Leefmilieu Brussel

DUURZAAM MATERIAALGEBRUIK:

PROBLEMATIEK EN UITDAGINGEN

Liesbet TEMMERMAN

cera|a| asbl

Opleiding Duurzaam Gebouw :

Duurzaam bouwen: kort overzicht

2

Doelstellingen van de presentatie

● De uitdagingen die verband houden met een

duurzame keuze van bouwmaterialen en

-producten en bouwtechnieken aanstippen.

● Herhalen wat we, in de eerste plaats, mogen

verwachten van een bouwproduct.

● Het begrip "Levenscyclus" voorstellen, dat de

sleutel is voor een objectieve beoordeling van de

milieu- en gezondheidsimpact van een materiaal,

een element, een gebouw.

● De principes van de Aanpak Duurzaam Bouwen

belichten vanuit de invalshoek van de

bouwmaterialen.

3

● Uitdagingen die verband houden met een

duurzame keuze van bouwmaterialen en

-producten

● Wat verwachten we van bouwmaterialen /

bouwproducten?

● De notie "levenscyclus" van een materiaal /

product.

● Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen

► Bij het ontwerp van het project

► Bij de keuze van bouwmaterialen en -elementen die

worden gebruikt

Algemeen schema van de presentatie

4

UITDAGINGEN

5

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten

● De uitputting van de natuurlijke grondstoffen en de

afvalproblematiek

● De evolutie van de energieprestatiestandaard voor

gebouwen

● De hoge vlucht van de erkenningssystemen inzake

duurzaam bouwen

● De recuperatie en het hergebruik van materialen en

elementen

● De impact van de bouwmaterialen en -technieken op de

menselijke gezondheid

6

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten

● De uitputting van de natuurlijke grondstoffen

› Aanvoer van (grond)stoffen, gebruik van hulpbronnen (energie,

water), die al dan niet hernieuwbaar zijn.

› Op wereldschaal, bouwsector = het grootste deel van de

grondstoffen.

› In Europa: 31% van het gebruik van de natuurlijke hulpbronnen.

7

● De uitputting van de natuurlijke grondstoffen

Bron : Centre National de Recherche Scientifique, France (http://ecoinfo.cnrs.fr/article129.html)

8

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ● De problematiek van het bouwafval

› 33% van het afval op schaal van Europa = bouw & afbraak

9

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ● De evolutie van de energieprestatiestandaard

voor gebouwen

› ↓ energieverbruik

› ↑ gebruik van materialen (vooral thermische isolatie)

10

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ● De hoge vlucht van de erkenningssystemen inzake

duurzaam bouwen

› ↑ systemen voor beoordeling / labeling / certificatie

11

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ● De recuperatie en het hergebruik van

bouwmaterialen en -onderdelen

› Weinig toegepaste praktijk (neergehaald, voorbehoud gemaakt)

› Bouwmaterialen en -onderdelen die gerecupereerd kunnen worden,

kunnen opnieuw worden opgenomen in de cyclus van de

materialen en een tweede leven krijgen, in een ander gebouw of

op dezelfde projectsite

12

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ● De recuperatie en het hergebruik van

bouwmaterialen en -onderdelen

Voorbeeld: de openluchtbibliotheek van Magdeburg, Duitsland (KARO Architekten, Leipzig):

Hergebruik van aluminium onderdelen afkomstig van het voormalige magazijn Horten dat werd afgebroken.

13

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ● De recuperatie en het hergebruik van

bouwmaterialen en -onderdelen

Voorbeeld: de openluchtbibliotheek van Magdeburg, Duitsland (KARO Architekten, Leipzig):

Hergebruik van aluminium onderdelen afkomstig van het voormalige magazijn Horten dat werd afgebroken.

14

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten

● De recuperatie en het hergebruik van

bouwmaterialen en -onderdelen

Voorbeeld: Villa Welpeloo in Enschede, Nederland (2012Architecten, Rotterdam): 60% van het volume van de gebruikte materialen is afkomstig uit recuperatie

15

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ● De recuperatie en het hergebruik van

bouwmaterialen en -onderdelen

Voorbeeld: Villa Welpeloo in Enschede, Nederland (2012Architecten, Rotterdam): 60% van het volume van de gebruikte materialen is afkomstig uit recuperatie

16

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ● De impact van de bouwmaterialen en

-technieken op de menselijke gezondheid

› VOS (Vluchtige Organische Stoffen)

› Afwerkingsproducten: verf, vernis, lijm, olie, vezelplaten,

soepele vloerbekledingen …

17

Uitdagingen die verband houden met een duurzame keuze van bouwmaterialen en -producten ● De impact van de bouwmaterialen en -technieken op

de menselijke gezondheid

Initiatief ""Top Materialen & Menselijke Gezondheid"» United States Green Building Council (USGBC)

Aanbevelingen van de

Wereldgezondheidsorganisatie

18

Wat verwachten we van bouwmaterialen / bouwproducten?

● Elementaire eisen die worden gesteld aan een

bouwmateriaal / bouwproduct:

► het moet perfect voldoen aan de functie waarvoor het werd

ontworpen / gekozen

► …de technische kenmerken ervan moeten voldoen aan de

gekende / voorziene vereisten

› Stabiliteit op het vlak van afmetingen en structuur

› Brandgedrag

› Vochtgedrag

› Thermisch vermogen

› …

19

● Het betrokken product kan een niet te verwaarlozen

milieu- en/of gezondheidsimpact genereren:

► gedurende zijn hele levenscyclus, of

► in een welbepaalde fase ervan.

● Doelstelling:

► Uit de opties die technisch gezien in aanmerking komen, het

materiaal of product kiezen dat het best is voor het milieu en de

gezondheid (van de werknemers in/de bewoners van het

gebouw).

› Door de beperkingen en verwachte prestaties op een lijn te stellen met de

informatie betreffende de milieu- en gezondheidsimpact kunnen we een

objectieve duurzame keuze maken met kennis van zaken.

› Met dit doel wordt aanbevolen gebruik te maken van de keuzehulpmiddelen

die gebaseerd zijn op een levenscyclusanalyse.

Wat verwachten we van bouwmaterialen / bouwproducten?

20

DE LEVENSCYCLUS VAN MATERIALEN

VERVAARDIGING

VAN HET

MATERIAAL

HULPEBRONNEN

21

NATUURLIJKE

RIJKDOMMEN

(Bron: VITO nv)

De notie "levenscyclus" van een materiaal

22

De notie "levenscyclus" van een materiaal

EINDE

LEVENSDUUR

GEBRUIK VAN

HET

MATERIAAL

VERVAARDIGING

VAN HET

MATERIAAL

HULPBRONNEN

23

NATUURLIJKE

RIJKDOMMEN

(Bron: VITO nv)

De notie "levenscyclus" van een materiaal

24

AANPAK

25

● Bij het ontwerpen van het project:

› Streef naar een rationeel gebruik van materialen

› Integreer de notie bouwhiërarchie

› Ontwerp constructies die kunnen worden ontmanteld, en

vermijd zo afbraak

● Betreffende de toe te passen materialen en

producten:

› Overweeg het gebruik van materialen en producten uit

recuperatiekanalen

› Kies materialen en producten met een lage impact op het milieu

en de gezondheid

› Ga de te verwachten levensduur van de materialen en elementen

na

Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen

26

● Bij het ontwerpen van het project:

► Streef naar een rationeel gebruik van materialen

› Overweeg renovatie

› Vraag u af of de materiaalaanvoer effectief noodzakelijk

is

Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen

Voorbeeld: [065] Zeepziederij, hergebruik in situ van een bestaande metalen structuur.

Architecten: MDW.

Voorbeeld: [112] Belle Vue, renovatie van een oude brouwerij tot een hotelcomplex. Architecten :A2M.

27

Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen

Bijzondere kenmerken:

● Renovatie van een bestaand

beschermd gebouw

● Behoud en herstel in oorspronkelijke

staat van de aanwezige

afwerkingselementen

● Renovatie van de bestaande ramen,

met vervanging van het enkel glas

door dubbel glas (U=1,1 W/m2.K)

● Isolatie van de buitenmuren langs

binnen, met studie van de risico’s van

condensatie en migratie van

waterdamp, en materiaalkeuze

afgestemd op de bestaande

gevelelementen (eigenschappen).

● Voorbeeld: Besme: Renovatie van een woongebouw,

1190 Brussel – Architecten: A-Cube architectes

28

● Bij het ontwerpen van het project:

► Integreer de notie bouwhiërarchie

› Hoewel een gebouw na afloop van de werken als een geheel wordt

afgeleverd, hebben niet alle onderdelen dezelfde levensduur.

Alvorens de assemblagewijze in detail te bestuderen, moet worden

stilgestaan bij de voorspelbare levensduur van de vaste onderdelen

van het gebouw.

Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen

De duurzaamheidslagen van een gebouw. Bron: "How buildings learn", Stewart Brand, 1994

29

● Betreffende de toe te passen materialen en

producten:

► Overweeg het gebruik van materialen en producten uit

recuperatiekanalen

› Reeds aanwezig in het geval van renovatie, of niet aanwezig maar

naar de bouwplaats gebracht

Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen

30

● Betreffende de toe te passen materialen en

producten:

► Kies materialen en producten met een lage impact op het

milieu en de gezondheid

› Ideaal: maak een analyse (studie) van de levenscyclus op

schaal van het gebouw (in het ideale geval) of op schaal van de

bouwonderdelen waaruit het bestaat.

› Is een dergelijke studie niet mogelijk? Houd dan een denkoefening

over de milieu-impact van de grondstoffen die zullen worden

gebruikt, op basis van de volgende aandachtspunten:

Voorkeur voor lokaal beschikbare grondstoffen

Voorkeur voor materialen en onderdelen uit duurzame productie /

exploitatie

Gebruik van materialen op basis van hernieuwbare grondstoffen

Gebruik van producten met een gerecycleerde inhoud

Gebruik van materialen en onderdelen met een lage impact op de

menselijke gezondheid

Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen

Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen

Bijzondere kenmerken:

● Initiatief tot groepsaankoop en

renovatie van een kantoorgebouw

(verenigingen)

● Thermische isolatie: houtvezel,

ingeblazen cellulose en

hennepwol

● Verf op waterbasis met ecolabel

● Soepele vloerbekleding: linoleum

● Raamwerk in thermisch

behandeld hout

● En ook: didactische tuin,

compost, mobiliteitsstrategie,

duurzame kantine

● Voorbeeld: Mundo-B: Renovatie van een kantoorgebouw,

1050 Brussel – Architecten: A+A+A+A architectes

Voorbeeld: [067] Ecorenovatie van een kantoorgebouw. Architecten:A+A+A+A.

32

● Betreffende de toe te passen materialen en

producten:

Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen

0 20 40 60 80 100 120

Funderingen, muren

Hydraulische pleister

Synthetische pleiste

Compacte isolatie

Houten ramen

Koperen plaatwerk

Verwarmingsketel

Stookoliebrander

Warmtepomp

Radiatoren

Stookolietank

Pleisterwerk

Rolluiken

Rolgordijnen

Tapijt

Parket

Behangpapier

Verf voor binnen

Ceramiek

[Jaren]

Levensduur bouwonderdelen

► Ga de te verwachten

levensduur van de

materialen en elementen na

33

Om te onthouden van de presentatie

● Eerste criterium voor keuze van een

bouwmateriaal of -product: voldoet het aan de

technische eisen en kan het de verwachte

prestaties leveren?

● Zodra de mogelijke keuzes vastliggen, moet

worden gekozen voor het materiaal / product met

de laagste milieu- en gezondheidsimpact

● Maak uw keuze met kennis van zaken, op basis

van een effectenbeoordeling met behulp van een

tool die een analyse van de volledige

levenscyclus van de bouwmaterialen en

-producten maakt.

Referentie Gids Duurzame Gebouwen:

http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be

34

› G_MAT00: Duurzaam materiaalgebruik

› G_MAT01: De levenscyclus van materialen: analyse, informatiebronnen en

keuzehulpmiddelen

› G_MAT02: Duurzame keuze van bouwtechnieken en structuurmaterialen en

-elementen

› G_MAT04: Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen

› G_MAT05: Duurzame keuze van materialen voor dakbedekking

› G_MAT06: Duurzame keuze van materialen voor gevelbekleding

› G_MAT07: Duurzame keuze van raamkaders

› G_MAT09: Duurzame keuze van niet-dragende muren en

tussenwanden

› G_MAT10: Duurzame keuze van bekledingsmaterialen voor binnenmuren

en plafonds

› G_MAT11: Duurzame keuze van binnenvloerbekleding

35

● Aanbevelingen - Thema "Materiaal":

Referentie Gids Duurzame Gebouwen:

36

NASLAGWERKEN: ● ANDERSON, J., THORNBACK, J., (2012), A guide to understanding the embodied impacts

of construction products, Construction Products Association, Londen

● BORDEN, G. (ed.), (2011), Matter: Material Processes in architectural production,

Routledge

● BRADY, J., EBBAGE, A., LUNN, R., (2011), Environmental management in organizations,

The Institure of Environmental Management and Assessment (IEMA), Earthscan, New York

● CRAWFORD, R., (2011), Life Cycle Assessment in the Built Environment, Routledge

● DEPLAEZ, A. et al, (2005), Constructing architecture": materials – processes – structures,

Birkhaüser, Bazel

● HEGGER, M., AUCH-SCHWELK, V., FUCHS, M., ROSENKRANZ, T., (2009), " Construire:

atlas des matériaux, Presses polytechniques et universitaires romandes, Lausanne

● HEGGER, M., DREXLER, H., ZUEMER, M., (2007), Matérialité, Birkhaüser, Bazel

● KÖNIG, H., KOHLER, N., KREIBIG, J., LÜTZKENDORF, T., (2010), A life cycle approach to

buildings, Institut für international Architektur-Dokumentation, München

● KUR, Friedrich, (1999), L’habitat écologique – Quels matériaux choisir, Terre Vivante, Metz

Nuttige hulpmiddelen, websites, enz.

37

NASLAGWERKEN (vervolg): ● OLIVA, J.-P., COURGEY, S., (2010), L’isolation thermique écologique, éditions Terre

Vivante, Mens

● SCHWARTZ, Jutta, (1998), L’écologie dans le bâtiment – Guides comparatifs pour le choix

des matériaux de construction

● SNELL, C., CALLAHAN, T., (2006), Manuel de construction écologique, La Plage, Parijs

Nuttige hulpmiddelen, websites, enz.:

38

Contactpersoon

Liesbet TEMMERMAN

Afgevaardigd bestuurder & Onderzoekscoördinator

Ernest Allardstraat 21 – 1000 Brussel

: 02 537 47 51

E-mail: liesbet.temmerman@ceraa.be