ทฤษฎีการเร ียนร ู้ทางส ังคมเช ิง พุทธ ิป ัญญา (Social Cognitive

Learning Theory)

ซึ่งเปน็ทฤษฎีของศาสตราจารยบ์นัด ูรา แห่ง มหาว ิทยาล ัยสแตนฟอร์ด (Stanford) ประเทศ

สหรัฐอเมร ิกา บนัด ูรามคีวามเช ือ่ว ่าการเร ียนร ู้ของมนษุย ์สว่นมากเปน็การเร ียนร ู้โดยการสงัเกตหร ือการเล ียนแบบ (Bandura ) จ ึงเร ียก

การเร ียนร ู้จากการสงัเกตว ่า “การเร ียนร ู้โดยการสงัเกต” หรือ “การเลยีนแบบ” และ

เน ื่องจากมนุษย ์มปีฏ ิสมัพ ันธ ์ กับส ิง่แวดล ้อมที่ อยู่รอบ ๆ ต ัวอย ู่เสมอ บนัด ูราอธ ิบายว ่าการ

เร ียนร ู้เก ิดจากปฏิสมัพ ันธร์ะหว ่างผ ูเ้ร ียนและส ิง่ แวดล้อมในสงัคม ซึ่งท ั้งผ ูเ้ร ียนและส ิง่แวดล ้อม

มอี ิทธพิลตอ่ก ันและก ัน บนัด ูรา จ ึงเปล ีย่นช ือ่ ทฤษฎีการเร ียนร ู้ของท่านว ่า การเร ียนร ู้ทาง

สงัคม (Social Learning Theory) แต่ต ่อมาได้ เปล ี่ยนเปน็ การเร ียนร ู้ทางสงัคมเชงิพ ุทธ ิ

ปญัญา (Social Cognitive Learning Theory)

บันด ูรา มีความเหน็ว ่าท ั้ง สิ่งแวดล ้อม และตัวผ ูเ้ร ียนมี

ความสำาค ัญเท ่า ๆ ก ัน บ ัน ดูรากล ่าวว ่า คนเราม ี

ปฏิส ัมพ ันธ ์ (Interact) กับส ิ่ง แวดล้อมที่อย ู่รอบๆ ตัวเราอยู่

เสมอการเร ียนร ู้เก ิดจากปฏิส ัมพ ันธ ์ระหว ่างผ ู้เร ียนและส ิ่งแวดล ้อม

ซึ่งท ั้งผ ู้เร ียนและส ิ่งแวดล ้อมม ี อิทธ ิพลต่อก ันและก ัน พฤติกรรม

ของคนเราส ่วนมากจะเป ็นการ เร ียนร ู้โดยการส ังเกต

(Observational Learning) หรือ การเล ียนแบบจากตัวแบบ

(Modeling) สำาหร ับต ัวแบบไม่จ ำาเป ็นต ้องเป ็นต ัวแบบที่ม ีช ีว ิต

เท ่าน ั้น แต ่อาจจะเป ็นต ัว สัญลักษณ์ เช ่น ต ัวแบบที่เห ็นใน

โทรทัศน ์ หร ือภาพยนตร์หร ืออาจ จะเป ็นร ูปภาพการ ์ต ูนหนังส ือก ็ได ้

นอกจากนี้ ค ำาบอกเล ่าด ้วยค ำาพ ูดหร ือข ้อมลูท ี่เข ียนเป ็นลายลักษณ์

อักษรก ็เป ็นต ัวแบบได้ การเร ียนร ู้โดยการส ังเกตไม ่ใช ่การลอกแบบจากสิ่งท ี่ส ังเกตโดยผู้เร ียนไมค่ ิด

คุณสมบัต ิของผู้เร ียนมีความ สำาคญั เช ่น ผ ูเ้ร ียนจะต้องม ี

ความสามารถที่จะร ับร ู้ส ิ่ง เร ้า และสามารถสร ้างรหสั

หร ือก ำาหนดสัญลักษณ์ของส ิ่งท ี่ส ังเกตเก ็บไว ้ในความ

จำาระยะยาว และสามารถเร ียกใช้ในขณะที่ผ ู้ส ังเกตต้องการแสดงพฤติกรรมเหมือนตัวแบบ

บันด ูรากลา่วว ่า การเร ียนร ู้ทางส ังคมด้วยการร ู้ค ิดจากการเลยีน

แบบมี 2 ขั้น ค ือ ข ั้นแรกเปน็ข ั้น การได้ร ับมาซึ่งการเร ียนร ู้

(Acquisition) ทำาให ้สามารถ แสดงพฤติกรรมได้ ข ั้นท ี่ 2 เร ียก

ว ่าข ั้นการกระทำา (Performance) ซึ่งอาจจะกระทำาหร ือไม ่กระทำา

ก็ได ้ การแบ่งข ั้นของการเร ียนร ู้แบบนี้ท ำาให ้ทฤษฎีการเร ียนร ู้ของบ ันด ูราแตกต่างจากทฤษฎี

พฤติกรรมนิยมชนิดอ ื่น ๆ การ เร ียนร ู้ท ี่แบ ่งออกเป ็น 2 ขั้น

1 ขั้นของการเร ียนร ู้โดย

การเล ียนแบบ การร ับมาซึ่งการ เร ียนร ู้ ประกอบด้วยส ่วนประกอบ

ที่ส ำาค ัญเป ็นล ำาด ับ 3 ลำาด ับ

แผนผังท ี่ 2 ส่วนประกอบของการเร ียนร ู้ข ึ้นก ับการร ับมาซึ่งการเร ียนร ู้

จากแผนผังจะเห ็นว ่า ส ่วน ประกอบทั้ง 3 อย่าง ของการร ับ

มาซึ่งการเร ียนร ู้เปน็กระบวนการ ทางพุทธ ิป ัญญา (Cognitive

Processes) ความใส่ใจที่เลอืกส ิง่เร ้าม ีบทบาทสำาค ัญในการเลอืกต ัวแบบสำาหร ับข ั้นการกระทำา (Performance) นัน้ข ึ้นอย ู่ก ับผ ู้

เร ียน เช ่น ความสามารถทางด้าน ร ่างกาย ทักษะตา่ง ๆ รวมทั้ง

ความคาดหวังท ี่จะได ้ร ับแรงเสร ิมซึ่งเปน็แรงจ ูงใจ

บันด ูรา ได้อธ ิบายกระบวนการที่ส ำาค ัญในการเร ียนร ู้โดยการส ังเกตหร ือการเร ียนร ู้โดยตัวแบบว่ามที ั้งหมด 4 อย่างค ือ1. กระบวนการความใจใส ่(Attention)2. กระบวนการจดจำา (Retention)3. กระบวนการแสดงพฤติกรรม(Reproduction)

4. กระบวนการการจ ูงใจ(Motivation)

ความใส ่ใจของผู้เร ียนเป ็นส ิ่ง สำาค ัญมาก ถ้าผ ู้เร ียนไมม่ ี

ความใส ่ใจในการเร ียนร ู้ โดยการส ังเกตหร ือการเล ียนแบบ

ก็จะไม ่เก ิดข ึ้น ด ังน ั้น การเร ียนร ู้แบบนี้ความใส ่ใจจ ึง

เป ็นส ิ่งแรกที่ผ ู้เร ียนจะต ้องม ีบ ันด ูรากล ่าวว ่าผ ู้เร ียนจะต ้องร ับร ู้ส ่วนประกอบที่ส ำาค ัญของพฤติกรรมของผู้ท ี่เป ็นต ัวแบบ

องค์ประกอบที่ส ำาค ัญของตัวแบบที่มอี ิทธ ิพลต่อความใส ่ใจ

ของผู้เร ียนม ีหลายอย่าง เช ่น เป ็นผ ู้ท ี่ม เีก ียรต ิส ูง ม ีความ

สามารถสูง หน้าตาด ี รวมทั้ง การแต่งต ัว การม ีอ ำานาจที่จะ

ให ้รางว ัลหร ือลงโทษ

คณุล ักษณะของผูเ้ร ียนก็ม ีความสมัพันธ ์ กับกระบวนการใส ่ใจ ต ัวอยา่งเชน่ ว ัย

ของผู้เร ียน ความสามารถทางด้านพทุธ ิ ปญัญา ทักษะ

ทางการใชม้ ือและสว่นต่าง ๆ ของ ร ่างกาย รวมทั้งต ัวแปรทางบ ุคล ิกภาพ

ของผู้เร ียน เชน่ ความร ู้สกึว ่าตนนั้นม ี คา่ (Self-Esteem) ความต้องการและ

ทัศนคติของ ผู้เรยีน ต ัวแปรเหล ่าน ี้ม ักจะเป ็นส ิ่งจ ำาก ัดขอบเขตของการเร ียนร ู้

โดยการสงัเกต ตัวอยา่งเช ่น ถ ้าคร ูต ้องการให้เด ็กว ัยอนุบาลเข ียน

พยัญชนะไทยที่ยาก ๆ เช ่น ฆ ม โดยพยายามแสดงการเขยีนให้ด ูเปน็ต ัวอย ่าง ทกัษะการใช้กล ้ามเน ื้อในการเคล ื่อนไหวของเด ็กว ัยอนุบาลย ังไม ่พร ้อมฉะนั้นเด ็กว ัยอนุบาลบางคนจะเข ียนหนังสอืตามที่คร ูคาดหวังไม ่ได ้

บันด ูรา อธ ิบายว ่า การที่ผ ู้เร ียนหร ือผ ู้ส ังเกตสามารถที่จะเล ียนแบบหรือแสดงพฤติกรรมเหม ือนตัวแบบได้กเ็ป ็นเพราะผ ู้เร ียนบันท ึกส ิ่งท ี่ตนส ังเกตจากตัว

แบบไว ้ในความจ ำาระยะยาว บัน ดูรา พบว่าผ ู้ส ังเกตที่สามารถ

อธ ิบายพฤติกรรม หร ือการกระ ทำาของต ัวแบบด้วยค ำาพ ูด หร ือ

สามารถมีภาพพจน์ส ิ่งท ี่ตนส ังเกตไว ้ในใจจะเป ็นผ ู้ท ี่สามารถจดจำาส ิ่งท ี่เร ียนร ู้โดยการส ังเกตได้ด ี

กว่าผ ู้ท ี่เพ ียงแต ่ด ูเฉย ๆ

หรือท ำางานอื่นในขณะที่ด ูต ัว แบบไปด้วย สร ุปแล ้วผ ู้ส ังเกต

ที่สามารถระล ึกถ ึงส ิ่งท ี่ส ังเกต เป ็นภาพพจน์ในใจ (Visual

Imagery) และสามารถเข ้า รหัสด ้วยค ำาพ ูดหร ือถ ้อยค ำา

(Verbal Coding) จะเป ็นผ ู้ท ี่สามารถแสดงพฤติกรรมเล ียนแบบจากตัวแบบได้แม ้ว ่าเวลา

จะผ่านไปนาน ๆ และนอกจาก นี้ถ ้าผ ู้ส ังเกตหร ือ ผ ู้เร ียนม ี

โอกาสที่จะได ้เห ็นต ัวแบบแสดงส ิ่งท ี่จะต ้องเร ียนร ู้ซ ำ้ากจ็ะเป ็นการช่วยความจ ำาให ้ด ีย ิ่งข ึ้น

กระบวนการแสดงพฤติกรรมเหมอืนตัวแบบ

เปน็กระบวนการที่ผ ู้เรยีนแปรสภาพ (Transform)

ภาพพจน์ (Visual Image) หรอืส ิ่งท ี่จ ำาไว ้เปน็การเขา้รห ัสเปน็ถอ้ยค ำา (Verbal Coding) ในที่สดุแสดงออกมาเปน็การกระทำาหร ือแสดง

พฤติกรรมเหมอืนกบัต ัวแบบ

ปจัจยัท ี่ส ำาคญัของ กระบวนการนีค้ ือ ความ

พร้อมทางด้านรา่งกายและทกัษะทีจ่ ำาเปน็จะต ้องใช้ใน

การเล ียนแบบของผู้เร ียนถา้หากผู้เรยีนไมม่คีวามพร้อมก ็จะไมส่ามารถที่จะแสดงพฤติกรรมเล ียนแบบได้

บนัด ูรา อธิบายว ่า แรงจ ูงใจของผู้เร ียนที่จะแสดงพฤติกรรมเหมือนตวัแบบที่

ตนสังเกต เน ื่องมาจากความคาดหวังว ่า การเล ียนแบบจะนำาประโยชน์มาใช้ เช ่น

การได้ร ับแรงเสร ิมหร ือรางว ัล หร ืออาจจะ นำาประโยชน์บางส ิ่งบางอย ่างมาให้ รวม

ทั้งการค ิดว ่าการแสดงพฤตกิรรมเหมอืน ตวัแบบจะทำาใหต้นหลีกเล ี่ยงปญัหาได้ ใน

หอ้งเร ียนเวลาคร ูใหร้างว ัลหร ือลงโทษ พฤตกิรรมของนักเร ียน คนใดคนหนึ่ง

น ักเร ียนทั้งหอ้งก ็จะเร ียนร ู้โดยการส ังเกต

และเปน็แรงจงูใจให้ผ ู้เรยีนแสดงพฤตกิรรมหรอื

ไมแ่สดงพฤติกรรม เวลานักเรยีนแสดงความ

ประพฤติด ี เชน่ น ักเรยีนคนหนึง่ท ำาการบา้นเรยีบร ้อยถกูต ้องแล ้วไดร้ ับ

รางว ัลชมเชยจากคร ู หร ือให ้สทิธพิ ิเศษกจ็ะเปน็ต ัว

แบบให้แกน่ ักเร ียนคนอืน่ๆ

1. ผู้เร ียนจะต ้องม ีความใสใ่จ(Attention) ที่จะสงัเกตตัวแบบ ไมว่ ่า

เปน็ การแสดงโดยตัวแบบจร ิงหร ือ ตัวแบบสัญลักษณ์ ถ ้าเปน็การอธบิายด้วย

ค ำาพ ูดผ ู้เร ียนก็ต ้องต ั้งใจฟังและถ ้าจะต ้องอ ่านค ำาอธ ิบายก็จะต ้องม ีความตั้งใจที่จะอ ่าน 2. ผูเ้ร ียนจะต ้องเข ้ารห ัสหร ือบนัท ึกส ิ่งท ี่สงัเกตหร ือส ิง่ท ี่ร ับร ู้ไว ้ในความจำาระยะยาว 3. ผูเ้ร ียนจะต ้องม ีโอกาสแสดง

พฤติกรรมเหมอืนตัวแบบ และควรจะทำาซ ำ้าเพ ือ่จะให้จ ำาได ้ 4. ผูเ้ร ียนจะต ้องร ู้จ ักประเม ินพฤติกรรม

ของตนเองโดยใช้เกณฑ์ (Criteria) ที่ต ั้งข ึ้นด ้วยตนเองหร ือโดยบคุคลอ ื่น

สร ุป การเร ียนร ู้พฤติกรรมส ำาคญั

ตา่ง ๆ ทั้งท ี่เสร ิมสร ้างส ังคม(Prosocial Behavior) และพฤติกรรมที่เป ็นภ ัยต ่อส ังคม (Antisocial Behavior) ได้เน ้นความสำาค ัญของการเร ียนร ู้แบบการส ังเกตหรือเลยีนแบบจากตัว

แบบ ซึ่งอาจจะเป ็นได้ท ั้งต ัวบ ุคคล จร ิง ๆ เช ่น คร ู เพ ื่อน หร ือจาก

ภาพยนตร์โทรทัศน ์ การ ์ต ูน หร ือ จากการอ ่านจากหนังส ือได ้ การ

เร ียนร ู้โดยการส ังเกตประกอบ ด้วย 2 ขั้น ค ือ ข ั้นการร ับมาซึ่ง

การเร ียนร ู้เป ็นกระบวนการทางพทุธ ิป ัญญา

และขั้นการกระทำา ต ัวแบบที่ม ีอ ิทธ ิพลต่อพฤติกรรมของบุคคลมีท ั้งต ัวแบบในชีว ิตจร ิง

และต ัวแบบที่เป ็นส ัญลักษณ์เพราะฉะนั้นพฤติกรรมของ

ผู้ใหญ่ในครอบคร ัว โรงเร ียน สถาบันการศ ึกษา และผู้น ำาใน

สังคมประเทศชาติและศ ิลป ิน ดารา บุคคลสาธารณะ ยิ่งต ้อง

ตระหนักในการแสดง พฤติกรรมต่าง ๆ เพราะย ่อมม ี

ผลต ่อพฤติกรรมของเยาวชน ในสังคมนั้น ๆ