Opóźnienia rozwoju motorycznego warunkujące możliwości realizacji

wymagań szkolnychBeata Borecka-Sierpina

ROZWÓJ FIZYCZNY

Jest to pojęcie bardzo obszerne, obejmuje całokształt zmian:

biologicznych biochemicznych biofizycznych zachodzących w organizmie. Procesy te warunkują rozrastanie się i

dojrzewanie organizmu. Następują one po sobie w określonej

kolejności i kierunku i są nieodwracalne.

Ukształtowanie cech dziecka zależne jest od całego szeregu czynników, przede wszystkim natury:

biologicznej środowiskowej.

Rozwój dziecka

Rozwój nie przebiega w jednakowym tempie i rytmie. Są w życiu dziecka: okresy przyśpieszonego i zwolnionego wzrastania nasilenie i osłabienie procesów dojrzewania

poszczególnych organów i ich funkcji Wiedza w tym zakresie pomaga w interpretowaniu

zjawisk rozwojowych: traktowania ich jako prawidłowych, fizjologicznych lub wymagających zaostrzenia czujności w celu zapobiegania ewentualnym odchyleniom.

Noworodki

Noworodki stają się stopniowo zdolne do zawierania interakcji międzyludzkich.

Już po urodzeniu preferują:• głosy ludzkie od innych dźwięków • ludzkie twarze od innych pokazywanych im

wzorów• również odróżniać głos matki od głosów

innych kobiet.

Noworodki

Najważniejsze umiejętności, jakie przyswaja sobie dziecko w tym okresie dotyczą:

sprawności lokomocyjnychnabywania podstaw języka wykształcenie społecznego przywiązania.

Noworodki

W obrębie podstawowych reakcji odruchowych noworodka można wyróżnić zachowania typowe dla tego okresu rozwojowego i zanikające w późniejszych stadiach:

odruch ssaniaodruch Babińskiegoodruch Moroodruch chwytny. Inne odruchy mają charakter trwały i występują

także w życiu dorosłym, np. odruch źrenicowy, mrugania, połykania.

Niemowlęta

Jeśli chodzi o zmiany fizjologiczne, następuje w

tym okresie intensywny rozwój. W ciągu pierwszych 3, 4 miesięcy długość ciała niemowlaka zwiększa się o ok. 50%.

Rozwijają się wtedy również mięśnie, rozpoczyna się proces kostnienia, zmiany następujące w obrębie kośćca:

- kifoza- lordoza szyjna- lordoza lędźwiowa.

Co dziecko już potrafi?

w wieku ok. 2 miesięcy dziecko potrafi unosić główkę pod kątem 45˚, przewracać się na boki

w wieku 4 miesięcy potrafi utrzymać się w pozycji siedzącej z podporą

w okresie 5,6 miesięcy powinno być już zdolne do siedzenia bez podpory

w wieku 6,7 miesięcy dziecko podejmuje próby samodzielnego wstawania

w wieku ok. 10 miesięcy potrafi pełzać i raczkować. około 1 roku życia dziecko może chodzić z

przytrzymywaniem się różnych obiektów i samodzielnie stać.

Stadia rozwoju ruchowego w zakresie chwytów:

STADIUM I (4- 5 miesięcy) - chwyt łokciowy,

STADIUM II (5- 6 miesięcy) – chwyt dłoniowy prosty,

STADIUM III (7- 8 miesięcy) - chwyt nożycowy,

STADIUM IV (od 9 miesięcy) - chwyt pęsetkowy.

Rozwój dziecka w okresie przedszkolnym

Okres średniego dzieciństwa charakteryzuje dość intensywny rozwój motoryczny, mówi się nawet o apogeum motorycznym przypadającym na ten etap rozwoju.

Wiek przedszkolny

Największy przyrost sprawności fizycznych dzieci przypada na wiek pięciu, sześciu lat, kiedy dokonuje się tzw. skok rozwojowy, polegający na szczególnej zdolności do opanowania różnych umiejętności. Prawdopodobnie z tego powodu wiek przedszkolny, a szczególnie piąty, szósty rok życia jest określany w literaturze dotyczącej biomedycznych podstaw rozwoju jako złoty wiek motoryczności dziecka.

(Wojnarowska, 2010, s. 93; Gniewkowski, 1985, s. 110; Stawiarska, 2006, s. 53).

Wiek przedszkolny

Wtedy to doskonali się motoryka duża i mała: dzieci swobodnie chodzą, biegają, nabywają umiejętności skakania, rzucania i łapania piłki, uczą się jeździć na rowerze, łyżwach, pływają, wspinają po drabinkach, doskonalą sprawności manualne, a także praksję (np. posługiwanie się widelcem, kredkami, pędzelkiem, nożyczkami).

Bogdanowicz, Kalka, Sajewicz-Radtke, Radtke, 2010, s. 10; Kielar-Turska, 2006, s. 84; Gniewkowska, 1985, s. 103–110

Podstawa programowa

Dziecko, które kończy edukację przedszkolną i

rozpoczyna naukę w szkole, powinno: być sprawne fizycznie lub sprawne w miarę

swoich możliwości; dysponować sprawnością rąk oraz

koordynacją wzrokowo-ruchową potrzebną do rysowania, wycinania i nauki pisania;

określać kierunki oraz miejsca na kartce papieru [...], zaczynając od lewej strony.

Rozwój motoryczny w okresie szkolnym

Okres szkolny nazywany jest często drugim apogeum motorycznym, bowiem w późnym dzieciństwie kształtuje się ostatecznie precyzja i koordynacja ruchów. Dzieci są bardzo ruchliwe, lubią różne formy aktywności. Ruch jest bardzo wskazany w tym wieku, bowiem wpływa na proces kostnienia.

Zaburzenia rozwoju ruchowego

Najczęściej spotykanymi zaburzeniami rozwoju ruchowego w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym są:

niezręczność ruchowa całego ciałaniezręczność manualna.

Bogdanowicz, 1991, s. 119

Zaburzenia motoryki dużej

opóźnienia w rozwoju ruchowymmała aktywność ruchowaogólna niezręczność ruchowabrak koordynacji ruchówosiąganie z opóźnieniem w stosunku do

rówieśników różnych umiejętności ruchowych

spowolnienie ruchoweunikanie zabaw ruchowychzakłócenia w koordynacji wzrokowo-

ruchowej, np. podczas rzucania piłki.

Najważniejsze wskazania w przypadku niezręczności ruchowej:

zachęcanie dzieci do brania udziału w zabawach ruchowych;

umożliwienie uprawiania sportów.

Zaburzenia motoryki małej

opóźnienia w rozwoju praksjibrak precyzji ruchówbrak koordynacji ruchów palców, dłoni,

przedramieniazakłócenia koordynacji wzrokowo-ruchowejnieadekwatna do zadania szybkość ruchówniechęć do podejmowania czynności

manualnych.

Analiza pisma wykazać może następujące charakterystyczne objawy:

kształty liter uproszczone, mogą przypominać druk, scalanie liter w "zbitkę", litery nie dokończone w kształcie,

zmiana wielkości i nachylenia liter,litery krzywe i niekształtne,brak wiązania liter,litery drżące, o niepewnej linii, za duże lub za małe odstępy liter w wyrazach lub

między wyrazami,opuszczanie linijek, przekraczanie lub nie

dociąganie do nich.

Podstawowymi umiejętnościami rozwijanymi w trakcie doskonalenia motoryki małej są:

kontrolowane ruchy rąk i palców; chwytanie przedmiotów jedną ręką bez

pomocy; manipulowanie przedmiotem w celu

wykonania zadania; skoordynowane używanie obu rąk.

Usprawnianie dużej motoryki

PRZYKŁADY ĆWICZEŃ

Ruchy naprzemienne na leżąco:

Ćwicz na miękkiej powierzchni.Podnieś ręce i głowę do góry.Obejmij głowę dłońmi i podtrzymuj ją.Prawym łokciem dotykaj lewego kolana, potem

lewym łokciem prawego kolana, itd.Oddychaj rytmicznie. Efekt: integracja lewej i prawej strony ciała,

czytanie, umiejętność słuchania, pismo, zasady pisowni, matematyka.

Wypady:

Rozstaw nogi szerzej od plecówUstaw nogi tak by stopy były ustawione do siebie pod

kątem prostymZegnij jedną nogę w kolanie i przenieś nogi, drugą

nogę trzymaj prosto.Wyprostuj tyłów.Zrób wypad na zgiętą nogę i odwracając głowę w jej

stronę. Efekt: przekraczanie i praca w środkowej strefie ciała,

rozwój percepcji przestrzennej, relaksacja całego ciała, zrozumienia, aktualizacja pamięci krótkoterminowej.

Kołyska:

Usiądź na podłodze.Ręce lekko ugięte oprzyj z tyłu utrzymując

podniesiony tułów. Nogi zegnij w kolanach i podnieś stopy do góry. Usuń napięcie w jednym biodrze potem w

drugim, wykonując nieduże ruchy nogami. Efekt: rozwój zdolności do pracy w środkowym

polu ciała, umiejętności wzrokowego śledzenia ruchów w kierunku od lewej do prawej strony, nawyki skupiania uwagi i zrozumienia.

Oddychanie przeponowe:

Zrób wdech nosem. Oczyść płuca robiąc krótkie wydechy przez zaciśnięte wargi (wyobraź sobie, że chcesz utrzymać piórko w powietrzu).

Połóż ręce na brzuchu - na wdechu ręce podnoszą się, a na wydechu opuszczają.

Zrób wdech licząc do trzech.Zatrzymaj oddech na trzy sekundy.Wydychaj licząc do trzech.Ponownie zatrzymaj oddech na trzy sekundy. Powtórz całość. Efekt: rozluźnienie centralnego układu nerwowego,

czytanie, głośne czytanie, mowa.

Usprawnianie małej motoryki

PRZYKŁADY ĆWICZEŃ

Koordynacja słuchowo- ruchowa w zakresie palców ręki prawej i lewej

Przygotowujemy zestaw przedmiotów, które po uderzeniu pałeczką wydają dość głośny dźwięk. Mogą to być: bębenek, szklanka, butelka, miska szklana, spodek itp. Ustawiamy je w szeregu i uderzamy w każdy z nich pałeczką. Wydają one różne dźwięki, które przyporządkowujemy kciukowi, dźwięk szklanki- palcowi wskazującemu, dźwięk butelki- środkowemu, dźwięk miski szklanej- serdecznemu itd. Polecamy dzieciom: „Gdy stuknę w bębenek, dotkniecie kciukiem bębenka, gdy stuknę w szklankę- dotkniecie palcem wskazującym szklanki” itd.

Uwaga: Początkowo ograniczamy liczbę przedmiotów (i palców) do 2-3

Kreślenie w powietrzu na przemian prawą, lewą ręką oraz obiema rękami jednocześnie różnych form kolistych i falistych

Ustawiamy dzieci tak, aby nie przeszkadzały sobie nawzajem podczas wykonywania ruchów rękami.

Polecamy rysować w powietrzu okręgi, linie faliste, spirale itp. Początkowo dzieci wykonują duże (zamaszyste) ruchy na przemian prawą i lewą ręką oraz obiema rękami jednocześnie w tym samym kierunku. Okręgi kreślimy zgodnie z ruchem wskazówek zegara i odwrotnie, przy czym początek kreślenia okręgów w powietrzu rozpoczynamy od miejsca położenia cyfry 2 na tarczy zegarowej.

Po pewnym czasie zmniejszamy ruchy rąk, przechodząc stopniowo od ruchów ramion do ruchów dłoni i palców.

Ćwiczenia manualne- usprawnianie końców palców:

Stukanie czubkami palców w rytm piosenki, albo np. naśladując pająka.

Malowanie suchym palcem po arkuszu świeżo zamalowanym farbą, najlepiej klejową.

Malowanie pęczkiem waty / jak w ćw. 2, ale zamiast ścierać farbę palcem używamy watę/.

Modelowanie w glinie i plastelinie różnych brył, przedmiotów, postaci, zwierząt:

• toczenie i ugniatanie prostych rzeczy: wałeczki, rogaliki, miseczki,

• wykonywanie form bardziej skomplikowanych, wymagających różnicowania wielkości elementów ich różnicowania,

• wykonywanie wzorów szlaczków i elementów literopodobnych.

"Procesy myślenia i uczenia się odbywają się nie tylko w

głowie." C. Hannafort

Literatura:

1. Ewa Lewandowska „Rozwój sprawności motorycznych dzieci pięcioletnich” „Wychowanie w Przedszkolu” 5/2012

2. Kurniewicz-Witczakowa „Charakterystyka somatyczna dzieci warszawskich w wieku od 3 1/2 do 7 roku życia” ,1978.

3. Marta Bogdanowicz „Ryzyko dysleksji, dysortografii i dysgrafii”, Gdańsk.

4. Tadeusz Gałkowski, Grażyna Jastrzębowska (red.) „Logopedia. Pytania i odpowiedzi”, Opole 2001.

5. Ewa Małgorzata Skorek „Terapia pedagogiczna” tom I „Zaburzenia rozwoju psychoruchowego dzieci”, Kraków 2005.

6. Notatki własne ze szkolenia Kinezjologia edukacyjna I˚ i II˚ prowadzonego przez trenerów Amerykańskiej Fundacji Dennisonów.