opleiding duurzaam gebouw - bruxelles environnement · doelstellingen van de presentatie ......

Leefmilieu Brussel

Opleiding Duurzaam Gebouw: Renovatie met een hoge energie-efficiëntie: technische details

Milieu-impact & keuze van isolatiematerialen

bij passiefbouw

Sébastien BREELS

MATRIciel nv

2

Doelstellingen van de presentatie

● STAND VAN ZAKEN EN GLOBALE DENKOEFENING:

► De analyse-elementen voorstellen en de denkoefening starten

› 1 – Milieu-impact van bouwmaterialen en -principes – een opkomende benadering

› 2 – In een tijd waarin gebouwen steeds beter moeten presteren – Transversale evaluatie = exploitatie + bouw

› 3 – Passiefconstructie – Evaluatie van de milieubalans / vergelijkende casestudy’s

› 4 – Analyse van materialen: macro/micro + kwantitatief/kwalitatief. Isolatie ter discussie.

› 5 – Keuze van isolatiematerialen: evaluatiecriteria en markttools

› 6 - Hoe kies ik isolatiemateriaal voor mijn project?

Voorbeeld van denkoefening.

3

Doelstellingen van de presentatie

● STAND VAN ZAKEN EN GLOBALE DENKOEFENING :

► Wat is het doel van deze presentatie

› Sleutels aanreiken voor een denkoefening en een methodologie voorstellen voor keuze van isolatiematerialen die rekening houdt met de milieubenadering

► Wat is niet het doel van deze presentatie › Pasklare recepten en een beschrijvende lijst van bruikbare isolatiematerialen

aanreiken

4

INLEIDING

● “Milieu-impact” die verband houdt met de

materiaalkeuze:

► Bouwsector – verantwoordelijk voor:

› 50% van de totale ontgonnen natuurlijke hulpbronnen

› 45% van het totale energieverbruik

› 40% van het geproduceerde afval

› 30% van de broeikasgasuitstoot

› 16% van het waterverbruik

5

INLEIDING

● “Milieu-impact” die verband houdt met de keuze van

materialen/isolatie:

► Verbruik van energiebronnen

› Productie / uitvoering / afvoer … vooral verbruik van fossiele energie / grijze energie van de materialen

► Verbruik van niet-energetische hulpbronnen

› Water / grondstoffen / potentieel hergebruik – recyclage in gesloten cyclus

► Vervuiling van lucht + bodem + water

› Brandstoffen / chemische processen: kooldioxide/ zwaveldioxide/ stikstofmonoxide / VOS’en (tolueen; benzeen…) / fijne deeltjes, …

► Impact op landschap en biodiversiteit

› Ontginning van hout, mineralen, steen, …

► Productie van afvalstoffen

› Afvalstortplaats / verbrandingsoven, …

► Impact op de gezondheid

› Uitstoot van giftige stoffen: zware metalen/ biociden – fungiciden / solventen / formaldehyde / brandwerende additieven…

6

Keuze van bouw- en isolatiematerialen en -technieken

● Eisen van het project

► Stedenbouwkundige aspecten (toepasselijke reglementering, …)

► Technische aspecten (stabiliteit / mogelijkheden voor uitvoering /

veiligheidsvereisten, …)

● Typologie van het project

► Locatie (stadscentrum, …)

► Programma (woningen / kantoren, …)

► Invloed van het architecturale aspect

► Fase: nieuwbouw / renovatie

► Notie functionele flexibiliteit (aanpasbaarheid / flexibiliteit, …)

● Specifieke kenmerken

► Duurzaamheid (levensduur / behoud in de tijd, …)

► Nagestreefde prestaties (hygrothermisch / akoestisch / brandwerendheid, …)

► Kosten (basisinvesteringen / return / onderhoud, …)

7

Keuze van bouwmaterialen en -technieken

● KWALitatieve evaluatie

► Geografische herkomst

► Onderdelen en impact op de gezondheid

► Ecolabels / Ecocertificaten

► Typologie van de uitvoering (water / afvalstoffen / polluenten, …)

► Recyclagepotentieel; situatie op de markt, …

► ATG…

● KWANTitatieve evaluatie

► Grijze energie (NRE) – Non Renewable Energy

► Productie van broeikasgassen (GWP) – Global Warming

Potential / troposferische ozon, …

► Productie van zuurvormende gassen (AP) – Acidification

Potential

► Hoeveelheid gebruikte materialen

► Transport

8

Energie & emissies van een bouwwerk

● Grijze energie en CO2-uitstoot

http://www.inies.fr/

9

Energie & globale emissies van een bouwwerk

● Grijze energie en CO2-uitstoot

Grijze energie

► Definitie › Grijze energie van een materiaal = primaire energie gebruikt voor de productie, het

gebruik en de afvoer van een materiaal, van de ontginning van de grondstoffen tot de verwerking op het einde van de levensduur. Kan fossiel of hernieuwbaar zijn.

› Grijze energie van een muur = som van de grijze energie van de bestanddelen, alsook de energie nodig voor vervoer en uitvoering.

► Globale energie › Energieverbruik van het gebouw + materialen

› Voor materialen: omvat ontginning / productie / exploitatie / verwijdering

› Niet-hernieuwbare + hernieuwbare oorsprong

CO2-emissies

► Globale emissies › Energieverbruik van het gebouw + materialen

› Voor materialen: omvat ontginning / productie / exploitatie / verwijdering

› CO2-equivalent


10

Energie & Gebruiksemissies >< Energie & Bouwemissies

● Evaluatie van de milieubalans

► Vergelijking "grijze energie" >< "verwarmingsenergie "

Om de schade die het gebouw toebrengt aan het milieu te beperken, richten de huidige strategieën zich vooral op besparingen van de gebruiksenergie. Het doel is de uitstoot van broeikasgassen te doen dalen en de uitputting van de fossiele hulpbronnen die hieraan verbonden zijn, te beperken.

Als we meer in het algemeen de impact van het gebouw op het milieu bekijken, stellen we vast dat de verhoogde isolatie van de muren twee gevolgen heeft:

› Verhoging van de gebruikte hoeveelheid materialen, vooral isolatie, met een toename van de impact van de bouwmaterialen in absolute waarde tot gevolg.

› Daling van het verwarmingsverbruik, met een toename van de impact van de bouwmaterialen in relatieve waarde tot gevolg.

Het is dus belangrijk de respectieve impact te berekenen, zodat het beste globale evenwicht kan worden gevonden.


11



► Vergelijking "grijze energie" >< "verwarmingsenergie"

Totaal verbruik van primaire energie van een woning en totaal van de broeikasgasemissies van een woning in kg-eq CO2 over een periode van 50 jaar, uitgaand van een verwarming op gas met een totaal rendement van 80%.

De impact van de bouwmaterialen van een huis wordt berekend door rekening te houden met de productie van het materiaal, de eventuele vervanging ervan bij een levensduur van minder dan 50 jaar en de verwijdering ervan na ingebruikname.

met 3 verschillende isolatieniveaus

met twee varianten op het vlak van de materialen

› Samenstelling 1: gebruik van rotswolplaten in het dak en de muren, geëxtrudeerd polystyreen in de vloerplaat, muren in kalkzandsteenblokken en zinken gevelbekleding.

› Samenstelling 2: gebruik van houtvezel in het dak en de muren, polyurethaanplaten in de vloerplaat, muren in betonblokken en houten gevelbekleding,

12


Bron: Architecture et Climat


13




De bovenstaande grafieken geven een beeld van verschillende fenomenen:

› In het geval van een passiefhuis is de grijze energie van de bouwmaterialen groter dan de primaire energie die nodig is voor verwarming – behalve indien deze elektrisch is! (1a, kolommen 1 en 2). Dit fenomeen zal zich telkens voordoen, maar iets minder uitgesproken als de analyse wordt gemaakt over een periode langer dan 50 jaar.

› Indien men in het geval van een passiefhuis broeikasgasemissies waarneemt, (1b), dan is er een zeer sterke afhankelijkheid van de materiaalkeuze. (1b, kolommen 1 en 2)

› Voor muren met een identieke samenstelling kan isolatie volgens de passiefstandaard het globale energieverbruik en de broeikasgasuitstoot doen dalen (kolommen 1 en 3, of 2 en 4)

› Voor muren met verschillende samenstellingen hangen het verbruik van primaire energie en de uitstoot van broeikasgassen af van zowel de materiaalkeuze als het isolatieniveau (1a, kolommen 2 en 3 en 1b, kolommen 1 en 4)

› De muren/materialen met de laagste broeikasgasuitstoot zijn niet altijd diegene met de laagste grijze energie. Dit hang sterk af van het materiaaltype en de productiewijze.

14




Vergelijkende analyse

› 4 prestatieniveaus

[D]:

bepaald door het Umax-niveau van de muren volgens

EPB, of een vraag naar verwarming van ongeveer 90

kWh/m².jaar

[C]:

“lage energie” of een vraag naar verwarming van 38

kWh/m².jaar

[B]:

“passivhaus” of een vraag naar verwarming van 15

kWh/m².jaar

[A]:

uiterst performant, of een vraag naar verwarming van

10 kWh/m².jaar

U T(m) U T(m) U T(m) U T(m)

1

↗

0,4 0,08 0,2 0,174 0,11 0,33 0,08 0,46

1

↘

0,4 0,093 0,2 0,2 0,11 0,375 0,08 0,52

2

↗

0,4 0,055 0,2 0,175 0,11 0,33 0,08 0,465

2

↘

0,4 0,06 0,2 0,185 0,11 0,36 0,08 0,51

1

↗

and 2

↗

0,4 0,07 0,2 0,16 0,15 0,22 0,1 0,34

1

↘

and 2

↘

0,4 0,05 0,2 0,11 0,15 0,16 0,1 0,238

1

↗

and 2

↗

0,3 0,105 0,175 0,2 0,11 0,34 0,08 0,49

1

↘

and 2

↘

0,3 0,12 0,175 0,23 0,11 0,38 0,08 0,535

AT : thickness of insulation

material

U : U value of w alls

facade w alls

groundfloor

slab

roof

D C B




Vergelijkende analyse

› 2 verschillende typologieën, 4 samenstellingen

15


Massieve typologie

Houtskelet

Voor elke typologie werden twee types van muursamenstelling bestudeerd:

[↘] met een lage GWP

[↗] met een hoge GWP

Massieve

typologie

Houtskelet

Buitenmuren

Vloer

verdieping

Binnenwand


16




Vergelijkende analyse: ENERGIE

massief hout Bron: Architecture et Climat

17




Vergelijkende analyse: GWP

massief hout Bron: Architecture et Climat


18



► Vergelijking "grijze energie" >< "verwarmingsenergie“

VASTSTELLINGEN

› De verhouding tussen de impact van het energieverbruik voor de uitbating en voor de bouw is omgekeerd bij hogere bouwschilprestaties.

› Houtconstructies brengen minder broeikasgassen mee, maar niet noodzakelijk minder grijze energie

OPMERKING

› De impact van de materiaalkeuze is helemaal niet te verwaarlozen in de algemene milieubalans van een gebouw, vooral wanneer dit goede energieprestaties bereikt

› De grijze energie van een materiaal en de primaire energie van het verbruik voor verwarming zijn interessante indicatoren, die echter niet volstaan om de milieu-impact van een gebouw te beoordelen. Afhankelijk van het fysisch-chemische productieproces van de materialen en van de productiewijze van de gebruikte energie, worden andere polluenten uitgestoten.

› De broeikasgasuitstoot is een andere indicator, maar men zou ook rekening kunnen houden met het waterverbruik, de afvalproductie of de uitputting van de hulpbronnen, ...

19

Impact van de onderdelen van de muren

● Isolatiematerialen

► Vergelijkende analyse van verschillende isolatiematerialen op de markt

Lambda / levensduur / vervanging / eliminatie: vergelijkende analyse van 16 isolatiematerialen

Naargelang van de λ -waarde Bron: Architecture et Climat


20




Materiaal / Grijze energie / Broeikaseffect / Verzuring / Troposferische ozon: vergelijkende analyse van 16 isolatiematerialen



21




Constituants Isolant inorganique

Matière provenant de roche (environ 97 % : dolérite, basalte, dolomie,

calcaire) par fusion 1.200 à 1.400°C, centrifugation, souff lage et

extrusion, liants (résines phénol-formol avec ammoniac) f ixateurs de

poussières, hydrofuges, matériaux des parements

Non Energétique 3 Matière première non renouvelable,

présente en quantité suff isante

Santé / Environnement 4 Emissions de f ibres et poussières, maladies respiratoires et affections

dermatologiques (corps de métier et utilisateur)

Emploi isolation entre et sur chevrons, planchers hauts, bas sur terre-plein,

murs extérieurs, entre parois de murs doubles, tuyauteries, planchers

intermédiaires (isolation aux bruits de choc)

Energie grise totale 1 Faible à Moyenne (en fonction de la

densité des panneaux)

Effet de serre 3 Emissions de CO2 moyennes

Livraison Panneaux ou rouleaux (laine minérale) ou vrac Energie grise Non Renouvelable 1 Très faible Acidif ication 4 Emissions SO2 moyennes à importantes

Conductivité thermique 0,040 W/m.K Part d'énergie Renouvelable 6 faible <6% Feu 2 A1, A2, B1 (selon la proportion de résines synthétiques)

Masse Volumique 60 kg/m³ (peut aller jusqu'à 250kg/m³) Lieu de production 4 Europe Classe NIBE 2a Mur: bon choix (faible densité) (2a - 2b en 2007-2008)

Durée de vie typique 30 ans Traitement actuel 5 50% incinération

50% décharge - classe 2

0% recyclage

2c Toit: bon choix (faible densité) (2c)

Entretien Mesures de protection nécessaires lors du remplacement de laines

d'origine inconnue

3c Toit: choix acceptable (haute densité) (3c)

Climat intérieur Quand revêtu d'une feuille d'aluminium: résistant à la diffusion et

conductivité électrique augmentée (prises de courant, interrupteurs,

câbles)

4c Sol: choix acceptable (haute densité) (4c)


Matière provenant du sable (silice) et du recyclage du verre (jusqu'à

60%), par fusion 1.200 à 1.400°C, centrifugation, souff lage et

extrusion, carbonate de sodium, dolomie, calcaire, liants (résines

phénol-formol, résines urée-formol), f ixateurs de poussières,

hydrofuges

Non Energétique 3 Matière première non renouvelable mais

présente en quantité suff isante

Santé / Environnement 4 Emissions de f ibres et poussières, maladies respiratoires et affections

dermatologiques (corps de métier et utilisateur)

Emploi Isolation entre et sur chevrons, planchers hauts, bas sur terre-plein,

murs extérieurs, entre parois de murs doubles, tuyauteries et

planchers intermédiaires (isolation aux bruits de choc)

Energie grise totale 5 Faible à Moyenne (en fonction de la

densité des panneaux)

Effet de serre 4 Emissions de CO2 moyennes

Livraison Panneaux ou rouleaux (laine minérale) ou vrac Energie grise Non Renouvelable 4 Faible à moyenne Acidif ication 6 Emissions de SO2 importantes

Conductivité thermique 0,035 W/m.K Part d'énergie Renouvelable 6 Faible <10% Feu 2 A1, A2, B1 (selon la proportion de résines synthétiques)

Masse Volumique 70 kg/m³ (peut aller jusqu'à 120kg/m³) Lieu de production 4 Europe 1b Mur: meilleur choix (faible densité) (1b)

Durée de vie typique 30 ans Traitement actuel 5 50% incinération

50% décharge - classe 2

0% recyclage

Réutilisable si marque RAL

2a Toit: bon choix (faible densité) (2a)

Entretien Mesures de protection nécessaires lors du remplacement de laines

d'origine inconnue

Climat intérieur Quand revêtu d'une feuille d'aluminium : résistant à la diffusion et

conductivité électrique augmentée (prises de courant, interrupteurs,

câbles)


Matière issu du sable siliceux et de verre recyclé, produit par fusion à

1.100°C et mélangé à du carbonate de calcium, feldspath potassique,

oxyde de fer, carbonate de sodium, carbone

Non Energétique 4 Matière première non renouvelable,

présente en quantité importante

Santé / Environnement 4 Emissions de particules f ines (extraction du sable), Emissions

maitrisées (phase de fabrication)

Emploi isolation des tuyauteries et isolation périphérique des sous-sols Energie grise totale 7 Très importante Effet de serre 6 Emissions de CO2 élevées

Livraison Panneaux rigides (et vrac) Energie grise Non Renouvelable 7 Très importante Acidif ication 3 Emissions SO2 moyennes

Conductivité thermique 0,050 W/m.K Part d'énergie Renouvelable 4 Jusqu'à 30% Feu 3 A1, B2 (avec parement collé au bitume)

Masse Volumique 120 kg/m³ Lieu de production 1 local 4c Mur: Moins bon choix (4c - 4b en 2007-2008)

Durée de vie typique 30 ans Traitement actuel 3 Valorisation comme remblais (route) ou

réemployable en vrac sous dalle

3b Mur: Choix acceptable si énergie renouvelable (3b - 3a en 2007-

2008)

Entretien - 4a Toit: Moins bon choix (4a)

Climat intérieur Résistant à la moisissure, résistant à la diffusion de vapeur d'eau 2c Toit: Bon choix si énergie renouvelable (2c)

Constituants Matière produite par expansion de la perlite brute (verres naturels,

roches volcaniques siliceuses rhyolitiques), hydrofuges, additifs

augmentant la résistance à la compression ; pour produits en

panneaux : liant (résines synthétiques, f ibres)

Produits sous forme de granulés blancs de 0-6 mm de diamètre

Non Energétique 4 Matière première naturelle et synthétique

non renouvelable mais présente en

quantité suff isante

Santé / Environnement 4 Emission de poussière durant la mise en œuvre

Emploi Isolation des planchers haut et bas, sur terre-plein et isolation entre

parois de murs doubles

Energie grise totale 4 Moyenne Effet de serre 4 Emissions de CO2 moyennes à élevées

Livraison Panneaux / Vrac Energie grise Non Renouvelable 3 Faible à moyenne Acidif ication 3 Emissions SO2 moyennes

Conductivité thermique 0,050 W/m.K Part d'énergie Renouvelable 7 marginale <5% Feu 3 A1, B1 (granulés, surface bitumée)

Masse Volumique 140 kg/m³ Lieu de production 7 Europe, Monde

Durée de vie typique 50 ans Traitement actuel 5 0% recyclage

Valorisation comme remblais ou

réemployable en vrac sous dalle.

Entretien -

Climat intérieur Respirant, absorbant, antistatique, résistant à la moisissure

Classe NIBE

Potentiel de recyclage

Pas de données

3c Sol: choix acceptable (haute densité) (3c)Potentiel de recyclage jusqu'à 100%

Part de matière recyclée jusqu'à 60%



3

2


Perl

ite e

xp

an

sée (

EP

B)

Lain

e d

e v

err

e (

GW

)

Potentiel de recyclage jusqu'à 100%

Part de matière recyclée jusqu'à 67%

Verr

e C

ellu

lair

e(C

G)

Classe NIBE -

Classe NIBE

2

Lain

e d

e r

och

e (

MW

)

6 Diff icilement recyclable, pas de f ilière sur

notre marché

Potentiel de recyclage jusqu'à 100%

(briquettes de recyclage à hauteur de 30

% en masse)

Part de matière recyclée de 25 à 50%

PROPRIETES DU MATERIAU RESSOURCES SANTE & ENVIRONNEMENT

Wanden Samenstelling Dikte

1 A – Zware structuur:

Gevelsteen

Totale dikte: 39 cm

U wanden: 0.30 W/m²K

Pleisterkalk

Zware holle betonblokken

Minerale wol

Licht geventileerde spouw

Zware bakstenen

1 cm

14 cm

12 cm

3 cm

9 cm

1B – Zware structuur:

Houten gevelbekleding

Totale dikte: 34.4 cm


Pleisterkalk

Zware holle betonblokken

Minerale wol + houten structuur

Minerale wol + houten structuur

OSB-platen


Timmerhout hard loofhout

1 cm

14 cm

6 cm

8 cm

1,2 cm

2 cm

2,2 cm

1C – Zware structuur:

"Synthetische"

coating’



Pleisterkalk

Zware hollen betonblokken

Geëxtrudeerde polystyreen

(XPS)

Synthetische coating

1 cm

14 cm

12 cm

1,5 cm

• BESCHRIJVING: Metselwerk + varianten in bekleding

W


22


► Impact van het isolatiemateriaal ten opzichte van de andere bestanddelen

›Lichte structuur – Hout + variabele bekleding

¨Be

ple

iste

ring

●OPGELET: geen CO2-waarde in hout want negatief – in dit geval dekt de CO2 die “bespaard” wordt door het hout +/- 0,5 keer de emissies van de andere materialen.

Ho

ute

n g

eve

lbe

kle

din

g

Ge

ve

lste

en

ba

kste

en

23


Wanden Samenstelling Dikte

2A - Lichte structuur - hout:

Gevelsteen



Pleisterwerk

Soepele houtwol + houtstructuur

OSB-platen

Cellulosewol + Houtstructuur

OSB-platen

Houtwolplaat (buitengebruik)


Zware baksteen

2,4 cm

3 cm

1,2 cm

8 cm

1,2 cm

3 cm

3 cm

9 cm

2B - Lichte structuur – hout:

Houten gevelbekleding

Totale dikte: 24 cm


Pleisterkalk


OSB-platen


OSB-platen


Timmerhout hard loofhout

2,4 cm

3 cm

1,2 cm

12 cm

1,2 cm

2 cm

2,2 cm

2C - Lichte structuur - hout:

"Synthetische" coating



Pleisterkalk


OSB-platen


Houtwolplaat (buitengebruik)

Synthetische coating

2,4 cm

2 cm

1,2 cm

10 cm

4 cm

1,5 cm

• BESCHRIJVING: Houtstructuur + varianten in bekleding


24

25


► Impact van het isolatiemateriaal ten opzichte van de andere bestanddelen

› Lichte structuur – Hout + variabele bekleding

Be

ple

iste

ring

OPGELET: geen CO2-waarde in hout want negatief – in dit geval dekt de CO2 die "bespaard" wordt door het hout respectievelijk +/- 0,7 (baksteen) / 7 (hout) / 1,7 (bepleistering) keer de emissies van de andere materialen

Ge

ve

l in

ba

kste

en

Ho

ute

n g

eve

lbe

kle

din

g

25


26

● Kwaliteitscriteria … een ruimere denkoefening

Er wordt steeds meer materiaal gebruikt om de prestaties van het gebouw te verhogen – naast de becijferbare (kwantitatieve) aspecten is ook een kwalitatieve benadering nodig.

► Omkeerbaarheid en recyclage

Polystyreen bekistingsblokken "Massief" passief constructiesysteem

Constructiesysteem in hout "Zelfdragende" buitenisolatie

Andere keuzecriteria voor isolatiematerialen en -technieken


27



► Nieuwe materialen op de markt Isolatiematerialen/-technieken die vooral worden gebruikt voor passiefbouw en die

problemen kunnen stellen op lange termijn (gezondheid / recyclage, …)

Bijvoorbeeld: bepaalde opgespoten of ingeblazen isolatiematerialen


28



► Functionele flexibiliteit (cfr. Ref-B/HUM 3) mogelijkheid van aanpassing van gebouwde eenheden

Bijvoorbeeld: kangoeroewoningen / meegroeiwoningen, …


29

Er bestaan tal van keuzehulpmiddelen die gebaseerd zijn

op een levenscyclusanalyse.

► Ecolabels

► Classificatietools:

› Gemakkelijk te gebruiken, gebaseerd op een eigen evaluatiemethodiek.

› De verschillende beschouwde materialen worden vergeleken bij een gelijke

prestatie en vervolgens geklasseerd volgens hun respectievelijke impact.

► Evaluatietools:

› Gebruiken de impactgegevens van een productendatabank (zie volgend punt)

› Maken het de gebruiker mogelijk meerdere scenario’s te vergelijken op basis

van een bepaald aantal impactindicatoren.

› Op het niveau van een constructie-element OF op het niveau van het

gebouw in zijn geheel

► Infofiches met betrekking tot de producten

Evaluatietools

Evaluatietools

30

► Principe:

› Milieuverklaringen van type I, opgesteld volgens de ISO-norm 14024

› De labeling wordt uitgevoerd door van de industrie onafhankelijke organismen

en toont aan dat het materiaal of product een milieu-impact (en een

gezondheidsimpact, afhankelijk van het label) heeft die overeenstemt met de

eisen van het label. De eisen verschillen van label tot label.

› Ze beschouwen de volledige levenscyclus van het product, zich baserend op een

levenscyclusanalyse.

› Belangrijk om weten is dat het feit op zich dat een materiaal of product niet

beschikt over ecolabel nog niet wil zeggen dat het slecht scoort op vlak van milieu

en gezondheid.

● De ecolabels:

Labels die een productcategorie “thermische isolatie” omvatten.

31

Evaluatietools

● Classificatietools:

Oorsprong: Nederland, Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en

Ecologie

Website: http://www.nibe.org

► Principe:

› Gebaseerd op een LCA-methodologie: de tool vergelijkt, per categorie en per

equivalente functionele eenheid, verschillende producten op het vlak van 17

impact-indicatoren.

› Overzicht van de globale evaluatie onder de vorm van een gewogen score,

gaande van 1a (beste keuze) tot 7c (te vermijden).

› Per indicator worden berekende waarden weergegeven.

› Monetarisatie van milieukosten

› Onderliggende gegevens: generiek en specifiek (aangeleverd door fabrikanten)

► Opmerkingen:

› De tool is momenteel gratis online raadpleegbaar (middels het aanmaken van

een gebruikersaccount).

› Kennis van het Nederlands is vereist.

32

► In beschouwing genomen impactindicatoren:

Impactindicatoren CEN

Andere (eigen aan de

tool):

X Klimaatverandering X Toxiciteit voor mensen • Hinder – geur

• Hinder - geluid–

wegtransport

• Hinder – geluid -

productieprocessen

• Hinder - licht

• Risico’s (ongevallen)

• Afval (kg)

• Energie (MJ)

• Transport (kton.km)

X Aantasting ozonlaag - Vorming bepaalde stoffen

X Verzuring bossen en water - Ioniserende straling

X Eutrofiëring X Ecotoxiciteit

X Vorming fotochemische ozon - Grondinbeslagname

X Uitputting abiotische grondstoffen -

niet-fossiel - Landschapsomvorming


fossiel - Uitputting watervoorraad

Evaluatietools


33

Green Guide

Evaluatietools


► Principe:

› Gebaseerd op een LCA-methodologie: de tool vergelijkt per categorie van

constructie-elementen en per functionele eenheidsequivalent, verschillende

producten en constructie-elementen op basis van 12 impactindicatoren.

› Overzicht van de globale evaluatie onder de vorm van een gewogen score,

gaande van A+ (beste keuze) tot E (te vermijden). De scores worden toegekend na

een weging van de verrekende gegevens van de verschillende indicatoren, maar

deze zijn zelf niet zichtbaar.

› Benadering per element, op basis van de gekozen materialen (vastliggende

keuzemogelijkheden)

› Onderliggende gegevens: generiek (representatieve waarden voor op de Britse

markt beschikbare materialen en producten).

► Opmerkingen:

› Gratis online beschikbaar (na aanmaak gebruikersaccount).

› Kennis van het Engels vereist

Oorsprong: Groot-Brittannië, Building Research Establishment

Website: http://www.bre.co.uk/greenguide

34

Green Guide

Evaluatietools


► In beschouwing genomen impactindicatoren:

Impactindicatoren CEN

Andere (eigen aan de

tool):

X Klimaatverandering X Toxiciteit voor mensen • Afval (ton)

• Nucleair afval (m³)

X Aantasting ozonlaag - Vorming bepaalde stoffen

X Verzuring bossen en water - Ioniserende straling

X Eutrofiëring X Ecotoxiciteit

X Vorming fotochemische ozon - Grondinbeslagname


niet-fossiel - Landschapsomvorming


fossiel X Uitputting watervoorraad

Oorsprong: Groot-Brittannië, Building Research Establishment

Website: http://www.bre.co.uk/greenguide

35

Evaluatietools

Evaluatietools

36

● Infofiches van producten:

► Principe:

› Milieuverklaringen van type III, geregeld door de norm ISO

14024

› Doorgaans EPD (Environmental Product Declaration) genoemd

› Vermelden de impact van het product voor een reeks milieu-

indicatoren die kan verschillen van de ene database tegen de

andere.

› Detailcijfers zijn beschikbaar, maar moeten geïnterpreteerd

worden, waarvoor een LCA-tool nodig is en een analyse

uitgevoerd door een professioneel

› Het ter beschikking stellen van dergelijke fiches is onontbeerlijk

gezien ze de grondslag vormen voor een geïntegreerde LCA-

aanpak op gebouwniveau en van de elementen waaruit het is

samengesteld.

› Ze zijn ook nuttig bij de evaluatie via certificatietools van

materialen en via de ecolabels

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=images&cd=&cad=rja&docid=1I14FC_9_199OM&tbnid=sLO0Fj71iHuzKM:&ved=0CAUQjRw&url=http%3A%2F%2Fwww.eesc.europa.eu%2F%3Fi%3Dglossaries.en.sustainable-terms.21538&ei=1RmeUozvLZOZ0AW-nYDgAQ&bvm=bv.57155469,d.d2k&psig=AFQjCNFhMtfRJUVb_hAm9zHKzCCkpCRyPA&ust=1386179406604900

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=images&cd=&cad=rja&docid=1I14FC_9_199OM&tbnid=sLO0Fj71iHuzKM:&ved=0CAUQjRw&url=http%3A%2F%2Fwww.eesc.europa.eu%2F%3Fi%3Dglossaries.en.sustainable-terms.21538&ei=1RmeUozvLZOZ0AW-nYDgAQ&bvm=bv.57155469,d.d2k&psig=AFQjCNFhMtfRJUVb_hAm9zHKzCCkpCRyPA&ust=1386179406604900

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=images&cd=&cad=rja&docid=nSeSWtx2fyGtKM&tbnid=UHZ8Ks2W8lsSkM:&ved=0CAUQjRw&url=http%3A%2F%2Fwww.dantes.info%2FTools%26Methods%2FEnvironmentalinformation%2Fenviro_info_epd.html&ei=8xmeUtakEOKR0QWOxYCYAQ&bvm=bv.57155469,d.d2k&psig=AFQjCNFhMtfRJUVb_hAm9zHKzCCkpCRyPA&ust=1386179406604900

37

Evaluatietools


► Huidige evolutie:

› Momenteel bestaat er een beperkt aantal EPDs op de Belgische markt.

› Binnenkort zal er wel een Belgische databank beschikbaar zijn. Dit project

gaat uit van de FOD Volksgezondheid, DG5 Leefmilieu. De online lancering

is voorzien voor 2014.

› In afwachting zijn volgende buitenlandse databanken raadpleegbaar:

Oorsprong: Frankrijk

Meer dan 1000 fiches beschikbaar.

Website: http://www.inies.fr

€: Gratis – Betrekking op de Franse markt.

Oorsprong: Duitsland, IBU (Institut Bauen und Umwelt)

Ongeveer 165 fiches beschikbaar.

Website: http://bau-umwelt.de

€: Gratis – Duitse en Oostenrijkse markt.


http://bau-umwelt.de/



38


Publicatie van CRTE (Luxemburg) “Leitfaden fur nachhaltiges - bauen und renovieren‘‘

Deze publicatie is een compilatie van milieugegevens en technische gegevens over een honderdtal bouwmaterialen.

De gegevens voor grijze energie en luchtverontreinigende stoffen zijn opgenomen in de database ECOINVENT.

Oorsprong: Luxemburg

Website: www.crte.lu

€: Gratis – Betrekking op de Luxemburgse markt.

Evaluatietools


http://www.crte.lu/

Evaluatietools

39

● Evaluatietools: ► Gebaseerd op een of meerdere databanken met informatie over

producten

waarvan ze gebruikmaken om de impact van een gebouwonderdeel (bv. een

dakgeheel) te berekenen.

► Maken het mogelijk meerdere scenario’s te vergelijken van de

opbouw van een constructie-element of het gebouw in zijn

geheel

De gebruiker moet zich ervan vergewissen dat de vergelijking wordt gemaakt bij

gelijke performantie (de vergelijking bijvoorbeeld van twee wanden met gelijke U-

waarde, door te spelen met de materiaaldikte en/of het soort materiaal).

► In het algemeen is het aantal impactindicatoren dat door

dergelijke tools in beschouwing wordt genomen, vrij beperkt.

► De randfactoren in beschouwing nemen om de resultaten te

interpreteren (zonder daarmee afbreuk te doen aan de relevantie van deze tools)

Evaluatietools

40

● Evaluatietools – op niveau van de elementen:

Oorsprong: Oostenrijk, Österreichisches Institut für

Baubiologie und –ökologie

Website: http://www.baubook.info

Talen: Duits

€: Gratis

Oorsprong: Zwitserland, beheer bij Holliger Consult

Website: http://www.bauteilcatalog.ch

Talen: Frans en Duits

€: Betalend

Oorsprong: Zwitserland, Ecole polytechnisch fédérale de Lausanne

Website: http://www.lesosai.com


€: Betalend

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=images&cd=&cad=rja&docid=kUTV-LP8wv00vM&tbnid=P8LC9nSGGxGToM:&ved=0CAUQjRw&url=http%3A%2F%2Fwww.be-ecotherm.fr%2Fmoyens%2F3999677&ei=LSNkUs7tJePC0QWZ2oGoDA&bvm=bv.54934254,d.Yms&psig=AFQjCNFFFEUTfqTJr30wSVbdF6jQcIJ3vw&ust=1382380677892327

http://www.baubook.info/

http://www.bauteilcatalog.ch/

http://www.lesosai.com/

41

Oorsprong: België, Passiefhuisplatform

Website: http://www.be-global.be

Talen: Nederlands en Frans

€: Gratis

Oorsprong: Zwitserland, HEIG VD (Laboratoire

d'énergétique solaire et de physique du bâtiment)

Website: http://www.eco-bat.ch


€: Betalend

Oorsprong: Oostenrijk, Österreichisches Institut für Baubiologie und

Bauökologie,

Website: http://www.ibo.at/en/ecosoft.htm

Talen: Duits en Engels

€: Betalend

Evaluatietools

● Evaluatietools – op gebouwniveau:

http://www.be-global.be/



http://www.eco-bat.ch/



http://www.ibo.at/en/ecosoft.htm

42

PassivHaus Bauteilkatalog - BAUBOOK

Evaluatietools

Oorsprong: Frankrijk, division Environnement du CSTB de Grenoble

Website: http://www.elodie-cstb.fr

Talen: Frans

€: Betalend

43 SimaPro

Evaluatietools


Oorsprong: Engeland, Building Research Establishment (BRE)

Website: http://envest2.bre.co.uk

Talen: Engels

€: Betalend

Complexe LCA-tools voor specialisten:

http://www.elodie-cstb.fr/



http://envest2.bre.co.uk/

Evaluatietools


Ontwikkeling van een Belgische tool voor levenscyclusanalyse

► Op dit moment is er geen volledige tool voor levenscyclusanalyse op maat van de

Belgische markt. De drie gewesten en het federale niveau werken echter actief samen aan de ontwikkeling van een dergelijke tool. OVAM (Openbare Vlaamse Afval Maatschappij) heeft een onderzoek laten uitvoeren dat bepalend was voor de ontwikkeling van deze tool: de MMG-studie (“milieugerelateerde materiaalprestaties van gebouw(element)en”).

► Deze studie ontwikkelt een methode voor levenscyclusanalyse waarvan de indicatoren van de milieu-impact CEN en CEN + deel uitmaken, rekening houdend met de kenmerken van de Belgische context van de bouw. Ze legt een stevige basis voor ontwikkeling van een echte Belgische LCA-tool. Het onderzoeksverslag kan worden geraadpleegd op de website van OVAM (http://www.ovam.be)

► Doelstelling? Uitvoering van een evaluatietool die kan worden gebruikt in de drie gewesten, op basis van eenzelfde methodologie (MMG), steunend op eenzelfde materiaaldatabank waarin de EPDs zijn opgenomen (volgens de eisen van het koninklijk besluit over de vermelding van milieu-informatie op bouwproducten – zie verklarende nota onder Uitdagingen – en die de CEN- en CEN+-indicatoren bevatten), die een beoordeling mogelijk maken op het niveau van zowel bouwonderdelen als gebouw.

44

http://www.ovam.be/

45

Hoe kies ik isolatiemateriaal voor mijn project?

● Voorbeeld van “snelle” voorbereidende denkoefening

► Renovatie van een gevel van een gebouw met meerdere woningen in Brussel:

Beperkingen: › Huurgebouw op de privémarkt

› Stedenbouwkundige beperkingen (bv.: gevelmateriaal en bouwlijn)

› Technische beperkingen (bv.: beheer aansluiting tussen gebouwen / beheer ondermuur / aansluiting muuropeningen en dak, …)

› Beheer brandveiligheid

› Levensduur en onderhoud

› Kosten van leveringen en uitvoering

› Energieprestatie (binnen een beperkte dikte)

› …enz.

Elementaire technische keuze › Buitenisolatie

Beschikbare producten: (belangrijkste en meest courante)

› Rotswol

› Houtwol

› EPS (standaard of grafiet)

46




- Basisanalyse :

Rotswol Houtwol EPS

Bepleistering? OK OK (opgelet ondermuur) OK

Brandveiligheid? +++

+/- -

Energieprestatie? ++ +

(veronderstelt dikkere laag)

+++

Kostprijs? + +/- (veronderstelt

verandering van materiaal

voor ondermuur / product +

€ basis /kosten van

aansluitingen want ++ dikte

in cm)

+

Stedenbouw en

gemeenschappelijk?

+ +/- (beperking dikte voor

zelfde prestatie)

+

Levensduur en onderhoud ++ + (veronderstelt “minder

sterke” minerale

bepleistering)

++


47




- Eerste keuze na basisanalyse:

- Milieucriterium: (vereenvoudigde benadering via NIBE)

Rotswol Houtwol EPS

Basiskeuze (technisch) 1 3 2

Rotswol Houtwol EPS

NIBE-classificatie 2a 2c 1c

ANDERE:

Gezondheid +/- + +/-

Afval/recyclage (basis) - +/- -

Afval/recyclage (einde

levensduur)

-

(coating op basis van

silicone)

-

(maar minerale coating)

-

(coating op basis van

silicone)


48




- Preselectie van het isolatiemateriaal:

Opmerkingen: › Elke situatie is “uniek” en de conclusies zijn niet altijd te veralgemenen

› Mogelijkheid de milieuanalyse uit te breiden op basis van een volledige levenscyclusanalyse

› Andere beperkingsparameters spelen een rol in de analyse (bv.: gedrag van de gevel en risico van slordigheden, enz.)

Rotswol Houtwol EPS

Basispreselectie

(na technische en

ecologische technische

analyse)

1 3 2

49

Conclusies: te onthouden uit de uiteenzetting

● Isolatiemateriaal: belangrijke keuze voor milieu en gezondheid

► Milieu-impact van isolatiematerialen: belangrijker dan het lijkt › De impact van het isolatiemateriaal op het vlak van milieu correct inschatten (// andere

onderdelen)

› Een langetermijnvisie om isolatiemateriaal te kiezen (en wat doe ik daarna? Recyclage? Recuperatie? Verwerking?...)

› Globale visie is nodig voor keuze van isolatiemateriaal (ATG / levensduur / vervanging / brand / besparing, …)

› Rekening houden met gezondheidsimpact op korte, middellange en lange termijn (productie / uitvoering / exploitatie / afvoer)

► Eerste keuzecriterium voor thermische isolatie: vermogen te voldoen aan technische eisen en verwachte prestaties

► Zodra de keuzemogelijkheden vastliggen, kiezen voor de thermische isolatie met de laagste milieu- en gezondheidsimpact

► Keuze maken met kennis van zaken, op basis van een evaluatie van de impact met behulp van een tool die een volledige levenscyclusanalyse van de bouwmaterialen en -producten omvat.


50

Conclusies: te onthouden uit de uiteenzetting

● 15 KWh/m².jaar? Ja, maar in een globale benadering!

► Hoe performanter een gebouw, hoe belangrijker de impact van de materialen is in verhouding

› Het is belangrijk rekening te houden met de impact van de keuze van bouwtechnieken en -materialen

› Een kwantitatieve én een kwalitatieve benadering zijn belangrijk (gezondheid/afval, …)

► Om de milieu-impact van een gebouw te beoordelen, moet rekening worden gehouden met de impact van de bouwmaterialen die zeer belangrijk is

› Bij passiefbouw is de grijze energie van de materialen belangrijker dan de primaire energie die nodig is voor verwarming (**behalve bij elektrische warmteproductie)

› Bij passiefbouw hangen de broeikasgasemissies sterk af met de materiaalkeuze.

► Elk materiaal heeft een milieu-impact. De keuze moet coherent zijn en een denkoefening op lange termijn omvatten.

› Vuistregel: “Bij gelijke prestaties moet het materiaal met de laagste milieu-impact worden gebruikt”


51

WEBSITES:

● Gids Duurzame Gebouwen van Leefmilieu Brussel: http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be/nl/publication?IDC=3

● WTCB (Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf):

http://www.wtcb.be

● Green Guide to Specification: http://www.bre.co.uk/greenguide/podpage.jsp?id=2126

● Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie: http://www.nibe.org

● EPD, 2011, The International EPD system – a communication tool for

international markets: http://www.environdec.com

● Vergelijking tussen verschillende labels (milieu en sociaal) http://www.infolabel.be

Interessante tools, websites, ...:

http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be/nl/publication?IDC=3

http://www.wtcb.be/

http://www.bre.co.uk/greenguide/podpage.jsp?id=2126

http://www.nibe.org/

http://www.environdec.com/

http://www.labelinfo.be/

52

Naslagwerken: ● ANDERSON, J., THORNBACK, J., (2012), A guide to understanding the embodied impacts

of construction products, Construction Products Association, Londen

● BORDEN, G. (ed.), (2011), Matter: Material Processes in architectural productie, Routledge

● BRADY, J., EBBAGE, A., LUNN, R., (2011), Environmental management in organizations,

The Institure of Environmental Management and Assessment (IEMA), Earthscan, New York

● CRAWFORD, R., (2011), Life Cycle Assessment in the Built Environment, Routledge

● DEPLAEZ, A. en al, (2005), Constructing architecture : materials – processes – structures,

Birkhaüser, Bazel

● HEGGER, M., AUCH-SCHWELK, V., FUCHS, M., ROSENKRANZ, T., (2009), Construire:

atlas des materiaux, Presses polytechniques et universitaires romandes, Lausanne

● HEGGER, M., DREXLER, H., ZUEMER, M., (2007), Matérialité, Birkhaüser, Bazel

● KÖNIG, H., KOHLER, N., KREIBIG, J., LÜTZKENDORF, T., (2010), A life cycle approach to

buildings, Institut für international Architektur-Dokumentation, München

● KUR, Friedrich, (1999), L’habitat écologique – Quels materiaux choisir, Terre Vivante, Metz


53

Naslagwerken(vervolg): ● OLIVA, J.-P., COURGEY, S., (2010), L’isolation thermique écologique, éditions Terre

Vivante, Mens

● SCHWARTZ, Jutta, (1998), L’écologie dans le bâtiment– Guides comparatifs pour le choix

des materiaux de construction

● SNELL, C., CALLAHAN, T., (2006), Manuel de construction écologique, La Plage, Parijs


54

Contact

Sébastien BREELS

Projectbeheerder & verantwoordelijke pool Leefmilieu

MATRIciel nv

Place de l’université, 25 etg.2

1325 Louvain-la-Neuve

: 010 75 12 78

E-mail: [email protected]

www.matriciel.be

mailto:[email protected]

http://www.matriciel.be/

opleiding duurzaam gebouw - bruxelles environnement · doelstellingen van de presentatie ......

Documents