Rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Werkboek met adviezen voor de ontwikkeling en implementatie van rookbeleid

Rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Werkboek met adviezen voor de ontwikkeling en implementatie van rookbeleid

2 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Inhoudsopgave

Inleiding 5

Fase A Opdracht vastleggen 7Algemeen 8

Over de opdracht ontwikkelen rookbeleid 8

Organisatie 10

Financin 11

Fase B Voorstel maken voor rookbeleid 12Inventariseren huidige situatie 12

Opstellen rookbeleid 13

Beleidsdocument rookbeleid 15

Aanbieden Beleidsplan 17

Fase C Invoering rookbeleid 18Opdracht vastleggen 18

Organisatie en financin 18

Aandachtspunten 19

Afsluiting project 20

Bijlage 1: Plan van Aanpak Ontwikkelen Rookbeleid 21

Bijlage 2: Checklist Tabakswet 25

Bijlage 3: Krachtenveldanalyse 28

Bijlage 4: Voorbeeld enqute en brief 29

Bijlage 5: Werkwijze enqute 34

Bijlage 6: Document Invoering Rookbeleid 36

Bijlage 7: Informatie over meeroken 40

Bijlage 8: Tips voor rookruimtes 42

Bijlage 9: Ondersteuning bij het stoppen met roken 44

Bijlage 10: Ondersteuning bij het stoppen met roken voor psychiatrische patinten 47

Bijlage 11: Richtlijn behandeling tabaksverslaving CBO 48

Bjlage 12: Geen rook zonder vuur: roken vanuit psychiatrisch perspectief (artikel) 52

Bijlage 13: Roken in de psychiatrie: de stand van zaken 63

Bijlage 14: Knelpunten rookbeleid: casus 69

Bijlage 15: Materialen 71

Bijlage 16: Informatie en advies 74

Colofon 75

3 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Voorwoord

Dit werkboek is bestemd voor managers, leiding-

gevenden of projectleiders in de geestelijke

gezondheidszorg en de verslavingszorg die ver-

antwoordelijk zijn voor het ontwikkelen of aan-

passen van het rookbeleid in hun organisatie. De

afgelopen jaren zijn steeds meer instellingen aan

de slag gegaan om een rookbeleid te ontwikke-

len; de invoering van de (gewijzigde) Tabakswet

op 1 januari 2004 vormt dikwijls een belangrijke

reden om het onderwerp weer eens op de agen-

da te zetten.

Discussies over rookbeleid in een instelling roe-

pen niet zelden de reactie op: Dat lukt nooit.

Er lijken zoveel onoplosbare situaties. Wellicht

herkent u de volgende uitspraken:

Iemand woont hier, is hier thuis. Die kan je

toch het roken niet afnemen?

In onze instelling is absoluut geen

mogelijkheid om rookruimtes te maken.

Bij ons rookt 80% van de clinten, dan

kunnen we toch niet anders dan dat

toestaan?

Iedereen in de instelling is tegen een

rookbeleid.

Als familie hier niet meer mag roken,

zal er niemand meer op bezoek komen.

Niet roken in een ontmoetingsruimte is

gewoon ondenkbaar, mensen komen daar

voor de gezelligheid!

Veelal blijken deze uitspraken gebaseerd op ver-

onderstellingen of een onjuiste weergave van de

feiten. Bijvoorbeeld: wordt een clint zijn sigaret

echt ontnomen of verandert alleen de plek waar

hij mag roken? En: weet u wel zeker dat 80% van

de clinten rookt? Uit de praktijk blijkt dat het

goed mogelijk is om ook in de GGZ en de ver-

slavingszorg een rookbeleid te ontwikkelen dat

niet alleen rekening houdt met niet-rokers n

rokers, maar ook aan de Tabakswet voldoet.

Met opzet is hier al een paar keer het woord

ontwikkelen gebruikt. Daarmee wordt aangege-

ven dat het maken van een rookbeleid niet iets is

wat je 1-2-3 even regelt. "Ontwikkelen" wil zeg-

gen dat er een proces doorlopen moet worden.

In de praktijk gebeurt het nog regelmatig dat de

persoon die de opdracht krijgt om een rookbe-

leid te maken, direct begint bij de oplossing dan

richten we daar een rookruimte in... Geen aan-

dacht schenken aan het proces heeft vaak tot

gevolg dat niemand zich aan de regels houdt, de

mensen die het rookbeleid moeten handhaven

niet meer weten waar te beginnen en dat de

afspraken in korte tijd verwateren. Het invoeren

van een rookbeleid betekent namelijk een cul-

tuurverandering in de instelling, waarbij rokers

en niet-rokers zich betrokken moeten voelen.

Maar laat u niet afschrikken. Dit werkboek wil u

in staat stellen om het rookbeleid stap voor stap

en in de juiste volgorde te ontwikkelen. Met de

methodiek die wij aanreiken, kunt u - en de

directie - het hele proces met succes doorlopen.

Het afgelopen jaar heeft een vijftal instellingen

deelgenomen aan een pilot, een initiatief van

GGZ Nederland en STIVORO. Deze instellingen

zijn onder begeleiding aan de slag gegaan met

het ontwikkelen van een rookbeleid. Hun ervarin-

gen hebben geleid tot dit werkboek.

Zo is dit werkboek een praktische uitwerking

geworden van een methodiek die in het verleden

haar bruikbaarheid heeft bewezen bij het ontwik-

kelen van rookbeleid. Deze zogenaamde 7-stap-

pen-methodiek is jaren geleden ontwikkeld door

STIVORO en wordt, bijvoorbeeld in het bedrijfs-

leven, nog veel toegepast. De 7 stappen zijn in

dit werkboek verwerkt tot 3 fases die u na elkaar

doorloopt. Bij elke fase in het werkboek vindt u

voorbeelden, oefeningen of wordt u op een

andere manier op weg geholpen.

In 2000 kreeg STIVORO een legaat van Eric

Christiaan Goldbach. Hij had cystic fibrosis (een

taaislijmziekte) en toen hij werd opgenomen in

een psychiatrische inrichting was er voor hem

geen mogelijkheid om in een rookvrije omgeving

te verblijven. Met zijn legaat heeft STIVORO het

in 2002 uitgekomen Handboek rookbeleid in de

GGZ gemaakt. De methodiek beschreven in dit

werkboek is een vervolg op dat handboek.

STIVORO wenst u veel succes bij het ontwikkelen

van het rookbeleid!

4 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Inleiding

Decentraal rookbeleidDoor de ontwikkelingen binnen de GGZ en de

verslavingszorg zijn de laatste jaren veel instel-

lingen samengevoegd, waardoor grote organisa-

ties zijn ontstaan. Dit brengt met zich mee dat

een instelling uit verschillende locaties kan

bestaan en dat verschillende locaties ook vaak

uiteenlopende functies vervullen.

Wanneer dit bij uw instelling zo is, kunt u ervoor

kiezen om decentraal rookbeleid te ontwikkelen.

In dat geval bepaalt een werkgroep een alge-

meen rookbeleid (uitgangspunten en richtlijnen)

waaraan het rookbeleid op alle locaties moet

voldoen. De uitwerking van het rookbeleid op de

verschillende locaties, aangepast aan de eigen-

heid van die locaties, vindt decentraal plaats.

WerkwijzeIn principe verschilt de werkwijze voor het

opstellen van een decentraal rookbeleid niet van

de gang van zaken die in dit werkboek wordt

beschreven. Er zijn wel enkele punten, die bij het

bestuderen van de volgende hoofdstukken aan-

dacht verdienen.

Het centrale rookbeleid gaat minder op details

in (zoals het aantal rookruimtes dat ingericht

moet gaan worden) en beschrijft meer de grote

lijnen. De details worden namelijk in een later

stadium op locatie vastgelegd.

Het uitzetten van een enqute binnen een

grote instelling met veel verschillende locaties

zal om praktische redenen niet altijd de voor-

keur genieten. In dat geval is het raadzaam om

slechts in een beperkt aantal locaties zo'n

enqute te houden en de gegevens te gebrui-

ken voor alle locaties. Wanneer een werkgroep

binnen een bepaalde locatie echter voorkeur

heeft voor een eigen enqute (bijvoorbeeld bij

grote weerstand of een complexe situatie), is

dat uiteraard altijd aan te bevelen.

Bij het werken met een decentraal rookbeleid

bestaat het gevaar dat er uiteindelijk geen of

niet overal rookbeleid wordt ontwikkeld. Het is

dan ook goed om in het centrale rookbeleid te

beschrijven hoe de uitwerking op de locatie

wordt georganiseerd. Wie is er op de verschil-

lende locaties verantwoordelijk? Wie contro-

leert vanuit de centrale werkgroep? Hoe ver-

loopt de communicatie? Hoe verloopt de

implementatie van het rookbeleid?

De centrale werkgroep initieert de ontwikkeling

van het rookbeleid en fungeert als de aanjager

voor het 'uitrollen' ervan naar de locaties. Het

is belangrijk dat de centrale werkgroep vinger

aan de pols houdt en de verantwoordelijken op

de locaties stimuleert aan het rookbeleid te

werken. De taak van de centrale werkgroep is

pas klaar wanneer alle locaties een adequaat

rookbeleid hebben.

Per locatie wordt een verantwoordelijke project-

leider aangewezen. Deze stelt bij voorkeur een

locale werkgroep samen. Wat heeft de locale

werkgroep nodig?

-Het centrale rookbeleid waarin de uitgangs-

punten zijn vastgelegd

-De kaders waarbinnen zij het decentrale rook-

beleid moeten vormgeven

-Kennis over de Tabakswet

-Een tijdpad

-Een vraagbaak

Vaak is het zo dat de centrale werkgroep in de

loop der tijd deskundig is geworden. U weet

waarschijnlijk meer af van rookbeleid en de

Tabakswet dan uw collegas op de locaties. Het

is zinvol om uw kennis te delen. Daarbij is het

echter wel aan te bevelen om uw vraagbaak-

functie goed te organiseren. Zo kunt u bijvoor-

beeld een (telefonisch)spreekuur inbouwen of

u kunt aangeven alle vragen bij voorkeur per

e-mail te willen ontvangen.

5 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Dit werkboek

Ook voor het ontwikkelen van rookbeleid op de

locatie vormt dit werkboek een goede leidraad.

Waarschijnlijk zal veel van het werk uit fase A

door de centrale werkgroep zijn uitgevoerd, en

zijn met name fases B en C interessant voor de

locale werkgroep.

6 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Tip

Vraag een apart emailadres aan, bijvoorbeeld vraagbaakrookbeleid@instelling.nl, zodat u zelf kunt

bepalen wanneer u vragen beantwoordt. Misschien bestaat in uw instelling de mogelijkheid om

intranet hierbij in te zetten; u kunt dan vragen een eigen pagina te krijgen.

Fase A

Opdracht vastleggen

Na fase A heeft u:

een Plan van Aanpak;

inzicht in hoeverre het huidige rookbeleid vol-

doet aan de Tabakswet;

inzicht in met welke spelers u rekening moet

houden;

draagvlak voor het aanpassen van het rookbe-

leid bij sleutelfiguren als directie, OR,

Clintenraad, etc.;

een werkgroep Rookbeleid samengesteld (of

bewust gekozen om het rookbeleid alleen te

ontwikkelen; u kent de voor- en nadelen van

het alleen werken);

goedkeuring van de directie;

een afspraak met de werkgroep voor de eerste

bijeenkomst.

Het goed omschrijven en vastleggen van de pro-

jectopdracht is misschien wel de belangrijkste

stap op weg naar een goed functionerend rook-

beleid. Voordat u inhoudelijk aan de slag kunt

met het rookbeleid, is het van belang dat de

randvoorwaarden optimaal zijn. Daarmee bedoe-

len we dat duidelijk moet zijn wat er van u wordt

verwacht en dat degene die eindverantwoordelijk

is voor het rookbeleid (in de meeste gevallen zal

dat de directie zijn) op de hoogte is van uw

werkwijze en deze werkwijze ook goedkeurt.

Wanneer het in uw instelling gebruikelijk is pro-

jectmatig te werken, kunt u ook bij het ontwikke-

len van het rookbeleid uitgaan van deze werkwij-

ze. De methodiek uit dit werkboek sluit daar

goed op aan en is te gebruiken als naslagwerk.

Er staan veel tips in die u verder op weg kunnen

helpen.

Plan van aanpakOm de randvoorwaarden duidelijk te krijgen is

het aan te raden om een (beknopt) Plan van

Aanpak Ontwikkelen Rookbeleid te maken en

dit te laten ondertekenen door de directie. In

Bijlage 1 vindt u een formulier Plan van Aanpak

Ontwikkelen Rookbeleid dat u kunt gebruiken

in uw situatie. Hieronder wordt toegelicht wat

er in het plan thuishoort.

Algemeen1. Aan wie wordt de opdracht gegeven?

(Projectleider, u)

2. Wie is uiteindelijk verantwoordelijk?

(Opdrachtgever, veelal de directie)

Over de opdracht OntwikkelenRookbeleid3. Waarom wordt het rookbeleid aangepast en

wat zijn de uitgangspunten? (Aanleiding)

4. In hoeverre voldoet het huidige rookbeleid

aan de Tabakswet? (Analyse uitgangssituatie)

5. Wat dient u te bereiken? (Uitgangspunten en

doelstelling van het project)

6. Welke concrete resultaten heeft u aan het

eind? (Projectresultaat)

7. Wat gaat de werkgroep net doen?

(Projectafbakening)

Organisatie8. Wie doet wat in de werkgroep? (Samenstelling

en taakverdeling werkgroep)

9. Op welke wijze gaat u te werk? (Methode, tijd-

planning)

10. Hoe vindt afstemming plaats met de directie

en de instelling? (Tussen- en eindrapportage)

Financin11. Hoeveel tijd en geld gaat de opdracht kosten?

(Schatting benodigde uren, overige kosten)

7 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Algemeen (1 - 2)Door te benoemen wie de opdrachtgever/

eindverantwoordelijke is, zorgt u ervoor dat dui-

delijk is wie probleemeigenaar is. Dat voor-

komt dat u als persoon teveel vereenzelvigd

wordt met het (naleven van het) rookbeleid.

Op het formulier Plan van Aanpak Ontwikkelen

Rookbeleid (Bijlage 1) kunt u deze gegevens

noteren bij de kopjes 1 en 2.

Over de opdracht ontwikkelenrookbeleid

Aanleiding (3)Uw instelling valt sinds 1990 onder de

Tabakswet en heeft hoogstwaarschijnlijk al een

rookbeleid. De Tabakswet schrijft immers sinds-

dien voor dat gangen, trappen en andere

gemeenschappelijke en publiekstoegankelijke

ruimtes rookvrij dienen te zijn. Waarom het

rookbeleid nu aanpassen? Wil de directie aan de

gewijzigde Tabakswet voldoen? Wil de directie

volledig aan de Tabakswet voldoen en zo boetes

voorkomen? Of zijn er klachten van clinten of

medewerkers? Op het formulier Plan van Aanpak

Ontwikkelen Rookbeleid (Bijlage 1) kunt u deze

uitgangspunten noteren bij kopje 3 Aanleiding.

Uitgangssituatie (4)Om de opdracht goed te kunnen omschrijven is

het voor u van belang om een beeld te hebben

van de huidige situatie. In hoeverre voldoet het

huidige rookbeleid aan de Tabakswet? Op ver-

schillende manieren kunt u aan deze informatie

komen.

Zoek het huidige rookbeleid op papier op. Is

er een dossier Rookbeleid? Kunt u achterhalen

hoe het huidige rookbeleid tot stand is geko-

men? Wie was verantwoordelijk voor de ontwik-

keling ervan? Wat vindt hij/zij ervan dat het

rookbeleid wordt aangepast?

Verzamel informatie over de Tabakswet.

Aangezien wetgeving van tijd tot tijd verandert,

kunt u voor de meest recente informatie kijken

op verschillende websites:

www.rokenendewet.nl

www.rokenendewerkplek.nl

U kunt ook bellen naar de gratis infolijn van

Roken en de Wet: 0800 0600.

Loop eens rond door de instelling. Is op alle

plekken even duidelijk waar wel en niet gerookt

mag worden? Houden mensen zich aan de

regels? Wat valt u nog meer op?

Oefening 1

Vergelijking met de Tabakswet

Vul de checklist uit Bijlage 2 in. U heeft dan in

beeld in hoeverre het huidige rookbeleid voldoet

aan de Tabakswet.

Bespreking

De kans is groot dat uw instelling een rookbeleid

heeft dat deels aan de wet voldoet en dat in een

aantal situaties uitgaat van onderlinge afspraken.

Vermoedelijk wordt op een aantal plaatsen

gerookt terwijl dat volgens de wet niet zou

mogen.

Belangrijk: Probeer u te beperken tot het beschrijven

van de situatie. Inventariseer alleen. Het bedenken

van oplossingen voor eventuele knelpunten is van

later zorg.

Op het formulier Plan van Aanpak Ontwikkelen

Rookbeleid noteert u deze informatie bij kopje

4 Uitgangssituatie.

Uitgangspunten en doelstelling (5)Wat wil de directie?

Voordat u verder werkt aan de opdracht om het

rookbeleid te ontwikkelen, moet u weten welke

opvattingen en uitgangspunten de directie han-

teert. Door te formuleren waaraan het rookbeleid

moet voldoen, kunt u richting geven aan het

rookbeleid. Voorbeelden van dergelijke uitgangs-

punten kunnen zijn:

elke werknemer moet zijn werk kunnen doen

zonder hinder van tabaksrook;

geen medewerker, clint of bezoeker wordt

ongewenst blootgesteld aan tabaksrook;

medewerkers roken niet waar clinten bij zijn;

8 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

oplossingen mogen niet afhangen van onder-

linge afspraken, omdat die kunnen wisselen;

clinten moeten kunnen roken in de instelling;

landelijke wet- en regelgeving wordt nageleefd.

Wat dient u te bereiken?

Met de directie kunt u afstemmen wat het pre-

cieze doel van de opdracht is. Dit lijkt een schot

voor open doel (u zult zeggen: het doel is het

maken van een rookbeleid), maar toch is het

belangrijk dit goed te overleggen. Hiermee wordt

namelijk duidelijk wat er allemaal bij de opdracht

hoort. Is het doel een beleidsvoorstel te ontwik-

kelen? In dat geval bent u niet verantwoordelijk

voor de invoering van het rookbeleid of voor de

communicatie daarover. Is het doel echter om

een rookbeleid in te voeren, dan hoort de prakti-

sche uitwerking en de communicatie wel tot uw

taak. Moet het plan een kader bieden voor de

hele organisatie en vindt de uitwerking in de klei-

nere units plaats? Of geldt het beleid alleen voor

uw eigen locatie? Verder wordt tijdens het over-

leg met de directie duidelijk wat u nodig heeft

om de opdracht te vervullen. Is het doel dat er

over een half jaar een rookbeleid van kracht is,

dan heeft u bijvoorbeeld mandaat van de directie

nodig om beslissingen te nemen.

Praktijkvoorbeeld

Bij een instelling in het oosten van het land is

het doel om per 1 januari een rookbeleid te heb-

ben dat volledig voldoet aan de Tabakswet. De

werkgroep gaat voortvarend aan de slag, verza-

melt op verschillende manieren informatie uit de

instelling en informeert de directie op gezette tij-

den door middel van verslagen en documenten.

Op 1 januari gaat het rookbeleid in: er mag in de

instelling nergens meer gerookt worden, behalve

in de priv-ruimtes (slaapkamers) van de bewo-

ners. Medewerkers worden geacht niet meer te

roken in de instelling. Vijf dagen lang gaat dit

heel voorspoedig, er zijn eigenlijk weinig proble-

men. Tot de nieuwjaarsreceptie op 5 januari waar

de directeur (zelf een roker) aankondigt dat er

door bewoners in de huiskamers toch gewoon

mag worden gerookt, tot er rookfaciliteiten zijn

gerealiseerd.

In deze instelling zijn drie zaken misgegaan:

de directie heeft de schriftelijke informatie niet

doorgenomen;

de directie en de werkgroep hebben elkaar

onvoldoende genformeerd over nieuwe

ontwikkelingen

de werkgroep heeft onvoldoende mandaat

om de regels te stellen.

Dit voorbeeld maakt duidelijk dat schriftelijke

informatie onvoldoende is om de directie en

werkgroep op n lijn te krijgen.

Op het formulier Plan van Aanpak Ontwikkelen

Rookbeleid (Bijlage 1) kunt u Uitgangspunten

en doelstelling' opschrijven bij kopje 5.

Projectresultaat (6)Op grond van de doelstelling die u heeft afge-

sproken met de directie, geeft u aan wat u con-

creet oplevert als u klaar bent. Bijvoorbeeld:

Doelstelling Resultaat

Ontwikkelen voorstel Document met

tot een rookbeleid voorstellen waarover

de directie beslist

Invoering rookbeleid Rookreglement voor

bewoners, personeel

en bezoekers, signaal-

materiaal en voldoen-

de rookruimtes

Noteer het projectresultaat op het formulier in

Bijlage 1 onder kopje 6.

Projectafbakening (7)Afbakening, grenzen stellen aan de opdracht,

is heel belangrijk. Zo voorkomt u dat er telkens

nieuwe aspecten aan de opdracht worden toege-

voegd en dat deze uitgroeit tot een onbeheers-

baar meerjarentraject. Wanneer het doel van uw

opdracht is ontwikkelen van een beleidsvoorstel

rookbeleid dan hoort de implementatie van het

rookbeleid niet tot uw taak. Wanneer de imple-

mentatie aan de orde is, zal er een nieuwe

opdracht moeten komen. Die kan aan u gegeven

9 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

worden, maar het kan ook zijn dat iemand

anders wordt verzocht zorg te dragen voor de

implementatie van het rookbeleid. In dat geval

zal er ook een nieuw Plan van Aanpak

Implementatie Rookbeleid worden opgesteld.

In het Plan van Aanpak kunt u de afbakening

opschrijven bij kopje 7.

Organisatie

Samenstelling en taakverdelingwerkgroep (8)Rookbeleid is een veelomvattend thema, waar

iedereen (medewerkers, clinten, familie, vrijwil-

ligers) een mening over heeft. Wij raden u aan

om een paar collegas te vragen om samen met

u te werken aan (het ontwikkelen van) rookbe-

leid. Om helder in beeld te krijgen wie u het

beste daarvoor kunt vragen, is onderstaande

oefening (oefening 2) geschikt.

Oefening 2

Krachtenveldanalyse

Neem een blad voor u en teken in het midden

een cirkel. Schrijf in het midden Rookbeleid. Ga

al brainstormend na wie allemaal te maken heb-

ben met het rookbeleid. Trek telkens een lijn

vanaf het midden en schrijf de persoon/groep

erbij. Zie onderstaand voorbeeld, dat in Bijlage 3

verder is uitgewerkt.

Wanneer u bovenstaande oefening heeft uitge-

voerd, ziet u dat veel mensen partij zijn in het

rookbeleid, elk met een eigen belang. Het rook-

beleid staat in een behoorlijk spanningsveld!

Om enige orde in de hoeveelheid spelers te

brengen, maakt u nu eerst categorien.

Vervolgens geeft u het belang van elk aan.

Bijvoorbeeld: categorie directie zeer belangrijk,

categorie bezoek minder belangrijk. In overleg

met de directie kunt u nu een aantal mensen uit-

nodigen om in de werkgroep plaats te nemen.

Het is aan te raden zowel rokers als niet-rokers

uit te nodigen. De namen van de werkgroeple-

den, plus hun functie of deskundigheden,

noteert u in het Plan van Aanpak bij kopje 8.

Is uw instelling niet gewend om projectmatig te

werken, en voert u de opdracht liever alleen uit,

dan kan dat natuurlijk ook. Zorgt u er dan wel

voor dat u voldoende rugdekking heeft. Het is

belangrijk dat u mandaat heeft of dat u nauw

communiceert met de directie. Ook belangrijk in

dat geval: zorg voor een duidelijk eindpunt,

zodat u niet jaren geassocieerd blijft met het

rookbeleid. Zet op schrift wanneer uw opdracht

is afgerond en door de instelling wordt overge-

nomen (bijvoorbeeld na het opstellen van het

beleidsplan).

10 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

oefening 2

Methode (9a), tijdplanning (9b) Hier kunt u allereerst uw werkwijze beschrijven.

Wanneer u dit werkboek als leidraad neemt, kunt

u op deze plaats noteren dat u gebruik maakt

van de methodiek Rookbeleid in de GGZ en de

verslavingszorg' die door STIVORO is ontwik-

keld. Deze methodiek gaat uit van 3 fases

(Vastleggen opdracht, Maken voorstel voor

rookbeleid en Invoering rookbeleid) waarbij in

elke fase een aantal stappen worden genomen.

Maak ook een tijdplanning, waarbij u ervan uit

kunt gaan dat het ontwikkelen van een rookbe-

leid een maand of drie in beslag zal nemen.

Tussenrapportage (10a),Eindrapportage (10b)U moet de directie op verschillende momenten

informeren over de voortgang. Bespreek wan-

neer dat dient te gebeuren: daarmee voorkomt

u dat de directie stappen mist en de werkgroep

niet meer kan volgen. Ook wanneer een directie-

lid in de werkgroep zit en de lijnen kort zijn, is

het goed om (bij kopje 10a en 10b) op te schrij-

ven wanneer er officile informatiemomenten

zijn. Bijvoorbeeld wanneer de resultaten van een

enqute worden gepresenteerd.

Financin (11)

Maak een inschatting van het aantal uren (11a)

dat werkgroepleden gaan besteden aan de ont-

wikkeling van het rookbeleid. Daarnaast is het

belangrijk om een inschatting te maken van de

overige kosten (11b). Wanneer de werkgroep bij-

voorbeeld besluit om de enqute extern te laten

verwerken, kost dat geld.

En nu aan het werkWanneer u het Plan van Aanpak hebt voorgelegd

aan de opdrachtgever (de directie) en deze heeft

het plan goedgekeurd, is het tijd om de leden

van de werkgroep uit te nodigen voor de eerste

bijeenkomst. Allereerst om de inhoud van het

Plan van Aanpak goed met elkaar door te

nemen. En vervolgens om te bespreken op welke

manier de werkgroep inzicht kan krijgen in de

wensen en behoeften van medewerkers en

clinten aangaande roken in de instelling.

11 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Fase B

Voorstel makenvoor rookbeleid

Na fase B heeft u:

informatie verzameld over roken in de instel-

ling of op diverse locaties;

inzicht gekregen in de rooksituatie (zoals

aantal rokers, mate van hinder van tabaks-

rook);

een voorstel tot rookbeleid op papier gezet;

een advies aan de directie gegeven over:

naleving, sancties, communicatie, evaluatie.

Inventariseren huidige situatie

Bij het ontwikkelen van een rookbeleid is het van

belang goed inzicht te hebben in de wensen en

behoeften van de medewerkers, clinten en

bezoekers. Zoals we in de inleiding al aangaven,

bestaat er dikwijls een vertekend beeld over het

roken in de instelling. Uitspraken als bij ons

rookt 95% van de clinten en niet-rokende

clinten hebben geen last van de rook, want ze

zitten altijd samen koffie te drinken blijken vaak

niet te kloppen met de werkelijkheid. Zo wordt

het aantal rokers geregeld te hoog ingeschat.

Bovendien wordt het beeld over roken meestal

bepaald door degene die het hardst roept en niet

door de zwijgende meerderheid.

Het verzamelen van feitelijke gegevens over

roken in de eigen instelling of locatie is belang-

rijk omdat u dan weet waar u het over heeft.

Rookt nu 30 of 60% van de medewerkers? En

om hoeveel rokende clinten gaat het daadwer-

kelijk? Op welke afdelingen wordt het meest

gerookt? Hebben niet-rokers en rokers last van

tabaksrook? Waar hebben ze last van tabaks-

rook? Hoeveel steun is er eigenlijk voor een

rookbeleid? Wanneer u antwoord heeft gekregen

op deze vragen, helpt u dat bij het nemen van

beslissingen.

Een effectieve manier om inzicht te krijgen in de

situatie in uw instelling of locatie, is het afnemen

van een schriftelijke enqute onder medewerkers

en clinten. Afhankelijk van de aandacht die er

tevoren aan de enqute is gegeven, blijkt de

respons vaak goed te zijn. Het is immers een

onderwerp dat iedereen aangaat.

De resultaten van de enqute geven u inzicht in

wat er binnen uw instelling nodig is om het

rookbeleid op een goede manier invulling te

geven. Doordat iedereen de kans krijgt zijn of

haar mening te geven, voelt men zich serieus

genomen. Uit ervaring weten we dat dit gevoel

het draagvlak voor een rookbeleid vergroot. Door

het afnemen van een enqute komt tevens het

gesprek over roken op gang; in de praktijk blijkt

er alleen al door deze aandacht een positief

effect te ontstaan op het rookgedrag van mede-

werkers en clinten. Een bijkomend voordeel van

zo'n schriftelijke vragenlijst is dat de resultaten

ervan ook gebruikt kunnen worden om na ver-

loop van tijd de effecten van het rookbeleid vast

te stellen.

Een nadeel van een enqute kan zijn dat de ver-

spreiding onder de clinten van de instelling

moeilijk te realiseren is, of dat veel clinten zelf

niet in staat zijn de enqute in te vullen. U kunt

overwegen de vragenlijst alleen onder personeel

en zorgmanagers te verspreiden. Of om de familie

van de clint te vragen de enqute in te vullen.

U kunt er ook voor kiezen om per afdeling n

leidinggevende te vragen een inventarisatie te

maken: van het aantal rokers en niet-rokers,

hoe vaak niet-rokers in een ruimte zitten waar

gerookt wordt en of niet-rokers daar hinder van

ondervinden.

12 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Hieronder vindt u de voordelen en nadelen van

een enqute nog eens op een rij:

Voordelen enqute

Feitelijke gegevens

Iedereen heeft de kans gehad zijn mening te

geven

Gegevens uit alle groepen belanghebbenden

Men voelt zich serieus genomen

Vergroting draagvlak

Brengt het gesprek op gang

Levert bruikbare informatie voor invoering op

Kan dienst doen als informatie voor de

evaluatie

Nadelen enqute

Moeilijk/niet in te vullen door bepaalde

clinten

Kennis niet in huis om enqute te verwerken

Kosten (geld)

Neemt tijd in beslag

Een enqute kan de volgende informatie

opleveren:

a. Rookgedrag

Hoeveel clinten roken?

Hoeveel medewerkers roken?

Hoeveel rookt men gemiddeld per dag?

Willen rokers stoppen?

b. Blootstelling

Hoe vaak worden clinten blootgesteld aan

tabaksrook?

Hoe vaak worden medewerkers blootgesteld aan

tabaksrook?

Waar worden clinten blootgesteld aan tabaks-

rook?

Waar worden medewerkers blootgesteld aan

tabaksrook?

c. Hinder

Hoe vaak hebben clinten hinder van tabaksrook

van anderen?

Hoe vaak hebben medewerkers hinder van

tabaksrook van anderen?

In welke gebouwen/ruimtes ervaart men hinder?

d. Steun voor beleid

Is er draagvlak voor een (aangescherpt) rookbe-

leid?

e. Eventueel: Toekomstige activiteiten

Willen rokers geholpen worden bij het stoppen

met roken?

In Bijlage 4 vindt u een voorbeeld van een

enqute en een voorbeeldbrief die u kunt gebrui-

ken. In Bijlage 5 wordt beschreven hoe het uit-

zetten van een enqute in zijn werk gaat en hoe

u de gegevens kunt verwerken. Wanneer u het

uitzetten van een enqute en de verwerking lie-

ver wilt uitbesteden aan een extern bureau, dan

leest u in Bijlage 5 hoe u met een dergelijk

bureau in contact kunt komen.

Opstellen rookbeleid

Wanneer u de stappen in dit werkboek gevolgd

heeft, heeft op dit moment:

inzicht in het aantal rokers en niet-rokers in de

instelling of locatie. U heeft een beeld van het

aantal mensen dat hinder ondervindt van

tabaksrook en van de plaatsen waar die hinder

het grootst is. Ook heeft u een idee van het

draagvlak voor een (aangepast) rookbeleid

(fase B).

kennis van de eisen van de Tabakswet aan de

instelling. U weet in hoeverre het huidige rook-

beleid aan de Tabakswet voldoet (fase A).

kennis over de uitgangspunten die de directie

voor een rookbeleid hanteert (fase A).

Met deze drie ingredinten is het mogelijk om

een rookbeleid te formuleren en er in praktische

zin naar te kijken. Wat betekenen de regels op de

afdeling en op de verschillende locaties? Moeten

er faciliteiten komen en zo ja, waar?

13 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

De praktijk heeft uitgewezen dat het goed is om

voor medewerkers en clinten een apart rook-

beleid te maken. Beide groepen hebben immers

hun eigen belangen bij zo'n beleid. Ook verschilt

hun situatie sterk: medewerkers gaan na hun

dienst weer naar huis, terwijl clinten vaak lang-

durig in de instelling verblijven of er wonen.

Verder is het belangrijk om een rookbeleid zo

helder mogelijk te houden. Hoe meer uitzonde-

ringen er worden gemaakt, des te groter is de

kans dat het rookbeleid zal verwateren. Benoem

duidelijk in welke ruimtes een algeheel rookver-

bod geldt. Ruimtes die door derden worden

gehuurd (zoals een kapsalon of fitness) vallen

eveneens onder de Tabakswet.

Stel met de werkgroep verder regels op voor

feesten, evenementen en uitstapjes.

Praktijkvoorbeeld

Bij een instelling in het westen geldt sinds

1 januari 2004 een algeheel rookverbod.

Medewerkers en bezoekers roken alleen in

speciale rookruimtes. In het voorjaar van 2004

vinden de jaarfeesten plaats. Elk jaar wordt er

een feesttent op het terrein gezet en is er drie

dagen feest.

In het rookbeleid van de instelling staat niets

over dergelijke evenementen. Tijdens de feeste-

lijkheden wordt er dan ook in de feesttent uit-

bundig gerookt, zowel door medewerkers,

clinten en bezoekers. Uiteraard niet tot ieders

tevredenheid! Later wordt de discussie gevoerd

of een feesttent op het terrein wel of niet tot de

instelling behoort.

Door in het rookbeleid een duidelijke aantekening

te maken over het roken in dergelijke situaties voor-

komt u dat er achteraf discussie ontstaat.

VerankeringOm te voorkomen dat het rookbeleid na verloop

van tijd verwatert, is het belangrijk om ervoor te

zorgen dat het wordt verankerd in de organisa-

tie. Het rookbeleid moet op de agenda blijven.

Er zijn verschillende manieren om dat te doen.

Zo kan het rookbeleid worden opgenomen in het

huisreglement, in het Arbo-jaarplan of op het

intranet bij andere beleidsafspraken; het kan een

hoofdstuk zijn in het sociaal jaarverslag. Ook

moet het rookbeleid worden opgenomen in de

algemene informatie voor nieuwe medewerkers,

clinten en hun familieleden. Verder zou het

rookbeleid een vast onderwerp moeten zijn bij

intakegesprekken met clinten en hun familie.

Uiteraard is het essentieel dat nieuwe medewer-

kers, clinten en tijdelijke medewerkers goed op

de hoogte zijn van de regels rondom roken. De

werkgroep brengt hierover een advies uit aan de

directie.

Het rookbeleid noteert u in een beleidsdocu-

ment. Wanneer u interesse heeft in een beleids-

document van een GGZ-instelling, kijkt u dan op

GGZ Kennisnet (www.ggzkennisnet.nl). Daar

treft u recente voorbeelden aan. U kunt ook eens

informeren bij collega-instellingen. Hieronder

wordt beschreven hoe u een beleidsdocument

Rookbeleid kunt opbouwen.

14 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Beleidsdocument Rookbeleid

Er zijn vele manieren om het rookbeleid te

beschrijven. Misschien beschikt uw instelling wel

over een standaard voor beleidsplannen als het

rookbeleid. Om u een idee te geven wat er in

een beleidsplan zou kunnen horen, geven we

hieronder aan de hand van een inhoudsopgave

tips en ideen.

Inhoudsopgave

- inleiding

- wetgeving

- resultaten enquete

- algemeen over rookbeleid

- rookbeleid ten aanzien van

medewerkers en vrjwilligers

- rookbeleid ten aan zien van

clinten, familie en bezoekers

- voorwaarden en handhaving

- voorziene knelpunten

- communicatie

Onder de kopjes Wetgeving en Resultaten

enqute kunt u de informatie samenvatten die

u in fase A en B heeft verzameld.

Algemeen over rookbeleidWat kan er in zijn algemeenheid worden gezegd

over het rookbeleid? Welke regel geldt voor

iedereen?

Rookbeleid ten aanzien van mede-werkers en vrijwilligersIn de Tabakswet staat dat iedereen in Nederland

recht heeft op een rookvrije werkplek. Dat bete-

kent dat alle medewerkers hun werk zouden

moeten kunnen doen zonder daarbij ongewild

blootgesteld te worden aan tabaksrook van ande-

ren (rekening houdend met de uitzonderingen

op de rookvrije werkplek).

Het rookbeleid is een onderdeel van het

Arbobeleid van de instelling. In het kader van het

Arbobeleid of het terugdringen van het ziektever-

zuim kan de instelling overwegen om rokende

medewerkers die willen stoppen met roken, hier-

bij te ondersteunen. U kunt hierbij denken aan

het aanbieden van informatie of een training. In

bijlagen 9 en 10 vindt u meer informatie over

stoppen met roken.

Rookbeleid ten aanzien van clinten, familie en bezoekersEen van de ruimtes die door de wet uitgezon-

derd wordt van het recht op een rookvrije werk-

plek, is de priv-ruimte van de clint. In de GGZ

en verslavingszorg levert deze uitzondering extra

discussies op: bij veel clinten is het uit veilig-

heidsoverwegingen niet toelaatbaar dat ze op de

eigen (slaap)kamer roken. Sommige clinten

kunnen in zo'n geval vragen om begeleiding bij

het roken op de priv-kamer. Er kan ook een

rookruimte voor hen worden ingericht waar ze

onder begeleiding mogen roken. Het is aan de

werkgroep om hierover een standpunt te bepalen.

Bij het inrichten van rookruimtes dient ook

rekening gehouden te worden met de specifieke

situatie van clinten. Een verwarde bewoner kan

nalaten de deur van de rookruimte te sluiten;

een deurdranger kan voorkomen dat er hinder

van tabaksrook in de andere ruimtes is.

Knelpunten die naar voren komen bij het opstel-

len van een rookbeleid voor clinten, leiden vaak

naar de vraag waar ligt de scheiding tussen

priv of openbaar? Zo mag er volgens de wet

gerookt worden op priv-kamers maar niet in

huiskamers waar meerdere clinten gebruik van

maken. Daarbij zijn er praktische knelpunten,

zoals de hulp die nodig is om bepaalde clinten

naar de rookruimte te begeleiden. En wat te

doen wanneer een clint in een separeerruimte

verblijft? Is dat een priv-ruimte of niet?

Wanneer er clinten zijn die, wellicht naar aanlei-

ding van het rookbeleid, het plan opvatten om

met roken te stoppen, is het goed om hen hierbij

te ondersteunen. Ook hierover vindt u in de bij-

lagen 9 en 10 meer informatie over.

Voorwaarden en HandhavingOm het rookbeleid te kunnen uitvoeren zal er

meestal aan enkele voorwaarden voldaan moeten

worden. Zo zal bij elke ingang van de instelling

15 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

een bordje dienen te komen met de mededeling

dat er binnen de instelling alleen gerookt wordt

in speciale rookruimtes. Dergelijke ruimtes zul-

len moeten worden aangewezen en ingericht (zie

ook Bijlage 8: Tips voor rookruimtes). Bij STIVO-

RO kunt u stickers bestellen waarmee u het

rookbeleid van de instelling inzichtelijk kunt

maken. Voor actuele informatie over controle,

boetes en handhaving kijkt u op

www.rokenendewet.nl of in de brochure Roken

en de werkplek die u bij STIVORO kunt bestel-

len (Bijlage 15). In deze paragraaf in de beleids-

notitie Rookbeleid kunt u dergelijke randvoor-

waarden beschrijven.

De Voedsel en Waren Autoriteit (VWA, voorheen

de Keuringsdienst van Waren) is belast met de

controle op het rookbeleid. De VWA is bevoegd

om bestuurlijke boetes uit te delen aan instellin-

gen die niet voldoen aan de Tabakswet.* Er zijn

instellingen die overwegen om in het huisregle-

ment vast te leggen dat deze boetes worden

doorberekend aan degene die de regels over-

treedt: de roker die ergens rookt waar het niet is

toegestaan. In de praktijk blijken hier nogal wat

juridische haken en ogen aan te zitten. Beter is

het om overtredingen van het rookbeleid op

dezelfde manier te benaderen als alle andere

regels die de instelling kent.

Als werkgroep kunt u een advies geven over de

verantwoordelijkheid voor handhaving. Bent u

van mening dat die bij de direct leidinggevende

ligt of bijvoorbeeld bij de directie? Let er op dat

die verantwoordelijkheid niet bij u of de werk-

groep komt te liggen.

De personen belast met de handhaving moeten

hierover genformeerd worden en er moet voor

worden gezorgd dat ze ook weten hoe ze deze

taak uit moeten voeren.

Voorziene knelpuntenHier beschrijft u welke knelpunten de werkgroep

verwacht bij het invoeren van het voorgestelde

rookbeleid. U kunt dan samen met de directie

bekijken welke oplossingen er mogelijk zijn.

Soms is het verstandig om het rookbeleid eerst

in te voeren en na een paar maanden nog eens

te bekijken welke knelpunten er nog bestaan.

Wellicht zijn er knelpunten die zich in de praktijk

hebben opgelost.

Het is ook denkbaar dat er ondanks alle inspan-

ningen bepaalde knelpunten blijven bestaan.

Deze kunt u melden aan GGZ Nederland.

Vragen over het oplossen van knelpunten kunt u

ook stellen aan het adviescentrum van STIVORO

(0800 0600, gratis telefoonnummer).

Praktijkvoorbeeld

Bij een inloopcentrum in de Randstad heeft men

de beschikking over twee huiskamers, een grote

en een kleine. Aangezien dit twee recreatieruimtes

zijn op dezelfde etage, is het bij wet toegestaan

om de kleinste ervan voor het roken aan te wijzen.

Bij sommige activiteiten komen echter zoveel

clinten (van wie naar schatting de meerderheid

rookt) dat de kleine ruimte totaal ongeschikt is.

Alle rokers zitten bij elkaar in een te kleine ruimte,

terwijl de niet-rokende clinten in de grote huis-

kamer verblijven. Het gebeurt zelfs regelmatig

dat de niet-rokende clinten zich al gauw bij de

rokers voegen. De grote huiskamer wordt dan

helemaal niet meer gebruikt

Een oplossing zou kunnen zijn om de activiteit in

de grote huiskamer te organiseren en tijdens de

avond een paar rookpauzes in te lassen. Alleen

tijdens deze rookpauzes wordt de kleine huiskamer

gebruikt. Als organisatie moet je dan wel duidelijk

zijn hoe laat de rookpauzes staan gepland.

16 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

* Deze boetes bedragen 300 bij een eerste overtreding tot 2.400 bij herhaling. De minister van VWS heeft besloten dat

de VWA in 2004 geen boetes uitschrijft aan woon-zorginstellingen die niet voldoen aan de Tabakswet. Voorwaarde is wel dat

de betreffende instelling serieus bezig is om het rookbeleid vorm te geven en dat er sprake is van een instelling waar clinten

langdurig verblijven. Dit betekent dat in bijvoorbeeld locaties waar dagopvang plaatsvindt wl voldaan moet worden aan de

Tabakswet en de VWA wl een bestuurlijke boete kan uitschrijven. Zie voor informatie www.rokenendewet.nl.

CommunicatieCommuniceren over het rookbeleid is van essen-

tieel belang. Communicatie kan op verschillende

manieren en op verschillende momenten plaats-

vinden. In het beleidsdocument Rookbeleid

kunt u volstaan met aan te geven dat het rookbe-

leid gecommuniceerd moet worden naar mede-

werkers, clinten en bezoekers. U kunt wel al een

tijdsspanne vermelden. Een uitgebreid commu-

nicatieplan hoort thuis in het Invoeringsplan,

dat in het volgende hoofdstuk wordt beschreven.

Praktijkvoorbeeld

Bij een GGZ-instelling in het oosten van het land

is de werkgroep aan de slag gegaan met een

zeer enthousiaste projectleider. Hij communi-

ceert veel en vaak per mail en via het intranet

over het aankomende rookbeleid. In de loop van

de tijd merkt hij dat collegas met asbakken

beginnen te schuiven als hij binnenkomt. Hij

wordt door deze collegas geassocieerd met het

niet meer mogen roken. Hij vindt dat duidelijk

een minder prettige kant aan zijn klus als pro-

jectleider Rookbeleid. Niet veel later krijgt hij

ook een leuke reactie: een collega heeft hem

aangemeld voor de STIVORO-actie dat verdient

een boeket. Deze actie die liep in het najaar van

2003, nodigde iedereen uit een collega die zich

inspant voor een goed rookbeleid te bedanken

met een bos bloemen.

Deze casus geeft aan dat communicatie ook

belangrijk is voordat het rookbeleid van kracht

wordt. Door daar in een vroeg stadium mee te

beginnen wennen collegas al aan het idee van

een rookbeleid, wat uiteindelijk tot minder weer-

stand zal leiden. Let wel op dat de werkgroep

rookbeleid de afzender is en niet de projectleider.

Anders loopt u de kans teveel vereenzelvigd te

worden met het rookbeleid.

Aanbieden Beleidsplan

De werkgroep heeft hard gewerkt aan het

beleidsplan Ontwikkelen Rookbeleid, dat nu

gereed is. Een belangrijke en omvangrijke klus

is geklaard. Dit is een goed moment om het

beleidsplan feestelijk aan te bieden aan de direc-

tie, die nu aan zet is om het rookbeleid formeel

goed te keuren en het voor te leggen aan de OR

en de clintenraad. In de wet is geregeld dat de

OR instemmingsrecht en de CR adviesrecht

heeft. Waarschijnlijk waren deze al betrokken

bij de ontwikkeling van het rookbeleid.

17 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Fase C

Invoering rookbeleid

Na fase C heeft u:

een door de directie goedgekeurd document

'Invoering Rookbeleid';

een communicatieplan;

een rookbeleid dat is ingevoerd in de

instelling;

het rookbeleid dat is verankerd in de instelling;

een planning van de evaluatie van het rook-

beleid.

Wanneer u fase A en B hebt doorlopen, dan

heeft uw instelling op dit moment een papieren

rookbeleid dat, als het goed is, door de directie

is goedgekeurd. De volgende stap is de invoering

van het rookbeleid. Het kan zijn dat de directie

de opdracht om het rookbeleid in te voeren aan

de persoon geeft die het heeft ontwikkeld, maar

het is ook mogelijk dat iemand anders de aange-

wezen persoon is. Verder is het niet noodzakelijk

dat dezelfde werkgroep zich over de invoering

buigt. Misschien zijn andere functionarissen

nodig om de invoering van het rookbeleid te

bewerkstelligen.

Opdracht vastleggenInvullen onder 1 t/m 7 in Bijlage 6: Document

'Invoering Rookbeleid'

De invoering van het rookbeleid kan gezien wor-

den als een nieuwe opdracht. Dit betekent dat

het ook nu van wezenlijk belang is om eerst met

de directie om de tafel te gaan zitten en de

opdracht te verduidelijken, af te bakenen en de

randvoorwaarden te bespreken. Wordt de invoe-

ring rookbeleid decentraal georganiseerd, dan is

het goed om bij deze bijeenkomst ook iemand

van de centrale werkgroep rookbeleid uit te nodi-

gen. Het is aan te bevelen om ook ditmaal een

document Invoering Rookbeleid te maken,

zodat de opdracht duidelijk is. U kunt hiervoor

het al eerder besproken format (zie fase A)

gebruiken. In Bijlage 6 vindt u een formulier dat

u kunt invullen. Ook nu is het van belang om dit

document door uw opdrachtgever te laten goed-

keuren voordat u aan de slag gaat.

Organisatie en financinPunt 8 t/m 10 in Bijlage 6

Ook in deze fase van de ontwikkeling van het

rookbeleid is het belangrijk om de klus niet

alleen te klaren, maar een paar collegas erbij te

betrekken. Wie er in de werkgroep Invoering

Rookbeleid plaatsneemt, hangt af van de situatie

in uw instelling (hoe ziet het rookbeleid er uit,

grootte van de instelling). In het algemeen zijn

de volgende functionarissen of afdelingen van

belang:

Facilitaire dienst

Arbo-cordinator

P&O-functionaris

Communicatiemedewerker

Locatiemanager

Zorgmedewerker

Voordat het rookbeleid daadwerkelijk van kracht

wordt, moeten er tal van zaken worden geregeld:

een definitieve datum prikken, inventariseren

hoeveel rookruimtes er moeten komen en waar

die zouden moeten komen, rookruimtes inrichten,

stukjes schrijven in het instellingsblad, draagvlak

creren bij clinten etc. Soms zal de werkgroep

dit zelf organiseren, soms is het uw taak ervoor

te zorgen dat anderen in de instelling zaken uit-

voeren. De werkgroep draagt echter de eindver-

antwoordelijkheid dat iedereen zijn of haar taken

naar afspraak uitvoert.

U beschrijft de methode die u gaat gebruiken en

maakt een tijdplanning (9a en b). Verder legt u

de terugkoppelmomenten vast (10) en maakt

een inschatting van de kosten (11).

Als u deze opzet op papier heeft gezet, bespreekt u

dit met de directie en ondertekent u beiden het

document.

18 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Aandachtspunten

Termijn bepalenWat is de datum dat het rookbeleid moet zijn

ingevoerd? Geldt voor de gehele instelling

dezelfde datum of kiest u ervoor om een of twee

locaties voor te laten gaan?

CommunicatieMet goede communicatie staat of valt het rook-

beleid. Iedereen dient op de hoogte zijn van de

regels, de achtergronden en van de gevolgen van

het rookbeleid. Het is aan te bevelen gebruik te

maken van de normale communicatiekanalen in

de instelling, zoals een nieuwsbrief, intranet,

posters of een persoonlijke brief.

Onder communicatie valt ook het aanbrengen

van signaalmateriaal (zie voorbeelden in Bijlage

15), zodat iedereen weet waar er wel en niet

gerookt mag worden. Iedereen moet straks de

rookruimtes kunnen vinden, het ophangen van

bewegwijzering is dan ook onmisbaar.

Draagvlak creren bij zelfstandigwonende clintenBij het vaststellen en invoeren van het rookbeleid

is ook op elke afzonderlijke locatie draagvlak

nodig. Het is van belang dat woonbegeleiders in

gesprek met clinten gaan, het rookbeleid en de

Tabakswet uitleggen en dat ze afspraken maken

met de clinten. In huizen waar clinten zo zelf-

standig mogelijk wonen, is bijvoorbeeld heel wat

weerstand te verwachten van de rokende bewo-

ners. Zij zien de woning als hun huis en niet als

het verlengde van de instelling. Toch valt een

(door meerdere clinten gedeelde) woning ook

onder de Tabakswet. Om draagvlak te krijgen

voor het rookbeleid is het belangrijk om in

gesprek te gaan met de bewoners van een huis.

Leg hun uit waar de regels vandaan komen en

vraag wat men ervan vindt. Vervolgens zijn er

verschillende manieren te bedenken om aan het

rookbeleid te wennen.

Praktijkvoorbeeld

Bij een woongroep in het midden van het land

was er veel hectiek rondom het nieuwe rookbe-

leid. Volgens de wet mocht er alleen nog gerookt

worden op de slaapkamer van de clint en niet

meer in de huiskamer. Van de vier bewoners

roken er twee en de anderen klaagden eigenlijk

nooit over de rook. Met de woonbegeleider is

afgesproken om het eerst eens twee weken te

proberen en er daarna nog eens over te praten.

Na die twee weken bleek dat de niet-rokers het

eigenlijk heel plezierig vonden niet meer in de

rook te zitten. De twee rokers waren het nog

steeds niet eens met de regels, maar konden wel

wat meer begrip opbrengen voor de niet-rokende

huisgenoten. Het huis was er wel wat frisser

door geworden.

Randvoorwaarden scheppenVoordat het rookbeleid ingaat moeten alle rook-

ruimtes ook klaar zijn voor gebruik. Dit vergt de

nodige voorbereiding: waar moeten rookruimtes

komen, wie gaat die inrichten (meubilair, afsluit-

bare asbakken, ventilatie, luchtzuivering)?

Wanneer roken toegestaan is op de priv-kamer

van de clint, moet waarschijnlijk de rookmelder

worden aangepast.

Uitvoering handhavingsbeleidIn het beleidsdocument Rookbeleid staat

beschreven bij wie de verantwoordelijkheid voor

de handhaving van het rookbeleid ligt. Het is

belangrijk om na te gaan wat diegene nodig

heeft om het rookbeleid te handhaven. Wanneer

gekozen is om de verantwoordelijkheid voor

handhaving bij een lijnfunctionaris te leggen,

dan moeten deze leidinggevenden worden voor-

bereid op die taak. Wat hebben zij hiervoor

nodig? Denkt u aan:

precieze regels (waar mag er wel en waar niet

gerookt worden);

achtergronden (waarom dit beleid, waar komt

het vandaan);

training: Hoe om te gaan met weerstand?

welke sancties kunnen worden opgelegd?

19 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Eerste dag nieuwe RookbeleidOp de dag dat het nieuwe rookbeleid ingaat, is

het goed om op een positieve manier aandacht

te besteden aan het roken. Aardige ideen zijn:

bloemen of lekkernijen in de rookruimtes neer-

zetten;

interview houden met een roker in de rook-

ruimte en dat vervolgens publiceren in het

instellingsblad;

uitdelen van iets gezonds (appel, zoethout)

met het nieuwe rookbeleid op papier;

de ruimtes die voor het eerst rookvrij zijn,

versieren met een bloemetje op tafel.

EvaluatieEen half jaar na invoering van het rookbeleid is

een goed moment om het rookbeleid te evalue-

ren. Zijn de gestelde doelen gehaald? Houdt

men zich aan het rookbeleid? Wat zijn de knel-

punten die na een half jaar nog niet zijn opge-

lost? Een dergelijke evaluatie kunt u uitvoeren

door de enqute nogmaals af te nemen, aange-

vuld met enkele vragen naar de tevredenheid

met het rookbeleid en mogelijke knelpunten.

Denk hierbij ook aan het verankeren van het

rookbeleid in huisregels en jaarverslagen.

Afsluiting project

Nadat het rookbeleid is ingevoerd, is het tijd om

het project af te sluiten. De opdracht is voltooid,

de werkgroep heeft een flinke klus geklaard. Het

is belangrijk dat u het project ook officieel

afsluit, zodat duidelijk is dat vanaf nu de directie

verantwoordelijk is voor het rookbeleid. Afsluiten

kunt u doen door bijvoorbeeld een laatste verga-

dering te beleggen waarin u met elkaar

bespreekt hoe het project gegaan is. Het is ook

een idee om iets leuks te gaan doen met de

werkgroep (lunch, borrel). Een artikel in het

instellingsblad zorgt ervoor dat alle medewerkers

en clinten ervan op de hoogte zijn dat het rook-

beleid is ontwikkeld en de werkgroep is opgeheven.

20 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Bijlage 1

Plan van Aanpak Ontwikkelen RookbeleidAlgemeenDatum

1. Auteur

2. Eindverantwoordelijke

Over de opdracht Ontwikkelen Rookbeleid3. Aanleiding

Waarom wordt het huidige rookbeleid aangepast?

4. Uitgangssituatie

In hoeverre voldoet het huidige rookbeleid aan de Tabakswet?

5. Uitgangspunten en doelstelling

Wat zijn de uitgangspunten van de directie?

Wat dient u te bereiken?

21 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

6. Projectresultaat

Welke concrete resultaten heeft u aan het eind?

7. Projectafbakening

Wat gaat u niet doen?

Wanneer is uw opdracht klaar?

Richt zich op alle locaties of niet?

Organisatie

8. Samenstelling en taakverdeling werkgroep

Wie gaan er met u meewerken?

Welke taak hebben de werkgroepleden?

22 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

9a. Methode

Welke methodiek volgt u?

9b. Tijdplanning

Kunt u een grove tijdplanning maken van de stappen die genomen worden?

10a. Tussenrapportage

Wanneer en op welke manier informeert u de directie over de voortgang?

10b. Eindrapportage

Wanneer en op welke manier levert u het eindproduct af?

23 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Financin

11a. Schatting benodigde uren

Kunt u inschatten hoeveel tijd u en de werkgroepleden gaan besteden?

11b. Overige kosten

Kunt u inschatten hoeveel budget er gereserveerd moet worden voor overige kosten (enqute bijvoorbeeld)?

Akkoord,

Datum

Uw handtekening Handtekening eindverantwoordelijke

Deze bijlage kunt u vinden op www.rokenendewerkplek.nl onder invoeren rookbeleid voor geestelijke

gezondheidszorg en verslavingszorg.

24 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

De Tabakswet voor zorginstellingen in vogelvlucht

In de gebouwen en instellingen van de overheid mag niet worden gerookt op plekken die bedoeld

zijn voor gemeenschappelijk gebruik of die voor het publiek toegankelijk zijn. Het gaat om bijvoor-

beeld wachtruimten, hallen, gangen, leslokalen, vergaderzalen en kantines. Sinds 1999 mogen niet

meer delen van wachtruimtes, kantines, recreatieve ruimtes of soortgelijke ruimtes voor roken

bestemd worden (de zogenaamde 1/3e2/3e regeling), en volstaan uitsluitend nog aparte afsluitbare

ruimten als rookruimtes.

Een uitzondering kan worden gemaakt voor gebouwen met twee of meer wachtruimtes, kantines of

recreatieruimtes. In dat geval mag in de kleinste ruimte worden gerookt. Dit geldt alleen als hierdoor

geen hinder of overlast wordt veroorzaakt en als niet-rokers in deze ruimtes niet hoeven te komen

voor activiteiten e.d. Het is overigens niet verplicht om een rookruimte te creren.

Op 1 januari 2004 is het recht op een rookvrije werkplek in werking getreden. Werkgevers zijn nu ver-

plicht om ervoor te zorgen dat werknemers kunnen werken zonder hinder of overlast te ondervinden

van tabaksrook. Het maakt daarbij geen verschil of de werknemer bij de overheid of in het bedrijfs-

leven werkt.

De Tabakswet voorziet in de mogelijkheid om door middel van nadere regelgeving uitzonderingen te

maken op de rookvrije werkplek. Het Besluit Uitzonderingen Rookvrije Werkplek zondert een aantal

ruimten van de rookvrije werkplek uit. Voor de geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg zijn dat:

als priv aan te merken ruimten;

speciale afgesloten rookruimten;

de open lucht.

Het Besluit Uitzonderingen Rookvrije Werkplek zondert ook de publieksruimtes van horecagelegen-

heden die aangesloten zijn bij het Bedrijfschap Horeca en Catering uit. In horeca-achtige ruimtes

in instellingen, zoals een caf of een restaurant, geldt echter een rookverbod, omdat de instellingen

onder het Beperkingenbesluit vallen en daar deze uitzondering niet voor geldt.

Voor actuele informatie over de Tabakswet:

Internet: www.rokenendewet.nl

Gratis Infolijn STIVORO: 0800 - 0600

InvulwijzerOp de volgende pagina vindt u een schema. In de eerste kolom staat kort beschreven wat de

Tabakswet zegt. In de tweede kolom kunt u aangeven of u hier al voldoet aan de Tabakswet. In de

derde kolom kunt u een toelichting schrijven wat er aan de hand is of wat er zou moeten gebeuren.

Onder het schema vindt u een controle-vraag. Wanneer er naast deze 4 ruimtes nog ergens anders

wordt gerookt in de instelling, voldoet het rookbeleid in uw instelling (nog) niet aan de Tabakswet.

Het is overigens niet nodig dat u alle mogelijkheden kunt aankruisen.

25 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Bijlage 2

Checklist Tabakswet

Tabakswet

Sinds 1990 geldt de Tabakswet

in Nederland, waarin geregeld

is dat in plekken voor gemeen-

schappelijk gebruik of voor het

publiek toegankelijk van open-

bare instellingen zoals zorgin-

stellingen een rookverbod

geldt.

Voor deze ruimtes geldt:

wanneer er in hetzelfde

gebouw twee ruimtes met

dezelfde functie zijn, dan mag

er in de kleinste daarvan wor-

den gerookt. Zijn er meerdere,

dan mag tot de helft uitgezon-

derd worden van het rookver-

bod. De niet-roker moet echter

wel van alle voorzieningen

gebruik kunnen maken.

Verkoopverbod

Verkoop van tabakswaar is

toegestaan aan personen van

16 jaar en ouder.

Rookruimtes

Een rookruimte moet een afge-

sloten ruimte zijn en mag geen

hinder of overlast veroorzaken.

(zie ook bijlage Tips voor rook-

ruimtes)

Rookvrij zijn

ja nee

Gangen

Hallen

Liften

Trappen

Ruimtes met

loketten

Wachtruimtes

Vergaderzalen

Leslokalen

Toiletten

Kantines

Recreatie en

soortgelijke

ruimtes

Publieks-

toegankelijke

ruimtes

ja nee

Wachtruimtes

Kantines

Recreatie en

soortgelijke

ruimtes, zoals

Caf

Huiskamers

Ontspannings-

ruimtes

Verkoop via

ja nee

Handverkoop

Automaten

Rookruimtes voldoen aan

ja nee

Afgesloten

ruimte

Luchtzuivering

Deurdranger

Geen rook-

overlast vanuit

rookruimte

Bewegbewijzering

Toelichting

Toelichting

Toelichting

26 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Naleving

Worden de huidige afspraken

nageleefd?

Rookbeleid wordt nageleefd

door de meerderheid van de

ja nee

Directie

Medewerkers

Vrijwilligers

Clinten

Bezoek

en familie

Nog aandacht behoeft

27 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Om te controleren dat het rookbeleid aan de Tabakswet voldoet, kunt u de volgende controle-

vraag stellen:

Klopt het dat in uw instelling ALLEEN nog wordt gerookt in n of meer van de volgende ruimtes:

ja nee

afgesloten rookruimtes, waar buiten geen tabaksrook is waar te nemen

priv-kamer van de bewoner

buiten, maar niet bij de ingang, in het fietsenhok of parkeergarage

in recreatieruimtes *, mits er in hetzelfde gebouw meerdere aanwezig zijn

* Wachtruimte, kantine, restaurant, ontmoetingsruimte, ontspanningsruimte, huiskamer

Bijlage 3

Krachtenveldanalyse

28 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Bijlage 4

Voorbeeld enqute en briefVragenlijst Roken in de instelling

Aanwijzingen voor het invullen van de vragenlijstDeze vragenlijst bestaat uit 17 vragen. Bij de meeste vragen is slechts n antwoord mogelijk. U kunt

dan het hokje aankruisen van het antwoord dat het meest op u van toepassing is. Soms vragen wij u

zelf een antwoord te formuleren, u kunt dat dan doen op de aangebrachte stippellijn. Bij n vraag

staat bij een bepaald antwoord een pijl en een aanwijzing ( door naar vraag...). Volgt u dan deze

aanwijzing.

Als iets uit de vragenlijst niet duidelijk is, dan kunt u zich wenden tot [naam]. Als u de vragenlijst

heeft ingevuld, wilt u hem dan inleveren bij [naam, locatie]. De vragenlijst moet vr [datum]

ingeleverd zijn.

Alvast bedankt voor uw medewerking!

Trivent 2003

29 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Persoonlijke gegevens

1. In welk huis woont u of bent u werkzaam?

2. Bent u een vrouw of een man?

Vrouw

Man

3. Wat is uw leeftijd?

Jonger dan 26 jaar

26 40 jaar

41 54 jaar

55 64 jaar

65 74 jaar

75 84 jaar

85 en ouder

4. Bent u een clint of een medewerker/vrijwilliger?

Bewoner

Medewerker / vrijwilliger

5. Indien u een medewerker bent, tot welke groep behoort u?

Zorg

Horeca & service

Kantoor (administratie)

(para)medisch

Rookgedrag

6. Rookt u?

ja, door naar vr. 7

nee, door naar vr. 10

7. Wat rookt u en hoeveel rookt u gemiddeld per dag?

----- sigaretten/shagjes

----- sigaren/pijp

Let op, deze vraag is alleen voor medewerkers!

8. Hoeveel rookt u daarvan gemiddeld per dag op het werk?

----- sigaretten/shagjes

----- sigaren/pijp

30 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

9. Bent u van plan om binnen een half jaar te stoppen met roken?

zeker wel

waarschijnlijk wel

weet niet

waarschijnlijk niet

zeker niet

Vragen over roken in de instelling

10. Hoe vaak wordt er binnen de instelling gemiddeld op een dag in uw bijzijn gerookt?

altijd

vaak

regelmatig

soms

nooit

11. Heeft u binnen de instelling wel eens hinder van tabaksrook?

altijd

vaak

regelmatig

soms

nooit

12. Kunt u aangeven hoe vaak u in een ruimte hinder heeft van tabaksrook?

Wanneer u in een bepaalde ruimte nooit komt, kruist u dan nvt (niet van toepassing) aan.

altijd regelmatig vaak soms nooit nvt

Mijn priv-ruimte

Priv-ruimtes van anderen

Huiskamers

Gangen

Toiletten

Recreatieruimte

Teampost

Restaurant

Caf

Anders

Mogelijkheden voor een rookbeleid

Hieronder volgen drie stellingen. Wilt u telkens aangeven in hoeverre u het eens dan wel oneens bent

met de stelling.

13. Het moet geheel aan medewerkers en clinten zelf worden overgelaten waar er in de instelling

gerookt mag worden. geheel mee eens

mee eens

neutraal

mee oneens

geheel mee oneens

31 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

14. In de instelling zou nergens gerookt moeten worden, behalve in speciale rookruimtes.

geheel mee eens

mee eens

neutraal

mee oneens

geheel mee oneens

15. Het zou zo moeten zijn dat er helemaal nergens in de instelling gerookt mag worden

(dus ook niet in rookruimtes).

geheel mee eens

mee eens

neutraal

mee oneens

geheel mee oneens

16. Vindt u het belangrijk als de instelling een eenduidig rookbeleid invoert?

heel belangrijk

belangrijk

neutraal

onbelangrijk

heel onbelangrijk

17. Wanneer de instelling rokers zou helpen bij het stoppen met roken, zou u dan interesse

hebben in hulp?

nvt, ik rook niet

ja, zeker wel

ja, waarschijnlijk wel

nee, waarschijnlijk niet

nee, zeker niet

Ruimte voor opmerkingen:

Bedankt voor het invullen!

32 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Voorbeeldbrief

Beste,

Roken of niet-roken staat de laatste tijd steeds meer in de belangstelling. De overheid houdt zich er

voortdurend mee bezig; per 1 januari 2004 is de gewijzigde Tabakswet in werking getreden. Dit bete-

kent dat de regels aangaande roken strenger zijn geworden. Zo mag buiten de tabakswinkels geen

reclame meer gemaakt worden voor tabak en hebben medewerkers recht op een rookvrije werkplek.

In Nederland zijn dan ook steeds meer bedrijven en instellingen bezig met het vormgeven van een

rookbeleid.

Ook [naam instelling] is bezig om het huidige rookbeleid zodanig aan te passen dat het aan de wet

voldoet. Voor het opstellen van het rookbeleid en de invoering ervan is het belangrijk te weten wat u,

als medewerker, en u, als clint, nu eigenlijk van het roken binnen [instelling] vindt.

Vandaar dat u hierbij deze vragenlijst vindt. Wij vragen u vriendelijk om deze vragenlijst in te vullen

en voor [datum] in te leveren bij [persoon].

Alleen als zoveel mogelijk medewerkers en clinten de vragenlijst invullen, kunnen we een goed beeld

krijgen van wat er leeft binnen [instelling]. Wij vinden dit het heel belangrijk bij de uitwerking van de

rookregels en het toepassen van de wet.

[De ingevulde vragenlijsten worden direct doorgestuurd naar een extern adviesbureau die ze zal

invoeren en analyseren]. Uiteraard zijn de vragenlijsten anoniem en worden uw gegevens vertrouwe-

lijk behandeld.

Wanneer u nog vragen heeft, neemt u dan gerust contact op met [persoon].

Alvast hartelijk dank,

Met vriendelijke groet,

Werkgroep Rookbeleid

33 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Bijlage 5

Werkwijze enqute

In bijlage 4 vindt u een enqute en een begeleidende brief die u kunt gebruiken in uw instelling. Deze

begeleidende brief kunt u aanpassen aan uw situatie. U kunt de enqute en brief ook downloaden via

de website www.rokenendewerkplek.nl. In deze bijlage wordt beschreven hoe u een enqute kunt

organiseren.

Aan wie versturen?Het is aan te bevelen om de enqute te versturen naar alle medewerkers, vrijwilligers, clinten en

eventueel familie. Wanneer de instelling te groot is, kunt u er ook voor kiezen om de vragenlijst te

verspreiden onder een deel van de medewerkers, vrijwilligers en clinten. U kunt dan een steekproef

nemen uit de gehele instelling. In onderstaande tabel kunt u aflezen hoe groot deze steekproef onge-

veer moet zijn:

Overzicht steekproefomvang

Grootte instelling Minimaal benodigde respons Omvang steekproef

(uitgaande van 50% respons)

100 80 allen

150 110 allen

300 168 allen

500 220 440

1000 280 560

1500 300 600

2000 320 640

2500 330 660

Het is niet nodig dat medewerkers, vrijwilligers en clinten hun naam invullen.

Het is aan te raden om medewerkers, vrijwilligers en clinten drie weken de tijd te geven voor het

invullen van de enqute. Tussendoor kunt u, wanneer de respons wat tegen valt, een herinnering

versturen of op het prikbord hangen.

Hoe inleveren?Het is belangrijk dat in de begeleidende brief staat, vr welke datum en waar de vragenlijst ingeleverd

moet worden. U kunt de medewerkers en clinten vragen om de ingevulde vragenlijst in een gesloten

envelop (die u had ingesloten bij de enqute) in te leveren op een centraal punt. Zo kunt u bijvoor-

beeld een doos neerzetten bij de receptie. U kunt ook verzoeken de vragenlijst op te sturen.

Hoe verwerk ik een enqute?Op de website www.rokenendewerkplek.nl kunt u een Excelsheet downloaden waarin u de enqute

kunt invoeren. Hieronder staat uitgelegd hoe u dat kan doen. Wellicht bent u zelf of een collega handig

met het programma Excel. U kunt dan alle terugontvangen enqutes intikken en vervolgens de resul-

taten in kruistabellen berekenen.

34 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Invoeren enqutesWanneer u de Excel-sheet Enqute-resultaten Rookbeleid heeft gedownload, ziet u een invoerscherm.

U kunt nu de ingevulde enqutes gaan intypen. Boven aan het scherm ziet u een oranje balk met het

nummer van de vraag. Wanneer u met de muis over het vakje gaat, verschijnt er een gele post-it met

daarop de mogelijke antwoorden en een bijbehorend cijfer. Tikt u het cijfer van het antwoord dat is

aangekruist.

UitbestedingWanneer u opziet tegen de verwerking van de enqutes of er geen tijd voor heeft, is het mogelijk om

dit werk uit te besteden aan een extern bureau. Informeert u dan bij STIVORO waar u dan terechtkunt

(0800 0600, gratis).

35 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Bijlage 6

Document Invoering Rookbeleid

AlgemeenDatum

1. Auteur

2. Eindverantwoordelijke

Over de opdracht Invoeren Rookbeleid3. Aanleiding

(Verwijzen naar plan van aanpak ontwikkelen rookbeleid en het nieuwe rookbeleid.)

4. Uitgangssituatie

(Welke regels gelden er nu?)

5. Uitgangspunten en doelstelling

(Wat dient u te bereiken?)

36 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

6. Projectresultaat

(Welke concrete resultaten heeft u aan het eind?)

7. Afbakening

(Wat gaat u niet doen? Wanneer is uw opdracht klaar? Richt u zich op alle locaties of niet?)

Organisatie

8. Werkgroep

(Wie gaan er met u meewerken? Welke taak hebben de werkgroepleden?)

37 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

9.a Methode

(Welke methodiek volgt u?)

9.b Tijdplanning

(Kunt u een grove tijdplanning maken van de stappen die genomen worden)

10.a Tussenrapportage

(Wanneer en op welke manier informeert u de directie over de voortgang)

10.b Eindrapportage

(Wanneer en op welke manier levert u het eindproduct af?)

38 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Financin

11.a Uren

(kunt u inschatten hoeveel tijd u en de werkgroepleden gaan besteden)

11.b Overige kosten

(Kunt u inschatten hoeveel budget er gereserveerd moet worden voor overige kosten voor bijvoor-

beeld rookruimtes of cursussen stoppen met roken?)

Akkoord,

Datum

Uw handtekening Handtekening eindverantwoordelijke

Ook te vinden op www.rokenendewerkplek.nl invoeren rookbeleid.

39 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

40 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Bijlage 7

Informatie over meerokenZon 30 % van de Nederlanders rookt. De meerderheid van de niet-rokers (zon 85%) heeft regelmatig

hinder van andermans rook. In 2002 werd 65% van de niet-rokers regelmatig blootgesteld aan tabaksrook

tijdens het werk. En veel niet-rokers vragen niet zo gemakkelijk aan rokers om in hun aanwezigheid niet te

roken.

RokenDat roken een gevaar voor de gezondheid is, staat onomstotelijk vast. Rond 1950 wees wetenschap-

pelijk onderzoek al uit dat veel mensen voortijdig sterven doordat ze roken. De tabaksindustrie, die

lang de negatieve cijfers over roken ontkende, heeft dat in 1997 toegegeven. Per dag sterven in

Nederland meer dan 60 mensen doordat ze roken. Dat betekent 23.000 vroegtijdige sterfgevallen

per jaar. Roken kan tot longkanker, hartziekten, vaatziekten, beroerten, astma of COPD leiden. Meer

informatie op www.kwfkankerbestrijding.nl

Tabaksrook Tabaksrook bevat ongeveer 4.000 chemische stoffen. Daarvan zijn er ruim 40 kankerverwekkend.

Niet alleen de roker, maar ook omstanders ademen deze rook in. Hoewel de eigenschappen van

omgevingstabaksrook anders zijn dan die van direct ingeademde tabaksrook, blijven er risico's. Een

niet-roker die zes uur bij een roker doorbrengt, krijgt bij normale ventilatie ongeveer evenveel tabaks-

rook binnen als wanneer hij zelf 1 sigaret zou roken. Mensen die roken, moeten zich daarom realiseren

dat ze niet alleen hun eigen gezondheid in gevaar brengen, maar ook die van anderen.

MeerokenIn 2003 heeft de Gezondheidsraad, het onafhankelijke adviesorgaan over volksgezondheid van de

regering, een nieuw rapport uitgebracht over de gevaren van meeroken. Daarin staat dat de kans op

longkanker bij meeroken toeneemt met ongeveer 20%. Dat betekent dat in Nederland ongeveer 200

mensen per jaar sterven aan longkanker door het inademen van andermans rook.

De risicos op hartaandoeningen nemen toe met 20% tot 30%, wat enkele duizenden vroegtijdige

sterfgevallen tot gevolg heeft. De luchtwegklachten bij volwassenen nemen eveneens toe als men

regelmatig in een rokerige omgeving zit. Ook kinderen lopen grote risicos bij meeroken. Bij hen

neemt de kans op ernstige infecties en luchtwegaandoeningen toe met 20% a 30% en het risico op

wiegendood zelf met 100%. (Voor het volledige rapport zie www.gr.nl of www.rokenendewerkplek.nl)

Tabaksrook is zo schadelijk dat de WHO (Wereldgezondheidsorganisatie) stelt dat voor het meeroken geen

veilige ondergrens kan worden gesteld. Roken en meeroken staan wereldwijd bovenaan als

veroorzakers van ziekten en sterfgevallen die zeer goed te vermijden zijn.

RisicogroepenEen extra groot risico lopen de n tot anderhalf miljoen mensen die aan ademhalingsziekten lijden:

astma, chronische bronchitis of longemfyseem. Voor hen betekent het roken van anderen een beper-

king van hun bewegingsvrijheid: de rook die ze thuis, op het werk, in de bioscoop of het caf inademen,

kunnen ze immers absoluut niet verdragen. Een andere groep met een verhoogd risico vormen de

mensen met aandoeningen van het hart- en vaatstelsel. Koolmonoxide en nicotine zijn de stoffen uit

41 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

tabaksrook die hierop van invloed zijn. Ook voor zwangere vrouwen en de ongeboren baby is een

rokerige omgeving slecht.

HinderLos van de schadelijke effecten van meeroken ervaren veel niet-rokers hinder van tabaksrook. Het

stinkt, het veroorzaakt prikkende ogen, het irriteert de keel en andere luchtwegen en kan bij langere

blootstelling hoofdpijn, misselijkheid en duizeligheid veroorzaken.

WetgevingDe Tabakswet is er op gericht om niet-rokers te beschermen tegen meeroken. De basis voor de wet

is gebaseerd op de bescherming van de lichamelijke integriteit zoals vastgelegd in artikel 11 van de

grondwet.

42 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Bijlage 8

Tips voor rookruimtes

De Tabakswet stelt het creren van rookruimtes niet verplicht. De instelling zelf bepaalt hoe zij het

rookbeleid wil invullen. Het is echter goed om in het rookbeleid rekening te houden met zowel niet-

rokers als rokers. Daarom raden we u aan om rookruimtes in te richten die de bewoners, bezoekers

en medewerkers kunnen gebruiken. In de Tabakswet zijn de rookruimtes uitgezonderd van het recht

op een rookvrije werkplek. Het is niet de bedoeling dat er in de rookruimtes gewerkt wordt. De uit-

zondering is gemaakt voor de mensen die vanwege hun werk in de rookruimte moeten zijn, zoals

schoonmakers, onderhoudspersoneel en de begeleider die toezicht moet houden op een bepaalde

groep rokende bewoners.

De Tabakswet stelt formeel geen eisen aan rookruimtes, maar er kunnen wel een aantal zaken uit

worden afgeleid.

De rookruimte dient een speciaal daarvoor aangewezen en afgesloten ruimte te zijn. STIVORO

adviseert u deurdrangers aan te brengen zodat de deur naar de rookruimtes niet open blijft staan.

Geen rookoverlast. Enige overlast zal waarschijnlijk niet te vermijden zijn, maar in de toelichting

van de wet staat wel dat dit tot een minimum beperkt moet blijven. STIVORO adviseert u daarom

goede ventilatie te installeren via een apart systeem zodat de rook zich niet via de ventilatie door

het gebouw verspreidt.

Een raam open zetten heeft eerder tot effect dat de rook het gebouw in gaat in plaats van naar

buiten. De combinatie van ventilatie met luchtzuivering is een goede oplossing voor rookruimtes.

Het streven is om de omgeving van de rookruimte zo rookvrij mogelijk te houden.

STIVORO adviseert verder:

Gladde vloerbedekking, het liefst zeil zodat het goed schoon kan worden gemaakt. De geur van

tabaksrook blijft dan minder hangen.

Afsluitbare asbakken die regelmatig worden geleegd en schoongemaakt. Doe dit schoonmaken niet

met de stofzuiger, u verspreidt dan alsnog geur en schadelijke stoffen door het gebouw heen.

Enkele statafels. Wilt u zitgelegenheid bieden in de rookruimte? Kies dan voor stoelen of banken

die gemakkelijk af te nemen zijn met water. Hang geen gordijnen op, maar gebruik gladde raam-

bedekking die gemakkelijk kan worden schoongemaakt.

Het is handig om de rookruimtes goed bereikbaar te maken en aan te geven waar ze zijn. Op

www.rokenendewerkplek.nl vindt u materiaal dat u kan helpen bij het aangeven waar de rookruimtes

zijn.

Buiten roken. U kunt er ook voor kiezen dat er buiten wordt gerookt. Het kan helpen om daar een

speciale plek voor in te richten waar de rokers droog en windvrij kunnen staan. Zorg ook daar voor

asbakken. Bedrijven en instellingen verbieden vaak roken binnen helemaal, maar plaatsen dan de

asbakken in de hal. Dit is geen goede oplossing. Uw entree zal dan niet voldoen aan de eisen van

de Tabakswet, aangezien deze dan niet rookvrij is.

43 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Regelmatig schoonmaken. Het is belangrijk om de rookruimte regelmatig schoon te maken. De

kankerverwekkende, schadelijke en geurstoffen in tabaksrook slaan neer op de tafels, stoelen, vloer

en andere oppervlakten in de rookruimte. Schilder de rookruimtes vaker dan andere ruimtes in het

gebouw. De muren zullen sneller verkleuren door de nicotine dan andere ruimtes. Uw rokende

bewoners of patinten zullen er dan prettiger kunnen roken.

Zorg ervoor dat er geen redenen zijn om na het roken in de rookruimte te blijven. Leg geen tijd-

schriften neer, plaats er geen koffieautomaat e.d.

Eventueel kunnen er voor personeel en bewoners aparte rookruimtes worden ingericht.

44 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

Bijlage 9

Ondersteuning bij het stoppen met rokenHet invoeren van rookbeleid kan medewerkers en clinten stimuleren om te stoppen met roken of dit

te overwegen. U kunt ze hierbij op verschillende manieren bijstaan: door ondersteuning aan te bieden

wanneer rokers willen stoppen en door rokers te motiveren om te stoppen met roken. Roken is een

verslaving, de roker moet zelf beslissen dat hij of zij wil stoppen. Door de rokers wordt begrip voor

de verslaving als positief ervaren. Respect voor zowel rokers als niet-rokers is de basis voor een goed

afgestemd rookbeleid.

De hier beschreven methodieken zijn geschikt voor werknemers en bewoners van gezondheidszorg-

instellingen. Het is echter raadzaam om vooraf in te schatten wat een bewoner aan kan en nodig

heeft en welke begeleiding de organisatie kan bieden. Het Adviescentrum van STIVORO (0900-9390,

0,10/min) heeft ervaren stoppen-met-roken adviseurs, die u kunnen helpen bij het maken van de

goede keuze.

Activiteiten die motiveren te stoppen met rokenBij de invoering van het rookbeleid kunt u activiteiten meenemen die medewerkers en bewoners

motiveren om te stoppen met roken. Het aantal plekken waar gerookt mag worden wordt beperkt en

dit kan medewerkers en bewoners motiveren om te willen stoppen met roken. Door het wegnemen

van de hinder van rook voor de niet-rokers wordt de roker bewust gemaakt van het eigen rookgedrag.

MateriaalU kunt folders en posters inzetten om het thema niet roken onder de aandacht van werknemers en

bewoners te brengen. STIVORO heeft hiervoor een aantal materialen ontwikkeld die u via www.stop-

effectief.nl of 0900-9390 ( 0,10/min) kunt bestellen.

ExpotheekSTIVORO heeft een Expotheek ontwikkeld over roken, stoppen met roken en meeroken. U kunt deze

Expotheek huren voor 450,- per week. U kunt hierover contact opnemen met:

Stichting Expotheek

Marianne van de Weerd

071 527 65 04

info@expotheek.nl

InformatieVia uw eigen media, bewonerskrant, intranet, prikborden e.d. kunt u rokers informeren over de

mogelijkheden om met roken te stoppen. U kunt dit doen via artikelen of door aan te geven bij wie of

waar ze informatie kunnen vinden. Het is goed om regelmatig aandacht te besteden aan roken en de

mogelijkheden om te stoppen met roken. Maak een plan wanneer u welke boodschap, via welk medium

op welk tijdstip wilt overbrengen. Belangrijk is dat alle uitingen positief en enthousiasmerend van

toon zijn.

Wilt u bijvoorbeeld een informatieavond organiseren over roken en stoppen met roken maar u heeft

niet de goede deskundigheid in huis, dan kunt u contact opnemen met de GGD. Medewerkers van

45 Werkboek rookbeleid in de GGZ en verslavingszorg

de GGD kunnen informatie over roken en stoppen met roken geven en vertellen wat zij bieden aan

ondersteuning.

Activiteiten die rokers ondersteunen bij het stoppen met rokenU kunt rokers ondersteunen bij het stoppen met roken door informatie in huis te hebben over de ver-

schillende vormen van ondersteuning bij het stoppen. De brochure STOP, Informatie voor stoppers

van STIVORO gaat in op de verschillende methodes om te stoppen met roken en op de effectiviteit

van de verschillende manieren om te stoppen. De roker kan zelf kiezen welke methode het beste bij

hem of haar past. U kunt de brochure bestellen via www.stopeffectief.nl of 0900-9310 ( 0,10/min).

Op dezelfde website kunt u ook het Startpakket bestellen voor 7,50/stuk (incl. verzendkosten). Het

pakket wordt naar u toegestuurd. In dit pakket wordt aandacht besteed aan stoppen met roken, wat u

tegen kunt komen en de verschillende hulpmiddelen bij het stoppen. Er wordt ook uitgebreid aan-

dacht besteed aan nicotinevervangers.

Groepstraining Pakje Kans samen stoppen met rokenDe GGD, Thuiszorg en Instellingen voor Verslavingszorg geven cursussen voor stoppen met roken.

U kunt uw medewerkers en bewoners wijzen op de Pakje Kans trainingen bij u in de buurt. Als u belt

naar 0900-0930 ( 0,10/min) dan wordt u in contact gebracht met de instelling bij u in de buurt of

kijk op www.stopeffectief.nl/pakjekans.

U kunt ook een stoppen met roken cursus in de instelling organiseren. U kunt hiervoor het beste

contact opnemen met STIVORO 0900-9390 ( 0,10/min), waar u adressen van bedrijven kunt krijgen

die in company stoppen-met-roken cursussen organiseren.

Vaak werkt het goed als collegas en/of bewoners samen stoppen. Ze hebben steun aan elkaar en

stimuleren elkaar om niet opnieuw te beginnen met roken. Ze kunnen er samen voor kiezen om op

dezelfde dag te stoppen. De instelling kan ze steunen door bijvoorbeeld een stoppen-met-roken dag

te organiseren.

Advies op Maat (schriftelijk)Niet alle rokers vinden het prettig om samen met collegas of medebewoners te stoppen.Voor rokers

die op eigen gelegenheid willen stoppen, maar toch persoonlijke begeleiding wensen, is Advies op

Maat een geschikt hulpmiddel. De roker vult een vragenlijst in op www.stopeffectief.nl/adviesopmaat.

U kunt de vragenlijst ook bestellen via 0900-9390 ( 0,10/min). Op basis van de antwoorden stelt

STIVORO een persoonlijk advies op dat de roker binnen 10 dagen op zijn huisadres ontvangt. Net als

bij de andere hulpmiddelen geldt ook hier: hoe gemotiveerder de roker is om te stoppen, hoe hoger

de kans van slagen.

Telefonische coachMedewerkers en clinten kunnen zich ook telefonisch aanmelden voor begeleiding bij het stoppen

met roken op 0900-9390 ( 0,10/min). De basis voor de telefonische coach is het advies op maat.

Nadat de roker zijn/haar persoonlijk stopadvies heeft ontvangen, kan hij/zij de coach inschakelen.

Het hele begeleidingstraject verloopt via de telefoon. Het eerste gesprek is een intakegesprek. Tijdens

dit gesprek wordt een dag geprikt waarop gestopt wordt met ro