Optisyenliğe Giriş

1

Yrd. Doç. Dr İkram ORAK

Amaç

Ders içerikleri

Pazarlama

Usta çırak ilişkisi

Kişisel beceri

Söz sanatlarını etkin

kullanma

İş olanakları

Yapılacak işler

Labaratuar imkanları

2

3

DERS İÇERİĞİ

Optisyenlikte kullanılan temel terimleri,

Gözlük çerçeve kısımları,çeşitleri ve özelliklerihakkında bilgi sahibi olma,

Gözlük cam çeşitleri(mercek,lens) veözellikleri hakkında bilgi sahibi olma,

3

4

Optisyenliğe Giriş2 Refraksiyon (kırılma) kusurlarına göre İnce

(konveks) ve kalın (konkav) kenarlı lensleritanıma,

Diyoptri (İng. : dioptre, ABD: diopter) güçlerinegöre lensleri tanıma, güçlerini ölçme,

Pupilla(göz bebeği) mesafesi tespiti,

Optisyenlik atölyelerinde kullanılan küçük elaletlerini tanıma, özelliklerini kavrama,

5

Optisyenliğe Giriş3

Lenslerin (mercekler) kesiminde kullanılan gereçlerintanımı,

Gözlük çerçevesi geometrik merkezi ile optikmerkezin şablon üzerinde gösterimi,

Optik reçete analizi yapabilme ve reçeteye uygunlensleri belirleyebilme,

Optisyenliğe giriş dersinin kazandıracağı genel bilgive becerilerdir.

5

Kaynak kitaplar; Aksak E., Küçüker T. “Gözlükçülük”

(Eskişehir,2005-Kurs Ders Kitapları)

Bhootra A.K., “Ophthalmic Lenses” (2009)

Mccleary D.S., “The Optician Training Manuel”(2009)

Clifford W. Brooks OD “System for OphthalmicDispensing”, (3. baskı-2006)

6

7

Optisyenlikle İlgili Temel Teknik Terimler Meslek bilgilerinin anlaşılması ve uygulamalardakavram karmaşıklıklarının önüne geçilmesibakımından temel teknik terimlerin neler olduğu vene anlam ifade ettikleri oldukça önemlidir. Terimbilgileri edinilmeden çalışmalarda başarı elde etmek

güçleşmektedir. Sırasıyla bu terimleri incelersek;7

I.BÖLÜM

8

Optik

Yunanca kökünden türemiş olanbu terim “göze”, “görmeye” anlamınagelmekte; fizik biliminde ise; ışığınyapısı, özelliklerini, madde ileetkileşimleri ile ışık olaylarınıinceleyen dalına denir.

8

9

Optisyen Optik teknoloji ve görme fonksiyonu

hizmetlerini veren, bu konuda hastayı ve kişileribilgilendiren, reçete verilerine uygun görmecihazlarının seçimini, hazırlanmasını ve hastayaadaptasyonunu sağlayan kişidir.(5193 sayılıKanun ile mesleği icra eden Optisyenler veGeçici 1. Maddesince tanımlanan “Gözlükçüunvanıyla optisyenlik mesleğini icra etme hakve yetkisine sahip” kişiler de dahil olmak üzere)

10

Diğer bir deyişle optisyen; Yetkili uzman hekimler tarafından gözdeki

kırma kusurlarından kaynaklanan görmekusurlarının giderilebilmesi için düzenlenenreçeteye uygun olarak görme gereçlerinin(gözlük, kontakt lens, teleskopik gözlük)montaj kuralları ve gözlük camı özellikleri esasalınarak hastanın kullanım özelliklerine görehazırlama konusunda eğitimli görme sağlığıteknikeri;

Veya, Gözlük dahilçeşitli optik gereçleriyapan bunlarıdurumuna göre tamireden,satışını yapansağlık teknikeridir.

11

12

Optometrist Görme testi yapan, optik teknolojisi hizmetleri

veren, gözün refraktif (ışığı kırma) gücünüölçen, görme kusurlarının sebeplerinin tespitiiçin gerekli cihazları, tetkik amaçlı ilaçları veteknikleri kullanan, görme cihazı reçetesidüzenleyen, hastayı bu konuda bilgilendiren,tespit edilen kusurları gözlük, kontakt lens,diğer görme cihazları ve göz egzersizleri iledüzeltilmesi işlemlerini sağlayan kişidir.

Ülkemiz yasalarınagöre optometristingörev yapma yetkisiyoktur.

13

14

Peki Ortoptist ne yapar? Görme: Görmeyi artırır. Görmeyen göz kayar,

gözde kayma görmemezliği de artırır. Görmeninartırılması şaşılığı çok büyük bir oranda düzeltir.

Uyum (Akomodasyon) : Uyumu düzenesokar, şaşılığın tipine göre gevşetici veyagüçlendirici egzersizler yaptırır.

Göz kası: Göz kası egzersizleri yaptırır, güçlükasın gücünü azaltır, zayıf kası güçlendirir.

Yunanca ortho (düz) ve Optikas (görme) anlamlıkelimelerin birleşimi olan şaşılık ve ambliyopiyi(göz tembelliği) cerrahi olmayan yöntemledüzeltilmesinde uzmanlaşan göz uzmanıdır.

15

16

Oftalmoloji (Göz Bilimi)

Göz ve göz hastalıkları ile uğraşan tıp bilimdalına verilen isimdir. Kelime yunancaophthalmos (göz) kökeninden gelmektedir. Bubilim dalı ile uğraşan tıbbi yeterliliklerini almışve göz operasyonları yapabilen kişilere iseoftalmolog denilmektedir.

“görmeye ilişkin,göze ilişkin, gözeait” anlamında iseoftalmik, oftalmikoptik kelimelerikullanılmaktadır.

17

18

İnsan kafatasında orbita ismi verilenkemiklerden oluşmuş bir çukurluğun içineyerleşmiş, 22-26 mm çapında ortalamaağırlığı 7,5 g, hacmi ise ortalama 6,5 ml olangörme ile ilgili duyuların (duyu= uyarılarıalma yetisi) alınmasında görevli esasorgandır.

GÖZ

Temel görevi dış dünyanın net birgörüntüsünü gözün kırıcı ortamlarınaulaştırıp değerlendirilmek üzere beyneiletmektir. Ancak, alınan duyularındeğerlendirilmesi beynin görme merkezitarafından yapılmaktadır. Bundan dolayıdırki gözlerimizle değil beynimizlegörmekteyiz. 19

Yapılan araştırmalara göre, insanlarbilgilerinin %80’ini görme yolu ile eldeetmekte ve beyin, ağırlığının %60’ınıgörme ve görmenin yorumlanması içinkullanmaktadır. Beynin ¼’ü ise görmeduyusuna ayrılmıştır.

Bu açıdan göz organı oldukça önemlidir.20

21

GÖZLÜK NEDİR?(Eyeglasses - Spectacles)

Gözlük gözün kırmakusurlarının düzeltilmesindebilinen en eski ve etkinyöntemdir.Kullanılmaoranının yüksekliği, otoplumun gelişmişlikdüzeyinin göstergesi kabuledilir. Tedavi edici değil,düzelticidir.

Sadece kullanıldığı sürece var olan kusuruoptik olarak düzelten, çıkartıldığı andaetkisi kalmayan bir gereçtir.

Türk dil kurumu ise gözlüğü; “Görmebozukluğu olan gözlerin daha iyi görmesineveya gözleri korumaya yarayan, birçerçeveye yerleştirilmiş çift camdan oluşanaraç” olarak tanımlamıştır.

22

Gözlükler kırma kusurlarının düzeltilmesiyanı sıra gözleri yaralanmalara, parlakışıklara karşı korumak içindekullanılabilmektedir.

Gözlük iki ana parçadan oluşmaktadır. 1-) Gözlük camları 2-) Gözlük çerçevesi

23

24

Geometrik Optik Işığın yansıma, kırılma ve aydınlanma

olaylarını inceleyen optik kısmıdır. Bukısımda lenslerin (merceklerin) teorik olarakincelenmesine ait temel bilgiler verilmekte,aynı zamanda aynalar, prizmalar ve bunlarınbir kaçından veya tamamı kullanılarakyapılan optik aletleri içine alarak inceleyenkısımdır.

24

Gözlüklerde kullanılanlensler kullanımihtiyaçlarına göreüretilirken geometrikoptik teorilerindenyararlanılır.

25

26

Hem dalga (elektromagnetik dalga)hem de tanecik özelliği gösterenenerji yüklü taneciklerden (fotonlar)oluşmuş bir tür enerjidir.

Işık

27

Dalga: Titreşim hareketi ile ortama aktarılan

enerjiyi bir yerden başka bir yere ileten şekil

değişikliğine denir.

27

Su DalgasıYay sıkıştırılıp bırakıldığında İp sallandığında

* Konuştuğumuzda hava moleküllerinin titreşimi

* Radyo dalgaları

* Deprem

28

Titreşim(Salınım): Cisimlerin denge

konumunun iki yanında eşit uzaklıktakiiki nokta arasındaki gidip gelmehareketine denir.

28

Saat sarkacının

titreşimi

Yay sarkacının

titreşimi Su moleküllerinin

titreşim

2929

Titreşim

İletim

*** Dalga olayında madde

ilerlemez sadece titreşimle

kazanılmış enerji diğer

kısımlara aktarılır.

Örneğin; Yaya bağlanmış

kurdelenin ileri geri yapması,

havuzdaki ördeğin yukarı

aşağı hareketi gibi.

İletim

Titreşim

3030

Uyarı: Her dalga hareketi titreşim

hareketinden oluşur fakat her titreşim

hareketi dalga değildir.

Örnek:1) Yay titreşirse, Su titreşirse ; Dalga oluşur.2) Hava molekülleri titreşirse ; dalga oluşur.3) Saat sarkacı titreşirse; Dalga oluşmaz4) Kuş kanadını çırparsa(Titreştirirse) ; Dalga

oluşmazSonuç: Titreşimin dalga olması için titreşimle ortaya konan enerjinin aktarılması gerekir.

31

1-) Enine dalgalar : Titreşim doğrultusu,yayılma doğrultusuna dik olan dalgalaradenir.

Örnek:

Elektromanyetik Dalgalar (sadece eninedalgadır.)

31

Titreşim Doğrultusuna

göre dalgalar

Titreşim

Yayılma Doğrultusu

2-) Boyuna dalgalar : Titreşim doğrultusu, yayılmadoğrultusuna paralel olan dalgalara denir.

32

Titreşim

Yayılma Doğrultusu

Ses Dalgaları boyuna dalgadır.

33

Deprem Dalgaları (hem enine hem deboyuna dalgadır.)

Yay dalgaları (hem enine hem de boyunadalgadır.)

Su Dalgaları (hem enine hem de boyunadalgadır.)

34

Elektromagnetik dalga

Boşlukta ve Katı, Sıvı, Gaz ortamlardayayılabilen dalgalardır. Elektromagnetikdalgalar uzayda yol alabilen bir titreşimtürüdür. Elektromagnetik ismi, dalgalarınelektrik alan ve manyetik alan birleşimindenoluşmasından gelir.

Elektromanyetik dalgaların buluşu ve temelçalışmaları James Clark Maxwell ve HeinrickHertz tarafından yapılmıştır.

34

Bir elektromanyetik dalga, birbirine dikaçılarda, aynı frekanstaki elektrik ve magnetikalanın oluşturduğu bir bütündür. Titreşimdoğrultusu ve yayılma doğrultusu birbirine dikolan dalgalara enine dalgalar adı verildiğindenbu bağlamda elektromagnetik dalgalar eninedalgalardır.

35

3636

Elektrik alan : Birim yüke etki eden kuvvetolarak tanımlanır. Bu kuvvetin yönü artı yükteneksi yüke doğrudur.

Manyetik alan: bir noktada v hızıyla hareketeden bir q yükünde (F) kuvvetini oluşturan alanvektörüdür.

37

Elektromanyetik dalgalar;

Elektromanyetik dalgalar yüklerin ivmelihareketleriyle ya da titreşimleriyleoluşturulurlar.

Elektromanyetik dalgalar enerji taşıdıklarındanbunları soğuran cisimler ısınır.

Bütün elektromanyetik dalgaların boşluktakihızı c = 3.108 m/s (metre/saniye) dir. vehızları ortamdan etkilenir.

37

Radyo Dalgaları(Frekansı en küçük=Taşınan enerji endüşük)

Mikro Dalgalar

Kızıl ötesi Işın

Görünür ışık (Güneş ışığı)

Mor ötesi ışık

X – Işınları

Gama(γ) ışınları(Frekansı en büyük=Taşınan enerji en büyük)

3838

Elektromanyetik Dalgalar:

39

Spectrum:Beyaz aşığı oluşturan renklerin,sıklık ya da dalga boyu sırasınca dizildiğigörüngü. (Fizik bilimi terimi)

Elektromanyetik Spectrum:Elektromanyetik tayf (spektrum) gamaışınlarından radyo dalgalarına kadarbilinen tüm elektromanyetik dalgalarıiçeren dizilimdir.

39

Elektromanyetik Spectrum

Görünür ışık tayfı;

En uzun radyo dalgalarından en kısadalga boylu gamma ışınlarına kadaruzanan elektromanyetik tayfın bütünüiçinde çok küçük bir aralığı kapsar.

40

41

Bir dalga hareketinde birbirini izleyen ikitepe veya çukur noktası arasındaki uzaklığayada elektromanyetik dalgaların bir salınımda aldıkları yola DALGA BOYU denir. Dalgaboyu birimi bizim kullandığımız mesafebirimleridir, örn: santimetre (cm), metre(m), kilometre (km). “λ “ (okunuşu:Lambda) ile gösterilir.

41

Dalga boyu

42

İki dalga tepesinin veya çukurunun belirli birnoktadan art arda geçişi arasındaki süreyeperiyot veya dalga periyodu denir. veya Birtam dalganın oluşması için geçen süreyedenir.

* Periyot ; T ile gösterilir.

* Birimi : saniye (s)42

Periyot,Dalga Periyodu:

43

Frekans : Kaynağın bir saniyede ürettiği dalga

sayısına Frekans denir. Frekans ; f ilegösterilir.

* Birimi : 1/s(saniye) = s-1 = Hertz(sembol= Hz) şeklinde gösterilir,

Frekans; sıklık, titreşim sayısı birimidir.İsmini Alman Fizikçi Heinrich RudolfHertz'den almaktadır.

1kilohertz(kHz) = 103Hz 1megahertz(MHz) = 106Hz Periyot ile frekans arasında ; T.f = 1 veya

T=1/f ilişkisi vardır. 1 Hz saniyede bir salınım yani bir tekrar;1 kHz yada

kilohertz saniyede 1000 Hz; 1 MHz yada megahertzsaniyede 1 000 000 Hz;1 GHz yada gigahertz isesaniyede 1 milyar Hz yada 109 Hz’ dir.

44

45

Dalgaların frekansı dolayısıyla periyodu dalgayı üretenkaynağa bağlıdır. Doğrusal ortamda değiştirilemez. Budurumda oluşan dalganın ortam değiştirmesi frekansıetkilemez. Periyot ile frekans arasında ; T.f = 1 ilişkisiolduğundan aralarında ters orantı vardır.

- f sabitse ; T sabit

- f artarsa ; t azalır

- f azalırsa ; T artar

Uyarı!!!

46

Kırılma indisi ışığın şiddetindenbağımsızdır, Işığın frekansı ortamdadeğişmez, frekans sadece kaynağabağlıdır,

Işık şiddeti: Bir kaynağın birim zamandayaydığı ışık enerjisinin ölçüsü olup, I ilegösterilir ve birimi candela (cd)’ dır.

Doğrusal Ortam

Doğrusal Olmayan Ortam Kırılma indisi ışığın şiddetine bağlı ışığın

Frekansı ortamda değişir

Dalga hızı : Dalganın birim zamanda aldığıyola denir.

Hız = Yol/zaman = Dalga boyu/periyot ve hız “V” ile gösterilir. V= λ /T ve T= 1/f iseV= λ.f bağıntısı bulunur.

47

48

Dalga hızının birimi;

Birimi : m/s (metre/saniye)

Elektromanyetik dalgalar; Hava veboşlukta en hızlıdır ve hızı 3.108 m/s dir.(ışık hızı)

Uyarı: Dalga hareketinde Dalganın ilerlediğiortam değişmedikçe dalganın yayılma hızıdeğişmez.

49

Sonuç :

Kaynağın frekansı(f) değişirse Ortamdeğişmemişse V değişmez. λ değişir yani fartarsa λ azalır (V=λ.f den)

Dalga ortam değiştirdiğinde hızı değişir.Frekans kaynağa bağlı olduğundandeğişmez. λ değişir. V artarsa λ artar.(V=λ.f den)

5050

5151

52

Görünür Işık Dalgaları:

Elektromanyetik dalgaların görebildiğimiztek türüdür. Çeşitli renklerde kendinigösterir. Bu renkler, mor, mavi, yeşil,sarı, turuncu ve kırmızıdır. Dalga boyukırmızıdan mora doğru azalma gösterir.Tüm bu renkler bir araya geldiğindedalga boylarının toplamı görünür ışığıoluşturur.

Gözün retinasının duyarlı olduğu dalgaboylarıyla sınırlanan oldukça dar aralıktabulunurlar. Bu dalgalar, 7,8.10-7 m’ den3,8.10-7 m’ye kadar (780 nanometre ile380 nm, bazı kaynaklar ise 400 nm ile700 nm ) dalga boylarına ve 4.1014

Hz’den 8.1014 Hz’e kadar frekanslarasahiptirler.

53

54

Elektromanyetik Spektrum

Görünür ışık tayfı, en uzun radyo dalgalarından en

kısa dalga boylu gamma ışınlarına kadar uzanan

elektromanyetik tayfın bütünü içinde çok küçük bir

aralığı kapsar.

55

Elektromanyetik spektrum

56

Işık diye hitap edilen elektromanyetikspektrumun bu küçük bölümünü insangörebilir. Güneş yeryüzü ışığının %99,999’ unu sağlar.

Işık, elektronların, atom ve molekülleriniçindeki hareketleri sonucu üretilir. Işık,fiziğin optik adı verilen bir dalınınkonusunu oluşturur.

Optik, görüntü oluşumunun yanında optiksistem tasarımlarıyla ilgilenir. Işığın gözdeoluşturduğu, renk adı verilen çeşitliduyumlar, elektromagnetik dalganınfrekans ve dalga boyuna bağlıdır.

57

58

Renk:

Bir ışık kaynağından yayılan ışınlarınnesnelere çarptıktan sonra yansımalarısonucu gözümüzün algıladığı durumdur.İnsan gözü bütün renklere aynıduyarlılıkta değildir.

Örneğin aynı ışıma gücündeki mavi, yeşilve sarı renklerden göz sarı-yeşil ışığı dahaparlak olarak algılayacaktır. Çünkü insangözünün en duyarlı olduğu bölge 555 nm(1 nanometre= 10-9metre) dalga boyunakarşılık gelen sarı-yeşil ışıktır.

59

60

Renk Dalgaboyu Frekans

kırmızı ~ 625-740 nm ~ 480-405 THz

turuncu ~ 590-625 nm ~ 510-480 THz

sarı ~ 565-590 nm ~ 530-510 THz

yeşil ~ 500-565 nm ~ 600-530 THz

mavi ~ 450-485 nm ~ 680-620 THz

çivit mavisi ~ 450-420 nm ~ 620-600 THz

mor ~ 380-440 nm ~ 790-680 THz

UZUNLUK BİRİMLERİ

1 angstrom A0 10-10 metre (m)

1 nanometre nm 10-9 “

1 mikron μ 10-6 “

1 milimetre mm 10-3 “

1 santimetre cm 10-2 “

1 desimetre dm 10-1 “61

1 metre m 100 metre

1 dekametre dam 101 “

1 hektometre hm 102 “

1 kilometre km 103 “

1 megametre Mm 106 “

62

63

Uluslararası Ölçüm Sistemine göre metre‘(m)nin katları

100 metre m

101 dekametre dam 10–1 desimetre dm

102 hektometre hm 10–2 santimetre cm

103 kilometre km 10–3 milimetre mm

106 megametre Mm 10–6 mikrometre µm

109 gigametre Gm 10–9 nanometre nm

1012 terametre Tm 10–12 pikometre pm

1015 petametre Pm 10–15 femtometre fm

1018 egzametre Em 10–18 attometre am

64

Kırılma İndisi

Işığın saydam birortamdan başka birsaydam ortamageçerken doğrultusunudeğiştirmesine Kırılma(ışığın kırılması,Refraction) denir.

Kırılma Kanunları1-) Işığın bir saydam ortamdan diğer bir ortamageçerken kırılması sırasında gelen ışın, normalve kırılan ışın aynı düzlem içindedir.

2-) Gelme açısının sinüsü ile kırılma açısınınsinüsü oranı sabittir. Bu sabit Snell Kanunuolarak ifade edilir.

3-) Işık çok yoğun ortamdan az yoğun ortamageçerken normalden uzaklaşarak kırılır.

65

Normal

Bir optik sistemindeışığın kırıldığı noktadanasal eksene çizilendikme veya ışığınyüzeye çarptığınoktadan yüzeyeçizilen dik doğrultu.

66

67

Bu denkleme göre ortamların kırıcılık

indisleri ışığın o ortamdaki hızıyla ters

orantılıdır. Kırıcılık indisi ne kadar çoksa

ışık o kadar yavaş hareket eder.

68

n1 = Işığın geldiği ortamın kırıcılık indisi (katsayısı) n2 = Işığın gittiği ortamın kırıcılık indisi (katsayısı) θ1 = Işığın geliş doğrultusunun normalle yaptığı açı θ2 = Işığın kırıldıktan sonraki gidiş doğrultusunun

normalle yaptığı açı. V1 = ışığın geldiği ortamdaki hızı V2 = Işığın kırıldığı ortamdaki hızı

Optik Eksen (Asal Eksen)

Bir merceğin geometrik merkezindengeçen ve yüzeylerinin eğrilikmerkezlerini birbirine bağlayan doğru.(Buradaki anlamı yüzeyleri ayıran farazi

doğru)

69

70

Bir maddenin kırılma indisi, omaddede yol alan ışığın ya da diğerelektromanyetik dalgaların boşlukta yolalan ışığa göre ne kadar yavaşilerlediğini gösteren bir katsayıdır.Genellikle n sembolü ile gösterilir.

c ışığın boşluktaki hızıdır, v ise maddeiçindeki hızı. Örneğin suyun kırılmaindisi 1.33'tür. Bu, ışığın boşlukta sudaolduğundan 1.33 kat daha hızlı gittiğinigösterir. Kırılma indisi ilk kez Snellyasasında ifade edilmiştir.

71

72

Yansıma

Işık ışınları (ışın: ışığı oluşturan fotonlarınizlediği yol) homojen ortamlarda doğrularboyunca yayılır. Doğrular boyunca yayılanbir ışık ışınının, parlak bir yüzeye çarpıpgeldiği ortama geri dönmesine yansıma(reflection) denir.

Yansıma Kanunları

1-) Gelen ışın, normalve yansıyan ışınaynı düzlemdedir.

2-) Gelme açısı =yansıma açısıdır.

73

74

Tam yansıma1

Işık az yoğun ortamdan çok yoğunortama geçtiğinde normale yaklaşarakkırılırken ışığın her geliş açısına karşılıkgelen mutlaka bir kırılma açısı vardır.Ancak ışık çok yoğun ortamdan azyoğun ortama geçerken normaldenuzaklaşarak kırılır fakat her gelmeaçısına karşılık bir kırılma açısı yoktur.

Işık ortamları ayıran yüzeylere dik geliyorsa yaniyüzeyin normali üzerinden geliyor ise ışıkkırılmaya uğramadan geldiği ortamdan diğerortama geçer.

Işığın çok yoğun ortamdan az yoğun ortamgeçerken normal ile yaptığı gelme açısı büyüdükçekırılan ışığın normal ile yaptığı açıda büyür.

75

76

Işık az yoğun ortamdan çok yoğunortama geçerken normale yaklaşarakkırılırken, çok yoğun ortamdan azyoğuna (örneğin sudan havaya, camdanhavaya, camdan suya) geçerkennormalden uzaklaşarak kırılır.

Tam yansıma2

77

Işığın gelme açısı belli bir değereulaştığında kırılma açısı 900 olur. Bu andanitibaren ışığın gelme açısı büyürse ışık çokyoğun ortamdan az yoğun ortamageçemez ve geldiği ortama yansımakanunlarına uyacak şekilde yansıyarakdöner.

Tam yansıma3

78

Işığın çok yoğun ortamdan az yoğun ortamageçerken kırılma açısını 90o yapan andaki gelmeaçısına Sınır Açısı denir.

Işık çok yoğun ortamdan az yoğun ortamageçerken ışının gelme açısı sınır açısına eşit iseışın kırıldıktan sonra (kırılma açısı 90o olması)ortamları ayıran yüzey üzerindedir.

Eğer ışın sınır açısından büyük bir açı ilegelirse az yoğun ortama geçemez ve budurumda ortamları ayıran arakesit düz birayna gibi davranarak çok yoğun ortamdangelen ışın normalle eşit açı yaparak geldiğiortama geri döner. Bu olaya Tam Yansımadenir.

79

80

Işık Prizması Birbirine paralel olmayan

(kesişen) iki düzlemarasındaki saydamortamlara ışık prizmasıdenir. Prizmalara gelenışınlar, kırılma kanunlarınauygun olarak değişikşekillerde kırılırlar.

Prizmalar cam, plastik gibi izotropmalzemelerden yapılırlar.(Herhangi birmalzeme tüm yönlerde aynı optikkarakteri gösteriyorsa, bir başka deyişle,bir malzemenin tüm özellikleri tümyönlerde aynı ise bu tür malzemelereizotrop malzeme adı verilir.)

81

82

iki düzlem arasındaki açıya prizmanın tepeaçısı (kıran açı) denir. Tepe açısınınkarşısındaki kenara prizmanın tabanı denir.

Beyaz ışığın renklerine ayrılması kırılmaindisinin gelen ışığın dalga boyuna bağlıolmasının bir sonucudur. Işığın dalga boyuküçüldükçe kırılma indisi artarken, dalgaboyu büyüdükçe kırılma indisi küçülmektedir.

Beyaz ışık polikromatik(çok renkli) ışık olarak tatanımlanmaktadır. İçindeçok sayıda renk ve dalgaboyu barındırır. Işığınrenklerine ayırmayaSpektrum oluşturmada

denilmektedir.83

84

Görme Optiği - Elektromanyetik Tayf (spektrum)

85

Kesitleri ikizkenar dik üçgen şeklindeolan prizmalara tam yansımalıprizmalar denir. Tam yansımalıprizmaların tepe açısı 90o dir. Buprizmalarda camın kırılma indisi 1,5ve sınır açısı 42o olduğu için, ilkyüzeye gelen ışın ikinci yüzeye ulaşır.İkinci yüzeye sınır açısından (42o)büyük geleceği için tam yansımayauğrar.

Tam Yansımalı Prizmalar

Çok yoğundan az yoğuna sınıraçısından daha küçük açıylagelen bir ışın diğer ortamanormalden uzaklaşarak kırılıpgeçer.

Çok yoğundan az yoğuna sınıraçısıyla gelen ışın ortamlarıayıran çizgiden yani sınırdangeçer.

86

Tam yansımalı prizmalar optik araçlarda(dürbün, projeksiyon makinesi veperiskop vb.) kullanılır.

Ayrıca oftalmik lensler yan kesitindenbakıldığında bir prizma sistemidir.

87

88

Mercekler(Lensler)

Günümüzde en geniş kullanım alanı olanoptik alet kuşkusuz merceklerdir.

Ara yüzeylerden en az biri eğrisel(küresel)olan, iki yada daha fazla kırıcı yüzeydenoluşan saydam maddeden yapılmış optikaletlere Mercek denir.

89

Diğer bir ifadeyle, her iki yüzeyi de küreselveya bir yüzeyi küresel diğer yüzeyi düzlemolan saydam cisimlere de mercek denir.

Bir mercek, kontrollü olarak dalga cepheleriniyeniden şekillendirmek için kullanılan ışığıkırıcı bir alet olup, üzerine gelen ışınlarınkırılması ile görüntü oluşturur.

Mercekler(Lensler)2

90Mercek şekilleri

Fizik derslerinde incelenen mercekler optisyenlikte gözlükcamı veya lens olarak ifade edilirler.

91

Lensler yan kesitinden bakıldığındabir prizma sistemidir.

Paralel yüzlü cam ve prizmalar kullanarakoluşturulan bu sistemde birbirine paralelolarak gelen ışınlar sistemden geçtiktensonra kırılmaya uğrayacaktır. Bu sistemsayesinde gelen ışınları bir noktadatoplayabilir veya bir noktadan geliyormuşgibi dağıtabiliriz.(şekil a ve b)

92Paralel ışık demetinin sistemden geçişi

Merceklerde ışık iki kere kırılır ve dağılır.İlk kırılma veya dağılma merceğin önyüzünde, ikinci kırılma ve veya dağılmamerceğin arka yüzünde olur.

93

94

95

Mercekler(Lensler)3

Mercekler kullanım alanlarına uygun olaraktasarlanmaktadırlar.ışığın çok kırılması istenendurumlarda merceğin geometrik şekli yanındakalınlık ve kırılma indisinin seçimine göremercek tasarlanır.

Mercekler kalın ya da ince olup olmamasınayani kalınlığın ihmal edilip edilmemesine görede sınıflandırılır.

96

Mercekler(Lensler)4

Genel olarak merceğin kalınlığınınartması ile kırıcılığı da artmaktadır. Bunedenle mercekler kalınlıklarına göreince mercekler ve kalın merceklerolarak sınıflandırılmaktadır.

Optik alet veya sistemlerde geneldekullanılan mercekler ince merceklerdir.

Eğer merceğin kalınlığı eğrilikyarıçaplarının yanında ihmal edilebilecekkadar küçük ise bu tür merceklere incemercekler denir. Eğer kalınlık ihmaledilmeyecek kadar büyük ise bumerceklere de kalın mercekler denir.

97

98

İnce mercekler optik sektöründe inceltilmişmercekler veya yüksek kırılma indislimercekler olarak da adlandırılır.

Günlük hayatımızda kullandığımız gözlüğealternatif olarak üretilmiş ve kornea önyüzeyine takılan kontakt lenslerinde birmercek olduğu unutulmamalıdır.

Mercekler(Lensler)5

Mercekler ister kalın mercekolsun isterse ince mercekolsun ışığı kırma gücüne göreikiye ayrılırlar.

Kenarları ortak kısımlarınagöre ince olan merceklereince kenarlı (yakınsak,konveks, konverjan,) mercek,

99

100

Kenar kalınlığına göre mercekler,

kenarları ortakısımlarına görekalın olanmerceklere ise kalınkenarlı (ıraksak,konkav, diverjan)mercek adı verilir

Mercekler ister kalın mercek olsun,isterse ince mercek olsun kırma gücünegöre ikiye ayrılır.

Pozitif kırma gücüne sahip mercekler,

Negatif kırma gücüne sahip mercekler

101

Pozitif kırma gücüne sahip olanmercekler;

İnce kenarlı mercekler,

Konveks mercekler,

Konverjan mercekler,

Yakınsak mercekler,

Dışbükey mercekler

Olarak isimlendirilirken,102

Negatif kırma gücüne sahip olanmercekler;

Kalın kenarlı mercekler,

Konkav mercekler,

Diverjan mercekler,

Dağıtıcı mercekler,

İçbükey mercekler

Olarak isimlendirilir.103

104

a)Toplayıcı(konveks,yakınsak) mercek b)Dağıtıcı (konkav,ıraksak) mercek

105

İnce kenarlı mercekler

Üzerlerine düşlen paralel ışın demetlerinibir noktada toplayan merceklere incekenarlı mercek (yakınsak mercek,konverjan=convergent) denir. Optiktehipermetrop gözdeki ışık kırmakusurunun düzeltilmesi ince kenarlımerceklerle sağlanır

Asal eksene paralel olarak gelen ışınlarince kenarlı merceği geçtikten sonra birnoktada kesişirler. Işınların kesiştiği bunoktaya merceğin odak noktası denir. (F)ile gösterilir. Odak noktasının, optikmerkeze olan uzaklığına odak uzaklığıdenir. (f) ile gösterilir.

106

107

Çizimlerde kolaylık olması için ince

kenarlı mercekler şeklinde gösterilir.

ince kenarlı mercekler

108

109

Kalın kenarlı mercekler

Üzerine düşen paralelışık demetini birnoktadan geliyormuşgibi dağıtan merceklerekalın kenarlı mercek(ıraksak mercek,diverjan=divergent)denir.

Kalın kenarlı mercek çeşitleri

Şeklinde sembolize edilir

Kalın kenarlı merceklerin kenarları kalın,orta kısmı incedir.

Optikte miyop gözdeki ışık kırmakusurunun düzeltilmesi kalın kenarlımerceklerle sağlanır.

110

111

Kırıcı Yüzey Şekillerine Göre Mercekler

Mercekler kırıcı yüzeylerinin geometrikşekillerine göre;

Küresel mercekler,

Küresel olmayan mercekler

olarak ikiye ayrılır.

112

113

Küresel (Spheric = Spherical, Sphere) Mercekler

Küresel mercekler kırıcıyüzeylerinden biri küresel diğeriise küresel veya düzlem olanmerceklerdir. Sferik bir lens enaz bir bir yüzü bir küreparçasından meydana gelmişbir lens çeşididir. Yüzeylerdenbiri düz veya verre plane - planolabilir.(verre: cam, plane :düz)

Optisyenlikte Sferik merceklerin gücüyazılırken “Sph” olarak kısaltılmışıkullanılır. Bu yazılış gözlük reçetelerindede böyledir.

Sph mercekler her yönde aynı miktardabüyütür, bulanıklaştırır veya bulanıklığıdüzeltir.

114

Küresel merceklerin kırma gücü değişmez tümmeridyenlerde aynıdır.

Miyop ve hipermetrop göz kusurlarınındüzeltilmesinde sadece sph lensler kullanılırkenastigmat göz kusurlarında ise küresel olmayanlenslerle birlikte astigmat göz kusurlarınındüzeltilmesinde kullanılır.

(Meridyen: Küresel yüzeyin merkezinden geçtiğikabul edilen hayali dairelere verilen isim.)

115

116

117

Aşağıdaki şekildeki merceklerin her biri küreseldir.

118

Küresel merceklerin oluşumu

Karşılıklı yüzeyleri küresel olan merceklerin küre

merkezlerini birleştiren doğruya asal eksen denir.

Asal eksenin mercek içinde kalan bölümünün orta

kısmına ise optik merkez denir.

119

Küresel(spheric=Spherical) mercekler;2

Sferik yüzeyler konveks(incekenar, yakınsak,dışbükey, konverjan)veya konkav (kalınkenar,içbukey, diverjan)’dır.

Sferik bir yüzeyin çapı(bombelik yarıçapı) onumeydana getirenkürenin yarıçapıdır.Bombenin merkezikürenin de merkezidir.

120

121

KÜRESEL OLMAYAN MERCEKLER

Küresel olmayan mercekler bir veya ikiyüzeyi ne küresel nede düzlem olmayanmerceklerdir.

Küresel olmayan merceklerin çok genişbir kullanım alanı vardır. Karmaşık optiksistemlerde özellikle görüntü kusurlarınıdüzeltmede kullanılmaktadır.

Küresel olmayan merceklere örnek olaraksilindirik mercekler, torik mercekler(sferosilindirik mercekler) sayılabilir.

Toric = Kelime kökü Yunanca “torus”kelimesinden gelir ve “simit” anlamındakullanılır. Diğer bir anlamında ise “ halkabiçimli” anlamında kullanılır.

122

Toric merceklerin oluşumunabaktığımızda matematiksel olarak yadairesel bir yayın döndürülmesi vemerkezden geçmeyerek elde edilen fıçıyada varil şekli mercek oluşumu ile araçlastiği yapı örnek verilebilirken.

123

124

Fıçı(varil) Form Lastik Form

Toric mercekler; küresel ve silindir eğrilerininbirleşimi olarak ta adlandırılan kombinasyonmerceklerdir.

Toric merceklerin veya lenslerin konveks tarafı birmercek yüzeyi olarak kullanıldığında bu biçimiyakınsak yani artı silindir bir lens oluştururken,konkav olan yan yüz kullanıldığında ise eksi ıraksakbir silindir lens oluşturulur.

125

126

Toric Yüzeyler;

127

128

Silindir(cylinder,CYL,silindirik=cylindirical) Mercekler

Silindirik lensler teorik olarak silindirkesitlerinden elde edilen veastigmatizmanın) düzeltilmesinde kullanılanbu merceklere silindirik lens veya silindirikmercek denir.

Silindirik mercekler sadece bir noktadabüyütür. Bu merceklerin kırma gücü sadecebir doğrultudadır. Bu nedenle silindirikmercekler ışığı bir doğrultuda odaklarlar.

Astigmatizma?

Yunancada nokta anlamına gelen stigmasözünden gelir ve bir odak noktasınınolmaması anlamındadır. Göze paralelgelen ışın demetinin tek bir noktadaodaklanmaması durumu olup büyükçoğunlukla korneanın düzgün olmayaneğriliğinden kaynaklanır.

129

Silindirik merceklersadece tek bir doğrultudabüyütme verir diğerdoğrultuda büyütmeoluşturmazlar.(ya eninebüyütme yapar yadaboyuna.)

130

131

Odak noktası ve odak uzaklığı

Asal eksene paralel olarak gelen ışınlarince kenarlı merceği geçtikten sonra birnoktada kesişirken kalın kenarlımercekte ise asal eksene paralel gelenışınların uzantıları bir noktadan geçecekşekilde dağılır.

İnce ve kalın kenarlı merceklerdeki bunoktaya odak noktası (focus point)denir ve (F) ile gösterilir. Odaknoktasının merceklerin optik merkezineolan uzaklığına ise odak uzaklığı denirve (f) ile gösterilir.

132

133

Merceklerde (lens) kırılan ışınlar optikeksene yaklaşarak kırılıyor ise odaknoktası gerçektir, lens konvekstir (incekenarlı) ve kırma gücü (diyoptrik güç)pozitiftir(+).

Odak noktası ve odak uzaklığı2

Lenste kırılan ışınlar optik eksendenuzaklaşarak kırılıyor ise odak noktasısanaldır(zahiri=görünen,gerçekolmayan). Lens konkav (kalın kenarlı)ve (-) kırma güce (diyoptrik güç)sahiptir.

134

135

136

Diyoptri: (İng. : dioptre, ABD: diopter)

Optik'te bir merceğin, cisimlerden gelenışığın kırılma gücünü ifade eden birimdir.1872 yılında Fransız göz doktoruFerdinand Monoyer tarafından önerilmiştir

“D” harfi ile gösterilir ve merceğin odakuzaklığının metre cinsinden tersidir.

D = 1/ff= metreye çevrilmiş odak uzaklığı

Dr. Monoyer, optik bilimindebüyük olasılıkla gözlükreçetelerinin daha kısa veanlaşılır olmasını kolaylaştırmakamacıyla merceğin odakuzaklığının metre cinsinden tersiolarak tanımlayarak diyoptritanımını ilk kez yapan kişidir.

137

Dr. Ferdinand Monoyer

Gözlük camları genel olarak 1/4 diyoptrikaralıklarla belirlenir. Yani 0,25 artış veya azalışlarşeklinde ilerler.+ 1,00, +1,25, + 1,50, veya -0,50 -0,75 D gibi.

Çok nadir durumlarda lenslerin diyoptrisi 1/8diyoptrik aralıklar belirtilir. Yani 0,125 D artışveya azalışlarla belirtilir ancak bu yazılışta ondalıkrakamdan sonraki 3. basamak yazılmaz. 0,37 D,0,62 D gibi.

138

139

Örnek soru:

Odak uzaklığı -10 cm olan birlensin ışığı kırma gücü kaç diyoptrive lensin türü nedir? (incekenarlı?-kalın kenarlı?)

140

D= 1/f formülüne göre;

f= metre cinsinden odak uzaklığı olduğuna göre -10 cm= 0,1 m(metre) ve

D=1/-0,1= -10 D(diyoptri) lensin diyoptrik gücüde-10 d olur.

Lensin odak uzaklığı işareti – olduğundan lensimizkalın kenarlı(ıraksak,konkav) bir lenstir.

Cevap:

141

Örnek soru2

Odak uzaklığı 50 cm olan bir lensinışığı kırma gücü kaç diyoptri velensin türü nedir?

Lens türü (ince kenarlı?-kalın kenarlı?)

Cevap;

142

D= 1/f formülüne göre;

f= metre cinsinden odak uzaklığı olduğuna göre 50cm= 0,5 m (metre) ve

D=1/0,5m= +2,00 D (diyoptri) lensin diyoptrikgücü olarak bulunur.

Lensin odak uzaklığı işareti + olduğundan lensimizince kenarlı(yakınsak, konveks) bir lenstir.

143

Lenslerin Diyoptrik güçlerininbelirlenmesinde;

İki parametreden yararlanılır. Bunlar;

Lens yüzeylerinin eğrilik yarı çaplarıyani bombeliğidir ve r ile gösterilir,

diğeri ise lensin yapıldığı maddeninkırılma indisidir. Kırılma indisi ise n ilegösterilir.

Lensler cam veplastikten türevimaddelerdenyapıldıklarından kırılmaindisleri de farklılıkgösterebilmektedir.

144

145

Lensin ön yüz odak uzaklığı Lensin ışık gelen yüzeyine ön yüz denirse, ön

yüzeyin odak uzaklığı;

Şeklinde ifade edilir.

f = lensin ön yüz odak uzaklığı,

r = ön yüz eğrilik yarıçapı

nm = Lensin kırılma indisi,

no = Lensin bulunduğu ortamın kırılma indisidir.

146

no yani lensin bulunduğu ortam hava ortamı ise

havanın kırılma indisi nortam=hava = 1 olarak kabul

edilir. Bu durumda Lensin ön yüz odak uzaklığı

Yukarıdaki eşitlikte no =1 yazılırsa;

halini alır.

(nm- no)

(nm- 1)

147

Tek yüzey için diyoptri formülü Bir lensin diyoptrik gücü odak uzaklığı ile ters

orantılıdır. Çünkü D= 1 / f formülündenodak uzaklığı arttıkça diyoptrik güçteazalmaktadır.

D= 1/f = (n-1)x 1/r ifadesinde odakuzaklığının metre olarak tersi diyoptriyiverdiğinden r yarıçapı mm cinsinden metreyeçevrilebilmesi için 1000 ile bölünürse yarıçapmetreye çevrilmiş olur.

Sonuçta 1/f = 1000x (n-1) x1 /r olur.Bu ifadenin sonucu da diyoptriyitanımlar.

148

149

Lensin her iki yüzeyi için Diyoptri formülü ise;

R = mm cinsinden olmak üzere buradaki r1 ve

r2 merceğin ön ve arka yüz eğirlik yarıçapları

olup, ışığın geldiği yöne göre tanımlanır.

Merceğin eğrilik merkezi ışığın geldiği tarafta

ise (-) işareti alırken, kırıldığı tarafta ise (+)

işareti alır.

Bir lensin toplam diyoptrik gücü ikiyüzeyin diyoptrik gücünün toplamıdır.Sonuçta lensin toplam diyoptrik gücü;

DT = Dön + Darka

150

151

152

Soru

Eğirlik yarıçapı 100 cm olan bir iç bükeylensin kırılma indisi ise 2’ dir. Bu lensinönyüz diyoptrik gücü nedir?

Lens hava ortamında ışığa maruzkalmaktadır.

Cevap;

D= 1/f = (n2-1)/100= 1/f= 1/100cm

D= 1/f (f metreye çevrilirse) D= 1/1 m= -1 D.

D= 1/f= 1000x (n2-1)/1000 mm

D= 1/f = 1000x (2-1)/100

D= 1/f = 1000x1/100 = -1 D.153

154

SPH (Sphere=Küre) Sferik (spheric= Spherical=küresel) Diyoptrik Güç

Sferik diyoptrik güç; küresel yüzeydekikırma gücünü ifade eder. Sph lensler kürekesitinden elde edildiği için lensin diyoptrikgücü her eksende aynıdır.

Gözlük reçetelerinde SPH veya sph şeklindeyazılır.

Bir lensin her eksendeki ortak kırma gücünüifade eder.

155

CYL (Cylinder=Silindir) (Cylindric= Cylindrical=silindirik) Silindirik Diyoptrik Güç

Eliptik (fıçı şeklinde) bir yüzeyden yanibir silindir kesitinden elde edilen lenseCYL(silindirik) lens denir.

Bu lensin yüzeyinde iki farklı eğrilikbulunmaktadır. Axis olarak geçen aynızamanda eksen olarak bilinenmeridyende sıfır eğrilik var iken, bueksene 900 dik güç meridyeninde isesıfırdan farklı eğrilik bulunmaktadır. Bueğriliğin bulunduğu meridyende isegüç maksimum olup CYL (silindirik)diyoptrik gücü oluşturmaktadır.

Gözlük reçetelerinde CYL veya cyl olarak yazılır ve astigmatizmanın düzeltilmesinde kullanılır.

156

157Gerçek fokus çizgisi Sanal fokus çizgisi

158

Aks(ax=axe=axis=eksen, axes=eksenler)

Optik bir lens yüzeyinde Silindirik(cyl)diyoptrinin bulunduğu meridyene(yanimaksimum kırıcılığa sahip meridyene), 90derece dik olan meridyen aks(eksen)olarak tanımlanır. Diğer bir deyişle cylyüzeyin bu meridyeni aynı zamandaminimum diyoptrik gücün bulunduğusferik diyoptri meridyenidir.

159

Silindirik merceklerin yönünü eksenibelirlemek için kullanılır.

Eksen 1 ile 180 arasında bir sayı iletanımlanır. Sayı 90, gözün dikey meridyenive sayı 180 aks ise yatay meridyen karşılıkgelir.

Gözlük reçetelerinde aks, axe (latinceeksen) veya axis şeklinde yer alır.

160

161

Silindir eksen (Aks=eksen) 180 dereceden fazlaveya sıfırdan az olamaz.

Reçete diyoptrisinin düz yazılımında aks varlığı Xişareti ile gösterilir. Örneğin sağ göz için (+) 1,00DS (sferik diyoptri=DS) (+) 2,00 DC (DC=silindirik diyoptrik güç) aks 1000 ise reçetenindüz yazımı sağ göz için (+) 1,00 (+) 2,00 x 1000

şeklindedir. 162

163

Yüzey geometrik merkezi

Bir lens yüzeyinin yatay ve dikey en uzaknoktalarını (çaplarını) birleştirdiğimiz ikiçizginin kesiştiği noktaya yüzeyin geometrikmerkezi denir.

Kusursuz bir optik lenste (gözlük camı) optikmerkez ile geometrik merkez noktaları optikeksen üzerinde olmalıdır.

164

Optik merkez Bir lensin ön ve arka yüzeylerinin optik merkezlerini

(yüzey eğrilik tepe noktalarını) birleştiren çizgiyeoptik eksen denir.

Bir lens üzerinde ön ve arka yüzeylerin optikeksenleri ve optik merkezleri aynı eksen üzerindebulunmalıdır.

Bir lens yüzeyinesonsuzdan gelen vekırılmadan geçenışınların o yüzeyikestiği nokta yüzeyinOptik merkezidir.

165

166

Optik merkez2

Kusursuz bir optik lensteön ve arka yüzeyin optikmerkezlerini birleştirendoğru, yüzeyin eğriliktepe noktaları vegeometrik merkezlerioptik eksen üzerindeolmalıdır.

167

ADDİSYON(ADDİTİON=ADD)

Kelime anlamı “ilave” demektir.Rakamları, sayıları toplama anlamındakullanılmaktadır.

Add ise fiil hali olarak toplamak,toplama işlemi yapmak veya ilaveetmektir.

Optik literatürde ise; kişinin yakın gözlük (=NV = Near Vision = Yakın Görme)diyoptrisinin veya presbiyop olan kullanıcınınreçete değerlerinin kısa yoldan yazılması içinuzak gözlüğün sferik diyoptrisine ilave edilenkonveks(yakınsak) diyoptri değerineAddisyon denilerek Add şeklinde gösterilir.

168

169

Örn; Göz hekimi Yasemen Hanım, muayene ettiği

Ahmet amcaya aşağıdaki gibi uzak reçetesidüzenleyerek Add. = +1,75 olarak belirlemiştir.Ahmet amcanın optik mağazanıza getirdiğireçetesine göre yakın gözlük numarasını yazınız?

170

Uzak SPH CYL AXİS Add.

SAĞ -0,50 - - +1,75

SOL -0,75 - - +1,75

Cevap

171

Uzak SPH CYL AXİS Add.

SAĞ -0,50 - - +1,75

SOL -0,75 - - +1,75

Yakın SPH CYL AXİS

SAĞ +1,25 - -

SOL +1,00 - -

Addisyonun belirlenmesi Addisyonun öncelikli olarak presbiyop olan

kullanıcılarda belirleneceğini, yani kişinin yakınokuma gözlüğü ihtiyacı var ise belirlenebileceğibunun dışında addisyon belirlemenin bir anlamifade etmeyeceğini hatırlatarak; göz hekimleritarafından kullanıcının yakın çalışma mesafeleri,meslek, hobiler, gözlük kullanmaya karşıtepkileri de dikkate alınarak ve

172

Kesin son değere en uyumlu ilave değerinisaptamadaki başarısı, kolaylığı, vakitalmaması nedeniyle yaşa göre ilavenintahmin edilmesi yöntemi tavsiye edilmiştir.

Adisyon değerinde sağ ve sol gözler içinaykırı bir durum söz konusu değil ise her ikigöz için genelde aynı değer olarak belirlenir.

173

Aşağıdaki yaş durumlarına göre özel durumlaristisna olmak üzere karşılarındaki add.değerlerinin uzak gözlüklerine eklenmesibüyük olasılıkla yakın gözlük diyoptrideğerlerinin tespitini kolaylaştırmıştır. Ancakbu değerler her ülkenin toplum yapısı,anatomik yapı, fizyolojik yapı ve kültürel yapıgibi değişkenlere göre değişmektedir.

174

Buna göre ülkemizde yaşa göretavsiye edilen add. değerleri;

40 yaş = +1,00 D.

45 yaş = +1.50 D.

50 yaş = +2.00 D.

55 yaş = +2.50 D.

60 yaş = +3.00 D.

175

60 yaş üstü için +3,00 D. Addisyoneklenmesi tavsiye edilmemiştir çünküAddition ( Add.) ne kadar artarsa, netgörme mesafesi ve net görüş derinliği deo kadar azalmaktadır.

176

Örneğin;

4.00 D. uyum gücü olup bunun % 50 si olan2.00 D. yi sorunsuz kullanabilen bir kişi: Sonsuzile 50 cm. arasını net görebilirken,

+1.00 D. add. verildiğinde; net görme aralığı100 cm. ile 33 cm. arasına yani 67 cm. e,

+1.50 D. add. verildiğinde; net görme aralığı 66cm. ile 29 cm. arasına yani 37 cm. e düşer.

177

Ancak +2.50 D. den fazla ilave mesleğiçok yakın çalışmayı gerektiren veyamaküler? problemleri olanlarda yakınagetirip retinadaki görüntüyü büyütüplezyonlu sahanın dışını kullanmak içinverilebilir.

178

Makula nedir?

Makula (nokta) gözün arka kısmında retinatabakasının üzerinde 4-5 mm çaplı merkeziyerleşimli küçük bir alanıdır. Cisimlere karşıdanbaktığımızda ışık makula üzerinde odaklandığındanrenkli ve hassas görme bu alanda oluşur.

Sarımtrak renkli özel bir pigment içermesindendolayı makulaya aynı zamanda sarı nokta(makula lutea) adı verilir.

179

Örnek;

Uzak gözlüğüne ihtiyacı olmayan Alminateyzemizin yaşı 60 işe Almina teyzemize gözhekimi tarafından büyük olasılıkla tavsiyeedilecek add. değeri nedir?

Cevap;

Yaş 60 olduğundan büyük olasılıkla yakıngörmeyi kolaylaştıracak add. Değeri +3,00 D. dir.

180

181

VP=Düz Cam (Verre plane =ver plan)

Verre Fransızcada cam anlamındakullanılmakta plane ise düz anlamınagelmektedir. Kelime anlamı düz camolup, optisyenlik literatürümüzdediyoptrik gücü olmayan gözlük lensiveya camı anlamında kullanılmaktadır.

Vp = 0,00 D anlamındadır. Gözlük reçetelerinde diyoptri ihtiyacı

olmayan göz için (emetrop göz) veyagörmeyen göz için yazılır. Plane bazıkaynaklarda plano olarak da geçmekteolup (PL) olarak da kısaltılmış şeklindebazı reçetelerde görmeniz mümkündür.

182

183

Opak lens=Buzlu Cam=VM(verre matt = donuk,mat cam)

Yüzeyi matlaştırılmış lenstir. Göztembelliği ve şaşılık tedavilerinde gözdoktorları tarafından reçetede kapamatedavisi yapılmak istenen göz içingenelde buzlu cam veya mat cam, nadirolarakta VM yazarak ilgili tedavi belirtilir.

184

Emetrop Göz Refraksiyon (kırma) kusuru olmayan göz

demektir. Göz küreselliğinin ön-arka çağınormal uzunluktadır.

Sonsuzdan (optikte genelde 6m ve ötesisonsuz kabul edilir) gelen ışık ışınları retinaüzerinde odaklayan göze eme trop göz yaniışığı kırma kusuru olmayan göz denir.

185

Ametrop göz

Refraksiyon kusuru olan göz demektir. Göze paralel gelen ısınlar retina üzerine odaklanamaz.

EMMETROPIC

AMETROPIC

Anizometropi

Kelime kökü olan “aniso” “Not the same=aynıolmayan” , “birbirine eşit olmayan”anlamlarında olup, “metropia” kelimesi ise“focussing error” yani “gözdeki kırma kusuru,hatası” anlamında olup iki göz arasındakirefraktif kusur derecesinin yani diyoptrilerininbirbirinden farklı olmasına anizometropi denir.

186

Anizometropide farklı düzeltici lenseihtiyaç duyulur. İki göz arasındakidiyoptri farkı 2,0 D’ye kadar olduğundatolerans iyidir. Anizometropi ambliyopigelişiminde önemli bir risk faktörüdür.

187

188

Ambliyopi

Ambliyopi yunanca amblys (görmeyen)ve opsi (göz) kelimelerinin birleşimiyletüretilmiştir. Kelime anlamı görmeyengöz olmasına rağmen aslında tamkörlüğü değil çeşitli derinlikteki bulanıkgörmeyi ifade etmektedir.

Göz muayenesinde herhangi bir organikpatolojik nedene rastlanmamasınarağmen bir gözün veya iki gözün görmekeskinliğinin normale göre az olmasıdurumuna ambliyopi denir ve halkarasında göz tembelliği olarak bilinir.

189

190

Ambliyopi2 Çocukluk döneminde (6 veya 7 yaş

öncesi dönem) görülen bu hastalıkgenellikle iki gözün birliktekullanımındaki başarısızlığın sonucudur.Çocuğun gerektiği kadar görsel deneyimkazanmaması ambliyopinin gelişmesineneden olmaktadır.

İki gözün miyop veya hipermetropdiyoptrileri arasında bariz bir fark varsaveya gözlerin bakış eksenleri paralel değilsebeyin bir gözden gelen görüntüyü diğergözden gelen görüntüden daha iyi olanıtercih eder. Yani iyi gören göz beyne iletigönderir az gören ise pasif konumda olur.

191

192

Anizokoni

İki gözde oluşan görüntülerin aynıboyutta (büyüklük ve/veya şekil)olmaması durumuna denir. Retinalgörüntülerin büyüklük ve/veya sekilolarak eşit olmamasıdır. Binoküler (ikigözle görme) görme yoksa anizokonidenbahsedilemez.

İki gözün retinasındaki görüntülerarasındaki %5’e kadar olan büyüklükfarkı tolere edilebilir.

Anizokoni’nin en sık nedeni gözlük iledüzeltmiş anizometropilerdir. Bu açıdaniki gözlük camı arasında 2,00 - 2,5 D’ninüzerinde fark olmaması en idealidir.

193

Antimetropi (Antimetropia)

Her iki gözdeki kırma kusurlarınınişaretlerinin farklı olması durumuna denir.

Bir göz pozitif kırma gücüne sahip iken,diğer göz negatif kırma kusuruna sahipise bu durumdaki kişinin göz kusuruAntimetropi olarak tanımlanır.

194

Örneğin uzak gözlüğünde;

Sağ göz : +0,50 D. Kırma kusur,

Sol göz : -0,75 D. Kırma kusur var ise;

Bu kişi için yazılacak teşhisler;

Hipermetrop-Miyop veya,

Antimetropi

Olarak yazılabilir.195

196

Afaki (Aphakia) Göz Göz lensinin (göz merceğinin) bir cerrahi

girişim ile alınmış göz için kullanılan terimdir.Göz merceğinin olmaması. Gözde lensinolmaması anlamındadır.

Afaki gözde Akomodasyon olmayacağındanokuma için daha güçlü yani diyoptrik gücüyüksek lense (merceğe) ihtiyaç duyulur.

Ambiyopi=diplopi (Ambiopia)

Çift görme olarak tanımlanır. “doublevision” anlamına gelen yunanca “diplo -(double=çift) + -opia (vision=görme)”kelimelerinden kökü gelmektedir.

Şaşılığın en önemli sorunlarından birisidir.

Diplopi sonucunda çocuklarda göztembelliği oluşur.

197

198

Akomodasyon (Uyum)

6 m' den daha yakında olan nesnelerin netgörülebilmesi için lens ile retina arasındakiuzaklığın arttırılmasıyla veya lensin eğrilik veyakırma gücünün arttırılmasıdır.

Lens Akomodasyon sayesinde kırma gücünüdeğiştirebilir. Yakına bakarken lensin şekildeğişikliğinin yanı sıra gözler birbirine yaklaşırve göz bebekleri küçülür.

199

Akomodasyon (uyum)2 Lens, zonül (zonül: Lensi siliyer cisme bağlayan bir

dizi ince liftir. Görevi gözdeki lensin yerindedurmasını sağalmaktır.) ismi verilen ve lensi 3600

çevreleyen liflerle ekvatorundan siliyer cisme asılıkonumdadır.

Siliyer cisim içinde bulunan dairesel bir kas olansiliyer kas kasılınca dairenin çapı küçülür çapküçülmesi lensin kurvatürlüğünü yanı lensinbombeliğini (eğriliği) artırarak kırıcılık gücü deartar. Bu güç değişikliği ADOMODASYON adını alır.

200

201

Şaşılık (Strabismus= Ezotropya) Uzağa bakışta paralel olan görme eksenlerinden

birinin her hangi bir yöne doğru sapmasınaŞaşılık denir.

Gözlerin bakış eksenlerinin birbirine paralelolmaması durumudur. Gözün biri dik yündebakarken, diğerinin dışa doğru(kulak tarafına),içe doğru (burun tarafına), yukarı doğru (kaştarafına) ve aşağı doğru (alt kirpiğe doğru)bakmasıdır.

202

Kayan gözün Sol göz olduğu ve dışa kayma olduğu

görülmektedir.

Sizce kayma hangi gözde ve hangi yöne doğrudur?

203

Transpoze (Transposition) Kelime anlamı yer değiştirmedir.

(trans:değiştirme, hareket ettirme; position:pozisyon, konum)

Optisyenlik literatüründe ise; (+) işaretli CYL(silindirik) gücün (-) işaretli CYL biçiminedönüştürülmesi veya (-) işaretli Cyl gücün (+)işaretli Cyl güç formunda yazılmasıdır. Ancakoptik reçetelerde genelde CYL değerlerininişaretinin hep (-) olması istenir.

Transpoze işlemi astigmatlı lensler içinyapılan bir matematiksel işlemdir.

Astigmatik bir lens kısaca üzerinde CYLgüç diyoptrisi bulunan lenstir.

Astigmatik bir lens daima iki farklıformda (biçimde) (Sph-Cyl) biçimdegösterilebilir.

204

205

Transpoze (Transposition)2

Plane Cyl (bir yüzü düz yani diyoptrik gücüsıfır, diğer yüzü ise silindirik olan cyl güçdiyoptrisi olan lense flat=plane=düz,Cylinder(cyl) denir.), Sph-Cyl veya Mixedlenslerde lensin toplam diyoptrik gücününmatematiksel bir işlem ile ikinci birdiyoptrik güç formunda yazılması veyahesaplanmasıdır.

Mixed lens

Mixed kelime olarak karışık,karma anlamınagelmekte olup mixed Astigmatizma gözegelen ışığın bir kısmının retina önünde diğerkısmının retina arkasına düşmesi yanigörüntülerden birinin retinan önünediğerinin retinanın arkasına düşmesi karışıkbir kırma sorununun olmasıdır.

206

207

Transpoze astigmatlı bir lensin yazımşeklinin değiştirilmesi olup, her iki formdada yazılışında diyoptrik güç aynıdır.

Sosyal Güvenlik Kurumu optik reçetelerdeyazılı Cyl güçlü lenslerin ödeme miktarınıSilindirik (Cyl) gücün eksi (-) işaretinegöre yapmaktadır.

Transpoze (Transposition)3

Transpoze işlemi üç adımdagerçekleştirilir. 1-) yeni Sferik gücü bulmak için cebirsel

olarak Sferik diyoptri (DS) değeri ilesilindirik (Cyl) diyoptri değeri (DC) toplanır.Bu toplam yeni Sph diyoptrik güçdeğeridir.

2-) Silindirik diyoptrik gücün işaretideğiştirilir. (-) ise (+) şeklinde, (+) ise (-)şeklinde değiştirilerek diyoptri büyüklüğüaynı kalır.

208

3-) Silindir ekseni 90 derece değiştirilir.Bu değişiklik yeni Cyl diyoptrinin ekseni(aks) olur. Aks 90 dereceden az veyaeşitse 90 derece eklenerek yeni aksdeğeri bulur veya aks 90 derecedenbüyükse bu değerden 90 dereceçıkarılarak yeni aks bulunmuş olur.

209

210

a. PL / -2.00 X 180 = -2.00 / +2.00 X 90

b. +2.00 / -0.50 X 60 = 2,50 / +0.50 X 150

c. -1.25 / +0.75 X 4 = -0.50 / -0.75 X 86

d. +7.00 / -2.00 X 78 = +5.00 / +2.00 X 168

e. -0.25 / -3.00 X 50 = -3.25 / +3.00 X 140

f. + 2,50 / -3,00 x 25 = ?

g. -2,25 / -1,75 x 111= ?

Örnek transpoze uygulamaları (önemlidir)

211

Monofocal

Optik ekseni ve optik merkezi tek olanlenstir. Lensin bir adet optik merkezivardır.

Meslekte kullanılan sferik, silindirik ve mix(mixed) camların hepsi monofocallenslere yani tek odaklı lenslere örnektir.

Multifocal Birden çok ekseni ve optik merkezi olan lenstir. Üç

formda üretilirler. 1-)Bifocal: iki odaklı lens. (kullanımı giderek

azaltmaktadır.) 2-)Trifocal Lens: üç odaklı lens. 3-)Progresiv (progressive) Lens: Gücü artan,

kademe kademe artan lens anlamında kullanılmaktaolup lensin diyoptrik gücünün aşağıya doğru düzgünbiçimde artmasıdır. Varifocal (değişken odaklı) lensolarak da isimlendirilir.

212

213

214

215

Sağ ve Sol Göz ile Her iki göz için yapılan kısaltmalar

Sağ Göz için;

R: Right= Sağ

OD: Oculus Dexter (Oculus= göz,Dexter= sağ, en sağdaki)

OD : Oeil droit = (oeil: göz, Droit : Sağ;Fr.)

Sol Göz için;

L: Left = Sol

OG: Oeil Gauche (Oeil: göz, Gauche:sol; Fr.)

OS : Oculus Sinister (Sinister : ensoldaki, sol)

216

Her iki göz için;

OU: Oculus Uterque (Uterque : “her”anlamındadır. Latince.) veya “OculusUnitas”, “Oculus Uniter” anlamında dakullanılır ve sonuçta “both eyes” yaniher iki göz anlamında kullanılmaktadır.

ODG: Oculus Droit - Gauche

R.L : Right - Left : sağ ve sol217

218

Gözlük çerçevesi ile ilgili bazı kısaltmalar

DBC (Distance Between Center): Bir gözlük çerçevesinde iki rim

bölgesinin (lens boşluğu, gözlükcamlarının çerçeveye yerleştiği alan)geometrik merkezleri arasındakimesafeye denir. Çerçeve Pd’ si olarakda ifade edilir. Pd: Pupillary Distance)

DBL (Distance Between Lenses)

Bir gözlük çerçevesindeiki lensin birbirine yakınolan (nazal, burunyönünde)kenarlarıarasındaki mesafeyedenir.

Lw = Lens Width= Lens Genişliği

219

220

Montaj Yüksekliği (hg=height, Mounting Height=MH)

Gözlük çerçevesinin alt kenarı ile pupilla merkeziarasındaki düşey mesafedir. Aşağıdakisembollerle gösterilir.

R-Hg veya OD-Hg : Sağ göz montaj yüksekliği

L-Hg veya OS-Hg, OG-Hg: Sol göz montajyüksekliği

RL-Hg veya ODG-Hg, OU-Hg: Sağ ve sol gözmontaj yüksekliği

221

222

223

Pupilla (Pupil) mesafesi(Pupillary Distance)

Pupilla (göz bebeği) irisin ortasında yeralan yuvarlak bir açıklıktır. Göze gelenışığın giriş yaptığı bölümdür. Işık altındarefleks olarak pupilla kasılarak küçülür,karanlıkta ise tersine genişler. Böyleliklegöze gelen ışığın miktarı ayarlanmış olur.

Pupilla mesafesi P.D veya Pd şeklindegösterilerek gözün pupilla merkezleriarasındaki mesafeyi ifade eder.

Dijital Pupilla metre veya pupilla cetveli(elcetveli) ile ölçülür.

İki gözün pupilla merkezleri arasındakimesafe ayrı ayrı gösterilmesi gerekirse;

Pd-R: Sağ Pupilla mesafesidir. Sağ pupilladanburun orta dikey eksenine olan mesafedir.

Pd-L: Sol pupilla mesafesidir. Sol göz pupillamerkezinden burun orta dikey merkezine olanmesafedir.

224

225

Pupil (pupilla),göz bebeği iris

226

Pupil ölçümü ya iki pupilla ortasıarasındaki mesafe alınarak yapılabiliryada irisin iç kenarından (nazal,buruntarafından) diğer irisin dış kenarına(temporal, lateral = yan,şakak kısım)olan uzaklık alınarak ta yapılabilir.

227

228

iris

İris: Gözün renkli olan kısmı.

Ortalama olarak yetişkin bir insandapupilla mesafesi 54-68 mm arasındadırve bazı uzak-yakın gözlük yazılanreçetelerde PD (Pupillary Distance=Pupilla mesafesi=göz bebeğimesafesi) ölçümleri 63/61 vb.rakamlarla ifade edildiği görülür;

229

Bu numaralardan 63 olan uzak gözlüğüiçin pupilla mesafesini belirtirken, 61olan rakam ise yakın gözlük pupillamesafesini ifade etmektedir.

230

Anizokori (Anisocoria)

Normalde göz bebeği büyüklüğü her ikigöz için aynıdır, ancak aynı andaincelendiğinde göz bebeklerininbirbirinden büyüklük-boyut olarak farklıolmasına Anizokori denir.

231

Anizokori varlığıfizyolojikte olabilirveya altta yatantıbbi bir durumsonucu daoluşabilir.

232

Horner Sendromununda Sağ Göz

Düşük göz

Anizokori, nüfusun yaklaşık % 20’ sindegörülebilir.

Anizokori miktarı gün-güne değişebilir.

Genellikle fizyolojik Anizokori ile, iki gözarasındaki gözbebeği büyüklüğü farkıbir milimetreyi aşmaz.

233

234

Değerlendirme Soruları1-)Aşağıdakilerden hangisi diyoptri tanımını

vermektedir?

a) Lensin kalınlık ölçüsüdür.

b) Lensin ağırlık ölçüsüdür.

c) Lensin ışık geçirgenlik ölçüsüdür.

d) Lensin ışığı kırma gücüdür.

e) Lensin ışığı yansıtma gücüdür.

235

2-) Sanal odak mesafesi 2 m olanlensin diyoptrik gücü nedir?

a) -2 D.

b) -3 D.

c) -4 D.

d) -0,25 D.

e) -0,50 D.

236

3-)Bir gözlük reçetesinde “NV, ODG,OU” ne anlama gelmektedir?

a. Uzak gözlük, yakın gözlük, sağ göz

b. Sol göz, sağ göz, yakın gözlük,

c. Yakın gözlük, uzak gözlük, sağ göz,

d. Uzak gözlük, sol göz, yakın gözlük

e. Yakın gözlük, sağ-sol göz, her iki göz

4-) Yakın gözlük reçetesi +2,00 olan kullanıcınınuzak mesafede gözü emetrop ise bu kullanıcınınyaşı ne olabilir?

a) 40

b) 45

c) 50

d) 55

e) 57

237

5-) İki gözde oluşan görüntülerin aynıboyutta olmaması durumu nasıl tanımlanır?

a) Ambiyopi

b) Ambliyopi

c) Anizokoni

d) Anizometropi

e) Strabismus

238

239