แนวปฏบตในการจดการทรพยากรการศกษาแบบเปด (ฉบบผใชงาน) 1

แนวปฏบตในการจดการทรพยากรการศกษาแบบเปด

(ฉบบผใชงาน)

โครงการระบบสอสาระออนไลนเพอการเรยนรทางไกลเฉลมพระเกยรต

สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ในวโรกาส

ฉลองพระชนมาย 5 รอบ 2 เมษายน 2558

เอกสารนเปนเอกสารทจดท าขนเพอมอบใหกบหนวยงาน ทเขารวมโครงการระบบสอสาระออนไลนเพอการเรยนรทางไกลฯ เพอน าไปบรหารจดการและรวธก าหนดเงอนไขในการใชงานทรพยากรการศกษาแบบเปด อนจะเปนองคประกอบส าคญของ “การกาวสสงคมการเรยนรแบบแบงปน” เนองจากการเรยนร ทมคณคา กคอ การเรยนรแบบรวมมอ การแบงปนความร ไมยดถอในความเปนเจาของมากเกนไป จนไป ขดโอกาสการเขาถงโอกาสการเรยนรของผอน แนวคดการสรางชองทางการเรยนรทเขาถงไดอสระเสร จงเปนแนวคดของการสงเสรมการเรยนรตลอดชวต (Lifelong Learning) โดยมหวใจส าคญอยทการแบงปนแหลงทรพยากรดานการศกษาทมคณภาพสสงคมโลกเพอน าไปใชประโยชนทางดานการศกษาไดอยางเ สร

ผเขยน : นายบญเลศ อรณพบลย

รองผอ านวยการฝายบรการความรทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต

เวอรชน : 1 / 10 พฤศจกายน 2557

แนวปฏบตในการจดการทรพยากรการศกษาแบบเปด (ฉบบผใชงาน) 2

แนวปฏบตในการจดการทรพยากรการศกษาแบบเปด (ฉบบผใชงาน)

ทรพยากรการศกษาแบบเปดคอ ???

ค าถามแรกเมอเรมพดคยเกยวกบ ทรพยากรการศกษาแบบเปด1 หรอ OER – Open Educational Resources กยอมหนไมพนในความหมายวาทรพยากรการศกษาแบบเปด คออะไรละ ??? กอนจะพดถงความหมาย ขอใหลองอานบทสนทนานกอนนะครบ

จากบทสนทนาขางตน กคงจะเหนภาพชดวาการท าเอกสาร หรอสอการเรยนการสอนใดๆ ยอมตองอาศยทรพยากรจากทตางๆ มาประกอบ ทงเนอหา ภาพนง ภาพถาย ภาพเคลอนไหว VDO Clip สอ Animation ทรพยากรทกลาวมาทงตน กคอ ทรพยากรการศกษาหรอ ER – Educational Resources นนเอง แมกระทงสไลดทสรางดวยทรพยากรดงกลาว กนบเปนทรพยากรการศกษาเชนกน แลวทรพยากรการศกษาแบบเปดละตางจากทรพยากรการศกษาทวๆ ไป อยางไร

1 ค าศพททปรากฏในเอกสาร “ปฏญญากรงปารสดานแหลงทรพยากรการศกษาแบบเปด พ.ศ. ๒๕๕๕ : 2012 PARIS OER DECLARATION”

http://www.unesco.org/new/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/CI/WPFD2009/Thai_version_of_the_2012_PARIS_OER_DECLARATION.pdf

อาจารย ก.: สมใจ อยาลมท าสไลดเนอหาการพฒนาการอนเทอรเนตมาสงละ

สมใจ: คะอาจารย

...

สมใจ: อาจารยคะ ขอสงสไลดคะ

อาจารย ก.: ดๆๆๆ นาสนใจมาก มทงเนอหาและภาพประกอบชดเจนมาก แถมยงมภาพเคลอนไหว และ VDO Clip ประกอบอกดวย

สมใจ: ขอบคณคา ... กสไลดเกยวกบอนเทอรเนตนคะ กตองใชอนเทอรเนตใหเปนประโยชน เนอหาหนอานจากหนงสอและ คนจากเวบ สวนภาพและสออนๆ คนจากเวบเปนหลกคะ

แนวปฏบตในการจดการทรพยากรการศกษาแบบเปด (ฉบบผใชงาน) 3

การสรางเอกสาร หรอสอการเรยนการสอนเมอไมสามารถเลยงไดทจะตองน าทรพยากรจากทตางๆ มาใชประกอบการสราง ยอมแปลวา ความเสยงอนเกดจากประเดนทรพยสนทางปญญา ตาม พรบ. ลขสทธ ยอมมตามมาแนนอน ความเชอวา “การไดรบการยกเวนจากการเรยนการสอน” เปนเหตส าคญทเกดปญหา ดงขางตน

พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 25372 ไดกลาวถง “ขอยกเวนการละเมดลขสทธ” ทเกยวกบการเรยนการสอน ไวในวรรคสองของมาตรา 32 และมาตรา 33 โดยไดโยงประเดนส าคญไวทวรรคหนงมาตรา 32

ทงนขอความดงกลาวมลกษณะเปน “นามธรรม” ตอมากรมทรพยสนทางปญญา ไดจดท า “คมอการใชงานลขสทธทเปนธรรมส าหรบการเรยนการสอน”3 เพออธบายรายละเอยดมาตรา 32 และ

2 Public Law Net : เครอขายกฎหมายมหาชนไทย. “พระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. ๒๕๓๗.” Accessed November 16, 2014. http://www.pub-

law.net/library/act_copyright.html. 3 กรมทรพยสนทางปญญา. “คมอการใชงานลขสทธทเปนธรรมส าหรบการเรยนการสอน.” Accessed November 16, 2014.

http://203.209.117.203/ipthailand/index.php?option=com_content&task=view&id=671&Itemid=198.

อาจารย ก.: เอ เกดอะไรขนหรอน มจดหมายฟองมาจากบรษท A วาโรงเรยนเราละเมดลขสทธภาพ หรอน แตภาพทงหมดน เปนภาพจากสไลดทสมใจท าและสงเผยแพรผาน Social Media น เกดเหตการณนไดอยางไร กเปนสไลดเพอการเรยนการสอน ไมนาจะเกดเหตการณนได เพราะนาจะไดรบการยกเวนนนา

คร อาจารย นกเรยน นกศกษา และบคลากรทางการศกษาสวนใหญยงเชอวา “การน าทรพยากรใดๆ มาใชเพอการเรยนการสอน

จะไดรบการยกเวนการละเมดลขสทธ” โดยไมมขอจ ากด

การกระท าแกงานอนมลขสทธของบคคลอนตามพระราชบญญตน หากไมขดตอ การแสวงหาประโยชนจากงานอนมลขสทธตามปกตของเจาของลขสทธและ

ไมกระทบกระเทอนถงสทธอนชอบดวยกฎหมายของเจาของลขสทธเกนสมควร มใหถอวาเปนการละเมดลขสทธ

แนวปฏบตในการจดการทรพยากรการศกษาแบบเปด (ฉบบผใชงาน) 4

มาตรา 33 ของพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537 ซงไดอธบายประเดนนามธรรมของวรรคหนงมาตรา 32 ใหเปน “รปธรรม” เชน

จงไมใชเหตการณผดปกตทโรงเรยนของอาจารย ก. จะถกฟองฐานละเมดลขสทธภาพ แมวาภาพดงกลาวจะถกใชในการเรยนการสอน

พระเอกขมาขาวมาชวยแลวครบ “ทรพยากรการศกษาแบบเปด” เลยครบ ซงกคอ ทรพยากรการศกษาทผสรางสรรคไดอนญาตใหผสนใจน าไปใชงานไดภายใตเงอนไขทก าหนดโดยไมจ าเปนตองขออนญาตเปนลายลกษณอกษร สามารถเผยแพรไดทงรปแบบเอกสาร

สงพมพ และเอกสารออนไลน ทงนบางชนของทรพยากรยงอนญาตใหปรบเปลยนแกไขไดดวย โดยการอนญาตดงกลาวกระท าภายใต “สญญาอนญาตแบบเปด” ซงอาจจะเปนสญญาอนญาตครเอทฟคอมมอนส (Creative Commons) หรอสญญาอนญาตสมบตสาธารณะ (Public Domain) รวมทง Open Access

ตอไปน การสบคน หรอเลอกภาพ

สอใดๆ มาประกอบการท า

เอกสารบทเรยน ตองใสใจ

“สญญาอนญาตแบบเปด”

โอ... แยเลยสครบแบบน

จะท ายงไงตอดละ

ผสอนและผเรยนดาวนโหลดภาพจากอนเทอรเนต เพอใชในการศกษาไดในปรมาณเทากบ 4.4.1 แตจะอพโหลดงานนนกลบขนบนอนเทอรเนตไมได หากไมไดรบอนญาต

จากเจาของลขสทธ

แนวปฏบตในการจดการทรพยากรการศกษาแบบเปด (ฉบบผใชงาน) 5

รปแสดงสญญาอนญาตครเอทฟคอมมอนส

รปแสดงบทความทางวชาการทเผยแพรแบบ Open Access

ในยคปจจบน แมวากระแสทรพยสนทางปญญาจะทวความรนแรง แตกสงผลใหมบคคล หรอหนวยงานทสนใจ “ถวงดล” ประเดนดงกลาว โดยการสรางสรรค และเผยแพรผลงานทตนเองสรางสรรคภายใตสญญาอนญาตแบบเปดมากขน ดงเชน Clipart สวยงามจ านวนมากทมคณภาพสง พรอมเครองมอปรบแกไขไดอสระแบบออนไลนจากเวบไซต http://openclipart.org ทอนญาตใหผใชเลอกใชผลงานทสรางสรรคและเผยแพรภายใตสญญาอนญาตสมบตสาธารณะ

แนวปฏบตในการจดการทรพยากรการศกษาแบบเปด (ฉบบผใชงาน) 6

จากหนาเวบไซต http://openclipart.org หากเลอนจอภาพลงมาถงสวนทายของหนาเวบ จะพบขอความแสดงสญญาอนญาต ดงน

รปแสดงสญญาอนญาตสมบตสาธารณะ

นอกจากนเวบไซต http://search.creativecommons.org กเปนเวบบรการสบคนขอมลทเผยแพรดวยสญญาอนญาตครเอทฟคอมมอนส แหลงใหญมากแหลงหนง

ทงนเวบไซต http://search.creativecommons.org เปนเสมอนบรการกลางทชวยใหสามารถก าหนดเงอนไขการสบคนทรพยากรทางการศกษาแบบเปดจากหลายๆ เวบ ทง Google Images, Flickr, Open Clip Art

แนวปฏบตในการจดการทรพยากรการศกษาแบบเปด (ฉบบผใชงาน) 7

เวบไซต http://oercommons.org/ กท าหนาททไมตางกน ซงนบเปนเวบกลางของทรพยากรการศกษาแบบเปดเลยกวาได

แมกระทง Google Images ซงเปนเครองมอชวยสบคนภาพทไดรบความนยมมากทสด กไดตระหนกถงประเดนทรพยสนทางปญญา ไดพฒนาความสามารถในการสบคนโดยการกรองดวยเงอนไขสญญาอนญาตดงน

ปอนค าคนทตองการ เมอปรากฏผลลพธใหเลอกตวเลอก Search tools, Usage rights กจะปรากฏตวเลอกเงอนไขตามทผใชตองการใช เชน reuse with modification ซงแสดงวาตองการคนภาพทผสรางสรรคอนญาตใหปรบแกไขได

แนวปฏบตในการจดการทรพยากรการศกษาแบบเปด (ฉบบผใชงาน) 8

ใสใจกบสญญาอนญาตกอนเลอกใชงาน

เมอรจกกบสญญาอนญาตแบบเปด สงส าคญคอ การใชงานทรพยากรการศกษาใหถกตองตามทสญญาอนญาตก าหนด โดยเฉพาะสญญาอนญาตครเอทฟคอมมอนส ดงน

ทรพยากรการศกษาใด ก ากบดวยสญลกษณ แสดงวาผสรางสรรคอนญาตใหเผยแพร ดดแปลง โดยตองระบทมา

ทรพยากรการศกษาใด ก ากบดวยสญลกษณ แสดงวาผสรางสรรคอนญาตใหเผยแพร ดดแปลง โดยตองระบทมาและตองเผยแพรงานดดแปลงโดยใชสญญาอนญาตเดยวกน

ทรพยากรการศกษาใด ก ากบดวยสญลกษณ แสดงวาผสรางสรรคอนญาตใหเผยแพร โดยตองระบทมา แตหามดดแปลง

ทรพยากรการศกษาใด ก ากบดวยสญลกษณ แสดงวาผสรางสรรคอนญาตใหเผยแพร ดดแปลง โดยตองระบทมาแต หามใชเพอการคา

ทรพยากรการศกษาใด ก ากบดวยสญลกษณ แสดงวาผสรางสรรคอนญาตใหเผยแพร ดดแปลง โดยตองระบทมาแตหามใชเพอการคาและตองเผยแพรงานดดแปลงโดยใชสญญาอนญาตชนดเดยวกน

ทรพยากรการศกษาใด ก ากบดวยสญลกษณ แสดงวาผสรางสรรคอนญาตใหเผยแพร โดยตองระบทมาแตหามดดแปลงและหามใชเพอการคา

โครงการระบบสอสาระออนไลนเพอการเรยนรทางไกล เฉลมพระเกยรตสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ในวโรกาสฉลองพระชนมาย 5 รอบ 2 เมษายน 2558 ภายใตค าแนะน าโดย ดร.ทวศกด กออนนตกล ผอ านวยการส านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต จงหวงวา “คลงทรพยากรการศกษาแบบเปด” ของประเทศไทย คงถงเวลาแลวทจะเรมตน ณ วนน พรอมทงนทานไดกรณาใหค าแนะน ากอนปดทายเนอหาไวดงน

1. ทกสรรพสงทเหนและอานไดในอนเทอรเนต มเจาของ 2. การน ามาท าส าเนาและเผยแพรตอ ตองศกษาวาเจาของเขาอนญาตหรอไม 3. การน าสรรพสงมาใชตออยางปลอดภยและถกกฎหมาย มหลายรายการทเจาของเขาใหใช

โดยไมตองขอ ดใหด 4. เมอท าตามอยางมสต จะปลอดภย และเปนแบบอยางทดแกนกเรยน