OnderzoeksrapportVVEUtrecht2012–2015

WetenschapenWerkveldontmoetenelkaarinactieonderzoek

Dr. Lotte Henrichs Prof. Dr. Paul Leseman

Mei 2016

i

SAMENVATTING III

1 INLEIDING 8

1.1 AANLEIDINGVOORHETVVEUTRECHTACTIEONDERZOEK 81.1.1 WATISACTIEONDERZOEK? 91.1.2 ELEMENTENVANACTIEONDERZOEK 91.1.3 INDIVIDUELEGESPREKKENEN‘TOPSENTIPSVERSLAGEN’ 10

2 DOELSTELLINGENONDERZOEKSVRAGEN 10

3 METHODE 10

3.1 ONDERZOEKSDESIGN 103.2 PARTICIPANTEN 113.2.1 FOCUSLEERLINGEN 113.2.2 SELECTIEVANFOCUSLOCATIESENFOCUSLEERLINGEN 113.2.3 ACHTERGRONDKENMERKENVANDEFOCUSLEERLINGEN 123.2.4 VERLOOPVANFOCUSLEERKRACHTENENPEDAGOGISCHMEDEWERKERS 133.3 DOORSTROOMVANDEKINDEREN 133.4 OBSERVERENVANPROCESKWALITEIT:CLASS 153.4.1 WANNEERSPREEKTMENVAN‘HOGE’KWALITEIT? 173.5 OBSERVERENVANACTIVITEITENVERDELINGEN:SNAPSHOTS 173.5.1 TYPELEERKRACHT–KINDINTERACTIE 183.6 METENCOGNITIEVEONTWIKKELINGFOCUSLEERLINGEN 183.7 ANALYSEVANDE‘TOPSENTIPSVERSLAGEN’ 183.8 ANALYSEVANRELATIESTUSSENKWALITEITOPDEGROEPENKINDUITKOMSTEN 213.9 ANALYSESMETMEERKINDERENINÉÉNKLAS 22

4 RESULTATEN 23

4.1 PROCESKWALITEITOPDEPEUTERCENTRA(VOORSCHOOLLOCATIES) 234.1.1 EDUCATIEVEONDERSTEUNINGUITGESPLITSTINSPECIFIEKEDIMENSIES:PEUTERCENTRA 244.2 PROCESKWALITEITINDEGROEPEN1/2 254.2.1 VARIATIETUSSENLEERKRACHTENBINNENHETEDUCATIEVEDOMEIN 264.2.2 EDUCATIEVEONDERSTEUNINGUITGESPLITSTINSPECIFIEKEDIMENSIES:GROEPEN1/2 274.2.3 WATBETEKENTEENLAAG-MIDDENSCOREPRECIESVOORDEDRIEEDUCATIEVEDIMENSIES? 284.3 GROEIVANDE‘ZESXZES’-LEERKRACHTEN 294.4 ACTIVITEITEN-VERDELINGOPDEPEUTERCENTRA 304.4.1 AARDVANDEACTIVITEITEN:PEUTERCENTRA 314.4.2 SPELINDEPEUTERCENTRA 334.4.3 TRANSITIESINDEPEUTERCENTRA 334.4.4 GESPREKKENINDEPEUTERCENTRA 344.4.5 ACTIVITEITENINEENBEGELEIDEKLEINEGROEP(PEUTERCENTRA) 354.5 ACTIVITEITEN-VERDELINGINDEGROEPEN1/2 354.5.1 TRANSITIESINDEGROEPEN1/2 374.5.2 GESPREKKENINDEGROEPEN1/2 374.5.3 TAAL-ENREKENACTIVITEITENINDEKLEUTERKLASSEN 384.5.4 SPELINDEGROEPEN1/2 394.5.5 ACTIVITEITENINEENBEGELEIDEKLEINEGROEPINGROEP½ 394.6 RELATIESTUSSENPROCESKWALITEITENGROEIINKINDUITKOMSTEN 40

5 ANALYSEVANGEGEVEN‘TIPS’ 41

5.1 TIPSBEVORDERENPOSITIEFKLIMAAT 415.2 TIPSMINIMALISERENNEGATIEFKLIMAAT 425.3 TIPSVERHOGENSENSITIVITEIT 425.4 TIPSBEVORDERENAANDACHTVOORKINDPERSPECTIEF 43

ii

5.5 TIPSBEVORDERENEFFECTIVITEITVANGEDRAGSREGULERING 435.6 TIPSGEGEVENVOORPRODUCTIVITEIT 445.7 TIPSBEVORDERENEDUCATIEVEWERKVORMEN 445.8 TIPSBEVORDERENCONCEPTONTWIKKELING 455.9 TIPSGEGEVENVOORKWALITEITVANFEEDBACK 465.10 TIPSGEGEVENVOORSTIMULERENVANTAALONTWIKKELING 46

6 EXTRARONDEDATAVERZAMELINGINHETNAJAARVAN2015 48

6.1 PROCESKWALITEITTIJDENSDENAMETING 486.2 ERVARINGENVANPEDAGOGISCHMEDEWERKERSMETBETREKKINGTOTSCHOLING 506.2.1 ERVARINGMET‘TOPSENTIPSVERSLAGEN’ 50

7 INTERVIEWSMETLEERKRACHTEN,COÖRDINATORENENWERKBEGELEIDERS 51

8 CONCLUSIEENAANBEVELINGEN 53

8.1 CONCLUSIESPROCESKWALITEIT 538.2 CONCLUSIESACTIVITEITENAANBODENAARDVANDEINTERACTIES 548.2.1 AANSLUITINGOPVOORGAANDEONDERZOEK(PILOT‘GEMENGDEGROEPEN’) 558.3 CONCLUSIESINTERVIEWS 558.4 CONCLUSIESSAMENHANGTUSSENKWALITEITVANAANBODENKINDUITKOMSTEN 558.5 AANBEVELINGEN 568.6 WOORDVANDANK 59

iii

Samenvatting

Aanleidingenachterliggendevraag

InUtrechtistussen2012en2015actieonderzoekuitgevoerdbinnenhetdomeineducatieaanhetjongekind(VVE).Actieonderzoekispraktijkgerichtonderzoekwaarbijwetenschapenwerkveldnauwsamenwerkenendeonderzoekerzichtendoelstelteenveranderingteweegtebrengen.Deachterliggendevraag:“IsmeninUtrechtopdejuistewegvoorwatbetrefthetverhogenvandekwaliteitvanVVE?”.Degemeentelietaleerder,tussen2007en2011,onderzoekuitvoerennaardekwaliteitvanVVE(deHaan,Elbers&Leseman,2011;pilotgemengdegroepenUtrecht).Uitditonderzoekkwamnaarvorendatde‘professionaliteit’vanpedagogischmedewerkersenleerkrachtendecrucialefactorisvooreffectenvanVVE.Dezeconclusiewerdgebaseerdophetresultaatdatkinderendievakerbegeleideontwikkelingsstimulerendeactiviteitenaangebodenkregeneengroteregroeidoormaaktenintaal-enrekenvaardigheden.Metprofessionaliteitwordthierdusbedoelddateenberoepskrachtinstaatisomdoelbewustkwalitatiefhoogwaardigaanbodtebieden,nauwaansluitendbijhetontwikkelingsniveauvandekinderen.NaaraanleidingvanditonderzoekisdeafgelopenjarendoordeverschillendebijVVEbetrokkenpartnerssterkgeïnvesteerdinhetverhogenvandeprofessionaliteit.Degemeentesteldehiervoormiddelenbeschikbaar.Methode

Inhetkadervanditonderzoekzijn185focuskinderen(91peutersen94kleuters)driejaarlanggevolgdinhunontwikkelingeninhunonderwijsomgeving(peutercentrametvoorschoolseeducatieengroepen1/2).Inhetonderzoekwerda)dekwaliteitinkaartgebrachtvaninteractiestussendekinderenenhunpedagogischmedewerkerofleerkracht(proceskwaliteit);b)doormiddelvanconcretehandelingstipsgeprobeerdomdezeproceskwaliteiteenpositieveimpulstegeven;c)deervaringenvanberoepskrachtenrondomprofessionaliseringsactiviteiteninkaartgebracht.Decyclusvan‘meten–verbeteren–meten’zageralsvolgtuit:Omproceskwaliteitinkaarttebrengenwerdendepedagogischmedewerkersenleerkrachtentweekeerperjaargeobserveerdmethetobservatie-instrumentCLASS.Ditinternationaalerkendeengevalideerdeinstrumentkentkwaliteitsscorestoeaandegroepophetgebiedvanenerzijdsemotioneleondersteuningenanderzijdseducatieveondersteuning(zieFiguur1).Naelkeobservatieontvingendepedagogischmedewerkersenleerkrachtengedetailleerdefeedbackophunhandelen,inclusiefconcretetipsterverhogingvandekwaliteit.Peutercentrawerdendriekeerbezochttussen2012en2013.Na2013zatenallefocuskinderenminimaalingroep1,enwerdendusalleennogbasisscholenbezocht.Continuvondterugkoppelingplaatstussendeonderzoekerenhetwerkveld.Aanheteindvanhetonderzoek,in2015,werdendepeutercentrawaarin2013voorhetlaatstobservatieswarenverrichtnogmaalsbezochtomvasttestellenofdeinvesteringeninprofessionaliteitdietussentijdswerdengedaaneffectiefbleken.Eenbekendpatroon:Hogeemotioneleondersteuning,middelmatigeeducatieveondersteuning

Deobservatieslateneenterugkerendpatroonzienvoorproceskwaliteit.Defocuskinderenzateninpeutercentraengroepen1/2waargoedekwaliteittyperendwasvooremotioneleondersteuningenmiddelmatigekwaliteittyperendwasvooreducatieveondersteuning.Uitvoorgaandonderzoekisnaarvorengekomendatemotioneleondersteuningpositiefsamenhangtmetdewoordenschatontwikkelingvanjongekinderen,endeeducatieveondersteuningeenpositiefverbandlaatzienmetdeontwikkelingvanaandacht(Slot,2014).Hetbeschrevenpatroonvangoedeemotioneleondersteuningenmiddelmatigeeducatieve

iv

ondersteuningisvergelijkbaarmetwatbeschrevenwordtindeinternationaleliteratuurwaaringewerktwordtmethetzelfdeobservatie-instrument.Opvallendestijgingvankwaliteitopdepeutercentra

Anderhalfjaarnadelaatsteobservatie-eenperiodewaarinsterkgeïnvesteerdisinprofessionaliseringvanpedagogischmedewerkers-bleekdeeducatieveondersteuningopdepeutercentraaanzienlijkensignificantgestegen.Educatieveondersteuningkonnugekenmerktwordenals‘goed’.Ditiseenopvallendpositiefbeeldinvergelijkingmetinternationaalonderzoek.Toenameinproceskwaliteitindegroepen1/2.

Vandeintotaal117geobserveerdeleerkrachten,doorliepenzesleerkrachtenvangroep1/2allezesdecycli.Omdatdefocuskinderenvaaktussentijdswisseldenvanleerkracht,werdhetovergrotedeelvandeleerkrachtenminderdanzeskeergeobserveerd.Diezesleerkrachtendiehetgeheleonderzoekmeededenscoordenophetlaatstemeetmomenthogeropeducatieveondersteuninginvergelijkingmetdeoverigeleerkrachten.Naasteenverhoogdeeducatieveondersteuningwerdvastgestelddatdezeleerkrachtenmeeraandachthaddenvoorhetvolgenvankeuzesvankinderenenvoorhetuitlokkenvaninbrengvankinderen.Ditwarendanookdekwaliteitsaspectenwaarhetmeesteruimtevoorverbeteringwas,enwaardemeestetipsbetrekkingophadden,zo’n70%.Debetreffendeleerkrachtengavenzelfaanzichgedurendehetonderzoekmeerbewusttezijngewordenvandemanierenwaaropzijhuninteractievaardighedenkunnenverbeteren.Tijdgrotendeelsbesteedaanvrijspel,transities,educatievegesprekenentaalenrekenen

Aanvullendeobservatieslietenziendatdefocuskinderenoppeutercentrazichopeengewoneochtendvoorhetgrootstegedeeltebezighoudenmetvrijspel(25%),transities(20%)eneducatievegesprekken1(15%).Voordefocuskinderenindegroepen1/2kwamdezeverdelingneerop:educatievegesprekken(20tot30%),transities(20%tot30%),vrijspel(13%)entaal-enrekenactiviteiten(15%)(zieFiguur2).DitpatroonvandagbestedingkomtovereenmetdepatronendiegevondenwerdeninhetonderzoekvandeHaan,ElbersenLeseman(2011).Naastdefrequentieswerdgekekentijdenswelkeactiviteitensprakewasvanleerkracht-kindinteractiediegetypeerdkonwordenals‘scaffolding’;kwalitatiefhoogwaardigeinteractieswaarbijhetniveauvankinderenactiefwordtverhoogd.Scaffoldingbleekoppeutercentrahetmeestvoortekomentijdensdeeducatievegesprekken.Tijdensvrijspelblekenkinderenvooralmetelkaarteinteracteren.Welwerdhetaandeelscaffoldingtijdensvrijspelietshogerindeloopvanhetonderzoek.Indegroepen1/2wordtscaffoldingvooralgeobserveerdtijdenstaal-enrekenactiviteiten.Integenstellingtotdegesprekkenopdepeutercentra,wordtdeinteractietijdensgesprekkeningroepen1/2gekenmerktdoorinstructie,enkortevraag-antwoord-evaluatiesequenties.Positiefverbandtusseneducatieveondersteuningenkinduitkomsten

Kinderendieinheteerstejaarvanhetonderzoekingroepenzatenmeteensterkeeducatieveondersteuninggroeidensnellerinwoordenschateninontluikenderekenvaardigheden.Hetonderzoeklaatdaarmeeziendatinvestereninhetverhogenvandeproceskwaliteitvanbelangisvoordeontwikkelingvandekinderen.

1Vaneen‘educatiefgesprek’issprakein2gevallen:wanneerhetgesprekgeplandis,bijvoorbeeldtijdenseenkringgesprek,ofwanneerhetgesprekovereenactiviteitdiebetreffendeactiviteitoverstijgt,bijvoorbeeldtijdensknutselenvaneenpaddenstoelgaathetgesprekoverdevraagwaarompaddenstoelenindeherfstverschijnen.

v

Meestgegeventipsinhetonderzoek

Intotaalwerdener254feedbackverslagenverstuurdinhetkadervanhetonderzoek,waarin3554tipswerdengegeven.Demeestetipshaddenbetrekkingophetdomeinvaneducatieveondersteuning:Stimulerenvantaalontwikkeling(19,8%);Conceptontwikkeling(12,5%);enKwaliteitvanfeedback(9,9%).BinnenhetdomeinvanemotioneleondersteuningbetroffendetipshetvaakstdedimensieAandachtvoorkindperspectief(14,1%)Ervaringenvanberoepskrachten

Uitinterviewsmetpedagogischmedewerkers,leerkrachtenencoördinatorenisgeblekendatheteffectiefbevorderenvandedoorgaandelijntussenpeutercentraendebasisschoolnogaandachtbehoeft.Opsommigelocatiesluktditalzeergoed,opanderelocatiesblijftditeenaandachtspunt.Verschillendeberoepskrachtenindebasisschoolgevenaandatkwaliteitsbewakingopdelocatiezelfeenstevigerplaatszoumoetenkrijgen.Opdepeutercentraishiervoordoorhetaanstellenvanwerkbegeleidersaleenslaggemaakt.Deinhoudelijkeexpertiseomhogekwaliteitteherkennenenteborgenvergtechternoginvesteringen.Depedagogischmedewerkersopdepeutercentraervarendescholingsactiviteitendiewordenaangeboden(bijv.dehogeschoolmodules‘jongekindexpert’enhetfaciliterenvan‘lerendenetwerken’)alszeerleerzaam.Tweeopeenvolgendeonderzoeken:eenvergelijking

DeresultatenvanhetactieonderzoeklatenziendatdoorhetwerkveldinhoudelijkeinvullingisgegevenaandeaanbevelingendiewerdengedaannaaraanleidingvanhetonderzoekvandeHaan,ElbersenLeseman(2011).Inhethuidigeactieonderzoekwerdeenaanzienlijkestijgingvanontwikkelingsstimulerendeactiviteiteninbegeleidekleinegroepengeconstateerd.Verderwerdengeenaanzienlijkeverschillengevondeninhetpatroonvantijdbesteding. Deaanbevelingomprofessionaliseringeenheldereplaatsinhetbeleidtegevenisopgevolgd.Deresultatenvanhetactieonderzoeklatenziendatdezeinvesteringenvruchtenbeginnenaftewerpen.HetactieonderzoekalsonderdeelvandeUtrechtseaanpakprofessionalisering‘NuvoorLater’

HethierbeschrevenactieonderzoekmoetgezienwordenbinnenhetgroteregeheelaanprofessionaliseringsactiviteitendieinderecenteperiodeinUtrechtzijnondernomenendieplaatsvindenonderdeparapluvan‘NuvoorLater’(ziewww.nuvoorlaterutrecht.nl).Metditonderzoekismetobjectievemiddeleneenpositievetrendvastgesteld.Omdezepositievetrendtebestendigenentelatenopgaanvooralleberoepskrachtenwordtopbasisvandebevindingenvanhetactieonderzoekaanbevolenomdehuidigelijnvanprofessionaliseringdoorlerenvanenmetelkaarinlerendenetwerkenvoorttezetten.Hetisvanbelangdeeigenexpertisetevergrotentenaanzienvanhetherkennenenborgenvanhogeproceskwaliteitbinnendeorganisatieofdeschool.Deconstructievedialoogtussenwetenschapenwerkveldlijktmethetoogopdezeambitieeenveelbelovendewegominteslaan.

vi

Figuur1:Samenvattingresultatenproceskwaliteit Emotioneleondersteuning EducatieveondersteuningBeschrijvinginteractievaardigheden

Sfeeropdegroep,sensitiviteitvandeberoepskracht,matewaarinkeuzesvankinderengevolgdworden,enmanierwaaropdeberoepskrachtgedragreguleert

Introducerenentoelichtenvannieuweconceptenenkennis,bereikenvandiepgangininteractiedoorspecifiekefeedbackenhulp,actiefondersteunenvandetaalontwikkeling.

Vanbelangvoor Woordenschatontwikkeling(Slot,2014)

• WoordenschatontwikkelingenOntluikenderekenvaardigheden(huidigonderzoek)

• Ontwikkelingvanselectieveaandacht(Slot,2014)

• Ontwikkelingvantaal-enrekenactiviteiten(deHaan,Elbers&Leseman,2011)

Internationaalpatroon Scoreshogeuiterstevandemiddenrange:goedekwaliteit

Scoreslageuiterstevandemiddenrange:middelmatigekwaliteit

PatroonUtrechtsactie-onderzoek

Scoreshogeuiterstevandemiddenrange:goedekwaliteitDe6x6leerkrachten:hogerescoresaandachtvoorkindperspectief(eenvandedimensiesvanemotioneleondersteuning)

Scoreslageuiterstevandemiddenrange:middelmatigekwaliteitDe6x6leerkrachtenscorenoplaatstemeetmomenthogerdancollega’sopalledimensiesvaneducatieveondersteuningenrapporterenvergrootbewustzijn• Peutercentra:Scaffolding

vooraltijdensgesprekken• Groepen1/2:Scaffolding

vooraltijdenstaal-enrekenactiviteiten

Patroon‘Followup’2015(Alleenpeutercentrametvoorschoolseeducatie)

Scoreshogeuiterstevanmiddenrange:goedekwaliteit

Scoreshogeuiterstevandemiddenrange:goedekwaliteit(significantestijgingt.o.v.2013)

vii

Figuur2:Samenvattingresultatentijdsbesteding

NB:Defrequentiesdiehierwordenweergegevenzijngemiddeldenoverallemeetmomenten.Voordepercentagespermeetmomentwordtverwezennaarhetvolledigeonderzoeksrapport.Decategorieoverigomvat:creatieveactiviteiten,etenendrinken,enmotorischeactiviteiten.

8

1 Inleiding1.1 AanleidingvoorhetVVEUtrechtactieonderzoekDegemeenteUtrechtzetaljarenkrachtiginophetfaciliterenvandenodigeondersteuningvankinderenmeteenrisicooptaalachterstanden.Dethema’swaaropwordtingezetzijnsteedsingegevendoorresultatenvanwetenschappelijkonderzoek.Steedsmeerishetaccentkomenteliggenopnietalleenhetondersteunenvandekinderen,maarookophetondersteunenvandeprofessionalsdiedagelijksmetdezekinderenwerkenendiezouiteindelijkhetverschilmoetenmaken.Dezenadrukopmogelijkhedenvoorprofessionaliseringvanberoepskrachtenisbijvoorbeeldtotuitinggekomeninprojectenals‘NuvoorLater’2,waarinberoepskrachtendemogelijkheidkrijgenlerendenetwerkentevormen,deHogeschoolUtrechtmodule‘expertjongekind’,waarinberoepskrachtenmeerdiepgaandekennisvandeontwikkelingvanhetjongekindtotzichnemen,endeontwikkelingvanhet‘UtrechtsKwaliteitskader’voorwerkenmetjongekinderen.DaarbijheeftdegemeenteUtrechtopdrachtgegevenvoorhetuitvoerenvanwetenschappelijkonderzoekwaarindeonderwijspraktijkinhetUtrechtsewerkveldnaderonderloepwerdgenomen. Inhetvoorjaarvan2012werdheteindrapportvande‘pilotgemengdegroepen’gepresenteerdaandeUtrechtsewethoudervooronderwijs.Inditrapportwerdverslaggedaanvanwetenschappelijkonderzoeknaarvoor-envroegschoolseeducatie(VVE)ingemengdeenniet-gemengdegroepen.Hetonderzoekwerduitgevoerddoormw.Dr.AnnikadeHaan,dhr.Prof.PaulLeseman,endhr.Prof.EdElbers,allenverbondenaandeUniversiteitUtrecht.Hetonderzoekwaszeerveelomvattend,enzoookderesultaten.Eénvandebelangrijksteuitkomstenwaswellichtdatde‘professionaliteit’vandepedagogischmedewerkerofleerkrachtdoorslaggevendwasvooreenpositiefeffectopkinderen,ennietzozeerhetwelofniethanterenvaneenVVEprogramma.Hetonderzoekweesuitdatkinderendievakerbegeleideontwikkelingsstimulerendeactiviteitenaangebodenkregeneengroteregroeidoormaaktenintaal-enrekenvaardigheden.Metprofessionaliteitwordthierdusbedoelddateenberoepskrachtinstaatisomdoelbewustkwalitatiefhoogwaardigaanbodtebieden,nauwaansluitendbijhetontwikkelingsniveauvandekinderen.

Naaraanleidingvandepilotgemengdegroepenwerdendriebelangrijkeaanbevelingenvoorhetwerkveldgedaan:1)meeraandachtvooractiviteiteninkleinegroepen,2)aandachtvoorhetminimaliserenvantijdverliesgedurendeeen(voor)schooldag3)aandachtvoorprofessionaliseringvandeberoepskrachten(bijvoorbeeldindevormvan‘coachingonthejob’)omeenverbeterimpulsaandegebodenkwaliteittebewerkstelligen.

DegemeenteUtrechtheeftdezeuitkomstenzeerserieusgenomenenisopverschillendemanierenmetdeaanbevelingenaandeslaggegaan.Metingangvanaugustus2013hetpeuterspeelzaalwerkinéénstichtingondergebracht:StichtingSpelenderwijsUtrecht.Hetdoelvandezestadsbredeaanpakwasomhetpeuterspeelzaalwerkopeenmeertransparanteenuniformemanierteorganiseren,waardoorbetertoezichtopdegebodenkwaliteitkanwordenverkregen.HetprofessionaliseringsprojectNuvoorLater,sluitnauwaanbijdeuitkomstenvanhetonderzoekpilotgemengdegroepen–waaringeïntensiveerdeaandachtvoorprofessionaliseringwerdgeadviseerd.BinnenhetprojectNuvoorLaterwerdtevenshetUtrechtsKwaliteitskaderontwikkeld,waarineenvoorUtrechtgezamenlijkevisiegearticuleerdwordtopwatkwaliteitvanaanbodinvoor-envroegschoolsevoorzieningennudaadwerkelijkis.HetdocumentmoetberoepskrachteninUtrechtinstaatstellenomsamentoetewerkennaaroptimalekwaliteitvanaanbod,metdezelfdekwaliteitsnormeninhetachterhoofd.

Metdekennisuitdepilotgemengdegroepenenhetingangzettenvanbovenstaandemaatregelenalsverbeterimpuls,zagdegemeenteUtrechtvoldoendeaanleidingomvervolgonderzoekteinitiëren.Doelvanhetnieuweonderzoek:Hetopnieuwinkaartbrengen

2www.nuvoorlaterutrecht.nl

9

vandekwaliteitvanvoor-envroegschoolsevoorzieningenenlichtschijnenopdetoegevoegdewaardevandezevoorzieningenvoorUtrechtsepeutersenkleuters.Derichtinggevendevraaghierbijwas:“ZijnweinUtrechtopdejuisteweg?”.

1.1.1 Watisactieonderzoek?Inhethuidigeonderzoekiseenaanpakgekozendieafwijktvangangbaarwetenschappelijkonderzoek.Erisbewustnietgekozenvooreenonderzoeksontwerpmeteencontrolegroep,omdatmenalledeelnemendepeutercentraenscholeninstaatwildestellenomvanhetonderzoekteprofiteren.Eenveelgehoordeklachtvanleerkrachtendiedeelnemenaanonderzoekisdatzezelfnietofnauwelijksopdehoogtewordengehoudenvan(tussentijdse)resultatenvanhetonderzoek,terwijlzevaakeenaanzienlijketijdsinvesteringdoendoordeeltenemen.Onderzoekdatdezeperceptieserieusneemtenaandebehoeftevanleerkrachtenindezentegemoetkomtisactieonderzoek.Actieonderzoekisdeonderwijskundigetermvooronderzoekwaarbinnendeonderzoekerniethandelt‘opafstand’,maarnauwsamenwerktmetdegemeenschapdiebestudeerdwordt(h.l.hetUtrechtseonderwijsveld)gedurendeallefasesvanhetonderzoek.Daarbijiseencruciaalelementvanactieonderzoekdeintentieomeenveranderingteweegtebrengen(Whyte,1991).Totopzekere(ethischverantwoorde)hoogteprobeertdeonderzoekerdusdeeigenresultatentebeïnvloeden.Wemoetendaaromdeconsequentiesbenadrukkendiehetontwerpheeftvoordeinterpretatievanresultaten.Omdateencontrolegroepontbreekt,ismenernooitzekervanofeventueleveranderingdaadwerkelijktoeteschrijvenisaandeelnameaanhetonderzoek.Actieonderzoekkenteensterkkwalitatiefelement.Deonderzoekerkoppeltvoortdurendresultatenterugaandeparticipanten(indezecontextdeberoepskrachten)endeparticipantenkoppelenookvoortdurendterugaandeonderzoekerhoezijkennisnemenvanderesultatenenwatdezeresultatenbetekenenvoorhundagelijkshandelen.Opdezemanierontstaatindeloopvanhetonderzoekeenbeeldvanwatdeverschillendepartijenlerenvanhetonderzoekenvanelkaar,enhoebepaaldebevindingenzoudenkunnenwordengeïnterpreteerd.Hetismetnadrukdebedoelingvanactieonderzoekdatdedynamischerelatietussenwetenschapenwerkveldtotuitingkomt.

1.1.2 ElementenvanactieonderzoekZoalsgezegdisdeintentieomeenveranderingtebewerkstelligeneencruciaalelementomtekunnensprekenvanactieonderzoek.Ditwerdinhethuidigeactieonderzoekopdriemanierengeprobeerd:

1. Halfjaarlijkseterugkoppelingsbijeenkomsten2. Individuelegesprekkenmetberoepskrachtendirectnaobservatieopdegroep3. Individueleschriftelijke‘topsentipsverslagen’

Deterugkoppelingsbijeenkomsten

Naafloopvaniedererondevandataverzamelingwerdenallebetrokkenen(pedagogischmedewerkers,leerkrachten,werkbegeleiders,gebiedsmanagers,bouw-/vve-coördinatoren,schoolleiders)uitgenodigdvooreenterugkoppelingsbijeenkomst.Dezebijeenkomstenbestondensteedsuittweedelen.Tijdensheteerstegedeeltewerdsteedsnogmaalshetdoelvanhetonderzoektoegelicht,enwerdendetussentijdseresultatenvanderecentafgerondedataverzamelingsrondetoegelicht.Inhettweedegedeeltewerdopeenmeerinteractievemanier‘ingezoomd’opeenvandebevindingenuitheteerstegedeelte.Vaakwerdbijvoorbeeldrelevantvideomateriaalbesproken,ofwerdeenexpertuitgenodigdommeertevertellenoverwaarómeenbepaaldebevindingnuzobelangrijkisenwatdezebetekentvoordeberoepspraktijk.Scholingkreegdaarmeeeenplaatsbinnendeterugkoppelingsbijeenkomsten.

Deterugkoppelingsbijeenkomstenwarenmetnadrukbedoeldomtegemoettekomenaandevaakgehoordeklachtvanberoepskrachtendatwetenschappelijkonderzoekhenpersoonlijkteweinigzouopleveren.Doorsteedsweerhetdoelvanhetonderzoekhelderteschetsen,alsmededepositievanhetonderzoekbinnenhet(internationale)onderzoeksveldteillustrerenkregenberoepskrachtendekanszichmeerbewusttewordenvandeurgentievanhet

10

doenvanonderzoek,huneigenrolbinnenhetonderzoek,envanwatdeuitkomstenervanhenpersoonlijkzoudenkunnenopleveren.

1.1.3 Individuelegesprekkenen‘topsentipsverslagen’Directnadeobservatie,besprakdeonderzoekermetdepedagogischmedewerker(s)ofleerkrachtdescores.Tijdensdezegesprekkenwerdstapsgewijshetobservatie-instrument(CLASS,ziesectie3.4)metdeleerkrachtdoorgenomen,enwerdtoegelichtwaaromdeonderzoekereen‘laag’,‘midden’of‘hoog’scorehadtoegekend.Deonderzoekerzorgdeerindezegesprekkenaltijdvoordatdeonderbouwingdoorspektwasvanconcretevoorbeeldenvandebetreffendeochtend.Wanneereenlagescorewastoegekend,zorgdedeonderzoekereraltijdvoordatzijopeenhelderemanierschetstewaternodigwasvooreenhogerescoreopdebetreffendekwaliteitsdimensie. Enkelewekennadatleerkrachtengeobserveerdwarenontvingenzijeenschriftelijk‘topsentipsverslag’waarinonderelkekwaliteitsdimensie–zoalsgedefinieerdinCLASS-werdbeschrevenwelkeinteractiespastenbijeenhogescore(tops)enwelkeinteractiesruimtevoorverbeteringlietenzien(tips).Dezeverslagenwerdenineersteinstantienaardepedagogischmedewerker/leerkrachtgestuurd,endaarnaooknaardewerkbegeleider(inhetgevalvandepeutercentra)ennaardebouw-/vvecoördinator-(voordegroep1/2leerkrachten).

2 DoelstellingenOnderzoeksvragenDedrijvendevraagvoordeopdrachtgeverachterhethuidigeactieonderzoekissteedsgeweest:“Zijnweopdejuisteweg?’”.Meeronderzoeksmatiggedefinieerd,wordeninhetonderzoekdrieonderzoeksvragengesteld:

1. HoeisdeproceskwaliteittekenmerkenvaneendwarsdoorsnedevanUtrechtsepeutercentrametvoorschoolseeducatieendegroepen1/2waardekinderenopdezepeutercentranaartoedoorstromen?

2. Watisderelatietussenbovengenoemdekwaliteitendecognitieveontwikkelingvandekinderendievandezevoorzieningengebruikmaken?

3. Kangaandeweghetonderzoekeenpositieveimpulsaandeproceskwaliteitbewerkstelligdworden?

Omvraag1tebeantwoorden,iservoorgekozenomvan185Utrechtseleerlingendeklasse-omgevinggedurendedelooptijdvanhetonderzoekinkaarttebrengen.Alsgevolgvandezekeuzeliepenertweeniveausvanstudiedoorelkaar:(i)deontwikkelingvandekinderenzelf(ii)deontwikkelingvandeleerkrachtenmetwiezijgedurendedriejaartemakenhebbengehad.Hetontwerpvandestudiewordtinhoofdstuk3toegelicht.

3 Methode

3.1 OnderzoeksdesignInTabel1staateenoverzichtvandeverrichteonderzoeksactiviteitenweergegevenindeperiodeseptember2012totjuli2015.Erstondeninhetonderzoekdriepijlerscentraal:(i)Hetkind,(ii)hetaanbodopdegroepen(iii)professionalisering. InTabel2(ziep.12)isteziendatdeontwikkelingvande‘focusleerlingen’gevolgdwerddooropdriemomentencognitievetestsaftenemen(zievooreenbeschrijvingsectie3.6).HetaanbodwaarmeedekindereninaanrakingkomenwerdhalfjaarlijksinkaartgebrachtdoormiddelvanCLASSendoormiddelvanSnapshots(zievooreenbeschrijvingsectie3.4en3.5).Totslotwerdmetenkelevve-ofbouwcoördinatoren(groepen1/2)engebiedsmanagersofwerkbegeleiders(peutercentrametv.e.)interviewsgehoudenomeenbeeldtekrijgenvanderoldieprofessionaliseringopdatmomentinnam.

11

3.2 Participanten

3.2.1 FocusleerlingenBijhetontwerpenvandestudiewashetvolgenvantweecohortenkinderengedurendedriejarenvanhunschoolloopbaanrichtinggevend:eenpeutercohort(eersteobservatieentestafnameronddederdeverjaardag,transitienaardebasisschoolnameetmomentdrie)eneenkleutercohort(eersteobservatieentestafnameronddevierdeverjaardagentransitienaargroepdrienameetmomentvier).Intotaalhebben185kinderendeelgenomenaanhetonderzoek.Hoedewervingvandekindereninzijnwerkgingstaatbeschreveninsectie3.2.2.InTabel2staandeleeftijdenvandekinderenoprespectievelijkmeetmomenten1totenmet6weergegeven. Intotaalhebbenwijvan185kinderendecognitievevaardighedengetestendeproceskwaliteitvandeklassenwaarinzijzateninkaartgebracht.Hetaantalkeerdatdekinderenhebbendeelgenomenaandecognitievetakenwisseltvanminimaal1keertotmaximaal3keer.RedenenvooruitvalvankinderenzijnverhuizingenbuitendegemeenteUtrechtofintrekkenvantoestemmingdoorouders.Eenkleinaantalkinderen(8)isdooreenfoutindeplanningnietgetesttijdensheteerstemeetmoment.

3.2.2 SelectievanfocuslocatiesenfocusleerlingenInsamenspraakmetdeRegiegroepProfessioneel(RGP)3werdbepaaldwelkelocatiesvoordeelnameaanhetonderzoekinaanmerkingkwamen.Richtinggevendhierbijwasdatdeinschattingvandeleidinggevendevaneenlocatiewasdatersprakewasvaneen‘gemiddeldeprestatie’.DezenormwerdgehanteerdomdathetdoelwaseenrepresentatievedwarsdoorsnedevanhetUtrechtseonderwijsveldinhetonderzoekoptenemen.Zogenaamde‘aandachtslocaties’-locatieswaarveelonrustheerstedoorbijvoorbeeldwisselingenvanpersoneel,ofklassenwaarveelzorgpeuters/-kleutersinzaten–werdeninbeginselnietbenaderdvoordeelname.Ooklocatieswaarvanbekendwasdatzeuitzonderlijkgoedpresteerdenwerdennietvoordeelnamebenaderd.Tabel1:Onderzoeksactiviteitenindeonderzoeksperiodenajaar2012–voorjaar2015

T1Najaar/winter2012

T2Voorjaar2013

T3Najaar/winter2013

T4Voorjaar2014

T5Najaar/winter2014

T6Voorjaar2015

Cognitievetakenkinderen Observatieproceskwaliteit(CLASS) Observatieactiviteitenkinderen(Snapshots)

Interviewsmetcoördinatorenenwerkbegeleiders

NB.Deinde1ekolomgenoemdeonderzoeksactiviteitenhebbenplaatsgevondeningearceerdeperiode

3DeRGPiseenoverlegplatformwaaraanvertegenwoordigersdeelnemenvandedriegrotePObesturen,SpelenderwijsUtrechtendegemeenteUtrecht.Vanuitdehogescholen(Pabo’s)aangevuldmeteenonafhankelijkexpertals‘linkingpin’metdeopleiding.HiervindtafstemmingplaatsenwordenontwikkelingengeïnitieerdengevolgddiedeeducatievanhetkindinUtrechtbetreffen,enerzijdsspecifiekgerichtopdeprofessionaliseringvandemedewerkersenanderzijdsopdegezamenlijkeinzetenkwaliteitvanheteducatieveproces.Waarmogelijkookgerichtopgezamenlijkeinkoopenvormgevingvandeprofessionalisering.

12

Tabel2:Leeftijdenkindereninpeuter-enkleutercohort,aantalgroepenwaarinisgeobserveerd

T1 T2 T3 T4 T5 T6

Leeftijdenkindereninhetpeutercohort(N=91)

3;0 3;5 3;9 4;4 5;1 5;7

Leeftijdenkindereninhetkleutercohort(N=94)

4;5 4;10 5;3 5;8 6;5 7;0

Aantalpedagogischmedewerkersinhetpeutercohort

29(17groepen)a

31(18groepen)a

30(15groepen)a

- - -

Aantalleerkrachteninhetkleutercohort

17 16 27 49 62b 60c

NB.Gemiddeldeleeftijdenweergegeveninjaren;maandenaOppeutercentrastaan2pedagogischmedewerkersvoordegroep.Wanneerzijeengelijkaandeelindegroephebbenkrijgenzijeengezamenlijkescorevoorproceskwaliteit.bWaarvan18groep3leerkrachtencWaarvan19groep3leerkrachten

Deselectievandebasisscholenwerdvooreendeelbepaalddoordeselectievanpeutercentra.Diebasisscholenwerdengeselecteerdwaarveelkinderenuitdegeselecteerdepeutercentranaartoedoorstromen.Ditkonuiteraardnietvolledigvoorspeldworden,engebeurdeopbasisvanhetbeeldzoalsdattentijdevandeselectiebestond.Ditiserdeoorzaakvan,daterookbasisscholengeselecteerdzijndienietwerkenmeteenVVE-programma.Richtinggevendwaseersthetcriterium‘stromenerkinderenvanpeutercentradoornaardezeschool’,daarnahetcriteriumvan‘gemiddeldpresteren’.

Nadatineersteinstantiedepeutercentraende(‘bijbehorende’)basisscholengeselecteerdwaren,washetaandepedagogischmedewerkersendeleerkrachtenomdefocusleerlingenteselecteren.Voordezeselectiehanteerdendepedagogischmedewerkerszoveelmogelijktweecriteria:1)DeleerlingheefteenVVE-indicatievolgensderichtlijnendiegehanteerdwordendoordeGemeenteUtrecht4.2)Hetkindismaximaalviermaandenvoorafgaandaanheteerstemeetmomentgestartopdedesbetreffendelocatie.OpscholenwaarweinigtotgeenkinderenmeteenVVE-indicatiezatenwerdenleerlingengeselecteerddiethuisnaasthetNederlandseenanderetaalsprakenófeenleerlinggewichttoegekendhadden.Iniedereklaswerdentussendedrieendeachtkinderengeworven.Oudersgavenschriftelijketoestemmingvoordeelnamevanhunkindaanhetonderzoek.

Wanneerdefocusleerlingendoorstroomdennaareenanderelocatiedantijdensdeontwerpfasewasgeanticipeerd,werddebetreffendeschoolbenaderdvoordeelname.Nadeontwerpfasebepaaldendusdekindereninfeitewelkelocatiesmeededenaanhetonderzoek(zieooksectie3.3doorstroomvandeleerlingen)

3.2.3 AchtergrondkenmerkenvandefocusleerlingenAanalleoudersvandefocusleerlingenwerdgevraagdeenkortevragenlijstintevullen,waarinwerdgevraagdnaarenkelebasaleachtergrondkenmerkenvandeouders.Vande185focusleerlingenvulden108ouderseenvragenlijstin;eenpositieveresponsvan58%.Dezeresponsisnietheelhoog.Deonderzoekershebbentijdensdelaatstedataverzamelingsrondegeprobeerdomsamenmetoudersdevragenlijstintevullen,ineenpogingdepositieveresponsteverhogen.Ditheeftweltoteenverhoginggeleid,maarnogsteedswildeneenaanzienlijkaantaloudersdevragenlijstlievernietinvullen.Wemoetenerrekeningmeehoudendatjuistdoorlaaggeletterdeoudersdevragenlijstennietzijngeretourneerd.

Middelsdezevragenlijstwerdendeachtergrondkenmerkenvandekinderenzogoedmogelijkinkaartgebracht.InTabel3staanenkelebelangrijkeachtergrondvariabelen

4DeVVE-indiceringvindtinUtrechtplaatsopbasisvanouderfactorenenalsvangnetopindividuelegronden

13

beschreven.Bijhetinterpreterenvandetabelmoetsteedsrekeningwordengehoudenmethetgegevendatdecijferswellichtnietrepresentatiefzijnvoordegehelegroepfocusleerlingen.Tabel3:Achtergrondvariabelenfocusleerlingen(n=108)

Achtergrondvariabelenfocusleerlingen Beschrijvinginaantalofgemiddelde

Percentage

Geboortelandoudersvanfocusleerlingen BeideoudersnietinNLgeboren 56 51,8% EénoudernietinNLgeboren,éénouderinNL

geboren21 19,44%

BeideoudersinNLgeboren 19 17,59% IniedergevaléénouderinNLgeborena 6 5,55% IniedergevaléénouderinanderlanddanNL

geborena6 5,55%

AantaljarenwoonachtiginNL(indiennietinNLgeboren)

Ouder1b 23,2(9,78) Ouder2 17,00(9,85) Wieiserverantwoordelijkvoordeopvoeding Ouder1enOuder2gezamenlijk 93 86,1% Ouder1alleenofmetfamilielid 13 12,3%Wiebrengtdemeestetijddoormetdekinderen? Moeder 68 64,8% Vader 3 2,9% Moederenvaderevenveel 32 30,5%aInformatievanandereouderontbreekt.bOuder1isdeouderdiedevragenlijstheeftingevuld,Ouder2isdeandereouder.

3.2.4 VerloopvanfocusleerkrachtenenpedagogischmedewerkersOmdatdekinderenbijhetontwerpvandestudiehetvertrekpuntwaren,bepaaldenzijinfeitewelkeleerkrachtenenpedagogischmedewerkersnadeeersterondevandataverzamelingmeezoudendoenmethetactieonderzoek.Immers,hetprimairedoelvanhetonderzoekisgelegeninhetinkaartbrengenvandekwaliteitvanhetaanbodwaarmeezijzichgedurendedezedriejaarvanhunschoolloopbaanomgeven.Wanneerdekinderenwisseldenvanleerkracht,omwatvoorredendanook,werddezenieuweleerkrachtmeegenomeninhetonderzoek.

3.3 DoorstroomvandekinderenUitTabel2wordtduidelijkdatvanafmeetmoment3deeerstekinderenuithetpeutercohortnaargroep1vanhetbasisonderwijsdoorstroomden.Vanafmeetmoment4warenallekinderenuithetpeutercohortnaargroep1doorgestroomd.Hetverdientspecialevermeldingdatopelkmomenteenanderssamengesteldegroepleerkrachtengeobserveerdwerd.Vakerdangeanticipeerd,kregenleerlingentemakenmeteennieuweleerkrachtenverschoofvoorhetonderzoekdusdeaandachtnaardenieuweoftijdelijkeleerkracht.InFiguur1wordthetaantalkeerwisselenvanleerkrachtenweergegeven.Hetaantalkeerwisselenvarieertvan0(10kinderendiedriejaar‘kleuterden’)tot4keer.Eenaanzienlijkgedeeltevandekinderen(59,5%)wisseldevakervanleerkrachtdandewisseltussenpeutercentrumengroep1ofdewisseltussendekleutergroepengroep3waaropwasgeanticipeerd.Omdatdemeestescholenwerkenmetgemengdegroepen1/2wasgeenwisseltussengroep1engroep2geanticipeerd.

Intotaalzijnvoorhetactie-onderzoek127beroepskrachtengeobserveerd.Dezegroepberoepskrachtenbestonduitintotaal31pedagogischmedewerkers(meestalwerkzaaminduo’s)en96leerkrachten(91vrouwen,7mannen).Dekerendatzijgeobserveerdzijnvarieert

14

van1keertot6keer.Erzijnzesleerkrachtenelkmeetmomentgeobserveerd,naarhenverwijzenwealsde‘zesxzes-leerkrachten’(zieooksectie4.3).Voordepedagogischmedewerkersgeldtdatzijsomsbinneneenmeetmomenttweekeerzijngeobserveerdomdatzijopverschillendegroepenwerken.Indatgevalwerdeengemiddeldevanhunscorepermeetmomentalsgeldendescoregehanteerd.Figuur1:Frequentieverdelingaantalleerkrachtwisselsinperiode2012-2015

Achtergrondkenmerkenvanleerkrachten

Vande96leerkrachtenvulden56leerkrachteneenvragenlijstin(positieverespons58%),waaringevraagdwerdnaarrelevanteachtergrondkenmerkenvandeleerkrachtzelf,naarkenmerkenvandeklas,ennaarprofessionaliseringsactiviteiten.InTabel4staateenoverzichtvanenkelerelevanteachtergrondkenmerkenvanleerkrachtendiehebbenmeegewerktaanhetonderzoek;opleiding,omvangaanstelling,enhetaantaljarenzelfstandigvoordeklas.Tabel4:Achtergrondkenmerkenvandegroep1/2engroep3leerkrachten

Achtergrondkenmerkenleerkrachten(N=56,58%vantotaal)Opleiding M(percentage) PABO 43(76%) KLOSof‘Kleuterkweek’ 8(14%) HBObachelorofmaster 4(7%) WObachelorofmaster 2(3%) Voltijd/Deeltijdwerken 2dagen 3(5%) 3dagen 16(29%) 4dagen 15(27%) 5dagen 23(41%) Aantaljarenzelfstandigvoordeklasa Minderdan1jaar 2(3%) 1t/m2jaar 5(6%) 3t/m4jaar 9(12%) 5t/m10jaar 20(26%) 11t/m20jaar 23(29%) 21t/m30jaar 10(13%) Meerdan30jaar 9(12%)aDezedatazijnaangevuldtot78leerkrachtendoorbijeenaantalleerkrachtendiedevragenlijstnietheeftgeretourneerdtijdensdelaatsteobservatierondete

15

vragennaarhetaantalzelfstandigejarenvoordeklas.

Hetmerendeelvandeleerkrachten(70%)geeftlesaaneenklasdievoorminstensdehelftbestaatuitkinderenmeteenallochtoneachtergrond(zieTabel5).Degroepsgrootteisgemiddeld23.Eengrootgedeeltevandeleerkrachten(53%)geeftaandathetnooitvoorkomtdatzijondersteuningkrijgenvaneenonderwijsassistentofcollega.Tweeleerkrachtenhebbenvrijwelelkedageencollegaofonderwijsassistentnaastzich.Tabel5:Kenmerkenvandeklasseninhetonderzoek

Kenmerkenvandeklasseninhetonderzoek Gemiddeldegroottevandeklassen 23(minimaal12,maximaal31)Aandeelkinderenindegroepvanallochtoneafkomst 0-10% 7(11%) 11-20% 5(8%) 21-30% 2(3%) 31-40% 3(5%) 41-50% 12(20%) 51-60% 4(7%) 61-70% 1(2%) 71-80% 1(2%) 81-91% 3(5%) 91-100% 21(34%)AandeelkinderenindegroepdatweinigtotgeenNLspreekt

0-10% 34(56%) 11-20% 9(15%) 21-30% 9(15%) 31-40% 3(5%) 51-60% 3(5%) 71-80% 1(2%)Matevanondersteuningdooronderwijsassistentofcollega(geenstagiair) Nooit 30(53%)

1dagdeelofminder 3(5%)

2dagdelenperweek 7(12%)

3dagdelenperweek 1(2%)

4dagdelenperweek 8(14%)

5dagdelenperweek' 1(2%)

. Vrijwelelkedag 2(4%) Wisselend,afentoe 5(9%)

3.4 Observerenvanproceskwaliteit:CLASSVoorhetinkaartbrengenvandeproceskwaliteitopdeverschillendegroepenisgebruikgemaaktvanhetClassroomAssessmentScoringSystem(CLASS;Pianta,LaParo&Hamre,2008).HetinstrumentisdooronderzoekersvandeUniversiteitUtrechtinsamenwerkingmetdeAmerikaanseauteursvanCLASSvertaaldinhetNederlands(Slot,Leseman,Mulder&Verhagen,2010).Voorhethuidigeonderzoekisvoorhetobserverenindepeutercentradepeuterversiegebruikt(CLASStoddler)envoorhetobserverenindegroepen1/2dekleuterversie(CLASSPreK).

16

CLASSsplitstproceskwaliteitopindomeinen.Voordepeutervariantzijndittweedomeinen:EmotioneleOndersteuningenEducatieveOndersteuning.BijdekleutervariantkomthierGroepsorganisatiebij.Figuur2laateenschematischeweergavezienvandezedomeinen.Figuur2:SchematischeweergavevandeCLASSkwaliteitsdimensies

DeonderzoekerobserveertaandehandvanCLASSvierkeer20minuten.Inhethuidigeonderzoekvonddeobservatiemeestalplaatsindeochtend.Inprincipewordenalleactiviteitengeobserveerd,zolangzerepresentatiefzijnvooreengewoneochtendopdegroep(ditgaatinoverlegmetdeteobserverenleerkracht).Bijdekleutervariantiservoorgekozenombuitenspelennietteobserveren,bijdepeutervariantgebeurtditwel. Eengroepkrijgteengemiddeldescoretoegekendvoorelkekwaliteitsdimensie,gebaseerdopdevierobservatiesvanéénochtend.Descoremoetdeervaringvanhetgemiddeldekindrepresenteren.Incidentenwordendusinderegelniettezwaargewogen.OpdezemanierwordtmetCLASSgeprobeerdeenvoordegroepzorepresentatiefmogelijkescoreterapporteren.

Eenonderzoekerkentscorestoeopeenschaalvan1tot7.Scores1en2wordenvolgenshetmodelvanCLASSgekenmerktalszijnde‘laag’,scores3totenmet5wordengekenmerktalsde‘midden-range’enscores6en7wordengekenmerktalszijnde‘hoog’.Eenlagescorebetekentdatdeteobserverengedragsmarkeerders(bijvoorbeeldresponsiefreagerenopkinderen)nooittotzeldengezienzijn,ofdatersprakewasvanveelgemistekansenbinnendecyclusvan20minuten.Eenmiddenscorebetekentdatdetescorengedragsmarkeerderenkelekerengezienis,maarnietconsequent.Binnendemidden-rangekandeonderzoekereennuanceringmakentussenlaag-middenenmidden-hogescores.Eenmidden-hoogscoreisbijvoorbeeldvantoepassingalsdetescorengedragsmarkeerdervakerweldannietgezienwerd,zijhetnetniet

17

consequentgenoegomindehogerangetescoren.Eenhogescorebetekentdatdeteobserverengedragsmarkeerderzeervaaktotconsequentgezienistijdensdeobservatiecyclus. EenonderzoekerdiemetCLASSobserveert,isintensiefgetrainddooreenaanTeachstone5geaffilieerdetrainer.DegeaffilieerdetrainerisgecertificeerddoorTeachstoneenmoetdezecertificeringjaarlijkshernieuwen.DeonderzoekerdiemetCLASSgaatobserverenisgeslaagdvooreenNederlandsebetrouwbaarheidstestdiejaarlijksmoetwordenherhaald.Opdezemanierwordtdebetrouwbaarheidvanhetscorenbewaakt,enkomtobjectiviteittijdenshetscorennietinhetgeding.

3.4.1 Wanneerspreektmenvan‘hoge’kwaliteit?VolgenshetmodelvanCLASSwordendescores1en2wordengekenmerktalszijnde‘laag’,scores3totenmet5wordengekenmerktalsde‘midden-range’enscores6en7wordengekenmerktals‘hoog’.Inverschillendeonderzoekenechter,wordtvooremotioneleondersteuningdescore5alsondergrensvoor‘hogekwaliteit’gehanteerd(Burchinaletal.,2010;Burchinaletal.2014).InhetCLASS-modelkomtdezescoreovereenmethethogeuiterstevandemidden-range.Gedragsmarkeerderswordendanvoorhetovergrotegedeeltemetgroteregelmaatgeobserveerd,maarerissprakevanenkelegemistekansenwaardooreenscoreindehogerangenietpassendis.Vooreducatieveondersteuningwordtindegenoemdeonderzoekendeondergrensvan3gehanteerd.DezekeuzehangtnietzozeersamenmetdebeschrijvingvolgenshetCLASS-model,waar3refereertnaareenlage-middenscore,maarmetdeverdelingindepopulatie.Dekeuzevoor3alsondergrenswasinhetonderzoekvanBurchinaletal.(2010;2014)isgebaseerdopdesomvanhetgemiddeldevande(Amerikaanse)populatieenéénstandaardafwijking.Eenscorevan3isindesteekproefvanBurchinaletal.dusaanzienlijkhogerdanhetgemiddelde,enwordtdaaromalsondergrensvoorhogekwaliteitgehanteerd. Inhethuidigeonderzoekkomtdekeuzevoor5alsondergrensvoorhogeemotioneleondersteuningovereenmethethierbovenaangehaaldeonderzoek.Echter,waarinvoorgenoemdeonderzoek3gehanteerdwerdalsondergrensvooreenhogescorevooreducatieveondersteuning,ligtinhethuidigeonderzoekeenondergrensvan4meervoordehand,omdathetgemiddeldevooreducatieveondersteuninginhethuidigeonderzoekrondde3,5ligt(zieResultatenoppagina23).BovendienkomtdezekwalificatiebeterovereenmetdetheoretischebeschrijvingvangoedekwaliteitinhetCLASS-model.Bijeenscorevan4,hetmiddenvandemidden-range,zijndetecoderengedragingenmetregelmaattezien,maarnietconsequentofvooralgerichtopeenkleindeelvandekinderen.Beroepskrachtenlatenechterwelovertuigendbewijsziendebetreffendeinteractievaardigheidtebeheersen.

3.5 Observerenvanactiviteitenverdelingen:SnapshotsNaastdemeerglobalemaatvoordekwaliteitvaninteractiestussenleerkrachten‘hetgemiddeldekind’isookindetailgekekennaardeactiviteitenvandefocuskinderen.Ditgebeurdeaandehandvande‘snapshotmethode’(cf.Early,2010).Deonderzoekerdiedesnapshotmethodehanteert,observeertsteedsgedurendetiensecondenéénfocuskindennoteertdanmetbehulpvaneencomputerprogramma(E-Prime2.0;PsychologySoftwareTools,Pittsburgh,PA)metwelkeactiviteithetkindopdatmomentbezigwas.Rondomdezeactiviteitwordtvoorverschillendevariabelengecodeerd:Inwelkecontextvindtdeactiviteitplaats?(zelfgekozen,toegewezen,ofbetreftheteenroutine),waarvindtdeactiviteitplaats,inwelkesamenstelling(kleinegroep,helegroep,tweetaletc.),hoekandebetrokkenheidvanhetfocuskindbijdeactiviteitgetypeerdworden,isdeleerkrachtbetrokkenbijdeactiviteit,enzojahoekandezegetypeerdworden(ziesectie3.5.1). Erwerdbijhetobserverenvandeactiviteiten‘positiefgecodeerd’(cf.Earlyetal.,2010).Ditbetekentdatereenbepaaldehiërarchieisaangebrachtindeactiviteiten.Wanneerfeitelijktweeactiviteitentegelijkertijdaandegangwaren,verdiendedemeestinhoudelijkeactiviteitdevoorkeur.Bijvoorbeeld,wanneerkinderentijdenshetbuitenspelenverwikkeldwarenineen

5DeAmerikaanseorganisatie,gelieerdaanVirginiaUniversity,waarCLASSisontwikkeldenwaardekwaliteitwordtbewaakt

18

gesprekoverhoehetfortindezandbaksterkerkonworden,kreegdecode‘gesprek’devoorkeurbovenvrijspel.Eenandervoorbeeld:wanneereenleerkrachttijdensdeovergangvankringnaarhetmiddagetendekinderenopbasisvanrijmwoordenéén-voor-éénnaarbuitenlatengaanomdetasoptehalen,krijgtdecode‘taal-activiteit’devoorkeurboven‘transitie’.Afhankelijkvanhetaantalkindereninééngroepwerdentussende20en150‘snapshots’perkindverzameld.Hetsamenvoegenvandezesnapshotleverteendwarsdoorsnedeopvanhetsoortactiviteitendiedefocuskinderenopeengewoneochtenduitvoeren,inhoeverreerdaarbijsprakeisvanfysiekenverbaalhandelen,enopwatvoormanierdeleerkrachtbijdebetreffendeactiviteitbetrokkenis.InBijlage1staathetvolledigecodeerschemaweergegeven.

3.5.1 Typeleerkracht–kindinteractieVeelvandecategorieënwaarvoorbinnendesnapshotobservatieisgecodeerdsprekenvoorzich.Decategorieleerkracht–kindinteractieechtervraagtenigetoelichting.Wanneereenfocuskindininteractiewasmetdeleerkrachtdanwelmetzoweldeleerkrachtalsklasgenoten,moestdeobservatordezeleerkracht–kindinteractietyperen.Erwerdhierbijonderscheidgemaakttussendrietypen:1)scaffoldinginteractie;2)didactischeinteractie;3)geeninhoudelijkeinteractie(cf.Earlyetal.,2010).

Vanheteerstetype,scaffolding,issprakewanneereenleerkrachtdoormiddelvanvoortbouwenopwateenleerlinginbrengt,hetgesprekofhetkennisniveauvanhetkindnaareenhogerniveautilt.Ditkanzijndoorhetstellenvanopenvragen,waaropnietéénpasklaarantwoordis,endiekinderenuitnodigenteredeneren(voorspellen,verklaren,argumenteren).Aansluitenbijhethuidigeniveauvanhetkindisvoortoekenningvandittypeinteractieeenbelangrijkcriterium.

Eendidactischeinteractieiseenkortereuitwisselingtussenleerkrachtenleerlingwaarineeninstructiewordtgegeven,eengeslotenvraagwordtgesteld,kortefeedbackwordtgegeven,ofkortgereageerdwordopeenuitingvaneenleerling.Bijeendidactischeinteractiekanersprakezijnvaneenherinneringsvraag(“Watgingdekikkeruithetverhaalookalweerdoen,wieweethetnog?”,ofeenkennisvraag(“Welkekleurisdit?”).Ookkortepositievefeedbackgerichtophetafrondenvaneentaakvallenonderdezecategorie(“goedgedaan,heelmooi”).Geeninhoudelijkeinteractiewordttoegekendwanneernochvanscaffolding,nochvaneendidactischeinteractiesprakeis.Bijvoorbeeldeenopmerkingdievooralgerichtisopgedragsreguleringofeenkort‘ja’of‘nee’.

3.6 MetencognitieveontwikkelingfocusleerlingenOmdecognitieveontwikkelingvandekinderentemetenisopdriemeetmomentendeOBISafgenomen.DitisdeNederlandsebewerkingvandeEngelstaligePIPStest(VanderHoeven-VanDoornum,2005).DeOBISmeet(ontluikende)schoolvaardigheden.Detestbestaatuitdevieronderdelen:schrijven,passievewoordenschat,beginnendegeletterdheidenrekenen.Detestisadaptief,watbetekentdatdezebijeenvoldoendeaantalgoedeantwoordensteedsmoeilijkerwordt.Decategorierekenenbegintbijvoorbeeldmetdevraagomhetgrootsteplaatjeaantewijzen,eneindigtmetcomplexesommen.Aandatlaatstekomteenkinduiteraardalleentoebijvoldoendegoedeantwoorden.InBijlage4wordendecategorieëntoegelichtenmetvoorbeeldengeïllustreerd.

3.7 Analysevande‘topsentipsverslagen’Depedagogischmedewerkersenleerkrachtendieinhetkadervanhetonderzoekwerdengeobserveerdontvingennaelkeobservatieeen‘tipsentopsverslag’(ziesectie1.1.3).Intotaalwerdener254feedbackverslagenverstuurd,waarinintotaal3225tipswerdengegeven.Dezeverslagenzijngeanalyseerdomeenbeeldtekrijgenvandemeestgegeventips.Deresultatenvandezeanalysewordengerapporteerdinsectie5vanditrapport. DetopsentipswerdenopgesteldaandehandvanhetCLASS-scoreformulier,onderverdeeldindekwaliteitsdimensiesvolgensCLASS.Indebewoordingvandetopsende

19

tipswerdzoveelmogelijkvastgehoudenaandetaalvandeCLASS-manual.Vanuiteenbottom-upbenaderingwerdeenvoorlopigcodeerschemaopgesteld;vijfverslagenwerdenwillekeuriggeselecteerduitdegehelesetverslagen.Detipsindezevijfverslagendiendenalsbasisvoorverderecodering.Dezebasiscodeswerdeningevoerdals‘nodes’indekwalitatieveanalyse-softwareNvivo(Nvivo,2014).Waarnodigwerdhetcodeerschematijdenscoderenaangevuldmetnieuwecodesen‘nodes’totsaturatiewerdbereikt.HetuiteindelijkecodeerschemastaatweergegeveninTabel6.Tabel6:Codeerschema‘topsentips’

PositiefklimaatBevorderrelatiemetentussenkinderen:

- Zorgvooreengedeeldeactiviteit- Stimuleersamenspelenenelkaarhelpen- Geefindividueleaandachtdoorgroet,nabijheid- Gameemetenthousiasmekinderen

Vergrootfysiekeenverbaleaffectie:- Fysiekeaffectie- Verbaleaffectiedoorcomplimenteren- Uitpositieveverwachtingen

Bevorderrespectvolmetelkaarcommunicerenenomgaan:- Respectvoltaalgebruik- Oogcontact- Warme,kalmestem- Bijvoornaamnoemen- Verbaalondersteunenvanfysiekehandelingen- Naareenanderluisteren

NegatiefklimaatStemverheffingminimaliserenenpositievestrategieëninzetten:

- Irritatiesbedwingenengedragpositiefombuigen- Minimaliseerbestraffendecontrole- Voorkomstrafbijhetzelfdekind

SensitiviteitvandeleerkrachtOoghoudenvoorindividuelebehoeftes:

- Toezichthoudenopgehelegroep- Zetcollegaofstagiaireeffectief(expliciet)invoortoezichthouden

Consequentreagerenenproblemenoplossen:- Reageerzoveelmogelijk–eventueelkort-opkind- Pakproblemenaantotopgelost

Rekeninghoudenmetkind-perspectief- Keuzemogelijkhedengeven- Meegaanmetideeëneninteressesenplanningloslaten- Ruimtevoorinbrenginactiviteitenleiderschap- Verantwoordelijkhedengeven

-Inelkaarsperspectiefverplaatsen-LaatkinderenvrijbewegenGedragsreguleringStelduidelijkeverwachtingen:

- Duidelijkeverachtingendooruitleg- Zetproactievestrategieënin

Gebruikpositievestrategieën:- Positievebewoordingen- Bekrachtigendoorcomplimenterengewenstgedrag- Subtielehints

Productiviteit- Duidelijkeverwachtingenm.b.t.routines- Voorkomwachtentijdensonderbrekingendoorgevenvantaak

20

Maakovergangenefficiënt:- Vervolgactiviteitverduidelijken- Leermomentintegreren- Versnellendoorsamennemenkinderen

Voorbereiding:- Optimalevoorbereiding

EducatievewerkvormenFaciliteeractiviteiteneffectief:

- Zelfmeedoenmetspel- Kinderenbetrekken

Materialenenvariatie:- Gebruikverschillendematerialen(enlaatkinderenmanipuleren)- Varieeractiviteiten

Leerdoelen:- Leerdoelenaankondigenverduidelijken

ConceptontwikkelingAnalyserenenredeneren:

- SteldenkvragenengeefruimtevoorantwoordBrainstormen:

- Stelvragengerichtopbrainstormen(eigenplannen,ideeënbedenken)Integratie:

- Verbindconceptenmetleefwereld- Conceptenverbindentussenenbinnenactiviteiten(voorkennis)

Kwaliteitvanfeedback- Geefhints,hulpenruimtevoorantwoord- Stelvervolgvragenomtotnieuwekennistekomen(feedbacklus)

Denkprocessen:- Vraagnaarmotivatieantwoord(bijeengoedoffoutantwoord)

Voeginformatietoe:- Geefspecifieke,individuelefeedback- Moedigkinderenaanomdoortezetten

StimulerenvantaalontwikkelingBevordergesprekken:

- Vraagdoornaeenantwoord- Bevordergesprekkentussenkinderen- Kieserbewustvoorommetkleinegroepdiepteintegaan- Stelopenvragenengeefruimtevoorantwoord- Herhaalenbreidtreactiesuit- Benoemeigenhandelingenendievandekinderen- Maakgebruikvangevorderdtaalgebruikenleguit

Benutzoveelmogelijkactiviteitenalsleermoment- Maaketenendrinkeneenbetekenisvolleactiviteit- Maakbuitenspeleneenbetekenisvolleactiviteit- Maakvanopruimeneenbetekenisvolleactiviteit- Maakvrijspeleenbetekenisvolleactiviteit

21

3.8 AnalysevanrelatiestussenkwaliteitopdegroepenkinduitkomstenOmderelatietebestuderentussendeproceskwaliteitopdegroep(gemetenmetCLASS)enontwikkelingvantaal-enrekenvaardighedenenfonologischevaardighedenisgebruikgemaaktvaneensequentieelcohortdesign,zieFiguur3.Inditdesignkunnentweecohortenkinderenvanverschillendeleeftijdengecombineerdwordentotéén,metalsresultaatdatuitsprakengedaankunnenwordenovereenbredereleeftijdsrange.Figuur3:Overzichtvansamenvoegenvanhetpeuter-enkleutercohorttotééncohort

Peutercohort MM1 MM2 MM3 MM4

Leeftijd 3;0 3;9 5;1

Kleutercohort MM1 MM2 MM3 MM4

Leeftijd 4;5 5;3 6;5

Sequentieelcohort MM1 MM2 MM3 MM4

Leeftijd 3;0 4;1 5;2 6;5

VanhetsequentieelcohortmetviermeetmomentisinMPluseenstatistischmodelgemaakt.Hetisplausibelteverwachtendatkindereniniedergevalgroeieninhunontluikendelees-enrekenvaardighedenenfonologischevaardigheden(autonomegroei).Deeerstestapisdaaromhetvaststellenvandezeautonomegroeivankinderennaarmatezijouderworden.Hetmodelwaarindezeautonomegroeiwordtbeschrevenwordthet(basis)groeimodelgenoemdenwordtvoorelkvandedrievaardighedenlosopgesteld.Bijelkgroeimodelwordtgekekenhoegoedhetmodelaansluitbijdeverzameldescoresvankinderenpast(‘modelfit’).Ditisnodigomderesultatendieuitdeanalysesvoortkomengegrondtekunneninterpreteren.Dematendiegebruiktwordenvoorhetvaststellenvandezemodelfit,zijndechi-squaretest,RMSEA,CFI/TLIenSRMR.Vuistregelsvoordezematenzijndatbijeenpassendmodeldechi-squaretestnietsignificantis,deRMSEAonderde.08is,deCFIenTLIbovende.09zijnendeSRMRlagerdan.08is.Hetkanzijndathetmodelnietgoedpast,waarnaverschillendestatistischeaanpassingenkunnenwordengedaanaanhetmodelbeterbijdedatatelatenaansluiten.(ZievoordemodelfitindicesBijlage5opp.70).Wanneerhetmodelvanautonomegroeivoldoendepassendis,wordendievariabelenaanhetmodeltoegevoegd,waarvanverwachtwordtdatzijeenbijdrageleverenaandegroeivandeonderzochtevaardigheden(lees-enrekenvaardighedenenwoordenschat).Inonsgevalwordterverwachtdatkwaliteitvanaanboddegroeivanbovengenoemdevaardighedenzalbeïnvloeden.Zoalsinsectie3.4uiteenisgezetwordtkwaliteitinhethuidigeonderzoekopgesplitstinemotioneleondersteuningeneducatieveondersteuning.InhethuidigemodelwordendeCLASS-scoresvoordezetweedomeinenopmeetmoment1en2(heteersteonderzoeksjaar)opgenomenalsvoorspellersvangroeiopdekinduitkomstmaten.Vervolgensis

22

nahettoevoegenvandevoorspellersopnieuwbeoordeeldofhetontworpenmodelvoldoendeaansluitbijdedataeneventueelverbeterd.

3.9 AnalysesmetmeerkindereninéénklasWanneermenanalysesuitvoertwaarbijgekekenwordtnaarkinderendiebijelkaarindeklaszitten,verdienthetaanbevelingeen‘Multilevel’analyseuittevoeren.Eenmultilevelanalyseondervangthetprobleemvanonderlingafhankelijkeobservaties.Immers,kinderendieindezelfdeklaszitten,krijgenallendescorevanhunleerkracht‘toegewezen’,watmaaktdatdeobservatiesvandezekinderennietonafhankelijkvanelkaarzijnterwijldemeestestatistischeanalyseswelonafhankelijkeobservatiesveronderstellen.Wanneerobservatiesnietonafhankelijkzijn,kanditertoeleidendathetprogrammadestandaardafwijkingenonderschat,watvervolgensleidttotoneigenlijkesignificanteresultaten(Hox,2002).Voordatbegonnenwerdmetdeanalysesisgekekenofhetdoenvaneenmultilevelanalysetotdemogelijkhedenbehoordeomditprobleemvanafhankelijkeobservatiesteondervangen.Hetaantalgroepen(17en18)waarindefocuskinderenzatenwasechtertegeringomeenpassendmodelteconstrueren.Daarommoestgekozenwordenvooreenanalysedienietopmultilevelniveauwordtuitgevoerd.Ditheeftgevolgenvoordebetrouwbaarheidvanderesultaten,endusvoordezekerheidwaarmeeuitsprakenkunnenwordengedaan.Inderesultatensectiewordenhieropdepassendeplaatsenkanttekeningenbijgemaakt.

23

4 Resultaten

4.1 Proceskwaliteitopdepeutercentra(voorschoollocaties)InFiguur4staandescoresweergegevenvandepeutercentraopdeverschillendemeetmomententijdensdeeersteanderhalfjaarvanhetactieonderzoek(2012–2013).Naanderhalfjaarzatenallefocuskinderenminimaalingroep1,enwerdendepeutercentraderhalvenietmeerbezocht.Inhetnajaarvan2015heeftdaarombijdepeutercentraeen‘followup’metingplaatsgevonden.Dezeresultatenwordenseparaatinhoofdstuk6vanditverslaggerapporteerd.

DeexactebeschrijvendestatistiekenvandescoresvandepedagogischmedewerkersstaanweergegeveninBijlage2,Tabel32.Voorhetdomeinemotioneleondersteuninggeldtdataandepeutercentramidden-hogescoreszijntoegekend,inalledriederondesvandataverzamelingindeeersteanderhalfjaarvanhetonderzoek.Voorhetdomeinvaneducatieveondersteuning,geldtdatgemiddeldlage-middenscoresgegevenworden.Ditbeeldisrobuustoverdedriemeetmomentenvanhetonderzoek.Depedagogischmedewerkersdiegeobserveerdwerden,blevenindeonderzoeksperiodevooreendeelgelijk,maarerwarenookwisselingen.Elfpedagogischmedewerkerszijndaadwerkelijkdriekeergeobserveerdenhebbendustweekeerfeedbackontvangentussenderondesvandataverzamelingin.

Figuur4:CLASSdomeinscoresPeutercentra

24

InTabel7staatweergegevenhoeveelvandepeutercentrahogekwaliteitbieden.Zoalsbeschreveninsectie3.4.1hanterenwevooremotioneleondersteuningeenondergrensvangelijkofhogerdan5opCLASS,envooreducatieveondersteuninggelijkofhogerdaneenscorevan4opCLASS.Tabel7:Hogekwaliteitoppeutercentra

Ronde1 Ronde2 Ronde3Hogekwaliteitemotioneleèneducatieveondersteuning 2 6 4Alleenhogeemotioneleondersteuning 3 4 6Alleenhogeeducatieveondersteuning 2 2 0Beidedomeinenniet'hoog' 10 6 5Totaalaantallocaties 17 18 15Variatietussenpedagogischmedewerkersineducatieveondersteuning

DescoresinFiguur4zijngemiddelden.Hetisbelangrijkooktekijkennaardevariatiedietijdensdeobservatieswerdgevondenomdatdaarmeeduidelijkwordtinhoeverrepedagogischmedewerkersvanelkaarverschilleninhunscores.InFiguur5staatdevariatievoorheteducatievedomeinweergegeven.Weziendatdevariatietussenpedagogischmedewerkerstijdensronde1aanzienlijkkleinerwasdandevariatieinronde3.Pedagogischmedewerkersgingendusgedurendehetonderzoekmeervanelkaarverschillen:Waarpedagogischmedewerkerstijdensronde1voorhetgrootstegedeeltetussende3ende4scoorden(dusonderdekwalificatievoor‘hoog’),varieerdenhunscorestijdensronde3tussende2,5ende6,5.Tijdensronde3bleekeendeelvandepedagogischmedewerkershogertegaanscorenopeducatieveondersteuning,terwijltegelijkertijdeendeelvanhendezelfdescoresbehield.Figuur5:Variatietussenpedagogischmedewerkersinheteducatievedomein

4.1.1 Educatieveondersteuninguitgesplitstinspecifiekedimensies:PeutercentraIndeinleidingisbeschrevendathetobservatie-instrumentwaarmeeisgewerktdekwaliteitsdomeinenopdeeltinkwaliteitsdimensies.InFiguur6staandeverschillendekwaliteitsdimensiesafgebeeldwaaruithetdomeineducatieveondersteuningisopgebouwd.Degrafieklaatziendathetgrootstegedeeltevandescoresvaltbinnendemidden-range.Perrondeverschiltditenigszins;tijdensronde1variërendescoresgrofwegtussende2ende4,5.Opmeetmoment2zienweenkelnogeenuitschieternaarde2,maarscoorthetgrootstegedeeltevandepedagogischmedewerkerstussende3ende4,5.Tijdensronde3zienwe–zoalswebijdomeinscoresalzagen-datdevariatietoeneemt.Hetmerendeelvandepedagogischmedewerkersscoortnutussende2ende5.Descoreswordendusmeergespreidoverdeecht

25

lagerange(1en2)endemidden-range(3totenmet5).Delagescoreswordendoorvijfgroepenbehaald.Hiervanzijntweegroepenopditmeetmomentnieuwingestroomd.Deoverigedrieparticipeerdenvanafmeetmoment1inhetonderzoek.Nieuwepedagogischmedewerkersvormenduseengedeeltelijkemaargeenvolledigeverklaringvoordezelagescoresopmeetmoment3.Tegelijkertijdzienwedaterookechthogescoresbeginnenteontstaan;erzijnnuuitschietersnaar6en7.Hetbetrefthierpedagogischmedewerkersdietijdenseerderemeetmomentenlagerescoresbehaalden.Hetisvanbelangdezeuitschieterstenoemen,albetrefthetslechtstweepedagogischmedewerkers,omdatdezeillustrerendathetweldegelijkmogelijkiseenhogescoretebehalen.Figuur6:Variatietussenpedagogischmedewerkersinkwaliteitsdimensies

4.2 Proceskwaliteitindegroepen1/2Voordegroepen1en2latenwedezelfdegrafiekenzienalsvoordepeutercentra.TebeginnenmetdewatgroveredomeinscoresinFiguur7.Meerdanbijdepeutercentra,ishetvanbelanghieroptemerkendatdegroepleerkrachtensterkwisseldeperdataverzamelingsronde(ziesectie3.3).Degegevensmoetenvoordezeresultatensectiedusgezienwordenalsopzichzelfstaandeobservaties.Insectie4.3wordtingegaanopdevraagofdeleerkrachtendieverschillenderondesparticipeerdeninhetonderzoekhogerescoreslietenziennaarmatehetonderzoekvorderde.

26

Figuur7:CLASSdomeinscoresingroepen1/2optijdensdezesrondesdataverzameling.

UitFiguur7blijktdatindegroepen1/2inelkerondedescoresvoorEmotioneleondersteuninggemiddeldronddemidden-hoogscore5liggen.Groepsorganisatie(gemetenvanafdetweededataverzamelingsronde)laatookmidden-hogescoreszien.Netalsbijdepeutercentra,zienwedatdescoresvoorhetdomeinEducatieveOndersteuningaanzienlijklagerzijndandeanderetweedomeinen:gemiddeldrondde3.Indevolgendesectiezullenwevoorheteducatievedomeinallereerstdevariatieonderdeloepnemen.Wekiezenweerdeondergrenzenvoorhetsprekenvan‘hogekwaliteit’vooremotioneleeneducatieveondersteuningoprespectievelijk5en4.InTabel8wordtgerapporteerdhoeveelgroepen1/2opéénvandetweeofopbeidedomeinenhogekwaliteitbieden.Tabel8:FrequentieverdelinglocatiesdiehogekwaliteitbiedenopéénofopbeideCLASSdomeinen

R.1 R.2 R.3 R.4 R.5 R.6HogekwaliteitEm.OndstènEd.Ondst 4 2 4 3 7 13AlleenhogeEmotioneleOndersteuning 4 8 11 21 27 22AlleenhogeEducatieveOndersteuning 2 6 4 0 1 1Beidedomeinenniet'hoog' 7 16 8 25 27 24Totaalaantallocaties 17 32 27 49 62 60

4.2.1 VariatietussenleerkrachtenbinnenheteducatievedomeinInFiguur8wordtdevariatietussenleerkrachtenweergegeven.Weziendatdemeesteleerkrachtenscorestussende3ende4latenzien.Devariatieisbeperkterdanhetgevalwasbijdepeutercentra.Demaximaalbehaaldescoreindegroepen1/2voorheteducatievedomeinisdescore5,welkeeenhoge-middenscorerepresenteert.

NB1.OpheteerstemeetmomentontbrekendescoresvanGroepsorganisatieomdattijdensdezedataverzamelingsrondegewerktismetdepeutervariantvandeCLASS,waarGroepsorganisatienoggeenonderdeelvanuitmaakt(ziesectie3.4)NB2.Tijdensrondes5en6zijnerrespectievelijk18en19groep3leerkrachtengeobserveerd.De

27

Figuur8:Variatietussenleerkrachtengroep1/2inheteducatievedomein

4.2.2 Educatieveondersteuninguitgesplitstinspecifiekedimensies:Groepen1/2Wanneerwehetdomeineducatieveondersteuninguitsplitsenindedriebepalendekwaliteitsdimensies(1)conceptontwikkeling,(2)kwaliteitvanfeedbacken(3)stimulerenvantaalontwikkeling,ontstaatvoorelkerondeeenredelijkvergelijkbaarbeeld.InFiguur9enFiguur10staandescoresvoorrespectievelijkrondes2,3enrondes4,5,6weergegeven.Ronde1ontbreekthier,omdattijdensdezerondenogdepeutervariantvanCLASSwerdgebruikt,waardooreenvergelijkingopdimensieniveaumetdeandererondesmindervalideis.Figuur9:VariatietussenleerkrachteninCLASSkwaliteitsdimensiesEducatieveOndersteuning,rondes1,2,3

0

1

2

3

4

5

6

7

Educatieveondersteuningronde1(N=17)

Educatieveondersteuningronde2(N=16)

Educatieveondersteuningronde3(N=27)

Educatieveondersteuningronde4(N=49)

Educatieveondersteuningronde5(N=62)

Educatieveondersteuningronde6(N=60)

0

1

2

3

4

5

6

7

NB1.Dedatadieweergegevenstaanindezegrafiekrepresenterenvooreengrootgedeeltesteedsverschillendeleerkrachten,ziesectie3.2.4.NB2.Tijdensrondes5en6zijnerrespectievelijk18en19groep3leerkrachtengeobserveerd.Descoresvanalleleerkrachtenzijnsamengenomenomdatdezetweegroepennietsignificantvanelkaarverschilden.

28

Figuur10:VariatietussenleerkrachteninCLASSkwaliteitsdimensiesEducatieveOndersteuning,rondes4,5,6

Leerkrachtenscorenopallegenoemdemeetmomententussende2,5ende4.Erisgeensprakevanopvallendeuitschieters,demaximumscorediewordtbehaaldligtopde5,metuitzonderingvaneen6opkwaliteitvanfeedbacktijdensronde4. VandedrieeducatievedimensieswordtopStimulerenvanTaalontwikkelingdoorgaanshethoogstgescoord.Vooralophetlaatstemeetmomentligtdegemiddeldescorerondde4.Demeesteleerkrachtenscorenopdezedimensiedushogerdanopconceptontwikkelingenkwaliteitvanfeedback.

4.2.3 Watbetekenteenlaag-middenscorepreciesvoordedrieeducatievedimensies?VooralvoorConceptontwikkelingenKwaliteitvanfeedbackgeldtdathetzwaartepuntvandescoresligtopde3;aandelagekantvandemiddenrange.OmeenechthogescoretebereikenopConceptontwikkeling(een6ofeen7),moeteenleerkrachtconsequentopzoekzijnnaarkansenomkinderenaanhetnadenkentekrijgen.Zesteltveelvragendieeenberoepdoenopanalyserenenredenerendoordekinderen,biedtconsequentruimteaankinderenomzélfmetoplossingentekomen,zeintegreertwaarmogelijkeennieuwconceptmetbestaandekennis,ofherinnertkinderenaanactiviteitendiezeeerderdedendietemakenhebbenmethetnieuweconcept.Omeennieuwconceptmeertelatenlevenprobeertdeleerkrachtdiehoogscoortopconcept-ontwikkelingomsteedsverbindingentezoekenmethetdagelijkslevenvandekinderenomdenieuwekennisintebeddeninbestaandekennis.

Wanneereenleerkrachtindemidden-rangescoort,zoalswezienbijdeleerkrachteninhetonderzoek,zienweenkelevanbovenstaandevoorbeelden,maarwezienzenietconsequentoferisgeenbewijsvanalleonderliggendemarkeerders.Eenillustratievaneenleerkrachtdieeenmiddenscorebehaaltopdezedimensieisbijvoorbeelddevolgende:Deleerkrachtvraagtdekinderenwelregelmatigomvoorspellingentedoen(“Denkjedatzo’ngrootschiphierindeklaszoupassen?”),enwachtookdaadwerkelijkhetantwoordaf,maardoetgeenpogingenomnieuwekennistekoppelenaanbestaandekennisofverschillendeactiviteitenmetelkaarteintegreren.Eenanderemogelijkheidvooreenlage-middenscoreiseensituatiewaarineenleerkrachtkinderenlaatbrainstormenoverhoeenmetwelkematerialenjeeenstevigetorenzoukunnenbouwen,maardievervolgensnalaatomdeideeëndiekinderenopperentetoetsenenteevaluerenwaaromdeideeënwelofnietblijkentewerken.Kortom,wezienmooievoorbeeldenvanconceptontwikkelingmaarerwordtonvoldoendedoorgezetomechtvaneenhogescoretekunnenspreken.

29

BijdedimensieKwaliteitvanfeedbackblijkthetnoglastigeromtothogescorestekomen.Vooreenhogescoreopkwaliteitvanfeedback,moeteenleerkrachtconsistentpogingendoenominitiatievenvankinderenuittebreidenenteondersteunenomuiteindelijksamentotnieuwekennisofhetafmakenvaneentaaktekomen.Ermoetsprakezijnvanverschillendeuitwisselingentussenleerkrachtenkind,dieverdergaandaneenkorteevaluatievaneenantwoord.Wezoekennaareenhint,eenkleinbeetjehulp,endoorvraag,diekindereninstaatsteltomzelfmeteenantwoordofeenideetekomen.Eenleerkrachtdieeenlage-middenscorelaatzienopdezedimensiebiedtzekerhintsenhulp,maarrondtdeuitwisselingrelatiefsnelaf.Erwordtbijvoorbeeldéénkeerdoorgevraagd(“Waaromdenkjedathetnietzalpassendan?”)maardaarnawordtdebeurtmetdezelfdevraagdoorgegevenaaneenanderkind.

Zoalsgezegdliggendescoresvoorstimulerenvantaalontwikkelingietshogerdandescoresvoorconceptontwikkelingenkwaliteitvanfeedback.Een‘midden-middenscore’betekentdatdeonderliggendemarkeerdersdiedescoreopstimulerenvantaalontwikkelingbepalenregelmatiggezienworden,maarnietconsequent.Erzijnbijvoorbeeldwelgesprekkenopdegroep,maarsomsdomineerttochdeleerkrachthetgesprek.Erwordtweleenaantalopenvragengesteld,maarookeenbehoorlijkaantalgeslotenvragenwaaropkinderenmetéénwoordofeensimpeljaofneekunnenantwoorden.Daarbijgebruikteenleerkrachtwelregelmatigintentioneelgevorderdewoorden(“Ditisdekaftvanhetboek”)maarzestaatnietexplicietstilbijdebetekenisvanhetwoordofchecktnietofhetwoordnieuwisvoordekinderen.Deleerkrachtkrijgtdus‘credit’voorhetfeitdathetwoordwordtgebruiktendatzeernadrukoplegtdoorbijvoorbeeldstemgebruik,maaromeenhogescoretekrijgenisexplicieteaandachtvoordebetekenisnodig.

4.3 Groeivande‘zesxzes’-leerkrachtenVandeintotaal117leerkrachtenzijnerzesleerkrachtendietijdensallezesmeetmomentengeobserveerdzijn.Ditwarenleerkrachtenuithetkleutercohortdieofkleutersindeklashaddendieeenextrajaardekleuterklasdeden,ofleerkrachtendiebijaanvangkinderenuithetkleutercohortindeklashaddenenlaterkinderenuithetpeutercohorterbijkregen.Hetisinteressantomdezezesleerkrachtenuitdesampletelichten.Zijhebbenimmersvijfkeerfeedbackgekregeninhetkadervanhetonderzoek,enhebbendusdemeestekansgehadteprofiterenvanhetactie-elementvanhetonderzoek.UitFiguur11kanwordenafgelezenhoedescoresvande‘zesxzes-leerkrachten’zichverhoudentotdegroep.Wanneerwedezescorestoetsenmeteennon-parametrischetoetskomendaardevolgendesignificanteverschillenuitnaarvoren:Figuur11:Permeetmomentde‘zesxzes-leerkrachten’vergelekenmetdeandereleerkrachten

30

Optrendniveau(p<.10)scorendezesxzes-leerkrachtenhogeropemotioneleondersteuningtijdensmeetmomenten4totenmet6.VoorGroepsorganisatiewijkendescoresvandezesxzes-leerkrachtennietsignificantafvandeandereleerkrachtenindebetreffenderondes.VoorEducatieveOndersteuningzienwedatalleenopmeetmoment3enopmeetmoment6dezesxzes-leerkrachtensignificanthogerscorendandeandereleerkrachten(p<.05). Omdatdemeestopvallendeverschillenzichlijkentebevindeninheteducatievedomein,endanmetnameopmeetmoment3enmeetmoment6,bekijkenweditdomeinopdezetweemeetmomentennader.Wevragenonshierbijafopwelkekwaliteitsdimensiesdezesxzes-leerkrachtenhogerzijngaanscorennaarmatehetonderzoekvorderde.Wekunnenopbasisvanhetvoorliggendeonderzoeknietzondermeerhardmakendatparticipereninhetactieonderzoekervoorheeftgezorgddaterhogerwerdgescoordopheteducatievedomein.Welishetinteressantomtezienofdemeestgegeventipsentopsovereenkomenmetdedimensieswaaropleerkrachtenhogerzijngaanscoren.Ditgeeftopzijnminstaanknopingspuntenvoorprofessionaliseringsspeerpunten.Figuur12:Verschil‘zesxzes-leerkrachten’enoverigegroep1/2leerkrachtenbinnenEducatievedomein(meetmoment(mm)3en6)

Iederekeerdatde‘zesxzes-leerkrachten’hogerscorenopheteducatievedomeindanhuncollega’sinderestvandeonderzoeksgroep–dusopmeetmomenten3en6–geldtdatdezehogescoreopgebouwdisuiteenhogerescoreopelkekwaliteitsdimensie.DitisterugtezieninFiguur12.Hetverschilistelkensongeveer1punt(maximaal1,39voorconceptontwikkelingopmm3,enminimaal0,83puntvoorkwaliteitvanfeedbackopmm3).

4.4 Activiteiten-verdelingopdepeutercentraInaanvullingopdeCLASS-observatiesisookeenindividuelekindobservatieuitgevoerd.WaarCLASSdekwaliteitvaststeltwaarmeehet‘gemiddelde’kindindeklasvandefocusleerlingzichomringt,kunnenwemetdesnapshotobservatiepreciesobserverenwelkeactiviteitendefocusleerlingenondernemenopeentypischeochtendophetpeutercentrumofindegroep1/2. DezesnapshotobservatiebiedtmeerdanCLASS-inzichtindekwaliteittijdensspecifiekeactiviteiten.BijCLASSwordtimmersdeglobale(representatieve)kwaliteitvastgesteld,gebaseerdopeentijdsintervalvan20minuten,ongeachtdeactiviteit.Bijdesnapshotobservatiewordtjuistgedetailleerdinkaartgebrachtwáteenkinddoet,metwie,hoebetrokkenhetkindis,eninhoeverredeleerkrachteenrolspeeltindeactiviteit.

31

4.4.1 Aardvandeactiviteiten:PeutercentraInFiguur13wordtvoordedriemeetmomentenwaaropgeobserveerdisindepeutercentradeverdelingvandeactiviteitenweergegeven.InBijlage1isdegeheletabelinclusiefstandaarddeviaties,minimaleenmaximalewaarden(range)tevinden.Ongeveertwee-derdevandetijd(57%-61%)wordtbesteedaanvrijspel6,transities,engesprekken.Hetligtdanookvoordehandvooraldezedriecategorieënvanactiviteitennaderonderteloeptenemen.

6Decategorievrijspelomvathierzowelbegeleidalsonbegeleidvrijspel(bordspel,explorerenmetzandenwater,fantasiespel,rollenspel,constructiemateriaalindehoeken,puzzelmateriaal).Insectie4.4.2en4.5.4wordtdeinteractietijdensvrijspelnadertoegelicht.

32

Figuur13:Frequentieverdelingenactiviteitenindepeutercentraopdedriemeetmomenten

Meestfrequenteactiviteitenpeutercentra

Geplandvrijspel(19%–28%)

Overgangen,opruimen,wachten(17%–20%)

Gesprekken(14%-16%)

33

4.4.2 SpelindepeutercentraVrijspelenwerdveelgecodeerdtijdensdeobservaties,respectievelijk24%,28%en19%vandetijdwerderaanbesteed.Binnendecategoriespelvielendevolgendeactiviteiten:vrijspel,fantasiespel,explorerenwaterofzandtafel,bouwen,puzzelenenbordspel.Inbijlage3,Tabel33zienwedatderangebijspelactiviteiten0%tot47%bedraagt.Hetwisseltdusvrijsterkperlocatiehoeveelgeplandvrijspelergeobserveerdis.Andersdanindepilotgemengdegroepen,iserinhethuidigeonderzoekgeenonderscheidgemaakttussenofhetspelbuitenofbinnenplaatsvond.Inplaatsdaarvanleggenwijdenadrukopdevraagofdepedagogischmedewerkerofleerkrachtbijhetspelbetrokkenis,enzoja,hoedezeinteractiegetypeerdkanworden. UitFiguur14isaftelezendatvoorelkerondegeldt,datspelin(ruim)dehelftvandegevallenplaatsvindttussenkinderenonderling.Indeanderehelftvandegevallenisdepedagogischmedewerkerwélopenigewijzebetrokken.Erwordthieronderscheidgemaakttussentwee,kwalitatiefverschillende,soortenleerkracht-kindinteractie:Didactischeinteractieenscaffolding(Earlyetal.,2010).Erissprakevandidactischeinteractiewanneerereenkorteuitwisselingtussenleerkrachtenkindplaatsvindt,waarinkortopelkaargereageerdwordt.Tijdenseenspelsituatieishiervoortyperendeenvraagvandeleerkrachtindetrantvan:“Gaatallesgoedmetdewinkel?”waaropdekinderenkortantwoorden,deleerkrachtluistert,enkortevalueert.Bijvoorbeelddoortezeggen“Mooizo,zorgmaardathetermooiuitziet”envervolgensweerverderlooptnaareenandergroepje.Erisdanwelkorteinteractiegeweest,maardeleerkrachtisnietbetekenisvolbetrokkengeweestbijhetspel.Wanneereenpedagogischmedewerkertijdensdeobservatieechterpogingenondernamomhetspelteverdiepen,endesituatieaantegrijpenalsleermomentwassprakevanscaffolding.Dezelaatstecategoriewordtgezienalsdemeesteffectievestrategieomkinderentotlerentelatenkomen(Vygotsky1978zoalsgeciteerdinEarlyetal.,2010). WezieninFiguur14datmetnametijdensdeobservatieinronde1,scaffoldingweiniggecodeerdwordtinspelsituaties.Tijdensdevolgenderondesisditmeer;hetaandeelscaffoldingstijgtvan8%inronde1naar20%inronde3.Figuur14:Verdelingvantypeninteractietijdensspelsituatiesinpeutercentra(mm1).

4.4.3 TransitiesindepeutercentraUitFiguur13isafteleidendathetaandeeltransitiesisnogaltijdhoogis,vergelijkbaarmetderesultatenuitdepilotgemengdegroepen(DeHaanetal.,2012).Ditbetekentdatgemiddeldgenomenveeltijdbesteedwordtaanwisselentussenactiviteiten,opruimen,opelkaarwachtene.d.Hetisbelangrijktevermeldendatvoordezecategorieeenruimerangegevondenwerd,van0tot57%(zieBijlage1).Erbestaandusgroteverschillentussenpedagogischmedewerkersinhoegoedzijerinslagenomtransitiessoepelenvlottelatenverlopenofaantegrijpenals

34

leermoment.Wanneereenpedagogischmedewerkererbijvoorbeeldvoorkoosomkinderenopbasisvandeeerstelettervanhunnaamhunjasvandegangtegaanhalen,werdhetbetreffendetijdsintervalnietgecodeerdalstransitie,maaralseenactiviteitdieeenberoepdoetopontluikendegeletterdheid(taalactiviteit).Alsgevolgdaarvanzaktdanhetaandeeltransities. OmmeerinzichttekrijgenindeverdelingvanhettypeactiviteitendatondertransitiesvaltwordendezeinTabel9onderscheiden.Weziendatopruimeneenbelangrijkdeeluitmaaktvandecategorietransities,gevolgddoordwalen.Tabel9:Aandeelsubcategorieënbinnentransitiesinpeutercentra(meetmoment1)

Subcategoriebinnentransities M(SD) RangeWisselentussenactiviteiten 21,88%(20,43) 0–100%Opruimen 35,96%(29,09) 0–100%Wachten 15,58%(20,58) 0–100%Dwalen 26,59%(25,51) 0–100%InTabel10typerenwedeinteractieswaarkinderenmeetemakenkrijgentijdenstransities.Tabel10:Typeninteractietijdenstransitiesinpeutercentra

Interactiestijdenstransitiesopmm1 M(SD) RangeAlleen 63,99% 0-100%Leerlingenonderling 12,58%(20,59) 0-100%Interactiesmetleerkracht Didactisch 16,93%(28,09) 0-100% Scaffolding 1,32%(5,88) 0-50% Overig 4,26%(12,67) 0-80%UitTabel10kunnenweafleidendathetvoortransitiestyperendisdatkinderenzonderinmengingvandeleerkrachtalleenhandelentijdenseentransitie.Veelmindervaakhebbenzeconcreteinteractiezijnmetelkaar.Somsisdeleerkrachtookbetrokkenbijdetransitie,indemeestegevallenvaltdezeinteractietetyperenalsdidactisch.Menmoetdandenkenaankorteinstructies.Scaffoldingisnauwelijksaandehandtijdenstransities.

4.4.4 GesprekkenindepeutercentraErwerddoordeonderzoekersgecodeerdvoor‘gesprek’wanneer,ongeachtdehandeling,hetgesprekdehoofdactiviteitleektezijntijdenshetintervalvan10seconden.Eenvoorbeeldiseenkringgesprekwaarinallekinderenkortmochtenvertellenwaarzegoedinzijn.Eenandervoorbeeldwaseensituatiewaarineenleerkrachttijdenshetvrijspelensamenmetdekindereneenconflictoploste. Wanneerersprakewasvaninteractiemetdeleerkracht,werdonderscheidgemaakttusseneen‘didactischeinteractie’eneen‘scaffoldinginteractie’(ziesectie3.5).AandehandvanTabel11kunnenwedecategoriegesprekkeninpeutercentranaderonderzoeken.Tabel11:Typeninteractietijdens‘gesprek’inpeutercentra

Interactiestijdens‘gesprek’opmm1 M(SD) RangeLeerlingenonderling 53,15%(36,16) 0–100%Interactiesmetleerkracht Didactisch 21,61%(27,90) 0–100% Scaffolding 19,42%(28,11) 0–100% Overig 4,99%(12,67) 0–50%

35

4.4.5 Activiteitenineenbegeleidekleinegroep(peutercentra)Inhetrapport‘Pilotgemengdegroepen’waseenvandeuitkomstendieveelnadrukkreeghetzeerkleineaandeelactiviteitendatplaatsvondineenkleinegroeponderbegeleidingvaneenpedagogischmedewerkerofleerkracht.DeHaanetal.(2012)rapporterendatindepeutergroepenslechts0.6%vandetijdineendoordeleerkrachtbegeleidekleinegroepwordtdoorgebracht,enindekleutergroepen1.1%.Inhethuidigeonderzoekwerdgecodeerdvooreenkleinegroepsactiviteitwanneereenfocusleerlingeenactiviteituitvoerdeineengroepvanmaximaal5kinderen,waarbijdeleerkrachtdirectbetrokkenwas.Deactiviteithoefdeechternietdoordeleerkrachtgeïnitieerdtezijnomindecategoriekleinegroepsactiviteittevallen.Ditisduseenverschilmethetvoorgaandeonderzoek. UitTabel12isaftelezendatmetnameindegroepenopdepeutercentraeenaanzienlijkaandeelvandeactiviteitenwordtuitgevoerdineenkleinegroep.HetverschilmetdedoorDeHaanetal.(2013)gerapporteerde0.6%isaanzienlijk. Indegroepen1/2wordtinvergelijkingmetdepeutercentramindergewerktineenkleinegroeponderbegeleidingvandeleerkracht.Welisookhierhetaandeelaanzienlijkgroterdande1,1%dieinhetvoorgaandeonderzoekwerdgerapporteerd.Tabel12:Aandeel(percentages)kleinegroepsactiviteit,begeleiddoordepedagogischmedewerker

M(SD) Min-Max PeutercentraPercentagekleinegroep(begeleiddoorleerkracht)

Mm1 8,61(7,86) 0–42Mm2 18,19(14,17) 0–52

Mm3 11,61(9,02) 0–32NB:eenkleingroepjevanmaximaal5kinderendatmetzonderinmengingvandeleerkrachtmetdeactiviteitbezigwasvielnietbinnendezecategorie.

4.5 Activiteiten-verdelingindegroepen1/2Dehierbovenbeschrevensnapshotmethodeisookuitgevoerdindegroepen1/2.DeverdelingvanactiviteitendiegeobserveerdwerdenindekleutergroepenstaangrafischweergegeveninFiguur15voordegroepen1/2overdeverschillendemeetmomenten.Demeestfrequenteactiviteiten,verantwoordelijkvoor66%-73%vanhetgeheel,zijnvoordegroepen1/2:1)transities(wisselen,wachten,opruimen,dwalen),2)gesprekken,3)taal-enrekenactiviteitenen4)spel.Dezemeestfrequenteactiviteitenkomendeelsovereentussendepeutercentraendegroepen1/2:Bijdegroepen1/2voegentaal-enrekenactiviteitenzichbijhetrijtjemeestfrequenteactiviteiten.Opvallendisdattransitiestijdensdeeersterondevandataverzamelingnogdemeestfrequenteactiviteitwaren,terwijlditinrondezesdevierdeoprijis.Tijdensheteerstemeetmomentis‘spel’dederdemeest-voorkomendeactiviteit.Ditaccentverschuiftvanafmeetmomenttweenaartaal-enrekenactiviteiten.Hetblijktdusdatwanneerdekinderenjongerzijn,hetaanbodingroep1/2meerlijktophetaanbodindepeutercentra,danwanneerdekinderenouderworden.Defocusverschuiftvanspelnaartaal-enrekenactiviteiten.Transities,gesprekken,taal-enrekenactiviteitenenspelwordenhieronderachtereenvolgensnaderbehandeld.

36

Figuur15:Activiteitenverdelingindegroepen1/2

37

4.5.1 Transitiesindegroepen1/2Netalsgeblekenisuitdeobservatiesopdepeutercentra,nementransitiesingroep1/2eenaanzienlijkdeelvandetijdopeengewoneochtendindeklasin.Hetgemiddeldeaandeeltransitieswordtlagernaarmatedekinderenouderwordenenookdevariatiewordtlager.Tijdensdelateremeetmomentenvijfenzesisdevariatienogtussende0%en35%transities,waarderangetijdenseerderemeetmomententot60%opliep.Erwastijdensdiemeetmomentendustenminsteéénklaswaar60%vandetijdbesteedwerdaanwisselen,opruimen,wachtenendwalen.Opmeetmoment5en6ligtdezehoogstewaardeeenstuklager. Ommeerinzichttekijkenindecategorie‘transities’kijkenwevooréénvandemeetmomentenpreciezer.Wevragenonshierbijafwelkaandeelvantransitiesinbeslagwordtgenomendoorrespectievelijkwisselen,opruimen,wachtenendwalen.Wekiezenhierbijvoormeetmomentvier,omdatdithetmeetmomentwaswaaropdemeestekindereningroep1/2zaten(n=146). UitTabel13blijktdatbinnendecategorie‘transities’deactiviteitenopruimenenwachtenhetgrootsteaandeelinnemen.Dwalenishetminstvaakderedenomtecoderenvooreentransitie.Tabel13:Aandeelsubcategorieënbinnentransitiesingroepen1/2(meetmmoment4)

Subcategoriebinnentransities M(SD) RangeWisselentussenactiviteiten 17,18%(22,26) 0–100%Opruimen 33,59%(28,75) 0–100%Wachten 38,01%(26,82) 0–100%Dwalen 11,22%(19,80) 0–100%Hetiskenmerkendvoorwisselentussenactiviteitenenvooropruimendatkinderenvoornamelijkinteracterenmetelkaar,tijdenswachtenendwalenzijnkinderendoorgaansalleen.Typerendvoordebetrokkenheidvandeleerkrachttijdensdezemomentenvandedag,isdatzijopafstandbetrokkenisdooroverzichttehoudenenaanwijzingentegeven.Omdezeconclusiemeteenvoorbeeldteonderbouwenkijkenwenaardeinteractiestijdenstransities.Uitdedatablijktdatin46%vandetransitiesdeleerkrachtopafstandinstructiesgeeft,in34%vandetransitieshoudtleerkrachtopafstandindegatenhoeallesverlooptzonderconcreteinstructiestegeven.Inrespectievelijk4%en6%gevallenlooptdeleerkrachtrondeenindividueelkindinstructietegevenoftebegeleidenbijdetransitie.In7%vandetransitiesisdeleerkrachthelemaalnietbetrokkenbijdetransitie.

4.5.2 Gesprekkenindegroepen1/2Zoalskortuitgelegdwerdinsectie4.4.4werdvoor‘gesprek’gecodeerdintweegevallen.Teneerstetijdenshetkringgesprek,wanneerhetgesprekopzichmeestaldeactiviteitis.Tentweedewerdvoor‘gesprek’gecodeerdwanneer,ongeachtdehandeling,hetgesprekdehoofdactiviteitleektezijntijdenshetintervalvan10seconden.Ditiseenuitingvan‘positiefcoderen’(zie3.5);taal-enrekenactiviteitwasdeeerstegeprefereerdecode,vervolgens‘gesprek’.Omtecoderenvoorgesprekmoetduidelijkvoorbijwordengegaanaantaakgerelateerdeuitingen.Wanneerbijvoorbeeldtijdenshetknippenvanbloemblaadjeshetgesprekgaatoverwaarómeenbloemnueigenlijkblaadjesheeft,zaldecode‘gesprek’wordentoegekendinplaatsvancreatieveactiviteit.Deinteractiedietijdensditgesprekgaandeis,zaldecode‘scaffolding’krijgen,omdatersprakeisvangezamenlijkkomentotnieuwekennis. Webekijkendeinteractietijdensdecode‘gesprek’nader.Erwordtwederomvoorgekozenomdedatavanmeetmomentviervoordezenadereanalysetegebruikenomdathierdemeesteobservatieszijnverricht.

38

Tabel14:Typeninteractiestijdensdecode‘gesprek’ingroepen1/2

Interactiestijdens‘gesprek’(mm4) M(SD) RangeLeerlingenonderling 9,84(16,23) 0-67%Interactiemetleerkracht Didactisch 60,58(27,62) 0–100% Scaffolding 25,53(24,68) 0–100% Geeninhoudelijkeinteractie 0,20(2,11) 0–25%*Voor‘geeninhoudelijkeinteractie’wordtgekozenwanneerderesponsvaneenleerkrachtuitzogenaamde‘minors’bestaat:ja,nee,hoofdknikken,‘ssst’.etc.ziesectie3.5.1Weziendatdecode‘gesprek’tijdensmeetmomentviermeestaltoegekendiswanneerleerkrachtenkindsameningesprekzijn.In9,84%vandegevallenwashetfocuskindingesprekmeteenklasgenoot,enoversteegditgesprekdeactiviteitwaarinzijontwikkeldwaren.Binnendeleerkracht-kindgesprekkenwaserinveruitdemeestegevallensprakevan‘didactischeinteractie’;eenopeenvolgingvanrelatiefkorteinitiatiefresponssequenties.Erwordtbijvoorbeeldeengesloten(herinnerings)vraaggesteld,kortefeedbackgegeven,ofkortgereageerdopeenuitingvaneenleerling.Ditpatroonzienweopallemeetmomententerug.Detyperingdidactischeinteractieissteedsdemeestfrequentetijdensgesprekken.Opmeetmoment6isbijvoorbeeldhetaandeeldidactischeenscaffoldinginteractierespectievelijk46,8%en18,2%.Decodering‘gesprek’werdvaakgegeventijdenskringgesprekkenaanhetbeginvandeochtend.Vaakkwamentijdenshetkringgesprekbijaanvangvandedagroutinegesprekkenaandeorde.Bijvoorbeeldhetbeantwoordenvandevraagwelkedaghetvandaagis,watvoorweerhetis,enbesprekenvanhetdagprogramma.Dezegesprekkenverklarenvooreenbelangrijkdeelhetgroteaandeel‘didactischeinteractie’tijdensdeactiviteit‘gesprek’,omdatverderslechtsvoor‘gesprek’werdgecodeerdwanneerersprakewasvaneenactiviteitoverstijgendgesprek.Ditzijntypischsituatieswaarinscaffoldingaandeordekomt(zieookconclusie).

4.5.3 Taal-enrekenactiviteitenindekleuterklassenOokbijtaal-enrekenactiviteitenishetrelevantomtekijkennaarhettypeinteractiedatgepaardgaatmetdeactiviteit.InTabel15staandezewaardenweergegeven.Tabel15:Typeninteractiestijdensdecode‘taal-enrekenactiviteit’ingroepen1/2

Interactiestijdens‘taal-enrekenactiviteit’(mm4) M(SD) RangeZelfstandig(zelfsturendbezig) 4,89(12,73) 0–67%Afwachtend(heeftbegeleidingnodig) 5,44(13,32) 0–67%Leerlingenonderling 2,87(8,49) 0-50%Interactiemetleerkracht Didactisch 56,48(34,33) 0–100% Scaffolding 30,77(31,86) 0–100% Geeninhoudelijkeinteractie 0,18(1,67) 0–18%Weziendattijdensexplicieteducatieveactiviteitenalstaal-enrekenactiviteitenhetaandeelscaffoldinghogerwordt.Tijdensdeanderemeetmomentenwordteenvergelijkbaarbeeldgevonden.

39

HetisinteressantomkortstiltestaanbijderangediestaatweergegeveninTabel15.Een100%scorevoorscaffoldinginteractie,betekentdatálseenkindbetrokkenwasbijeengesprek,ditaltijddirecteenscaffoldinginteractiebetrof.Ditwastijdensmeetmomentvierhetgevalvoor14vande126kindereningroep1/2.Voorintotaal35kinderengolddatwanneerzijineengesprekmetdeleerkrachtverwikkeldwarenditinminstensdehelftvandegevalleneenscaffoldinginteractiebetrof.Voorveruithetgrootsteaandeelvandekinderenisditdusminderdan50%.Dezespreidingisoverdemeetmomentenvergelijkbaar.

4.5.4 Spelindegroepen1/2Metuitzonderingvanmeetmoment1,is‘spel’devierdeactiviteitindegroepen1/2.Twaalftot15%wordttijdensdezemeetmomentenprimairals‘spel’gecodeerd.Hierondervaltookbuitenspelen.Hettypeinteractietijdensspelbaserenwehierweeropdegegevensvanmeetmoment4.Tabel16:Typeninteractiestijdensdecode‘spel’ingroepen1/2

Interactiestijdens‘spel’(mm4) M(SD) RangeAlleen 29,59(34,02) 0–100%Leerlingenonderling 48,24(37,24) 0- 100%Interactiemetleerkracht Didactisch 19,18(32,04) 0–100% Scaffolding 2,93(12,29) 0–100% Geeninhoudelijkeinteractie 0,08(0,83) 0–18%UitTabel16blijktdatinongeveer20%vandespelsituatiessprakeisvandirecteinteractiemetdeleerkracht.Wanneerwedebetrokkenheidvandeleerkrachtbekijkentijdensdezesituatie(inaanvullingopwatalblijktuithetonderscheidtussendidactischeinteractieenscaffolding)zienwedatleerkrachtenbinnendie20%in11%procentleidendbetrokkenzijn,in6,5%procentbegeleidendbetrokken,eninslechts3%meespelendbetrokkenzijn.Alsleerkrachtennietdirectbetrokkenzijnbijhetspelvankinderenhebbenzij‘opafstandoogvoorhetkind’(43%),zijnzehelemaalnietbetrokkenbijhetspelvanhetkind(20%),oflopenafwisselendlangsverschillendegroepjeskinderen(15%).

4.5.5 Activiteitenineenbegeleidekleinegroepingroep½InTabel17staatvermeldhoevaakkinderenbetrokkenwarenbijeenactiviteitdiewerduitgevoerdineenkleinegroep(maximaal5kinderen)onderbegeleidingvaneenleerkracht.Uitdetabellezenweafdatditpercentagewisselttussende2,29%opmeetmoment2en6,63%opmeetmoment5.Ditismeerdanhetgevalwasbijdepilotgemendegroepen,waarvooractiviteitenineenbegeleidekleinegroep1,1%werdgerapporteerd.Tabel17:Doorleerkrachtbegeleidekleinegroep

M(SD) Min-Max Groepen1/2Percentagekleinegroep(begeleiddoorleerkracht)

Mm1(n=89) 5,58(6,99) 0–31,58%Mm2(n=93) 2,29(9,89) 0–16,00%

Mm3(n=104) 4,47(5,35) 0–20,00% Mm4(n=143) 5,11(6,18) 0–27,27% Mm5(n=78) 6,63(9,00) 0–48,75% Mm6(n=83) 4,57(5,16) 0–25,00%

40

4.6 RelatiestussenproceskwaliteitengroeiinkinduitkomstenVoorbeidecohortenkinderenisderelatieonderzochttussendeervarenproceskwaliteitendeontwikkelinginhunscoresopdeOBIS:woordenschat,ontluikendeleesvaardigheidenontluikenderekenvaardigheid.Erisvoorgekozenomvoorhethuidigerapportalleendeproceskwaliteitinheteersteonderzoeksjaar(deeerstetweemeetmomenten)meetenemenindeanalyses,omdaterindateerstejaarvanhetonderzoeknognauwelijkssprakewasvanleerkrachtwisselingen(ziesectie3.2.4).InTabel18staanderesultatenvandeanalysesschematischweergeven.Tabel18:Relatietussenproceskwaliteitopmeetmoment1/meetmoment2engroeikinduitkomsten

Effectopontwikkeling Woordenschat Ontluikendeleesvaardigheid

Ontluikenderekenvaardigheid

peuters kleuters peuters kleuters peuters kleutersEmotioneleOndersteuning 0 0 0 0 0 0EducatieveOndersteuning +* +* 0 0 +* +*NB.0=geensignificanteffect,+=significantpositiefeffect(*p<.05).DewaardenvoordegestandaardiseerderegressiecoëfficiëntenwordengerapporteerdinBijlage5UitTabel18kunnenweaflezendaterpositieveeffectengevondenzijnvaneducatieveondersteuningvoorwoordenschatenvoorontluikenderekenvaardigheid.Heteffectiskleintotmiddelmatig,maarsignificant.Ditbetekentdatkinderen(zoweluithetpeutercohortalsuithetkleutercohort)dieinheteerstejaarvanhetonderzoekhogereeducatievekwaliteitaangebodenkregeneensnelleregroeidoormaakteninhunwoordenschateninhunrekenvaardigheden.Ditpatroonwerdnietgevondenvoorontluikendeleesvaardigheden.Tabel19:Relatietussenproceskwaliteitopmeetmoment1/meetmoment2enbeginniveau

Relatiemetbeginniveau Woordenschat Ontluikendeleesvaardigheden

Ontluikenderekenvaardigheden

peuters kleuters peuters kleuters peuters kleutersEmotioneleOndersteuning 0 0 0 0 +† +†EducatieveOndersteuning -* -** -* -* -* -** NB.0=geensignificanteffect,+=significantpositiefeffect,-=significantnegatiefeffect.†p<.10,*p<.05,**p<.01.DewaardenvoordegestandaardiseerderegressiecoëfficiëntenwordengerapporteerdinBijlage5Tabel19laatnegatieveverbandenzientussenallegetestevaardighedenvandekinderenbijaanvangvandestudieeneducatieveondersteuninginheteersteonderzoeksjaar.Ditnegatieveverbandbetekentdatjuistkinderenmeteengrotebehoefte(duslagescoreopwoordenschat,ontluikendeleesvaardighedenenontluikenderekenvaardigheden)eenrelatiefhogematevanondersteuningkregen.Voorontluikenderekenvaardighedenwerdeentrendtoteenpositiefverbandgevonden,watbetekentdatkinderendiebijaanvangrelatiefhoogscoordenopontluikenderekenvaardighedenookeenhogerematevanemotioneleondersteuningkregen.

41

5 Analysevangegeven‘tips’Inhetactieonderzoekzijnnaelkobservatiebezoekzogenaamde‘tops’en‘tips’gegeven.Doorhetgevenvan‘tops’kregenpedagogischmedewerkersenleerkrachteninzichtinopdiekwaliteitsindicatorenwaaropzijrelatiefhoogscoren.Detipsgeveninzichtinwaarnogwinstvalttebehalen.Detipswerdenaltijdzoconcreetmogelijkgeformuleerd,gebaseerdopconcretegebeurtenissendieeenlageofmiddenscoregoedkondenillustreren.UitTabel20kanmenperCLASS-dimensieaflezenwelkaandeelvandetipsopdiedimensiebetrekkinghad. Intotaalzijner254feedbackverslagenverstuurd,waarin3225tipswerdengegeven.Vandittotaalaantalwaren574tipsgerichtaanpedagogischmedewerkersinpeutercentra,en2651aanleerkrachteningroepen1,2en3.Hetfeitdatermeertipszijngeformuleerdvoordeleerkrachteniseengevolgvandezesinplaatsvandrieobservatierondesvoordezegroep,envanhetfeitdatdekleutervariantvandeCLASSuitgebreiderisdandepeutervariantdiegebruiktwerdvoorobservatiesindepeutercentra.Tabel20:PercentagetipsbinnenCLASSdimensiest.o.v.totaal

CLASSdomein CLASSdimensie Percentaget.o.v.totaal

Emotioneleondersteuning Positiefklimaat 6,4%Negatiefklimaat 1,6%Sensitiviteit 8,6%

Aandachtvoorkindperspectief 14,1%

Groepsorganisatie Gedragsregulering 12,4% Productiviteit 7,2% Educatievewerkvormen

7,5%Educatieveondersteuning Conceptontwikkeling 12,5% Kwaliteitvanfeedback 9,9% Stimulerenvantaalontwikkeling 19,8%HieronderwordtperCLASS-dimensieuiteengezetwelketipsveelalwerdengegeven.Hierbijwordtonderscheidgemaakttussentipsdiegegevenwerdenaanpedagogischmedewerkers,werkzaamindepeutercentra,entipsdiewerdengegevenaanleerkrachtenindegroepen1,2en3.RedenhiervoorisdatdetipsgegevenaandezetweegroepenberoepskrachtentotstandzijngekomenopbasisvantweeverschillendeversiesvanCLASS(ziesectie3.4)

5.1 TipsbevorderenpositiefklimaatIneengrootdeelvandefeedbackverslagenwerdenhelemaalgeentipsgegevenvoordedimensiepositiefklimaat.Slechts6,4%vanalletipshadbetrekkingopdezedimensie.Hieruit,enuitdeinhoofdstuk4gerapporteerdescoreskanwordenafgeleiddatindemeesteklassenwaarisgeobserveerdsprakewasvaneenpositiefklimaat.InTabel21staateenoverzichtvandetipsdiebinnendezedimensiewerdengegeven.Tabel21:Tipsbevorderenvanpositiefklimaat.

Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3

Totalen

Bevorderrelatiesmetentussenkinderen 13 52 65Vergrootfysiekeenverbaleaffectie 5 85 90Bevorderrespectvollecommunicatieenomgang 18 36 54Totalen 36 173 209(6,4%)

42

Wanneerertochtipswerdengegeventerbevorderingvanhetpositieveklimaatindeklas,haddendezetipsindepeutercentravooralbetrekkingophetbevorderenvanrespectvollecommunicatietussenpedagogischmedewerkerofleerkrachtjegenskinderenentussenleerlingenonderling.Indegroepen1,2en3haddentipsbinnendedimensiepositiefklimaatmetnamebetrekkingophetvergrotenvanfysiekeenverbaleaffectie.Tipsterbevorderingvanrespectvollecommunicatieenomgangomvattenbijvoorbeeldhetaanmoedigenvankinderenomrespectvoltaalgebruiktehanteren(‘alsjeblieft’,‘dankjewel’),oogcontactmetkinderentemaken,enhetverbaalondersteunenvanfysiekehandelingenzoalsverplaatsen,optillenofvastpakken.Indefeedbackverslagenvoorleerkrachtenindegroepen1,2en3werdhetvergrotenvanfysiekeenverbaleaffectievaakgenoemd.Metnamehetuitsprekenvanpositieveverwachtingen(“Ikziedatjehetlastigvind,maarikweetzekerdatjehetkunt”)werdenregelmatigalstipgegeven.Wanneereenleerkrachtnietmaximaalscoordeoppositiefklimaatwasdittypischdemarkeerderdieontbrak.

5.2 TipsminimaliserennegatiefklimaatSlechts1,6%vandetipshadtotdoelhetminimaliserenvaneennegatiefklimaat.Voordezedimensiewerdenveruitdeminstetipsgegeven.Inhetovergrotedeelvandeverslagenwashetnietnodigtipstegevenvoorhetminimaliserenvaneennegatiefklimaat,omdatopdezedimensiedelaagstmogelijkescorewerdbehaald(watbetekentdatnegatieveinteractiesafwezigwaren). Wanneererweltipswerdengegevenbinnendezedimensie,hadditaltijdbetrekkingopstemverheffingdoordeleerkracht,meestalgerichttothetzelfdekind,ofophetinzettenvanpositievestrategieën.Ditgeldtzowelvoordepeutercentraalsvoordegroepen1,2en3.De(ernstiger)indicatorensarcasmeenernstigenegativiteitwareningeenvandeklassendusdanigaanwezigdatertipsgegevenwerden.

Tipsomstemverheffingtebeperkenwarendoorgaansgerichtopalternatievenvoorstemverheffing,metnamehetinzettenoppositievestrategieën(bijvoorbeeldeenindividueelbeloningssysteem).Hierbijwerdvaakverwezennaardetipsdiegenoemdwerdenindedimensiegedragsregulering.Tabel22:Tipsminimaliserennegatiefklimaat

Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3 TotalenStemverheffingminimaliserenenpositievestrategieëninzetten

13 38 51

Totalen 13 38 51(1,6%)

5.3 TipsverhogensensitiviteitIndeverslagenhad8,6%vandetipsbetrekkingophetverhogenvansensitiviteit.Erzijntweetipsbinnenditdomeinteonderscheiden.Teneerstewerdregelmatigaanleerkrachtengeadviseerdhetbewustzijnvanwaterindeklasgebeurttevergroten(hetzogenaamde‘scannen’)waardoorbeteringespeeldzoukunnenwordenopindividuelebehoeften.Bijdepeutercentra–waarmeestaltweepedagogischmedewerkersopééngroepstaan-wordthieraantoegevoegddathetslimkanzijnvantevorengoedonderlingaftestemmenwiezichmetwelkgedeeltevanhetlokaalofmetwelkkindbezighoudt.Indegroepen1,2en3waareenstagiairofonderwijsassistentaanwezigwas,werddezetipookregelmatiggegeven.Hetvielopdatrelatiefvaakad-hocwerdbepaaldwatdetaakvandeassistentwas,terwijldoorvantevorengoedaftestemmenhetoverzichteenvoudigertehandhavenis. Binnendedimensievansensitiviteitwerdookregelmatigeenopmerkinggemaaktoverhetreagerenopkinderen.Ineentipwerddangeformuleerddathetuiteraardnietaltijdmogelijkisomsteedsopelkkindtereageren,maardathetbelangrijkisdatkinderenzichwelgehoordengezienvoelendooreenkorteerkenning.Eentipwasdanbijvoorbeeldomexpliciet

43

aantegeven“Ikziedatheelveelkinderennogietswillenzeggen,maarwemoetennuverdergaan,andershebbenwegeentijdmeerom…”.Of,wanneereenkindmeteenvraagzatwanneereenleerkrachtevennietgestoordwildewordenomdatzijmeteenkleingroepjeaanhetwerkwas,werddetipgegevenduidelijkaantegevenwanneererwéltijdzalzijnvoorverderhelpenenhoeeenkindindetussentijdverderzoukunnengaan.Tabel23:Tipsverbeterenvansensitiviteitleerkracht

Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3 TotalenToezichtopindividuelebehoeftesvankinderen

39 118 157

Consequentreagerenopuitingenkinderenenproblemenoplossen

18 103 121

Totalen 57 221 278(8,6%)

5.4 TipsbevorderenaandachtvoorkindperspectiefAandachthebbenvoorkindperspectiefkwamrelatiefvaakterugindetipsentopsverslagen;14,1%vandetipshadbetrekkingopdezedimensie.Voordegroepen1,2,en3geldtdateengrootgedeeltevandetipsoveraandachtvoorkindperspectiefbetrekkinghebbenophetcreërenvanruimtevoorleiderschap.Deonderzoekersmerktenopdatveelactiviteitensterkleerkracht-gestuurdwaren,waarbijerminimaleinbrengvandekinderenaandeactiviteittezienwas.Indetipswerdensuggestiesverwoordwaarinleerkrachtenwerdenaangemoedigdmeerideeënvankinderenteontlokkenbijhetvormgevenvaneenactiviteit,endezeideeënvervolgensookdaadwerkelijkoptevolgen. Ookhetgevenvanverantwoordelijkheden,terbevorderingvanhetgevoelvoorautonomie,waseenvaakgegeventip.Demogelijkhedenhiertoekunnennogwordenvergroot.Bijhetgevenvanverantwoordelijkheidkangedachtwordenaankinderenzelfbenodigdhedenvooreenactiviteitlatenverzamelen,zelfstandigopruimenwanneererietsgevallenis,ofeenrolkrijgeninietsuitleggenaaneenklasgenoot.Tabel24:Tipsbevorderenaandachtvoorkindperspectief

Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3 TotalenVakerkeuzemogelijkhedengeven 8 53 61Meegaanmetdeideeëneninteressesvankinderen

13 83 96

Ruimtevoorinbrengenleiderschap 12 150 162Verantwoordelijkhedengeven 54 75 129Kinderenvrijlatenbewegen 0 7 7Totalen 87 368 455(14,1%)

5.5 TipsbevordereneffectiviteitvangedragsreguleringInveelklassenwerdentipsgegeventenbehoevevandeeffectiviteitvangedragsregulering.DeaantallenstaanweergegeveninTabel25.Zowelindepeutercentraalsindegroepen1,2en3werdvaakgenoemddatgedragombuigenmiddelseenpositievestrategieeffectieverzoukunnenzijndanlouterhetbenoemenvanongewenstgedrag.Deonderzoekersdedensuggestiesalspositiefverwoorden(hetbenoemenvangedragdatjewiltzien),bekrachtiging(specifiekecomplimentennaaraanleidingvangewenstegedragingen),ensubtielehints(229)zoalseenkorteaanraking,eennon-verbaalsignaalofeennaamnoemenenoogcontactzoeken.

44

Eentweedeveelgegeventipwashetactiefherinnerenvankinderenaandeafsprakenofgeldendeverwachting,vóóraanvangvaneenactiviteit.Dezesuggestiewerdgedaanomtevoorkomendatkinderenopongewenstgedragmoetenwordengewezen.Daarbijwerdopgemerktdatdoorvoorafgaandaaneenactiviteitkortdeverwachtingenweerheldertestellen,aanheteindvandeactiviteitkortgeëvalueerdkanwordenofhetgeluktisomdeverwachtingennateleven.

Tabel25:Tipsbevordereneffectiviteitgedragsregulering

Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3 TotalenDuidelijkeverwachtingenstellenenpro-actiefhandelen

28 142 170

Positievestrategieënvoorombuigengedrag

51 178 229

Totalen 79 320 399(12,4%)

5.6 TipsgegevenvoorproductiviteitKernachtiggesteld,gaatdekwaliteitsdimensie‘productiviteit’overdevraagofkinderen‘bezigzijn’.Dekwaliteitvandeactiviteitwordtindezedimensienietbeschreven,ditkomtinanderedimensiesaandeorde.Watvooralcentraalstaatisdevraagofkinderennietonnodiglangwachtenzonderietstedoentehebben,ofonnodiglangbezigzijnmethetwisselentussenactiviteiten.IndepeutervariantvanCLASSwordtvoordezedimensiedenadrukgelegdophetefficiëntlatenverlopenvanovergangen.Bijdekleutervariantisdedimensieproductiviteitveelomvattender,endraagtookhetheldermakenvanverwachtingen,hetgevenvantakentijdenstransitiesendematevanvoorbereidingbijaandescore.

Overhetalgemeenwordterhooggescoordopdezedimensie.Detipsdiegegevenwordenhebbenmetnamebetrekkingophetefficiëntlatenverlopenvanovergangen(zieTabel26).Vaakwordthierbijdesuggestiegedaanombinnenroutinematigeactiviteiten,zoalstransitiestussenactiviteitenofetenendrinken,betekenisvollertemakendoorereenleermomentaantekoppelen.InTabel26wordtweergegevenhoevaakditwerdgesuggereerd.Bijhetkoppelenvaneenleermomentaaneentransitiekangedachtwordenaanhetbeurtelingsnaardeganggaanomjassentehalen.Deleerkrachtkanbijvoorbeelddekinderenvragenomhunjastegaanhalenwanneerhunnaambegintmetdeletterziezijnoemt.

Naasthetcreërenvaneenleermomentwordtookvaakgesuggereerdomheelhelderdevervolgactiviteitteformuleren.Hetideeisdatkinderengerichteraandeslaggaanmetopruimen,wanneerhelderiswaterdaarnavanzewordtverwacht.Tabel26:Tipsverhogenproductiviteit

Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3 TotalenDuidelijkeverwachtingenstellenvoorroutines - 16 17Taakgeventijdenstransities - 24 24Overgangenefficiëntlatenverlopen 10 95 105Leermomentcreërentijdensroutines 22 42 64Verbeterenvoorbereidingomwachtentevoorkomen 3 18 21Totalen 35 195 321(7,2%)

5.7 TipsbevordereneducatievewerkvormenBinnendekwaliteitsdimensieEducatievewerkvormenstaatdeterm‘betrokkenheid’centraal.Zoweldebetrokkenheidvandeleerkrachtzelfbijdeactiviteit(houdtzijtoezicht,ofdoetzijactiefmee?)alsdebetrokkenheidvandekinderen.Bijdatlaatstestelteenonderzoekerzichdevraaghoeeninwelkematedeleerkrachtzichinspantomdebetrokkenheidvandekinderente

45

vergrotenofteoptimaliseren.Erwordtdooronderzoekersbijvoorbeeldgekekennaarofervooralsprakeisvanauditieveoverdracht,tijdensvoorlezenofhetgevenvaneeninstructie,ofdateenleerkrachtbijvoorbeeldbetrokkenheidvergrootdoortussendoorvragentestellen,waarmeedekinderenookeenactieverolkrijgenindeactiviteit.Eenanderemanierombetrokkenheidvandekinderentevergrotenkanzijnhetkoppelenvanmaterialenaandeinstructieofaanhetverhaal,ofdekinderenlatenuitbeeldenwatzijhoren.

Tipstenaanzienvanbovengenoemdestrategieënombetrokkenheidtevergrotenkomenregelmatigterugindeverslagen.DeaantallenstaanweergegeveninTabel27.Hetvaltopdatvaakdetipwerdgegevenomleerdoelenvantevorentebenoemen.DezeindicatorstaatnietexplicietindepeutervariantvanCLASSenkomtdaardoorindeverslagenvandepeutercentraaanzienlijkmindervoor.Indeverslagenvandegroepen1,2,3daarentegenkomtdezetipvaaknaarvoren.Indeverslagenstaatvaaktelezendatonderzoekersniethaddengeobserveerddataanhetbeginvaneenactiviteitexplicietbenoemdwerdwaaraanzouwordengewerkt.Verwachtwordt,datwanneerditwelgebeurt,betrokkenheidvankinderenvergrootwordt.Hetbewerkstelligenvanvariatieaanmaterialenenactiviteitenwordtmetnameindegroepen1,2en3genoemd.Indepeutercentrawordtdezevariatiemeestalvermeldbijde‘tops’,watbetekentdatditalveelgedaanwordt.Indegroepen1,2en3lijktheteenaandachtspunttezijn. Tabel27:Tipsbevorderenvaneducatievewerkvormen

Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3 TotalenActiviteiteneffectieffaciliteren 21 54 75Variatiematerialenenactiviteiten 2 52 54Leerdoelenverduidelijken 4 109 113Totalen 27 215 242(7,5%)

5.8 TipsbevorderenConceptontwikkelingConceptontwikkelingisdeeerstedimensievanheteducatievedomein.Binnenditdomeinwordtvooralgekekennaardematewaarindeleerkrachthogereordedenkenvandekinderenbevordert,endaarmeeactieflerenfaciliteert.Hogereordedenkenomvatbijvoorbeeldvergelijken,ordenen,redeneren,voorspellen,enprobleem-oplossen.Wanneereenonderzoekerkijktinhoeverredeinteractieseenberoepdoenopconceptontwikkeling,maakthetnietuitbijwiehetinitiatieflag.Hetgaaterpuurom,ofeenleerkrachtbezigisomhetbegripvankinderentevergroten,inplaatsvaneenfocusop‘vanbuitenleren’. Eenrelatiefgrootaandeelvandetipsgaatoverdezedimensievanconceptontwikkeling,12,5%.Hetmeestfrequentindefeedbackverslagenzijndetipsdiegaanovervragendiehogereordedenkenbevorderen.Indeverslagenwerdhiernaarverwezenmetdeterm‘denkvragen’.Hierbijwassteedseenaandachtspunt,datnaasthetstellenvandevraagopzich,hetruimtebiedenvooreenechteigenantwoordnetzobelangrijkis.Vaakblekenleerkrachtenernaarteneigentesnelzelfmethetantwoordtekomen,oftesneleenanderkinddebeurttegeven. Naasthetstellenvanvragenvanhogekwaliteit,werdindeverslagenookvaakgenoemddatkansenwerdengemistomconceptenmetelkaarteverbinden.Juisthetkoppelenvannieuweinformatieaanbestaandekennisiseenkrachtigleermechanismewaarvanmeergebruikzoukunnenwordengemaakt.

Indegroepen1,2en3werdenleerkrachtenverdernogaangemoedigdomvakergebruiktemakenvan‘brainstormen’,waarbijkinderenuitgenodigdwordenmeteigenideeëntekomenvoorhetoplossenvaneenprobleem.Hierbijwerddansteedsopgemerkt,dateenleerkrachtdaarmeedirecttegemoetkomtaandekwaliteitsdimensievanaandachtvoorkindperspectief(ziesectie5.4).Dezetipwerdweiniggegevenaanpedagogischmedewerkers,omdatheteenkwaliteitsindicatorisvoordekleutervariantvanCLASS.InTabel28isteziendatdetipweltweekeerisgegevenineenpeutercentrum.Indatgevalisditgebeurdonderdenoemervanaandachtvoorkindperspectief.

46

Tabel28:Tipsstimulerenvanconceptontwikkeling

Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3

Totalen

Denkvragenstellenenruimtevoorantwoorden 32 137 169Brainstormen 2 78 80Conceptenmetelkaarverbinden 38 115 153Totalen 72 330 402(12,5%)

5.9 TipsgegevenvoorKwaliteitvanfeedbackDedimensiekwaliteitvanfeedbackisdetweededimensiebinnenhetdomeineducatieveondersteuning.Interactiesdiegescoordwordenvoordezedimensiezijnaltijdopinitiatiefvanhetkind.Hetbetreftimmersfeedbackvanleerkrachtnaarleerling,metalsdoelhetlerenvandeleerlingtebevorderen.Typischeinteractiesdiebijdragenaaneenhogescoreopkwaliteitvanfeedbackzijnhetgevenvanbetekenisvollehintsdieertoeleidendateenleerlingdoorzet,entotlerenkomt.Hierbijmoetgedachtwordenaanhints,ofaanhulp(fysiekofverbaal)opprecieshetjuisteniveau,omeenkindopeenhogerniveautebrengen. BijdekleutervariantvanCLASSwordtergescoordopeenuniekeindicator,de‘feedbacklus’.Erissprakevaneenfeedback-luswanneerverschillendeuitwisselingentussenleerkrachtenkindertoeleidendaternieuwekennisofeennieuwinzichttotstandkomt.Zo’nluskanontstaanwanneereenleerkrachtdoorvraagtnaeenantwoordofeeninitiatiefvaneenkind,endezecycluseenaantalkeerherhaalt.Netzolangtotdaadwerkelijkeennieuwinzichthetresultaatis.Dezeindicatorwordtalleenindekleutervariantgescoord,endaaromvindenwedebijbehorendetip(‘vervolgvragenstellentenbehoevevannieuwekennis’,zieTabel29)slechtsterugindeverslagenvandegroepen1,2en3.Welvindenweeengerelateerdhintterugindeverslagenvandepedagogischmedewerkers;hetdoorvragennaarmotivatievanantwoorden(“hoekunjedatzien?”of“waaromdenkjedat?”),ooknaeen‘fout’antwoord. Zoweldepedagogischmedewerkersalsdeleerkrachtenkrijgenregelmatigdetipomvaker(extra)informatietoetevoegenaanwatkinderenzeggenofinbrengen.Dezetipgaatvaakgepaardmetdetipomaantemoedigenomdoortezetten.Dezecombinatiekomtvaaksamenvoor,doordatleerkrachtendetipkrijgenomspecifiekefeedbacktegevenopwatkinderendoenofzeggen.Wanneereenleerkrachtspecifiekbenoemtwatzeeenkindzietdoen,isditdirecteenvormvanaanmoedigenomdoortezetten.Hetimpliceert‘niettesneltevredenzijn’.Maarookhettoevoegenvanextrainformatie,dieietsextra’sverteltofbestaandekennisactiefuitbreidt,valtonderdezeindicator.Tabel29:Tipsverbeterenvankwaliteitfeedback

Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3 TotalenGeefhints,hulpenruimtevoorantwoord 5 45 50Vervolgvragenstellent.b.v.nieuwekennis - 53 53Vraagdoornaarmotivatieantwoorden 8 101 109Geefuitgebreideinformatieenmoedigaan 30 77 107Totalen 43 276 319(9,9%)

5.10 TipsgegevenvoorStimulerenvantaalontwikkelingDelaatstedimensieonderheteducatievedomeinisstimulerenvantaalontwikkeling.Onderdezedimensiewerdendemeestetipsgegevenindefeedbackverslagen;19,8%vandetipshadbetrekkingophetstimulerenvantaal.DeaantallenstaanweergegeveninTabel30.

47

Tabel30:Tipsstimulerenvantaalontwikkeling

Beschrijvingtip(indicatoren) Peutercentra Groepen1,2,3 TotalenGesprekkenbevorderendoorlangereuitwisselingen 29 70 99

Openvragenstellenenruimtevoorantwoord 40 162 202Herhaalenbreidreactiesuit 9 35 44Handelingenbenoemenophetmomentdatdezewordenuitgevoerd 23 132 155

Gebruikgevorderdtaalgebruikenlichttoe 23 116 139

Totalen 124 515 639(19,8%)Opvallendisdatopenvragenstellen(endaarbijruimtelatenvoorhetantwoordvanhetkind)demeestfrequentgegeventipis.Ditisvergelijkbaarmetdebevindingbijconceptontwikkeling,omdatopenvragenvaakookvragenzijndieeenberoepdoenophogereordedenken.Typerendvooreenopenvraagisdaternietéénjuistantwoordis,maardatgevraagdwordtnaarachterliggenderedenenvooreenantwoordofnaarprocessen.Eenderdevandetipsdiegegevenwerdenbinnenstimulerenvantaalontwikkelingbetrofhetstellenvanopenvragen. Naopenvragen,wasdetip‘benoemhandelingterwijljezeuitvoert’hetmeestfrequent.Hetbenoemenvanhandelingenwerdnietheelvaakgeobserveerd,terwijlditmooiekansenbiedtvoortaalstimulering,metnamevoorkinderendiehetNederlandslerenalstweedetaal. Herhalenenuitbreidenvanwatkinderenzeggen,iseentipdienauwgerelateerdisaandehierbovenbeschrevendimensievanfeedback.Hettoevoegenvannieuweinformatie(doormiddelvantaal)aaneenuitingvaneenleerlingactiveertwoordnetwerken:detaalwaarmeedeleerkrachtdenieuweinformatieverwoordt,wordttoegevoegdaandebekendedoorhetkindgebruiktetaal,enstimuleertopdiemanierdetaalontwikkeling.

Hetgebruikvan‘gevorderdetaal’(of,hetdurvengebruikenvangevorderdetaal)kwamookregelmatignaarvorenindetips.Wat‘gevorderd’isvoorhetenekindhoeftditnietpersevoorhetanderekindtezijn.Ditvraagtdusomeenjuisteinschattingvandeleerkrachtvanhetniveauvandekindereninhaarklas.Wanneereenleerkrachteenwoordinschatals‘gevorderd’,ishetvangrootbelangdathetwoordwordttoegelicht,doorhettekoppelenaanbekendewoordenofaaneenvoorwerpofplaatje.

48

6 Extrarondedataverzamelinginhetnajaarvan2015Omdathetprimaireonderzoeksdoellagbijhetvolgenvandefocusleerlingen,werdennameetronde3depedagogischmedewerkersnietmeergeobserveerd.Immers,allefocusleerlingenwareninmiddelsdoorgestroomdnaardebasisschool.OpverzoekvandeGemeenteUtrechtisbeslotenomeenextrameetrondeintezettenin2015omtochdemeestrecentestandvanzakenvoorwatbetreftdeproceskwaliteitopdepeutercentrametvoorschoolseeducatieinkaarttebrengen. Bij16vandepedagogischmedewerkersdieindeperiode2012–2013warengeobserveerdisopnieuweenobservatieverricht.Vrijwelaldezepedagogischmedewerkerswerkteninmiddelsmeteenanderecollegasamendanhetgevalwastijdensdeeerderemeetrondes.Echter,omdatereenscoreaandegroepwerdtoegekend,gebaseerdopgezamenlijkhandelen,ishetnogsteedsmogelijkeenvergelijkingtemakentussendeCLASS-scoretentijdevandeobservatiein2012/2013ennu.Deze16groepenwerdenaangevuldmetvijfzogenaamde‘goodpractice’locaties.Ditbetrofgroepenwaarvandeleidinggevendenzelfdeindrukhebbendatereengoedtotzeergoedaanbodwordtverzorgd.Intotaalzijnerdus21peutercentrametvoorschoolseeducatieopnieuwgeobserveerdinhetlaatstekwartaalvan2015.DeonderzoekersdiedeCLASS-observatiesuitvoerdenwarennieteerderopdegroepengeweest,enwarenvantevorennietopdehoogteofdelocatiewaarzijzoudengaanobservereneenonderzoekslocatiewasofeen‘goodpractice’locatie.

6.1 ProceskwaliteittijdensdenametingDeprocedurevoorhetmetenvanproceskwaliteitisidentiekaandeprocedurediewerddoorlopentijdenshetactieonderzoek(ziesectie3.4).InFiguur16staanderesultatenweergegevenvoordedomeinscoresvanCLASS.Defiguurlaatziendatdescoresvandepedagogischmedewerkersnietverschildenvoorhetdomeinvanemotioneleondersteuning.Vooreducatieveondersteuningechterwordteensignificantverschilgevonden(F(1,15)=6,12,p<.05).Tijdensdefollow-upmetingbehalendepedagogischmedewerkersvoorheteducatievedomeineensignificanthogerescore.Figuur16:CLASSdomeinscorespedagogischmedewerkerslaatsterondeVVEUtrechtonderzoekenFollow-up2015

Wanneerweheteducatievedomeinopsplitsenindebijbehorendedimensies,zienwedatvoorelkedimensiegeldtdatdepedagogischmedewerkershogerzijngaanscoren.Bijhetverschilinkwaliteitvanfeedbackisvoorzichtigheidinuitsprakengeboden.Wesprekenhiervaneen‘trend’inplaatsvaneensignificantverschil(p<.10).Eriseenkansvan10%dathetgevonden

49

verschiloptoevalgebaseerdis.Voorconceptontwikkelingenstimulerenvantaalontwikkelinggeldtdathetverschilsignificantisbijeensignificantieniveauvanp<.05,watbetekentdatmet95%zekerheidgesteldkanwordendathetgevondenverschilnietaantoevaltoegeschrevenkanworden.

InFiguur17zijndescoreseducatievedimensiescoresvan16pedagogischmedewerkerstijdenshetlaatstemeetmomentafgezettegendievandefollow-up.Figuur17:Classscoresvanpedagogischmedewerkerstijdensmeetmoment3inhetactieonderzoekenindenameting2015

InFiguur18wordendeCLASSscoresvande‘goodpractice’locatiesafgezettegendescoresvandepedagogischmedewerkersuithetactieonderzoek.Uitdefiguurkanwordenafgelezendatdeactieonderzoeksgroepenbehoorlijklijkenopde‘goodpractice’locaties.De‘goodpractice’locatiesscorennogaltijdietshogerdandelocatiesinhetactieonderzoek,maardeverschillenzijnaanzienlijkkleinerinvergelijkingmetdeobservatiesvan2013.Vanwegehetkleineaantalvanvijf‘goodpractice’locatieswordendezeverschillennietstatistischgetoetst.Figuur18:Classscoresop‘goodpractice’locatiesafgezettegendeClass-scoresopactieonderzoeksgroepen

50

6.2 ErvaringenvanpedagogischmedewerkersmetbetrekkingtotscholingNaafloopvandefollow-upobservatiehebbendeonderzoekerseenkortinterviewgehoudenmetdepedagogischmedewerkers,gerichtophunervaringenomtrentscholingindeafgelopenperiode.Devragenhaddentotdoelinzichttegeveninhetaantalprofessionaliseringsactiviteitendatdepedagogischmedewerkerssinds2012hebbenondernomen,endematewaarinzijdezeactiviteitenzélfalsleerzaamhebbenervaren.Ookwerdgevraagdnaarhunervaringenmetde‘tipsentopsverslagen’uithetactieonderzoek. Vande16pedagogischmedewerkersdieopnieuwzijngeobserveerdhebben10demodule‘Jongekind’aandeHogeschoolUtrechtgevolgd.Zesvanhennoemenditalsmeestleerzameactiviteit,enzonderuitzonderingnoemendepedagogischmedewerkersdemodulenuttigenleerzaam.Verschillendepedagogischmedewerkersgevenaandatdezemodulehenbewusterheeftgemaaktvanhetbelangvanhuneigenhandelenininteractiemetdekinderen.Zijgevenaanzichmeerbewusttezijnvanhoehunmaniervanvragenstellenofhetbegeleidenvanspeldeinbrengvankinderenmogelijkkanmakenofjuistkanremmen. Naastdemodulejongekind,wordtookdetraining‘begrijpendluisteren’vanhetCPSalszeerleerzameactiviteitgenoemd.Viervandepedagogischmedewerkersuithetactieonderzoekhebbendezetraininggevolgd,endrievanhennoemendezealsmeestleerzame.VerderwaardeerteenaantalpedagogischmedewerkersdetrainingLOGO3000(gerichtophetverbeterenvaninteractievaardighedenrondomwoordenschatonderwijs)hoogomdatdeverstrektematerialenhenconcretemiddelenbiedenomdeinteractiemetkinderenteverrijken.

6.2.1 Ervaringmet‘topsentipsverslagen’ Vande16pedagogischmedewerkersdiegeïnterviewdzijnnadefollow-upobservatiegeven12aandatzedetipsuithetactieonderzoekalsnuttighebbenervaren.Demeestenvanhenzijnhierzelfstandigmeeaandeslaggegaan,zonderdirectebegeleidingvanhunwerkbegeleider.Eénpedagogischmedewerkergeeftaanechtbegeleidinghierintehebbenontvangenvandewerkbegeleider,viergevenaandatdewerkbegeleiderhen‘eenbeetje’heeftbegeleid.Driepedagogischmedewerkerskondenzichnietmeergoedherinnerenofzeechtietsaandetipsuithetverslaghaddengehad.Eénpedagogischmedewerkergafaanhetverslagenhetgespreknietprettiggevondentehebbenomdatzijhetalsbeoordelendervoer. Verschillendepedagogischmedewerkersdiemetdetipsaandeslagzijngegaangevenaandatzenaarhuneigenindrukvooralgegroeidzijninheteffectieverbestedenvandetijd,hetbenoemenvanhandelingen,hetombuigenvangedragmetpositievestrategieën,enhetgevenvanspecifiekefeedback.Hetconsequentbenoemenvanhuneigenhandelingenendievandekinderen,waarmeehandelenentaalsteedsgekoppeldworden,noemenpedagogischmedewerkersalseeneffectieveengoedaantelerenmanieromtransitiesmeerbetekenisvoltemaken.Hierpastookhetgevenvanspecifiekefeedbackbij;doormetkinderennatepratenoverwatergoedgingwordtooktaalgekoppeldaanervaringen.Verschillendepedagogischmedewerkersgavenaandatzijditinzichthebbengebruikttengunstevanhuninteractievaardigheden.

51

7 Interviewsmetleerkrachten,coördinatorenenwerkbegeleidersErzijninterviewsgehoudenmet8werkbegeleidersoppeutercentra,3VVE-coördinatoren(waarvantweetevensleerkracht),entweeleerkrachtenopbasisscholen.Deinterviewshaddeneenopenkarakterenwarenprimairbedoeldomdesamenwerkingdiehoortbijactieonderzoek(zoalsbeschrevenindeinleiding)inhoudtegeven.Indeinterviewswerdgevraagdnaardeaanpakenbehoeftevoorwatbetreftprofessionaliseringvanleerkrachtenenpedagogischmedewerkers,deaanpakvankwaliteitsbewakingopdegroepen,ennaardegangvanzakenrondomsamenwerkingtussenprofessionalsinhetvoorschoolsedomeineninhetvroegschoolsedomein(overdracht).Gaandewegdegesprekkenkwamentweecentralethema’ssteedsterug:teneerstedevraaghoemenopdeeigenschooleigenaarschapkanervarenomtrentdegebodenkwaliteitententweedehetvraagstukhoededoorgaandelijntussenpeutercentraendebasisschoolzovormgegevenkanwordendatmaximaalgeprofiteerdwordtvanwederzijdsekenniseninspanningen.KwaliteitsbewakingvanhetaanbodbinnendeschoolTenaanzienvankwaliteitsbewakingopdegroepen,valtopdathiervoormeermogelijkhedenzijnopdepeutercentradanopdebasisscholen.Hierzijnwerkbegeleiderswerkzaam,diehetregelmatigobserverenopdegroepinhuntakenpakkethebben.Defrequentiewaarmeedegeïnterviewdewerkbegeleidersobserverenvarieertvantweekeerperjaartotelke6á8weken.Dezefrequentiehangtsamenmetnoodzaak;opgroepenwaarvandewerkbegeleiderdeindrukheeftdathetgoedlooptwordtmindervaakgeobserveerddanopzogenaamdezorglocaties.Defocusvoordeobservatiewordtdoorgaansperjaaroporganisatieniveaubepaald.Indeafgelopenperiodeisbijvoorbeelddeimplementatievan‘devreedzameschool’eensdefocusgeweest.Allewerkbegeleidersgevenaandatobservatiesaltijdwordenopgevolgddooreennagesprek,waarinsuggestiesvoorverbeteringwordengegeven.Tijdenseenvolgendeobservatie,doorgaansenkelemaandenlater,wordtbesprokenofdezesuggestiesinhethandelenterugtezienzijngeweest.

Enkelewerkbegeleidershebbeneencertificaatrondomvideo-interactiebegeleiding.Eenbegeleidingstrajectmetvideo-interactiebestaatuitdrieopeenvolgendefilmopnames,welketussentijdswordennabesprokenmetdepedagogischmedewerkers.Eendergelijktrajectkaneengroepeensindetweemaalingaan.Dewerkbegeleidersdiewerkenmetdezemethodezijnhieroverzeerenthousiast.Inhunervaringbiedthetwerkenmetvideodepedagogischmedewerkersdejuisteinzichtenomtekomentoteenverbeteringinhuninteractievaardighedenomdatindetailingezoomdkanwordenopvoorbeeldenwaarhetgoedgaatofwaarhetbeterkan.

UitdeinterviewsmetdeVVE-coördinatorenblijktdathetperschoolwisseltwieerverantwoordelijkisvoorkwaliteitsbewakingopdegroepen,enofdezekwaliteitsbewakinguitwordtgevoerddoormiddelvanobservaties.Wanneerobservatiesweldeeluitmakenvankwaliteitsbewakingisditsomsdeverantwoordelijkheidvandebouwcoördinator,somsvandeVVE-coördinatorensomszijndezetweefunctiesendedaarbijbehorendeverantwoordelijkhedenverenigdinéénpersoon.DeVVE-coördinatorendiezijngeïnterviewdgavenaandatzijzelfonvoldoendeurenbeschikbaarhebbenvoorhetstructureeluitvoerenvanobservatiesopdegroepen.DeurendiezijbeschikbaarhebbenvoordeVVE-coördinatiewordenvollediginbeslaggenomendoormeerbasalecoördinatietaken(contactmetdevoorschool,themaplanning,ondersteuningbijgroepsplannene.d).AllijktdeVVE-coördinatordeaangewezenpersoonvoorkwaliteitsbewakingvanhetVVEaanbod,hetgegevendatdeVVEcoördinatorinvergelijkingmetdewerkbegeleidereenanderestatusheeftbemoeilijktdit.

Andersdanwerkbegeleiders,dieeenaansturendefunctiehebben,functionerenVVE-coördinatorenmeestalopgelijkwaardigniveaualsdecollegaleerkrachten,enmakenzijdeeluitvanhetzelfdeteam.Ditheeftalsvoordeeldatdekwaliteitsbewakingdevormvanintervisiekankrijgen.Eennadeelisdatcoördinatorensomsaarzelingvoelenomsuggestiesvoorverbetering

52

tedoen,omdecollegialerelatienietteverstoren.Almetallijkterdusopdebasisscholensprakevantwee‘hordes’tezijnrondomkwaliteitsbewakingbinnendeschool:1)tebeperktaantalurenvoordecoördinator2)deervarendubbelrolvandecoördinator. Samenwerkingtussenberoepskrachteninhetvoor-envroegschoolsedomeinUitdeinterviewskomtnaarvorendaterinveelgevallennogaltijdwederzijdseonbekendheidistussenberoepskrachtenoppeutercentraenberoepskrachtenuitgroep1/2.Hetisbevorderlijkvoorintercollegiaalcontactwanneerdetweevoorzieningenzichinééngebouwbevinden,maarhetisgeengarantievooreenefficiënteeneffectievesamenwerkingmetalsdoeleensoepeleenbetekenisvolledoorstroomvanuithetpeutercentrumnaardebasisschool.

Dematewaarinmedewerkersvanpeutercentraenbasisscholenelkaarkennenverschiltsterkperlocatie/school.Degeïnterviewdenzeggenhierheelverschillendedingenover.Zogeeftééngeïnterviewdegroep3leerkrachtaandatondanksdatzeinhetzelfdegebouwzitten,hetcontactbeperktblijfttotelkaargroeten.Dezeleerkrachtgeeftookaannauwelijkseenbeeldtehebbenvanwatergebeurtopdepeutercentra.Zijheeftdeindrukdatditookgeldtvoorhaarcollega’sindegroepen1/2.Daarentegengeefteenanderegeïnterviewde(VVE-coördinator)aanzeerregelmatigdevoorschoolbinnentelopen,eneengoedcontacttehebbenmetdepedagogischmedewerkers.Dezegeïnterviewdegebruiktdatsoortmomentenookomoudersaantesprekendienoggeenkeuzevoordebasisschoolhebbengemaakt.Eendergelijkinformeelcontactlijktbelangrijkvooreensoepeledoorstroomvanuithetpeutercentrumnaargroep1,enlegtmeteeneenbasisvoorpartnerschapmetouders.

Hetvaltopdatdegeïnterviewdegroepdieeengoedinformeelcontacthebbenmetdepedagogischmedewerkersophetpeutercentrumbijheninhetgebouwzichzeerpositiefuitlatenoverdatgenewateropdegroepengebeurt.Degeïnterviewdendieweinigcontacthebbenmetpedagogischmedewerkersgevendaarentegenblijkvanaanzienlijkminderhogeverwachtingenvanhetaanbodophetpeutercentrum.Deindrukontstaatdatzijeenminderhelderbeeldhebbenvanhetzeerlageniveauwaaropkinderensomsinstromenophetpeutercentrum,endaardoorvervolgensteleurgesteldzijntenaanzienvanhetniveauvankinderenwanneerzijzeingroep1indeklasverwelkomen.Leerkrachtendiemeercontacthebbenmetpedagogischmedewerkersopdepeutercentralijkenzichmeerbewusttezijnvandegroeidiekinderenvoorafgaandaaninstroomingroep1hebbendoorgemaakt. Opdevraagofbijelkaaropdegroepkijkenopenigewijzewordtgestimuleerdengefaciliteerdreagerenbijnaallegeïnterviewdedatditteweiniggebeurt.IllustratiefishetvolgendecitaatvaneenVVE-coördinator:“Infasevanscholingisdatwelgeweest,maarnugebeurthetnognauwelijks.Vanuitvoorschooliserwelechtbehoefteaan.Ikhoorleerkrachtendaarnooitover.Hetlijktmeheelgoedomhetvoortrajectte

weten.Dielijntjeszijnernuteweinig.“

Hetfeitdatbijelkaaropdegroepkijkenweiniggebeurtlijktniettewijtenaaneengebrekaaninteresse.Verschillendegeïnterviewdengevenaandetoegevoegdewaardehiervantezien.Zoblijktbijvoorbeelduit

hetvolgendecitaatvaneenschakelklas-leerkracht:

“Hetlijktmeookinteressantomtekijkenbijdegroepvóórjouendeleerkrachtnaons.Waargaandekinderennaartoeenwatverwachtdieleerkrachtvandekinderen.Zodatjeveelmeerverbindinghebt.’Eengezamenlijkgevoelvanverantwoordelijkheidlijkteenbelangrijkstreventezijn.Inhoeverregeïnterviewdenerdaadwerkelijkinslagenomeengezamenlijkeverantwoordelijkheiduittedragenenomtezetteninconcreethandelenverschiltaanzienlijk.Allegeïnterviewdengevenaandatzijeendergelijkeambitiehebben,maardewaanvandedaglijktconcreethandelennaardezeambitieindewegtestaan.

53

8 ConclusieenaanbevelingenZoalsindeinleidingvanditrapportwerdbeschrevenwasnaastdeconcreteonderzoeksvragendemeerrichtinggevendevraagvanuitdegemeenteUtrecht“zijnweinUtrechtopdejuisteweg?”.Naardemeningvandeonderzoekerskandezevraagbevestigendwordenbeantwoord.

Menisopdegoedeweg;erisgeïntensiveerdeaandachtvoorprofessionalisering,endeeerstevruchtenvandezeinvesteringlijkentekunnenwordengeplukt.Gebaseerdopvelegesprekkenmetbetrokkenendurvenwetestellendathetactieonderzoekopzichgezienkanwordenalseensuccesvolleinvesteringinprofessionalisering:Beroepskrachtenuithetwerkveldzijnmeerdaneerderopdehoogtevanresultatenvanvoorhenrelevantwetenschappelijkonderzoek,vanwelkonderzoekerbinnenhetdomeinvaneducatieaanhetjongekindmomenteelgedaanwordt,envanwatdeinzichtenuitdezeverschillendeonderzoekenkunnenbetekenenvoorhundagelijkshandelenendaarmeevoordeontwikkelingvandekindereninhungroepen.Zoalsmagwordenverwachtvarieertdematewaarinpedagogischmedewerkersenleerkrachtenbijhetonderzoekbetrokkengeweest,maaralmetalconcluderendebetrokkenpartijen(onderzoekersendeRegiegroepProfessioneel)datdetraditioneleafstandtussenwetenschapenwerkvelddoorhetactieonderzoekisverkleind.

Deresultatenvanhetactieonderzoekgevenredentotoptimisme,enlatentevensziendaternogaltijdruimteisvoorverbeteringvandepraktijk.Deresultatenbiedenhiervoorconcreteaanknopingspunten.Inditslothoofdstukzettenwedebelangrijksteresultatenopeenrij.

8.1 ConclusiesproceskwaliteitIndepeutercentragroepenenindegroepen1/2wordteenrobuustpatroonvanproceskwaliteitgevonden,datinredelijkemateovereenkomtmetderesultatenvanvergelijkbaaronderzoekinhetbuitenland(cf.NICHDECCRN,2003;Pakarinenetal.,2010;VonSuchodoletzetal.,2014).Ophetdomeinvanemotioneleondersteuningzijndescoresoverhetalgemeentetyperenals‘goed’:aandehogekantvandemidden-range.Ophetdomeinvaneducatieveondersteuningzijndescorestetyperenals‘voldoende’:aandelagekantvandemidden-range.Bijditlaatstedomein,deeducatieveondersteuning,moetwordenopgemerktdatinveelbuitenlandsonderzoekdescoresals‘laag’getypeerdworden.Descoresvooreducatieveondersteuningvandegroepeninhetactieonderzoekzijnhogerdandescoresvandeonderzoekeninbovengenoemdonderzoek.

Hetbeschrevenpatroon(midden-hogescoresophetemotioneledomeinenlaag-middenscoresopheteducatievedomein)geldtvooralleobservatiesdiegedaanzijnindeloopvanhetonderzoek.Hetiszeerbelangrijktevermeldendatvoordepeutercentrageldtdatopeenextraingelast‘follow-up’meetmoment-1,5jaarnadelaatsteobservatie-descoresinheteducatievedomeingestegenwarennaardehogekantvandemidden-rangeendaarmeeals‘goed’kondenwordengetypeerd.Ditlijkteenpositiefresultaatvanalleprofessionaliseringsinspanningdieindeafgelopenperiodezijngedaan.

Meerdangeanticipeerdbestondhetsamplevanleerkrachtenvangroep1,2en3uiteenwisselendsamengesteldegroep.Hetismededaaraantedankendathetpatroonvanproceskwaliteitopelkmomentsterkvergelijkbaarwas.Immers,nietalleleerkrachtenwerdenbijelkerondevandataverzamelinggeobserveerd,waardoorhetmoeilijkvasttestellenwasofdeinhetactieonderzoekgegeventipsdaadwerkelijkhebbengeleidtotverhoogdekwaliteit.Zesleerkrachtenechter,werdenwélzeskeergeobserveerd.Dezeleerkrachtenscorenophetlaatstemeetmomentvanhetonderzoekhogerdandeleerkrachtenindeoverigegroep.Alhoewelditresultaatmetdenodigevoorzichtigheidmoetwordengeïnterpreteerd–meteenaantalvanzeskantoevaleentegroterolspelen–ishetbelangrijktevermeldendatdezesleerkrachteninkwestiezelfhebbenaangegevenbijzonderveelaanhetonderzoektehebbengehad.Degesprekkenmetdezeleerkrachtendoenvermoedendatdeconcretetipsdiegegevenwerdennaaraanleidingvandeobservatieweldegelijkbruikbaarzijnenertoehebbengeleiddatleerkrachtenzichopnieuwbewustwerdenvanmogelijkhedenvoorverbeteringvanhunonderwijspraktijk.Hetbelangvandeervaringvanleerkrachtenmoetnietonderschatworden.

54

Zijkunnenimmerszelfalsbesteaangevenofzijdevertaalslagkondenmakenvaninzichtenuithetonderzoeknaarhuneigendagelijkshandelen.Deindrukontstaatdatdithetgevalis,endatonderzoekwaarbijprofessionalsnauwbetrokkenwordeneenveelbelovendewegisominteslaan.

BijhetnaderbestuderenvandetipsdiegegevenwerdeninhetkadervanhetonderzoeknaderbleekdatveruitdemeestetipswerdengegevenophetgebiedvanStimulerenvanTaalontwikkeling.Daarnavolgdentipsdiebetrekkinghaddenophetverhogenvandeaandachtvoorhetkindperspectief,conceptontwikkeling,endekwaliteitvanfeedback.Ditzijntevensdiekwaliteitsdomeinenwaarhetmeestevooruitgangoptezienwas,zowelbijdepedagogischmedewerkersopdepeutercentra,alsbijdezesleerkrachtendiealleobservatierondesbetrokkenwaren.

8.2 ConclusiesactiviteitenaanbodenaardvandeinteractiesErisinkaartgebrachtmetwelkeactiviteitenkinderenhetgrootstegedeeltevandedagbezigzijn.Hieruitkomteenrobuustpatroonnaarvoren;opallemeetmomentenvergelijkbaar.Voordepeutercentrageldtdattwee-derdevandetijdbesteedwordtaan1)vrijspel(vrijspelopdegroep,buitenspelen);2)transities(wisselentussenactiviteiten,opruimen,dwalen,wachten);3)gesprekken(kringgesprekkenofgesprekkenwaarinvoorbijgegaanwordtaaninstructierondomdeactiviteit). Bijalleactiviteitenwerddeaardvandeinteractieinkaartgebracht,waarbijonderscheidwerdgemaakttusseninteractiestussenleerlingenonderlingeninteractiestussenleerlingenenleerkracht/pedagogischmedewerker.Bijinteractiestussenleerlingenenleerkrachtwerdvervolgensonderscheidgemaakttusseninteractiesdiebestondenuitkorteuitwisselingeneninteractieswaarbijsprakewasvan‘scaffolding’;hetbetekenisvolaansluitenbijhetniveauvaneenkindendoormiddelvanhintsofkleinebeetjeshulpditniveauuitbreiden.Uitderesultatenkomtnaarvorendatscaffolding,watgezienwordtalsdemeesteffectieveinteractievoorleren,vooralvoorkomttijdensgesprekken,ennauwelijkstijdensvrijspelentransities.Tijdenshetlaatstepeutercentrummeetmoment(meetmoment3)washetaandeelscaffoldingtijdensvrijspeloverigenswelhogerdantijdenseerderemeetmomenten.Wanneerersprakewasvaneenkleinegroepsactiviteitwaarbijdeleerkrachtdirectbetrokkenwas,werdaanzienlijkmeerscaffoldinggeobserveerd. Voorwatbetreftdecategorietransitiesindepeutercentrageldtdat‘dwalen’eenaanzienlijkonderdeeluitmaakt.Ditblijftiseenbelangrijkpuntvanaandacht.Betrokkenzijnbijeenactiviteitiseenvoorwaardevoorleren.Hetverdientdaarmeeaanbevelingdatpedagogischmedewerkersaltijdeenopenooghoudenvoordwalenenmoeitedoenomkinderenteenthousiasmerenvooreenactiviteit. Indegroepen1/2werdtwee-derdevandetijdbesteedaan1)transities;2)gesprekkenen3)taal-enrekenactiviteiten.Hetaandeeltransitiesneemtafnaarmatedekinderenouderworden.Indegroepen1/2valtopdaterbijtransitiesvaaksprakeisvan‘wachten’.Voorgesprekkengeldtdatervaaksprakeisvandidactischeinteractie;eeninteractiediebestaatuiteenkorteuitwisseling,vaakindevormvaneeninstructieofeeninitiatief–respons–evaluatiesequentie.Dezebevindingreflecteertwaarschijnlijkhetgegevendatdegrotekringinveelklassenveeltijdinbeslagneemt.Hetistyperendvooreengrotekringdatkinderenkortaanhetwoordkomen,waarnadebeurtwordtdoorgegeven.Voorscaffoldingistijdensdergelijkeinteractiesdoorgaansweinigtijd.Dezebevindingspoortmetdebevindingenrondomproceskwaliteitopdegroepen,waarinlaag-middenscoresvoorconceptontwikkelingenkwaliteitvanfeedbackeenzelfdesoortconclusieonderschrijven. Scaffoldingismeerwaarschijnlijkwanneerereenactiviteitwordtondernomenwaarbijdenadrukligtoptaal-enrekenactiviteiten.Datzijnmomentenwaaropleerkrachtendiepgangindeinteractiebereikendooraantesluitenophetniveauvandekinderen,enzevervolgenssamennieuwekennisteconstrueren.

Hetkanvoorpedagogischmedewerkersenleerkrachtenvanbelangzijntewetenwelkeactiviteitennuhetgrootsteaandeelvandedaginbeslagnemen.Wanneerjealsleerkrachtweethoedetijdbesteedwordt,kunjevervolgensmeerderegienemenbijdeinvullingvandie

55

activiteiten.Hetiswellichtniethaalbaarommetjongekinderenmindertijdtebestedenaanhetwisselentussenverschillendeactiviteiten;jongekinderendoennueenmaalveelverschillendedingenopeenochtendenhethoeftnietdirectzinnigtezijnomminderactiviteitenopeenochtendtedoenomzotransitietijdterugtedringen.Wélkanbewustzijnvandetijddietransitiesinbeslagnemenleerkrachtenertoeaanzettendezeactiviteitenmeerbetekenisvoltemaken.Indeobservatieszijnhiervanverschillendegoedevoorbeeldengezien,zoalshetintegrerenvanletterkennisbijtransities(“Alsjenaambegintmetdelettervandeweekmagjejasgaanhalen”ofhetintegrerenvanontluikendegecijferdheidinroutines(kinderentellenzelfhetaantalaanwezigemeisjesenjongens).

8.2.1 Aansluitingopvoorgaandeonderzoek(pilot‘gemengdegroepen’)Hetaandeeltransitiesdatinhethuidigeonderzoekwordtgerapporteerdkomtovereenmetderesultatenvandepilot‘gemengdegroepen’.Heteffectieverbestedenvandezetijdblijftdaarmeeeenaandachtspunt.Leerkrachtenenpedagogischmedewerkersuithethuidigeonderzoekhebbenaangegevendatdetipsrondom‘stimulerenvantaalontwikkeling’henhierbijconcretehandvattenhebbengeboden.Zijgavenbijvoorbeeldaandatzetijdensopruimennunietmeeralleenhet‘opruimlied’aanzetten,maarzélfgingenhelpenbijeengroepje,waarbijzehunhandelingenvergezeldlietengaanvantaal(“Kom,wegaannualledino’sindeblauwebakopbergen,endetreineninderodebak”).

Eenpositievebevindingisdathetaandeelbegeleidekleinegroepenaanzienlijkhogerligtdanhetgevalwasindepilotgemengdegroepen.Hetlijkteropdatdeaanbevelingomkleinegroepssettingenvakerteorganiserenmetsuccesisovergenomen.Metnamebijdepeutercentraisdezetoenameopvallendtenoemen(vanonderde1%naartussende8ende18%.Maarookbijdegroepen1/2zienweeentoenamevanbegeleidekleinegroepen:vanongeveer1%naar4%.

8.3 ConclusiesinterviewsUitdeinterviewskomtnaarvorendatmetnamededoorgaandelijnvanpeutercentrumnaarbasisschoolopsommigelocatiesnogaandachtbehoeft.Sameninééngebouwzittenbevordertenvergemakkelijktdedoorgaandelijnaanzienlijk,maarisgeengarantie.Andersomzijnerookpeutercentradienietmeteenbasisschoolineengebouwzitten,maartochinstaatzijnomkortelijnentehandhavenmetverschillendebasisscholenwaarhunkinderennaartoedoorstromen.Cruciaalhierinlijktéénaanspreekpuntopdebasisschooltezijn;eenpersoondieeigenaarschapervaartrondomdedoorgaandelijnvanpeutercentrumnaarbasisschool.

Uitdeinterviewskomtnaarvorendatwederzijdsebekendheidtussenpedagogischmedewerkersenleerkrachteneenpositiefbeeldvanelkaartengoedekomt.Langnietallepedagogischmedewerkersenleerkrachtenheefteenhelderbeeldvanwateropdegroepvandeandergebeurtengebruikelijkis.Pedagogischmedewerkerskunnendoorbekendheidmetdatwateringroep1verwachtwordtheldervoorogenhoudenwaarzijnaartoewerken.Leerkrachtenkunnenophunbeurtbeterinschattenwathetbeginniveauvandekinderenisgeweesttoenzijinstroomdenophetpeutercentrum,enzorealistischerverwachtingenhebbenvanwaarkinderenzijnwanneerzijstarteninhunklas.

8.4 ConclusiessamenhangtussenkwaliteitvanaanbodenkinduitkomstenErwerdeenpositiefverbandgevondentussenhogereeducatieveondersteuningengroeiinwoordenschateninontluikenderekenvaardigheden7.Wemerkenhierbijopdatdeeffectenstatistischsignificant,maarkleintotmiddelmatigwaren.Deopzetvanhetactieonderzoekkanhierbijeenrolhebbengespeeld;juistomdatwijveelverschillendeobservatieswildendoen,eneenkwalitatiefelementaanhetonderzoekwildentoevoegen,ishetonderzoekrelatief

7Indehuidigeanalysesisslechtsdekwaliteitopmeetmoment1enmeetmoment2meegenomenalsvoorspeller,omdatopdietweemeetmomentensprakewasvandemeestecontinuïteit.Voorvervolganalyseswordtgeplandomookdekwaliteitopdevolgendemomenteninhetmodeloptenemen.Erwordtinlateremeetmomentenmeervariatieverwacht,watdevoorspellendekrachttengoedekomt.

56

kleinschaliggebleven.Ingrootschaligeronderzoek,waarinvelemalenmeerkinderenenmeergroepenwordenopgenomen,kangewerktwordenmetmodellenwaarinmeervariatietezienis,endaarmeevoorspellendekrachtontstaat.Dergelijkonderzoekvultdebevindingenuithetactieonderzoekinbelangrijkemateaan. Wanneeronderzoekwordtgedaannaarkinderendiesameninéénklaszitten,iseenzogenaamde‘multi-levelanalyse’deaangewezenanalysemethode.Inhethuidigeonderzoekbleekechterhetaantalgroepentekleinomtekomentoteenpassendmodel.Erzijnomdieredengroeimodellengemaakt,waarbijgeenrekeninggehoudenkonwordenmethetgegevendatdeverschillendeobservatiesvankinderenafhankelijkvanelkaarwaren.Resultatenmoetenomdieredenmetenigevoorzichtigheidwordengeïnterpreteerd,omdatereenkansisoponterechtsignificanteresultaten8.

8.5 AanbevelingenDeresultatenvanhethiergerapporteerdeonderzoekgevenaanleidingtothetdoenvanverschillendeaanbevelingen.Dezehebbenbetrekkingopdrieniveaus:hetniveauvandeprofessional(pedagogischmedewerkersenleerkrachten);deorganisatie(peutercentraenscholen);endegemeente.Niveauvandeprofessional PlannenleerkrachtgestuurdeontwikkelingsstimulerendeactiviteiteninkleinegroepenBegeleid(vrij)spelaangrijpenalsleermomentKindereneigenactiviteitenlatenleidenenorganiseren(Groepsorganisatie)OpenoogvoorkansenvoorrijktaalaanbodgedurendededagNiveauvandeorganisatieExpertiseinhuist.a.v.hetherkennenvanhogeproceskwaliteitEigenexpertdieverantwoordelijkheiddraagtvoorprofessionaliseringteamFaciliterenlerendenetwerken(binnenorganisatieoftussenorganisaties)TeamoverleggenregelmatigvakinhoudelijkmakenNiveauvandegemeenteContinuerenbeschikbaarstellenmiddelent.a.v.professionaliseringNiveauvandeprofessionalDeprofessionalswordenaangemoedigdomaandachtteblijvenhoudenvoorhetorganiserenvanleerkrachtgestuurdeactiviteiteninkleinegroepen.Vooralkinderendiemeerstimuleringnodighebbeninhunontwikkelingzullenvandergelijkekleineresettingsprofiteren.Zijzullenmeeraanhetwoordkomen,watdeleerkrachtopzijnofhaarbeurtinstaatstelttedifferentiërentussenkinderenenhetaanbodnauweraantelatensluitenophetindividueleniveau. Eentweedeaandachtspuntvoordeprofessionalishetinzettenvanbegeleid(vrij)spelalseengerichtmomentomteleren.Tijdensspelisbetrokkenheidvankinderenvaakerggroot,endaarkandeleerkrachtslimgebruikvanmaken.Doortijdensdebetekenisvollecontextvanspelactiefnieuwekennisaantebieden,kaneenleerkrachtdezenieuwekennisgemakkelijkkoppelenaanhandelingen,aanvoorwerpen,enaanhetdagelijkslevenvankinderen.Dooraantesluitenbijhetspeldatkindereninitiërenwordtalsvanzelfaangeslotenbijhetperspectiefvanhetkind,wordtdekansopgrotegemeenschappelijkebetrokkenheidgeoptimaliseerd,enwordtdeautonomievandekinderenvergroot.Doordatzijhuneigenspelkunnenorganiseren,verrijktdoordeleerkracht,issprakevanhetbestevantweewerelden.UithetEuropeseinternationale 8Buitendescopevanhethuidigeonderzoekwordteennieuweanalyseuitgevoerdmetanderepredictorendangebruiktzijninhethuidigerapport(matevanblootstellingaan‘educationaldialogue’).Dezegegevensenresultatenzullenbeschikbaarwordengesteldzodradeanalysesvoltooidzijn.

57

CAREonderzoekisgeblekendathetfaciliterenenbegeleidenvan‘ontdekactiviteiten’9hetontstaanvanrijke‘educatieve’gesprekkenbevorderteneenhogerescoreopeducatieveondersteuninggemakkelijkerbereiktwordtomdatdecontextditalshetwareuitlokt(CARE2016). Eenvaakgehoordevraagvanleerkrachtenis:“Hoekanikineenvolleklasmeteenkleingroepjeaandeslag?”.Hetantwoordligtvooreenbelangrijkdeelindegroepsorganisatie.Westellenvoordatleerkrachtenproberenomvakerkinderenzelfhunactiviteittelatenorganiseren.Hetisdannodigomeenhelderplanmetkinderentemakenvandeactiviteitdiezegaanondernemen.Wanneerkinderenheldervoorogenhebbenwatzeuitdeactiviteitwillenhalen,kanditzorgenvoordefocusdienodigisomenigetijdzelfstandigaandeslagtezijn.Alsditlukt,heefteenleerkrachtvoldoendetijdom–alishetmaar15minuten-meteenkleinegroepleerlingenmetextrabehoefteneengerichteontwikkelingsstimulerendeactiviteituittevoeren.Ditvergtvoorbereiding,enhetvergthetvermogenom‘lostelaten’eneenberoeptedoenopdezelfsturingvandekinderen.Metenigeoefeningenhulpvandeleerkrachtzijnkinderenhiertoeheelgoedinstaat.

NetalsinhetvoorgaandeonderzoekvandeHaan,LesemanenElbers(2011),vondenweinhethuidigeonderzoekdateenaanzienlijkdeelvandedagbesteedwordtaantransities;hetwisselentussenactiviteiten,opruimen,wachtenendwalen.Dezetijdminimaliserenblijfteenaandachtspunt.Dathiertoeechtmogelijkhedenzijn,blijktuitdegroteverschillendiewevindentussenklassen.Erzijnverschillendevoorbeeldengezienvanklassenwaarintransitietijdtoteenabsoluutminimumwerdteruggebrachtdoordatsprakewasvanheelheldereroutines,ofdoordatdezemomentenbetekenisvolwerdeningevuld.Dathetkánisdaarmeeduidelijkuithetonderzoekgebleken. Totslotwillenweeenaanbevelingdoenvooreenvergrootbewustzijnvanpedagogischmedewerkersenleerkrachtenomtrenthettaalaanboddatzijdeheledagbieden.Hetcontinueverrijkenvanhettaalaanbodkangezienwordenalseen‘attitude’,enmoetnietgezienwordenalseenextraactiviteit.Binnenelkedenkbareactiviteitmoettaalingezetwordenalsméérdaneenmiddeltotcommuniceren.Doorbijelkeactiviteit–vaneenwoordenschatlestothetwisselentussenactiviteiten–aandachttehebbenvoordekansendieerliggenvooreenrijktaalaanbodkandetijddiebeschikbaarisoptimaalwordenbenut.NiveauvandeorganisatieOporganisatieniveauishetvanhetgrootstebelangdathelderiswatmenonderkwaliteitverstaat,enhoedezekwaliteitwordtbewaakt.Werichtenonsindezeaanbevelingenopproceskwaliteit(dekwaliteitvandeinteractiestussendeprofessionalendekinderen).Hetverdientaanbevelingomenerzijdsexpertiserondomhogeproceskwaliteit‘inhuis’tehalen,d.w.z.eeneigenmedewerkerdusdanigtoeterustendatdezehogeproceskwaliteitkanherkennenenblijvendkanbevorderen.Anderzijdsblijfthetbelangrijkomookwanneerindezeexpertiseinhuisisvoorzien,regelmatigexternedeskundigenteblijvenbetrekkenomdedeskundigheidvandezemedewerkerendaarmeehogeproceskwaliteitteborgen.Hetinhuishalenvanexpertiseisbelangrijkomdateenmedewerkerdieeigenaarschapervaartrondomdekwaliteitsbewakingopdelocatieofdeschoolineengoedepositieisomteidentificerenwaardeprofessionaliseringsbehoeftenvaneenteamliggen.Dezepersoonkanvervolgenseencentralerolspeleninhetvormgevenaandegewensteprofessionaliseringsactiviteiten.Wanneerdeprofessionaliseringsbehoeftebuitenheteigendomeinvandeeigenexpertiseliggenkandezepersoongerichtdemeestpassendeexterneexpertisebijdeeigenprofessionaliseringsactiviteitenbetrekken.

Professionaliseringvanhetteamkanopveelverschillendemanierenplaatsvinden.Ditkanopindividueelniveaugebeuren,doorbijvoorbeeldgerichtecoaching,maarookopteamniveau,ofdooreencombinatievanbeiden.Juistdooreencultuurtecreërenvaneen 9Met‘ontdekactiviteiten’wordenhierscienceactivitiesbedoeld.Activiteitenwaarinspelenderwijskenniswordtgemaaktmetwetenschap&techniek.Tedenkenvaltaanzandtafelsofwatertafels,waarmeespelenderwijskenniskanwordengemaaktmetnatuurwetenschappelijkeverschijnselenals‘drijvenenzinken’of‘rivieren’.

58

lerendeorganisatie,waarinmenmetenvanelkaarleert,kunnengrotestappenwordengezet.Bijeencombinatievanprofessionaliseringopindividueelenteamniveaukanbijvoorbeeldgedachtwordenaaneenexternecoachdieeen(klein)aantalindividueleleerkrachtencoacht.Ineenlaterstadiumvanhetcoachingstrajectkunnenvervolgensdepedagogischmedewerkersenleerkrachtenbijelkaaropdegroepgaankijkenomelkaarvanfeedbacktevoorzien.Opdiemanierontwikkeltdecoachingzichtoteenminofmeervanzelfsprekendintervisieformatbinnendeschooloforganisatie,waardoornieuwekennisalshetwaregeïnternaliseerdwordtindelerendeorganisatie. Eenalternatieveveelbelovendevormvanprofessionaliseringopteamniveauisstimuleren–enfaciliteren-vandeelnameaanlerendenetwerken,waarinookanderescholenenpeutercentraparticiperen.Alnaargelangdebehoeftevaneenteam,kanhetverruimenvandeprofessionelebliknaarcollega’svanbuitendeeigenorganisatievantoegevoegdewaardezijn.Inhetkadervanhetproject‘NuvoorLater’zijnalsuccesvollevoorbeeldenvandergelijkenetwerkenaandeslaggegaan. Totslotverdienthetaanbevelingomteamoverleggenvakinhoudelijkintevullen.Dergelijkebijeenkomsten,waarbijvoorbeeld‘goodpractices’gedeeldworden,artikelenuiteenvakbladwordenbesproken,ofeensprekerwordtuitgenodigd,kanmenookzienalseenvormvanprofessionalisering(Slot,Lerkkanen,&Leseman,2015).Hetiseenlaagdrempelige,vrijwelkostelozevormdie–indienzeerregelmatigingepland-evengoedbijdraagtaanhetcreërenvaneeninspirerendeenveiligecultuurwaarinmenvanenmetelkaarleert(Melhuish,Ereky-Stevens,&Petrogiannis,2015).NiveauvandegemeenteDevoorditonderzoekrichtinggevendevraag“ZijnweinUtrechtopdegoedeweg?”isbevestigendbeantwoord.Demiddelendiedegemeentebeschikbaarheeftgesteldhebbengeleidtoteenaantalprofessionaliseringsprojectendiehunvruchtenbeginnenaftewerpen.Immers,opdepeutercentrawerdineenperiodevandriejaaraanzienlijkegroeiinkwaliteitvastgesteld,enookindegroepen1/2zijneraanwijzingendatleerkrachtenhunvoordeeldoenmetgerichteprofessionalisering.

Wevondeninditonderzoekeenpositiefverbandtusseneenhogematevaneducatieveondersteuningendeontwikkelingvanschoolsevaardighedenvanjongekinderen.Dezebevindingenwordenondersteunddoorgrootschaliginternationaalonderzoek(Melhuish,Ereky-Stevens,&Petrogiannis,2015;Slot,2014;PreCoolConsortium,2016).Dezebevindingenonderstrepenhetbelangvancontinueprofessionalisering,waarbijdefocusligtopdekwaliteitvaninteractievaardigheden,enhetverstrekkenvandemiddelendienodigzijnomdezekwaliteittebevorderen. Deauteurshechtenerwaardeaanteonderstrependateenopzetzoalsdiegehanteerdisinhethuidigeonderzoek,waarbijeennauwesamenwerkingtotstandisgebrachttussenwetenschap,werkveldenbeleidsmakerseenveelbelovendeenwaardevolleweglijktomtebewandelen.Praktijkgerichtonderzoekalshethuidigeonderzoekzalzichweliswaaraltijdmoetenspiegelenaangrootschaligonderzoek,omdathetrelatiefkleineaantalparticipantenenhetgebrekaaneencontrolegroepmethodologischeproblemenmetzichmeebrengt.HetcontinuerenvandeduurzamerelatietussenwetenschapenwerkveldzoalsdieinUtrechtalgeruimetijdisbewerkstelligd,isdaarmeedelaatsteaanbevelingdiewijopbasisvanhetvoorliggendeactieonderzoekdoen.

59

8.6 WoordvandankHetactieonderzoekhadnietplaatskunnenvindenzonderdeinzetvaneentrouwescharevanonderzoeksmedewerkersdietijdenshunstudieofrecentnaafstuderenveleurenwerkhebbenverzet.Sommigenvanhenwarenbetrokkenbijéénrondevandataverzameling,anderebijverschillenderondes.Aanhenbenikveeldankverschuldigdvooreenconstructievesamenwerking.

DaniqueJacobsenvuldemijneigeninterviewsaan,meteenaantalinterviewsmetleerkrachtenencoördinatoreninhetkadervanhaarstage.Daarbijsprakzijopinformelewijzeveelandereleerkrachten.Zedeedvandezegesprekkenopinzichtelijkewijzeverslag.Hoofdstuk7berustvooreenaanzienlijkdeelophaarwerk.MelissaBeanalyseerdemetveelprecisiedehonderdenverslagenenlegdedaarmeedebasisvoorhoofdstuk5vanditrapport.

DethesiservaringenvanDorineMeiboomwarenvangrootbelangvoorhetontwerpvanhetsnapshotobservatieschema.LudgervanDijkheeftvervolgensonmisbarehulpgebodenbijhetprogrammerenvanhetsnapshotobservatieprogramma.

DeCLASS-observatieswerdenopdeverschillendemeetmomentenuitgevoerddoorHadewychBakkers,MelissaBe,LoesBurgers,EvelinevanBuul,LysannevanderFlier,NatasjaHertog,DaphneHoenjet,NagilaKoster,Daisyvan’tLand,SharonReshef,MarielSchaeffers,ElisaSomsenenMaaikeSwinkels.

DesnapshotobservatieswerdenopdeverschillendemeetmomentenuitgevoerddoorMelissaBe,StephanievanBragt,MarlouEppink,MargreetHaga,DaniqueJacobsen,JudithKoppelman,Daisyvan’tLand,CarolineMatthijsen,DorineMeiboom,ImaravanZantwijk.

Tenslottehechtikerwaardeaanomallepedagogischmedewerkersenleerkrachtentebedankendieonsgastvrijinhunklassenverwelkomden.Deinput,kritischevragen,complimentenenfeedbackdievelenvanhentijdenshetonderzoekhebbengegevenisonmisbaarvoordiedoormijzozeergewenstebrugtussenwetenschapenwerkveld.

LotteHenrichsUtrecht,April2016

60

GeraadpleegdeliteratuurBurchinal,M.,Vandergrift,N.,Pianta,R.,&Mashburn,A.(2010).Thresholdanalysisof

associationbetweenchildcarequalityandchildoutcomesforlow-incomechildreninpre-kindergartenprograms.EarlyChildhoodResearchQuarterly,25(2),166-176.

Burchinal,M.,Vernon-Feagans,L.,Vitiello,V.,Greenberg,M.,&FamilyLifeProjectKeyInvestigators.(2014).Thresholdsintheassociationbetweenchildcarequalityandchildoutcomesinruralpreschoolchildren.Earlychildhoodresearchquarterly,29(1),41-51.

CAREproject(2016).http://ecec-care.org/.Individuelerapportenteverschijnen.Early,D.M.,Iruka,I.U.,Ritchie,S.,Barbarin,O.A.,Winn,D.M.C.,Crawford,G.M.,...&Bryant,D.

M.(2010).Howdopre-kindergartenersspendtheirtime?Gender,ethnicity,andincomeaspredictorsofexperiencesinpre-kindergartenclassrooms.EarlyChildhoodResearchQuarterly,25(2),177-193.

deHaan,A.,Leseman,P.P.M.&Elbers,E.(2011)Pilotgemengdegroepen2007-2010Onderzoeksrapportageoktober2011.UniversiteitUtrecht.

deHaan,A.,Elbers,E.,Hoofs,H.,&Leseman,P.(2013).Targetedversusmixedpreschoolsandkindergartens:effectsofclasscompositionandteacher-managedactivitiesondisadvantagedchildren'semergentacademicskills.SchoolEffectivenessandSchoolImprovement,24(2),177-194.

Hox,J.(2002).MultilevelAnalysis.TechniquesandApplications.London:LawarenceErlbaumAssociates.

Melhuish,E.,Ereky-Stevens,K.,&Petrogiannis,K.(2015).AreviewofresearchontheeffectsofEarlyChildhoodEducationandCare(ECEC)uponchilddevelopment(Vol.D4.1).UniversityofOxford.

NVivoqualitativedataanalysisSoftware;QSRInternationalPtyLtd.Version10,2014.NICHDEarlyChildCareResearchNetwork.(2005).Adayinthirdgrade:Alarge-scalestudyof

classroomqualityandteacherandstudentbehavior.ElementarySchoolJournal,105,305–323.

PsychologySoftwareTools,Inc.[E-Prime2.0].(2012).Retrievedfromhttp://www.pstnet.com.Pakarinen,E.,Lerkkanen,M.K.,Poikkeus,A.M.,Kiuru,N.,Siekkinen,M.,Rasku-Puttonen,H.,&

Nurmi,J.E.(2010).AvalidationoftheClassroomAssessmentScoringSysteminFinnishkindergartens.EarlyEducationandDevelopment,21(1),95-124.

Pianta,R.C.,LaParo,K.M.,&Hamre,B.K.(2008).ClassroomAssessmentScoringSystem:ManualPre-K.Baltimore:PaulH.Brookes

Pre-COOLConsortium(2016).Pre-COOLcohortonderzoek.Effectenvankwaliteitvanvoorschoolseinstellingen[Pre-COOLcohortstudy.EffectsofqualityofECEC].Amsterdam:KohnstammInstituut.)http://www.pre-cool.nl/

Slot,P.,Leseman,P.P.M.,Mulder,H.&Verhagen,J.(2010)ClassroomAssessmentScoringSystem.NederlandsehandleidingCLASS(toddler).Nietgepubliceerddocument,UniversiteitUtrecht.

Slot,P.L.,Lerkkanen,M.,&Leseman,P.P.M.(2015).TherelationsbetweenstructuralqualityandprocessqualityinEuropeanearlychildhoodeducationandcareprovisions:Secondaryanalysesoflargescalestudiesinfivecountries.UtrechtUniversity.Retrievedfromwww.ecec-care.org

Tymms,P.(2001).Thedevelopmentofacomputer-adaptiveassessmentintheearlyyears.EducationalandChildPsychology,18(3),20-30.

VanderHoeven-vanDoornum,A.(2005).Developmentonscale,instructionatmeasure.Obis,asystemofvalueaddedindicatorsinprimaryeducation.Nijmegen,TheNetherlands:ITS.

vonSuchodoletz,A.,Fäsche,A.,Gunzenhauser,C.,&Hamre,B.K.(2014).Atypicalmorninginpreschool:Observationsofteacher–childinteractionsinGermanpreschools.EarlyChildhoodResearchQuarterly,29(4),509-519.

Vygotsky,L.S.(1978).Mindandsociety:Thedevelopmentofhigherpsychologicalprocesses.Cambridge,MA:HarvardUniversityPress.

Whyte,W.F.E.(1991).Participatoryactionresearch.SagePublications,Inc.

61

62

Bijlage1

Tabel31:CodeerschemaSnapshotobservaties

CategorieënencodesindesnapshotobservatiesCONTEXT Zelfgekozenactiviteit Activiteittoegewezendoorleerkracht Routines(incl.etenendrinken)PLAATS Gehelegroepsruimte Themahoek Leeshoek WCofVerzorgingsruimte Gang Gymzaal Binnenspeelplaats Buitenspeelplaats OverigACTIVITEIT Gesprek Gesprektijdensinstructie Gesprektijdenstransitie Gesprektijdensetenendrinken Voorlezen Zelflezen(ofboekjebekijken) Taalactiviteit Ontluikendegeletterdheidactiviteit Ontluikendegecijferdheid Zingen Creatieveactiviteit(tekenen,kleuren,plakken,rijgen,verven,muziek) Spel(exploreren,rollenspel,constructiespel,bordspel,puzzel,vrijspeloverig) Beeldscherm(computerentelevisie) Motorisch(dansen,rennen,klimmen,fietsen) Transitie(wisselenactiviteit,opruimen,dwalen,wachten) Etenendrinken OverigGROEPERING Helegroep Middelgrotegroep(tussen5en10kinderen) Kleinegroep(maximaal5kinderen) Tweetalleerlingen Dialoogmetleerkracht AlleenBETROKKENHEIDKIND Actiefbetrokken,verbaalhandelend Actiefbetrokken,niet-verbaalhandelend Matigbetrokken/afgeleid Passief–nietverbaaloffysiekhandelend,nietbetrokkenBETROKKENHEIDLEERKRACHT Leidend,instruerend Begeleidend(kindhandeltactief) Meespelend/meezingend

63

Langslopend(opverschillendeplaatsen) Oogvoorkindopafstand(opéénplaats,kijktregelmatigomzichheen) Nietbetrokken(geenoogvooractiviteitfocuskind) FysiekafwezigINTERACTIE Metleerkracht Scaffolding Didactisch Geeninhoudelijkeinteractie Metklasgenoot Gezamenlijkdoel Geengezamenlijkdoel Zowelmetleerkrachtalsmetklasgenoten(bijvoorbeeldingrotekring Zelfstandig Zelfsturend(actiefbezig) Afhankelijk(nietactiefbezig,heeftandernodig)AANHETWOORD

Leerkrachtrichtzichtothelegroep(incl.kleinegroepwaartoefocuskindnietbehoort)

Leerkrachtrichtzichtotkleinegroepwaartoekindbehoort Balans:leerkrachtenkinderenongeveerevenveelaanhetwoord Stilte

64

Bijlage2

Tabel32:DescriptievestatistiekenvanscoresopCLASSopallemeetmomenten

GemiddeldescoresopCLASS Emotioneleondersteuning EducatieveondersteuningPeutercentra M (SD) Range M (SD) Range Meetmoment1 4,74 (0,54) 3,50 5,44 3,47 (0,68) 2,13 4,50 Meetmoment2 4,88 (0,86) 3,40 6,06 3,80 (0,78) 2,40 5,25 Meetmoment3 5,16 (0,66) 4,0 6,67 3,47 (1,16) 2,08 6,42Groepen1/2 Emotioneleondersteuning Educatieveondersteuning

Meetmoment1 4,92 (0,63) 3,75 6,13 3,75 (0,74) 2,58 5,42 Meetmoment2 5,07 (1,02) 2,83 6,08 3,28 (0,93) 1,75 4,75 Meetmoment3 4,96 (0,55) 3,67 6,17 3,28 (0,61) 2,17 4,67 Meetmoment4 4,91 (0,51) 3,75 6,42 3,18 (0,56) 2,17 5,17 Meetmoment5 5,07 (0,44) 4,00 6,17 3,34 (0,60) 1,92 4,67 Meetmoment6 4,91 (0,64) 2,89 5,92 3,40 (0,72) 1,92 5,00Groepen1/2

Groepsorganisatiea

Meetmoment1 - - - - Meetmoment2 5,18 (0,97) 3,17 6,42 Meetmoment3 5,14 (0,61) 3,92 6,08 Meetmoment4 4,96 (0,56) 3,92 6,33 Meetmoment5 5,23 (0,43) 4,33 6,33 Meetmoment6 4,98 (0,62) 2,92 6,25 aHetdomein‘Groepsorganisatie’maaktalleendeeluitvandeCLASSPreKversie.Dezeisalleenindegroepen1/2gebruikt.Bijlage3

Tabel33:Descriptievestatistiekenvancategorie‘activiteit’tijdenssnapshotobservatiesinpeutercentra

Percentagesactiviteiten M (SD) RangePeutercentrameetmoment1(n=71)

spel(puzzel,bordspel,exploreren,fantasiespel,bouwen,overigvrijspel) 24,84 (10,72) 0,00- 47,06transities/opruimen/dwalen/wachten 19,71 (8,51) 5,00- 46,67gesprekalshoofdactiviteit 14,40 (10,40) 0,00- 38,89creatieveactiviteiten 11,25 (10,14) 0,00- 45,00taal-enrekenactiviteiten 7,69 (6,05) 0,00- 25,00motorischeactiviteit(dansen,rennen,,klimmen,fietsen) 6,77 (6,55) 0,00- 21,21overigeactiviteiten 5,54 (7,28) 0,00- 35,29etenendrinken 4,50 (4,78) 0,00- 17,24activiteitiszingen 4,37 (4,96) 0,00- 20,00

65

beeldschermactiviteit(computer&tv) - - - -

Peutercentrameetmoment2(n=72) M (SD)Range

spel(puzzel,bordspel,exploreren,fantasiespel,bouwen,overigvrijspel) 27,94 (14,28) 0,00 70,59transities/opruimen/dwalen/wachten 17,06 (8,58) 0,00 40,00activiteitisgesprek 15,51 (8,64) 0,00 38,46motorischeactiviteit(dansen,rennen,,klimmen,fietsen) 10,21 (8,71) 0,00 36,36zingen 6,73 (5,51) 0,00 18,75taal-enrekenactiviteiten 6,71 (6,86) 0,00 23,53creatieveactiviteiten 6,56 (7,33) 0,00 31,25overigeactiviteiten 3,69 (4,99) 0,00 18,18

Peutercentrameetmoment3(n=46) M (SD)Range

transities/opruimen/dwalen/wachten 21,43 (10,37) 4,76 56,25spel(puzzel,bordspel,exploreren,fantasiespel,bouwen,overigvrijspel) 18,64 (11,09) 0,00 45,00

gesprek 15,84 (8,12) 2,08 31,25taal-enrekenactiviteiten 9,43 (6,63) 0,00 27,50motorischeactiviteit(dansen,rennen,klimmen,fietsen) 9,35 (7,89) 0,00 25,00creatieveactiviteiten 7,79 (7,60) 0,00 30,00etenendrinken 5,30 (4,72) 0,00 16,67activiteitiszingen 3,24 (3,62) 0,00 18,75Luisterennaarinstructie 2,57 (3,65) 0,00 15,00overigeactiviteiten 0,34 (1,37) 0,00 6,45beeldschermactiviteit(computer&tv) - - - -

66

Tabel34:Descriptievestatistiekenvancategorie‘activiteit’tijdenssnapshotobservatiesingroepen1/2

Percentagesactiviteiten M (SD) RangeGroepen1/2meetmoment1(n=89) transities/opruimen/dwalen/wachten 18,75 (8,27) 0,00- 43,75gesprek 16,82 (8,67) 0,00- 45,45spel(puzzel,bordspel,exploreren,fantasiespel,bouwen,overigvrijspel) 15,89 (13,51) 0,00- 90,91taal-enrekenactiviteiten 14,37 (10,60) 0,00- 48,57creatieveactiviteiten 9,94 (9,66) 0,00- 36,36motorischeactiviteit(dansen,rennen,klimmen,fietsen) 6,57 (6,64) 0,00- 25,00overigeactiviteiten 5,05 (6,02) 0,00- 25,00etenendrinken 5,03 (3,87) 0,00- 16,67activiteitiszingen 3,86 (4,46) 0,00- 22,22beeldschermactiviteit(computer&tv) 3,30 (6,68) 0,00- 32,08

Groepen1/2meetmoment2(n=80) M (SD)Range

transities/opruimen/dwalen/wachten 19,88 (9,94) 0,00 60,00gesprek 17,12 (8,89) 0,00 35,19spel(puzzel,bordspel,exploreren,fantasiespel,bouwen,overigvrijspel) 15,98 (8,85) 0,00 47,50

taal-enrekenactiviteiten 12,37 (9,47) 0,00 38,10motorischeactiviteit(dansen,rennen,klimmen,fietsen) 6,63 (6,81) 0,00 33,33creatieveactiviteiten 5,52 (7,07) 0,00 26,67etenendrinken 3,73 (3,31) 0,00 17,39overigeactiviteiten 3,27 (3,90) 0,00 15,00zingen 2,02 (4,00) 0,00 14,29beeldschermactiviteit(computer&tv) 0,09 (0,49) 0,00 3,70

Groepen1/2meetmoment3(n=103) M (SD)Range

transities/opruimen/dwalen/wachten 19,88 (9,94) 0,00- 60,00gesprek 17,12 (8,89) 0,00- 35,19taal-enrekenactiviteiten 15,98 (8,85) 0,00- 47,50spel(puzzel,bordspel,exploreren,fantasiespel,bouwen,overigvrijspel) 12,37 (9,47) 0,00- 38,10motorischeactiviteit(dansen,rennen,klimmen,fietsen) 6,63 (6,81) 0,00- 33,33luisterennaarinstructie 6,11 (7,08) 0,00 25,00creatieveactiviteiten 5,52 (7,07) 0,00- 26,67etenendrinken 3,73 (3,31) 0,00- 17,39activiteitiszingen 3,27 (3,90) 0,00- 15,00beeldschermactiviteit(computer&tv) 2,02 (4,00) 0,00- 14,29overigeactiviteiten 0,09 (0,49) 0,00- 3,70

Groepen1/2meetmoment4(n=143) M (SD)Range

activiteitisgesprek 21,73 (12,68) 0,00 66,67taal-enrekenactiviteiten 15,68 (10,73) 0,00 57,50transities/opruimen/dwalen/wachten 15,42 (8,49) 0,00 50,00spel(puzzel,bordspel,exploreren,fantasiespel,bouwen, 11,75 (10,55) 0,00 50,00

67

overigvrijspel)motorischeactiviteit(dansen,rennen,klimmen,fietsen) 9,16 (8,79) 0,00 50,00luisterennaarinstructie 6,97 (6,46) 0,00 29,79creatieveactiviteiten 6,51 (9,64) 0,00 45,65etenendrinken 5,16 (5,39) 0,00 27,27activiteitiszingen 2,44 (3,47) 0,00 22,50overigeactiviteiten10 1,51 (3,63) 0,00 20,83beeldschermactiviteit(computer&tv) 1,38 (3,66) 0,00 18,18

Groepen1/2meetmoment5(n=75) M (SD)Range

gesprek 21,58 (10,96) 2,53 57,14transities/opruimen/dwalen/wachten 18,45 (6,28) 3,45 31,58taal-enrekenactiviteiten 17,30 (9,80) 0,00 41,77spel(puzzel,bordspel,exploreren,fantasiespel,bouwen,overigvrijspel) 13,36 (10,20) 0,00 38,75luisterennaarinstructie 5,63 (4,40) 0,00 22,50motorischeactiviteit(dansen,rennen,klimmen,fietsen) 5,29 (4,59) 0,00 19,05creatieveactiviteiten 5,27 (7,32) 0,00 26,25etenendrinken 3,83 (3,30) 0,00 13,75activiteitiszingen 2,86 (3,12) 0,00 15,00beeldschermactiviteit(computer&tv) 1,94 (3,95) 0,00 15,00overigeactiviteiten 0,61 (1,71) 0,00 10,00

Groepen1/2meetmoment6(n=83) M (SD)Range

activiteitisgesprek 29,79 (17,78) 0,00 75,00taal-enrekenactiviteiten 14,83 (9,88) 0,00 38,75activiteitisspel(puzzel,bordspel,exploreren,fantasiespel,bouwen,overigvrijspel) 14,78 (10,74) 0,00 36,96transities/opruimen/dwalen/wachten 13,12 (6,79) 0,00 35,71activiteitisluisterennaarinstructie 6,83 (5,42) 0,00 25,00creatieveactiviteiten 5,50 (7,60) 0,00 24,05motorischeactiviteit(dansen,rennen,klimmen,fietsen) 5,45 (5,92) 0,00 21,62activiteitiszingen 3,43 (3,44) 0,00 14,29etenendrinken 3,05 (3,30) 0,00 13,75beeldschermactiviteit(computer&tv) 0,71 (2,83) 0,00 18,75overigeactiviteiten 0,63 (1,55) 0,00 11,25

10Decategorie‘overig’betreftactiviteitendienietgoedteplaatsenwarenbinnendebestaandecategorieën.Alsvoorbeeldwordtgenoemdkinderendiezelffruitmogenfruitmogenschillen,oftouwtjespringenbuitenterwijldeleerkrachthettouwvasthoudtmaarverdergeeninbrenggeeft.

68

Bijlage4:BeschrijvingvanOBIS(testvoorontluikendeschoolvaardigheden)

OBISonderdeel Beschrijving

Schrijven Detestbegintmetproberendeeigennaamteschrijven(tekenen/krabbelen)opeenvelpapier.Hoeleesbaarderdenaam,hoemeerpuntenwordentoegekend.

Passievewoordenschat Hierwordthetkindgevraagdomplaatjesaantewijzendiehorenbijhetdoordetestleideruitgesprokenwoord(bijvoorbeelddevorkineenplaatjevaneenkeuken).

Beginnendegeletterdheid Leesbegrip Hierwordtgevraagdnaarkennisvanconceptenrondomlezenenschrijven.Erwordtbijvoorbeeldineenplaatje

gevraagdomaantewijzenwaariemandaanhetschrijvenis,waareengeschrevenwoordtezienisoferwordtgevraagdwaareenhoofdletterofeenpunttezienis.

Nazeggenvanwoorden Hierwordthetkindgevraagdeendoordetestleideraangebodenwoordnatezeggen. Rijmwoorden Hierwordthetkindgevraagd“welkwoordrijmtop…”.Hetkindkiestuitvieropties. Letters Hierwordthetkindgevraagddenamenvanlettersuittespreken. Woorden Hierwordthetkindgevraagdomgeschrevenwoordenaantewijzen(konijn,huis,hond,etc.). Voorlezen1 Bijeenvoldoendeaantalgoedhierbovenwordthiergevraagdomeenaantalzinnenvaneenkortverhaaltjevoorte

lezen. Voorlezen2 Alsvoorlezen1helemaalgoedisgegaan,wordthiergevraagdomineennieuwverhaaltjeontbrekendewoordeninte

vullen,tekiezenuitvieropties.Rekenen Rekenbegrip Hierwordthetkindgevraagdomineenserieplaatjesdegrootste,kleinste,meer,minder,langsteenkortsteaante

wijzen. Geheugen Hierwordtgevraagdhoeveelappels(ofandervoorwerp)erwaren,nadatdezeuitbeeldzijnverdwenen. Plaatjes-sommen Hierwordensommetjesmetvoorwerpenaangeboden.Bijvoorbeeld2ballen,nog2erbij.Hetkindwordtgevraagdde

oplossingtegeven. Getallen Hierwordthetkindgevraagdomgetallenteherkennen,oplopendvaneenhedennaartientallennaarhonderdtallen. Vormen Hierwordthetkindgevraagdomvormenteherkennen. Sommen Hierwordthetkindgevraagdsommenoptelossen,oplopendinmoeilijkheidsgraad.

Fonologischevaardigheden Nazeggen Hierwordthetkindgevraagdomzogenaamde‘non-woorden’natezeggen.Dewoordenlijkenwelopwoordenuit

hetNederlands(decombinatiesvanklinkersenmedeklinkerszijngebruikelijkvoordeNederlandsetaal). Rijmen Hierkrijgthetkindeersteendoelwoordgepresenteerd(muis)endaarnadevraag:welkwoordrijmtopmuis?Er

69

wordenplaatjesvandrieantwoordmogelijkhedenvoorgelegdenhetkindmoethetplaatjevanhetrijmwoordaanwijzen(huis).

70

Bijlage5:Gestandaardiseerderegressiecoëfficiëntenvoorrelatiestussenproceskwaliteit(CLASS)en

kinduitkomsten(OBIS)

Mathintercept-effectenpeuters:EmotionalSupport1=.15+,InstructionalSupport1=-.34**Mathslope-effectenpeuters:InstructionalSupport2=.34*Mathintercept-effectenkleuters:EmotionalSupport1=.21+,InstructionalSupport2=-.40**Mathslope-effectenkleuters:InstructionalSupport2=.41*ModelfitindicesvoorhetmodelmetMathenCLASSvariabelen:X2=39.48,p>.05RMSEA=0.065CFI=0.957TLI=0.956SRMR=0.108Vocabularyintercept-effectenpeuters:InstructionalSupport2=-.27*Vocabularyslope-effectenpeuters:InstructionalSupport2=.28*Vocabularyintercept-effectenkleuters:InstructionalSupport2=-.34**Vocabularyslope-effectenkleuters:InstructionalSupport2=.35*ModelfitindicesvoorhetmodelmetVocabularyenCLASSvariabelen:X2=51.261,p=.03RMSEA=0.077CFI=0.958TLI=0.948SRMR=0.131Readingintercept-effectenpeuters:InstructionalSupport1=-.19+,InstructionalSupport2=-.31*Readingintercept-effectenkleuters:InstructionalSupport1=-.20+,InstructionalSupport2=-.39**X2=37.038,p>.05RMSEA=0.075CFI=0.944TLI=0.933SRMR=0.09