onder commando van hollander piet in spanje...9 woord vooraf bij de digitale heruitgave dit is een...

NEDERLANDERS ONDER COMMANDO VAN

HOLLANDER PIET IN SPANJE

GERARD VANTER

GERARD VANTER

NEDERLANDERS ONDER COMMANDO VAN

HOLLANDER PIET IN SPANJE

Amsterdam 2016

©2016,ErvenVanhetReveCreativeCommonsAttribution-NonCommercial-NoDerivatives4.0 InternationalLicense.

EendoorStichtingSpanje1936-1939,ineigenbeheergemaaktedigitaleheruit-gavevan:NederlandersondercommandovanHollanderPietinSpanjeOorspronkelijkeuitgavebijPegasus,Amsterdam-Z.,1939.

AandenagedachtenisvandeNederlandsevrijwilligersdieinSpanjevoordeVrijheidvielen.

INHOUD WOORD VOORAF BIJ DE DIGITALE HERUITGAVE 9

WOORD VOORAF 11

EERSTE HOOFDSTUK 13

De“Zeven”overdeEbro 13

TWEEDE HOOFDSTUK 22

Devuurdoop 22

DERDE HOOFDSTUK 36

Deleerschoolvaneenstrijder 36

VIERDE HOOFDSTUK 47

JaramaenBrunete 47

VIJFDE HOOFDSTUK 61

Hollandseartillerie 61

ZESDE HOOFDSTUK 68

HetHollandsehospitaal 68

ZEVENDE HOOFDSTUK 71

Eentimmermanvertelt 71

ACHTSTE HOOFDSTUK 77

Afscheidenthuiskomst 77

DE SOWJET-UNIE HEEFT GEHOLPEN 86

9

WOORD VOORAF BIJ DE DIGITALE HERUITGAVE DitiseendigitaleheruitgavevanhetboekNederlandersondercommandovanHollanderPietinSpanjedatin1939isverschenen.Hetisallangnietmeerdirectverkrijgbaarenookanti-quarischishetzeldzaam.Sinds2014isdeStichtingSpanje1936-1939actief,diezichtendoelsteltdeherinneringaandeNederlandersdieaandezijdevandeSpaanseRepubliekaandeburgeroorloghebbendeelgenomen,levendtehouden.DeStichtingheeftdeervenvanGe-rardvanhetReve,aliasGerardVanter,deschrijvervanditboek,endeoorspronkelijkeuit-geverijPegasusgevraagdmeetewerkenaaneendigitaleheruitgavevanhetvooruliggendeboek. De stichting is de familie van Gerard van het Reve, vertegenwoordigd door JozienDriessenVanhetReveenDavidvanhetReve,endeuitgeverijPegasuszeererkentelijkdatzijdaarmeehebbeningestemdentoestemminghebbengegevenvoordezeheruitgave.

TachtigjaarnahetuitbrekenvandeSpaanseBurgeroorlogvolgtnueendigitaleheruitgavevanhetboekNederlandersondercommandovanHollanderPietinSpanje.InditboekwordtverslaggedaanwatverschillendeNederlandseSpanjestrijdersen-vrijwilligersgedurendedeperiode 1936-1939 hebbenmeegemaakt. Er zijn zeerweinig publicatiesmet ooggetuigen-verslagenvanaandeSpaanseBurgeroorlogdeelnemendeNederlanders.Datmaakthetboekuniekwatbetreftditonderwerp.

Inhoudelijkisdezeheruitgaveongewijzigd.Ookisdeoorspronkelijkespellingenschrijfwijzevanpersoonsnamenenplaatsnamenintactgehouden.

StichtingSpanje1936–1939

Amsterdam,januari2016

11

WOORD VOORAF DitishetboekvandeNederlandsevrijwilligersinSpanjeeneenvanhunuitstekendstever-tegenwoordigers.

Aangevallendoordereactie,vervolgddoorderechtbanken,beroofdvanhunNederlandsstaatsburgerschapbelasterddoordeserteursenlieden,diegezondenwarenomverwarringte stichten, zwartgemaaktdoordeeigenpers,hebben zijdoorhunmoed,hundiscipline,hunmilitaire bekwaamheid enpolitieke bewustheid zelfs hun vijanden respect afgedwon-gen.

De Nederlandse vrijwilligers vormden eenwaardig deel van de roemrijke InternationaleBrigadediehethoogstevoorbeeldheeftgegeven,datdegeschiedeniskent,vanwatdeIn-ternationaleSolidariteitvermag.

ZijhebbenhetSpaansevolkbijgestaanindestrijdtegendevijanden,dieookdevijandenvanhetNederlandsevolkzijn.

De toestand in Spanje ismoeilijk.Verraad is geslopen Inde rijenvanhet Spaanse leger.Mannen alsMiaja hebben hun naam te schande gemaakt. De beruchte „non-interventie-politiek”,waarvoordeleiderderFransesociaal-democratieLéonBlumdezwaarsteverant-woordelijkheiddraagt,heefthaargevolgengetoond.

ZalFrancoMadridenValenciabezetten?ZaldestrijdvanhetSpaanselegerenvandeIn-ternationaleBrigadevergeefszijngeweest?IsdegroteleuzevanPasionaria„Lieversterven,danalsslaafleven”,vergeten?

Neen.

Zelfs als Franco, de knecht van het Duitse en Italiaanse fascisme, er in zou slagen, deSpaanse Republiek te bezetten, dan nog zou de strijd voortduren. Diep-ingrijpend zijn dehervormingengeweest,diedeSpaanseRepubliekonderdemoeilijksteomstandighedentotstandheeftwetentebrengen;onuitwisbaarisdehaattegenhetmoordendelandsverrader-lijkefascismeonderhetSpaansevolk,enzelfsalmochthettijdelijkeennederlaaglijden,hetzalzichbijdeeerstenieuwewendingindeinternationale,tennadelevanFrancoenzijnbui-tenlandseopdrachtgevers,opnieuwenonoverwinnelijkverheffen.

In 1936, bij het uitbreken van de door Rome en Berlijn voorbereide verraderlijke gene-raalsopstandwarenerweinigendiegeloofden,datdeSpaanseRepubliekgedurendebijnadriejaardeaanvallenvandeovermachtzoukunnenafweren,indesteekgelatenenverra-den als zij werd door de democratische staten,met hun huichelachtige „non-interventie-politiek”.

Tochisditgeschied,enhetwasalleenmogelijk,doordatdeeenheidvanhetSpaansevolktegenhetfascismetotstandkwam,eeneenheid,waarvandeSpaansecommunistendeon-vermoeidevoorvechterszijngeweest.ThanswordtdezeeenheidverbrokenenwordendeSpaansecommunistenvervolgddoordeverradersvanSpanje,diehetlandwillenuitleveren

12

aanFranco.MaardesondanksisdeheldenstrijdvanSpanjevenhetgrootstebelanggeweestvoordeinternationalestrijdtegenhetfascisme.GedurendemeerdantweejaarwerdendeItaliaanseenDuitsefascistengedwongen,tegenditheldhaftigeverweerhunbestekrachteninhetveldtebrengenenhunfinanciëleeneconomischehulpbronnenuitteputten;ditver-weerheeftaandedemocratischeensocialistischekrachtenindegehelewerelddegelegen-heidgegevenomzichteversterkenenteverenigen;hetheeftaandevolkerenvanEuropaenAmerikademogelijkheidgegeven,zichtegendefascistischeaanvallen,diezullenkomen,instaatvanverdedigingtestellen.

Ditwas ook nietmogelijk geweest, zonder de onder demoeilijkste omstandigheden ge-brachtehulpvandeSowjet-UnieaanhetSpaansevolk.

Hetwasooknietmogelijkgeweestzonderdesteunendeoffersvandestrijdersvanallenaties,dieindeInternationaleBrigadebijeenwarengestroomd!

DemannenvandeInternationaleBrigadewijzenmetverachtingdebeschuldigingvandehand,alsofzij„geronseld”zoudenzijn.Vrijwilligenmetvollebewustzijnhebbenzijaandeoorlogdeelgenomen,envelenonderhenhebbenhetoffervanhunlevengebracht.Dedeel-nemingvanNederlandsekameraden,vanledenderNederlandsearbeidersbeweging,aandestrijdinSpanje,iseenfeitvandegrootstehistorischebetekenisvoordeNederlandsearbei-dersbewegingzelf.Voorheteerst inhaargeschiedenishebbenhaarmannenaaneenmo-derneoorlogdeelgenomen,hebbenzijineenbevrijdingsstrijdtegenhetfascismeeenkost-baremilitaireervaringopgedaan.

InSpanjevertoevende,warenzijerzichvanbewust,datzijookvoordevrijheidenonaf-hankelijkheid van hun eigen vaderland streden. Zij wisten, dat het Duitse fascisme, datSpaansevrouwenenkinderenkoelbloedigdoorluchtbombardementenvermoordenliet,zijnblikookopdeveroveringvanNederlandgevestigdhoudt.

Hetvoorbeeld,datzijgegeven,detraditie,diezijgevestigdhebbenbiedenonsdezeker-heid,datdeNederlandsearbeidersklasseindestrijdtegenhetfascismeeveneenszijnmanzalwetentestaan!

13

EERSTE HOOFDSTUK

De“Zeven”overdeEbroHermann,dejongecommandantvanhet41steBataillon„EdgarAndré”iszojuistvanverlofteruggekeerd.

DriedagenwashijinBarcelona,hijflaneerdeopdeRambla,hijwastegastbijdejeugdindefabrieken;hijwerdgevierdalseenheld.Natuurlijkdringennuzijnkameradenomtever-tellen,omoptesnijdenooknatuurlijk.

Nuishijterugindeinstructiestelling,bijzijnbataillonendaarishijóókblijom.Deavondvaltreedsoverhetbergachtigelandschap.

„Gajemee,Piet?”vraagtHermann.

Hijmoetzichmeldenbijdenbrigadecommandant,daarwilhijtepaardevennaartoegaanenPietmoethijzienmeetekrijgen.Datheefthijzichreedszóvoorgesteld,toenhijinBarce-lonawas.Pietmoetopdatkoppigepaardmetéénoog.Dankunjenoggrappenbeleven.

HollanderPietisnatuurlijkbereid.Hijstijgttepaard,hetbeestmaakteenpaarsprongen.MaarPietdruktzijnknieënaan,hijzitvastalseenhuis in 'tzadelenhetpaarderkentzijnmeester.

„BijBrunete”,zoverteltdecavalerist,dieditpaardgewoonlijkberijdt,endienunietzon-derrespectnaarHollanderPietopkijkt,„bijBrunete,heeftditpaardmehetlevengered....”

„Loopt-iegoed?”vraagtPietmeteenspottendetwinkelinzijnogen.

„Oja,best,”erkentdecavalerist.

„Hm,”zegtPiet,hijrichtzichtotHermann.„Fertig?”

Danrijdendebeidevriendenweg,Hermann,de23-jarigebataillonscommandantenHol-landerPiet,dekapiteinvandeHollandsecompagnie„Dezevenprovinciën”.

Debrigadestafligtongeveereenvijftalkilometersverwijderdinhetdal.Depaardenwetendeweg,elkebergheefthierzijnpadenzelfsdehalf-blinde„zenuwpees”vanPietstruikelthiergeenenkelemaal.Debeidevriendenzijnuitgelatenalskwajongens,zedravenenga-lopperenenroepenelkaarplagerijen toe.Zoblijkthethoezeerzeaanelkaargehechtzijn.Benedeninhetdal,onderdebomen,staandegroenbeschilderdetenten.Zezijnerspoedig,gevenhunpaardenaf,enstappenarminarmbinnendeomheiningvanzandzakken,dieomdetentvandenbrigadecommandantisopgeworpen.

Debrigadecommandant,OttoFlatter,begroetdenjongenbataillonscommandantmeteenstevigehanddruk.EnweermoetHermannvertellen:

„Hermann,wathastDuaufderRamblagemacht?”

14

Endanwordtergesprokenoverhetwerk.Wanthierinderuststelling,waardebrigadenual10wekenligt,iseenofficiersschoolomdejeugdigestrijdersopteleiden,eenkaderschoolvoorkorporaals,voorscherpschutters,enz.

DaverendklinkttelkenshetlachenopalsHollanderPietverteltvandejongsteoefeningen,waarmedemennureedswekenbezigis:dedenkbeeldigeovertochtovereendenkbeeldigerivier....

„Jeweetdediepespoorbaan,dàtisonzerivierenhetstation,datisdefascistischevoor-post....”Ah,watgingdatmoeilijkomhetdejongenstelatendoeninalleernst....Pietvertelthoe hij zijn instructies heeft gegeven: eerst opmarcherenmet veiligheidsmaatregelen, pa-trouilles inhetvoorterreinenopde flanken,dan,zodradespoorbaanbereikt is,dedenk-beeldigebotenaandragen,pontonsenmateriaalvoordebruggen....

„Valtnietmee”, zuchtPiet.Hetwasnietmoeilijkomde jongens tedoenbegrijpen,dat,zodrazederivierbereiktenen indebotenzoudenzijn,datdànde„ingeneros”de leidingzounemen.„Datbegrepenzedirect”,zegtPiet....Maartoenzeopdespoorbaanwarenenoverde railsder7of8naastelkaar liggende lijnen liepen,gingenzezichdekken,kortom,gedroegenzezichalsofzeopdevastewalwarenInplaatsvanophetwater!

„Ikkijknaardattheatermetmijnkijker,”verteltPiet,„enikschreeuwalseengek.”Ofzestapelgekwarengeworden.Entoenhadhijhetvoorgedaan.Hij,samenmetzijn luitenant,hijhadzijnkapiteinspetafgezetendood-ernstigdedenkbeeldigeboteninhetdenkbeeldigewatergelatenendegewerenhaddengefungeerdalsroeispanen.

„Dejongenskekentoeenlachtenzichgek”,zegtkapiteinHollanderPiet,„ja,zelachtenna-tuurlijknietalsikkeek....Maarikdorstzelfniettekijken,omdatikmeandersóóktebarstenzouhebbengelachen!....”

Zo spraken de vrienden, de aanvoerders van dit deel van het Spaanse vrijheidsleger, enHermannwasonmiddellijkweeringewijdenopgenomeninhetlevenvanoefeningenvoor-bereiding.HetverlofinBarcelonascheenalweerGod-weet-hoe-langachterhemliggen.

„Nujongens,goedennacht”,zegtdebrigadecommandantOttoFlatter.

„Salud”.

HermannenPietgalopperenterug.HollanderPietmetzijneenogigpaardvoorop.Het iseenheerlijkeavond,zebeginnenalsvanzelftezingen:

„DieHeimatistweit....

Undwirsindbereit,

WirkämpfenundsiegenfürDich

Frei-heit!!”

Alszederuststellingtotopeenpaarkilometergenaderdzijn,komthuneenordonnanste-gemoetrennen.Debrigadecommandantisaandetelefoon,commandantHermannenPietmoetenzosnelmogelijkaanhetapparaatkomen.

Watisdat?Enzekomenpasvandebrigadestafvandaan!Datis ietsbijzonders, ietsheelbijzonders....

15

HollanderPiet zet zijnpaard ineen ren-galop.Hijheft zicheenweinig indebeugelsop,buigtzichvooroverindemanenenmaakteenaanmoedigendgeluidmetdetong.Hetpaardlooptinderdaadgoed.Deanderenhebbenmoeitehembijtehouden.

Datwasde21eJuli1938,'snachtsomhalfeen.

Hettelefonischebevelvandenbrigadecommandantwaskortenduidelijk:binneneenhalfuurmarsklaar.—

MetgedemptestemgafPietzijnbevelen.Indecompagniestandenwerdendejongensge-wekt....Watiseraandehand?

Hierendaarontevredengebrom.Maardenieuwsgierigheidwinthet.MenkomtnaarPiettoe.

„Watiseraandehand,Piet?”

KapiteinHollanderPietweetnietmeerdanzijnmannen.Maardat staatnietop zijnge-zicht, integendeel.Endemannen trekkenhunconclusies:dit is geen spekofbonen,dit isernst.

„Waargaanweheen,Piet?”

„Ahora no comprendo holandes!” aldusweigert PietHollands te verstaan—en hij zegtook:„eenantifascistvraagtnietzoveel!”

„MaarikcomprendodeEbro!”zegtdekameraad,metzijnhalfwoordSpaans.

Pietzegtniets.Hijheefthetdruk.Ermoeteenbesprekingzijnmetdeluitenants,deserge-antsendekorporaals.Die luistereninspanning.Maarerkomengeenanderebijzonderhe-dendan:allesgaatmee!Vierhandgranatenpersoldaat,200patronenperman,méérisbe-ter.—Erismunitie-contrôle,deofficierenrapporterenhoeveeltekorteris,opdatalleskanwordenaangevuld.Dan:dejongensvanhetRodeKruis,deverplegers….LeenTrip,PolakenSondorp.Depolitieke commissaris heeft het nietminder druk—hij praatmet de zieken.„Misschien zou je niet mee kunnen voor een vervelende nachtelijke oefening”, zegt hij,„maarhierbijwiljetochstellignietachterblijven?”Enzogaatalles,àllesmee.

„TeunBlok”,roeptHollanderPiet,„jijneemtdewandkrantmee,niet?”

„Natuurlijk!”

TeunBlokgeeftdewandkrantafbijdekeukenwagens,diemoetenhaarmeetransporte-ren.Datgaatallemaalinenkeleminuten.

Hoestaathetmetde„madredelcompania”demoedervandecompagnie,hetmachine-geweer?Permachinegeweer1500schot,moeterzijn.—Ennunogdefouriercontroleren.Hebbenwedeconserven,dereserves?Isercognacenwijn?

BinnenhethalfuurkonHollanderPiet rapporteren,datzijn120mangereedstaan,alle-maal,marsvaardig....Decompagnie„DeZevenProvinciën”isheteerstgereed!

Deeersteorder:

„Opmarcherennaarkilometersteenno.2,dáárwachtenoporders....”

16

„Voorwaarts,mars!”commandeertHollanderPiet,metgedemptestem.Denacht isdon-ker,destappendersoldatenhebbengeenregelmaat.Linksligthetdorpje,waarhetbatail-lontienwekenverbleef.Dewittekerk,dewittehuizen,eenSpaansdorpalsduizendanderedorpen.MaarHollanderPietendeanderejongenshebbeneenvaaggevoelvanspijt,datzenieteerst afscheidkondennomenvandedorpelingen....Of komen zemorgenochtend te-rug?Vaneennachtoefening?....

„WaarisHollanderPiet?”

Dat isdebataillonscommandantHermann.HijdruktPietdehand,omdatzijncompagnieheteerstgereedwas.

„WasglaubstDu,Genosse?”

Niemandweetiets.Erisalleenmaareenmarsorder.Waartrekkenweheen?DeEbroligtinhetZuiden,maardetroepgaatinNoord-Westelijkerichting.

„Watzijndeorders?”

„Metbeveiligingsmaatregelenmarcheren!”

Heteerstedoel isGratallops,eendorp inhetgebergte,dat iederesoldaatvanzijntroepkent,wanthetdorpherbergdehen6weken.—

HollanderPietheefteenondoorgrondelijkgezicht.Maarhijheeftallerleiopgemerkt.Ditzijntroepenverplaatsingenenerzijngeenvrachtauto's.Watbetekentdat?Datdittroepen-verplaatsingenopgroteschaal zijn.Zóveelvrachtauto's zijnerniet.Hoeveel?Honderddui-zendman?....Enwatishetdoel?DeEbro?....Watanders?....

HollanderPietisnietdeenige,diedezeconclusietrekt,niemandweetietsmetzekerheid,niemandvraagt iets, iederbegrijpt....HetdorpGratallops laatmen links liggen.AlsnaastedoelwordtnuGranadellagenoemd.Ookdaarzijndesoldatenbekend.Daarstaannogdehuttenindeloopgraven,waarze3wekenhebbengelegen,totdatdevijandhenontdekteenvanuitdeluchtbestookte.

„Soldatenleveniszwerversleven,overalthuisennergens.”denktPiet.

Tegen 5 uur in de namiddag bereikt de troepGranadella. Hierwordt rust gehouden enwordendevoetenverpleegd.OmelfuurinspecteertHollanderPietzijncompagnie;hetmo-reelendegezondheidstoestandzijngoed.

Temiddernachtkomthetbevel:Voorwaarts!Endebrigademarcheertwederomachterdebergenom,langsslechtewegen,omtenslottebijeendorphalttehouden.

„Waarzijnwehier?”

Menisop5K.M.afstandsvandeEbro.InTorreodeEspana.

Hier isgelegenheidombehoorlijkerusttenemen.Eenheledag lang.Maardatbetekentniet slapen of suffen. Rusten, datwil zeggen, rust voor het lichaam.Maar de geestmoetwordenvoorbereid.

Docherismeer.

17

Vrachtauto'shebbenmijnwerpersaangevoerd.Datiseennieuwwapen.Dejongensbekij-kenhetwantrouwend.Eenluitenant isdeskundig.Hij legtuit:ditzijn loopgraaf-mortieren.Metdewaterpaskunjezestellen,kijkzó....Enjekunterdevijandop1000meterafstandsmeebestoken….

Deluitenantheeftééndag.Indiedagmoethijeensectieafrichtenomditnieuwewapentebedienen.Ah.çaira!....Datgaatbest!!

Erisnugeengeheimzinnigheidmeer.

Numoetelksoldaatwetenwaarhetomgaat,depolitiekecommissariszetuiteen,dathetEbro-offensief is ingezet. Honderdduizend man worden morgen over de Ebro geworpen.„Onzedivisieisdaarbijookbetrokken.Wemoetenhierzoveelkrachtenverzamelenalswekunnen,gewereninordemaken,machinegeweren....”

En reeds vinden de concrete besprekingen plaatsmet de bataillonscommandanten. Hetkrijgsplan.

Hermann,dejongebataillonscommandant,komtnadebesprekingregelrechtnaarPiet.

„Piet,”zegtHermann,enhetisnugeenjongenvan23jaarmeer,dieerspreekt,maarhetis de verantwoordelijke bataillonscommandant, „Piet, ik verlaatmij speciaal opde „ZevenProvinciën”.

Dejongecommandantenzijnoudsteofficierdrukkenelkaardehand.EnHollanderPietistrots opde lof van zijn commandant, vanHermann.DeHollanders zijn beste vechters, zehebbengetoondeengrootuithoudingsvermogentehebben.

„Ikverlaatmespeciaalopde„ZevenProvinciën!”

Datzijnachteenvoudigewoorden.MaarPietdraagtzezorgvuldigbijzich,hijdoeternietstoeofaf,omzezóovertebrengennaarzijnjongens.

Hermanniseenbekwaamaanvoerder,krijgskundiggeschoold,allenkennenzehem,allenhoudenzevanhem.Enhijheeftgezegd:„ikverlaatmespeciaalopde„ZevenProvinciën”.—„Datmoetonzetrotszijn,kameraden,”zegtHollanderPiettotzijnmannen.„Wijzullenhetspiterafbijten!”

Allesisnuduidelijkenklaar.

MenligtvlakbijdeEbro.Iedersoldaatkrijgteenkaarteniederemanwordtpreciesinge-licht.Menkandewegzien,dieisafgelegdendáárlooptdeEbro..„ZienjulliedaarhetstadjeAscoliggen?Daarmoetenwevoorbij,naarheuvel360,diemoetenwenemen….Wehebbenwelartillerie,maargeenvliegtuigen....”

HollanderPietspreektopnieuwzijnmannentoe:wegaanoverdeEbro,debewegingsoor-logisbegonnen.Deverbindingzalhéélzwaarzijn.Nukomtheteropaan,datiederzelfstan-dig handelen kan.We zullen laten zien, watwe kunnen, zoals we Dr. Negrin hebben be-loofd....

„VivaNegrin!VivaEspana!”roependejongens.

18

Dan komt de politieke commissaris Kurt Lauber: „Kameraden!— Jullie hebben gehoordwatkapiteinPietheeftgezegd....Discipline!....Samenhang!....Verband!....Collectief!....Nuishetmomentgekomen,wemoetenonzegevallenkameradenwreken.Enhijzetuiteen:debevolkingaandeoverkantwachtoponsalsophunbevrijders.Daarom:waartoeveelwoor-den?WegaannaardeEbroenoverdeEbro!„Nietszalonstegenhouden!”

Hollanderspratennietveel.Maarnuwileréénspreken.AlsHollandertotdeHollanders.KrijnBreuruitAmsterdam,eenstudent.Wezullenlatenzien,datinonzeaderenhetWater-geuzenbloedstroomt.Wijzijnanti-fascistenenkapiteinPietvoertonsaan.Wezullenindezebewegingsoorlogonzekapiteinnietelkedagzien.Maarhij issteedsinonzenabijheid..Wijzullennaastelkaarstaanenopmarcheren,naardeEbro,overdeEbro!....

En een Spanjaard spreekt. Alles kanmen niet verstaan.Maar het voornaamste ontgaatniemand.Adelante!Voorwaarts!HijwasmetHollanderPietreedszolangaanhetfront,ophemkon iederzichverlaten.Niemandzalhemschandeaandoen,nochderoemrijkenaamder„ZevenProvinciën”.Wijgaanvoorwaarts,Adelante!Erzullendodenvallen,gewonden.Deziekendragerszullenhunplichtdoen,wijechterzullengeentijdverliezen,wezullendevijandaanvallen,hemverpletteren.Spanjebevrijden!....

Ditisdedagwaaropiederzichvolpomptmetmoed.

Waaropallenzichvoorbereiden;tot indebijzonderhedenweet iederzijntaak.Menrustuit,verzameltkrachten.

IndenachtwordtallesgereedgemaaktendemarsbegintinderichtingvandeEbro.

Demars,deganzenmars....Denauwepadenenweggetjesnoodzakenomachterelkaartegaan.Langzaamgaatdat,veeltelangzaam.

Plotseling,inhetvoorterreinkanongebulder.

„Ah,daarbinnezeookalwakker!”zegtkwasie-verbaasdeenwas-echteAmsterdammer.

Metdeskundigeoren luistertmennaarhetkanonvuur.Devijandheeft ietsgemerkt.Hijschietzichin.Hijschietverover'tdoel.Ziethijhetdoel?....

MennadertdeEbro. Soldaten, achterelkaar, zwijgendmet vastberadengezichten,mar-cheren door het bouwland, door de sinaasappeltuinen, de olijvenbosjes, de wijngaarden.Hiergroeientomatenenaardappelen.

Daarrijsthetriet,hetSpaanseriet.„Alswedaardoorheenzijn,danzijnweaandeEbro”….Voorzichtigschuivendemannentussenhetrietdoor.Zietdevijandhen?

„DeEbro,datisdeEbro!!”

„Verrek,dieisnietbreed,daarkunnenwezóoverheenspringen!”

„Iktrekmijnschoenenuitalsikeroverga.”

„Da'smakkelijkvoormij,ikhebergeenmeer....”

DeEbroligtvoorhen.Hetgaatlangzaam,veeltelangzaam,hetisalhel-lichtedaggewor-den.

19

Boem!Boem!—Decompagniede„ZevenProvinciën”krijgtartillerie-vuur.Maardegrana-ten ontploffen niet in het losse zand. „Hoe langmoet dat duren?”— „Wij willen er ookover!”

KapiteinPiethoeftniettecommanderen,dejongenshebbenallemaaldekkinggezocht.Degranatenvliegenoverdehoofdenheen.Eensergeant, JanZomer,steektdetonguit:„MisFranco!....“

Vijfminutenligtdecompagnienualinartilleriedekking.Daarkomteenordonnans:

„KapiteinHollanderPiet,ermoetenvijfvrijwilligerskomenvoordeboten!”

„Vrijwilligersvoor!”roeptPiet.

Dadelijkzijnerzeven,tienvrijwilligersomdebotenafteladen.Pietkijktnaarzijnmannen,geengewonden?

Niks!Degranatensmoreninhetzand....Demannenkunnendelompezes-wieligewagenszien,waaropdebootjesliggen.DiekomenvanBarcelona,vanhetstrand.Zedragenallemaalnamen,dieaanhetstrandvermaakherinneren:„Mosca”,—„Iris”....

HollanderPietkijkt toe.Ditzijndemomentenwaaropderimpelsdiep inzijngezichtzijngegroefd.Dejongensslependebotennaardeoever.Alsernueenvoltreffertussenviel....

Zijnjongensdenkendaarnietaan.

„Wegaanbootjevaren!….”

„Boem!Boem!”

Datisónzeartillerie.Enreedsbijhettweedeschotiseenvijandelijkebatterijtotzwijgengebracht!HetScandinavischebataillon„HansBeimler”endeOostenrijkersvanhetbataillon„12.Februar”zijnreedsaandeoverkant.Machinegewerenratelenindeverte.

Door de gelederen van de vijand klinkt angstig de kreet: „Rojos, Rojosl.... De roden ko-men!”

Het„Edgar-André”Bataillon,metzijncommandantHermannligtnogsteedsaandezekantvanderivier.Allenwachtenongeduldigophetbevelomderivierovertesteken.Eindelijkgaatereenschokdoordegelederen:„wijzijnaandebeurt.”Hetisnubijnazevenuur.Nuwordtmennietmeerbeschermddoorhetnachtelijkduister,hetisvolopzon,derivierglin-stert in zijn trageprachtende torensengevelsvanAscozijn reedsdoordemorgennevelheengebroken.Opdehogeoeverliggendeboten,twee,driemoetenernogvandevracht-autowordenafgehaald.Honderdmeterishetnogvoormenaanhetwateris.

Eenzwaarwerkbegint.„Aangepaktjongens!”—

Daargiertietsdoordelucht.Hoogbovendestraatwegspringteengranaat,nogeen,nogeen…. Zegaanhetdoelvoorbij.Maarnuspringendegranaten indenabijheidvandebo-ten....Daarslaateengranaatenkelevoetenvóórdebotenin.Hogewaterfonteinenspuitenop.Debotenliggenalsvastgeworteldinhetzand,allesligtplatopdebuik.Dehelislosge-broken,granaatnagranaatkomtaangieren.Stof, splinters,garvenvanvuur.Hetwerk ligtstil,hetisnietmogelijktezienwatergebeurt,modderklontendalenneer,kruitdampmaaktdegezichtenzwart….

20

Plotseling zwijgt ook deze batterij, zewerd verrast door de oprukkende republikeinschetroepen.

Voorwaarts!....

De boten zijn vervloekt zwaar, twintig, dertig vuisten zijn nauwelijks voldoende. Metervoormeterkomtderiviernader,deenebootnadeanderewordtinhetwatergebracht....

DeHollanderszijninhunelement.

Met10à15mangaanzeindeboten.HollanderPietisgedurendedeovertochtnietmeerverantwoordelijk, het bevel is bij de genie. Maar Hollandse soldaten kunnen roeiriemenvasthouden....Elkpastopwapensenmunitie….Een,die„helemaalgek”is,zingt:„Daarwaslaatsteenmeisjeloos!”

HollanderPietstaatmiddenineenboot.Hijoverziethetgeheel.Decompagnie„DeZevenProvinciën”trektdeEbroover,kalmenvastberaden.

AandeoeverstaatdebataillonscommandantHermannendaarisookdebrigadecomman-dant.

„Ha,hetgaatgoed!”staatophungezichtentelezen.

Bootnabootsteektdestroomover,peleton,sectie,compagnie,deeneeenheidnadean-dere.DeEbroisveroverd.

Hermann roept iets naar de Hollanders, hij wijst zegevierend naar zijn mannen aan deoverkantdieuitdebotenspringen,totverbovendekniéëndoorhetwaterwadenennaardeoeverrennen.Demannenzijnbezweet,deklerenplakkenaandelichamen,indeschoe-nenstaathetEbro-water.Watdeertdatallemaal?Degewerenzijndroog.

Demannenvande„ZevenProvinciën”zienhoeaandeoverkantderepublikeinsetroepenzichdirectingevechtsordeformerenenoprukken.Zeroeienwatzekunnen;metongeduldverbeidenzeookhetmomentwaaropzeaanlandzullenspringen,hetlandvandeoverzijdevandeEbro,dattotnutoeinhandenvandevijandwas….

NubereikthendestemvanHermann:

„HollanderPiet,ahoi!....BisteinrichtigerSchiffskapitän,was?....“

HollanderPietkijktnaarzijnmannenindeboten,hijkentzeallen,hunkarakters,hunei-genaardigheden,hunfelle,fellehaattegendefascistischemoordenaars....DaarhebjeLeenTrip, de Rode Kruissoldaat, hij zit daar in de boot, angstvalligwakend over zijnmateriaal.GindszitKrijnBreur,vroegerRodeValkenleiderenstudent inde letteren....HollanderPietontmoetdelachendeogenvanJanZomer,destierenvechter,de„toreador”.Meteenonna-volgbaregrandezza tradhij op inhet „stierengevecht”,waarbij de stieren, zelfsbijnaechtlekenevenalshetgebrul,dathij zomeesterlijkkonnabootsen....Dit zijnallemaal zijn jon-gens,diehijkentopeenprik.

De„kleineneushoorn”,zoheetindewandelingdiejongenuitRotterdam,VanStraten,si-garenmaker van beroep, die hoopt in het fascistengebied vooral tabak te veroveren.... Erontbrekenervelen,diegevallenzijn.MartinSegers,deVlaming,AnkevanRoede,PietvanEssen….

21

HollanderPietknikttegenkorporaalVanOirschot,blondensterk,hemishetmachinege-weertoevertrouwd.EnhierinzijneigenbootiszijnsecretarisIs.vanCrefeld,eenintellectu-eel,eenbankbeambte,eenkennervantalen,eenmanmeteenzachtgemoed,eenpacifist.Veertigjaaroud:„Dieiseigenlijkhelemaalgeensoldaat”,denktPiet.WantIs.VanCrefeldisongelooflijkonhandig….Demanmetdetweelinkerhanden.Maarhijiserbijenmaaktzichverdienstelijk....

Decompagniede„ZevenProvinciën”trektoverdeEbro.

Als in een flits gaan alle belevenissen in Spanje, diehij tot nu toedoormaaktedoorhethoofdvanHollanderPiet,debelevenissenderHollandsevrijwilligersinSpanje,waarvanhierinditboekjeeenenanderzalwordenverhaald.

Hermannkomtnaardeoever, zijn jonge, energieke kopblaakt van geestdrift.HollanderPietkijktzijnjongencommandantindeogenen,inhetbewustzijn,dathij inditgrotemo-mentNederlandvertegenwoordigt,hetbestevanhetNederlandsevolkuithetverleden,hethedenenookvandetoekomst,richthijzichop,kaarsrecht indebooten,metdegebaldevuistterhoogtevanzijnrechterslaap,meldthijzich,namensalzijnmannen,bereidenge-reedtotdestrijd:

„Salud!Kapiteinvande„ZevenProvinciën!”

22

TWEEDE HOOFDSTUK

Devuurdoop

Decompagnie„DeZevenProvinciën”marcheertingevechtsordedoorhetvruchtbaregebiedaandeoverzijdevandeEbro.

Hierstaandekorenschovenophetveld.

„Ha,ha.Piet!”wijzendemannenernaar.„BroodvoorNegrin!”

Inderdaad!Vanditgraanzullendefascistengeenbroodbakken.Detroepmarcheertmetallevoorzichtigheidsmaatregelen.

Daarrijstdeheuvel360voorhenop.Hetterreinwordtdoorzocht.Menvindtloopgraven.Zezijnverlaten.Alleendaarligteenjas.AlseenpanterspringtVanStrateneropaf.„Zouertabakindezakkenzitten?”....

Eenhalfuurlaterzijnerzesgevangenen....Diewordennaarachterenafgeleverd.

Het4ebataillonheeftzwaarwerkinAsco,dáárwordtheviggevochten.Het41stebataillonechterzaleenomtrekkendebewegingomAscomaken,heuvel360bezettenenzódeman-nenvanhet4eondersteunen.

HollanderPietheeftzijnmachinegewereninstellinggebracht.Zebestrijkendetopvandeheuvel,kunnenzonodigookeendaarnaastgelegenheuvelbestrijkenalserflankvuurmochtkomen.

Ennuruktdecompagnieoponderdekkingvanhaarmachinegeweren,inzwerm-liniemet6 à 8 meter tussenruimte per man. Alles wordt doorzocht, het kreupelhout, de olijven-bosjes.MenvindteenjongesoldaatvanhetFranco-leger.

HijwordtbijPietgebracht.Hetiseenjongenvan19jaar,hijishelemaalnietbevreesd.Be-reidwilliggeefthijalleinlichtingenenhijzegt:„Haastje,dankunjezenogverrassen!”—

„Benjefascist?”vraagtPiet.

„O,nee!”....Zijnbroervechtinhetrepublikeinselegerenhijwilookvechtentegenhetfas-cisme.Hijwilhetgeweernietafgeven,wildadelijkmeevechten.

„Datgaatniet,”zegtPiet.HetgeweerwordtinbeslaggenomenenIs.vanCrefeldwordtermeebelastdenmanafteleveren.Pietmaakthethemduidelijk:preciesdeweg,diewege-komenzijn,naardeEbroterug.Dáárkanhijdenmanafgeven.

„Kommee,”zegtIs.HijspreektSpaansmetdenjongensoldaat,het is interessanttever-nemenhoeheterbijFrancouitziet.Natuurlijkverdwaalthijmetzijngevangene….Hijstootopeenvoorpostvande4ecompagnie,enwordtmetzijngevangene….gevangengenomen.

„MaarikbenvandeInternationaleBrigade,”bezweertIs.Desoldaatvande4ecompagniegeloofthemniet.

23

„Hier,mijnpapieren,”zegtIs.vanCrefeld.Hetbenauwdezweetbreekthemuit.Hetblijktdatdesoldaatnietlezenkan.

„Julliezijnfascisten,”zegtdeman.

Pasalsereenanderbijkomt,die lezenkanwordthetmisverstandopgehelderd.Duizendexcuses....„Neemmenietkwalijk,companero!”zegtdemanvande4ecompagnie....

Is.vanCrefeldgeeftzijngevangeneafenkeertterug.Maarnukanhijde„ZevenProvinci-en”nietterugvinden….

„De ZevenProvinciën”heeft deheuvel 360bezet.Het „hoera!” is bescheiden,wanthetdoelwerdgemakkelijkbereikt.Dehoofdzaak:geengewonden,geendoden.

Defascistentrekkeninpaniekterug.Hetisduidelijk:Ascoisdoordeonzenveroverd.

Hetterreinmoetvollediggezuiverdworden,nergensisechternogeenfascisttebekennen.Veertiengewerenvondendemannenenmunitievoormachinegeweren.Defascistenheb-ben het zwaar te verantwoorden gehad, ze hebben hun doden en gewonden echter nogkunnenmeenemen.Bloedsporenwijzendaarop.

Voordemannender„ZevenProvinciën”rijsteenandereheuvelop.

„Piet,zullenwedieooknemen?”

HollanderPietstuurteenordonnansnaardencommandantvandeeerstecompagnie,naarOtto.„Wewillendieheuvelooknemen,datisnodig....Rukjemeeop?”

Eenhalfuurlaterkomthetantwoord:

„Accoord!”

Erweerzwermtdecompagnieuit,voorzichtigdalwaarts,allesdoorzoekend.Menvindeenbergplaats:eenreuzenvoorraadsardientjesinblik.MaarLeenTrip,deRodeKruismanwaar-schuwt:„Jongens,nieteten,denkeromwehebbenhiergeenwater….”Desardientjeswor-deninbeslaggenomen,elkkrijgteréénoftwee.Evenlater:deeersteontmoetingmetdeburgerbevolking.Eenvrouwmeteenzwartedoekomhethoofd,entweedochters,meisjesvan17of18jaar,boerenmensen.Demeisjeshebbennochtansgeverfdelippen.Datishieroveralmode.Demoederiszenuwachtig.Zedraagteenpaarkippenbijzich,depotenvandedierenzijnvastgebonden.Dedochtershebbenmandenmeteierenaandearm.

„Weesmaarnietbang,”steltPiethengerust.„Gamaarrustigterugnaarjedorp.Hetisvanfascistengezuiverd.Endeonzendoenjegeenkwaad!”

DemoederendedochterbedankenPiethartelijk.

„Kijk,”roependejongens,„Pietheeftweer„sjans”!”

AlsdemoederPietmetallegeweldeenpaareierenwilgeven,aanvaardtPietze.Hijgeeftzeaandejongens,diehetdichtstbijhemzijn.Deeierenwordenuitgedronken.

Allesgaatuitstekend.Pietistevreden.

Decompagnieisalsgeheelvoorheteerstondervuurgeweestenallesgingalsvaneenlei-endakje,rustigenkalm.Alsbijeenoefening.

24

Thansstaatdecompagnieweeraandevoetvandeberg.MetdekijkeronderzoektPiethetterrein....Hijziet linksdemannenvande13ebrigadeoprukken.Duskanhijóókvooruit….Vandetopwordtvuurgegeven.

Wederomkomendemachinegewereninstellingenwéérzwermtdecompagnieuit.Devij-andschietnietmeer.Hetisduidelijk:watdaaropdetopis,datmoetzichdoodvechtenofzich overgeven. Want de dertiende brigade trekt al om de heuvel heen en bestijgt hemeveneens.

DeHollanderszijndetoptotop40metergenaderd.Eenkorporaalmaakthierzevenge-vangenen.Zezijnzeerzenuwachtig,vooraldeaanvoerder.

„Senor,”zegtdezetegenPiet.

„IkbengeenSenor,ikbenkapitein,”snauwtPietalseenechtebullebak.„Gaindehoudingstaan!”

MaarPiet ishelemaalnietzo.Hetzijn immersmensen,dienoodgedwongenvoorFrancovechten.

Dewapenenworden inbeslaggenomen,degevangenenovergeleverdaanhet4ebatail-lon.

Watnu?

Hiereenverdedigingspositieinnemen?

„Zoudenwenietverdergaan?”vraagtKrijnBreur....Dejongensweten,datverderopeendorpligt,Fatarella.Waaromzullenzedatdorpnietnemen?

Ermoetverbandwordengehouden,decompagniekannietopeigengezagverdergaan.Decommandantvandeeerstecompagnie,Otto,zegt:„dasgehtnicht....”Endecompagnie„DeZevenProvinciën”zouzonderrechterflankdekkingzijn.

HollanderPietzietechterde15ebrigadeoprukken,debrigadeLincoln.„Aha!Diedekkenonzeflank!”....

„Voorwaarts!” zegt Piet. Enhij laat zijnmannenoprukken in ganzenmars,met flankdek-king….

„Steedscontact!”zegtPiet.

„Lincoln”ende„Zeven”.Overenweerklinkthettelkens:

„OnzeBrigade?”

„Quinzebrigade!”

„Onzebrigade!”

Zobereiktdetroepeengehucht.Hierstaanhuizen.

„Waarblijftdeintendance?Waarisdiegoeiewijnvandefascisten?....“

HollanderPietkijktzorgelijk.

Zijntweedesectie isweg.LuitenantFritz,dieoprukteterzijdevandestraatweg, istevervooruitgegaan.Geenverbindingmeer.

25

LuitenantFritz zal zichwelhelpen.Hij iseenoudsoldaatuitdewereldoorlog.Eenmijn-werkeruithetRoergebied, looptniet in zeven sloten tegelijk.Maar toch....HollanderPietstuurtordonnanzenuit,zevindenluitenantFritzniet....

DeverlorentweedesectieruktinmiddelsterzijdevandestraatwegvanAscoop.Zebezeteenzojuistverlatenvoorpostvandevijandelijkeartillerie.

„Verdammt!''zegtFritz.Warenzeeenkwartiervroegergeweest,danhaddenzekanonnenkunnenveroveren.Nuiseralleeneenmassamunitie.

Hetmachinegeweer vanKlaas Plantinga is eenbeetje defect.Hetwordtwat schoon ge-maaktengesmeerd.

„Zalikhetproberen?Tegendiemuur?”vraagtKlaas.

„Goed,”kniktluitenantFritz.

„Rikketikketik-ketik-tik!”

Hetfunctioneertweeruitstekend.

Maardoodsbleek,metopgehevenhandenkomteenFranco-soldaatachterdemuurvan-daan.

„Nietschieten….nietschieten!”roepthij.

„Maar jongen,” zegtKlaasPlantinga, inde taal zijnervaderen, „watdoe jedaardanookachterdiemuur,danmoetjedaarmaarnietgaanliggen!”....

Datisweereengevangene.DochluitenantFritzkanzijnsuccesnietmelden.Deverbindingisweg.Maarhijmarcheertinvolmaakteorde,alsbijeenoefeningmetzijnsectieop.Dejon-genskennenzijnzorgenniet,hoevenzeookniettekennen.

„Opgepast!”zegtFritz.„Metverdubbeldewaakzaamheidvoorwaarts!....”

Numoet er rapportworden uitgebracht aan den bataillonscommandant. Hollander Pietbestudeertdekaart,omtezienwaardebataillonscommandantwelongeveermoetzijn.Hijlaatzijnmanneneenverdedigingspositieinnemen.

Alsallenophunpostzijn,spreekthijmetKurtLauber,depolitiekecommissaris.HollanderPietzalzelfrapportuitbrengen.HijdraagtWillydeLathouwerhetcommandoopvande3esectie.En luitenantHanskrijgthetbeveloverde1eende4esectie,diezichgedekttegenvliegers,aanweerskantenvandestraatwegnestelen.

KurtenPietgaaneerstnaardeboerenhuizen.Kurt,dielange,blondeenschralevent,isalssteedsvolgeestigeopmerkingen.

Metzijngroterevolverklopthijopdedeur.

Mendoetopen,drievrouwenentweekinderenkijkenindoodsangstnaardebeideman-nen.

„Weesmaarnietbang,”zegtPiet,„wezoekenfascisten.”

26

„Diezijnhierniet,”ishetantwoord.Devrouw,diehetwoorddoet,staattebeven.

„Ikhebookdriekinderen,”zegtPiet.Enhijkusteenkleinedreumes,eenbruinekrullebol.Devrouwenzijnverbaasd.Endatiseenkapitein?Devrouwenherademen.

DanzegtKurtaarzelend:

,,Ishetmisschienmogelijk,eenpaareieren?....”

Dadelijkwordenervoorelktweeeierengebakken.Enerisooknogwijn.

KapiteinPietsalueert.

„Muchasgracias!”Hartelijkdank.

Nu kan Piet de tocht naar denbataillonscommandantwel ondernemen.Hij schat de af-standop tweeuur lopen.Kurtbegeleidthemeeneindweegs.Zekomendrieoudeboerentegen.

„Wehebbendefascistenweggejaagd,”zegtPiettegendenoudste.

„Igual,hombre,”zegtdeman.„Hetismijvolmaaktonverschillig,man.”

„Isereenbeetjewater?”

„Oja,”waterwel.Maargeenwijn.Zelfhebbenzeindriedagengeenwijngehad.Enhetisdewaarheid.

Pietvindtopdeplaatswaarhijhemhadverwacht,debataillonscommandant.DaarisookdestafchefPiepelenzijnadjudantJasja.

Hermannvraagtopgewonden:

„WasistbeiDirlos?”Noggeengewonden,geendoden?Allesinorde?Prachtig!Ja,de„Ze-venProvinciën”!Natuurlijk!”

Jasja,inzijnmerkwaardigRussisch-Duits,zegt,HollanderPietomarmend:

„UndDu,Lump,bistnochheilgeblieben?”

Piet,zorgelijk,meldt,dathijhetverbandmetzijntweedesectieverlorenheeft.Maarlui-tenant Fritz zal zichwelweten tehelpen.Hermann schudthethoofdafkeurend.Waaromgaatdiemanopeigengelegenheidopereren?

Danwordtdekaartvoordedaggehaald.

„Hier,”zegtHermann,„dieheuveldaar,diemoetjevanavondnemenenbezetten!”

„O,antwoordtPiet,„daarzitikal!”

EnHermann lachen!Hij lachtoverzijnhelegezicht,alsPiethemopdekaart zijnpositieaanwijst.

„Dus?”zegtHermann.

„Wekunnengewoonlangsdestraatwegoprukken!”

De„Zeven”heeftdeweggezuiverd.NukrijgtPiethetcommandooverde3eenoverde1ecompagnie. Hij rukt gewoon op langs de straatweg. Er is geen gevaar. Voor zijnmannen

27

brengthij52busjesgeconserveerdvleesmee.Enkoffie.Datisnietveel....Wantde„Zeven”zijn130mansterk!

TweeuurlaterisHollanderPietweerbijzijncompagnie.

Dewachtenstaanophunpost.Deanderenslapen.Zezijnneergevallenwaarzestonden,zómoewarenze.

Pietlaatdeconservenblikjesbrengen.Sommigenzijnzelfstemoeomteeten.

HetzijnRussischeconserven.Héélgoed.EenkoeienkopstaateropafgebeeldenerstaanRussischelettersop.

„Laatmaar,ikzalmorgenwelzien....”

Met een pikhouweelmaak je een gat in de grond, dan tweeman onder één deken.DenachtenzijnduivelskoudinSpanje....

HollanderPietisineenschuurgekropen.Hijvondzelfswatstro.Hijheefteenhazenslaap,hijhoortalles,enslaapttoch.Rechtsklinktdehelenachtmachinegeweervuur.Daarzijndemannen van Lister, ende Scandinaviërs. Links is debrigade Lincoln,Amerikanen....Dan isdaarnogde14ebrigade,deFransen,metdebataillons„CommunedeParis”,„HenriBarbus-se”,„Franco-Belge”en„AndréMarty”....

HollanderPietslaaptzijnhazenslaap,iedermomentgereed,iederogenblikwakker,ooknuvolzorgenwaakzaamheidvoorzijnmannen.

Slapen,zoveelmogelijkslapen;morgenzaldedagallekrachteneisen.

Dedagontwaakt,helder,zelfsgeennevelopdevelden,hogebergtoppenzijnzichtbaar.Erwaseenordonnans vanHermann.Piethaast zichnaarhem toe.MaarHermann is alweervertrokken.Diemoetobserveren,observeren....Deorderis:compagniemarsbereid.Opruk-kentot2K.M.voorFatarella.Daarwachtenopnadereorders.

Alsdecompagnieopmarcheertlangsdestraatweg,roeptiemandplotselingluid:

„Kijk!DaarisluitenantFritz!.....”

Inderdaad,daarkomtluitenantFritzaanstappen,opzijnwitteschoenen.Hijheeftzijnpolsgebroken,isbuitengevechtgesteld.

DaaromklinktPietsvraag:„Watisermetjullie?”ooknietzóverwijtend.Detweedesectieis geheel compleet. Luitenant Fritz rapporteer: 6 gevangenen, een artillerie-uitkijkpost ge-nomen,telaatomdebatterijteverrassen.Overigensallesgoed.

„Wehebbenonzejongensgoedgeïnstrueerd,”zegtFritz—knarsetandendvanpijn.Hijisopzijnpolsgevallen,„verdammt”,dat je juistnuzoietsmoetoverkomen,....Hijmoetnaardeachterhoede.

„JanZomer,”zegthijnogbijhetafscheid.„JanZomerheb ikhetbeveloverde2esectieovergedragen.”

„Datisgoed,”zegtPiet.

28

TegendemiddagligtdecompagnievlakvoorFatarella.Devijandheefthetdorpreedsont-ruimd.Demannenvande„Zeven”willenhetdorpwelgraagbezetten,daarisetenenwater.

„Gaatniet,”zegtPiet,„daartoehebbenwegeenorders.”

Erwordteengeitgebraden,ééngeitisteweinigvleesvoor130man;degelukkigenkrijgeneenstukjevandeleverendeonfortuinlijkenruikendegeurtenminste.Maarerzijnaardap-pels,olijfolieentomaten….

Eenmankomtuithetdorp,hijwuiftmetzijnhanden.

„Kijkeens,”zegt„dekleineneushoorn”,„watwildievent?”

HetisdeAlcalde,deburgemeestervanhetdorp,datgeheeldoorderepublikeinsetroepenisomsingeld.

DeAlcaldebuigtvoorPiet!hijnodigtdeherenuitinhetdorptekomen,menzalwelhon-gerhebbenendorst….Defascistenzijnweg,god-zij-gedankt....

PietbuigtvoordenAlcalde,danktenzegt,dathethemzoergspijt.Omdathetaanbodzoedelmoedig is,maarhijmaghetnietaannemen.Pietbedankt,medenamensalszijnman-nen....

Dejongensvloeken:daarkomtdusweernietsvan!Endestemmingdaalt.Maardankomtplotselinghetbevel:oprukken!—Naark.m.steenno.2vandestraatwegMoradeEbronaarGandesa….Datis35K.M.

Erisnuplotselingeennerveusehaast.

SergeantMulderheeftbehalveovereenpeletonóókhetbevelovertweemuilezels,muni-tiedragers.Maardiebeestenzijnweggelopen.

„Benjeklaar?”vraagtPiet.

„Ikkanmijnezelsnietvinden”,antwoordtMulder.

„Achloopjijmetjeezels!”buldertPiet.

InAscokrijgendemannenkoffie.DechefvandestafPiepeliserzelfbijalsdekoffiewordtgeschonken.

KrijnBreuristevermoeid,hijisnognietgeheelhersteld.Pietzegt,dathijmorgenmaarnazalmoetenkomen.

„HoestaathetPiet?”vraagtPiepel.

„Uitstekend,”zegtPiet.Endatiswaar,practischmistdecompagniede„ZevenProvinciën”nogmaardrieman,luitenantFritz,KrijnBreurenVanCrefeld.

Decompagnie„DeZevenProvinciën”marcheertverder. InderichtingvanGandesa,meténen,aanweerskantenvandeweg.

HollanderPietlooptaandespits.Alsereindelijkrustwordtgecommandeerd,teltdecom-pagnienogmaar80man,erzijn40uitvallers.Maarnaeenpaaruurrustisdehelecompag-nieweerbijelkaar.Dangaatdetochtweerverder.

29

Op een kruispunt zien de mannen de eerste soldatenlijken en dode muilezels, op destraatweg.

„Atención!Aviación!”klinktplotselingdewaarschuwing.

Piet geeft het afgesproken teken, een stoot op de fluit. Allen zoeken dekking. Bommenslaangaten indestraatweg,vellenbomen,schijnenvulkanischeuitbarstingenteveroorza-ken.

Pietspringtop:

„Niemandgetroffen?”

Hetisgoedafgelopen.

„Kurt,”zegtPiettegendenpolitiekencommissaris,„Kurt,alszeweerkomen,kruipenweindatgat!”Kurtknikt.

Dat„gat”waseensoortduinpan,inhetronddooreenwalomgeven.DaarwasjeveiligalsinAbrahamsschoot.

„Atención!”

Daarwaseralwééreen;vlakbovenhen.Hetwastelaatomvanschuilplaatsteverwisse-len.Numaarstilblijvenliggen.

„Boem!Boemmm!....”

Eenbomvieljuistinhetgat.Alsdecompagnieerhadgelegen,wasergeenmensoverge-bleven.

„Ziejewel!”riepKurt,alsofhijdatwelvoorzienhad.

„Endáárhadjeonswillenlateninkruipen?”lachtePiet.

DeluchtwasweerzuivervanhetFranco-ongedierte.

„Vooruit, jongens!” riepPiet,en zijn stemklonkmerkwaardigverheugdomdat zijn com-pagniededoodontsprongenwas.MaardatwistenalleenPietenKurt.

„Vooruit!”riependesergeants,verrastdoorPietsopgewekteklank.

WatheeftkapiteinPiet?Watheefthij,datdejongensnietweten?

Aha!Datwashet!

Kijk.destraatwegisbezaaidmetauto’svanFranco.

Massa'smunitie,wapensen….eten!Lekkernijen,blikkenvolbiscuits....

„Tjonge,wekrijgenkoekjesbijdethee!”

KapiteinPietslaakteenkreetvanverrassing.

„Kijk,daarhebje'tverlorenschaap!”

Waarachtig,daarkomtIs.vanCrefeldweerbijdecompagnieterug.Gelukkig,nuisdehelefamilieweerbijeen.

„Deverkeerdewegingeslagen,hè?”vraagtPietvoldeelneming.

30

Is.vanCrefeldknikthulpeloos.

„Datdachtikwel,datdachtikwel,”lachtPiet.„Gelukkig,datjeweerterechtbent!....”

Dienachtwashetwachtwoord:

„OpnaarGandesa!”

RondomhetplaatsjeCorberawordtzwaargevochten, 'sMorgens indevroegtemoetdecompagniedaarrechtsvanCorberaeenstellingbezetten,heuvel460....Dusmarcherenomtijdigdaartezijn.

Onderwegkunnendejongenshetgeweldigeaantalponton-botenzien,datFrancohierhadsamengebracht!

Ha,ha!HijwasvanplangeweestdeEbroovertetrekken.

TelaatFranco!Telaatookomditmateriaaltevernietigen.

Pietgaathetgoedbekijken.

„Beschadigd?”vragendejongens.

„Kan zoweer in orde gemaaktworden!” zegt Piet, en hij wrijft zich de handen.Men isFrancovoorgeweest,menmoetvoorblijven.Marcherenjongens,marcheren!....

KapiteinHollanderPietiskwaad.

Kwaad op die Amsterdammer, op korporaal Kolonia, op zijn kameraadVanOirschot, opKurt,enja,óókopzichzelf.

Datkwamzo.

IndenachttijdensdemarsheeftkorporaalKolonia,toenerevenwerdgerust,tegenzijnkameradengezegd:

„Ikgagauwwatwaterhalen!”

Menmagnietlangrusten.Evenuitblazen,evenhetgeweerandersomjenek.Meerniet.Wantandersvallendejongensweerinslaap.Zezijntendodevermoeid.Daaromklinktda-delijkweer:

„Voorwaarts!”

Korporaal Kolonia denkt dat de kameraden zijn licht machinegeweer wel meegenomenhebben.Hijrentachterdetroepaan.Hetmachinegeweeriserniet….Hetbestemachinege-weervandecompagnie,achtergelatenopdestraatweg.Datbetekenteenverlorenslagvoordecompagnie.

NooitheeftiemandkapiteinPietzógezien.

„Binnenhetuur”,buldert-ie,„binnenhetuurisdatmachinegeweerhier!”

Doodschietenzal-iedievent!Meteigenhanden.Wielaatnuzijnmachinegeweer….

HollanderPietraastredeloos.KorporaalKolonia isal teruggerend.Opzoeknaarzijnge-weer.KurtprobeertPiettekalmeren.NatuurlijkheeftPietgelijk,zegthij,maar….

31

„Iklaatmijnmannennietbeledigen!”zegtVanOirschotenhijstottertvandrift.

Pietlooptzwijgendvoorop.

HijiskwaadopkorporaalKolonia,opzijnbestekameraadVanOirschot,opKurt….Enja,óókopzichzelf!

Hetmachinegeweeristerug.

„Piet,hetisterug!”zegtkameraadVanOirschot.

,,'tIsjegeluk!”bromtPiet.

DankomtKurthaastigaanstappenondankszijnmoeheid.

,,'sIstwiederda!'“

,,'kWeethetal,verdomme!”

NogiemandwilhetPietmededelen.Maarmenhoudthemterug.Menfluistert:hijweethetal!

Alshetlichtisgeworden,looptPietlangsderijenderrustendesoldaten.Hetkosthemalmoeiteomzijngezichtnogindeverstoordeplooitehouden.Vooralalsdekameradenhemkennelijk nadoen en zeggen: „Fusskranke gibt's nicht uitvallers overhoop schieten! Acht-ung!....”

PietgaatnaarkorporaalKolonia.Diezietblauwengroeninzijngezicht.Drie-kwartdoodvanmoeheid.

„Jekuntjegeweerwelovergeven,”zegtPiet,„enhiereenpaaruurachterblijven!”

„Waarom?”vraagtkorporaalKoloniaonverzoenlijk.

„Nujongen,jezulttochwelmoezijn!”antwoordtPiet.

„Niksmoeierdaneenander,'kkanbestmee!”zegtkorporaalKolonia.HijhadPietwelomdehalswillenvallen.Maarzijngezichtstaatstrak.

Nuisallesweergoed.EnPietlachtweer,omzijnwoede,omdejongensen....omzichzelf.

Dit is de morgen van de 28ste Juli. De compagnie „De Zeven Provinciën” bevindt zichrechtsvanGandesa,waardeFranco-troepenzichhardnekkigverdedigen.Watergebeurenmoetisduidelijk:Gandesamoetwordenomsingeld.

DaarkomtsegeantBrueyllaopeenmotorfiets.Hijbrengtdeordersvandebataillonsstaf,eenbepaaldeheuvelmoetwordenbezet.

Demotorfietsmaakteenontzettendlawaaiindestillemorgen.

„Schietop,”zegtkapiteinPiet,„jeverraadtonzehelestelling....”

Enreedskomterflankvuur.

Demannenzijnvolgoedenmoed.Eénbeginttezingen:

„Erziteenroverinhetbos....”

Decompagnieheeftdekkinggezocht,eenpositieingenomen.

„Eenheleslechtepositie,”zegtPietzorgelijk.Deheuveldiehieroprijstheeftnietminderdandriemachinegeweernesten.Decompagniekrijgtvuurvanbeideflankenenvanvoren.

32

Hierteblijvenliggenisonverantwoordelijk.Pietbrengttelefonischrapportuit;menzalhemeenspecialecompagniealsdekkinggeveninderug.Envoortsiserhetbataillonopdelin-kervleugel.Watvooreenbataillon?Scandinaviërs!Hetbataillon„HansBeimler”.

„Bon!”zegtPiet.

Endanwordtiederesoldaatingelicht:wijmoetendieheuvelnemen.Demijnwerpersge-reed.Alle bagage achterlaten.Alleenhandgranaten en geweren. In de rug dekkenons demachinegeweren,linksdievanPlantinga,rechtsdievanVanOirschot....

Enletophettekenvandeaanval:eenlange,trillendefluitstoot....

Maarterwijldelaatstevoorbereidingenwordengetroffen,breektereengeweldigeschiet-partijlos.

„Verdomme!”vloektPiet.

Erkomtvanallekantenvuur.

Datzijndefascisten,dieaanvallen.Eenattaquevandevijand,volkomenonverwacht.Eenogenblik staandemannenbeduusd,uithetveldgeslagen.MaarKurtLauberenHollanderPietroepenalsuitéénmond:

„ZevenProvincie,nietterug!....”

En reeds ratelendemachinegeweren, knallendemijnwerpers,wordendehandgranatengeworpen.Devijanddeinstterug,maardestrijdisbloedig.Lathouwervalt.Polak,IJzen-

Doorn….„Sanitater,Sanitater!”klinktderoepomhulpvoordegewonden.KrijnBreur iszwaargewondenookKurt....Pietisoveralwaardestrijdhetheetstis.

„Volhoudenjongens!....Standhouden!....”

Binnenhethalfuur8doden,33gewonden....Wiezijnhetallemaal?DeWinterenookkor-poraalIJzendoorn.„Allemaal,allemaal,onzekameraden,”denkendestrijders,dienuineenvreemdkalmeverbittering speurenduitkijken,waar zohunkogels kunnen zenden. Is. vanCrefeldisookgewond,hijishetverkeerdegatbinnengekropen.

„Verdomme,hijook?”vloekendejongens.Zezullenhunmakkerswreken....Zijzullennietwijken,geenstap,geenmeter.Entienvoudigzullenzehetdevijandbetaaldzetten.

Vierkeerherhalendefascistenhunaanval.Maartelkensloopthunstormloopdood.Mo-renenItalianenvallenbijhonderden.Demachinegewerendampen.„DeZevenProvinciën”wijktnietterug!Devijandwilhierdoorbreken,tenkostevanalleshierdeomsingelingbre-ken,eentegenaanvalopgroteschaaldoen.

MaarhierstaandeHollandersvan„DeZevenProvinciën”!

Nopasaran!

Vierkeervielendefascistenaanopdiedag.Enindenachtwederomvierkeer....

Kapitein Hollander Piet heeft nog 50man.Meer dan zeventig heeft hij er verloren. Hijheeft geenofficierenmeer, sergeants en korporaals hebbenhunplaats ingenomen in hetgevecht....

33

Hetgeldteenmachinegeweervandevijandtotzwijgentebrengen.Vrijwilligersvoor!Zesvrijwilligersmeldenzich,tweeOostenrijkersenvierHollanders.DatzijnJaapSohier,Albers,LeovanStratenenKoopmans....dehandgranatenontploffenmetdoffeknal. Ishetmachi-negeweergetroffen?Neen,eenogenbliklaterspuwthetweerdoodenverderf.Verdomme!

Maar„DeZevenProvinciën”wijktnietterug.Decompagniegeeftdeheuvelnietprijs.Achtattaque'sheeftzebloedigafgeslagen.Rondomliggendedoden,degewonden.Neergeveld,methetgezichtnaardevijand!

Ditwasdevuurdoopvan„DeZevenProvinciën”.HierverdiendederoemrijkecompagniedegoudenmedaillevandeSpaanseregering.

Nopasaran!Nopasaran!

IndeavondhoordePietplotselingeenbekendestem.

MaardatissergeantTeerinh!DiewasvlakvoorhetEbro-offensiefnaardeofficiersschoolgezondenomtestuderen.Dat,meendehij,wasnietvanhemteverlangen,alszijnmakkersdeEbroovertrokken.

Dusdeserteerdehij....naarhetfront.

„Ikbenvanschoolweggelopen,”zegthijtegenPiet.„Ikbenafgestudeerd!”

„Datzullenwelaterweluitzoeken,hoedatzit,”zegtPiet.

Omtebeginnenkonhijhierhetcommandoovernemen.WantPietmoestslapen.Hijisookmaareenmens.TijdenshetsprekenvaltPietinslaap.

Denieuwecommandantwordthartelijkbegroet.Hijheeftvanallesmeegebracht,suiker-goed,jazelfswattabak!

Dewachtpostenwordenafgelost.Fluisterendverteltdenieuwewacht:

„Teerinhisterug!!”

„Wie?”

„DieTsjang-Kai-Sjek—metdiesik!”

„Ah!Datisgoed!....“

„Nopasaran!”

„Salud!”

De31eJuli.Wederomzwaregevechten.Decompagnie„DeZevenProvinciën”teltallesbijelkaarnog43man.

Dan,opdeeersteAugustus,komthetbericht:onzetankszijnoverdeEbro,ookcamions,vrachtauto's.

Daarkomendetanksreeds,vijfingetal.

Een der tanks komt de straatweg af ter ondersteuning van „De Zeven Provinciën”. Pietstuurt Harrie Riem, de dappere ordonnans naar de tank. Handig springt Harrie tussen de

34

granaattrechtersdoornaarde straatweg.Piet zietdoor zijn kijker, hoeHarriede tankbe-reikt,hoedeklepwordtopgelichtendetankleiderzijnaanwijzingeninontvangstneemt.

Hettank-kanonneemtdemachinegeweernestenvandenvijandondervuur.

Zo had Piet het willen hebben. Klaas Plantingamet zijn machinegeweer ligt vlak bij destraatwegendektdelinkervleugel....

„Goedzo.Klaas,”denktPiet.KlaasPlantingawilde,„dekleineneushoorn”bijzichhebben,hij heeft hemgekregen en Piet is gerust.Dappere kerels. Korporaal Kolonia en TeunBlokbedienenhetanderemachinegeweer.

Nuvoorwaartstenaanval!Tanksentroepenvechteningoedverband....Voorwaarts!

„VivaRusia!”klinktdekreet.Ja,hetzijnRussischetanks.

Demannenvan„DeZevenProvinciën”bestormendenheuvel460.Maarhetblijktondanksallesnietmogelijkdeheuveltebezetten.

Nognooit,zoverklaardeLudwigRennlater,debekendeDuitseschrijverenstrijdervoordeSpaansevrijheid,nognimmer,zelfs indegrotewereldoorlogniet,hadhij zóveelartillerie-vuuropéénpuntgeconcentreerdgezien.Anderszouhetgeluktzijn;deverzwaktecompag-nie„DeZevenProvinciën,”hadmethernieuwdegeestdriftendoodsverachtingdestrijdop-genomen.

Maardeheuvelhellingbestondweldraalleennogmaaruitgranaattrechters.

DaarzietPietsergeantTeerinh,dehandgranatenkoning,komenaanstrompelen.Hijheefteengranaatsplinterinzijnbeen.

„Wat,jijook?”barstPietlos.

„Ikgaevennaardeambulance,” zegtWilhelmTeerinhoptimistisch, „ik komdadelijk te-rug!”

MaarPiet vraagtmetdeogendemening van LeenTrip, deRodeKruisman,die Teerinhheeftonderzocht.Leenschudthethoofd:desergeantisbuitengevechtgesteld....

HollanderPietoverzietmettoenemendeonrustdegedunderijen.Hijmistwederom7manvande43,diehemnoggeblevenwaren.Versterkingenmoetenerkomen,hetisniettehou-den....

Hoestaathetdaarvóórhem?....HijstuurtHarrieRiem,deordonnansopnieuwnaarvoren,naarJanZomer.AlsHarrieterugkeertbevestigthijwatPietalwist.

Detelefoonligt100meternaarachteren;Pietheeftvergeefsgevraagddelijnteverlengen,het was zeker niet mogelijk, men stuurde een verbindingsman om de telefoon te bedie-nen....MaarnumoetPietzélftelefoneren.Maareerstmoethijnogmetzijnkijkerdetoe-standopnemen.Hijbrengtzijnkijkervoorhetgezicht,tuurtentuurt....

„Ai!”

Daarwordthijgetroffen.Eenpistoolschotvandenvijanddoorboortzijnonderarm.

„Geboefte!Tuig!....”

35

KnarsetandendbindtPietzelfzijnarmafvoorhetbloedverlies.KovanDamspringthemterzij,helpthemuitdevuurlinie,naarachterennaardeambulance.

DaardicteertPietnogeenbriefjeaanHermann,zijnbataillonscommandant:

„Ikbengewondenmetmijnog5of6kameraden,datwaseenzwarestorm-loop.HetTsjapajewbataillon isnietmeegestormdendeeerstecompagnietelaat.Ikgeloofniet,datdekameradenhethierkunnenhouden,zekunnennietmeer,ikhebereentepakken.

1/8—'38,'smiddags—Salud,

KapiteinPiet.

Decompagnie„DeZevenProvinciën”handhaafdehaarstelling.MaarPietwasbuitenge-vechtgesteld.EersttweedagenlaterbereiktehijhethospitaalSantaColomna,wantdefas-cisten,diebeesten,bombardeerdendeambulance-treinenmetsadistischevoorkeur.

Decompagniezettedestrijdvoort.

Haaroverlevendenstondenhunmannoginvelegevechten,indeSierraPondolsenindeSierraCabals.

Indehospitalen,achterhetfront,ontmoettenvelestrijdersvan„DeZevenProvinciën”el-kanderweer. Ze spraken vanhunbelevenissenen gedachtendedoden. En zehaaktenernaaromalshersteldweernaarhetfronttegaan,omhundapperekameradentewreken.

Hun voldoening echterwas: het Ebro-offensief heeft Valencia gered. En daardoor kreegmen tijdomvandeLevanteééngrotevesting temaken.HetEbro-offensiefvervuldeheelCataloniëmetnieuwegeestdriftenvurigestrijdgeest.

InhetEbro-offensiefverwierfdecompagniederNederlandsevrijwilligers„DeZevenPro-vinciën”zichonvergankelijkeroemindestrijdvoordeVrijheid.

36

DERDE HOOFDSTUK

Deleerschoolvaneenstrijder

WillydeLathouwer,deheld,gevallenindegevechtenbijGandesa,wasdeeersteNeder-lander,diehetSpaansevolktehulpsnelde.SpoedignahemkwamenmeerNederlandersentotdieeerstenbehoordePietLaros,dieonderdenaamvan„HollanderPiet”,deleiderwerdvandeNederlandsestrijdersinSpanje.

HollanderPietisgeboreninKaatsheuvelinBrabant.Datisdestreekderschoenmakers,de„Langstraat”. Piets vaderwas ook een schoenmaker en de familiewas katholiek, zoals degehelebevolkingindiestreek.Pietwerdkatholiekopgevoed,maarhijherinnertzichwoor-den van diepe verering, uitgesproken door zijn vader, woorden die Domela Nieuwenhuisgolden,denman,dieinNederlanddewerkersmasauitdoffeslaafsheidwekte.

PietbleefnietindeLangstraat;hijwerktebijdeaanlegvanspoorwegen;inLimburginenbij demijnen; hijwasbouwvakarbeider; kwam later tewerkbij de gigantische veroveringvanNederlandstwaalfdeprovincie:dedroogleggingderZuiderzee.

Hierkwamhijinaanrakingmetanarchistischekameraden,metwiehijsamenstreedvoorlotsverbetering, stakingenmeemaakte en bij wie de naam van Domela NieuwenhuismetdezelfdedankbareeerbiedwerduitgesprokenalsPietzichherinnerdevanzijnvader.

Pietwerdanarchist.HijlasdewerkenvanDomelaNieuwenhuis,geschriftenvanFranciscoFerrer,vanMalatesta,enookvooralvanKropotkin,BakoeninenTolstoi.HijlasgraagboekenvanRussischeschrijvers,vooralvanMaximGorki,enondanksalletegenwerpingen,bewaar-dehijinzijnharteendiepesympathievoordeSowjet-Unie.

MaarPietwasanarchist,hijwaszeeractiefentoendeopstanduitbrakop„DeZevenPro-vinciën”, de Hollandse „Potemkin” die door de bommen, neergeworpen door een Duitsevlieger inNederlandsedienst,werdonderdrukt, toenverspreiddePietmetzijnkameradenaan de huizen in de kazerne, ja zelfs in de kantine van de marinestad Den Helder, fel-protesterendestrooibiljetten.Hijwerdgearresteerd,evenalsenkeleanderekameraden.Pietnamdeschuldopzichvan'nkameraad,die,aansuikerziektelijdend,mindergoedinstaatzouzijndegevangenisstraftedragen.Datbezorgdehemnogeenproceswegensmeineed.Opruiingenmeineed—datkosttehemtesamen14maandengevangenisstraf,eenveeltezware straf,mede omdat Piet, als anarchist de aangeboden rechtskundige hulp der RodeHulpverwierp….Pietwaseen felle tegenstander vande communisten;hij schreefeen to-neelstukgetiteld„DeDienstweigeraar”,waarinhijzijnopvattingenoverhetmilitairisme,hetgeweldendevredetotuitingbracht.

Pietechterkwamindegevangenis,zewerdvoorhemeenleerschool.Hijleerdeindege-vangenis een Pool kennen, een ontwikkeldman.Die gaf hem in verschillende dingen een

37

nieuw inzicht.Belangrijkerwijziging in zijndenkenevenwelbrachteneen tweetalgeschrif-ten,die,menweetniethoe, indegevangeniswarenbinnengebracht:„HetcommunistischManifest”vanKarlMarxen„StaatenRevolutie”vanLenin..

Pietkwamnaveertienmaandenmeteenveranderdeovertuiginguitdegevangenis.Opdebegroetingsavond,doorzijnanarchistischevriendenbelegd,tradditreedsaandedag.Pietsprakdaarvoorheteerstinhetopenbaarzijnnieuw-verworvenovertuiginguit.Ookdecla-meerdehijeentweetalindegevangenisgemaaktegedichten.

„Godman,jebentcommunist!”verklaardeeenzijnervroegerekameradenontzet.

Inderdaad!EnKlaasHoekstra,decommunist,eenGroninger,diehemdevolgendedagop-zocht,zei:

„Kan'kdrinkommen?”

„Kommaarbinnen,Klaas,”antwoorddePiet.

„Hoogeet'termet,mienjong?”vroegKlaas.

„Goud,”antwoorddePiet.

EntoenvondKlaas,datPietlidmoestwordenvanLenin'spartij.

„Datgaatmaarzoniet,”vondPiet.

Hijkonmaarzonietmetzijnoudekameradenbreken.Maaromdatpratentochvruchte-looswas,schreefPiethuneenlangebrief,waarinhijveelargumentenontleendeaanStalinenaanGeorgiDimitroff,denheldvanhetRijksdagbrandproces.

Toentradhijtoetotdepartijdercommunisten.Eenweeklaterwerdhijafdelingssecreta-ris.

„Wijmoetenonsscholen,”zeiPiet.Wanthijhadgemerkt,dathij,hoeongeschooldhijookwas,verderwasdandemeestenzijnerpartijgenoten.

Hijlashetboek,„HetABCvanhetCommunisme”eneenwoordenboekleerdehemdebe-tekeniskennenvandeverschillendevreemdewoorden.Toenhijdit„ABC”geloofdeteken-nen,leraardehijhetaan37kameradenin13cursussen....

PietkreegwerkteVianenenvertrokuitWieringentotgroteontstelteniszijnerkameraden.Indietijdbegondestrijd inSpanje,diePietzeerterharteging,wantSpanjewashet landwaarvanhijveelgehoordhad, toenhijnoganarchistwas.Daarwaseensterkeanarchisti-schebeweging,datwashet landvanFranciscoFerrer.BovendienhadPietderedevanDi-mitroffophet7eWereldcongresderCominterndiepinzichopgenomen:allenverenigdte-genhetfascisme..Pietwaswerkloos,hijhadergeenvredemeehierinHollandbijdepak-kenneertezitten,terwijlinSpanjedefascistendeaanvalopenden....

Piet kendealle bijzonderheden; hoehet Spaanse volk bij de verkiezingen zijnwil had tekennengegevenenhoedereactionairen,degrootgrondbezittersendeofficierskliek,tegendezevolkswilinopstandkwamen.Officierenschondenhuneed,riependebuitenlandsefas-

38

cisteninhet land,vielenmetbehulpvanMoren,vanDuitseenItaliaansetroepen,wapensenmunitiehetSpaansevolkaan,omhethunwilopteleggen.

Pietmeende,dathijnaarSpanjemoestgaan.

HijoverwonallebezwarenenvertrokopdefietsnaarParijs.Tweenachtenbrachthijopdiereisbuitendoor. InParijshooptehijhetadrestevindenvanzijnPoolsenvrienduitdegevangenis.Datadresvondhijwel,maarnietzijnvriend,diewasdaarnietmeer.Nochtanswerdhijdoordefamilievanzijnvriendhartelijkontvangen,hetwarenPoolseJoden....PietbrachtdrieuurophetSpaansegezantschapdoor,hijkwamnietveelnadertotzijndoel.Hijliepvanhetkastjetotdemuur,maarhetduurdenogdriedagenvóórhij incontactkwammeteenkameraad,Hoffmanngeheten,dienaarhemluisterdeenverklaarde:

„Maar in Spanje wordt gevochten, daar wordt geschoten enmet handgranaten gewor-pen....”

Pietantwoordde,dathijnietalspolitiekeavonturierwildegaan,maaralseenoffervaardigstrijder.Tenminstedaarkwamdeverklaringopneer,diePietinzijngebrekkigDuits-Hollandsbrabbeltaaltjeaflegde.

Hetslotwas,datkameraadHoffmannzei:

„DugehstmitmirnachSpanien,Genosse!”

Vol vreugdekwamPietdit aan zijnPoolsevriendenmeedelen.HetwasVrijdagavondenmenbranddekaarslicht.„Watisermethetlichtaandehand?”vroegPiet.

Demensen lachten, lichttenhem in:hunoudemoederhieldnogvastaande Joodsege-bruiken.

„O,”zeiPietverontschuldigend,„datwistikniet,neemmenietkwalijk.”

Natuurlijknammenhethemnietkwalijkendeoudemoederzeihartelijk,datzeeenheer-lijketaartzoubakkenopzijnafscheidsavond.

Dieavondkwamspoedig,detaartwaslekker,endePools-Joodsevriendenbrachtennogenkelefrankenbijeenalszakgeld.—„Nooitliever,hartelijkermensenontmoet,”denktPiet,alshijalindetreinzitnaarMarseille.

InMarseille komthij ineenhotel, stampvol vrijwilligers voorSpanje.Kameradenuit allemogelijke landen.Met taxi'sworden ze 's nachts aan boord gebracht van de „Barcelona”Toenhetschipnogindenachtdehavenuitvoerstondenophetuitersteeindevandepierweldriehonderdmensen—mannenenvrouwen.Opeenswerderuitdiemenigteeenvlagomhooggeheven,eengeweldige,groterodevlagmeteenwittehamerensikkel!DatwashetafscheidvandeFransekameraden.Eenvoudig,ontroerend,aangrijpend....

Aanboordwerd reedsbegonnenmetexcerceren.Metdevertalingvandecommando's,metdeindelingingroepen.Mannenmetoorlogservaring,gegradueerden,militairgeschool-denkregendeleidingoverdepasgevormdegroepen.Pietwaskorporaalgeweest,vroeger,vóórhijpolitiekdenkenkon,bijdeBurgerwachtinBrabant.Maarhijhadgeenmilitaireerva-ring.Bovendien:hijwasdeenigeHollander.Indeaanvanghadhij'tmoeilijk,hijverstonddecommando'sniet,deedallesverkeerd.

39

Hans—zijnlaterebataillonscommandant—eenjongemanmeteenpofbroekaan,diemi-litairgeschooldwas,—lachteomhemenhielphemoverdemoeilijkhedenheen.

Na2nachtenen3dagenkwamhetschipinAlicanteaan.700vrijwilligersvoordestrijdomdeSpaansevrijheid,kwamenaanland,marcheerdenreedsonberispelijkalssoldatenoverdekade,metonbeschrijfelijkenthousiasmebegroetdoordebevolking.

Langshunwegstondenmeisjesgeschaard,schoolkinderen,dieinspreekkoorriepen:

„Nopasaran!Nopasaran!....”

MaarPietkendetoendebetekenisvandieSpaansewoordennogniet....

Omvieruur indemorgenvertrokdetrein,diedevrijwilligersnaarAlbacetebracht.Hierwerdendemanneningedeeldbijhetberoemde5eRegiment,hetkeurkorps,datonmiddel-lijkdoorSpaanseenFransevrijwilligerswasgevormtendatonderleidingstondvanListerenCampesino(„deboer'')....BijdecenturioThälmannwasWillydeLathouwer,deenigeNeder-lander.—IndiedagenvielhethoofdvandenDuitsencommunistEdgarAndréonderdebijlvanhetHitler-fascisme.Hetbataillon,datgevormdwerduitdepasaangekomenvrijwilligersnamzijnnaamaan.Pietwerdsoldaatinhetbataillon„EdgarAndré”.

VierwekenduurdedeopleidingenPietbleekeengedisciplineerdsoldaat.Hijwerdaange-wezenalsleidervaneenescouadewasdusfeitelijkreedskorporaal,toenhetbataillonnaarTarrancon op 45 K.M. vanMadrid,werd overgebracht. Daar kregen demannen geweren,oude„Mexicaanseknarren”.

HierbeleefdePieteenbijzonderegebeurtenis.

Inhetgebouwwaardestafondergebrachtwas,lietkapiteinHoffmanneen25-talmannenaantreden.OnderhenwasookPiet.HijliethenineenvrachtautoplaatsnemenenkapiteinHoffmannstondvooropmeteenmachinegeweer.Degewerenwarengeladen.

Watwasergebeurd?

AndréMarty—deFransearbeidersleider,eenmaaldeaanvoerdervanFransematrozen,dieweigerdenOdessatebombarderen,—spraktotdemannen.

Pietvernamuitdevertaling,dateengroepanarchistengewapenderhandzichmeesterwil-denmaken van het gebouw van de staf, dat deze elementen in opstandwaren gekomentegenderegeringeneengevaarvormdenvoordezodringendnodigeeenheid.

„Wijzullenmetdiemisleidekameradenspreken,”zeiAndréMarty,„wezullenallesdoenomhenteovertuigen.Wijhebben5kogelsinonzegeweren,maarwezullenpasschietenalsnietsandershelptenonseersteschotgaatindelucht....”

ZomoestPietalseerstedaad,optredentegenanarchisten,zijnvroegeregeestverwanten.Drieuurzathijineenboomopdeuitkijk.Gereedenbereid,zohetnodigmochtzijn.Geluk-kigwashetnietnodig,wanteenautometongewapendekameradenwasnaarderevolte-rendeanarchistenuitgezondenenhetwasgelukthenteovertuigenvanhunongelijk.

40

MeteenzuchtvanverlichtingdaaldePiet,doodmoevandespanningvanzijnongemakke-lijkeuitkijkpostomlaag.

Gelukkig,debroederstrijdbleeknietnodig….

Op4November1936arriveerdehetbatailloninhetdorpjeChinchonbijMadrid,Pietwerdondergebracht ineenschool.Deze schoolheettenaardenman,wiensnaamaanallevrij-heidsstrijdersbekendbleek:FranciscoFerrer,dieinhetfortvanMontjuichdoordeSpaansereactionairebeulenwerdgefusilleerd....

Hier zien de nieuw-aangekomenen het eerste luchtgevecht. Vijandelijke vliegers komenbovenMadrid,éénwordteromlaaggeschoten.Demensenjuichen,dusisheteenvijandelij-kevlieger.

IndenachtmoetPietoppatrouille.Hijisleidervaneengroep,hijmoetwachtpostenuit-zettenencontroleren.

Eenderwachterskijktuitindenacht.Zietgestaltenzichbewegen.KomtbijPiet,zegtfluis-terend:

„Moros!”

PietwektAnton,dieoorlogservaringheeft.

„Unsinn!”Morenkunnenhiernietkomen,kunnennietdoordeliniesheengebrokenzijn.

Maarhijkomtkijken,twijfelttochenzegttegenPiet:

„Gametnogeenmankijken!Voorzichtig!Nietschieten!”

Pietgaatmetzijnmakkerhetvoorterreinin,sluipendenkruipend,hetgeweerindeaan-slag.Pietzietnuookgestaltenzichbewegen.

„Parole!”roepthijluid.„AltoMadrid”.

Geenantwoord.Hethartklopthemindekeel.Nogmaalsroepthijennogeenshetwacht-woord:

„Parole!AltoMadrid!”

Pietskameraadvuurt.OokPietbrandteroplos.Deachtergeblevenenschietenóók—dekogelsfluitenPietenzijnmakkeromdeoren…

AchterhenhoortPietdenaanvoerderAntonrazen:

„Idioten,—jeschietzoopjeeigenkameraden!”GelukkigwordenPietenzijnmakkernietgetroffen.

Degestaltenblijkenbijdaglicht5zwartebosjestezijn....

O,watheeftPietditvaakmoetenhoren!….Destemmingisoverigenskameraadschappe-lijk, er wordt veel gezongen, Duitse strijdliederen. Alsmen Piet een Hollands lied vraagt,zingthij:„demooiemolen”—thanspopulairinSpanje!....

6November1936.—Om4uurindemorgengaatdetroepmetdetreinnaarMadrid.

41

DitisdeintochtvandeInternationaleBrigade.TweeuurlangmarcheertdeBrigadedoorMadrid,overaltoegejuicht.

Pietziethoeopde„PuertadelSol”,eenportretvanStalineenhelegevelinbeslagneemt.OokPasionariadeberoemdestrijdster,kijktvandegevelsopdemarcherendemannen.

Pietvoeltnauwelijkshetgewichtvanzijngeweer,zijnhonderdenpatronen,hijzetzijnvoe-tenstevigneer.Ditiseenhistorischogenblik.

GeneraalKleberspreekt:

„Nuzijnwijhier.Zijkomenernietin.Nopasaran!....”

HetbataillonwordtondergebrachtindeAcademievoorBeeldendeKunsten.Maardankzijhetvoortreffelijkespionnage-systeemderfascisten,wordthetgebouwnaeenhalfuurreedsdooreen„voltreffer”geraakt.Hetbataillontrektnuineennognietgeheelgereedzijndge-bouw,datmetzijnsoliedemurenmeerzekerheidbiedt.

Dieavondwordthetetenuitgereiktindegevangenis.Daarinzitten4à5000fascistenop-gesloten, sommigenbrengenbrutaal de fascistengroet. Ze geloven, dat zemorgenbevrijdzullenworden….

Diezelfde avond komt het bevel: oprukken. Generaal Hoffmann voert het bataillon naarhetWesterpark,deloopgravenvoorbij,diedoordemilitiezijnaangelegd,langsdeprachtigevijversenbeeldengroepentotaandespoorbaan,diedoorhetparkloopt.

HierstuitmenopdeMoorseinfanterie.

Vanboomtotboomgaathetvoorwaarts,onderhevigartillerie-enmachinegeweervuur.Velenvallenhierofwordengewond....Errijdteenpantsertreinoverdespoorbaan,diedevijandgeengelegenheidbiedtnadertekomen.BeschermddoordietreingelukthetoverdespoorbaantekomenendoortedringentotdewegnaarCasadelCampo.

Deze straatweg, ongeveer 4meter breed, staat onder het vuur van 2machinegeweren.AandekapotgeschotentelefoondradenzietPiet,datdekogelsveeltehoogvliegen.Hethelebataillonverzameltzichvoordestraatweg,menmoeteroverheen,maareriseenaarzeling.Het artillerievuur maakt nerveus,— alleen ervaren soldaten kunnen horen wanneer eenschot wordt afgevuurd en wanneer het inslaat. In de bomen van het park ontploffen deshrapnelsengierendekogels.

KapiteinHoffmanroept:

„Vooruitjongens,wemoetenerover....”

Eriseenaarzeling,menmaaktzichgereedomdestraatwegovertesnellen.Eénmoethetvoorbeeldgeven.

„Hallo!….DiekleineHollander!....Piet,gajijmaarheteerst!….”

Pietneemtzijnsprong.Hijmaaktzichzokleinmogelijk,en....komtaandeoverkant.Daarhefthijplotselinghetliedaan:

„Makkerstenlaatstemale!….”

42

Datbreektdespanning,dehelegroepvliegterover.Erisniemandgewond,alleenvandekameraden,diedemachinegewerenmoestenvervoerenenzichnietzódiepkondenbukken,kregenerenkeleeenkogeldoordemuts.

Zó rukken demannen van de Internationale Brigade op tot vlak bij de rivier deManza-nares.Daargoldheteenverdedigendepositieintenemen.

KapiteinHoffmanweet,datkoelbloedigheidnodigisvoorzijnmannen,diezichhiermoe-tenverschansen.Hijheeftergens—god-weet-waar—eenparaplugevonden.

Diesteekthijopinallegemoedsrust.

„HierschiesstmannichtaufMenschen,”roepthij.

Dezevermetelegrapbreektdeban.Demoedderdappersten isontembaar.De2eCom-pagniestormtvoorwaarts,deMorennemendevlucht,eendertigmanerachteraan,zene-menenkeleMorengevangen.

„ZehieldenonsvoorRussen,”zegtPiet.

EnFrancodrinktdieavondzijnkoffienietinMadrid,zoalshijzichhadvoorgenomen.Enhijreedooknietopeenwitpaarddeveroverdehoofdstadbinnen,zoalshetreedsindetele-grammenwereldkundigwasgemaakt.

'sAvondskrijgtPieteenopdracht.Aanhethoofdvan10manmoethijderivierovertrek-ken.HijmoetzienteontdekkenofdeMorendaareenstellinghebbenofalleenmaareenvoorpost.

Piet looptzogeruisloosmogelijkdoorderivier,dieslechts30c.M.diepis.Zehebben12handgranaten,conservebussennoemenzijze.Hetzijnongelukkigedingen:menmoeteersteenlontaanstekenendanermeewerpen.Pietsplitstzijntroepintweedelen.Hijsteltvast,datdeMorenhieralleeneenvoorposthebben,zonderverbindingnaarlinksofnaarrechts.Hetenigewatzenukunnendoenisdehandgranatentewerpen,alletwaalfwordenzege-deponeerd.Slechtséénontploftermetontzaglijk lawaai.Daaropvolgteenhevigmachine-geweervuur.

Dekogelsschieten inhetwater—maarPietweetzijnmannenveiligaandeoverkanttekrijgenenweerterugindestelling.

KapiteinHoffmannistevreden:

„DieHollandersindTeufel!”iszijnoordeel.

Driedagenendrienachtenwordterhiergevochten.52uurzondervoedsel,datonmoge-lijkkanwordenaangevoerddoorhetonophoudelijkeartillerievuur.Nochtansisdestemminguitstekend,deordonnansvoorzietdemannenvancognac—datgeeft telkensweerveer-kracht.

AlseindelijkdeCatalaansevrijwilligerskomenomhenaftelossenisPietverantwoordelijkcommandantvaneenstelling,diehijoverdraagt.DitzijndeeersteregulaireSpaansetroe-pen.Zezienerinhunbruinecapeseerderalsmonnikendanalssoldatenuit.Pietprobeertzijnopvolgerduidelijktemakenwaardevijandzitenvanwaardegevarendreigen.

43

Ondankstaalverschiliserbegrip.

„Muchosgracias,”danktdeCatalaansekorporaal.MaardatverstondPietpasveellater….

Detroepis inAravacagebleven,eenplaatsje,vlakbijMadrid.Pietdoetdienstalskorpo-raal.Overhetvrijeveldmoetmenoprukken,driekilometersver.Demannenzijngepaktengezakt,zezuchtenonderdezwarelast.Hetvuurvandevijandlaathengeenrust.

Frans,eendikkeDuitsekameraad,zegttenslotte:„Alkrijgikeenvoltrefferhier,ikkannietverder….”

„Onzin,”zegtPietenhijneemtzijnmunitiekistenover.

Men bereikt eindelijk een veilige plaats. Een Engelse arts, een jongemanmet een vlas-baard,zegt:„Erzijngewondenachtergebleven....”

Diemoetengehaaldworden.

Vrijwilligersmelden zich.OokPiet.Met draagbaren gaan ze deweg terug, ze vindendegewondenendragenzeinveiligheid.

Pietdoetzijnplicht,nietuitzuchtomzichteonderscheiden,maaromdathijdoenwilwathijkan.

IneenstellingvóórhemzittenMoren.Menmoestzeeruitkrijgen.Erwordtgecomman-deerd:

„Bajonetop’tgeweer!”

Datbetekentvechten:mantegenman!Desoldatenhuiveren.Eénkameraadmetervaringuitdewereldoorlogzegt:

„Vingeraandetrekker,schietenensteken!..Eneropin!”

De stormloop begint, er is angst aan beide kanten.Maar deMoren hebben demeestevrees:alszestervendoorblankewapenenkomenzenietinhetparadijs.Datishungeloof.Daaromvluchtenzevoordebajonetten....Pietherademt,evenalszijnmakkers.

Vijfdagenligthetbataillondaarbijeensanatorium.Devijandelijkeartillerieschiet—opelke10schotenzijnzes„Blindgänger”,granaten,dienietontploffen.Maardeanderenrich-teneenheillozeverwoestingaan;overigenshierwarentiendagengeledennogMorenge-vestigd geweest. Ze hadden het hele sanatorium verwoest, de kostbaremedische instru-mentenlagenvernieldopeenhoop,en indekapelwarenmisgewadenbesmeurd,goudenenzilverenkelken,kostbarekruizenengebedenboekenwaren ineengetrapt,blijkbaarmetdebedoelingzeteroven.

Opeenavondzoueropdatgedeeltevanhetfronteenonderzoekwordeningesteldnaardeposities vanden vijand. Iedere compagnie zoueenpatrouille uitzenden.Na10uur, zowasbepaald, zouer nietmeer geschotenworden.—Piet trokmet10manoppatrouille.

44

Geruisloos,hetgeweerindeaanslag,dehandgranatengereed.Fluisterendwerdenbevelenenaanwijzingengegeven.Opeenafstandvan300meterwarendeMoorsestellingen.

Eensklapswerdheelhetterreininhetvollelichtgezet.Eendereigenmannenhadinzijnzenuwachtigheideen lichtkogelafgevuurd,diedesluipendepatrouille ineenfel-roodBen-gaalslichtzette.

Pietvloekte:

„Liggen!”

Natuurlijk richtten deMoren hunmachinegeweervuur op de patrouilles.Wonder bovenwonderwerdniemandgewond,dekogelsvlogen10c.M.tehoog,depatrouillekwamonge-deerdterug.

Omtweeuur'snachtswerdhetbataillonafgelost.

Ditwasde16eNovemberenPietzagvoorheteerstzijnbataillonscommandantHanshoogtepaard,aandespitsvanhetbataillon.Zesuurmarcheerdedetroep,vervolgenswerdendemannen op vrachtauto's geladen en in Funcural ondergebracht in een school. Daar werdvoorhetfrontvandetroepeenlijstvanhetministerievanoorlogvoorgelezenvandesolda-ten,diezichhaddenonderscheidenenhiervernamPiet,dathijtotsergeantwasbenoemd….

Opde19eNovember, 'smorgensomzevenuurarriveerdedetroepinPalacete,zeruktedadelijkopenstietopeenheuvel,rechtsvandestraat,dievanhetmuseumnaardeuniver-siteitsgebouwen liep.Daar zatendeMoorse scherpschutters15meter voorhuneigenlijkestellingenzeschotenmethunontplofbarekogels....Ookkreegdetroepflankvuur....

DecommandantvandesectiewaarPietbijbehoorde,bleeknietvoorzijntaakberekend.Hijzei,dathijweggingom„contacttezoeken”.Zijnopvolgerkreeghetcommando,endiegafbevelterugtetrekken....Bevelisnietaltijdbevel!Pietenzijnkameradenweigerdenditbeveloptevolgen,zetrokkennietterug,dochblevendeaftochtdekkenvandegenen,diewelgehoorzaamden.Zokondenzegrootonheilvoorkomen.EvenlaterkwamkapiteinHoff-mann en de bataillonscommandant Hans zich van de situatie op de hoogte stellen. „Nietterugtrekken”washunconclusie, integendeel instormdeheuvelnemen!Wantdieheuvelwaseenstrategischpunt,datdeflankzoudekkenvoordeaanvallendeCatalaansekamera-den.

Wiemoesthetcommandonemen?

Bataillonscommandant Hans informeerde naar den commandant der sectie. Die was erniet.—

DadelijkzeiHans:

„Bitte!”....DiekleineHollanderPiet,diemoesthetcommandonemen.Overeenhelesec-tie....

Pietmaaktetegenwerpingen.

„HastDuverstanden,GenossePiet?”zeikapiteinHoffmannmeteenmetalenstem.

45

Zo stondPietopdeplaats vaneen luitenant.Hij deeddienst alsofficier.Voorheteerstcommandeerdehijeenstormaanval,veroverdedestellingenmaaktezesgloednieuweDuit-se gewerenbuit.Maardeoverwinning kostteoffers, Piet konwel huilen vanwoede toenkameraadBoris, deHongaarse politieke commissaris, vielmet een schot in het hoofd.Hijstierfterwijlhijwerdweggedragen....

Hetwas zwaarde stelling tebehouden.MenmelddePiet, dat zijn linkermachinegeweerweigerde.Evenlaterookhetrechter.Daarwasdeschutterblindendoofvanhetveleschie-ten;hij hadolie in zijnogengekregen.Piet vloekteals een razende,maarwat kondendedappereneraandoen?

PietgingnaarachterenomhettemeldenbijkapiteinHoffmann,dieonmiddellijkbevelgafeenzwaarmachinegeweer terbeschikking te stellen.Pietkeerde terugbijde troepmet6kistenmunitieeneenzwaarmachinegeweer.„Hoera!”riependemannen.Maardatwastevroeggejuicht;hetmachinegeweerwerdinstellinggebracht,eengordelpatronenerinen....hetmachinegeweerweigerde! Inderhaastwerdhetnagekeken, gezuiverd,weer in stellinggebracht,maarhetgingnietaf....NogmaareenhalfuurkonPiethethouden,toenmoestenzeterug,erwasgebrekaanmunitieendevijandelijkeartilleriewastesterk.

„Ichweiss,ichweiss,”zeikapiteinHoffmann.

Dezestellingwerddaarnanogtweekeerveroverd,totdatom7uurindeavonddefascis-tendriezwaretankslietenaanrukken,dieeenmoordendvuuropenden.Omachtuurkwamhetbevelomterugtetrekken.... 'sNachtshaddevijandelijkeartilleriemetbrandbommengeschoten,opveleplaatsenwasbranduitgebroken.Maardithadhetvoordeel,datdeMo-rennuóóknietkondenopereren.

Op20Novembergingdestrijdechterinallehevigheidbeginnen.Alshetwaresteenvoorsteenwerdenhierhuizen,fabrieken,scholenverdedigd.Allerhevigstwerdgevochtenomdeveestallenvandeveeartsenijkundigeuniversiteit.Tegenoverdesterkeartillerievandevij-andkonalleendeinfanteriegeplaatstworden.Vijf,zesuurduurdedestrijdreeds.

„Wehebbengeenkanonnen,”zeiAntonvande2ecompagnie.

Drieanti-tankkanonnenwarener,maardiewerdenaangevoerddooreenBelg,eenRexist,diespoedigalseenvijandwerdontmaskerd.Voltrefferopvoltreffersloeg in.Eenogenblikwaserzoietsalseenpaniek,maardadelijkdaaropklonkenweerdescherpe,kortebevelenenwarenallenweerophunpost.

DeMorengingenaanvallenmettanks.

„HollanderPiet....”werdergeroepen.

Menbevondzichineensteviggebouwmetdikkemuren.Hierkonweerstandwordenge-boden.

Pietkreegbevelomvanafdederdeverdiepingvanhetgebouwdetankstebestokenmetbenzineflessen.Zeerprimitief.Eengewonewijnfles,gevuldmetbenzine,endaaraaneenin

46

benzinegedrenkte lont.De lontwerdaangestoken,defleswordtopdetankgeworpenenhetmoreeleffectismeestalgroot.

Heinrich,eenDuitsekameraad,vraagtPietofhijmeezalgaannaarboven.Pietkniktendebeidemannenzoekennaarbovendewegtussenderuïnesvaningestortemuren,volpuinenvuil.Vooreendervenstersstaatnogeenlichtmachinegeweerinstelling,2trommelsmuni-tieisooknogaanwezig,hetmachinegeweerkanzówordengebruikt.

„Kunjijermeeschieten?”vraagtPietaanHeinrich.

„Neen,ikkendatwapenniet,”antwoordtHeinrich.

Pietheeftwel theoretisch instructiegehadovereenmachinegeweer,maarpractischkanhijhetnietbedienen.De beidemannenhebbenachtbenzineflessen.Deartillerieheeftdevoorgevelgoeddeelsneergeschoten,thansishetuitzichtvrijtotaandebrugvoorhetmuse-umtoe,waardetankskomenoprukken.Driestukskomeneroverdebrug.

„OpgepastHeinrich!Jijsteektdeflessenaanenikzalwerpen!”

„Gut!AbertreffensollstDu!....”

AchterdetergendlangzaamaanvallendetankskomtnuMoorseinfanterieoprukken.

„Ikprobeerhet,”zegtPietplotseling.Hijrichthetmachinegeweer,haaltdepalover,knijptdeogendichten....

„Verdomme,hijdoethet....”roeptPietopgetogen.

Acht-en-veertig stuks jaagtPiet erdoorheen,deMorenvallenalshazenof vluchtenallekantenuit.Heinrichgeeftdeanderetrommelaan.

„HolländerPiet,”roepthij,„ichlach'michkaput!....”

Maarervaltnietveeltelachen.Dedrietanksgaandoorenschietenmethunkanonnenenmachinegewerenopalleramenengaten.

„Opgepast!....”

De flessen worden gereed gehouden, minuten van de hoogste spanning, ze komen na-der….Pietschatdeafstand:100meter,50meter,40meter....

NogéénogenblikenPietzalwerpen.

Maardaarvliegtplotselingeenbrandende flesuiteenanderhuis.Naasthemzatenookkameradenmetflessengewapend.Detankwasnietgetroffen,maardraaidenochtanssnelomen....namdevlucht.

Pietwierphemnogsneleenflesna,natuurlijkzonderdoel;destellingwasbehouden....

Dagenlangwoeddehierdestrijd,totopde29steNovemberomelfuurPietgewondwerddoorgranaatsplinters.—Drietroffenheminzijnrechterbeen,hijwasvoorlopigbuitenge-vechtgesteld....

47

VIERDE HOOFDSTUK

JaramaenBrunete

PietligtinhethospitaalObrero.

HijschrijfteenbriefaangeneraalKleber,waarinhijvoorstelthemnaarHollandtezendenomeencorpsvanNederlandsevrijwilligersteorganiseren.

GeneraalLoekatsjkomtbijPietopbezoek,bijdientaaien,kleinenHollander,overwiensdapperheidzichreedseenfaamverbreidde.

Op15DecemberwordtPietmedegedeeld,dathijvoorgedragenisombenoemdtewordentot„Teniente”,hijweetnietwatdatis;alshijhetwoordlaatvertalenblijkthetluitenanttebetekenen.

Pietisdusluitenantgeworden.

Maarhij isvoorlopignognietswaard:tandenknarsendmoethijvanafhetbalconvanhethospitaal 's nachts de gevechten gadeslaan.Hij kande vuurspuwende kanonnen zien; hetkanongebulderdoetderamenrammelen.Hijkanniethelpen,hijisgewond.

Op29DecemberwordtPietovergebrachtnaareenhospitaalinElche.Hierhoorthijop19Januari, dat zijn brigade inMurcia ligt. Piet heeft genoeg van het hospitaal. Hij kan reedsweerredelijklopen.Hijweet,datdedokterhemnietzallatengaan,daaromgaathijopei-gengezagenopeigenkostennaarMurcia.Op20FebruarikomthijinMurciaaan.

Hier, inhetVictoriahotel,zitkameraadHans.Hij is intussenbrigadecommandantgewor-den.Pietmeldtzichpresent.

„MeinGott!DaarhebjediekleineHollander.Waarkomjevandaan?”

Pietbiechteerlijkop,zegt,dathij'mgesmeerdheeftuithethospitaal.

„Ikbengezondalseenvis!”zegtPiet.

MaarHanszegt,dathijeerstmaareensnaardebataillonsartsmoetgaan,diezalwelzeg-genofhijgezondisofniet.

Pietsalueertenmaaktrechts-om-keert.

Dedoktervroegnatuurlijknaardehospitaal-papieren.DaarstondPiet,hetwashopeloosmisendedoktergelastte:terugnaarhethospitaal….Pietkreegeenongenadigeschrobbe-ring.

Maarhijgingnietnaarhethospitaalterug,dochmelddezichbijzijncompagniescomman-dantErnst,zeggende,datdedokterhemvierdagenrusthadvoorgeschreven.EnzokwamPietweerterugbijdetroep.

En....hijtrofereenaantalHollanders.

48

ErwarenreedseenflinkaantalNederlandsevrijwilligerstoegetredentotdeSpaansevrij-heidslegers.HetvolkslegervandeRepubliekwasindestrijdreedsgegroeidengestaald.Hetnaminzijngelederenookvrijwilligersopvanvreemdenationaliteit.Bijdeartilleriestondenook Nederlanders aan de stukken, bij de cavalerie reden Nederlandersmede in de esca-drons.ZewarenechterverstrooidendedroomvanPiet:deNederlandsevrijwilligerstever-enigeninééneenheid,wasnogverrevantewordenverwezenlijkt.

Maar Piet kreeg hoop, toen hij Hollandse kameraden ontmoette, eerst les van Bergen,Arie,HermanenTonie.Erwarenernogmeer,eenhelesectiebijkans;Pietwasgelukkig.

DeHollanders, een twintigman,warenallenbij het Thälmannbataillon ingedeelden zevroegenalrasaanPiet:

„Kunjijonzesectie-commandantnietworden?”

Datgingmaarzoniet.OokwildePietzijnbataillonnietgraagverlaten.

„Later,”zeihij.„Laterzullenweweleenszien.”

Zijn bataillon ging naar El Palmas, waar Piet officiéél tot luitenant en plaatsvervangendcompagnies-commandantwerd benoemden regelmatig aan de oefeningendeelnam.HierkregenzedeeersteRussischegeweren.

„VivaRusia!” zeidende jongensen ze leverdendeoudeknarren in.Denieuwegewerenhaddengeenriemen,diewarenzekerbijdezendingverongelukt.

„Nitsjewo!”—dejongenswistenzichweltehelpenmetdeouderiemenenmettouw.

EntoenginghetnaarhetJaramafront.

Op21FebruariwerdPietopééndagdriekeergewond.

DatwasbijCasaBlanca,aandestraatwegnaarMorata.

Daarhadzijncompagnieeenslechtepositie,geenschietveldendeMorenblaftenmethunmachinegeweren uit de bomen. Ze schoten uitsluitend met ontplofbare kogels. KapiteinErnstwasgevallenop13Februari,enPietwasdoordebrigade-commandantHansendoordebrigade-staf-chefLudwigRenn,totcompagnies-commandantaangewezen.

Plabino,eenDuitsekameraad,Pietsplaatsvervanger,rapporteerdedatdestellingniettehoudenwas.

„Alshetdonkerwordttrekkenweterug,”zeiPiet.

MaarhijwildezichzelfovertuigenensamenmetPlabinoennogeenDuitsekameraad,Ge-orgMuller,ginghijoponderzoekuit.Dedriemannenkropenvoorwaarts.

Pietkreegdirectaleenschouderschot,hetwasmaareenschampschot.DezelfdekogeltrofPablinoechterinhethoofd.

„Verderkruipen,”riepPiet.Ophetzelfdemomenttrofhemeenkogel inzijnbil,óókeenschampschot,maardehelebroekwasopengescheurd.

„Ikheberaltwee,”riepPietzijnkameraadtoe.

49

Hijbloeddewelveel,maar'twasnieterg.Pablinokreegnogeenschotinhethoofdenwasdood....Pietwildekijkennaaraanleidingvanhetaanhoudendepuntvuur,ofergeengevaardreigde„ingeflankt”tewordenopdelinkervleugel.

Maardaarbijkrijgthijeenexplosiefschotindelies.

Pietgilthetuit,hijkanzichnietbewegen,zijnbeenisverlamd,hijlijdtverschrikkelijkepijn.

DeDuitsekameraad,GeorgMuller,sleeptPietweg,achtereendikkeboom.

„Maakeengatengraafjein!”werdervanachtergeroepen.Evenlaterwerdereenkleinespadetoegeworpen.GeorgMullermaakteeengatenroldePieter in.Zowashijvoorlopigveiligvoordekogels.

„KameraadMuller,....jijleidtdecompagnie,zegniet,datikgewondben,maargeefdeba-taillonscommandantbericht....stuurziekendragersenhoudtdezestellingvast....“

Georgvertrok.Pietscheurdezijnbroekstukenbondzijnbeenafomhetbloedverlieste-gentegaan.Natweeuurkwamereenziekendragerdiehemverbond....

Pietkonnietmeeterug,deziekendragerwildebijhemblijven,maarPietstuurdehemte-rug.

AlsdeMorenzoudenaanvallenwashetafgelopen.

Pietbeslootniet levend inhunhandentevallen.Hij legdezijnpistoolgereed;de laatstekogelzouvoorhemzelfzijn.Pietdachtaanvrouwenkinderen,hijlachteenhuilde,enzijnhelelevengingaanhemvoorbij.

Toen,plotseling,verschenentweetanks,Russischetanks.Datwasomgelegenheidtekrij-genHollanderPietwegtehalen,hijleedondragelijkepijn,enmenbrachthemnaardeam-bulance.Op22Februariwerdhij getransporteerdnaarTaragona,waarhij tot28Februariverbleef en na geopereerd te zijn, naarMurcia ging, waar de eerste Hollandse verpleeg-diensthemontving.

AandestraatwegvanCasaBlancanaarMoratagingdestrijdverder.DeHollandsesectiebijhetBataillonThälmannhadeeneigenaanvoerder.SteefdeGross,eenAmsterdammer,eenfijnekameraad.

Toenzeonderhetartillerievuurkwamenendevliegtuigenvandevijandbovenhenver-schenen,waseenenkelevanhennerveus,anderengedroegenzichalsofhethenallemaalnietsaanging….RooieArie,PietjeValetenCordeManwarenrustigondereenboomaanhet kaartspelen. Laterwerd het ernstiger.DeHollandse jongensweerden zich dapper, opelkepaarmetervielereengranaat,maar¾ervanontplofteniet.SteefdeGross,PietjeValetennogeenderdekameraad,deBruingeheten,lagenhelemaalvooraantoenereengranaatvlakvoorhundekkingontplofteenhenbijkansbegroef.Evenlaterhaddenzehungewerenweeruithetzandgetrokkenenpaftenzeerweerflinkoplos.

DeHollandersdachtenernietaanterugtetrekken.

Laterkwamdebrigade-commandantRichard,hijgafallestrijderseenhand.

50

„Hollanders,”zeihij,„dievechtenalsleeuwen!”

OpeenmorgenwasArievanPoelgeestmeteenSpaansekameraadkoffiegaanhalen.Hetbroodkwamnaeenuurtje,maardekoffiemoestnogkomen.Eindelijkkwamenze,dood-moe,maarzonderkoffieketel.Zewarenverkeerdgelopenen....haddendekoffiebijdefas-cistengebracht!Zehaddenzelfnauwelijksdedanskunnenontspringen.

Datwasdiedagaleenslechtbegin.

Evendaarnabegonnendefascistendeaanval.HetwarenvoornamelijkMoren.DeHollan-dersweerdenzichgeducht,maarweldrakregenze flankvuurenzedreigden ingeslotenteworden.Metmedenemingvanallegewonden,wistenzijnogteontsnappenaandeomsin-geling.DiedaghaddeHollandsesectieechtergevoeligeverliezengeleden.Deanderedagwordenergatenenloopgravengegraven,entoenzegoedestellingenhadden,werdervan-uitdezebasisdeaanvalgewaagd.

Maar de gelederenwarenwederom gedimd: Cor deMan, Steef deGross, kameraad deBruinenJaapHendrikswerdengewond.Deaanvalleverdeinzoverresuccesop,datdestel-lingenkondenwordenverbeterdenalletegenaanvallenderfascistenkondenwordenafge-slagen.

VandeHollandsesectiewarenerechternogmaarvierstrijdersovergebleven.DatwarenWiepKoopmans,JoopKat,ArievanPoelgeestenHermanvandeHamer.

Ditwaren„devierkameraden”.

DieblevenmetHollandsevasthoudendheidzittenwaarzezaten.Zebouwdedestellingenuit,groeveneenprachtig„loch”,eendiephol indegrondenbeloofdenelkaar innoodendoodterzijdetestaan.

Zesloegenalletegenaanvallenderfascistenaf,dertigdagenlang.Toenkwamerbevel,datze vanhun verlof gebruikmoestenmaken,want ermochten vanhet bataillon elkedag 6man24uurrustgenieteninMorata.Devierkameradenweigerden.

„Ikbegrijpjullieniet,”zeidekapitein,„wantjullievierzijnjuistaangewezenomdatjehetverdiendhebt.”

„Maar hoe zoudenwe kunnenweggaan,” zeiden de vier, „en zo'n prachtig „loch” in desteeklaten?!”....

AanhetfrontvanGuadalajarawarendefascisteneen grootoffensiefbegonnenmetItali-aansetroepenenmateriaal.Devierkameradenwarengescheiden,wantmenhadhenge-vraagd, de opleiding te volgen voor onderofficier. Wiep Koopmans, een Amsterdammer,verklaardezichbereid,maardeanderedrie,JoopKat,AriePoelgeestenHermanvandeHa-merwarenteveelaanelkaargehechtenzezeiden,datzezichnietvoorzo'npostgeschiktvonden.

EnzotrokkenzemetzijndrieënalsHollandersnaarhetfrontvanGuadalajara.Daarmoes-tennatuurlijkeerststellingenwordengebouwd.AriehaddaarverstandvanenHermanwistookvanaanpakken,maarJoopKatliepbijditwerkindeweg.Hijwerddusuitgestuurdomlevensmiddelente„organiseren”.Joopkwaminzo'ngevalnooitmetlegehandenterug:een

51

bus vlees, uiën, soms een busjemelk, wat cognac, dit alles werd volgens de regelen derkunstgemengdenhetproductkreegdenaamvanadvocaat.Hetwaseenfeestmaal.

Onderdehandwerdenzegebombardeerd,maardegranatenvielenvergenoegweg,waar-opdedrieHollanderseenliedaanstemden.

„DieHollanders,datzijnmerkwaardigekerels,diezijnaltijdvrolijk!”werderoverhenver-teld.

Datzehunmanstondenbleekookweluithetfeit,datmenaanditdriemanschapeenmi-trailleurtoevertrouwde.Jaapkreegdeleiding,HermanwerdeersteschutterenArietweede.

Hetbataillonhaddeopdrachtafleidingsaanvallentedoen,zodatdevijandnietzouwetenvanwelkekanteigenlijkdegroteaanvalkomenzou.Wantdeoffensiefkrachtder Italianenbleeknietgroot.

Eenpatrouillewerdnaarvorengestuurd,metdedrieHollandersenhunmachinegeweer.De onzenweten reeds:wij zijn in het offensief. Plotseling in de struiken zien ze een heletroep Italianenmet een geladenmachinegeweer, dubbel zo sterk als de kleine patrouille.MaardeItalianenschrikkenvandeplotselingeverschijningen....gevenzichover.

Datwashetbeginvandegroteoverwinning.Dedaaropvolgendedagenwerdenhonder-denmachinegewerenveroverdmetontzaglijkevoorradendaarbijbehorendemunitie.

AriePoelgeestdroegreeds300schotmunitiebijzich,maarhijnamnogeentasmee.Aldustrokhijbelastenbeladen16K.M.doorhetveld.Uitgehongerdbereiktemeneendorp,waardestrijderszichtegoedkondendoenaandelekkernijen,diedeItalianenindehaasthaddenachtergelaten.

Devolgendedagruktemennog35K.M.op.Tankswerdenerveroverd,geschut,vrachtau-to's,benzinevaten,allesinenormehoeveelheden....

DatwasdegroteoverwinningaanhetfrontvanGuadalajara,waardeItaliaansefascistenvluchttenalshazen.

IndeeerstedagenvanJunivielJaapKataanhetUtande-front.

Jaapwas uit Haarlem,was lid van het N.V.V., lid van de Typografenbond en lid van deS.D.A.P.

Zijnwapenbroedersvertellenvanhem:

„Hijwasindetijd,datwijhemhebbengekendaltijdeenbestekameraad.Alswijaanhetfrontwarenwashijhet,dieonsvoorgingendiedebesteplaatsenaanwees.Moestenweterug,danwashijeender laatsten;wekondenophemaan..Wehebbenvaakmetelkaargediscussieerdendanmerktenwe,datwegeenverschillenhaddenenwehooptendanook,datallearbeiders,diewegzoudenvinden,danzouhetmethetfascismegedaanzijn.Enwesprakenaf,alswe laterweernaaronseigen landzoudenteruggaan,alsonsnietszouzijnoverkomen, dat we dan de arbeiders er van zouden overtuigen, dat ze de handen ineenmoesten slaan. Om dan gezamenlijk, onverschillig hoe men politiek georganiseerd was,schouderaanschoudertestaan,omdatweallendezelfdevijandhebben.... Het heeft, jam-

52

mergenoeg,voorJaapnietzomogenzijn,eenkogelheeftzijnmondgesnoerd.Hijvielindenachtvan9en10Juni,tegendemorgen....”

Toen laterde strijdontbranddeaanhet front vanBrunete,warenerweer verscheideneHollandersbijgekomen.OnderhenGerritParelberg.

„Datwaseenoude,”verteltHermanvandeHamer,„maarhijwasmeteenvurigewilge-komenomhetfascismetebestrijden.HijiseenderbestengeweestaanhetfrontvanBru-nete.Hijwasziek,maarhijwildenietnaardendokterenmaaktedeaanvallenmeetothijeen schot in het been kreeg.Desondanks ging hij later tochnogweer als vrijwilliger naarvoren,vóórhijgenezenwas....Ja,deHollanderszijngoedgeweestaanhetfrontendeenke-leslechte,dieertussengezetenheeft,zaldenaamvandeHollandersnietbesmeuren.Datzijndie individuen,dienaar„DeTelegraaf' liepen,ommethun leugenberichtenhuneigenlafheidwegtestoppen....”

Hetwaseenzeerzwaarfront,hetfrontvanBrunete.

Ermoestenaanvallenwordengedaanendetegenstotenmoestenwordenopgevangen.El-ken dag werden de onzen gebombardeerd. De fascisten hadden veel materiaal bijeenge-bracht.

ErwarenverscheideneHollandersingedeeldinhetbataillon,dateenaanvalzoudoenophetdorpVillaNuevade laCanada.Hetbataillontrokverspreidoverhetveld,onderzwaarartillerievuur.Nietteminkwammentotvlakbijhetdorp....Tegendemiddagwerdeennieu-we aanval ondernomen en het bataillon naderde tot op 40meter afstands van de eerstepostvandevijand.Maarhetwasnietmogelijkzichopterichtenofmenhadereentepak-ken.

AriePoelgeestlageenmeterofdrieverwijderdvanzijnkameraadHermanvandeHamer.DaarzietHermandatArieeenschotinzijnhoofdkrijgt.Hijspringtop,denktaangeenge-vaar en verbindt zijn vriend zo vlugmogelijk.Ook sleept hij hemeendrie honderdmeterachteruit….

Arieisopvanbloedverlies.MaarhijisvooralbezorgdomHerman,zijnwapenbroeder.

„Herman,'zegthij,„denkmaarnietommij,denkmaaromjezelf,datjeergeentepakkenkrijgt,wantjebentzo’nwilde....”

HuilendvanwoedewildeHermanzichweerindestrijdwerpenomzijngewondenvriendtewreken.Dochdeaanvalwasreedsmislukt.Maardevolgendedag,toendewildewoedevanHermanvooreennuchtere,halsstarrigeverbitteringhadplaatsgemaakt,verklaardedecommandant:Datdorpmoetenwehebben!werddeaanvalopnieuwondernomenmetdecommandantvoorop.En....hetdorpwerdveroverd.

Destrijdkostteoffers.

Eenpaardagenlater,bijeennachtelijkeoverval,kreegCordeManeenschotinzijnborst.Omdepositievanzijnmakkersnietteverraden,gafhijgeenkik,maargingzostilalshijkonachteruit,vanwaarhijwerdweggedragen.CordeManwaseenheld;niettegenstaandezijn

53

handalverminktwasaanhetfrontvanJarama,washijtochopnieuwalsvrijwilligernaarzijnkameradenteruggekomenomtegenhetfascismetevechten.

HollanderPietwasde18eMeiinAlbacetegekomen

Hijstrompeldenogopstokken,toenhijdaarmetdeHollandsepolitiekecommissarisken-nismaakte.Ooktrofhijdaarhet transportHollandsezusters,—deverpleegstersNoortje,Jenny,Trudel,Jopieenanderen.

Hijkonnognietnaarhetfrontmaarhijwasderesponsable,deverantwoordelijkevoordeHollandseenVlaamsegroepen.Aldenieuwestrijders,diearriveerdenleerdenPietkennen,hijgafinlichtingeneninstructies,hijdeedbelangrijkwerk,maarhijvondhetvervelend.

HierwerdPietbijeenbepaaldegelegenheidzonderdathijhetwistgefotografeerddooreenEngelsjournalist.Eenweeklaterverscheendefotoindepersmetdebetiteling„Hollan-derPiet”.Sindsdienwerdhijnooitandersgenoemd,enPietvergatbijkanszijnoorspronkelij-kenaam.

Pietmoestvelemedischecommissiespasserenvoorhijdeartsenkonovertuigen,dathijgeheelgenezenwasenfrontklaar.HijreisdeperautonaarhetEscorial,waardestafderBri-gadelag.

Eenheerlijkweerzien.Pietwerdhartelijkbegroet,maarophetbureauvandestafwerdhem te verstaangegeven,dathijwachtenmoest tothetoffensief voorbijwas,wantmenachttehemnognietsterkgenoeg.HoePietookprotesteerde,Herbert,dechefvanhetbu-reau,wasniettevermurwen.

Pietwildeechternietdoellooswachten.

'sAvondskroophijindekeukenwagenenreedmeenaarhetfront.Wienooitaanhetfrontheeftgevochten,samenmet gelijkgezindemakkers,weetnietdebetekenisvanhetwoordwapenbroeder. Enhet zalmoeilijk zijn voorhemdegevoelens tebegrijpen,dieHollanderPietonderging,toenhijzijnkameradenweerzag,dieeruitzagenalsBosjesmannen,methunstaalhelmenenhunbaardenvanenkeleweken....

DebataillonscommandantKnutwasook indebuurt,maarPietdurfde zichniet te latenzien,uitvreesvooreenuitbrander.Maarhijkonnietrustigzijngenezingafwachten.Hijreed'snachtsterug,maar'smorgens,vertrokhijweermetdeauto'smeenaarvoren.ToentrofhijLudwigRennendeBrigadecommandantRichard....Hetwasnietmogelijkhenteontwij-ken,dusmelddehijzichbrutaal:

„Hierbenik,HollanderPiet,ikwilweernaarhetfront!”

MaarLudwigRennenRichardwarenbeidenvanmening,datPietnogwachtenmoest.Pietvloektealseenketter,maardatbaattehemallesniets.

ToenmelddePietzichbijzijnbataillonscommandantKnutensteldehemvoorhemtebe-lastenmethetvervoervanmunitie.AldusmaaktePiethethalveoffensiefnogmeealsver-antwoordelijkebijhetmunitietransportenafentoealsofficiervaninformatie....

Belangrijkwerk,maarafschuwelijkvervelend.

54

EindelijkwerdhetbataillonafgelostentrokdetroepnaarVillaAlba,eendorptenoostenvanhetEscorial.PietdroomdenogsteedsvaneenHollandseCompagnie,reedsvroeger inAlbacetehadhijermetVlaamsekameradenovergesproken.DezewildenwelmetdeHol-landerstezameninééneenheidvechten.OokhadmeninAlbaceteophetkaderbureauaanPietbeloofdomallestedoenomzospoedigmogelijkeenHollandseeenheidbijeentebren-gen.

MaarinVillaAlbahadPietgelegenheidomtesprekenmetLudwigRenn,metdenbrigade-commandantRichardenmetdenbataillonscommandantKnut.Richardvoeldeernietzoveelvoor,maarLudwigRennenKnutdestemeer.

Hetwasindietijd,datde13eBrigadewerdontbondenenalleHollanders,diehierbijwa-reningedeeld,kwamennaardeelfdeBrigade.

Pietwerdweercompagnies-commandanten....vaneenHollandsecompagnie.

Hoera!DeHollandsecompagniewasgevormd.

83Hollanders,6Vlamingen,enkeleDuits-OostenrijkersenderestSpaansekameraden.—

Nupaskoniederzijnkrachtenontplooien.Erwerdgeoefend,geduldig,zwaarenlang.Kos-tennochmoeitewerdenontzienomdemannenhetoorlogshandwerkteleren.Leren,oefe-nen,jelichaamstalen,datwashierhetparool.

Pietendeandereofficierenkregeniederedagdrieuurtheorievangoed-geschooldeoffi-cierenenzoleerdemendeeigentheoretischeenpractischetekortkomingenkennen,wantdat isheteerstnodigeomte leren.Destudiewasbovenalechtervruchtbaaromdat iederwist,datalleveroverdekennisdirectaandestrijdtengoedezoukomen.

Nooitzagenigemilitaireleerschoolijverigerengeestdriftigerleerlingen....

Eindelijkkwamhetbevel:marsbereid!

Inveletientallenvrachtauto'svertrokkendetroepen.Niemandwistwaarheendereisging.Naar Cordova?Naar hetAragon-front?Vele kilometerswerdenper auto afgelegd, daarnawerdallesovergeladenintreinen.

Destemmingwasgoed,deHollandersvooralwarenvolgoedemoed.Vierdagenenviernachtenhaddereisgeduurd,velelangetunnelshadmenmoetenpasseren,demannenza-genzwartalsnegers.Op22AugustusarriveerdemeninAlcaniz.Hetwasdusduidelijk:aanhetAragon-frontwachttedestrijd.Tweedagenkreegdetroeprust.DeHollanderszongenalleliederen,diezekenden,zevormdeneenprachtkoor.

Maarbovendeliederenvanhetvaderlanduit,klonkdekreet:OpnaarSaragossal

Piet keek zorgelijk: zijn wonden deden hem afschuwelijk pijn, zou hij de strijd kunnenmeemaken?

Kameradenkwamenvragen:„Piet,hoeishet?”

„Ikblijfbijdedienst!”

55

Op24Augustuskwamhetmars-bevel.

DatwasdemarsnaarhetQuintofront.Deeerstedagmarcheerdedetroep35K.M.Pietmarcheerdeaanhethoofdvanzijncompagnie,metongelooflijkuithoudingsvermogenon-derdruktehijzijnpijnen.

„Zingen,”riephij.

Ende jongens zongenvan „demooiemolen,” van „SarieMarijs”enalsdeblarenopdevoetendemannenpijnigden,dankekenzenaarhunkapitein,diemetsaamgeklemdetan-denvolhield.

ToenPietbijaankomstindevroegemorgentebestemderplaatse,zijncompagnieinspec-teerde,ontbrakener20%,diedemarsniethaddenkunnenbijhouden.

Maar voor Piet was het pleit beslist. Hij had veel te veel van zijn krachten gevergd, hijmoestonmiddellijkonderdoktershanden.Dr.Arco,diehemonderzochtkonnietgeloven,dathijzóhadkunnenmarcheren,enPietkreegeenongenadigeafstraffing.

Zomoest Piet afscheid nemen van zijn jongens. Ze lieten hem node gaan,maar erwasnietsaantedoen.

„NouPiet.houd-oe!”

„Verdomme,”zuchttePiet,„datiknujuistwegmoet!....”

DeHollandsecompagnietvochtdapperaanhetAragon-front,bijQuinto,toendestrijdleu-zeweerklonk:OpnaarSaragossa.DeveroveringvanQuintostaatopnaamvandeHollandseCompagnie!

BijBelchitewoeddelaterdegroteslag,waarvelen,ookNederlanders,gevallenzijn.Derij-envandeXleBrigadewerdenhiermet700mangedund.HierwerdookKrijnBreurgewond.

DappervochtendeNederlandersinhetgrotesuccesvolleoffensiefbijTeruel,indebarrekoudevandesneeuwstormenopdehoogvlakte.

KapiteinHollanderPietwasindietijdmetverlofnaarNederlandomzijnbeengoedtela-tenbehandelen.Zodrahijweerbehoorlijklopenkon,keerdeHollanderPietnaarSpanjete-rug.

InMadriguerasstaatHollanderPietweeraanhethoofdvandeHollandsecompagnie.Denaamvandecompagnieisnognietofficieelvastgesteld,maarzewordtreedsgenoemd:„DeZevenProvinciën”.Pietonderzoektdekwaliteitvanzijnmannen.Hijzetiederopzijnplaatsnaarkunnenenkarakter.HijzoektdeleidendekrachtenuitvoordeHollandseCompagnie….

DaarwasPietvanEtten,politiekgedelegeerdederHollandsevrijwilligers,gekozendoordemanschappen.Datwasdik inorde.DanhadhijKrijnBreur,devertrouwensmanderman-schappen,voortshadhij„KeesdeBaard”,dieaanhetBrunetefrontordonnansgeweestwasvanluitenantWiepKoopmans,dievollofoverhemwas….KeesdebaardwaszesjaarindeOost,hijheefteenuitnemendoriëntatievermogen,maarhijwillievergeenordonnanswor-

56

den,wantdankomthijteveelmetdebataljonsstaf inaanraking….Datbelemmerthet„or-ganiseren”.Nu,danneemtPietalsordonnans JanRoelvink,een jongenmetgrootverant-woordelijkheidsgevoel,bijalzijnmakkersgeliefd.Wouters,eenVlaamsekameraad,kiesthijtotadjudant.JanZomers,dejongesergeant,isbekendindehele13eBrigadeomzijndap-perheid.. Arie Riethof wordt compagnies-„sanitäter”. Op aanraden van de bataillonscom-mandantKnut,wordtHermannvandeHameraangewezenalsdeaanvoerderbijdemachi-negeweren.

Zo zettePietallenophunplaatsen.Grotehoop zettehijopWiepKoopmans, als sectie-aanvoerder.MaarluitenantKoopmansmoestteruginhethospitaal,wegenszwaretyphus-koortsen.

IngedachtenwasPietmetdeHollandsecompagnie„DeZevenProvinciën”reedsinhetge-vecht,enleverdehijvernietigendeslagenaandefascisten....

HetisZondag,gloeiendheet,eenrustdag.

Daarkomthetbevel:gereedvoordeparade.

Parade?DeHollandershoudennietvanparaderen.Waarisdatgoedvoor?DeDuitseka-meradenvoelenermeervoor,diehoudenvanmilitaireschouwspelen.

„Nogparaderenook?BenikdaarvoornaarSpanjegekomen?”zegteenderHollandsevrij-willigers.

KapiteinHollanderPietglimlacht.

„Binnenvijfminutenopgesteldaanhetbataillonshuis,”zegthij.Enhijvoegterbij,metbij-zonderenadruk:„Pasionariakomt!”

Nuspringendemannenop.Binnenvijfminutenwasdehelecompagnieaangetreden,alleswasinorde,niemandbehoefdeenigeaansporing,menlettewederkerigopelkaarskleding,opdatallenerzogoedmogelijkuitzoudenzien.

VoorPasionaria,demijnwerkersvrouwuitAsturië,deMadreEspanola.

Decompagniestaataangetreden.Staalhelm,koppelengeweer. Iederopzijnplaats.Pietcontroleert:

Allesinorde??

„Voorwaartsmars!”

DeHollandsecompagnieisdeeerste,diegereedstaat.Weldraishethelebataillonverza-meld.Andereeenhedenmarchereneveneensop.Straks isdehele11eBrigadehieropge-steld.

Ophetpleinstaateengrotetribune,gedrapeerdmetdeSpaansevlag.Daarstaatdegroteloudspeaker op een vrachtauto gemonteerd, die de menselijke stem honderdvoudig ver-sterkt.

Machinegeweren staan voor de tribune in parade-linie opgesteld,— daarnaast de anti-tankkanonnendeheleelfdeBrigadestaatgereedomPasionariatebegroeten.

57

Indrieauto'skomendegasten.

OnderhenisPasionaria,rustigstaptzouitdewagen,zeisinhetzwartgekleed.

„Presenteergeweer!”klinkthetoverhetplein.EndeheleelfdeBrigade,duizendenvrijwil-ligers,vanvelenationaliteiten,presenterenhetgeweervoorDolores,voorPasionaria.

Deofficierensalueren,metdegroetvanhetSpaansevolksfront.

„Saludcompaneros,Internacionales,Espanoles!”groetPasionaria.

Eengolfvanontroeringgaatoverdemannen.Detranenspringenindeogen.DeSpaansevlagwappert,detribuneismetrooddoekversierd.Dekanonnenglinsteren,delopenblin-kenindezon.

Debrigade-commandantRichardbegroetPasionaria,endaarnaspreektgeneraalWalter.Hij spreektRussisch, zijnwoordenworden inhetSpaansvertaald.HijbrengthuldeaandedapperheidvandeelfdeBrigade,spreektoverdeinternationalesituatie....

MaarallenwachtenopPasionaria.

Alszenaarvorentreedtbarsthetlos:„DeInternationale”,intwintigtalen.Endaarnaklin-kendekreten:

„VivaPasionaria!VivalaMadreespanola!”

Vijfminutendurendeze toejuichingen.Danbegint ze tespreken.ZijbrengtdedankvanhetSpaansevolkoveraandedapperestrijders,dietegendegeweldigeovermachtvanDuitsen Italiaansoorlogsmateriaal standhouden.Zeprijsthunopofferingsgezindheid, zebrengtookdankaandevrouwenenkinderen,diehunmannenenvadersafstondenvoordestrijd.

Zijgeeseltmetbijtendespotdeniet-inmengingspolitiek,waarvanLeonBlumdegeestelijkevader is. „Maar,” roept zeuit,wijzendnaarde kanonnenenmachinegeweren, dieophetpleinstaanopgesteld,„hierstaanonzewapens,dewapensvanonsvolkomzijnrechtenteverdedigen.”DankbrengtPasionariaaandevolkerenvanRusland,diedeSpaansevrijheids-strijdsteunen.

„VivaRusia!”klinkendekreten.

Duizendenblikkenopnaardegestaltevandezearbeidersvrouw,decommunistischeleid-ster, enallen zijnbereid voorhaardoorhet vuur te vliegen.Metontzaglijke,bezwerendekrachtroeptPasionariauit:

„Unidad!Unidad!Unidad!”

Deeenheid!Verenigdalleenkanmenwinnen.ZijzetuiteenwaarvoorhetvolkvanSpanjevecht.Hetvolkdeeduitspraakdoormiddelvandeverkiezingen.Maardereactionnairen,dekapitalisten, de grootgrondbezitters, de officierenkliek wilden de uitspraak des volks nietaanvaarden. Ze kwamen in opstand tegen de wettige regering, tegen de wet, tegen hetrecht,tegendedemocratie....Ennuheefthetvolkzijnkeuzegedaan.Hetwilzichnietbuk-kenonderhet jukvandeonderdrukkers,hetvolkheeftbeslotentotdestrijd.Devrouwenzeggen:beterdeweduwevaneengevallenheld,dandevrouwvaneenlafaard.

58

„Hetisbeterstaandetesterven,danopdeknieënteleven!….”

DewoordenvanPasionariahaddeneenfellegloedontstokenindehartenderduizenden.

Detroepenmarcheerdenaf.

DecompagniederNederlanderszong:

„Ga,gaMarianne.

Voeronsaan,verlos'demaatschappij

Nuvantyrannenenmaakonsvrij

Enmaakonsvrij!”….

vvv

DeHollandsecompagnie„DeZevenProvinciën”isuitverkorenvoorvrijscharenwerk.Ope-rereninvijandsland.

Derepublikeinselegerszijnopdeterugtocht.

NaTeruel-BelchiteginghetnaarCaspe.EnvanCaspenaarMoradeEbro.

InCaspetreedtdeHollandsecompagnievoorheteerstofficieeloponderdenaam„DeZe-venProvinciën”.

Datwas26Maart.

„Vandaagwasheteengeluksdagvoormij.”schreefopdiedagWilhelmTeerinh.„IkleerdeHollander Piet kennen.Wijwarenwederzijds blij. Hoewelwij ons vroeger nooit getroffenhadden, voeldenwewatweaanelkaarhadden. Ik kendehemuit verhalenalseen reuze-capitanenhijhadvanmijookgehoord.Ikwasblijenhijvertrouwdemij….”

„Hetwerdtijd,datjeterugkwam!”zoobegroettenTeerinh,KodeLugtenArieVogels—de„driekaartvanhartenaas,”HollanderPiet.

„Ikbeneral,'“zeiPiet,„opmijkunjerekenen!”

„Oponsook,”antwoorddeWilhelmTeerinh,enhijgafHollanderPieteenkippenbout,diehijjuistaan'tbradenwas....

Veertien andere Hollandse vrijwilligers kwamen uit het hospitaal terug. Onder hen wasKeesvanMaren,dieinAsturiëgevochtenhadennupolitiekcommissarisvandecompagniewerd. De compagniewasweer op volle getalsterkte, hetmoreelwas op peil, demannenhaddennieuwekleren,zewarenvolkomenuitgerust.

HetgingeromdestootvanhetFranco-offensiefoptevangen.

Derepublikeinsetroepentrokkenterug.

HetdorpMicanenzaisdoorderepublikeinenontruimd,hetistehaastiggegaan.Munitieisnoginhetverlatendorpachtergeblevenendebrugisnietopgeblazen.

Decompagnie„DeZevenProvinciën”haaltdemunitieenlaatdebrugspringen.Eenuurla-terruktdevijandhetdorpbinnen.

59

KapiteinHollanderPietzoektverbindingmetdeSpaansebrigaderechtsvanhem.EnlinksvanhemopereertdeSpaansecavalerie.Decompagnieblijfthiervechten,houdtvierdagenlanghaarstellingenvast.

Maardandreigtdecompagnie„ingeflankt”teworden.Zemoetterug.GeneraalWalteristothendoorgedrongen,mettweeauto's,bewapendmetmachinegeweren,omzichteover-tuigenvandesituatie.

„Julliemoetenterug!”gelasthij.

Nubeginnende terugtochtsgevechten.Moorseen Italiaanse infanterie, fascistische troe-pen met vliegende vaandels marcheren met hele bataillons door het gebergte. Blijkbaarvermoedenzeniet,dathiernogrepublikeinsetroepenzijn.

Pietbrengtzijncompagnieachtereenberghelling,brengthetanti-tankkanoninstellingendemachinegeweren.

Devijandruktop,Pietoverzietdesituatie,—voorhemisnogeenstukvrijveld,daarach-terligteenheuvelkam.Diebiedtverdedigingsmogelijkheden.

„Voorwaarts,ZevenProvinciën!Adelante!....”

WatwilPietnubeginnen?

„Voorwaarts,” buldert Piet, „hier zijn we aan 't front, hier wordt niet gediscussieerd!Voorwaarts!....”

Decompagniestormt,onderoorverdovendgebrul.

HollanderPietenTeerinhvoorop—DeMorenvluchteninpaniek.

MaarspoedigkomendeMorenweeropzetten.Teerinhbestookthenmethandgranaten.FransVaasvloekt,dienieuweTsjechischemachinegewerenzijntegecompliceerd,nuishetzijneweerdefect.

Piethelpthetinordebrengen.

Eenhelsvuurbarstlos.FransVaaswordtgetroffeninzijnbeen.

„Galiggen,”waarschuwtPiet.

Pietgaatopderugliggen,schuiftnaarhemtoe,pakthembijdebenen.AnderekameradentrekkenPietaandebenenenhalenbeidenuithetvuur.

FransVaasvloektalseenrazende.

Alshijzichweerinveiligheidvoelt,zegthijplotseling:

„Piet,morgenismijnjongenjarig!”

„Gefeliciteerd”,zegtPiet.

Deterugtochtgaatthansinsneltempo.Decompagnieheeftdeverbindingmethetbatail-lonverloren.Pietheeftnog47man,waarmeehij zichaansluitbijhetbataillonLincoln.—MaarhetbataillonLincolnneemtteveelkoersnaarrechts.Omdrieuurindemorgen,zodrahetlichtgenoegis,raadpleegtPietdekaart.Hijblijktgelijktehebben,naarVillaAlbamoe-tenzeeenandererichtingkiezen.Maarnaeenpaaruurvernamendemannen:VillaAlbaisreedsdoordenvijandbezet.

60

Menneemtthansoverdebergen,inhemelrichtingkoersopGandesa.

Maarplotseling,zodraeenbergtopuitzichtvrijlaat,ziendemannengeweldigerookzuilenopstijgen.

„Watisdat?”

„Gandesastaatinbrand,”zegtPietkalm.

Datbetekent,datdemannenopnieuwvankoersmoetenveranderen.NuinderichtingvanMoradeEbro,doordebergen,doorontzettendmoeilijkterrein.

„MaarHollanderPietbrachtonsoveraldoorzonderveelgewondenofdoden.Veeljongenshebben wij verloren, doordat ze oververmoeid waren en achterbleven,” schrijft WilhelmTeerinh.

InMoradeEbrovonddecompagniehetbataillonterug.DaarwasKnutendehelestaf.

HiertoondeLeenTrip,deSanitäter,watvooreenkerelhijwas.Ondankshetfeit,dathijóókdoodmoewas,verbondhijdevoetenvanalzijnkameraden,metverbandgaasentalk-poeder.

De volgende dag trokken de republikeinse troepen terug over de Ebro. En ze lieten debruggenindeluchtvliegen.

Pietdraaidezichomenschuddedevuisttegenhetfascistischegebied.

„Wekomenterug!”voorspeldehij.

Enhijtrokmetzijnmannennaarstellingen,dieonbereikbaarwarenvoordenvijand.Datwas,zoalsdekameradenzeiden:„eenZondagsfront”.

Daar, indeinstructiestellingenbegontoendetijdvanoefenenenvoorbereidenvoorhetgroteEbro-offensief.

Maardatisreedsindebeideeerstehoofdstukkenbeschreven.

61

VIJFDE HOOFDSTUK

HollandseartillerieNederlandse strijders vochten ook in het Spaanse volksleger als artilleristen. Nap. van deBrinkkandaarvanvertellen,wanthijwasbijdeHollandseploeg,bij „heteerstegeschut.”Hetwas inApril toendeRussischekanonnengekomenwaren.Defascistenwaren,hoewelnochschuchter,hunaanvalopMorellabegonnenenzebrachtenontzettendveelmateriaalenmensenoverdestraatwegForcallnaardezesector.

Dagennachtkonmenhuntransportenzienvoorbijtrekken,nietsstondhunindeweg.Zehaddenzelfsdebrutaliteitdeautolichtenfeltelatenschijnen.Ditalleswerdbemerktdoordewaarnemingsposten.

Maardebatterijwasmachteloos.

Degoedekanonnen,kaliber7½c.M.,reiktennietzóver.Watmoestenzedoen?

Toenkreegdecommandanthetdenkbeeldommetéénstukgeschut ineenvoorgescho-venstellingtegaanomaandehuidigetoestandeeneindtemaken.

NauwelijkshadNicoditgehoordofhijboodzichinnaamvanhetHollandsegeschut—dattoentertijdnoghettweedewas—vrijwilligaan.AlleHollandsekameradennamenditgeest-driftigoverenondersteundenhetaanbod.

Mededoorhetfeit,datdeHollanderstoenreedshetsnelstewerktenindebatterijThäl-mann,kregenzijhunzin.Enzotrokhetkleinegroepjevergezeldvanobservatie,telefonisteneneenSpaanse„Sanitäter”indegrauweochtendureneropuit.

Hetwasnogneveligopdeplaatsvanbestemmingendeartilleristenkondenzichnognietgoed oriënteren.Maar bij het aanbreken van demorgenwas het „Schwanzloch” gereed,terwijlereenschuilplaatsvoorartillerievuurenvliegtuigbommenalshetwarereedsgegra-venwas.

Weldralagendegranatengereedenhetwasinmiddelsookreedszólichtgeworden,datzedesituatiekondenoverzien.

Hetwasintussenbeginnentemotregenen,watweldraovergingtoteenfiksbuitje,datdeHollandersnunietzoheelgoedopdemaagvielendetelefonistennogminder,dienamelijkzojuistdeleidinghaddengelegdnaardeobservatiepost,diezichbovenopdegrotebergindeeersteliniebevondendievoordeartilleristenheelgoedzichtbaarwas.

Linkswaseenkleinereberg,rechtslageendiepravijn.

Datdiebergdaarwas,zoudemannen,naar laterbleek,bewarenvooralgehelevernieti-ging.

62

Aannietswasechtertezien,datmenhiervlakachterdeliniewas.Zelfsgeengeweerschotwerdgelost.

Demannenbegonnenongeduldig teworden,maar het duurdenog tot elf uur vóór heteerstebevelomteschietenkwam.

Metelkschotsteegdaarnadespanningdermannen.Haddevijandartillerieenwaar?Hoewasindatgevaldepositiegekozen?....

Hetantwoordlietnietlangopzichwachten.

ReedsnahetvijfdeschotklonkhetuitdemandvanNico:

„Dekken!”

Ersuisdeietsoverdehoofdenmethetijselijkegeluid,datdemannenvananderefrontge-vechtenreedsmaaraltegoedwenden.

Krakendbarsttedegranaatinhetravijnuitelkaar.

De fascisten begrepen blijkbaar de bedoeling niet, want het bleef voorlopig bij dit eneschot.

InmiddelswarendeHollandseartilleristeningeschotenenerkwameenrustpoosmethetbevel:

„Allemanbijhetkanon!”

Zówas daar de tijd voor een piraatje, hetgeen echter ontbrak. Tegen twaalven aten demannenbroodendronken ze koffie alsof zewerkerswarenop eenof ander gemoedelijkkarwei.

Maardaarnaginghetwerkelijk„los”!

Hetgeschutwasopdestraatweg ingeschotenenhetmomentwasgekomenomaandievervloektetransporteneeneindetemaken.

„Geeftacht!”klonkhetdoordetelefoon,„laden!”

ZoalsNicodatkan,zókan'ttochgeenanderenreedshadHarry'ttouwindehanden,omop'tbevel„Vuur!”zijnplichttedoen.Daarschreeuwdedetelefonisthetreedsentegelijker-tijdvlooghetprojectieldeloopuit.

Erkwamgeenantwoordvanbovenenwebegrepen,datwe'tdoelgemisthadden.

„Jammer!....”

Maardadelijkdaaropklonkhetdoordetelefoon:

„Achtung!Vrachtauto!Drieschotensnelvuur”!

Alsdebliksemwerktendemannenentriomfantelijkklonk'tvanboven:

„Middenindevrachtwagen!”

Enzoklonksteedsweernaenigetijdwachten:

„Achtung!Vrachtauto's!”

63

DeHollandsejongenshaddenvoldoeningvanhunwerk.Nadetweedevrachtautovolgela-denmet infanterie, inpuintehebbengeschoten,zagenze,datdevijandeindelijkhadbe-grepenwaarhetomging.

Weldravloogereen regenvangranatenuithunsnelvuur-kanonnen,waarvanvelenhunwegvondeninhetravijnomdaarmetdoffe,luid-weerklinkendeknallenuiteentebarsten.

Komischhoedemannenreageerden.

Joop zochtopeengegevenmomentmeteengranaat in zijnhanddekking ineenkleineloopgraaf.NapvandeBrinksmaktezichzelftegendegrondomdathijduidelijkeengranaathoordekomen,terwijlerjuistopdatmomentgeenvuiltjeaandeluchtwas….

Tochvroegendemannenzichafhoeditafzoulopen.

Rudireageerdedoortezeggen:

„Wemoetenzemaaropvangenenteruggooien!”

PlotselingklaardehetgezichtvanNicoop.

„Jongens,maakjenietbezorgd.Kijkeensnaaronzestellingenennaarhetschieten.”

Hetwaszeeropmerkelijk.

Degranatenexploideerdentegendebergnaasthen—wat eenwolkvanstofensteenophendeedneerkomen—ofinhetdieperavijn.

Hetstukwasonbereikbaarvoorhetfascistischevuur.

„Snelvuur!”werdgecommandeerd.

Metzevenschotenwasdewegonklaargemaaktendemannenmaakteneenvreugdedansomhunkanon,ondankshetwoedendegeblafvandefascistischekanonnen.

Defascistenzagenhunonmachtinenverlegden'tvuurnaardehogebergwaardeobser-vatiepost zat.Watwerddiebergbeschoten.Bij elk schot kwamonzewaarnemervoordedagengesticulerendmelddeLeo:

„Hetishierheet!”

Maardemannenbijhetkanonlachten.Joopzeizelfs:

„Zijmoetenookhundeelhebben!”

De commandant liet wachten totdat er verschillende vrachtwagens bij de breuk in destraatwegstonden,ennietvoor-ofachteruitkonden.

Onzeschotenknaldeninrazendtempoenverwoestteniederevrachtautoentoenwashetwelletjes.

Hetwas6uurendegranatenwarenverschoten.

Tegendonker gingNap. vandeBrink enHarrie naar de jongens vande infanterie. FijneSpaansekameraden,dievolvreugdewarenoverhetschietenvan„heteerstegeschut”.

Napvroegwaaromerenkeledagengeledeneenbergverlorengegaanwas.Maartegelij-kertijdvoeldehij,datdezevraaghardindeorenmoestklinkenvandezejongehelden.

64

Ze verzekerden, dat zij, als ze zulke kanonniers achter zich hadden gehad, geen metergrondzoudenhebbenprijsgegeven....

DeHollandseartilleristennamenhartelijk afscheid vanhunSpaansebroeders, ’sAvondskeerdenzeterugindestelling,zewarenvermoeid,verhongerdenverregend.

MaardeHollandseploeghadhaarkrachtbewezenensindsdietijdheettemenhaar:„heteerstegeschut”.

SOLDATENENKINDEREN.

„Jongens,'tisinorde!”

MetdezewoordenkwamGerrithijgendbijdeanderevierneervallen.

„Depapierenzijnerenna'tetenvertrekkenwe!”

Rinus,Nico,HarryenNapsprongenhaastigophemtoeenlietenzichde„salvoconducto”,hetvrijgeleide,tonen,dathenhetrechtgafommetvijfHollandersennogtweeDeenseka-meradende kinderkolonie te bezoeken,waarvandebatterij Thälmannhet peetschaphadaanvaard.

Zozoudendeartilleristendusalsdelegatienaardekinderkoloniegaanomdekleinentegaanzien,waarheeldebatterijzichvoorinteresseerde.

DemannensprakenafmetdetreintegaanendirectnahetetengingenzeopwegnaarhetstationnetjevanLyrida,omdebeurtdezakmetbroodtorsend,bestemdvoordekleu-ters.

Iederdie indezeoorlogsjarenweleensmetdetrein inSpanjereisde,weetwatzo’nreisbetekent.Natuurlijkgingdetreinnietom7.45,hetwerdhalftienvoordetreinvertrok.Dewagonwastjokvol,drievandedelegatiehaddenalleeneenzitplaatsgekregen,doordatzezichdoorhetcoupé-raampjehaddenlatenglijden.HarrysteundemeeropdedikkedijenvaneenValenciaansemoeder,—diebovendiennoghaararmenvolhadmethengselmandjes—dandatervanstaansprakewas.Enzokwamdestoet,bijelkgehucht stoppend,omhalftwaalfinValenciaaan.

Hetuitstappenkosttenogveelhoofdbrekens,maartoenGerrit—dieondertussenreedswegwasgegaanomteinformerenhoelaatdetreinnaarVillenaging—terugkwam,was'tspangereed.

Alleendebroodzakscheenenkeledeukentehebbengekregenindealgemenedrukte.Inrazendtempoliependezevennaardetram,ennanogeenkeerdeverkeerdekanttezijnopgereden—waaruitmenkanopmaken,hoegoedSpaanszereedsspraken!—kwamenzezwetendophetgroteperron.

Hierkwamdepech.

Deconducteurvertelde:

„Devolgendeverbindinggaateerst'smiddagsomvieruur.”

65

Alseenkoudwaterdoucheondergingendemannendezemededeling.DaarstondenzenuendeDeensekameraadOllemompeldeietsvan:

„Siempremanana!”—altijdmorgen….

Debeambtewasblijkbaaronderdeindrukgekomenvandeteleurgesteldegezichten.

„Vannachtomdrieuurgaatereenposttreinenalsdekameradenzinhebben....”

Dejongenslietenhemnietuitsprekenengavenhem,,'nanti-tankie”,ofteweleensigaret.

Daarzenogruimtweeuurdetijdhadden,atenzeeenbeetjeenlegdenzichopdekeienvanhetperronteslapen.

NapvandeBrinkvoeldezichjuistopz'neigenslaapkamertjeinHolland,toeneenonzachteporinzijnribbenditvisioenverdreef.

HetwasRinus:

„Komjongens,wegaan!....”

In'tdonkeroverderailsvallendenstappendbereiktenzedeposttrein.Hierwasheteenontzaglijkedrukte.Iedereenwildemee.

Allebeschikbareplaatsenwaren reeds inbeslaggenomendoormilitairen, vrouwen,kin-derenenz.Tweemanvandedelegatiegingenopdebufferszitten, terwijlanderenophetdakplaatsnamen.NicoenNapvondennogeenplekjeineenwagonenzevleidenzichneerop de planken. In Spanje hadden demannen al heelwat soorten dons onder zich gehad,maartoendelocomotiefzichinbewegingzette,begrepenzedatditeenraarreisjezouwor-den.Maareensoldaatslaaptoveral,entoenNapvandeBrinkzijnogenopende,warenzenog10K.M.voorVillenaenbegreephij,dathijvastgeslapenmoesthebben.

Hierwas 'tuitstappen,aandekantvandeweggaanstaanenop 'nautowachten.Langduurdeditnietenomelfuur'smorgenswarendekameradenopdeplaatsvanbestemming.

VillenaiseenplaatsjewaardebatterijThälmannreedsvroegergelegerdwasenhierwaseendiepekameraadschapontstaan,die,hoeweldebatterijreedseenjaarwegwas,zichnunogdeedgelden.Vanalle kanten kwamendeoudebekendenenaan vragenen vertellenwasgeengebrek.En 'tbleefnietbijpraten,meteenglaswijnwerddeoudevriendschapopnieuwbezegeld.GerritenRinustrokkeneropuitomvooretentezorgen,Nicogingnaarzijnmeisje,HansgingmetdeDeensekameradenslaapkamerszoeken.NapvandeBrinkech-terluisterdeinhetgrotecafévandeU.G.T(deVerenigdeVakbonden)naareenoudeman,dievioolspeeldeenlangnietslecht.Omdathijthuisookindieschonekunstgeoefendwas,namhijhetinstrumentevenvandenoudeoverenspeelde.Totzijnverbazingwerdhetplot-seling doodstil in het café en aanhet slot kwamer een geweldig applaus. Bij het tweedenummerkwamenNap'skameradenbinnenendiezagendaarplotselinghunkans.DetabakwasopdereisalsweggesmoltenennugreepGerrit zijn„bloedblaartje”vanhethoofdenvoorhendappere frontsoldaten, regendehet sigaretten.... En zo kondedelegatie de vol-gendedagdereisnaarBiarvoortzettenmetgevuldetabakszakken.

TeBiaraangekomenbegavendemannenzichdadelijknaarhetkindertehuis.Dezakmetbroodkwammeteenbonsopdegrondterechtenhunstemmenklonken:

66

„Holasalud!....“

Voorlopigwaserechternietstezien,alleenkondenzeachter'thuishetgejoelvanspelen-dekinderenhoren.NicowasjuistvanplanereenpaarSpaansewoordenuitteslingeren,diewijzenmoestenophunaanwezigheid,toenzeeenkinderkopjezagenverschijnen.Maarin-plaatsvannaarhentoetekomendraaide'tzichomenliepsnelheeninderichtingwaarhetgejoelvandaankwam.

Rinuszei:

„Dieisbangvoorons”.

Plotselingwerdhetgeluidsterkerendirectdaaropstormdenereen20-talkleinenophenaf,diehenomdehalsvlogen.

„CamaradosThälmann”,datwarendewoorden,dieNap,bijna stikkendonderdeomar-mingvantweekleuters,konverstaan.

Daarkwamderesponsableendeordewerdweerenigszinshersteld.Arminarmmetdekinderenennogeentjeopdenek,zowerdhetgebouwbezichtigdenvooralhetschoolwerk.Speciaaldewandkrantenhaddendeaandachtvandesoldaten.Zeschaamdenzicheenbeet-jevoorhuneigenmaakselopditgebied.Dezewandkranten stondenvolmetartikelenentekeningen,allekinderenhaddenhieraanmeegewerktvanafdekleinste(3jaar)totaandegrootstevandebeschermelingenderbatterijThälmann.Directdaaropvolgdederunnaarhetzwembassinendekinderen inhetwater.Natuurlijkwerdendesoldatennietgespaardengolvenwatervlogenhunomdeoren.

Maarhetmooistekwamnog.

Na'teten,—waarbijiederdersoldatenzichalseenvadervoelde—zoudendekinderenwatvoorhunpeetvadersopvoeren.

Enhetwasnietzó,datjeJantje,dietochzoaardigzingenkan,eersteencentmoestgevenvoor-ie eenmondopen zou doen.Hier zongen en speelden de kinderen, niet alleen voorzich-zelf,maarookvoorhungrotebroersenvanafdemuurkekendetrouweogenvanhunbatterij-chefErnstThälmann,diedaar,inborstbeeldgetekend,hing,ophetgezelschapneer.

Dekleinengavenhunkinderlijkheid,hunspeelsheiden….'tbegripvanhetleed,datdefas-cistischehordeoverhetschoneSpanjeheeftgebracht.Zodatdehardesoldaten,deinterna-tionalisten,detranenindeogendrongen.

Nietvansentimentaliteit,o,neen,maarzevoeldenhetnupasgoedwaarvoorzeaandefronten waren. Ze voelden, dat de strijd ging om een heerlijk, gelukkig, jong mensenge-slacht....

Hetwerdsnel7uurendemannenmoestengaan.Dekleinenbegeleiddenhennaarhetstationnetje.Daarslaagdenzeerinomvandesoldatenallefoto's,diezebijzichhadden,teverkrijgen.VooralHarrywerdhierbijhetslachtofferentoenhettreintjepuffendhetperronbinnenschoofkwamhetafscheid.Datwasnietgemakkelijkendekelendermannenwarenalsgesnoerd.

ToendetreinzichinbewegingzetteklonkhetliedvandeInternationaleBrigade….

67

LangkekendesoldatennaardewuivendearmpjesendeDeensekameraad,nogvolvanwatzeallenhierhaddenmeegemaakt,druktehetvoorhenallenuit:

„DitwasmijnmooistedaginSpanje!”

Demannenvoeldendezewaarheidendachtenaandelaatstewoordenvandekleinen:

„VivalabateriaThälmann

VivasucoloniaenBiar!….”

68

ZESDE HOOFDSTUK

HetHollandsehospitaalHetdorpVillanuevade la Jara, indeprovincieCuencagelegen teltongeveer2400 inwo-

ners.Hetmooistegebouwvanditdorpwerd ingerichtalshospitaal.Voordienhadhetaanfascistentoebehoord,diegevluchtwaren.Ermoestontzaglijkveelaanhetgebouwwordenverbouwd,60kameradenwerktenerdriemaandenaanomhetzovertebrengen,dathetinMei1937inbedrijfkonwordengenomen.InJuliwerdhethospitaalzwaarbelastmet233gewondenvanhetfrontvanBrunete.Dat

warenerzelfsdriemeerdanerbeddenbeschikbaarwaren.Operatieswerdengedaanmetbehulp vanden chirurguitAlbacete, dr. Serelmann.Dezedokter oefende tegelijkertijd dedorpspraktijkuit,wantdevroegereartsvanhetdorpwerdalsfascistgearresteerd.Dr.Se-relmannheefteenongeëvenaardewerkkracht,wanthij treedtnaast zijnwerkalsgenees-heerooknogopalstolkenalssprekeropvergaderingen....HetwaseenordervandeleidingvandegezondheidsdienstvandeInternationaleBrigades;

gedateerd3October1937,diegelasttehethospitaalVillanuevadelaJarainCuencatoteenHollandshospitaaltemaken.Dr.Voet,dietotdietijdinAlbacetehadgewerktwerdtotgeneesheer-directeurbenoemd,

IsvanCrefeldwerdadministrateur,AnnieScafhoofdverpleegsterenTimmermanswerdpoli-tiek-commissaris.De verdere kerngroepen zouden ook geleidelijk aan,Hollandsworden gemaakt, b.v. het

keukenpersoneelendegediplomeerdeverpleegsters.Omstreeksmidden-Novemberwerd Dr. Voet, die graag naar het frontwilde, vervangen

doorDr.vanReemst,diezevenmaandenaanhetfrontalsbataillonsartsdiensthadgedaan.Omdietijdheerstenerindegarnizoenenkleineepidemieënvanroodvonkentyphus,bo-

vendienwarenerinhetnabijgelegendorpenigegevallenvanmazelen.Omeenverdereuit-breidingvandieziektentegentegaanwerdhetHollandshospitaalals isolatie-eninfectie-hospitaal uitverkoren. Hiervoorwas het uitnemend ingericht,want het had vele grote enkleinekamers,waardoormendeafzonderingvandepatiëntenprachtigkondoorvoeren.Inmiddels kwamen er ook 40 kameradenmet tuberculose, diemen voorlopig ookmaar

naarhetHollandsehospitaalbracht.Natuurlijkmoestenvoorhenspecialeisolatie-verblijvenwordeningericht.Voorditdoelgebruiktemendriezalen.Echterhetklimaat inVillanuevableekvoordetuberculosepatiëntennietgunstigvoorde

genezing,daarombrachtmendeziekeninhetmiddenvanDecembernaarBenisaover,indeonmiddellijkenabijheidvandeMiddellandseZee.—Erwerdeen specialekamer ingericht voorverdachteangina-gevallen, tweekamersvoor

mazeleneneengrotezaalvoorderoodvonkpatiënten.Datwarenerweleenvijftiental,dieuit het garnizoen Quintanar kwamen, voorts waren er nog drie kamers voor de typhus-

69

gevallen,ookeenvijftien-tal,dieuitdiversestrekennaarhetHollandshospitaalwarenge-zonden.Behalvedebovengenoemdebesmettelijkeziektenwarenernatuurlijkooknogpatiënten

aaninterne,nietbesmettelijkeziekten,alsmedechirurgischegevallen.DeHollandsezusters,goedgeschooldengeïnstrueerd,volbrachtenhunwerkmetliefdeen

overwonnen allemoeilijkheden. Het nacht- en eetgereiwerd natuurlijk ook geïsoleerd engedesinfecteerd. Instructies voor de behandeling en voorschriften voor bezoekerswerdenaangeplakt.(Zemoestenhunhandenwassen,etc.)Eenkamervoorhetdesinfecterenwerd ingerichtvoorhet linnengoed,onder leidingvan

Dr.BilgervanhetHygiënischeinstituutinAlbacete.Dekamerswerdenregelmatigmetfor-maline-apparaten ontsmet. Er werd geregeld gebaad (ook geïsoleerd) dit gebeurde doortweegeoefendekameraden,dieinhethospitaalwerdenopgenomenenzeergoedhuntaakvervulden.Hetgelukteopdezewijzeheelspoedigdeepidemiënindegarnizoensplaatsenteliquide-

ren.Erkwamnogmaaréénzendingvanmazelen-enroodvonkpatiënten;detyphusgevallenkwamensporadischvoor,dezekwamenuitverschillendestreken.Een grote steun voor het Hollandse hospitaalwas het hygiënische instituut in Albacete.

Menkondedikwijlsmoeilijkedifferentiaal-diagnosedooreennaderonderzoek,waarvanhetresultaatreedsnatweedagenwerdgemeld,bevestigenofontkennen.Alsmenbedenkt,daterenkelegevallenvanMalta-koortsenmalariavoorkwamen,kanmenbeseffenwelkgrootnuthetHollandsehospitaalhiervanhad....HetHospitaal,deinrichting,dewerkers,allenwarengereedvoordetaak,maarvoorlopig

kwamenalleennogmaarchirurgischegevallenvangewondenoflievergezegd,kameraden,dieeenchirurgischenabehandelingnodighadden.DezemakkersverteldenvandesuccessenbijTeruelenhetHollandsehospitaalbeweeshoedoorhet intensievewerkenvanhetver-plegend personeel, de kracht van het Spaanse volksleger kon worden versterkt. Op hunbeurtversterktendegewondekameradenookweerdegeestvandewerkers inhethospi-taal. Dit geldt vooral voor den nieuwen politieken commissarisKees vanMaren, die achtmaandenaanhetfrontvanAsturiëwasendusdefront-mentaliteitgoedkende.HijleverdeprachtigwerksindshijomstreeksKerstmisinhetHollandseHospitaalkwam.TegenheteindevanDecemberwerdervoorhetdorp(ongeveer1200inwoners)eenkin-

derfeestgeorganiseerd,samenmethetbataillon.Dekinderenkregenbehalveeenprettigenamiddag,ookgeschenkenbestaandeuitkleding,schoeisel,alsmedelekkernijen.Naaroud-SpaansgebruikwerdopOudejaarsavondhetpersoneelvanhethospitaaldoordedorpsbe-volkinguitgenodigdenonthaald.Hetwaseenprachtigeavond,eentoneelgroepuitCuencatradopenaanheternstigegedeeltevandeavondwerdmedegewerktdooreenvertegen-woordigstervandeRodeHulp,alsmededoordepolitiekecommissarissenvanhetbataillon.Bijdezegelegenheidbleekweereenshoebelangrijkhetsamenwerkenwas,tussendein-

ternationalekameradenendeSpaansevrienden.Voorallen,diedieavondbeleefden,zalhijonvergetelijk blijven, en de banden met de dorpsbevolking werden nog inniger aange-haald….

70

HetHollandsehospitaal hadeen „Hollandse keuken”.Daarwerkten vierHollandse koks.Voorongeveer40ziekenwerdeendieetafzonderlijkgereedgemaakt,voormaaglijdersb.v.vlees-enzoutloosdieet,voortyphuspatiëntenenz.DathetdenadministrateurvanCrefeldgelukteondanksdemoeilijkhedenvandelevensmiddelenvoorzieningsteedsnogafwisselingtebrengeninhetmenu,werddoorallenzeergewaardeerd.—InDecemberkwamzusterPeeksuitHollandterug,diedeleidingopzichnamvandehuis-

houding, vanhethuispersoneel ende zorg voorhet linnengoed. Zij slaagdeer in omvelegoedeverbeteringenintevoeren.Erwasookeencantinedieweleenechtedorpswinkelleek.Hierkonmenpull-overs,sok-

ken,enallerleianderenuttigedingen,dievooreensoldaatonmisbaarzijn,kopen.Debibliotheekwerdgoedverwarmd,weliswaarwarenernietgenoegboeken,maarerwas

tocheengoedradio-toestel.Indegrotetuinkonmenschapenenvarkenszienwandelen.DeveestalwasopHollandse

wijze ingericht, ruimen zindelijk.De slagerenallebewonersvanhethospitaal steldenditzeeropprijs.EenHollandsetuinmanverbouwdegroentenopeenstukgrondvan100bij60meter.Er

ontbrakenalleenbloembollen,anderszoumenzichinhetvoorjaardetulpenveldenhebbenkunnenvoorstellen.HetHollandsehospitaalbeschikteovertweeartsen,15verpleegsters,waarondertweege-

diplomeerde apothekers-assistenten, één technisch laboratorium voor gezondheidsdienst,twee Roentgen-apparaten, een pneumothorax-apparaat, vele kisten medicamenten, ver-bandmateriaal en verbandpakjes (aan het front waren ze bekend: „Utermohlen snelver-band”). Er ishierprachtigwerkverricht;hetHollandsehospitaal vanVillanuevade la Jaraheefthetbewijsgeleverdvandeinternationalehulp,vandesolidariteitvanHollandmethetheldhaftigevolkvanSpanje.

71

ZEVENDE HOOFDSTUK

Eentimmermanvertelt„Weetjewat„biap-pen”is?”

Natuurlijk.Hetwoord„biappen”isafgeleidvandebeginlettersB(ond)vanI(nternationaleA(uto)P(arasieten).„Biap-pers”,datzijndemodernezwervers,diehunhandopstekenommetauto'smeetemogenrijden....

„Welnu”, zo zegtkameraadAuceps, „ikben„biappend”naarParijsgegaanom inSpanjedeeltenemenaandestrijd.Aandestrijdmetdewapenenheefthijnietdeelgenomen,maarvanzijnuiterstbelangrijkewerkinhetachterland,daarvangetuigthetvolgenderelaasvanzijnbelevenissen:

AanvangOctober'37.NaeenmarsdoorofoverdePyreneën,hoegehetnoemenwilt,van±14uur,kwameengroepvrijwilligersvan86man,waarbij2HollandersinSpanje.

Oververmoeidvandezewandeling(zonderrust)wasonzeeerstetoevluchteensoortblok-hut,waarweindewarezinvan'twoordwerdenonthaaldopdroogbroodenzwartekoffie.Na een rust ging het per auto verder naar Figueras,waarwe ondergebrachtwerdenmetettelijkehonderdenanderekameradenvanallemogelijkenationaliteiten, ineenoudeves-ting.Onvergetelijkisdegeest,vankameraadschapdiedaarheerste,entevensonbegrijpelijkhoehetmogelijkwas,dataldezemensenzichverstaanbaarwistentemaken.NaeenpaardagenreedsgingenweoptransportnaarAlbacete.

Eentreinreiswashetnietmeer,maareenwarezegetocht.Opelkstationnetjelangsdelijn,endatzijnerverscheidene,haddenzichkinderkoortjesgevormd,dieonsliederentoezongenenonskwamenlavenmetwater,druivenenwijn….

Nadezereis,kwamenwij inAlbaceteaan,waarreedscamions(grotevrachtauto's)klaarstonden,dieonsnaardeplaatsvanbestemming,Madriguerastransporteerden.

Debevolking vanMadriguerasontvingonsbuitengewoonhartelijk. Zakkenmethazelno-ten, kilo's druivenwerdenons toegestopt,wewerdenals 'twaremeegesleurdom iets tedrinken.Betalen?Hoogstbeledigdwarendezemensenalswijzelfonzekoffie,ofwaterge-dronkenwerd,wildenbetalen.

Na ons gewassen te hebben en na „lantegasmetmula-vlees” (Spaanse spliterwtenmetmuilezelvlees)gegetentehebben,werdenweingedeeldingroepenenteslapengelegd.Deslaapgelegenheidwasuiterstprimitief,n.l.eenstrozakopdekalevloer(tegelvloer.HoutenvloerenzietmennagenoeginSpanjeniet).Maarnadevermoeienisderlaatstedagenkon-denweuitnemendslapen.

Nahetontwakenwerdereenvergaderingbelegd,waaronsuiteenwerdgezetwatvannuafaanonzeplichtenwaren.Degenediedaarnietmeeaccoordkongaan,hijbehoefdezich

72

niettegeneren,kondatalsnogzeggenenzoudanvoorrekeningvandeSpaanseRegeringwordenteruggestuurd.

Ditisdevollewaarheidenikmemoreerdit,omdatmaaraltedikwijlsisbeweerd,endoorzekersoortdagbladengeschreven,datalswijeenmaaldegrensgepasseerdwaren,wijaandeheidenenwarenuitgeleverd.

Alsmenzichkonverenigenmethetgeenons indezevergaderingwasmedegedeeld,danpaswerdmenopgenomeninhetmilitaireverband.

Zonderéénuitzonderingwarenallen,enthousiast,envanafdatogenblikmaaktenwedeeluitvande11eBrigade,instructieBattaillon.

De3opdatmomentaanwezigeHollanderswerdeningedeeldinde4eCompagnie.

Toen begon het soldatenleven. Niet zoals giftige pennen schreven, vandaag in Spanje,morgenaanhetfront.

Onze commandant had een lijfspreuk: „Kameraden, ge zijt niet gekomen om te stervenvoordevrijheid,maargezijtgekomenomtelevenvoordevrijheid!”

Hoevelehonderdenmalenhebbenwenietgehoord„dekkingzoeken”!Iederedagwerderhardgewerktomdejongensbijtebrengenwatzewetenmoesten.Dag-in,dag-uitoefenen,oefenen, oefenen. (Zonder cadaver-discipline, maar in werkelijke kameraadschap). Ik hebechtermaarenkelevandezeoefeningenmogenmeemaken.Voormijwasietsandersweg-gelegd.

Dekwartierendiewijbewoondenvoldedeningeenenkelopzicht.Wasgelegenhedenont-braken,W.C.'sontbraken,electrisch lichtwaserniet,wesliepenweliswaaropeenstrozakmaar deze lag op een stenen vloer. Banken en tafelswaren hier onbekendemeubelstuk-ken....

Ookinhygiënischopzichtwasmenhierbuitengewoonachterlijk.Hetgeheledorp(±4000inwoners)bezat slechtséén, zeggeéénzogenaamdebron.Een langwerpigebak,20meterlang,2meterbreed,80c.m.diep.Daarinlopendagennacht2kranen,diedezebakgeregeldoppeilhouden.

Dezewatervoorzieningisnietalleenvoormensen-gebruik,maartevensvoormuilezels.Deheledagdoorzietmendebewonersmetgrotekruikenophethoofd,waterdragen,ofmeteentypischgeconstrueerdekruiwagenwaarop4kruikenkunnenstaan,waterkruien.Tevenskomenengaandemuilezelsminstens2xperdagomhundorsttelessen.

Onze commandant (Kam.Otto Bruner, van af deze plaats een salud!)wilde in de kortstmogelijketijdeenalgeheleverbeteringtotstandbrengen,enbegonenkelepersonenuittezoeken,diezichbereidverklaardenomeenpaarW.C.'stebouwen.

Iknukreegdeopdrachtverscheidenevandieinstallatiesvoordeverschillendekwartierentemaken.Ook toen reeds zag ikhetnoodzakelijkeervan in,mopperdeechterdat ikmetdeze werkzaamheden achter kwam bij de werkelijke dienst. Mijn mopperen hielp echterweinig, maar werd beantwoord met de mededeling dat het bouwen van W.C.'s dikwijls

73

noodzakelijkerkonzijndanhethanterenvaneengeweer.Dezeuitdrukkinghebikheelwatkerenmoetenhorenalveranderdehettemakenobject.

NavoltooiingvangenoemdeW.C.'skreegiktehoren:„dathetmakenvanwasgelegenhe-den,dikwijlsnoodzakelijkerkonzijn,danhethanterenvaneengeweer.”

Enalzovingikaanmethetmakenvangemeenschappelijkewastafels.

Langeplankenopschragen,voorzienvangatenwaarineenwasblikpaste.

Eenanderekameraadwerdgepromoveerdtotwaterdrager,enhaderzorgvoortedragendatersteedsvoldoendewateraanwezigwas.

Dezegeringeverbeteringenwerdendoordekameradenzeeropprijsgesteld,zozelfs,datdeherenaldrabegonnenzekereeisentestellen.

Erwerdeenverzoekgerichtofhetnietmogelijkwas,datervoorenkelekameradendielichtongesteldwaren,houtenbritsengemaaktkondenworden,metgevolgdatiktehorenkreeg:….Och,uweethetnualwel....

Dehoutenkribbenvoldedenzogoeddatikeenopdrachtkreegomvoor1600kameradenbritsen temaken. Dat was geen kleinigheid. Daarbij komt, dat een land in oorlog gebrekheeftaanalles.Houtwasheelmoeilijktekrijgen,draadnagelsin'tgeheelniet.Gereedschap,daarzwijgikmaarover.

MaarookdaarweerhadkameraadOttoBrunereenlijfspreukvoor:„Kameraad”,zosprakhij,„moeilijkhedenzijneromoverwonnenteworden”.Endaarmeekonikaanvangen.

Buitengewoonzwaarwasdetaak,maarniettemin,metvoldoeninghebikme,dankzijdemedewerkingvanvelen,doorhetmijopgedragenwerkheengeworsteld.Alspoedigwerdikgepromoveerdtot„responsable”vaneengrotetimmermanswerkplaats,waarwemet8mantotdiepindenachtonsvanonzetaakkweten.

Onnoemelijk veel moeilijkheden hebben we overwonnen. Hout, gereedschap enz. enz.,hoeheterkwam,kwamheter,maarhetwaser.

Enwatnietalkwamuit„onze”timmermanswerkplaats,onze„carpinteria”!

Bedden,dubbeleenenkele.Onder„dubbele”teverstaan:2bovenelkaar.Tafels,banken,instructieborden, wandkranten (borden waar het nieuws en de wereldgebeurtenissen inwoord en beeldwordenopgespeld), schoolborden, bestemd voor cursussen tot opheffingvanhetanalfabetisme),schietschijven(200indeweek).

Imitatiemachinegeweren, ratels om het geluid van eenmachinegeweer na te bootsen,handgranaten,geweerpoetstafels,zandbakkenvoormodelleringvanposities,och,zozouikverscheidenebladzijdenkunnenvullen.

Detrotsvanonsinstructiebataillonwaseenschietbaanmethalfautomatischeschietschij-ven.Metbijbehorendevlaggenmastvan14m. lengte,diedooréénkameraadopenneergelatenkonworden.

Endaarkwamnogbijhetonderhoudvandekwartieren,Watwarendejongensdankbaar,toen tijdensdewinter „de timmerman”kwamomeen raamdicht te spijkeren.Bij gebrekaanhout,metbordpapier.

74

Bijgrootenklein,oudenjong,in'tgeheledorpwasikbekendonderdenaamvan„carpin-tero”(timmerman).

Ookkarweienvanbetrekkelijkgroteomvangwerdenonsopgedragen,b.v.hetlevensmid-delenmagazijnwaseendoradovoorratten,muizenenanderongedierte.Dezewantoestandmoest opgehevenworden, temeerdaar verscheidene kilo's kostbaar voedsel verloren gin-gen.

Hetbroodvoor1600manwas totdusveropééngrotehoopgegooid, zodathetwelge-beurde, datmen brood gerantsoeneerd kreeg, dat eenweek of zelfs nog ouderwas. Eenbroodstellagevoor2000stukswerdbesteld.

Eenwareuitkomst,diebroodstellage!Geenbeschimmeldbroodmeer,enzowashetookmetdeoverigelevensmiddelen,enderattenvondenwedoodonderdekast,zoalsmeninHollandplachttezeggen.

Een ideale, complete kruideniersinstallatie in 't groot, hebbenwe voor elkaar gekregen,ondanks haast onoverkomelijke moeilijkheden. Toen de rapporten gunstig bleken, moesteenzelfdeinstallatiegemaaktwordenvooraardappelen,wortelen,uien,ensinaasappelen.

Zohebbenweeenhalfjaargeploeterdalspaarden,totdatkam.OttoBrunnermijeennogmeerperspectiefgevendefunctiebezorgde.

Ikhadn.l.indithalfjaartijdsvelekameradenalsvolleerdefrontsoldatenzienvertrekken,enelkekeeralsereentransportvertrok,konikhetnietmetdrogeogenaanzien.

Totdat ikde stoute schoenenaantrokenmemeldde inAlbacetebijdeGenerale stafenverlofvroegomnaarhetfronttemogengaan.

Ikzouerwelvanhorenwerdmemedegedeeld.Nu, ikhebervangehoord.DeGeneralestafsteldezichinverbindingmetOttoBruner,enderapportenwarenvandienaard,datikondergeenvoorwaardenaarhetfrontmocht,maaropdezelfdevoetdiendedoortegaan.Welwas er een zeer verantwoordelijke positie voormeopen, en indien ik daarwat voorvoeldekonikdirektaanvangen.Mijnnieuwefunctiewas„responsable”vaneen„EscueladeReeducacion”afd.„carpinteria”.

Een„EscueladeReeducacion”iseenschoolwaarinvaliedeneennieuwvakwordtgeleerd.B.v.dekameradendievóórdeburgeroorloglandarbeiderwaren,maarditberoepnietmeerkunnen uitoefenen door gemis van een hand, arm, voet of beenworden hier opgeleid inberoepenwaardemachinegrotendeelshetwerkdoet.

Zowerdik„responsable”vaneentimmermanswerkplaatsalwaarik±40invaliedekame-radenmoestinstrueren.

Alles wat er gemaakt werd, dat waren allemaal practische dingen, enwel in hoofdzaakvoorhospitalen.

Vandeeenvoudigstetotdeingewikkeldstemeubelstukkenwerdenbijonsvervaardigd.

Tafels,stoelen,kasten,rolwagens,krukken(voorkameraden,dieeenbeenmisten),zalfle-pels (vanhout),draagbaren(voorde fronten),medicijnkistjes,enfinteveelomoptenoe-men.

75

Ditwerkhadeenenormebetekenis,zowelvoordegemeenschapalsvoordepatiënt,diedoordeze lichamelijkearbeidzichzelfgeennietsnutvoelde,enzodoendegeestelijkniet tegrondeging.

Metliefdegavendezejongenszichaandehunopgelegdetaak.

Deeenwildenógmeerpresterendandeander.Eneenprachtgeest,datdaarheerste!Hetsolidariteitsgevoelwasenorm.

Deverantwoordelijkeregeringsautoriteitenmaakteneenspecialestudievanonzeschool,enhaddeneenz.g.premiestelselingevoerd.

Wiedebesteprestatiesleverdekreegeenpremie,variërendvan1—4pakjessigarettenindemaand

Maaralshetpremiedagwas,gavenalde„winnaars”hunpakjeofpakjesaanderesponsa-ble,terverdelingaanalledaarwerkendekameraden,enmetzoveelovertuiging,datmenerwerkelijk van onder de indruk kwam. Aan deze school waren ook nog verbonden, eenschoenmakerij,eenkleermakerij,eendraadvlechterij(indezeafdelingwerdenmodellenvanarmenenbenenvanijzerdraadgevlochten,waarinzwaarverwondeledematendaningipskomen te rusten.)Ook een smederij, een zeilmakerij, een schilderswerkplaats, een teken-school.

Voorheenwas het gebouw,waar dit alles ondergebrachtwas, een kasteel van een „on-mens”indewarezinvanhetwoord.Deze„Senor”wasdeoppergodvandatdorpje.Tweeduizend familieswaren indevollebetekenisvanhetwoordzijn slaven,die zóerbarmelijkwerdenuitgebuit,dathetmetgeenpentebeschrijven is.Evenals inMadrigueraswasookdaareengemeenschappelijkebron,diehetz.g.eigendomwasvandiebandiet.Numoestendiemensen hetwater, dat ze gebruikten, betalen, alsook hetwater dat door de „mulas”werd gedronken. Toen de bevolking eindelijk het ondragelijke juk afwierp en de edelmanzichwildeverzetten,schoothijhetlevenerbijin.

Zelfbeschikteditheerschapovereenongehoordeweelde.Duizendenhectarenlandwarenzijnpersoonlijkeigendom.

Buitendegewonearbeidwerdhierookzeer,zéérveelgedaanaancultuurwerk.

Iederedagwerdendeanalfabetenverplichtdeschooltetebezoeken,waarzeleerdenle-zen,rekenenenschrijven.

Eenaanblik,diemesteedsbijzalblijven,dieklasmetleerlingen,metleeftijdenvariërendvan18tot50jaar.

Endeernstwaarmeedeleerstofwerdopgenomen!

Danopeens....daarkwamdeJobstijding.De fascistenstondenophetpuntvandoorbre-ken.Endaarderegeringgeenenkelrisicowildebelopen,werdenweallen,gewondenalsookhetpersoneeloptransportgesteldnaaropdatmomentveiligerplaatsenbovendeEbro.

Wijmaaktendeeluitvaneenhospitaaltreinmet1200patiënten.Eenvreselijkereisisdatgeweest. De hele lange weg, elk ogenblik bestookt te kunnen worden door fascistischebommen.Erisgeenwoordenboekdateenwoordbevatomdelaagheid,debarbaarsheid,de

76

onmenselijkheidteschetsenvandezefascistischemisdadigers,diezelfsgeenhospitaalon-gemoeidkunnenlaten.Wijzijnerheelhuidsdoorgekomen,maarmenmoetnietvragenhoe.18uuraanéénstukhebbenwijallen(ookdezwaargewonden)onderdeolijfbomengele-gen,omdatweervanovertuigdwaren,datelkogenblikdetreinindeluchtzouvliegen.

Wathebbendiebeestenhuisgehouden.Vanvredigedorpjeswerdgeensteenopdeande-regelaten.

Elkmenselijkvoelendmensmoetwelwalgenbijhetgeendaarteaanschouwenwas.

Eenzuchtvanverlichtinggingop,toenwehetstationBarcelonabinnenstoomden.

VandaargingenweverdernaarhetdorpjeMataro,waarwewerdenondergebrachtineenvoormaligklooster.

Metkunst-envliegwerkwasditklooster,omgebouwdinslechtsenkeledagen,ineenhos-pitaalzogoedenkwaadhetging.

Ikzelfbenhiermaar2dagengeweest,wantikwerdmetnogenkeleanderendoorgestuurdnaarFarnesdelaSelva.

OveigenskwamikhierinFarnesdelaSelvavoorhetmoeilijkstegevalvanheelmijnverblijfin Spanje te staan.Eenautobrachtonsbij eenopheteerstegezicht zogoedals voltooidkasteel.Bijnaderebeschouwingbleekernogvéélaanteontbreken.

Trappenwarenb.v.nognietaanwezig,vanlichtenwaterwasgeenspoorteontdekken.

Ditgebouwwasonstengeschenkegegeven.

Noggeenuurnaderhandkwamreedseentransportgewonden,envandenoodeendeugdmakende,hebbenwijdezekameradenlangsdehoutenbouwladdersnaardeverschillendeétagesgetransporteerd.

Tienminutenverderlageenvoormalighotel.Ookdatwerdinbeslaggenomenomdege-wondekameradenteherbergen.Hoeweonserhebbendoorgeslagen ismij totophedennogeenraadsel.

Heteerstewatmetedoenstondwaseennoodtrapmaken.

Gelukkigwasallemateriaaltervoltooiingvanhetgebouwaanwezig.

Metonderelkaargelaptepeseta'sheb ikeenhamer,eenzaageneentroffelgekochtenheb48uuraanéénstukgepooktommijntrapvoorelkaartekrijgen.Maar ikhadeervanmijnwerk,dekameradenbehoefdennietopgeslotenteblijvenendaarginghetmaarom.

Al spoedigkwamer inhetgeheeleenzekere lijn.Ondankshonderdenvanongemakken,kondenwezeggen,datdepatiëntenweerbehoorlijkhunbehandelinghadden.

Endat isdebestebeloningvoordegeleverdearbeid,diemijméérvoldoeningheeftge-schonken,danalleswatikooitvroegerhebgedaan.

Omdathetwerkwasindienstvandestrijdtegenhetfascisme,indienstvandeVrijheid.

77

ACHTSTE HOOFDSTUK

AfscheidenthuiskomstInOctober1938kwamhetbericht:deinternationalebrigadenzullenwordenontbonden!

Dr.Negrinmaaktebekend,datde regeringhadbeslotenallebuitenlandsestrijdkrachtenterugtetrekken.DaarmeezouaandewereldenaanhetSpaansevolkduidelijkwordenge-toond,datdeoorloginSpanjegeenburgeroorlogwas,maareeninterventieoorlog,eenoor-logvanSpanjaardenvoorhunonafhankelijkheidtegenbuitenlandseinterventielegers.

DeSpaanseregeringhadmanschappengenoeg.Wathaarontbrakwarenwapens,munitie,vliegtuigen, levensmiddelen. Die werden haar echter onthouden, dank zij de niet-inmengingspractijkenderdemocratischemogendheden.

Duitsland en Italië steunden Franco uit allemachtmetmateriaal enmanschappen,metvliegtuigenenbombardements-materiaal.

Dr.Negrin verklaarde, dat de Spaanse regering, dit luguberebedrog aandehelewereldwilde blootleggen. Daarom zouden de internationale brigades worden ontbonden en datbetekendeookvoordeNederlanders,datze....Spanjezoudenverlaten!

Hetgroteafscheidkwam.EerstvandeSpaansedivisies,waarbijdeInternationaleBrigadenwareningedeeld.Daarnavandedorpen,vandeSpaansebevolking.

Eerstwerdendeinternationaletroepensamengetrokkenindorpenachterhetfront.Daar-na nationaliteitsgewijze saamgebracht in plaatsen bij de Middellandse Zeekust: Duitsers,Italianen,Fransen,Scandinaviërs,Engelsen,Polen,Joegoslaven,Oostenrijkers,Hollanders....

39.000mannenwaren inde loopvanmeerdantwee jaarbereidgevonden inSpanjedewapensoptenemen.39.000mannenuitallelandenderwereld.Hiervangavenervijfdui-zendhunleven,vijfduizendderbesten.

InOctober1938 lagdeHollandse compagnie „DeZevenProvinciën” inBizaurdeTer, zebleefdaareenweekofzes.

Gedurendedietijdkwamendestaf-officierenvandeniet-inmengingscommissiedesterkteopnemenvandevertrekkendebuitenlandsevrijwilligers.

Compagniesgewijze moesten de troepen voorbij de stafofficieren marcheeren. Aan hethoofdvandeofficierenstondeenFinsegeneraal

„Eenechtefascist!”zeidendejongens.

Enfin,zezoudenhemlatenzienwatzekonden.

De Hollandse compagnie kwam aangemarcheerd, kranig, een ijzeren, gedisciplineerdetroep.

„Halto—halt!”commandeerdePiet.

78

„Escuertaar!”(links-om!)

„Ensulegardescanzo!”(plaatsrust).

Dehogeofficierenkekenbelangstellend.

„Watzijndatvoorlandslieden?”

„Datisdecompagnie„DeZevenProvinciën'“—Nederlanders!....”lichtteHermanndehe-renin.

„Goedesoldaten,eenflinketroep,”zeideFinsegeneraal.Enhijkniktemetzijnbuldoggen-gezicht.

Detijdvanwachtenwerdgoedbesteed,politiekecursussen,eendrietallezingenvanLud-wigRenn,talvankleinerecursussen.Sportenspel.

Er was een voetbalmatch Holland—Oostenrijk. — Piet speelde mee als links-binnen. Invoetbalcostuumwerdgedefileerd,decompagniesvlagvoorop,enmetmuziekaanhethoofd.—

EntoenkwamhetafscheidvanBarcelona.

DehoofdstraatvanBarcelona,de„Diagonal”eenkilometerlangestraat,wasprachtigver-sierd.Metgroenenbloemenenkleurigevlaggen.

Langsdewegstondenstandaardenopgesteld,schildendragendedenamenderroemrijkeeenhedenvandeInternationaleBrigade.

Daarlasmen„EdgarAndré”,„Thälmann”,CommunedeParis”,kortomalleroemrijkena-menderbataillons.

Baskischekeurtroepen,politie-enmarinetroepenhandhaafdendeorde.Enlangsdeweggeschaardduizendenenduizendenmensenovereenafstandvan3à4K.M.

Opderegeringstribunestondenregeringspersonen,Dr.Negrin,deminister-president,enAlvarezdelVayo,deinternationalewoordvoerdervanhetSpaansevolk.Allevaandelswarenhierbijdetribunebijeengebracht.

DeHollandseCompagnie„DeZevenProvinciën'“ tradaanvoorhet laatstedéfilé.EnmethaardeganseInternationaleBrigade.

Daarwashetbataillon„Garibaldi”metvuurrodedassen,debloemvanItalië'sproletariaat,daarmarcheerdende Franse vrijwilligers, de kinderender Parijse voorsteden, de erfgena-menderParijscheCommune, zij droegenallenbarettenenmarcheerdenmetkwiekepas.DaarwarendeEngelsenenAmerikanen,negersenblankenendaarwarendeDuitsersenOostenrijkersmetdonkerewollenmutsen.Daarwarencompagniën,gevormdvanenkelof-ficieren,aanhethoofdmarcheerdeLudwigRenn.

Barcelona nam afscheid van de Internationale Brigade. Vrouwen bestrooiden haar wegmetbloemen,meisjes, gekleed inoveralls, kwamenuitde fabrieken, zewierpenbedruktepapierentussendemarcherendesoldaten.

79

„Saludhermanosinternationales!”—Gegroetgijbroedersuithetbuitenland,zoklonkinspreekkoorhunbegroeting.VliegtuigenvlogenlaagbovendeDiagonal,gereedomdeInter-nationaleBrigadetebeschermentegenaanvallenuitdelucht.

„Hoofdrechts!”riepPiet,toenzijncompagniederegeringstribunenaderde.DaarstondDr.Negrin,diezichnietschaamdevoorzijnmannelijketranenentelkenszijnbrilafzette.DaarstondPasionaria,metdegebaldevuistomhoog.

„Decompagnie„DeZevenProvinciën!”

„Grupoholandesa!”

Pasionariaknikte.Pietsalueerdeenalzijnmannenwierpenhethoofdnaarrechtsenont-moettendeogenvanPasionaria,vanDr.NegrinendegrimmigevastberadenblikvanAlva-rezdelVayo.

„Salud!”

Daar rijst rechtsvandeDiagonaleenmachtiggebouwop.Het isgedrapeerd indeCata-laanse,kleurengeelenroodenindeprachtigekleurenvandevlagderSpaanserepubliek.Maar het geheel wordt beheerst door een blinkende Hamer en Sikkel en het opschrift:„VerenigdeSocialistischePartijvanCatalonië.”

OpdebalconsstaandewerkersvandePartij,zewerpenbloemenneeropdeinternationa-lebrigade....

Langsdehelekilometerslangewegstaatdemenigte,staathetvolkvanBarcelona,enont-roerendemomentenspelenzichaf.Vrouwenenmannenomhelzendeinternationalekame-raden,moedersheffenhunkinderenopnaardehelden..

Opgrootseenontroerendewijze,onvergetelijk,zonamBarcelonaafscheidvandeInterna-tionaleBrigade.—

LaterkwamnoghetafscheidvandeDuitsekameraden,vandewapenbroeders.

Emil bracht de vlag, het vaandel van „De Zeven Provinciën” het souvenir der Hollandsecompagnie,datmeegenomenzouwordennaarNederland.

Piet sprakhet afscheidswoord. TotdeDuitsemakkers vooral sprakhij, demannen,wiervaderlandgeteisterdwordtdoordebruinepestenvanwieniemandwistwaarheenzezou-denkunnengaan.

„Overalzullenwijdestrijdvoortzetten,”beloofdePiet,„enoveralzullenwijwapenbroe-derszijnindestrijdvoordeVrijheid!”....

DeNederlandsegezantendeNederlandseconsulkijkennieuwsgierignaardetroepNeder-landers,diedaarmetdevlagaanhethoofdkomenaanmarcheren.

Demannenzingenhetliedder„ZevenProvinciën”,huneigenlied.

KapiteinPietmeldtzichmetzijncompagniepresent.

„Aha,”zegtdegezant,„ubentduskapiteinHollanderPiet?”

„Datbenik,”antwoordtPiet.

80

DegezantsteltzichvoorenwenstPietgelukmetzijnkranigetroep.DeNederlandsege-zantspreektDuits,iseengenaturaliseerdNederlander.Deconsuldoetgeenmoeitezijnanti-pathieteverbergen.

Pietaccepteertgraageensigaar,ookKeesvanMaren,depolitiekecommissarisneemtergraageenaan.

„Alsikhetgewetenhad,”zuchtdegezant,„danhadikvoorallemaalwatmeegebracht.”

De Nederlandse gezant in Barcelona is blijkbaar een gentleman, de consul daarentegenkijktzuuralsazijn.

HijvraagtofPietniet„frontmoe”is,enofhijnietblijisuitdezeellendevandaantekomen.

„Alshetmijwastoegestaan,”zegtPiet,„dangaikdadelijkweernaarhetfront.Enalmijnmannenmetmij!”

AlsomzijnwoordentebevestigenzingtdeHollandseCompagnie:„Wegaannognietnaarhuis….”

Nuwordende laatsteformaliteiten inordegemaakt,spoedigkannudereisnaarNeder-landwordenondernomen.

Langdespoorbaanbegeleidenauto'smetluchtafweergeschutdetreinmetdeinternatio-nalevrijwilligers.DeHollandsecompagnie„DeZevenProvinciën” ingedeeld indriesecties,ondercommandovanHollanderPiet,aanvaardtdereisnaarNederland.

In Cerbère is de contrôle der Franse regering, en de contrôle der niet-inmengingscommissie.EenFransmanheefttoegang,dringttotdemannendoor.HijspreektvloeiendDuits.

HijblijkteenronselaartezijnvoorhetFransevreemdelingenlegioen!

Minachtendantwoorddendejongens:

„Wijlatenonsnietronselen!”

Demanwasaanhetverkeerdeadres.

InToulousemogendemannen, telkensbij tientegelijk,uitdetrein.HierzegtdeNeder-landseconsulKuiperuitNicetotPiet,sprekendeoverdeNederlandsevrijwilligers:

„DatzijnHollandsejongens,echteWatergeuzen!”

InParijskunnendemannengeencontactkrijgenmetdevertegenwoordigersderCommis-sieHulpaanSpanje.Menheefthenzoveelmogelijkgeïsoleerd.Nochtans,alsersigarettenentabakwordenuitgedeeld,doenzeerallenonmiddelijkafstandvanenzendenzedezeopaande2eCompagnie,41ebataillonvandeelfdebrigade,inSpanje.

Journalistenkomenindetrein,vanhet„Volksdagblad”,van„HetVolk”,vande„N.R.Crt.”—BereidwilligantwoordtPietophunvragen.Eriseenmanvan„DeTelegraaf”,—datbladheeftdeNederlandsevrijwilligers inSpanjevoorgesteldals slachtoffersvan ronselaars,als

81

arbarmelijkehuurlingen.Endatisdereden,datgééndermannenookmaaréénwoordzegttegendenvertegenwoordigervan„DeTelegraaf”....

OpSt.NicolaasavondbereikendemannendeNederlandsegrens.Erisveelmachtsvertoon,veelburocratie.Persfotografenwordengeweerd,dejournalistBakkervan„HetVolk”wordtzelfsaandenlijvegevisiteerd.Menlaatniemandtotdemannentoe....

Meneistalledocumenten,alleoorkonden,alledoorDr.NegrinenandereSpaansevoor-mannengetekendeherinneringspapierenop.Evenkomterverzet,demannenaarzelendiepapierenaftegeven.

MaarPietzegt,dathijhetwoordheeftvandeautoriteiten,datdezepapierenaandebe-treffendenzullenvoordenteruggegeven.Daarom,zegthij,geefzeaf....

Gedisciplineerdgevendemannenhundocumentenaf. Zehebbenze later inderdaad te-ruggekregen….

Danwordtdenmannenetenverstrekt:zuurkoolmetspek.EchteHollandsekost.

Pietvraagtenkrijgtverlofomhierzijnmanneneenkortafscheidswoordtoetespreken.Maar,waarschuwtdemarechaussee—geenpolitiek!

„Natuurlijkniet!”zegtPiet.

„Makkers,”zozegtPietdan,eninzijnwoordenklinkteendiepebewogenheid,„wijhebbenons lerenkennen inde loopgraven.Wehebbensamendedoodvoordevrijheidonderdeogengezien.Wehebbenoffersgebrachtenwebetreurenslechtséénding:datwenognietmeer hebben kunnen doen, niet nog meer hebben kunnen geven. Ik houd hier op julliecommandant te zijn, ikdank jullie allen voordebetoondekameraadschap,—hier eindigtonzereis,maarnietonzestrijd.Makkers,wezullenelkaarnogdikwijlsontmoetenenindegeeststeedsmeerbijelkaarblijven....”

Demannen,ruwekrijgers,hardesoldaten,springenop,hunstemmenklinkengesmoord:

„VivaCapitanHollanderPiet!Viva!Viva!Viva!”

PietheeftWijnkoopzienstaanophetperron.

Hetishemnietgeoorloofdnaarhemtoetegaan.MaarPietvraagtverlofzicheventever-wijderen.

Demarechausseekijkttwijfelend,maarhijkannietweigeren.

„Erzijnerjuisteenvijftalweggegaan.Wachtueventotzeterugkomen....”

„Best,”zegtPietglimlachend,„ikkanwelevenwachten.”

Alsdemannenterugzijn,wiptPietuitdetrein.

HijlooptopWijnkooptoe,metuitgestrektehand.

„Hallo,hoegaathetoudekameraad?”

Eenhartelijkwelkomstwoord,eenstevigehanddruk.

82

Datisvoldoende.

Pietlachtbevredigdoverzijnhelegezicht.

Danbijhetvertrekvande treinnogeenprachtigmoment:eenspoorman,eenmanvanwellicht50jaar.Hijstaatbreedophetperrongeplant,hijheftdegebaldevuistomhoog:

„Salud!”....

InRotterdamwordendemannen toegesprokendoorhet raadslidReuderink.Hier, en inDenHaagverlatentientallenmakkersdetrein.NogeenveertigmanblijftovervoorAmster-dam.

„Hebtugezagoverdiemannen?”vraagteenpolitiemaninAmsterdamaanPiet.„Kuntuervoorinstaan,daternietsgebeurt?”

„Ja,”zegtPiet,„alsjulliejeerbuitenhouden....”

Danvoorhetlaatst,ophetperron,klinkenPiet'sSpaansecommando's.

Gedisciplineerdmarcherendemannenaf,gegroetentoegejuichtdoorduizenden.Buitenrollende auto's aan, politie tepaarden te voet, doet zenuwachtig.MaardeNederlandsevrijwilligersnemenkalmplaatsindeauto's,diehennaar„Krasnapolski”brengen,waarhenhetwelkomisbereidvandeAmsterdamsekameraden….

Pietspreekt,danktvoorhetwelkomhenallen,„staatlozeNederlanders''hieraangeboden.

Dezeavond,ditwelkom,dezeontroerendebetuigingenvankameraadschap,zijndekoste-lijkstebeloningaandestrijdersvoordeSpaansevrijheid.

Diezelfde avond, omvijf uur reeds,warenophet station inUtrecht, dewoonplaats vanHollanderPiet,duizendmensenaanwezigterverwelkoming.Pietwisthetniet.Hijkwampastegentwaalfuur.Toenwarenernogmaareentwintigtal.

DekruiernaderdePiet.

„BentuHollanderPiet?”

Pietantwoorddebevestigend.DekruierwasgelukkigPietsbagagetemogendragen.Beta-lingweigerdehij.

„Erhebbenhierdehelemiddagduizendenmensenopugewacht!”

„Wat?”vraagtPietverrast.

„Engindsstaanernógtewachten!”

Hetwaseenhartelijkweerzien.Pietverontschuldigdezich.Hijhadhetnietgeweten,hadhetnietkunnenvermoeden.Haastigvraagthijeenkameraad:

„Enmijnvrouw?Mijnkinderen?....”

„Allesisinorde,Piet!Zeisjuistweggegaan....”

Pietliepwathijlopenkonomhaarintehalen.Daarzaghijhaaropstraatmetdebaby….Nu zag Piet voor het eerst zijn jongste spruit, zijn dochtertjeDolores, zeswekenoud, ge-noemdnaarPasionaria.

83

TweedagenlaterindezaalvanTrianonverwelkomdeproletarischUtrecht,HollanderPiet.InheterepresidiumwerdPasionariagekozen,Dr.NegrinenAlvarezdelVayoMaar tevensHollanderPietenzijnvrouw....

Zehaddebabybijzich.

De„Internationale”hadgeklonkenenhetSpaansevolkslied.

Toenklonkhetstemmetjevandebaby.

Pietstondop,toondezijndochteraandevergaderdekameraden,enriepvoltrots:

„DitisdekleineDolores….kameraden,magikjevoorstellen?....

Allenlachtenendebabykraaide!

EéndermannenkwamthuisinzijndorpaandeDuitsegrens.Waarhijwoontkanmen'savondsdelichtenzienvaneenconcentratiekamp,vlakoverdegrens.

Hijhadzichbijdevreemdelingendienstgemeldengevraagdomreisgeld.

„Hoeveelmoetuhebben?”

„Achtgulden,”washetantwoord.

„Vraagtudadelijksteunaanalsuthuiskomt?”

Onze vriendbevestigdedit.Hij begreep, dat dit reisgeld vande steun zouworden afge-houden.

Toenkreeghijhetgeld,eneven laterwerdhijdooreenrechercheurvanpolitienaardetreingebracht.Toenhijmiddenindenachtheteindstationbereiktewasergeenverbindingmeermet zijndorp.Hijwasgedwongeneen taxi tenemen.Dat kosttedrie guldenvijf enzeventigcent....

Deautoreedbuitenhetdorp,vlaklangsdeDuitsegrens.

„Halt!”klonkheteensklaps,eenmarechausseeeneengrenssoldaatdokenopuitdeduis-ternis.

„Waarmoetunaartoe?”

„Ikmoetdezemanthuisbrengen,”antwoorddedechauffeur.

Daaropwenddedemanderwetzichtotdenpassagier.

„Zo,enwaarmoetunaartoe?”

„Naarmijnkameraad....”

„Wieisdat?”

„KameraadH....”

„Maarerwoonthierniemandvandienaam!”….

„Kijktumaaropuwlijst,”antwoordtonzevriend,aanwiehetbekendis,datdegrenspoli-tiesteedseenlijstmetdenamenvanallegrensbewonersbijzichdraagt.Demarechausseekijktdelijstnaenzegt:

„Ja,hetklopt....”

84

Toenvroeghijnogmeernamenentoenonzevrienddenaamvanzijnvaderhadgenoemd,ennogvaneendrietalandereingezetenen,wasdemarechausseeeindelijktevreden.

„DusuwnaamisB….ennouditnog:Waarkomtunuvandaan?....”

„VanSpanje!....”

Demarechausseezettegroteogenopenookdegrenssoldaat zetteeengezichtalsofhijhetinKeulenhoordedonderen.

„Zo,”zeidemarechausseeeindelijk,„vanSpanjekomtu?Hebtupapieren?”

„Neen,ikbenimmersstaatloos....”

„Hm,”zeidemarechaussee,hijnoteerdenaam,adresengeboortedatumvanden„vreem-deling”.Enhijverdweenmetzijnbegeleiderindeduisternis.

Dechauffeurraasde:

„Dieverduiveldepolitieook!....”

Enhiereindigthet relaasvandebelevenissenderNederlandsevrijwilligers inSpanje.Zekwamen inhetvaderland terug,welks regeringhenniet langerwildeerkennenalsNeder-landers. Ze hebben zich zonder toestemming van de hoge overheid in „vreemden” krijgs-dienstbegeven….

Daaromzijnzenuverstokenvanhetstaatsburgerschap,zewerdentotvreemdelingenbin-nendeNederlandsegrenspalen.Waarinbestondhunvergrijp?Waaromwilmenhenuitsto-tenuitdeNederlandsevolksgemeenschap?

Omdatze indestrijd tegenhet fascismenietaarzeldenomhun lijfenhun levenophetspeltezetten,dááromverloochentdeNederlandseregeringdezebestezonenvanhetNe-derlandsevolk.

DebredemassavanhetNederlandsevolkevenweldeeltdezeopvattingderoverheidniet.Integendeel.Hetbesefisgrootengroeiende,datdestrijdersvoordeSpaansevrijheidwaar-devolleervaringenhebbenopgedaan.

VéélhebbendeNederlandsevrijwilligersinSpanjeimmersgeleerd,óókinmilitairopzicht.Zijhebbengetoond,daterinhetNederlandsevolksterkekrachtenaanwezigzijn,dieinstaatenbereidzijntegenhetfascismetestrijden.Hetbarbaarsefascisme,datdehelewereldbe-dreigtenniethetminstookNederland,derechten,devrijheden,deonafhankelijkheidvanhetNederlandsevolk.

Daarom zal het Nederlandse volk in dankbaarheid zijn dappere zonen gedenken, die inSpanjehunbloedenhunlevengavenvoordebevrijdingdermensheid.

En daarom zullen alle vrijheidlievende Nederlanders, allen die van goeden wil zijn, allevriendenvandevredeendermenselijkebeschaving,allevijandenentegenstandersvanhetfascisme,deeisstellenenlatenweerklinken.deNederlandsevrijwilligers,dieinSpanjeheb-bengevochten,moetenhersteldwordeninhunrechten.

85

HetNederlandsestaatsburgerschapterugaandezedappereenedelevertegenwoordigersvanhetNederlandsevolk!

86

DE SOWJET-UNIE HEEFT GEHOLPEN

Inditboekje isherhaaldelijkdehulpgememoreerd,diedoordeSowjet-Unie isgeboden.Hetisaandehelewereldbekend,datdeSowjet-Unienietheeftmeegedaanaandeberuch-teniet-inmengingspolitiek,dietenslottevoorhetSpaansevolkzulkefatalegevolgenhad.DeSowjetvakbonden,debevolkingvandeSowjet-Unie,heeft levensmiddelenengoederen inruimematenaarSpanjegezonden.Uitsolidariteit,uitbroederlijkesympathie.Hetgeldwerdbijvelemillioenenbijeengebracht:dearbeidersmassavandeSowjet-Unieheeft tienmalenmeergegeven,dandewerkersuitalleanderelanden.

Maardewapens,diedeSowjet-Unieleverde?

DiewerdendoordeSowjet-regeringaandeSpaanseregeringverkocht.

Geenenkeleonafhankelijkeregeringzalwapensalsgeschenkaannemen.Datzouimmersbetekenen,datzeafhankelijkwasvanmilitairehulpvaneenvreemdemogendheid.ZokochtdusdeSpaanseregeringwapens.Datwasimmershaarenigeeis:wapenstekunnenkopenomzich tekunnenverdedigen.DeSpaanse regeringverlangdegeenwapenscadeauenzehadditooknietnodig.

DeSowjetregering leverdewapens,zijdeedwatandereregeringenopgrondvandehui-chelachtigeniet-inmengingspolitieknalieten!

Nochtanswaagtmenhetbeweringenteuiten,alszouookdeSowjet-Unieinditopzichtte-kortzijngeschoten.

„HollanderPiet”,meerdaniemandandersopdehoogtevandewerkelijkehulpderSow-jet-Unie aan Spanje, was uiteraard ook heviger dan iemand anders verontwaardigd. Hijschreefeeningezondenstukaandebladenderarbeiderspers.

Ditstukwerdnooitopgenomen,maareenaantalUtrechtsearbeidersvondhetbelangrijkgenoegomhetinstrooibiljetvormtepubliceren.

Wijontlenenaandemededelingenvan„HollanderPiet”devolgendegegevens:

„HeteerstetransportRussischegeweren,welkeonswerdentoegestuurdwasindemaandJanuari1937,toenonzebrigadeteMurciavoorreorganisatielag.

Hetwarennietminderdan400.000stuks,uithetjaar,zoalsdeindegewerenstondver-meld,n.l. 1934. ZewarenvanhetRemington-model, spiksplinternieuwegeweren,waaruitnoggeenschotwasgelost.Model:standvizier100meter.Delateretransportenvanhetjaar-tal1935,verbeterdemodellen:standvizier300meter.Tegelijkertijdwerdonstoegestuurddehandgranaatwerpendeloopgraafmortier:model1928,uithetzelfdeland.Op28Novem-ber1936,toenMadridincritiekeogenblikkenverkeerdeomdoordeMoorseinfanteriebe-zetteworden,warenhetreedsdekleinesnelledriemotorigebombardementsvliegtuigenendesnellemoderne jachtvliegtuigen, jammergenoegnogweinig inaantal,dieaandestrijddeelnamen. Aan het Jarama-front, toen Franco probeerde dewegMadrid—Valencia af tesnijdenenwijdezedoorstootverhinderden indemaandFebruari '37enwaarwijzelfsop

87

enkele plaatsen tot het tegen-offensief konden overgaan, werden wij hierin ondersteunddoorRussischetanks.

Wapens,wierbestaanzelfshetNederlandselegernietkent.

Degrotekoepel-tanksmethundubbelgeschutwareneenradicaleuitkomstaanditzwaarenbewegelijkfront.

De16eFebruari1937,dusaanhetzelfde front,werdenonsanti-tankkogels toebedeeld,dezewarennognergensineenmilitairlegerbekendenzelfsinHolland,naarmijnpersoon-lijkegesprekkenmetofficieren,haddendezegeen flauwbegripvandezeanti-tankkogels,model: gewone infanteriegeweer kogel. Ditwas niet alleen eenmateriële aanwinst,maarookvoordetroepenvanmorelebetekenis.Wijhaddenhiereengeweldigwapentegendefascistischetanks.

De kogelswaren indrie soorten: 1. op100meter afstanddoorslagpantserplaat 5m.M.metexplosie,2.op200meter,3.op300meterdoorslagzonderexplosie.

BijonseersteoffensiefinJuli1937bijBrunete,warendenieuwsteluchtafweerkanonnenopgesteld.

Hetmechaniekwaszopractischeneenvoudig,datdejongensdaarnogmetbewonderingoverspreken.Decylinder-handgranaat,model:Russia, laterzelfgeproduceerd inSpanje isookaande Jaramaeenverlossinggeweest.Reedshetganse transport in1936,werddoorRussischevrachtwagensuitgevoerd.Dezewarennietzeersnelmaargeweldigsterk,alsookdeambulance-wagens,motorfietsenwelkeineenmoderneoorlogtotdeeenhedenbehorenvoorkoeriersdiensten.

ZiehiereenopsommingvanhetnieuwstemateriaalinhetSpaanseleger1936—1937,doorRuslandgestuurd.Hetmateriaalin1938doorRuslandgestuurd,isthansnogcontroleerbaarin de grote hoeveelhedenmateriaal, die de Catalaanse troepenmee naar Franse bodemhebbengenomen.

Delevensmiddelenzending.

IndemaandNovember1936,aanhetfront,sectorMadrid,atenwijreedsRussischecon-serven inalle soorten. InonzesoldatenkeukenswerdenregelmatigRussischeartikelenge-bruikt.Ikhebin1937inAlicanteRussischeschepenbezocht,diereedstweereizenachterderughadden.Opde25eNovember1938,heb ik inBarcelonameteenSowjet-Russischma-troosgesproken,dieopeenRussischschipvoer.HijverteldedathijalachtreizenopSpanjegemaakthad,waarbij zij tweemaal gebombardeerdwarenenookophun laatste reiswashetschipgetroffen.Voltrotsverteldehijmij,datzijwanneerhunschipleegwas,weereennieuwereisnaarSpanjezoudendoen.ZoheeftdeSowjet-Uniegeholpen.

DatRuslandgeholpenheeft,daarvanisiederevrijwilligerovertuigdenookdatditlanddatookindetoekomstzaldoen.

OokDr.NegrinheefthetvoorderadiovanFiguerasverklaardenzeideverdernog,datal-les,watzijhebben,vandeSowjet-Uniegekomenis.

88

Hetwaretewensengeweestdatieder,zichnoemendedemocratischeregering,haarplichttegenoverdedoorhetvolkgekozenSpaanseregeringhadgedaan,zoalsdeSowjet-Unie.

Dan zoude strijd reedsaanhet Jarama-ofGuadalajarafrontbeslist zijngeweestenveelbloedentranenzoudenzijnbespaard.

Ziehier,waarde redactie, een rechtzetting tenopzichte van tinhulp vanSowjet-Rusland.Menkanoverditlanddenkenzomenwil,dochmenbehoefthetnietonrechtvaardigtebe-schuldigen.

Metdankvoordeplaatsing,

P.LAROS(HollanderPiet)

ex-kapiteindercompagnie„ZevenProvinciën”11ebrigade,35edivisievanhetRepublikeinse

Spaanseleger.

onder commando van hollander piet in spanje...9 woord vooraf bij de digitale heruitgave dit is een...

Documents