurova

Deltası’nda bulunan Echinops dumanii

türünün en yaygın bulunduğu alandır.

Bu bandın mutlaka korunması

gerekmektedir. Ancak dalyan işletmecisi

Mersin İl Şube Müdürlüğü’nden gerekli

izinleri almadan bu kumullar üzerinden dalyan boğazını açmış ve habitatta önemli bir

parçalanmaya yol açmıştır.

Avcılık

Alanda avcılık serbesttir. Kapsamlı bir kış ortası su kuşu sayımı (KOSKS) yapılması

ve sayım sonuçları değerlendirilerdek avcılığa karar verilmesi uygun olacaktır.

5.2 Gelecekte Ortaya Çıkması Muhtemel Sorunlar

Alanın kuzeyinde planlanan ve yakın gelecekte uygulamaya geçecek olan

Mersin-Tarsus Kültür ve Turizm Koruma, Gelişim Projesi’nin alana etkileri olacaktır.

Öncelikle alanın batısındaki kumulların plaj olarak kullanılması düşünüldüğü ve Berdan

Çayı’nın bu plajı kirletmesi muhtemel olduğu için Berdan Çayı yatağı DSİ tarafından batıdan

doğuya (alt havza sınırının hemen batısına) kaydırılmaktadır.

Fotoğraf 28 Echinops dumanii ve yeni açılan

dalyan boğazı

144

Harita 20 Berdan Çayı projelendirilmiş yatak değişimi

Bu durum alanın hidrolojisini ve kıyı yapısını değiştirebilecektir. Yeni yatak açıldıktan

sonra kıyıdaki muhtemel değişimler mutlaka izlenmelidir.

Yapılacak oteller sulama suyu olarak daha ucuz maliyetli taban suyunu kullanmak

isteyeceklerdir. Bu durumda mevcut akifer rezervlerinin ve kıyıdaki tatlı su – tuzlu su

dengesinin hangi düzeyde etkileneceği değerlendirilmelidir.

Dalyan işletmecisi tüm uyarılara rağmen alanın doğusundan yeni bir dalyan

boğazı açmış ve doğudaki tatlı su girişini kapatmıştır.

145

Harita 21 Kapatılan tatlı su girişi ve açılan dalyan boğazı

Yeni açılan dalyan kanalının Seyhan Nehir ağzındaki kıyı erozyonunu daha da

hızlandıracağı düşünülmektedir. Tatlı su girişinin tamamen kapatılması yerine kontrol kapağı

konularak gerektiğinde kontrol kapağı kapatılmalı, ihtiyç duyulduğunda da alana tatlı su girişi

sağlanmalıdır.

5.3. Çözüm Önerileri

Kumul habitatlarının korunması ve rehabilitasyonuna yönelik öneriler

Alanın kuzeyinde bulunan kumul tepesi otlatma ve hayvan girişine kapatılmalıdır.

Habitat parçalanması olan bölgelere yerli bitkilerin yaygınlaştırılması için çalışma

yapılmalıdır.

Kıyı kumullarındaki tarlalar tamamen kaldırılamasa bile en azından mevcut durum

korunmalı yeni tarlaların açılması engellenmeli ve kum alımına kesinlikle izin verilmemelidir.

146

Harita 22 Otlatmaya kapatılması gereken kum tepesi

Su kalitesinin iyileştirilmesine yönelik öneriler

Alanda gübre ve pestisit kullanımına yönelik eğitim çalışmaları uygulanmalıdır.

Lagünün absorbsyon yeteneğini artırmak ve su sirkülasyonunu daha iyi hale getirmek

amacıyla (lagünün derinleştirilmesinin de inceleneceği) rehalitasyon projesi geliştirilmelidir.

Lagünün deniz ve nehir bağlantılarının nerden ve nasıl yapılacağına da bu proje kapsamında

karar verilmelidir.

Alanda açılan yeni sondaj kuyularına yönelik denetimler artırılmalı ve mevcut

hidrolojik yapının korunmasına önem gösterilmelidir.

Kıyı erozyonunun azaltımına yönelik öneriler

Alanın doğusunda açılan dalyan boğazı kapatılmalı ve Seyhan Nehir Ağzı’nda kıyı

erozyonunun önlenmesine yönelik bir proje hazırlanmalıdır.

Yasa dışı avcılığa yönelik öneriler

Alana yakın Baharlı ve Egemen köylerinde eğitimler düzenlenmeli ve alandaki

koruma kontrol faaliyetleri sıklaştırılmalıdır. Ayrıca alanda kışlayan su kuşu popülasyonunun

belirlenmesi amacıyla bir izleme programı başlatılmalı, izleme sonuçları değerlendirilerek

avcılık sunulmalıdır.

147

6 ALANDA EKOTURİZM OLANAKLARININ GELİŞTİRİLMESİ

Dipsiz Lagünü, sunduğu biyolojik çeşitlilik, ekosistem hizmetleri ve peyzaj değerleri

ile eşsiz bir yapıdır. Alanın sayılan bu değerlerine zarar vermeden sürdürülebilir kullanım

ilkeleri gözetilerek halkın kullanımına açılması ve bu değerlerin gözler önüne serilerek doğa

koruma bilincinin artırılması bakımından önemlidir. Alanda bu amaçla çeşitli düzenlemeler

yapılabilir.

Kuş gözlemciliği amacıyla lagünün güney ve kuzeybatı uçlarına uygun yerlere

kuş gözlem kulübeleri yapılabilir. Alanın girişine ve uygun yerlere alanda görülebilecek

kuşlar ve görülebilecekleri dönemleri gösteren bilgilendirme tabelaları yerleştirilebilir.

Bitki gözlemciliği amacıyla lagünün kuzeyinde bulunan kumul tepesine

yükseltilmiş ahşap yürüyüş yolu yapılabilir. Ayrıca bulunan bitki türleri ile ilgili bilgilendirme

tabelalar yerleştirilebilir.

Sportif olta balıkçılığı amacıyla lagünde olta balıkçılığına uygun türlerle

kontrollü balıklandırma yapılabilir.

Tüm bu eko-turizm faaliyetlerinin yapılması amacıyla lagün çevresinde yürüyüş

patikaları, günübirlik kullanım alanları, temel ihtiyaçların karşılanabileceği altyapı

hizmetlerinin sağlanması gerekmektedir. Ayrıca yakındaki yerleşimlerde ev pansiyonculuğu

başlatılabilir. Fakat eko-turizm başlıbaşına ele alınarak projelendirilmesi gereken bir konudur.

148

7 KAYNAKÇA

AÇIKGÖZ, B., 2001. Yumurtalık Körfezi Lagünleri’nde Su Kirlenmesi ve Kontrolü. Fen

Bilimleri Enstitüsü, Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi

ALPARSLAN N. HARMANOĞLU N.B. 1991. “Dünya’da ve Türkiye’de Su kalitesi

Gözlemlerinin İrdelenmesi” İstanbul. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası, Türkiye

İnşaat Mühendisliği XI. Teknik Kongresi 8-11 Ekim 1991. Bildiriler Kitabı I. Cilt s 326-

337

ALTAN, T., ARTAR, M., ATİK, M., ÇETİNKAYA, G., 2004. Çukurova Deltası Biyosfer

Rezervi Yönetim Planı. LIFE- Çukurova Deltası Biyosfer Rezervi Planlama Projesi.

Çukurova Üniversitesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Adana.

ANONİM, 2007. http://www.cevreorman.gov.tr/sulak/sulakalan/akyatan.htm 22 ,Kasım 2007

ARTAR, 2002. Çukurova Deltasında Tuzla ile Yumurtalık Tabiatı Koruma Alanı Arasındaki

Kıyı Şeridinde Önemli Biyotopların Haritalanması. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri

Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Yüksek Lisans tezi, 141 s.

ASO, 1992, Adana Sanayi Odası IV. Merhale Sulama ve Drenaj Projesi Çevresel Etki

Değerlendirmesi Raporu, İçme ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı, Çevre Sorunları ve

Suların Kirlenmesini Kontrol Şube Müdürlüğü, Adana (Yayınlanmamış).

BALKAYA, N., ÇELİKOBA, İ., 2005. Sulak alanlar ve Kızılırmak Deltası. II. Mühendislik

Bilimleri Genç Araştırmacılar Kongresi, MBGAK, 17-19 Kasım, İstanbul

BARBER, H.G., HAWORTH, E.Y., 1981. A guide to the morphology of the diatom frustule

FBA Publications, U.K.: 112 sayfa

BEKLİOĞLU, M., CERAN, Y., ERDEM, O., ERDOĞAN, S., HEMMAMİ, M.,

KOOPMANSCHAP, E., MERİÇ, T., ÖZEN, A., DİNÇ-SARISOY, H., 2007. Sulakalan

Yönetim Planlaması Rehberi (H, ÖZBEK ed). Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel

Müdürlüğü&Kuş Araştırmaları Derneği. Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara, 171s.

BİLGİN, A. Z., ELİBOL, E., BİLGİN, Z. R., BEĞENİLMİŞ, S., 1981. Ceyhan, Karataş,

Yumurtalık, Osmaniye, Haruniye ve Kadirli Dolayının Jeoloji Raporu, Maden Tetkik ve

Arama Kurumu, Derleme No: 7215, 136 s., Ankara (Yayınlanmamış).

CAKAN, H., YILMAZ, K.T., ALPHAN, H., UNLUKAPLAN, Y., The classifi cation and

assessment of vegetation for monitoring coastal sand dune succession: the case of Tuzla

in Adana, Turkey, Turk J Bot35 (2011) 697-711, doi:10.3906/bot-1001-300

149

CAKAN, H., Duzenli, A., Karaomerlioglu, D, 2003. Çukurova Deltası (Yumurtalık Lagünü,

Akyatan, Ağyatan ve Tuzla Lagünü) Vejetasyonunun araştırılması, TUBİTAK projesi,

TBAG-1793.

ÇEVİK F., POLAT,S.,DURAL,M., 2007. Seasonal variations of phytoplankton in the Akyatan

and Tuzla Lagoons, Journal of Fisheries Sciences.

ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI, 2004. Çevre Atlası

DAVİS, P. H. (1965-82), Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 1-9, Edinburgh.

DAVİS, P. H. MİLL, R. R. & TAN, K. (eds.), (1988), Flora of Turkey and the East Aegean

Islands, Vol. 10, Supplement, Edinburgh.

DEMİR, A., 2008. Akyatan Lagününde Tuzluluk Ve Bazı Kirlilik Düzeylerinin Saptanarak

Coğrafi Bilgi Sistemi Destekli Dağılımlarının Belirlenmesi, Çukurova Üniversitesi, Fen

Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı, 207s.

Adana.

DİNÇER, A., 2007. Aşağı Seyhan Ovası (ASO)’nda Su Kaynaklarının Geliştirilmesi ile

lagünlerin İlişkisi. Çukurova üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Çevre Mühendisliği

Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Adana

DODSON, S. I., 1990. Predicting die1 vertical migration of zooplankton. Limnol. Oceanogr.

35:1195-1200.

DSİ, 1992. Sakarya-Seyhan Havzalarında Kirlenme Durumlarının İncelenmesi ve Bu

Havzalarda Kalite Sınıflarının Tespiti Projesi Raporu, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü,

İçmesuyu ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı, Ankara

DUGAN, P. J., 1991. Sulak Alanların Korunması, Güncel Konular ve Gerekli Çalışmalar

Üzerine Bir İnceleme, DHKD, IUCN-The World Conservation Union, PK 1, 80810

Bebek- İstanbul.

DURAL, M., GÖKSU, M. Z. L., ÖZAK, A. A., 2007. Investigation of heavy metyal levels in

economically important fish species caprtured from Tuzla lagoon, Food Chem.102, 415-

421.

EKEN, G., BOZDOĞAN, M., İSFENDİYAROĞLU, S., KILIÇ, D.T., LİSE, Y. (editörler),

2006. Türkiye‘nin Önemli Doğa Alanları, Doğa Derneği, Ankara.

EKİM, T., KOYUNCU, M., VURAL, M., DUMAN, H., AYTAÇ, Z. & ADIGUZEL, N. 2000.

Red Data Book of Turkish Plants (Pteridophyta and Spermatophyta). Turkish Association

for Conservation of Nature and Natural Resources, Ankara

150

EKMEKÇİ, M., TEZCAN, L., ATİLLA, Ö., GÜRKAN, D., YALÇINKAYA, S. O.,

NAMKHAI, O., SOYLU, M. E., DONMA, S., YILMAZER, S., AKYATAN, A.,

PELEN, N., TOPALOĞLU, F., İRVEM, A., 2007. Seyhan Nehri Havzasında Tarım

Güvenligi için Su Kaynakları Sistemlerinin İklim Değişikliklerine Karşı Duyarlılıklarının

Araştırılması, TÜBİTAK Proje No: TOGTAG-JPN09, 105 s., Ankara.

EMINOĞLU, F., 1991. Seyhan Nehrinin Adana Merkez İlçe sınırları içindeki kirlilik düzeyi,

Ç.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi

ERDEM, O., 2004. Sulak Alanlar: Önemi, Temel Sorunları, Türkiye’nin Uluslararası Öneme

sahip sulak alanları. Haber Ekspres: İzmir Gediz Deltası ve Kuşları, (28 Şubat 2004), 7 s.

GILABERT, J., 2001. Seasonal phytoplankton dynamics in a Mediterranean hypersaline

coastal lagoon: Mar Menor. Journal of Plankton Research, 23(2):207-217

GOLTERMAN, H.L., 1990. Some aspects of nutrients cycles in the Camargue (France).

Scientia gerundenseis, 16/1:11-17.

GÜNER, A., ÖZHATAY, N., EKİM, T., BaĢer, K. H. C., (2000). Flora of Turkey and the East

Aegean Islands, vol. 11, Universty Press, Edinburgh.

GÜRKAN, D., 2005. Seyhan Havzasında İklim Değişimlerinin Yüzeysel Su Kaynaklarına Olan

Etkilerinin Araştırılması, Hacettepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans

Tezi, 85 s., Ankara, (Yayınlanmamış).

IGLESIAS, C., GOYENOLA G, MAZZEO N, MEERHOFF M, RODO E, JEPPESEN E, 2007.

Horizontal dynamics of zooplankton in subtropical Lake Blanca(Uruguay) hosting

multiple zooplankton predators and aquatic plant refuges. Hydrobiologia. 584, 179-189.

JOHN, D. M., WHITTON, B. A. VE BROOK, A. J., 2002. The Freshwater Algal Flora of the

British Isles An Identification Guide to Freshwater and Terrestrial Algae. Cambridge

University Press, 702 sayfa.

JNCC ( Joint Nature Conservation Committee ) Correlation Table showing Relationships

between Marine Habitat Classifications (2004 and 2007versions) and Habitats Listed for

Protection http://jncc.defra.gov.uk/page-3365

KIRKGÖZ M, S., M., MAMAK, M.Sami, AKÖZ, 1998, Kıyılarda Sediment Tasınımı,

Ç.Ü, Müh. Mim. Fak. Dergisi, cilt 13, sayı:1-2, 49-59, ADANA

LUND, H. C. & LUND J. WG., 1998. Freshwater Algae: Their microscopic world explored.

Biopress Limited, England. 360 s.

MARSILY, G., 1986, Quantative Hydrogeology, Groundwater Hydrology for Engineers,

Academic Press Inc.Ltd, 440 p., London

http://jncc.defra.gov.uk/page-3365

151

MEERHOFF, M., MAZZEO, N., MOSS, B.,RODRİGUEZ-GALLEGO, L., 2003. The

structuring role of free-floating versus submerged plants in a subtropical shallow lake.

Aquat. Ecol. 37 (4): 377-391.

MINGAZOVA, N. M., NABEYEVA E. G., TURKER A., CETINKAYA G., VE BARIYEVA

F. F., 2008. Assessing the state of Akyatan and Tuzla lagoons of the Mediterraneean

coast of Turkey, Geography and Natural Resources 29,387-391.

MOSS, B., 2004. Sığ göl sulak alanları: Ekoloji, Ötrofikasyon ve Restorasyon. Ed. Doç. Dr.

Meryem Beklioğlu. Uluslararası Çalıştay Kitapçığı.

NATURA 2000 Interpretation Manual Of European Union Habitats EUR 27 July 2007

European Commission Dg Environment Nature and Biodiversity

OZHATAY, N., BYFIELD, A., ATAY, S., 2003. Türkiye‘nin Önemli Bitki Alanları, WWF

Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı), Istanbul.

PAKALNE, M., 2004. Wetland management methods in protected nature areas and their

application in LIFE-Nature projects. Baltic Environmetntal Forum, University of Latvia

Department of Botany and Ecology, Latvia. 31 p.

PRESCOTT, G.W., 1978. How to Know the Freshwater Algae. WCB Publishers, U.S.A. 293 s.

PRESCOTT, G. W., 1982. Algae of the Western Great Lakes Area. Otto Koeltz Science

Publishers, Germany: 977 s.

ROUND, F.E., CRAWFORD, R.M., MANN, D.G., 1990. The Diatoms : biology &

morphology of the genera. Cambridge University Press, New York: 747 s.

STEPHEN, D., MOSS, B., PHILLIPS, G., 1998. The relative importance of top-down and

bottom-up control of phytoplankton in a shallow macrophyte-dominated lake. Freshwater

Biology 39, 699–713.

SÜMER, Ç. VE BALIK, I., 2007. Türkiye’nin doğu ve batı akdeniz kıyısında bulunan iki

lagünün av verimi ve tür kompozisyonu yönünden karşılaştırılması. Ulusal su günleri 16-

18 Mayıs 2007.

ŞENOL, M., 1989. Adana, Ballıca ve Çatalan Bölgesi Geç Tersiyer-Kuvaterner İstifinin Lio-

Pedolojik ve Sedimantolojik İncelemesi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,

Doktora Tezi, Adana (Yayınlanmamış).

ŞENOL, M., Şahin, Ş., Duman, T. Y., Albayrak, Ş., Akça, İ., Taşkın Ş., 1998. Adana-Mersin

Dolayının Jeoloji Etüd Raporu (1/100.000 Ölçekli Mersin O33 Paftası), Maden Tetkik ve

Arama Kurumu, Derleme No: 10098, 60 s., Ankara (Yayınlanmamış).

TUBIVES ( Turkish Plants Data Service) http://turkherb.ibu.edu.tr/

http://turkherb.ibu.edu.tr/

152

The International Plant Name Index, http://www.ipni.org/index.html

TURC, L., 1954, Le bilan d’eau des sols: relations entre les precipitations, l’ecoulement.

Ann.agronomiques, 1954, p.491-595 et 1955, p.5-131, Paris

VURAL, C., BITER, M.K., DADANDI, M.Y., A new species of Echinops (Asteraceae) from

Turkey Turk J Bot., 34 (2010) 513-519, doi:10.3906/bot-0909-17

WEHR, J.D. & SHEATH, R.G., 2003. Freshwater Algae of North America: Ecology and

Classification. Academic Press, San Diego, CA. 950 s.

WETZEL, R.G. 2001. Limnology: Lake and River Ecosystems, 3rd ed. Academic Press (ISBN

0-12-744760-1

www.cevreorman.gov.tr

www.tarsus.gov.tr

www.deprem.gov.tr

http://www.ipni.org/index.html

http://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0127447601

http://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0127447601

http://www.cevreorman.gov.tr/

http://www.tarsus.gov.tr/

http://www.deprem.gov.tr/

orman ve su İŞlerİ bakanliĞi - …...3 bakanlik proje ekİbİ orman ve su İşleri bakanlığı...

Documents