omurilik zedelenmeleri hareket ve hissetme gibi vücut ...ebfad.com/dosyalar/oyara.pdf ·...

1

Hazırlayan: Dr. Mehmet Ata ÖztürkMarmara Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu

[email protected]

2

• Omurilik zedelenmeleri hareket ve hissetme gibi vücutfonksiyonlarının kaybını doğuran omurga yaralanmalarına verilenaddır.

• Sebepler: travma, …– Motorlu taşıt kazaları %44

– Şiddet %24

– Düşmeler %22

– Spor = %8 (2/3’ü dalış)

3

• Omurilik zedelenmeleri hareket ve hissetme gibi vücutfonksiyonlarının kaybını doğuran omurga yaralanmalarınaverilen addır.

• Sebepler: travma, doğumdan gelen anomali ya da hastalık

– Omuriliğin içinde, çevresinde ve omurgada gelişen bir hastalığın,

omuriliği sıkıştırması, baskıya uğratması ya da zedelemesi sonucu

omurilik felci ortaya çıkabilir.

1. (Tümörler) Urlar: Bölgede oluşan urların omuriliğe baskı yapması sonucu

2. Enfeksiyonlar: Pott (veremden dolayı omurganın bükülmesi), menenjit vb.enfeksiyon hastalıklarının omuriliği deforme etmesi sonucu

3. Yumuşak Doku Hastalıkları: İleri derecede omurga fıtıkları, omurgayıçevreleyen dokulardaki (ligamanlar) deformasyonlar vb, yumuşakdokularda gelişen hastalıklar

4

• Kısmi hasarlı: Darbe alınan noktanın altında bir miktar fonksiyonmevcut (her iki taraf için farklı seviyede olabilir)

5

• Tamamen hasarlı: hareketin tamamen kaybı ve hasarlı bölgeninaltında his olmaması (her iki taraf için aynı)

6

• Omurilik zedelendikten sonra iyileşir mi?(Kaynak: O.F.D.)

– Omurilik zedelendikten sonra tekrar büyümez.– Eğer omurilik her zedelenmeden hemen sonra ortaya çıkan ve

hareketi engelleyen "omurga şoku" nu atlatabilirse birtakımiyileşmeler olabilir.

– Omurga şoku bir kaç saatten 6 haftaya kadar sürebilen bir zamandilimi sürebilir. Bu sırada omuriliğin zedelenme derecesini saptamakzordur.

– Omurilikteki şişme, kanama, çürüme biterse birtakım iyileşmelerolabilir fakat bu genelde zedelenmenin ilk 6 aylık süresi içerisindegerçekleşir.

– Omurilik tamamen zedelenmediyse, kişi zedelenme tarihinden 2 yılsonrasına kadar iyileşme belirtileri gösterebilir fakat aradan zamangeçtikçe, iyileşme şansı o kadar azalır.

– Eğer omurilik bir hastalık veya tümör sebebiyle zedelenmişse, tamamen iyileşme ihtimali mevcuttur.

2

7 8

9

• % 82’si 16-30 yaş arası erkekler• Ortalama yaş: 33• En sık yaş: 19• % 45 tamamen kopma• Spor yaralanmalarının

%92’si kuadripleji

• C-3 ve üstünde ölüm oranı ↑– Ölüm sebepleri: zatürre, pulmoner emboli

(pulmoner damarın bir obje ile kapanması), kan zehirlenmesi

10

Mayıs 2006 itibariyle A.B.D.’deki ortalama rakamların Türkiye’ye uyarlanmış halidir

20.000YTL265.000YTLKısmi hasar

35.000YTL330.000YTLParaplejik

65.000YTL585.000YTLAlçak Kuadriplejik (C5-C8)

160.000YTL900.000YTLYüksek Kuadriplejik (C1-C4)

Takip eden her yılİlk yılZedelenmenin seviyesi

11

575.000YTL800.000YTLKısmi hasar

815.000YTL1.190.000YTLParaplejik

1.280.000YTL2.000.000YTLAlçak Kuadriplejik (C5-C8)

2.100.000YTL3.570.000YTLYüksek Kuadriplejik (C1-C4)

50 yaşında25 yaşındaZedelenmenin seviyesi

Zedelenmenin olduğu yaşa göre ve %2lik indirimle hesaplanmış, ömür sürecinde harcanacak tahmini toplam miktar

12

• Bacak kemikleri diğerlerine oranla daha yavaş gelişir ince ve güçsüzleşir. Özellikle üzerine ağırlık verilmiyorsa kolay kırılabilir

• Özellikle sıcak havalarda sıkıntı yaşar çünkü vücut,ısısını kontrol etme yeteneğini yitirir

• Omurganın eğrilmesi ve kamburluk

• İdrar enfeksyonları (böbrekler etkilenebilir ölümle sonuçlanabilir)

• Hissin kaybolduğu vücut bölgelerinde baskı yaraları(yatak yaraları)

• İdrar/bağırsak kontrolü yitirildiğinden bacakların arasında isilik, pişik ve ağrılar

• Spastisite,bacakların gerilmesine ve birbirlerine çekilmesine sebep olup parmak uçlarına doğru gerginleşir

• Hissetmeyen bölgelerdeki tahriş sebebiyle kan basıncında ani artış ve zonklamalı bir başağrısı(disrefleksia) yalnız kadripleciklerde

• Uzun bacak protezlerinden kaynaklanan baskı yaraları

• Depresyon,sinirlilik hali ve özürlülüğükabulde zorlanma dönemleri

• Nefes almaya destek olan kaslardaki zayıflık sebebiyle kuadripleciklerde zatürre riskinde artış

Vücudun hissiz bölgelerinde yanıklar ve diğer yaralanmalar

• Kasılmalar – özellikle...•Dirsek ve ellerde (kuadriplecik)•Kalçalar•Parmak uçları ve başparmakta deformlar (özellikle küçük çocuklarda)

3

13

• İlk birkaç hafta: ↓ kan akışı, ↓ O2, şişme, serbest radikaller, yara dokusu oluşumu

• Daha sonra: kistler, yaradokusu, miyelin (hücre liflerini saran doku) kaybı

• Kaslarda atrofi• Kemik kaybı• Bağdakuda ↑ (organlar arası boşlukları dolduran ve kemikler ile kasları

birleştiren birleştirici bir doku)

• Nörohormonel fonksiyonlarda değişim (örnek: yüksek seviyede sakatlık, düşük adrenalin tepkisi, düşük kalp atımı)

• Metabolik fonksiyonlarda değişim• Kardiorespiratör fonksiyonda ↓

http://www.uiortho.com/Spine/SpinalCord/index.htm

14

• Omurilik yaralanmaları sonrasında fiziksel aktiviteninetkileri– İkincil sağlık durumlarını engelleyebilir (Kardiovasküler

hastalıklar, diabet, baskı yaraları, carpal tunnel sendromu, kronik akciğer ve solunum yolu hastalıkları, yüksek tansiyon, idrar yolu enfeksiyonları ve hastalıkları gibi)

– Obeziteyi engelleyebilir

– Psikolojik ve rekratif faydalar sağlayabilir

15

• Aerobik egzersizler– Kardiovasküler sağlığı korumak için

• Güç antremanları– Günlük yaşam etkinliklerini sürdürmek için,– Hareketliliği sürdürmek için,– Kas dengesini sağlayıp kaza/sakatlıkları önlemek için

• Esneklik çalışmaları– Spastisiteyi azaltmak için– ROM’ı geliştirmek için

• Bazı örnekler…

2 Mart 2007 tarihinde güncellenmiş NCPAD önerileridir

16

http://pressingontx.com/

17

• İdrar tutamama – Sakral (kuyruk sokumu) bölgenin üstünde lezyon olan bireyler idrar ve bağırsak kontrolünde zorluk yaşarlar.

Anahtar: İdrar sürecini gözlem ve sportif etkinliğe başlamadan tuvalet ziyareti.

• Spastisite – Tipik olarak hasar bölgesinin altında görülür. Soğuk havaya maruz kalındığında, idrar yolunda enfeksiyon durumunda ve bedensel etkinlik sırasında artar.

Anahtar: Spastik kas gruplarını esnetme ve yoğun kasılmaya sebep veren etkinliklerden kaçınma. Evde mümkün olduğunca sık olarak açma germe uygulamaları

2 Mart 2007 tarihinde güncellenmiş NCPAD uyarılarıdır

18

• Otonomik Disrifleksi – Otonom sinir sisteminin aşırı tepkisinden kaynaklanan kan basıncındaki ani artış. Bu tepki genellikle idrar/bağırsak sistemindeki yüksek gerilim ya da blokajlı kateter sebebiyle hasarlıbölgesinin altındaki zararlı uyarımdan kaynaklanır.

Semptomlar: Aşırı terleme, kan basıncında ani artış, kaçırma, titremeve bulantı/kusma.

Anahtar: Çok acele tıbbi destek


4

19

• Ortostatik hipertansiyon – Kan basıncındaki düşüş (Sistolik kan basıncında 20 mmHg den fazla, diastolik kan basıncında da 10 mmHg den fazla bir düşüş). Dik durumdayken olur; özellikle sırtüstünden oturma, kalkma ya da kafayı kaldırma hareketlerine geçerken

Semptomlar: Bulantı/kusma, baş dönmesi ve sarhoş gibi bir sersemlik.

Anahtar: Egzersiz süresince kan basıncını kontrol, ani hareketlerden kaçınma, mümkünse ortostatik antreman, uygun miktarda sıvı alımı, kompres çorapları ve korse kullanımı. Ortostatik hipertansiyon oluşursa, sırtüstü yatar konuma geçip ayaklar kaldırılır.


http://www.africaninspace.com/home/gallery/medtest/13.shtml

20

• Termoregülasyon – Düzensiz vücut ısıları omurilik zedelenmelerinde sık rastlanır bir durumdur.

Anahtar: Doğru kıyafet seçimi, bol su tüketimi, sıcak ortamlarda bir pervane ve su spreyi, soğuk ortamlardabirkaç kat kıyafet


21


• Baskı yaraları (dekübitüs ülserleri) – Uzun süreli oturmalar tekerlekli sandalyede eski minderler kullanmak sert yüzeylerde oturmaktan kaynaklanabilir

Anahtar: Deriyi sıklıkla kontrol, tekerlekli sandalyesizegzersiz, yüzüstü ya da yana doğru uzanma

22

• Haftada 3 ila 5 defa 20 – 60 dakikalık aralıksız egzersiz ya da yaklaşık 10 dakikalık aralıklı egzersizler

• Sportif etkinliklere yeni başlayacak bireyler için istasyon çalışması etkili olabilir.

• Aerobik etkinliklerde takip için maksimal kalp atışı (MHR) kullanılabilir. – MHR kuadriplejide tipik 100–130 – Yükleme dozajınında hedef MHR’nin

%50–70%’i – Dolayısıyla hedeflenen kalp atışı

dakikada 65–91 – Kol ergometresi paraplejide tercih

edilen bir egzersiz aletidir.

American College of Sports Medicine (ACSM) önerileridir

23

• Aerobik etkinliklerde takip için maksimal kalp atışı(MHR) kullanılabilir. – T1 – T6 lezyonlarında MHR azdır ancak T6 altındakiler,

genel nüfustaki yaşla bağlantılı seviyeye yakındır. – Efor %70 üzerine çıkmamalıdır. – Paraplejik bireylere faydalı olabilecek etkinlikler:

tekerlekli sandalye ergometresi, üst vücut jimnastiği, kürek makinası, spor (basket, atletizm, yüzme, rugby), fonksiyonel elektrik stimülasyonu – ayak bisikleti ergometresi (FES-LCE).

American College of Sports Medicine (ACSM) önerileridir

24

• Çalışmalar haftada 3 gün. • Üst üste günlerde aynı kas gruplarını çalıştırmayın• Üst-vücut itme ve bastırma egzersizleri (bench pres gibi)

tekerlekli sandalye transferlerine ve itişe yardımcı olur.• Çekme/kürek egzersizleri omuzların tek yöne fazla

kullanımından kaynaklanan sakatlıkları azaltır ve oturma posturunu düzeltir.

• Tekerlekli sandalye şınavları, her 10 ila 30 dakikada ve 30 – 60 saniye tutarak (dirsekler bir miktar kıvrılacak)

• Denge ve sabitleme için kemer ya da eş kullanımı

Dr. Steven Figoni ve Bridget Collins katkılarıyla American College of Sports Medicine (ACSM) önerileridir

5

25

• Sık kullanım kaynaklı sakatlıkları önlemek için etkinlikleri çeşitlendirin. Halen fonksiyonel olan kas gruplarının üzerinde durun

• Serbest ağırlık, ağırlık makineleri, sağlık topları, theraband kullanılabilir.

26

• Kasılmaları engellemek için esneklik çalışmalarıönem taşır. Paralize olan kaslar pasif olarak bir egzersiz uzamanınca esnetilmelidir; özellikle, hamstringler, addüktörler, kalça ve ayak bükmelerini yaptıran kaslar ve karın ekstensörleri.

• Esneklikte yapılabilecekler: – Pasif resistans – Theraband– Ayakta durma destek cihazlarıyla

dikilme (tıbbi açıdan bir engel yoksa)

Dr. Steven Figoni ve Bridget Collins katkılarıyla American College of Sports Medicine (ACSM) önerileridir

27

Fotoğraflar Dr. Georgia Frey’ın bir sunumundan alınmıştır

28


29


30

Yandaki fotoğraflar Dr. Georgia Frey’ın bir sunumundan alınmıştır

omurilik zedelenmeleri hareket ve hissetme gibi vücut ...ebfad.com/dosyalar/oyara.pdf ·...

Documents