Leefmilieu Brussel

THERMISCH, VISUEEL EN AKOESTISCH COMFORT : PROBLEMATIEK EN UITDAGINGEN

Isabelle BRUYERE

MATRIciel sa

Opleiding Duurzaam Gebouw:

Duurzaam bouwen van A tot Z

2

Doelstellingen van de presentatie

● De verschillende aspecten van het akoestisch,

visueel en thermisch comfort definiëren

● Een overzicht geven van de belangrijke

parameters van het architecturaal of technisch

ontwerp die het comfort beïnvloeden

● Acties voorstellen voor een samengaan van

● energie- en milieuprestaties

● en comfort.

3

Comfort: Uitdaging

We brengen bijna 80% van de tijd binnen door!

● Thuis, op kantoor, in de winkel, …

Naast de intrinsieke doelstelling van comfort, is er ook

een economische doelstelling:

●Productiviteit op het werk

●Beperking van absenteïsme

●Stabiliteit van de huurders

4

1. Het akoestisch comfort

1.1 Geluidsniveaus, comfort en gezondheid

1.2 Aandachtspunten voor een goede akoestiek

2. Het thermisch comfort

2.1 Parameters die het thermisch comfort beïnvloeden

2.2 Aandachtspunten voor comfort in de winter

2.3 Aandachtspunten voor comfort in de zomer

3. Het visueel comfort

3.1 Representatieve waarden van visueel comfort

3.2 Aandachtspunten voor een goed visueel comfort

Plan van de uiteenzetting

Structurele geluidshinder

1.885 km wegen

215 km tramsporen en 65 km treinsporen

40 km metrosporen

Luchthaven op 11 km

van het centrum

1. Akoestisch comfort: Bronnen van hinder

Geluidshinder van inrichtingen

2.000 economische activiteiten:

ventilatie, bouwterreinen, concertzaal,

sportzaal, horeca, discotheek

Buurtlawaai 1 miljoen inwoners

400.000 pendelaars

School, sirenes, alarmen, kermissen,

markten, enz.

Afbeeldingen – Bron BIM. 5

Multi-blootstelling 2006

1.1 Geluidscomfort: Referentiewaarden

Afbeelding – Bron BIM.

GEMIDDELDE

GELUIDSERVARING GELUIDSNIVEAU GELUIDSOMGEVING GESPREK

Zeer luid

Luid

Matig stadslawaai

Relatief rustig

Rustig

achtergrondgeluid

Zeer rustig

Stilte

Autoweg, bouwwerf, …

Weg met druk verkeer,

grote laan, …

Stadscentrum,

winkelstraat, …

Residentiële wijk,

verbindingsweg, …

Binnenplaats, platteland

Nachtgeluid in een

landelijke omgeving

Woestijn

Moeilijk

Luid praten

Praten met normale

stem

Fluisteren

1.1 Geluidscomfort: Referentiewaarden

Afbeelding - Bron BIM.

Referenties Indicatoren Waarden - dB(A)

WGO

Buiten de woningen

Dag (LAeq, T=16h)

Ernstige hinder 55

Nacht (LAeq, T=8h) 45

40 (2009)

Plan voor de preventie en

bestrijding van het lawaai in

het BHG

Dag (LAeq, T=12h) 65

Nacht (LAeq, T=8h) 60

Vliegtuigenbesluit + Overeenkomsten met de NMBS (24/01/2001) en de MIVB

(Tram en metro 25/06/2004)

Stress

Slapeloosheid

Hart- en vaatziekten

Auditieve effecten

Invloed op de prestaties

Aantasting van het begripsvermogen

LAWAAI

1.1. Lawaai - Impact op de gezondheid

Bron: BIM

1.1 Lawaai - Impact op de gezondheid Effecten hangen af van blootstellingsduur en intensiteit

58% van de Brusselse bevolking (575.000 personen)

vertoont een verhoogd potentieel risico op een

hartaanval van 40% (rekening houdend met een

blootstelling van + 20 jaar aan het wegverkeerslawaai

overdag van 50dB(A))

Duur dagelijkse blootstelling zonder gevolgen in functie van het geluidsniveau

Afb

ee

ldin

g -

Bro

n B

IM.

9

1.2 Zorgen voor akoestisch comfort: welke strategie?

● Hiërarchie actiebeginselen

Vermindering aan de bron

Vermindering bij de verspreiding

Isolatie

10 Afbeelding - Bron BIM.

Verspreiding

Emissie Immissie

1.2: Het geluid verminderen aan de bron Architecturale inrichting

Oplossingen voor het geluid van installaties: plaats van de luidruchtige uitrustingen

11

Afb

ee

ldin

g –

Bro

n W

TC

B

Figuur 28 – Verbetering van de geluidsisolatie door de contactoppervlakte met de stookruimte te verkleinen

Figuur 29 – Verbetering van de geluidsisolatie door de oppervlakte van de ruimte naast de stookruimte te vergroten

Stookruimte Stookruimte

Stookruimte Stookruimte

Slaapkamer

Slaapkamer Slaapkamer

Slaapkamers

Woonkamer Woonkamer

1.2 Isolatie tegen luchtgeluiden

AKOESTISCH De isolatie gebeurt door de massa van de wand of door optimalisering van het dubbelewandeffect.

THERMISCH

Groot verschil tussen thermische isolatie en geluidsisolatie

Afbeeldingen - Bron WTCB 12

1.2 Isolatie tegen luchtgeluiden

1. Massieve wanden: enkele of dubbele muur met contacten tussen de muren

2. Dubbele muren: dubbele muur zonder contacten

Akoestische verzwakkingsindex van de wanden Rw: twee grote isolatieprincipes

14 cm spouwen:

Rw = 54 dB

2 x 14 cm in verband geplaatste spouwen:

Rw = 58 dB 2 x 14 cm ontkoppelde spouwen:

Rw = 84 dB!!

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

10

0

12

5

16

0

20

0

25

0

31

5

40

0

50

0

63

0

80

0

1k

1,2

5k

1,6

k

2k

2,5

k

3,1

5k

R

[dB

]

Séparation complète

Contacts ponctuels

Liaisonnés

m1 m2

d

m1

Afb

ee

ldin

gen -

Bro

n W

TC

B

Volledige scheidng

Plaatselijke contacten

In verband geplaatst

1.2 Voortplanting van luchtgeluiden in gebouwen: laterale transmissie

D

F

d

f

D

F

d

f

Pour hautes

isolations :

TL non négligeables

Afbeeldingen - Bron WTCB 14

Voor doorgedreven

isolaties:

Niet onbelangrijke

ZT

1.2 Contactgeluiden Lokalen boven elkaar

Aangrenzende lokalen

Zijdelings via "vloer – vloer"

Zijdelings via "vloer – scheidingswand"

Direct via de vloer

Zijdelings via "vloer – muren"

L2

L2

Afbeeldingen - Bron WTCB

15

Dragende vloer

Afwerkingslaag

Anti-trillingsprod.

dekvloer

Anti-trillingsvoeg!

ΔLw zo hoog mogelijk!

1.2 Tempering van contactgeluiden:

zwevende dekvloeren

Afbeelding – Bron WTCB

1.2 Beheer van het geluid van de uitrustingen

Type van wand

Elastische draagsteunen

Voegen

Afbeeldingen - Bron WTCB

17

Af te raden plaatsing

(sterke uitstraling geluid) Aanbevolen plaatsing

(zwakke uitstraling geluid)

Wand Wand

Zwak Sterk

1.2 Beheer van het geluid van de uitrustingen

Afbeeldingen - Bron WTCB

18

2. Het thermisch comfort

Definitie

● Thermisch comfort wordt gedefinieerd als "een

staat van tevredenheid van het lichaam tegenover

de thermische omgeving".

19

20

2.1. PARAMETERS DIE HET THERMISCH COMFORT BEÏNVLOEDEN

● metabolisme: productie van warmte binnen het

menselijk lichaam

● kleding: thermische weerstand tussen huid en omgeving

● omgevingstemperatuur van de lucht

● temperatuur van de wanden

● relatieve vochtigheid

● luchtsnelheid

Bron: Energie+

Zittend

Licht

werk

21

2.1 METING VAN THERMISCH COMFORT

De PMV (predicted mean vote) kan statistisch gezien

verbonden worden aan een tevredenheidsniveau PPD

(Predicted Percentage of Dissatisfied)

22

2.1 METING VAN THERMISCH COMFORT

Norm NBN EN 15251 definieert de comfortcategorieën

22

Tabel A.1 – Voorbeelden van aanbevolen categorieën voor het ontwerp van

verwarmde gebouwen met klimaatregeling

Categorie Globale thermische toestand van het lichaam

Predicted Mean Vote

23

Huidige norm (NBN EN 15251)

● In lokalen met klimaatregeling zijn deze PMV-waarden

gelijkgesteld met richttemperaturen

Tabel A.2 – Voorbeelden van aanbevolen basistemperaturen binnen voor het ontwerp van gebouwen en

verwarmings-, ventilatie- en klimaatregelingsystemen

Type gebouw of ruimte

Operatieve temperatuur °C

Minimum voor de

verwarming

(winterseizoen),

~ 1,0 clo

Maximum voor de

koeling (zomerseizoen)

~ 0,5 clo

Woninggebouwen: woonkamers

(slaapkamers, living, keuken, enz.

Sedentair ~ 1,2 met

Woninggebouwen: andere ruimten

(bergruimte, gangen, enz.)

Rechtstaand – stappen ~ 1,6 met

Individueel bureau (gesloten)

Sedentair ~ 1,2 met

2.1 Indicatoren VAN THERMISCH COMFORT

Categorie

13

2.1. PARAMETERS DIE HET THERMISCH COMFORT BEÏNVLOEDEN

Bovenop de invloed van de fysieke parameters, volgens

het aanpassingsvermogen:

Aanpassing van het individu aan het klimaat:

● Fysiologisch: wijziging op enkele dagen tijd van de reactie

van het lichaam op eenzelfde omgeving.

► In de winter, temperatuur van de huid of metabolisch niveau.

► In de zomer, zweetvermogen, daling van het hartritme.

● Gedrag

► Bewuste of onbewuste reactie op een situatie die men gewaarwordt:

Kleding, dranken, verplaatsing, wijziging uurschema (siësta)

● Psychologisch

► Intolerantie voor verschillen als de bewoner geen controle heeft.

► Belangrijke anticipatie. Een verrassingseffect wordt slechter

verdragen dan een aangekondigde wijziging.

25

2.1 METING VAN THERMISCH COMFORT

Huidige norm (NBN

EN 15251)

● In lokalen zonder

klimaatregeling

● Deze bereiken zijn

bruikbaar indien

►de vensters gemakkelijk open kunnen naar buiten

►de open stand van de vensters kan worden aangepast door de

bewoners.

►geen enkele klimaatregeling in werking is.

►er kunnen andere lage-energiemethodes bestaan voor een

individuele controle van de kamertemperatuur(ventilators, luiken,

ventilatie 's nachts, enz.)

►het bewijs van de naleving ervan impliceert een dynamische

simulatie of een monitoring

Bron: Guide Duurzame Gebouwen - G_WEL02 - Het thermisch comfort

verzekeren , Leefmilieu Brussel 2013

15°C

20°C

25°C

30°C

35°C

-15°C -10°C -5°C 0°C 5°C 10°C 15°C 20°C 25°C 30°C

Tem

pé

ratu

re o

pé

rati

ve

Température de référence

Limite_sup cat III

Limite_sup cat II

Limite_sup cat I

Limite_inf cat I

Limite_inf cat II

Limite_inf cat III

Op

era

tieve

tem

pe

ratu

ur

Referentietemperatuur

Bovengrens cat III

Bovengrens cat II

Bovengrens cat I

Ondergrens cat II

Ondergrens cat

Ondergrens cat I 15°C

20°C

25°C

30°C

35°C

-15°C -10°C -5°C 0°C 5°C 10°C 15°C 20°C 25°C 30°C

Tem

pé

ratu

re o

pé

rati

ve

Température de référence

Limite_sup cat III

Limite_sup cat II

Limite_sup cat I

Limite_inf cat I

Limite_inf cat II

Limite_inf cat III

16

2.2 THERMISCH COMFORT VERZEKEREN IN DE WINTER

● Koude wand

► Isolatie bij renovatie

► Keuze van het type beglazing

We definiëren een temperatuur die aangenaam aanvoelt (ook wel "operatieve temperatuur" of "droog resulterende temperatuur" genoemd):

Operatieve T° = (T°lucht + T°wanden) / 2

voor zover de luchtsnelheid niet groter is dan 0,2 m/s.

Bron: Praktische Gids voor Duurzaam Bouwen Fiche ENE02 - EEN

WARMTESTRATEGIE ONTWIKKELEN – Leefmilieu Brussel

17

2.2 THERMISCH COMFORT VERZEKEREN IN DE WINTER

● Snelheid en luchttemperatuur

► Keuze van de ventilatieopeningen

► Verwarming op lucht in passief of ZLE-gebouwen?

Bron: Energie +

Relatieve luchtvochtigheid

● comfortzones op het vlak van

relatieve vochtigheid:

► 40 tot 60% voor een optimaal

comfort,

► 30 tot 70% voor een goed comfort

9

Bron: Praktische Gids voor Duurzaam Bouwen Fiche CSS13 – THERMISCH

COMFORT OPNIEUW DEFINIËREN – Leefmilieu Brussel

2.2 THERMISCH COMFORT VERZEKEREN IN DE WINTER

21

In te voeren maatregelen

● De zonnewinsten beperken

► Beglaasde oppervlakte

► Keuze van de beglazing

► Zonwering

● De interne winsten beperken

► Kunstmatige verlichting

► burotica

● Zorgen voor natuurlijke koeling

► Natuurlijke ventilatie

► Geothermische energie

2.3. THERMISCH COMFORT VERZEKEREN IN DE ZOMER

30

Vaste buitenzonwering

► PRO:

› Goede zonwerende eigenschappen

› Gratis zonnewinsten mogelijk maken in de winter

› Geen of weinig onderhoud, Lange levensduur

› Relatief kleine investeringskosten indien geïntegreerd in architectuur

2.3. THERMISCH COMFORT VERZEKEREN

IN DE ZOMER - Zonnewinsten beperken

● Vuistregel: horizontale diepte overstek =

0,7*raamhoogte Bron: Energie +

► CONTRA:

› Alleen mogelijk op de

zuidgevel

› Weinig of niet flexibel/regelbaar

› Geen wering van diffuse

straling

27

Mobiele buitenzonwering

● Toepassing op de zuid-, oost- en westgevels

● Zonnegordijnen - Typische waarden:

› g = 0,07…0,40

› Lichttransmissie = 0,07 ... 0,40

● Oriënteerbare en mobiele, gemotoriseerde lamellen

► Typische waarden:

› Factor g = 0,15

› Lichttransmissie = 0,5

● Contra

► beheer

► kosten

► Essentiële bescherming tegen wind

► Onderhoud (motoren, bladen)

2.3. THERMISCH COMFORT VERZEKEREN IN DE ZOMER - Zonnewinsten beperken

Bron: Gids Duurzame Gebouwen - G_WEL02 –

Het thermisch comfort verzekeren, Leefmilieu

Brussel 2013

Zonwering tegen verblinding

visueel comfort

Zonwering aan de buiten- of

binnenkant

32

2.3. THERMISCH COMFORT VERZEKEREN IN DE ZOMER - Zonnewinsten beperken

Zonwering tegen oververhitting

thermisch comfort

Zonwering aan de buitenkant

Bron: Cenergie

33

Beglazing met zoncontrole

► PRO:

› Goedkoop

› Lange levensduur, geen onderhoud

› Vrij zicht naar buiten

› Ook mogelijk voor renovaties: zonwerende folie

► CONTRA:

› Spiegeleffect kan als storend ervaren worden

› Minder warmtewinsten tijdens de winter

› Natuurlijk beperkte natuurlijke verlichting en dit het hele jaar door

2.3. THERMISCH COMFORT VERZEKEREN

IN DE ZOMER - Zonnewinsten beperken

Zonwerende

beglazing

Spectraal selectieve

beglazing

G 0,10...0,45 0,17…0,43

TL 0,10…0,45 0,30…0,70

30

Warmtewinsten beperken door

kunstverlichting

● Geïnstalleerd vermogen

● Regeling

► Dimmen op basis van het binnenkomende daglicht

► Aanwezigheidsdetector

2.3. THERMISCH COMFORT VERZEKEREN IN DE ZOMER - De interne winsten beperken

Warmtewinsten beperken door burotica

● Geïnstalleerd vermogen: maximaal 15 W/m² voor kantoren

● Vermijd dat toestellen onnodig ingeschakeld blijven:

stand-by stand regelen

31

8 – 13°C buiten

4 – 17°C buiten

Hoe meer je isoleert, hoe meer je de koude van de

lucht kunt benutten

2.3. THERMISCH COMFORT VERZEKEREN IN DE ZOMER Op natuurlijke wijze beantwoorden aan de vraag naar koude

Verdeling van de koude- en warmtevraag over het jaar naargelang van de

buitentemperatuur – Bron: Architecture et Climat - UCL

Energievraag – gecumuleerd profiel volgens buitentemperatuur

Warmtevraag – lage energie

Koudevraag – lage energie

Warmtevraag – passief

Koudevraag – passief

2.3. THERMISCH COMFORT VERZEKEREN IN DE ZOMER

Op natuurlijke wijze beantwoorden aan de vraag naar koude

36

Intensieve ventilatie - principe

► Een controleerbare doordringbaarheid

van de gebouwschil organiseren

vensters,

roosters,

jaloeziekleppen, …

om het gebouw gratis af te koelen met

frisse buitenlucht

(meestal 4 tot 8 vol/h)

Bron: Cenergie

37

Nachtventilatie

► Beperkingen

› Kans op onaangename tocht en geluidsoverlast

› Privacy & inbraakveiligheid (beveiligde openingen)

› Enkel mogelijk indien voldoende (beschikbare) thermische massa

› Samenwerking van de bewoners (beperkte efficiëntie) OF motorisering van

de openslaande vleugels

2.3. THERMISCH COMFORT VERZEKEREN IN DE ZOMER

Op natuurlijke wijze beantwoorden aan de vraag naar koude

37 Bron: Energie +

Zware muren

(geïsoleerd langs buiten)

Lichte muren

(geïsoleerd langs binnen) Vloer

Vertrek met

weinig inertie

Geen wanden of

lichte wanden

Tapijt

Vertrek met

sterke inertie

Zware wanden

Tegels

Betonstructuur

Onmiddellijke toevoer

Uitgestelde werkelijke belasting

Opgeslagen warmte

Afgegeven warmte

Grondbuis (aardwarmtewisselaar (AWW),

bodem/lucht warmtewisselaar, Canadese/Provençaalse put)

► Werkingsprincipe:

› temperatuur in ondergrondse buis is vrij stabiel

› in de zomer/winter wordt de lucht licht afgekoeld / voorverwarmd

► Uitvoering:

› Plaatsing op +/- 2 m diepte

› Lengte +/- 50 m

› Helling 2%

► PRO: Beperking van de temperatuurpieken in de zomer

► CONTRA

› Weinig besparing in de winter als de warmterecuperator op de

balansventilatie is

› Risico van schimmelvorming en condensatiewater dat blijft staan

correcte helling – Gladde afwerking van binnenwand noodzakelijk

› Plaatsruimte 38

2.3. THERMISCH COMFORT VERZEKEREN IN DE ZOMER

Op natuurlijke wijze beantwoorden aan de vraag naar koude

39

Geothermische opslag

► Verticale of horizontale bodemwarmtewisselaar (enkel

eengezinswoningen)

► Combinatie met warmtepomp

► geothermische putten 20 tot 150 m diepte

► „s winters warmte onttrekken

► „s zomers warmte toevoegen

● Beperkingen

► Grondbeslag

► Koudevraag = warmtevraag

2.3. THERMISCH COMFORT VERZEKEREN IN DE ZOMER

Op natuurlijke wijze beantwoorden aan de vraag naar koude

40

3.1 Het lichtcomfort garanderen

Kwantitatieve gegevens

► Daglichtfactor (DLF)

► Daylight autonomy (autonomie bij daglicht)

Percentage van de gebruikte uren per jaar, waarbij het vereiste

minimale verlichtingsniveau verzekerd kan worden door natuurlijk

licht alleen. Voorbeeld: Een daglichtautonomie van 70% voor een werkplaats die in de week gebruikt wordt van 8 u

tot 18 u en een minimale verlichting van 500 lux houdt in dat de gebruiker in principe 70% van het jaar

enkel met natuurlijk licht kan werken.

► Usefull daylight indicator (UDI 500 lx – 3.000 lx)

Percentage van de gebruikte uren per jaar waarin de verlichting

wordt verzekerd door natuurlijk licht alleen ligt tussen 500 lx en

3.000 lx.

► Eenvormigheid

6

3.1. Daglichtfactor

DLF < 0.5 % Onvoldoende

0,5 % < DLF < 1 % Laag

1 % < DLF < 2 % Voldoende

2 % < DLF < 3 % Goed

3 % < DLF < 5 % Zeer goed

5 % < DLF Opgelet

verblinding

Bron: Energie +

Werkblad

DLF

42

3.1 Daglichtfactor

Beperkingen DLF

De DLF houdt geen rekening met directe bezonning, en dus ook niet met:

de oriëntatie van het gebouw

de plaats van het gebouw (baan van de zon)

het klimaat (type van bewolktheid)

Eenvormige gevels

Te grote muuropeningen = oververhitting + verblinding

Bewolkingsgraad in

België

69.00 81.00 81.00 81.00 81.00 68.00

74.00 78.00 80.00 80.00 79.00 74.00

69.00 73.00 76.00 76.00 74.00 70.00

63.00 67.00 69.00 69.00 67.00 63.00

54.00 58.00 60.00 61.00 59.00 57.00

44.00 47.00 51.00 53.00 50.00 48.00

31.00 37.00 39.00 40.00 38.00 33.00

28.00 27.00 33.00 30.00 28.00 26.00

16.00 23.00 25.00 25.00 22.00 24.00

%

80.0+

72.0

64.0

56.0

48.0

40.0

32.0

24.0

16.0

8.0

0.0

83.00 83.00 83.00 83.00 83.00 83.00

81.00 81.00 82.00 82.00 81.00 81.00

78.00 79.00 80.00 80.00 80.00 79.00

75.00 76.00 77.00 77.00 76.00 76.00

71.00 73.00 73.00 73.00 73.00 72.00

67.00 68.00 69.00 69.00 69.00 68.00

61.00 63.00 63.00 64.00 63.00 63.00

57.00 59.00 60.00 61.00 60.00 59.00

55.00 57.00 58.00 59.00 58.00 56.00

%

80.0+

72.0

64.0

56.0

48.0

40.0

32.0

24.0

16.0

8.0

0.0

70.00 81.00 82.00 82.00 81.00 70.00

75.00 79.00 80.00 80.00 80.00 76.00

71.00 76.00 77.00 76.00 76.00 72.00

66.00 69.00 71.00 71.00 70.00 67.00

58.00 62.00 63.00 62.00 62.00 60.00

50.00 53.00 55.00 56.00 55.00 53.00

39.00 43.00 44.00 47.00 45.00 41.00

30.00 35.00 34.00 35.00 33.00 30.00

26.00 30.00 31.00 31.00 27.00 28.00

%

80.0+

72.0

64.0

56.0

48.0

40.0

32.0

24.0

16.0

8.0

0.0

Analysis GridAnnua l illuminanceContour Range: 0.0 - 80.0 %

In Steps of: 8.0 %© E C O T E C T v 5

Hypothese:

Oppervlakte venster / oppervlakte gevel = 40 %

Netto lichtgevende oppervlakte / vloeroppervlakte = 17,3 %

3.1 Eenvormigheid

43

Oppervlakte venster / oppervlakte gevel = 100 %

Netto lichtgevende oppervlakte / vloeroppervlakte = 44 %

44

3.1 Het lichtcomfort garanderen – kwalitatieve aspecten

● Visueel comfort

► spectrum van het natuurlijk licht

► variabiliteit van het natuurlijk licht (kleur en intensiteit)

► visuele communicatie naar buiten

Vergezicht dat het oog laat rusten nadat het naar een

voorwerp dichtbij gekeken heeft

● Gezondheid, welzijn, productiviteit

Het licht regelt het dagelijks bioritme, 24-uurritme genoemd

►meer licht meer energie

►een gebrek aan natuurlijk licht zorgt voor minder energie en meer

loomheid, en tast de kwaliteit van de slaap aan

►een gebrek aan licht heeft een invloed op seizoensgebonden

depressies

45

3.2 Het lichtcomfort garanderen – aandachtspunten

► A. Compactheid van het gebouw

► B. Type van beglazing

► C. Glasoppervlakte

► D. Type van zonwering

46

aD,max = 2,5 x (hLi - hTa) [m]

aD,max maximale diepte van de zone die daglicht ontvangt

hLi hoogte van de bovendrempel ten opzichte van de vloer

hTa hoogte van het referentievlak ten opzichte van de vloer

3.2.A Het lichtcomfort garanderen – aandachtspunten

Compactheid van het gebouw

Bron: Reloso

47

3.2.B Het lichtcomfort garanderen – aandachtspunten Type van beglazing

Lichttransmissie (LT) en Kleurweergave van de beglazing

(RD65 ou Ra)

Helder glas Selectief glas

Lichttransmissie: 80%

RD65 = 98%

Lichttransmissie: 70%

RD 65 = 96%

Zonwerende beglazing: LT 50% / FS 28% - RD65 = 93% Bron: Energie +

Weerkaatsing

Weerkaatsing Weerkaatsing Zonne-

factor

Transmissie .

Transmissie

Absorptie

Absorptie

Zonne-

factor

48

3.2.C Het lichtcomfort garanderen – aandachtspunten Glasoppervlakte

● Daglichtinval >< Verlies

1,5 W/m²K >< 0,25 W/m²K

Venster 6x meer verlies

0,9 W/m²K >< 0,15 W/m²K

Lag

e-e

nerg

ie

Pass

ief

49

Daglicht > < Zonnewinst in de zomer

► risico van oververhitting

► bijkomend koudeverbruik

Zonnewinst bij heldere

hemel in België, door

dubbele beglazing.

3.2.C. Het lichtcomfort garanderen – aandachtspunten Glasoppervlakte

Bron: Energie +

Oriëntatie Z; helling 90°

Oriëntatie O; helling 90°

Oriëntatie Z-O; helling 90°

Horizontaal

Opvangen

Vasthouden

Verdelen

Opslaan

Warmtestrategie

50

● Compromis tussen

► maximale daglichtinval

► maximale zonnewinst in de winter (woningen)

► beperkte zonbelasting in de zomer

► en minder verliezen door transmissie

● 20% van de vloeroppervlakte voor daglichtinval

● Maximale glaspartij in een woning in gevel aan zuidkant:

maximale zonnewinst in de winter MET zonwering

● In de tertiaire sector, maximale beglazing in de gevel

aan de noordkant voor maximale daglichtinval

3.2.C. Het lichtcomfort garanderen – aandachtspunten Glasoppervlakte

51

3.2. C Het lichtcomfort garanderen – aandachtspunten Glasoppervlakte

●Verlichtingsniveau >< relatie met de buitenwereld

Zittende

persoon

Steunmuur 90 cm

Steunmuur 50 cm

Geen steunmuur

75.00 81.00 81.00 80.00 81.00 75.00

76.00 78.00 80.00 79.00 79.00 76.00

73.00 75.00 76.00 76.00 76.00 73.00

68.00 70.00 71.00 71.00 71.00 69.00

62.00 64.00 66.00 65.00 65.00 63.00

56.00 58.00 59.00 59.00 59.00 58.00

48.00 50.00 53.00 53.00 51.00 51.00

42.00 44.00 46.00 47.00 46.00 44.00

39.00 40.00 42.00 43.00 42.00 40.00

%

80.0+

72.0

64.0

56.0

48.0

40.0

32.0

24.0

16.0

8.0

0.0

76.00 81.00 81.00 81.00 81.00 76.00

76.00 79.00 80.00 80.00 80.00 77.00

74.00 76.00 77.00 77.00 77.00 74.00

68.00 71.00 72.00 72.00 71.00 69.00

62.00 64.00 66.00 67.00 65.00 63.00

55.00 58.00 58.00 58.00 59.00 57.00

45.00 48.00 49.00 50.00 50.00 47.00

37.00 39.00 41.00 42.00 42.00 38.00

33.00 36.00 37.00 38.00 37.00 34.00

%

80.0+

72.0

64.0

56.0

48.0

40.0

32.0

24.0

16.0

8.0

0.0

Helder glas

Selectief glas Afdak Lamellen Gebouw

Hypothese: Oppervlakte venster / oppervlakte gevel = 50

%

3.2.D Het lichtcomfort garanderen – aandachtspunten Keuze van zonwering Impact op de verlichtingskwaliteit

52

71.00 80.00 80.00 79.00 80.00 71.00

73.00 77.00 79.00 79.00 78.00 74.00

70.00 73.00 74.00 75.00 73.00 71.00

64.00 69.00 70.00 70.00 69.00 66.00

60.00 61.00 63.00 63.00 62.00 61.00

52.00 55.00 56.00 56.00 56.00 54.00

42.00 47.00 50.00 49.00 48.00 45.00

35.00 38.00 40.00 40.00 38.00 37.00

32.00 34.00 36.00 36.00 36.00 33.00

%

80.0+

72.0

64.0

56.0

48.0

40.0

32.0

24.0

16.0

8.0

0.0

61.00 73.00 73.00 72.00 73.00 60.00

68.00 72.00 74.00 74.00 73.00 69.00

67.00 71.00 72.00 72.00 69.00 66.00

63.00 66.00 67.00 68.00 66.00 62.00

56.00 58.00 60.00 59.00 58.00 58.00

47.00 48.00 52.00 50.00 51.00 49.00

36.00 39.00 42.00 40.00 39.00 37.00

26.00 33.00 30.00 33.00 31.00 31.00

22.00 27.00 25.00 30.00 28.00 26.00

%

80.0+

72.0

64.0

56.0

48.0

40.0

32.0

24.0

16.0

8.0

0.0

75.00 81.00 81.00 81.00 81.00 74.00

73.00 76.00 78.00 77.00 76.00 71.00

57.00 64.00 66.00 67.00 64.00 60.00

29.00 35.00 39.00 39.00 34.00 31.00

10.00 16.00 18.00 18.00 16.00 11.00

1.00 5.00 7.00 6.00 5.00 2.00

0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

Zonneblinden Mobiel

Tegen oververhitting en verblinding

Licht op de lamellen

Zicht naar buiten

53

3.2.D Het lichtcomfort garanderen – aandachtspunten

Keuze van zonwering Daglicht >< Zonnewinsten

Binnenaanzicht van zonneblinden in twee

delen / Het onderste deel is afgesloten en

houdt de directe zonnestralen tegen, terwijl

het bovenste deel openstaat en het daglicht

binnenlaat

54

Daglicht >< Zonnewinsten

3.2.D Het lichtcomfort garanderen – aandachtspunten

Keuze van zonwering

Jaloezie Mobiel

Tegen oververhitting en verblinding

Licht weerkaatst door de vloer

Zicht naar buiten

55

3.2.D Het lichtcomfort garanderen – aandachtspunten Keuze van zonwering

Daglicht >< Zonnewinsten

Bron: Cenerge

Diffuse transmissie van het doek: 2%

Verticale markies

Markies met uitsteek 38°

Markies met uitsteek 53°

Verlic

htingsste

rkte

(lx

)

Diepte (m)

50° boven de

horizon

50° boven de

horizon

56

Om te onthouden van de presentatie

● De notie comfort gaat veel verder dan het

thermisch comfort

● Het comfort vloeit voort uit een geheel van

aandachtspunten

● Passieve maatregelen genieten de

voorkeur

Nuttige links

● De Internetsite van Leefmilieu Brussel, meer bepaald de pagina over de vermindering van de geluidsoverlast in een stedelijk milieu

Start pagina > Particulieren > Thema‟s > Geluid > Beperken van de geluidshinder in de stad

● De atlas “Geluidshinder door het verkeer–Strategische kaarten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest”

Start pagina > Particulieren > Thema‟s > Geluid > De toestand in Brussel > Geluidskaarten en blootstelling van de bevolking

● Het vademecum van het stedelijk verkeerslawaai

Start pagina > Professionelen > Thematische index > Vademecum voor wegverkeerslawaai in de stad

● “Rustig wonen in Brussel - 100 tips om zich te beschermen tegen lawaai… en er geen te maken”, BIM, 2013

Start pagina > Documentatiecentrum > OnlineBibliotheek > Zoeken in onze publicaties > Geluid

o Energie+:

http://www.energieplus-lesite.be/

Nuttige hulpmiddelen, websites, enz.:

58

o Alter-clim: hulpmiddel om

natuurlijk gekoelde ruimtes te

ontwerpen:

http://app.leefmilieubrussel.be/alt

er_clim

o Elisabeth Gratia, AMCO2361 – Physique appliqué au bâtiment – notes de

cours, Université catholique de Louvain, consultable en ligne à l‟adresse

http://www-energie2.arch.ucl.ac.be/

59

Informatie over de natuurlijke verlichting van lokalen:

● De internetsite “l‟éclairage naturel des bâtiments", van de Université

Catholique de Louvain: http://www-energie.arch.ucl.ac.be/eclairage/

● NBN L 13-002, Voorafbepaling van de daglicht-verlichtingssterkte bij

overtrokken hemel (benaderende grafische methode), Belgisch

Instituut voor Normalisatie, Brussel, 1972

● S.Reiter, A. De Herde, L‟éclairage naturel des bâtiments, Presses

Universitaires de Louvain, 2004

(http://www.i6doc.com/fr/livre/?GCOI=28001100097400)

● F.Simon, JM.Hauglustaine, La fenêtre et la gestion de l‟énergie -

Guide pratique pour architectes, Ministère de la Région Wallonne,

2002

http://energie.wallonie.be/fr/brochure-la-fenetre-et-la-gestion-de-l-

energie-guide-pratique-pour-les-

architectes.html?IDD=11690&IDC=6099

Nuttige hulpmiddelen, websites, enz.:

60

Referenties Gids Duurzame Gebouwen:

http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be

61

● G_WEL00 - Welzijn, comfort en gezondheid in duurzame

gebouwen

Visueel comfort :

● G_WEL03 - Zorgen voor visueel comfort dankzij natuurlijk

licht

● G_ENE01 – Optimaal gebruik van kunstlicht

En om het akoestisch comfort te benaderen vanuit het

standpunt van de persoon die zich in het gebouw bevindt,

maar ook van de omwonenden:

● G_WEL01 - Het akoestisch comfort verzekeren

● G_PHY03 - De bijdrage van het gebouw aan de

geluidshinder in de wijk beperken

Referenties Gids Duurzame Gebouwen: www.leefmilieubrussel.be/gidsduurzamegebouwen

62

Voor het thermisch comfort:

● G_WEL02 - Het thermisch comfort verzekeren

● G_ENE03 - Transmissieverliezen beperken

● G_ENE04 - Infiltratieverliezen beperken

● G_ENE05 - Een hoge thermische inertie verzekeren

● G_ENE06 - Warmtelasten beperken

● G_ENE07 - Een passieve koelstrategie toepassen

● G_ENE10 - Verwarming, koeling en sanitair warm water:

efficiënte installaties garanderen

Referenties Gids Duurzame Gebouwen: http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be

63

Contact

Isabelle BRUYERE

MATRIciel sa – projectbeheerder

Place de l‟Université, 25 – 1348 Louvain-la-Neuve

: 010 24 15 70

E-mail: bruyere@matriciel.be