Projekt Centrum Edukacji Obywatelskiejpod patronatem

Muzeum Powstania Warszawskiego

Opowiem ci o wolnej Polsce

Okruchy pamięci – wojenne

wspomnienia „Pirata”

Ur. 8 lipca 1920 r. w Woli Gręboszowskiej

Okres służby w ZWZ-AK od 1939 r. do 1945 r.

Obwód KrakówStopień: pułkownikOdznaczenia:

Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia PolskiMedalem za udział w wojnie obronnej 1939 rokuMedalem Pro memoriaKrzyżem PartyzanckimKrzyżem Armii KrajowejKrzyżem Więźnia Politycznego

Zdzisław Baszak ps. Pirat

Żołnierz 16 Pułku Piechoty Ziemi Tarnowskiej.

Z pułkiem tym, jako dowódca plutonu ckm

przemierzył cały szlak bojowy od bitwy pszczyńskiej 1-2 września, do poddania 6. Dywizji Piechoty- 20 września w rejonie Cieszanowa.

2 września 1939 Pszczyna-ĆwikliceW trakcie dramatycznego, nierównego boju II batalionu 16. Pułku Piechoty z niemieckimi czołgami pod Ćwiklicami zginęli niemal wszyscy żołnierze plutonu podchorążego Baszaka. On sam cudem uniknął śmierci:„ (…) byliśmy jak na dłoni , więc 15 minut i cisza. Karabin już nie działa i spokój jest, ale czołgi są tuż, tuż. Najeżdżają na nasze stanowiska, stają prawie wszystkie i - czego nigdy nie zapomnę - lekko wieżyczki się otwierają, słyszę żarty Niemców, a jak się któryś z naszych ruszał, to jeszcze z parabelki dobijali tych rannych…”

Droga, którą nadjechały czołgi

Na wiadomość o wtargnięciu czołgów w głąb ugrupowania dywizji płk Misiąg rozkazał 16 pułkowi w składzie II i III batalionu przesunąć się z lasu Brzeziny do Ćwiklic na pomoc artylerii. W połowie drogi, na otwartym polu, znajdujący się w ruchu II batalion został najpierw ostrzelany potężnym ogniem czołgów i artylerii, a następnie ruszyła na niego ława czołgów. Batalion został po prostu zmiażdżony. Poległo i zostało rannych wielu żołnierzy, zginął również dowódca batalionu, kpt. A. Mikke.

Przełamanie polskiej pozycji obronnej pod Pszczyną

Pamięć

Od listopada 1939 roku do marca 1940 Zdzisław Baszak pełnił obowiązki Komendant Obwodu Dąbrowa Tarnowska ZWZ-AK „Drewniaki” i współorganizował konspiracyjne struktury dąbrowskiego obwodu.

„Do domu wróciłem na początku października 1939. Po tygodniu zgłosił się do mnie człowiek, przedstawił się jako kapitan Wojska Polskiego.

- Krzyż pan ma? – zapytał. Przyniosłem krzyż, położyłem na nim rękę i od tego momentu zostałem zaprzysiężony jako żołnierz podziemia…”

Major Stanisław Sowiźrał, który zaprzysiągł „Pirata”

W latach 1941-1945 był oficerem dywersji przy Komendzie Obwodu Dąbrowa Tarnowska oraz dowodził placówką Dąbrowa Tarnowska –Radgoszcz.

„Pirat” wśród swoich żołnierzy

Blokada transportu wodnego Wisłą.

Zdobycie 15 ton cukru.

Niektóre akcje przeprowadzone przez oddział „Pirata”:*

•Rozbrojenie posterunku niemieckiego.•Zdobycie magazynów wojskowych.

*bez strat własnych

Akcja III Most

- Przewóz gości odlatujących i poczty organizuje i zabezpiecza por. Zdzisław Baszak, kierując równocześnie sekcją dywersyjną z Przybysławic, która pomaga w transporcie „Gości” i poczty.

Akcja przeprowadzona nocą 25/26 lipca 1944, polegająca na dostarczeniu kurierów Rządu RP na uchodźstwie na tereny okupowanej Polski i w drodze powrotnej zabranie elementów pocisku V-2 oraz kurierów. Samolot Dakota lądował na lądowisku Motyl, które znajdowało się pomiędzy wsiami Wał-Ruda, Zabawa i Jadowniki Mokre w pobliżu Tarnowa. Wśród pasażerów znajdował się Jan Nowak Jeziorański „Kurier z Warszawy”

Po 1945 roku Zdzisław Baszak zaczął studia w Akademii Handlowej w Krakowie, przerwało je aresztowanie przez Urząd Bezpieczeństwa. Pierwszy rok spędził w więzieniu na Placu Inwalidów w Krakowie, a następnie otrzymał wyrok 6 lat pozbawienia wolności , z czego był więziony w sumie trzy lata: na ul. Montelupich w Krakowie, w Nowym Wiśniczu oraz w Kopalniach Libiąż i Siersza Na skutek amnestii został zwolniony lecz nie mógł nigdzie znaleźć zatrudnienia, aż do 1967 roku.

Losy powojenne

Po utworzeniu Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej wstąpił do tej organizacji, pełniąc obecnie funkcję prezesa Okręgu Tarnów .W 1990 roku stworzył w Dąbrowie Tarnowskiej muzeum Armii Krajowej. Dwa lata później pozyskał dla organizacji kombatanckich budynek tzw. „Koszar Dolnych” w Tarnowie. W 1994 roku zostało przeniesione do niego muzeum z Dąbrowy Tarnowskiej, jako Izba Pamięci Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Znajduje się ona w nim po dzień dzisiejszy.

Przystępując do projektu ani przez chwilę nie zastanawialiśmy się nad wyborem naszego rozmówcy. Pułkownik Baszak jest bowiem częstym gościem w naszym gimnazjum, które nosi imię Jana Nowaka Jeziorańskiego, jednego z pasażerów niefortunnego lotu w akcji III Most.

Nasze spotkania z pułkownikiem Baszakiem

Spotkanie pierwsze i wywiad -rzeka

Wizyta w Muzeum Armii Krajowej

Pan pułkownik Zdzisław Baszak bardzo chętnie zgodził się na udział w naszym projekcie. Jego barwna opowieść była dla nas niezwykłym doświadczeniem.

Jesteśmy bardzo wdzięczni za to, że Pan Pułkownik poświęcił dla nas tyle cennego czasu i podzielił się wieloma, nieraz bolesnymi i wzruszającymi wspomnieniami.

Dziękujemy Panie Pułkowniku!uczniowie i nauczyciele

pracujący w projekcie „Opowiem ci o wolnej Polsce”

Zdjęcia znajdujące się w Muzeum Armii Krajowej w Tarnowie.

Zdjęcia z Pszczyny ze strony http://eksploratorzy.com.pl

Plan bitwy http://www.wpk.p.lodz.plNagrania rozmowy z pułkownikiem

Baszakiemhttp://armiakrajowa.org

W prezentacji wykorzystano: